รายงานวจยฉบบสมบรณ  

ระบบการคลงปโตรเลยมของไทย: บทสารวจและการวเคราะห

Petroleum Fiscal Regime in Thailand: Survey and Analysis

(สญญาเลขท 2-024/2553 รหสโครงการ นสธ.2-024/2553)  

โดย

ผชวยศาสตราจารย ดร.ภร สรสนทร และ

อาจารย ณพล สกใส

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ไดรบทนสนบสนนโดย

แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะทด (นสธ.)

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

กมภาพนธ 2555 

 

 

 

 

 

 

   

รายงานวจยฉบบสมบรณ  

ระบบการคลงปโตรเลยมของไทย: บทสารวจและการวเคราะห

Petroleum Fiscal Regime in Thailand: Survey and Analysis

(สญญาเลขท 2-024/2553 รหสโครงการ นสธ.2-024/2553)  

โดย

ผชวยศาสตราจารย ดร.ภร สรสนทร และ

อาจารย ณพล สกใส

คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ไดรบทนสนบสนนโดย

แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะทด (นสธ.)

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)

กมภาพนธ 2555 

Final Report

Petroleum Fiscal Regime in Thailand: Survey and Analysis

Contract No 2-024/2553 Project Code นสธ.2-024/2553

By

Asst. Prof. Dr. Puree Sirasoontorn and

Ajarn Napon Suksai

Faculty of Economics, Thammasat University

This project was supported by

Thai Universities for Healthy Public Policy

Thai Health Promotion Foundation (Thai Health)

February, 2012 

สารบญ

หนา

บทท 1 บทนา 1

1 หลกการและเหตผล 1

2 วตถประสงคในการศกษา 2

3 ขอบเขตของการศกษา 2

บทท 2 วรรณกรรมปรทศน 3

1 ทฤษฎ 3

2 งานวจยเชงประจกษ 6

2.1 งานวจยเชงประจกษของตางประเทศ 6

2.2 งานวจยเชงประจกษของประเทศไทย 13

3 สรป 17

บทท 3 ระบบการจดสรรและการใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม

และเครองมอทางการคลง 18

1 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม 18

1.1 ระบบสมปทาน (Concessionary system) 18

1.2 ระบบแบงปนผลผลต (Production sharing contract) 19

1.3 ระบบรบจางบรการ (Service contract) 25

2 การจดสรรสทธในการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยม 26

2.1 Open-Door system 26

2.2 การใหใบอนญาต (Licensing) 27

2.3 ตวแปรทสามารถนามาประมลหรอตอรองได (Biddable or Negotiable Parameters) 29

2.4 ประสบการณจากตางประเทศ 33

3 เครองมอของรฐในการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและผประกอบการ 34

3.1 คาภาคหลวง (Royalties) 36

3.2 ภาษคาเชาทรพยากร (Resource Rent taxes) 37

3.3 ภาษเงนไดนตบคคล (Corporate income taxes) 39

สารบญ (ตอ)

หนา

3.4 อากรขาเขาและขาออก (Import and export duties) 39

3.5 ภาษมลคาเพม (Value added tax) 40

3.6 Surface taxes 40

3.7 โบนส (Bonuses) 40

3.8 การจากดการหกคาตนทนหรอการจากดคาใชคนตนทน (Cost recovery limit) 41

3.9 สวนแบงนามน/กาซธรรมชาตสวนกาไร (Profit/Gas oil split) 41

3.10 การเขารวมของรฐ (State/Government Participation) 41

3.11 ภาษเงนไดเพมเตม (Supplementary income tax) 42

3.12 เครองมอทางการคลงอน ๆ 43

4 ระบบการคลงปโตรเลยมในตางประเทศ 44

บทท 4 ระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทย 54

1 สถาบนของรฐ 54

1.1 รฐมนตรวาการกระทรวงพลงงาน 54

1.2 คณะกรรมการปโตรเลยม 55

1.3 คณะอนกรรมการปโตรเลยม 55

1.4 อธบดกรมเชอเพลงธรรมชาต 55

1.5 พนกงานเจาหนาท 56

2 ระบบการจดสรรและใหสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย 56

2.1 กระบวนการจดสรรสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย 56

2.2 การสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย 69

2.3 พนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย (Malaysia –Thailand Joint Development Area) 77

3 พฒนาการของระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมของไทย 77

3.1 เครองมอทางการคลงปโตรเลยมของไทย 77

3.2 ระบบการคลงปโตรเลยมของไทย 77

4 ผลประโยชนของรฐจากกจการสารวจและผลตปโตรเลยม 77

สารบญ (ตอ)

หนา

บทท 5 การวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทย 105

1 กรอบการวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยม 105

2 วธการศกษา 107

2.1 สวนแบงรายไดทรฐไดรบ (Government take)

และสวนแบงรายไดทผประกอบการไดรบ (Company take) 108

2.2 การเขาถงรายรบรวมของผประกอบการ (Access to Gross Revenue) 109

2.3 Effective Royalty Rate 109

2.4 R factor 110

2.5 Entitlement Index 110

2.6 Company Saving Incentive หรอ Saving Index 110

2.7 สวนแบงรายไดสวนเพมทรฐไดรบ (Marginal Government Take) 110

3 ขอมลทใชในการศกษาและการวเคราะหสถานการณจาลอง 111

3.1 ขอมลทใชในการศกษา 111

3.2 การวเคราะหสถานการณจาลอง (Scenario analysis) 115

4 ผลการศกษา 116

บทท 6 บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบาย 134

1 บทสรป 134

2 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 135

3 ขอจากดในการศกษาและการศกษาในอนาคต 136

บรรณานกรม 138

ภาคผนวก

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 2-1 สวนแบงรายไดทรฐไดรบในพนทบนบกและพนททะเลลก ( %) 10

ตารางท 2-2 การเปรยบเทยบระบบ สมปทานของประเทศไทยและระบบแบงปนผลผลต

ของประเทศมาเลเซย 15

ตารางท 3-1 วตถประสงคของรฐบาลและผประกอบการ 35

ตารางท 3-2 ลกษณะการเกบภาษคาเชาทรพยากร 38

ตารางท 3-3 การ เปรยบเทยบเครองมอทางการคลงภายใตระบบการใหสทธสารวจและ

ผลตปโตรเลยมตาง ๆ 45

ตารางท 3-4 ระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมในประเทศตาง ๆ 46

ตารางท 3-5 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงในตางประเทศ

ทบรษท ปตท.สผ. จากด เขาไปลงทน 49

ตารางท 4-1 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 15 มนาคม 2549 63

ตารางท 4-2 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 8 ธนวาคม 2549 64

ตารางท 4-3 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 8 มกราคม 2550 64

ตารางท 4-4 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 13 กมภาพนธ 2550 65

ตารางท 4-5 คาขอสมปทานทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลง พ.ศ. 2549 65

ตารางท 4-6 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 19 ธนวาคม 2550 66

ตารางท 4-7 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 21 มกราคม 2551 67

ตารางท 4-8 คาขอสมปทานทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลง พ.ศ. 2550 68

ตารางท 4-9 การเปดใหยนขอและการออกสมปทานปโตรเลยมในประเทศไทย 70

ตารางท 4-10 จานวนสมปทานปโตรเลยมของไทย 72

ตารางท 4-11 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทอยในชวงการสารวจ ณ กรกฎาคม 2550 73

ตารางท 4-12 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทอยในชวงการผลต ณ กรกฎาคม 2550 76

ตารางท 4-13 ปรมาณสารวจปโตรเลยม ณ เมษายน 2551 จาแนกตามประเภทปโตรเลยม 78

ตารางท 4-14 รายละเอยดสมปทานของกลมเชฟรอน 80

ตารางท 4-15 รายละเอยดสมปทานของกลม ปตท. 82

ตารางท 4-16 รายละเอยดสมปทานของ บรษท เฮสส (ไทยแลนด) จากด 83

ตารางท 4-17 รายละเอยดสมปทานของกลมเพรล ออย 84

ตารางท 4-18 การผลตปโตรเลยมในประเทศไทยระหวางป 2529-2552 85

สารบญตาราง (ตอ)

หนา

ตารางท 4-19 การผลตปโตรเลยมในประเทศไทยจาแนกตามแหลงผลต มกราคม-กรกฎาคม 2553 86

ตารางท 4-20 การผลตปโตรเลยมของไทยจาแนกตามแหลงผลตในป 2553 87

ตารางท 4-21 ขอมลการดาเนนงานและขอมลทางการเงนของบรษทผรบสมปทาน 96

ตารางท 4-22 ขอมลทางการเงนและสดสวนตอรายไดหลกของบรษททไดรบสมปทาน

บางรายในป 2552 98

ตารางท 4-23 รายไดของรฐบาลไทยจากการประกอบการในพนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย 100

ตารางท 4-24 ผลประโยชนของรฐจากกจการสารวจและผลตปโตรเลยม (ลานบาท) 102

ตารางท 4-25 มลคาผลผลตปโตรเลยม และรายไดของรฐบาลในรปคาภาคหลวงปโตรเลยม 103

ตารางท 4-26 คาภาคหลวงปโตรเลยมจากในประเทศจาแนกตามผลตภณฑปโตรเลยมและ

พนททไดรบการจดสรรรายได 104

ตารางท 5-1 เครองมอทางการคลงภายใตระบบสมปทานของประเทศไทย 113

ตารางท 5-2 เครองมอทางการคลงภายใตระบบแบงปนผลผลตในประเทศเพอนบาน 113

ตารางท 5-3 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม:Thailand I 117

ตารางท 5-4 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : Thailand III 119

ตารางท 5-5 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : กาซธรรมชาตในประเทศกมพชา 122

ตารางท 5-6 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : นามนในประเทศกมพชา 123

ตารางท 5-7 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : กาซธรรมชาตในประเทศพมา 124

ตารางท 5-8 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : นามนในประเทศพมา 125

ตารางท 5-9 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : ประเทศอนโดนเซย 126

ตารางท 5-10 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : กาซธรรมชาตในประเทศเวยดนาม 127

ตารางท 5-11 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : นามนในประเทศเวยดนาม 128

ตารางท 5-12 สถตระบบการคลงปโตรเลยมของโลก 129

ตารางท 5-13 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : Thailand I และภาษเงนไดเพมเตม (60%) 130

ตารางท 5-14 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : Thailand III และภาษเงนไดเพมเตม (60%) 131

ตารางท 5-15 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : Thailand I และภาษเงนไดเพมเตม (50%) 132

ตารางท 5-16 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม : Thailand III และภาษเงนไดเพมเตม (50%) 133

สารบญรป

หนา

รปท 4-1 แผนภาพแสดงขนตอนการใหสมปทานสารวจและผลตปโตรเลยม 62

ก

บทคดยอ งานวจยนมวตถประสงคเพอศกษาและวเคราะห “ระบบการคลงปโตรเลยม” ของประเทศไทย โดยจะวเคราะหและประเมน “สวนผสมเครองมอทางการคลง” ภายใต “ระบบสมปทาน” ในการใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมของประเทศไทยโดยคานงถงความสามารถในการแบงสวนกาไรระหวางรฐและผประกอบการอยางเพยงพอและเปนธรรม ความสามารถในการประกนสวนแบงรายไดใหแกรฐ และการสรางแรงจงใจใหแกผประกอบการในการลงทนและดาเนนงานอยางมประสทธภาพ

งานวจยนไดคานวณตวชวดตาง ๆ ในการประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทยและประเทศเพอนบานเมอผประกอบการดาเนนการผลตแลวอยางเตมกาลง (Full cycle) อนไดแก สวนแบงรายไดของรฐ (Government Take), สวนแบงรายไดของผประกอบการ (Company Take), การเขาถงรายรบรวมของผประกอบการ (Access to Gross Revenue), Effective Royalty Rate, R factor, Entitlement Index, Saving Index และ สวนแบงรายไดสวนเพมทรฐไดรบ (Marginal Government Take) ผลการศกษาพบวาระบบการคลงปโตรเลยมของไทยในปจจบนมการแบงสวนรายไดระหวางรฐและผประกอบการอยางเพยงพอ แตการรบประกนรายไดใหแกรฐยงไมดนกเนองจากรฐพงพาแตรายไดจากคาภาคหลวงและภาษเปนหลกและไมไดรบสวนแบงกาไรแตอยางใดดงทประเทศเพอนบานไดรบ จงเปนสาเหตหนงททาใหสวนแบงรายไดของรฐในประเทศไทยตากวาประเทศเพอนบาน เมอพจารณาในมมมองของผประกอบการจะเหนไดวา ภายใตระบบการคลงปโตรเลยมแบบ Thailand I และ Thailand III สามารถสรางแรงจงใจใหแกผประกอบการในการเขามาดาเนนกจการสารวจและผลตปโตรเลยมไดในระดบหนงเนองจากผประกอบการเหลานสามารถเขาถงรายไดและมโอกาสไดรบผลตอบแทนคอนขางสง ผลการศกษายงพบวาการจดเกบรายไดใหแกรฐภายใตระบบสมปทานยงขาดความยดหยน เนองจากหลกเกณฑและเครองมอทางการคลงในปจจบนมชดเดยวและไมสามารถปรบเปลยนไดตามพนทททาการสารวจและผลต ผลตภณฑปโตรเลยมทสารวจพบ การเปลยนแปลงทไมสามารถคาดการณไดในตลาดปโตรเลยม คสญญา การลงทน และการดาเนนงานซงจะสรางเสรมประสทธภาพในการบรหารจดการและการจดเกบรายได และลดตนทนในการเจรจาตอรองหรอการเจรจาตอรองใหม (renegotiation) ในอนาคต ตวอยางเชนสวนผสมเครองมอทางการคลงควรจะยดหยนตามการเปลยนแปลงของราคานามนในตลาดโลก งานศกษานยงพบวาหากรฐพจารณาเพมเครองมอทางการคลงโดยใชภาษเงนไดเพมเตมมาใชควบคกบเครองมอทางการคลงทมอยแลวภายใตระบบสมปทานทเปนอยกสามารถทาใหสวนแบงรายไดของรฐเพมสงขนทดเทยมกบสวนแบงรายไดของประเทศเพอนบานทใหสทธในการสารวจ พฒนาและผลตภายใตระบบแบงปนผลผลต นอกจากนงานศกษานยงเสนอใหรฐสรางกลไกเพอปรบเปลยนสวนผสมเครองมอทางการคลงใหคลองตวยงขนและเหมาะสมกบแตละโครงการมากยงขน

ข

Abstract This research aims to survey theories on economic rent in the upstream petroleum industry and to study the methods of the allocation of petroleum exploration and production rights and the systems in granting the right for exploring and producing petroleum together with the petroleum fiscal regimes and instruments in both developed and developing countries, including Thailand.

The key objective of this study is to assess petroleum fiscal regime and combination of fiscal instruments under concessionary system in Thailand. Fiscal regime is designed to capture as much economic rent as possible through various fiscal instruments such as levies, taxes, royalties, and bonuses under petroleum fiscal regimes. Key consideration in designing a good fiscal regime is efficiency, fairness and mutual benefit between the government and companies. Moreover, it should guarantee a revenue share for the government yet provide flexibility that varies according to exploration and production area and type of petroleum. It should be fair and not pose an investment barrier and able to elicit efficient investment and operations from the company. It should also be a regime that provides stability and predictability to the industry. To assess the petroleum fiscal regime, a holistic view of all the fiscal instruments is needed rather than individually considering each on its own. The indicators that are employed to assess the petroleum fiscal regime include of Government Take, Company Take, Access to Gross Revenue, Effective Royalty Rate, R factor, Entitlement Index, Saving Index and Marginal Government Take. They will be measured and evaluated given that the companies produce petroleum at full cycle. This assessment of the fiscal regime studies the Thailand I and Thailand III regimes against that of neighboring countries. Thailand uses the concessionary system, while the neighboring countries and more than half of all countries in the world use a production sharing contract. The result of study shows that under the currently used petroleum regime in Thailand government take is always higher in proportion than the company take depending on the regime. Under Thailand I, the government take is much higher than the companies’ and little higher than world average. Under Thailand III regime, the government take is lower than the world average. Compared to neighboring countries, Thailand receives the smallest share of government take from petroleum exploration and production.

The other indicators also show that Thailand’s petroleum regime sufficiently shares the government and company takes, but inappropriately provides an income guarantee because the government mainly relies on the income from royalty and petroleum income tax. From the company’s

ค

viewpoint, it can be seen that Thailand I and Thailand III motivate the companies to invest in petroleum exploration and production favorably as these companies have high opportunity of receiving quite high yields.

In addition, Thailand I and Thailand III regimes are stable and predictable but are not flexible. There is a fixed set of limited fiscal instruments employed for government to extract economic rents which are applied to all of exploration and production area and types of petroleum. Petroleum exploration and production is a risky business and requires flexible fiscal regime to enhance the contractors’ performance and for government to extract more rent.

This study also found that under concessionary system, if Thailand employs supplementary income tax together with the current fiscal instruments, government take will increase to a higher level than government takes of neighboring countries. Introducing a new supplementary income tax together with improving fiscal conditions to fit well with different characteristics of petroleum exploration and production projects will increase government take.

ง

กตตกรรมประกาศ

รายงานวจยเรอง “ระบบการคลงปโตรเลยมของไทย: บทสารวจและการวเคราะห” นมวตถประสงคเพอศกษา วเคราะห และประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทยและเพอสรางองคความรทางดานเศรษฐศาสตรพลงงานโดยเฉพาะเรองกจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมซงเปนกจการพลงงานตนนาทสาคญและเปนกจการทสรางรายไดใหแกรฐเปนจานวนมาก ผวจยใครขอขอบคณแผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะทด (นสธ.)โดยการสนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ทไดใหทนสนบสนนรายงานวจยน และขอขอบคณคณยวด คาดการณไกล ทไดกรณาชกชวนและใหโอกาสผวจยไดรวมงานกบ นสธ. ในครงน ผวจยขอขอบคณกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน ทไดอนเคราะหขอมลทางดานกฎหมาย กฎกระทรวง และกฎระเบยบตาง ๆ ในการใหสมปทานปโตรเลยม และขอขอบคณคณวรรณาภรณ สวสดมงคล และคณบญบนดาล ยวนะศร จากกรมเชอเพลงธรรมชาตทไดกรณาใหผวจยไดเขาสมภาษณเพอขอขอมลการใหสมปทานปโตรเลยมในทางปฏบต นอกจากนผวจยขอขอบคณคณรสนา โตสตระกล และหมอมหลวง กรกสวฒน เกษมศร ทไดกรณาใหเขาสมภาษณและแบงปนขอมลจากบรษท ปตท. จากด (มหาชน) ตลอดจนผประเมนรายงานวจยทไดกรณาใหขอเสนอแนะทเปนประโยชนเปนอยางยงเพอการปรบปรงแกไขรายงานวจยใหสมบรณยงขน นอกจากน ผวจยขอขอบคณผเขารวมรบฟงการนาเสนอผลงานวจย ในหวขอ “ระบบการคลงปโตรเลยม: ประสทธภาพและความเปนธรรม” ภายใตกลมยอย “ความยตธรรมดานสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต: ภาษและคาภาคหลวง” ในเวทวชาการ สมชชาปฏรประดบชาต ครงท 1 ในวนท 24-26 มนาคม 2554 และผทรงคณวฒและผเขารวมรบฟงการนาเสนอผลการศกษาโครงการ “ระบบการคลงปโตรเลยม: บทสารวจและการวเคราะห” ณ สถาบนวจยจฬาภรณ เมอวนท 7 มถนายน 2554 และไดใหขอเสนอแนะทเปนประโยชนตองานวจย สดทายน ผวจยขอขอบคณคณวฬรตน ทองสข ททาหนาทผชวยวจยเปนอยางดและไดรวบรวมขอมลปฐมภมและทตยภมทเปนประโยชนสาหรบใชในการศกษากจการปโตรเลยมและวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของไทย ผวจยหวงวางานวจยนจะเปนประโยชนแกผอาน และเปนแหลงอางองทางวชาการทจะเปนประโยชนแกผวางนโยบายและผศกษาดานพลงงงานอนเปนทรพยากรทมอยอยางจากดของประเทศใหเกดประโยชนสงสดแกสงคมโดยรวม

จ

สารบญ

หนา

บทคดยอ ก

Abstract ข

กตตกรรมประกาศ ง

สารบญ จ

สารบญตาราง ซ

สารบญรป ญ

บทท 1 บทนา 1 1 หลกการและเหตผล 1 2 วตถประสงคในการศกษา 2 3 ขอบเขตของการศกษา 2 บทท 2 วรรณกรรมปรทศน 3 1 ทฤษฎ 3 2 งานวจยเชงประจกษ 6 2.1 งานวจยเชงประจกษของตางประเทศ 6 2.2 งานวจยเชงประจกษของประเทศไทย 13 3 สรป 17 บทท 3 ระบบการจดสรรและการใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม และเครองมอทางการคลง 18 1 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม 18 1.1 ระบบสมปทาน (Concessionary system) 18 1.2 ระบบแบงปนผลผลต (Production sharing contract) 19 1.3 ระบบรบจางบรการ (Service contract) 25 2 การจดสรรสทธในการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยม 26 2.1 Open-Door system 26

ฉ

สารบญ (ตอ)

หนา

2.2 การใหใบอนญาต (Licensing) 27 2.3 ตวแปรทสามารถนามาประมลหรอตอรองได (Biddable or Negotiable Parameters) 29 2.4 ประสบการณจากตางประเทศ 33 3 เครองมอของรฐในการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและผประกอบการ 34 3.1 คาภาคหลวง (Royalties) 36 3.2 ภาษคาเชาทรพยากร (Resource Rent taxes) 37 3.3 ภาษเงนไดนตบคคล (Corporate income taxes) 39 3.4 อากรขาเขาและขาออก (Import and export duties) 39 3.5 ภาษมลคาเพม (Value added tax) 40 3.6 Surface taxes 40 3.7 โบนส (Bonuses) 40 3.8 การจากดการหกคาตนทนหรอการจากดคาใชคนตนทน (Cost recovery limit) 41 3.9 สวนแบงนามน/กาซธรรมชาตสวนกาไร (Profit/Gas oil split) 41 3.10 การเขารวมของรฐ (State/Government Participation) 41 3.11 ภาษเงนไดเพมเตม (Supplementary income tax) 42 3.12 เครองมอทางการคลงอน ๆ 43 4 ระบบการคลงปโตรเลยมในตางประเทศ 44 บทท 4 ระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทย 54 1 สถาบนของรฐ 54 1.1 รฐมนตรวาการกระทรวงพลงงาน 54 1.2 คณะกรรมการปโตรเลยม 55 1.3 คณะอนกรรมการปโตรเลยม 55 1.4 อธบดกรมเชอเพลงธรรมชาต 55 1.5 พนกงานเจาหนาท 56 2 ระบบการจดสรรและใหสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย 56 2.1 กระบวนการจดสรรสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย 56 2.2 การสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย 69 2.3 พนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย (Malaysia –Thailand Joint Development Area) 77

ช

สารบญ (ตอ)

หนา

3 พฒนาการของระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมของไทย 77 3.1 เครองมอทางการคลงปโตรเลยมของไทย 77 3.2 ระบบการคลงปโตรเลยมของไทย 77 4 ผลประโยชนของรฐจากกจการสารวจและผลตปโตรเลยม 77

บทท 5 การวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทย 105 1 กรอบการวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยม 105 2 วธการศกษา 107 2.1 สวนแบงรายไดทรฐไดรบ (Government take) และสวนแบงรายไดทผประกอบการไดรบ (Company take) 108 2.2 การเขาถงรายรบรวมของผประกอบการ (Access to Gross Revenue) 109 2.3 Effective Royalty Rate 109 2.4 R factor 110 2.5 Entitlement Index 110 2.6 Company Saving Incentive หรอ Saving Index 110 2.7 สวนแบงรายไดสวนเพมทรฐไดรบ (Marginal Government Take) 110 3 ขอมลทใชในการศกษาและการวเคราะหสถานการณจาลอง 111 3.1 ขอมลทใชในการศกษา 111 3.2 การวเคราะหสถานการณจาลอง (Scenario analysis) 115 4 ผลการศกษา 116 บทท 6 บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบาย 134 1 บทสรป 134 2 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย 135 3 ขอจากดในการศกษาและการศกษาในอนาคต 136 บรรณานกรม 138 ภาคผนวก

ซ

สารบญตาราง

หนา

ตารางท 2-1 สวนแบงรายไดทรฐไดรบในพนทบนบกและพนททะเลลก (%) 10 ตารางท 2-2 การเปรยบเทยบระบบสมปทานของประเทศไทยและระบบแบงปนผลผลต ของประเทศมาเลเซย 15 ตารางท 3-1 วตถประสงคของรฐบาลและผประกอบการ 35 ตารางท 3-2 ลกษณะการเกบภาษคาเชาทรพยากร 38 ตารางท 3-3 การเปรยบเทยบเครองมอทางการคลงภายใตระบบการใหสทธสารวจและ ผลตปโตรเลยมตาง ๆ 45 ตารางท 3-4 ระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมในประเทศตาง ๆ 46 ตารางท 3-5 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงในตางประเทศ ทบรษท ปตท.สผ. จากด เขาไปลงทน 49 ตารางท 4-1 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 15 มนาคม 2549 63 ตารางท 4-2 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 8 ธนวาคม 2549 64 ตารางท 4-3 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 8 มกราคม 2550 64 ตารางท 4-4 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 13 กมภาพนธ 2550 65 ตารางท 4-5 คาขอสมปทานทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลง พ.ศ. 2549 65 ตารางท 4-6 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 19 ธนวาคม 2550 66 ตารางท 4-7 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 21 มกราคม 2551 67 ตารางท 4-8 คาขอสมปทานทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลง พ.ศ. 2550 68 ตารางท 4-9 การเปดใหยนขอและการออกสมปทานปโตรเลยมในประเทศไทย 70 ตารางท 4-10 จานวนสมปทานปโตรเลยมของไทย 72 ตารางท 4-11 รายละเอยดสมปทานป โตรเลยมทอย ในช วงการสารวจ ณ กรกฎาคม 2550 73 ตารางท 4-12 รายละเอยดสมปทานป โตรเลยมทอย ในช วงการผลต ณ กรกฎาคม 2550 76 ตารางท 4-13 ปรมาณสารวจปโตรเลยม ณ เมษายน 2551 จาแนกตามประเภทปโตรเลยม 78 ตารางท 4-14 รายละเอยดสมปทานของกลมเชฟรอน 80 ตารางท 4-15 รายละเอยดสมปทานของกลม ปตท. 82 ตารางท 4-16 รายละเอยดสมปทานของบรษท เฮสส (ไทยแลนด) จากด 83 ตารางท 4-17 รายละเอยดสมปทานของกลมเพรล ออย 84 ตารางท 4-18 การผลตปโตรเลยมในประเทศไทยระหวางป 2529-2552 85 ตารางท 4-19 การผลตปโตรเลยมในประเทศไทยจาแนกตามแหลงผลต มกราคม-กรกฎาคม 2553 86

ฌ

สารบญตาราง (ตอ)

หนา

ตารางท 4-20 การผลตปโตรเลยมของไทยจาแนกตามแหลงผลตในป 2553 87 ตารางท 4-21 ขอมลการดาเนนงานและขอมลทางการเงนของบรษทผรบสมปทาน 96 ตารางท 4-22 ขอมลทางการเงนและสดสวนตอรายไดหลกของบรษททไดรบสมปทาน บางรายในป 2552 98 ตารางท 4-23 รายไดของรฐบาลไทยจากการประกอบการในพนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย 100 ตารางท 4-24 ผลประโยชนของรฐจากกจการสารวจและผลตปโตรเลยม (ลานบาท) 102 ตารางท 4-25 มลคาผลผลตปโตรเลยม และรายไดของรฐบาลในรปคาภาคหลวงปโตรเลยม 103 ตารางท 4-26 คาภาคหลวงปโตรเลยมจากในประเทศจาแนกตามผลตภณฑปโตรเลยมและ พนททไดรบการจดสรรรายได 104 ตารางท 5-1 เครองมอทางการคลงภายใตระบบสมปทานของประเทศไทย 113 ตารางท 5-2 เครองมอทางการคลงภายใตระบบแบงปนผลผลตในประเทศเพอนบาน 113 ตารางท 5-3 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม:Thailand I 117 ตารางท 5-4 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand III 119 ตารางท 5-5 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: กาซธรรมชาตในประเทศกมพชา 122 ตารางท 5-6 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: นามนในประเทศกมพชา 123 ตารางท 5-7 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: กาซธรรมชาตในประเทศพมา 124 ตารางท 5-8 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: นามนในประเทศพมา 125 ตารางท 5-9 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: ประเทศอนโดนเซย 126 ตารางท 5-10 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: กาซธรรมชาตในประเทศเวยดนาม 127 ตารางท 5-11 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: นามนในประเทศเวยดนาม 128 ตารางท 5-12 สถตระบบการคลงปโตรเลยมของโลก 129 ตารางท 5-13 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand I และภาษเงนไดเพมเตม (60%) 130 ตารางท 5-14 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand III และภาษเงนไดเพมเตม (60%) 131 ตารางท 5-15 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand I และภาษเงนไดเพมเตม (50%) 132 ตารางท 5-16 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand III และภาษเงนไดเพมเตม (50%) 133

ญ

สารบญรป

หนา

รปท 4-1 แผนภาพแสดงขนตอนการใหสมปทานสารวจและผลตปโตรเลยม 62

1

บทท 1 บทนา

รายงานวจยฉบบนมวตถประสงคหลกเพอศกษาระบบการคลงปโตรเลยมรวมไปถงการใหสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมของประเทศไทยจากอดตจนถงปจจบน อกทงยงไดศกษาทฤษฎและหลกการทางเศรษฐศาสตรในการกาหนดผลประโยชนทรฐควรไดรบจากทรพยากรปโตรเลยมรวมไปถงระบบการจดสรรสทธฯ และระบบการคลงปโตรเลยมทมใชอยท วโลกในปจจบน และยงจะวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของไทยเพอประเมนสวนแบงรายไดของรฐและผประกอบการ และเพอแสวงหาขอเสนอในการใชเครองมอทางการคลงเพมเตมเพอสรางรายไดใหแกรฐมากยงขน รายละเอยดตาง ๆ เกยวกบหลกการและเหตผล วตถประสงคในการศกษา และขอบเขตของการศกษา มดงตอไปน

1 หลกการและเหตผล

ทรพยากรพลงงานเปนทรพยากรทมความสาคญทางเศรษฐกจและในการพฒนาประเทศของไทย นอกจากนปโตรเลยมยงเปนทรพยากรธรรมชาตซงกอใหเกดรายไดสงออก รายไดแกรฐบาล การจางงาน และการถายทอดเทคโนโลย ประเทศไทยไดใหสมปทานปโตรเลยมครงแรกในป พ.ศ. 2505 แกบรษทตางชาต ตอมาการสารวจและผลตเรมดาเนนการอยางจรงจงมากยงขนนบตงแตมการออกพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 และไดมการใหสมปทานสารวจและผลตปโตรเลยมตงแตป พ.ศ. 2514 เรอยมาจวบจนปจจบน โดยใหสมปทานทงแหลงบนบก อาวไทย และทะเลอนดามน และไดมการผลตทน ามนดบและกาซธรรมชาตอยางตอเนอง อยางไรกตามเปนทคาดการณวาปรมาณการผลตจะไมเพมอกมากนกและมแนวโนมทจะลดลงในระยะเวลาอกประมาณ 20 ป การใหสมปทานสารวจและผลตปโตรเลยมนอกจากจะเปนการนาทรพยากรปโตรเลยมขนมาใชในประเทศและเพอสงออกแลว ยงเปนชองทางหนงทรฐสามารถทารายไดจากการนาทรพยากรนขนมาใชโดยผาน “ระบบการคลงปโตรเลยม”

ระบบการคลงปโตรเลยมเกดขนจากพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514, 2516, 2522, 2532, 2534 และ 2550 และพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยมในปเดยวกน โดยหลกแลวผลประโยชนทรฐไดรบจากกจการสารวจและผลตปโตรเลยมประกอบดวย คาภาคหลวงปโตรเลยม ภาษเงนไดปโตรเลยม และผลประโยชนพเศษ โดยมรายละเอยดทแตกตางกนภายใตระบบ Thailand I, Thailand II และ Thailand III เนองจากระบบ Thailand II มลกษณะทเขมงวดและจงใจนกลงทนไดนอย ในปจจบนจงไมมผขอรบสมปทานภายใตระบบ Thailand II เลย จงมเพยงแตการใหสมปทานในระบบ Thailand I และ Thailand III เทานน

2

ในปจจบนไดมขอถกเถยงเกดขนจากหลายฝายถงความเหมาะสมของการจดเกบรายไดของรฐจากทรพยากรปโตรเลยมและผลประโยชนตาง ๆ ทรฐไดรบจากทรพยากรน

2 วตถประสงคในการศกษา

งานวจยนมวตถประสงคหลกเพอวเคราะหและประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของไทย โดยมวตถประสงครองดงน

1. เพอศกษาแนวคดทางทฤษฎและหลกการทางเศรษฐศาสตรในการกาหนดผลประโยชนทรฐควรไดรบจากทรพยากรปโตรเลยม

2. เพอศกษาและวเคราะหระบบในการใหสทธสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยม เครองมอทางการคลงของรฐในการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและผประกอบการ และวธการจดสรรสทธในการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมในตางประเทศ ทงนเพอนามาวเคราะหเปรยบเทยบกบกรณของประเทศไทย

3. เพอศกษารปแบบสถาบนในการใหสทธสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมของไทย 4. เพอวเคราะหและประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของไทยภายใตระบบทยงมการดาเนนงานอย

อนไดแก Thailand I และ Thailand III 5. เพอเสนอเครองมอทางการคลงอน ๆ ทสามารถเพมสวนแบงรายไดจากปโตรเลยมใหแกรฐ

3 ขอบเขตของการศกษา

งานวจยอางองนยาม “ปโตรเลยม” ตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 แกไขโดย พระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 4) พ.ศ. 2532 โดย “ปโตรเลยมหมายความวา นามนดบ กาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว สารพลอยได และสารประกอบไฮโดรคารบอนอน ๆ ทเกดขนโดยธรรมชาตและอยในสภาพอสระไมวาจะมลกษณะเปนของแขงของหนดของเหลวหรอกาซและใหหมายความรวมถงบรรดาไฮโดรคารบอนหนกทอาจนาขนมาจากแหลงโดยตรงโดยใชความรอนหรอกรรมวธทางเคม แตไมหมายความรวมถงถานหน หนนามน หรอหนอนทสามารถนามากลนเพอแยกเอานามนดวยการใชความรอนหรอกรรมวธทางเคม”

เพอใหขอบเขตการศกษาสาหรบงานวจยนมความชดเจน งานวจยนจะศกษาเฉพาะระบบการคลงปโตรเลยมโดยเฉพาะนามนดบ และกาซธรรมชาตเทานน

3

บทท2 วรรณกรรมปรทศน

ในบทนจะสารวจแนวคดทางทฤษฎและหลกการทางเศรษฐศาสตรในการกาหนดผลประโยชนทรฐ

ควรไดรบจากทรพยากรปโตรเลยม พรอมทงยงไดสารวจงานวจยเชงประจกษในอดตเกยวกบการกาหนดผลประโยชนจากทรพยากรปโตรเลยมในประเทศไทย ดงมรายละเอยดตอไปน

1 ทฤษฎ

การดาเนนกจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมมลกษณะทแตกตางจากอตสาหกรรมอนอยสามประการ

ประการแรก ทรพยากรปโตรเลยมถอวาเปนทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดสนไป (Exhaustible Resources) และไมสามารถสรางขนมาทดแทนได (Non-renewable resource) ซงแตกตางจากทรพยากรธรรมชาตบางชนดเชน ปาไม เปนตน ซงสามารถผลตซาขนใหมได การนาทรพยากรปโตรเลยมมาใชในเชงเศรษฐกจจงจาเปนตองคานงถงความคมคาในการนาทรพยากรมาใชในระยะยาว เนองจากตนทนคาเสยโอกาสจากการใชทรพยากรปโตรเลยมเกดขนในปจจบนและไมสามารถนามาใชใหมหรอไมมใหใชแลวอกตอไปในอนาคต

ประการทสอง เนองจากทรพยากรปโตรเลยมถอไดวาเปนทรพยากรของประเทศซงไมมผหนงผใดในประเทศเปนเจาของ การจะนาทรพยากรปโตรเลยมมาใชประโยชนจงตองมการกาหนดกรรมสทธในทรพยากรนอยางชดเจนโดยรฐในฐานะตวแทนประชาชนไดนาระบบในการจดสรรสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมเพอจดสรรมาใช รฐจงควรไดรบการชดเชยจากการทผประกอบการไดใชทรพยากรเหลาน ดงนน นอกจากการจดสรรสทธฯ อยางเหมาะสมแลว เพอใหการจดสรรทรพยากรใหมประสทธภาพ รฐมกจะเรยกเกบคาธรรมเนยมตาง ๆ จากผประกอบการ (ทงจากภาคเอกชนและรฐวสาหกจ) ในการนาทรพยากรปโตรเลยมขนมาใช โดยหลกเกณฑพนฐานคอคาธรรมเนยมนควรอยในระดบททาใหการใชทรพยากรปโตรเลยมเปนไปอยางมประสทธภาพ

ประการสดทาย คอกจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมเปนกจการทมความเสยงกลาวคอในหลายโครงการกประสบความลมเหลวไมสามารถไดรบอตราผลตอบแทนเพยงพอทจะชดเชยตนทนทเกดขน ในขณะทมอกหลายโครงการทประสบผลสาเรจและไดรบกาไรเปนอยางดซงทาใหดงดดความสนใจของสาธารณะและนามาซงขอถกเถยงวาควรจะแบงผลประโยชนทไดจากทรพยากรปโตรเลยมใหเทาเทยมกนระหวางผประกอบการ รฐ และผมสวนไดสวนเสยอน ๆ ในสงคมอยางไร

ดวยลกษณะดงกลาว รฐในฐานะเจาของทรพยากรธรรมชาตในประเทศจะตองแสวงหาหนทางในการนาทรพยากรเหลานมาใชใหเกดประโยชนทางเศรษฐกจมากทสดโดยกอใหเกดประโยชนแกรฐในฐานะ

4

เจาของทรพยากรปโตรเลยมทอาจจะดาเนนกจการเองหรออนญาตใหเอกชนดาเนนกจการ และไมกอใหเกดผลกระทบทางลบตอชมชนและสงแวดลอม สงทรฐมกจะพจารณาเปนลาดบแรก ๆ คอ รายไดทรฐควรไดรบกลบมาจากการนาทรพยากรปโตรเลยมมาใช โดยสวนใหญแลวรฐมกจะเกบรายไดเหลานผานภาษชนดตาง ๆ (ซงในบทตอไปจะกลาวถงการจดเกบรายไดจากกจการปโตรเลยมในรปแบบตาง ๆ โดยละเอยด) โดยใชฐานคดตามหลกเศรษฐศาสตรทเรยกวา “คาเชาทางเศรษฐกจ” (Economic Rent)

โดยทวไปแลวคาเชาทางเศรษฐกจ (ตอไปนจะเรยกวาคาเชา) หมายถงรายไดทเจาของทรพยากรหรอสนทรพยไดรบจากการอนญาตใหผประกอบการเขาถงหรอใชทรพยากรดงกลาว ลกษณะของคาเชาเชนน Bhattacharyya (2011) เรยกวา “คาเชาสมบรณ” (Absolute Rent) ในขณะทยงมคาเชาอกประเภทหนงทเรยกวา “คาเชาทแตกตาง” (Different Rent) ซงใชแนวคดของ David Ricardo ในการอธบายวาคาเชาในการใชทรพยากรมความแตกตางกนตามลกษณะเฉพาะ (Specific Characteristics) ของปจจยการผลตหรอผลตภณฑ ในกจการพลงงานคาเชาทแตกตางกนนสามารถแบงออกไดเปนสประเภทใหญ ๆ ดงตอไปน

1. คาเชาจากการทาเหมอง (Mining Rent) อนเนองมาจากลกษณะทางธรณวทยาของแตละแปลง หากแปลงใดทสามารถทสารวจ พฒนาและนาทรพยากรปโตรเลยมขนมาไดงายกวากจะมคาเชาในสวนนสงกวาแปลงทดาเนนการไดยาก

2. คาเชาทางเทคโนโลย (Technological Rent) เกดขนจากการใชเทคโนโลยทมประสทธภาพจงทาใหลดตนทนในการผลต

3. คาเชาจากสถานทของโครงการ (Positional Rent) เกดขนเนองจากสถานทของโครงการตงอยใกลกบสถานทรบซอ (Proximity to markets) จงทาใหผประกอบการสามารถลดตนทนในการขนสงและตนทนโครงสรางพนฐาน

4. คาเชาคณภาพ (Quality Rent) เกดขนจากคณภาพของปโตรเลยมทผลตไดซงมคณภาพและราคาทแตกตางกน นอกจากนคาเชาทางเศรษฐกจยงเกดขนจากโครงสรางตลาดทขาดการแขงขนจงนามาซงคาเชาจาก

การผกขาด และยงมคาเชาเกดจากความหามาไดยากของทรพยากร และคาเชาจากการเปลยนแปลงสภาพตลาดหรอการปฏบตทมนวตกรรมใหม ๆ ของผประกอบการ หรอทเรยกวา Quasi Rent ดงนนราคาของทรพยากรปโตรเลยมจงสงกวาราคาสนคาในตลาดแขงขนสมบรณ

Otto et al. (2006) ไดศกษาคาภาคหลวงแร และไดจาแนก Economic Rent ออกเปนสามประเภทใหญ ๆ ดงน ประเภททหนงเรยกวา Quasi Rent ซงสะทอนถงผลตอบแทนของเหมองตอการลงทนและตนทนคงทโดยเปนคาเชาทเกดขนในระยะสน ประเภททสองเรยกวา คาเชาอน ๆ (Other rent) ซงเกดจาก Cyclical volatility ของราคาแรตาง ๆ ตามวฏจกรธรกจ และประเภทสดทายคอคาเชาบรสทธ (Pure Rent) หรอทเรยกวา Ricardian Rent ซงเกดขนจากคณภาพของเหมองแรทคนพบโดยจดวาเปนคาเชาทเกดขนในระยะยาว รฐสามารถเรยกเกบคาเชาเหลานไดในรปของภาษ แตทวาการเกบภาษจากคาเชาบรสทธจะสงผล

5

กระทบตอพฤตกรรมการลงทนและการคดคนนวตกรรมและเทคโนโลยในการทาเหมองแรในระยะยาวเนองจากผประกอบการคาดการณวาตนจะไดรบผลประโยชนจากคาเชาบรสทธหากการสารวจและผลตแรทมคณภาพสงประสบผลสาเรจ ดงนนการเกบภาษจงควรดาเนนการอยางระมดระวง โดยหากเกบภาษในอตราทสงในการทาเหมองแรในระยะสน ถงแมวาจะเพมรายไดใหแกรฐในชวงแรก แตผลกระทบในทางลบตอเหมองแรจะเกดขนในระยะยาว ดงนนประเทศทจดเกบภาษในอตราทสงมกจะสญเสยความสามารถในการแขงขนในการดงดดการลงทนในกจการเหมองแร

Otto et al. (2006) ยงไดกลาวถง Harold Hotelling นกเศรษฐศาสตรชาวอเมรกนทานแรกทศกษาเศรษฐศาสตรวาดวยทรพยากรทใชแลวหมดไป (Economics of Exhaustible Resources) และพบวาการนาทรพยากรธรรมชาตเหลานมาใชมตนทนคาเสยโอกาส (Opportunity cost) ทสงกวาตนทนจากการผลตสนคาโดยทวไป ทงนกเนองจากวาในการเพมปรมาณการผลตแรในปจจบนจะทาใหทรพยากรธรรมชาตทมเหลออยสาหรบใชในอนาคตลดลง ซงสามารถกลาวไดวาคาสญเสยโอกาสตามความหมายของ Hotelling กคอมลคาปจจบนสทธ (Net Present Value) ของกาไรในอนาคตทจะสญเสยไปเพราะทรพยากรธรรมชาตลดลงจากการผลตเพมขนหนงหนวยในปจจบน ดงนนผประกอบการทแสวงหากาไรสงสดจะนาทรพยากรธรรมชาตขนมาใชกตอเมอราคาตลาดของทรพยากรเหลานเทากบผลรวมของตนทนการผลตและตนทนคาเสยโอกาส มฉะนนแลวผประกอบการจะไดรบกาไรมากกวาหากหยดการผลตในปจจบนและเกบทรพยากรเหลานไวใชในอนาคต ตนทนคาเสยโอกาสนมชอเรยกอยหลายชอดวยกนอนไดแก คาเชาของ Hotelling (Hotelling Rent) คาเชาจากความหามาไดยาก (Scarcity Rent) และ ตนทนของผใช (User Cost) โดยสรปแลวผประกอบการจะมแรงจงใจทจะดาเนนกจการกตอเมอราคาทขายไดสามารถชดเชยตนทนผใช (User Cost) และตนทนในการผลต มฉะนนแลวกควรจะเกบทรพยากรเหลานไวใชอนาคต ณ เวลาทไดรบราคาทดกวา ในทางเศรษฐศาสตรแลว กจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมจงมลกษณะพเศษเนองจากเปนทรพยากรปโตรเลยมเปนทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดสนไปและไมสามารถสรางขนมาทดแทนได ตนทนคาเสยโอกาสในการดาเนนกจการจงมไดมแตเพยงตนทนในการผลตเทานน แตยงรวมถง Ricardian Rent และ User Cost หรอ Hotelling Rent อกดวย หรออาจจะกลาวไดวาคาเชาทางเศรษฐกจสาหรบทรพยากรประเภทนคอผลตอบแทนทไดจากการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมซงจะกอใหเกดรายไดแกเจาของทรพยากรตอไปในอนาคต เนองจากรฐในฐานะตวแทนของประชาชนมหนาทดแลและจดการทรพยากรดงกลาว หากรฐดาเนนกจการเสยเองผลตอบแทนนกจะตกอยกบรฐโดยตรงอยางเตมเมดเตมหนวย แตหากวารฐใหสทธแกผประกอบการเขามาดาเนนกจการรฐกควรไดรบสวนแบงรายไดจากการใชทรพยากรเหลานอยางเหมาะสม Bhattacharyya (2011) ไดกลาววาการจดสรรและแบง “คาเชาทางเศรษฐกจ” ทเกดขนจากการนาทรพยากรปโตรเลยมขนมาใชจงเปนโจทยสาคญสาหรบประเทศเจาของทรพยากร และมกดาเนนการโดยอาศย

6

“เครองมอทางการคลง” ในรปของการเกบภาษปโตรเลยมโดยตรง คาภาคหลวง และภาษเงนไดนตบคคล เปนตน หรอโดยการใช “เครองมอกงการคลง” (Quasi-fiscal instrument) โดยเฉพาะอยางยงในรปของการมสวนรวมของรฐ (State participation) การเกบภาษหรอคาภาคหลวงมผลโดยตรงตอราคาและปรมาณการผลต และยงเปนการสรางรายไดใหแกรฐอกดวย แตในมมของผประกอบการแลวภาษและคาภาคหลวงเปนคาใชจายนอกเหนอจากคาใชจายในการดาเนนงาน หากกาหนดใหอตราภาษและคาภาคหลวงสงเกนไปกจะลดแรงจงใจในการลงทน แตหากกาหนดใหตาเกนไปรฐกจะเสยเปรยบโดยเฉพาะเมอราคาปโตรเลยมสงขน

2 งานวจยเชงประจกษ

2.1 งานวจยเชงประจกษของตางประเทศ

งานวจยเชงประจกษในตางประเทศทศกษาและวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมมอยหลากหลายโดยใชวธการศกษาทแตกตางกนและศกษากรณของประเทศใดประเทศหนงเชน Abdo (2010) ศกษากรณของประเทศสหราชอาณาจกร Oliveira (2010) ศกษาในกรณของประเทศบราซล และยงมงานศกษาทเปรยบเทยบหลายประเทศเชน Blake and Roberts (2006) โดยมรายละเอยดดงตอไปน

งานศกษาของ Abdo (2010) ไดฉายภาพพฒนาการของระบบการคลงปโตรเลยมในประเทศสหราชอาณาจกรโดยเฉพาะในแถบทะเลเหนอ (North Sea) รฐไดใชระบบสมปทานในการใหสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมและใชคาภาคหลวงเปนเครองมอทางการคลงทสาคญ ตอมารฐไดใชเครองทางการคลงอน ๆ ในรปของภาษตาง ๆ เพอเรยกเกบคาเชาจากการใชทรพยากรปโตรเลยมเพมเตม (Tight fiscal regime) อนไดแก Petroleum Revenue Tax (เรมใชในป 1975); Supplementary Petroleum Duty (เรมใชในป 1981) โดยเกบกบบรษทนามนขามชาตในกรณทระบบการคลงปโตรเลยมทมอยไมสามารถจดเกบสวนแบงกาไรทเปนธรรมจากบรษทเหลานไดโดยมกจะนามาใชเมอนามนและกาซมราคาสงขน; Advanced Petroleum Revenue Tax (ใชในชวงป 1983-1986) โดยนามาใชเพอเรงจดเกบ Petroleum Revenue Tax ใหเรวยงขนโดยเฉพาะในชวงปแรก ๆ ของโครงการพฒนาพนทสมปทาน; Corporation tax (เรมใชในป 1964) โดยเกบจากกาไรทผประกอบการไดรบ; Supplementary charge (เรมใชในป 2002) โดยเกบในลกษณะเดยวกนกบ Corporation tax แตไมอนญาตใหนา Supplementary charge ไปหกคาตนทน

ระบบการคลงปโตรเลยมทเขมงวดลดแรงจงใจทผประกอบการจะมาลงทน และทาใหการลงทนในกจการสารวจและผลตปโตรเลยมลดลงโดยเฉพาะในชวงป 1980s จงทาใหในชวงป 1990s รฐหนมาลดความเขมงวดในการจดเกบภาษในการดาเนนกจการปโตรเลยมลง (Tax relaxation) และมการเปลยนแปลงอตราการจดเกบเครองมอทางการคลงเหลานอยางตอเนองโดยสวนใหญแลวมกจะปรบลดอตราเหลานลง และในป 2003 รฐไดยกเลกการเกบคาภาคหลวงโดยสนเชง แตการเปลยนแปลงเหลานสงผลใหระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศสหราชอาณาจกรมความสลบซบซอนมากยงขน นอกจากนรฐยงไดแบงแยกการ

7

จดเกบตามชวงเวลาทมการพฒนาพนทสารวจและผลตปโตรเลยมจงทาใหในทายทสดแลวผรบสมปทานในพนทตางกนจะจาย Marginal tax rate ในอตราทแตกตางกน

Oliveira (2010) ไดวเคราะหเปรยบเทยบระบบแบงปนผลผลตและระบบสมปทานแบบใหม (Modern Concession System) ในพนท Sub-salt area ของประเทศบราซล เพอพจารณาวาจาเปนหรอไมทรฐบาลบราซลจะตองนาระบบแบงปนผลผลตมาใชแทนทระบบสมปทานทมอยโดยใชวธวเคราะหสญญา (Contractual analysis) ของทงสองระบบ ผลการศกษาพบการทรฐบาลเปลยนไปใชระบบแบงปนผลผลตไมไดกอใหเกดประโยชนทางการคลง ทงสองระบบสามารถกอใหเกดผลประโยชนทางการคลงทไมแตกตางกนโดยขนอยกบเครองมอทใชภายใตระบบตาง ๆ หากรฐบาลตองการไดรบสวนแบงรายได (Government take) ทมากขนรฐบาลสามารถทาไดโดยเพมเตมเครองมอทางการคลงนอกเหนอจากคาภาคหลวงภายใตระบบสมปทานทมอยซงไดแก Special Participation Fee โดยเรยกเกบกอนทรฐจะเกบภาษเงนได รฐจดเกบ Special Participation Fee โดยสามารถปรบไดตามระดบรายไดทผผลตไดรบเพอรบประกนวารฐจะไดสวนแบงจาก Windfall profits ทเกดขนหากผผลตมรายรบสทธเปนจานวนมาก และเมอพจารณาถงมมมองในการทาสญญา Oliveira (2010) พบวาภายในใตระบบทงสองระบบ สญญาไมไดมความแตกตางกนมากนกโดยเฉพาะเมอพจารณาถงการควบคมและการจดหาปโตรเลยมของรฐบาลในทกขนตอนของโครงการ

Goldworthy and Zakharova (2010) ใช Simulation model ในการประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศรสเซยเพอเสนอแนวทางในการออกแบบระบบการคลงปโตรเลยมทสงเสรมการลงทนและประกนวารฐจะไดรบสวนแบงรายไดทเหมาะสม ในปจจบนรสเซยไดจดเกบคาภาคหลวงและภาษตาง ๆ จากรายไดปโตรเลยมทผประกอบการไดรบอนไดแก Mineral extraction tax (MET) (เรมใชในป 2002) โดยเกบในลกษณะเดยวกบคาภาคหลวงตามปรมาณการผลตและราคานามน รฐไดปรบอตรา Mineral extraction tax อยบอยครงเพอสงเสรมการลงทนโดยเฉพาะในพนททมตนทนการผลตสง; Export Duty (ED) จดเกบในอตราขนบนไดตามราคานามนดบและมกจะปรบเปลยนบอยครงเพอสะทอนการเปลยนแปลงของราคานามนดบ; Corporate income tax (CIT) โดยจดเกบภายหลงจากทผประกอบการหก Mineral extraction tax และ Export Duty ออกแลว; นอกจากนยงจดเกบภาษอน ๆ อนไดแกภาษมลคาเพม Dividend withholding tax, Interest withholding tax; Unified social tax; Property tax และ Import custom duties

ระบบการคลงปโตรเลยมของรสเซยพงพาเครองมอทางการคลงโดยจดเกบภาษบนฐานของรายไดเปนหลก หากรวม MET, ED และ CIT เขาดวยกน ผลปรากฎวารฐไดรบรายไดสงถง 90 cents ตอรายไดจากการสงออกหนงเหรยญโดยเฉพาะเมอราคานามน Urals สงเกนกวา 25 เหรยญสหรฐฯตอบารเรลในแปลงทน ามนดบทผลตไดลดนอยลงตากวา 80% ซงเปนสวนแบงรายไดทสงมาก โดย Average effective tax rate ทคานวณไดของประเทศรสเซยสงเกนกวา 100% โดยเฉพาะในโครงการทมตนทนสงและสงทสดเมอเปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ ซงเปนอปสรรคทสาคญตอการสงเสรมการลงทนในกจการสารวจและผลต

8

ปโตรเลยม อยางไรกตามระบบการคลงปโตรเลยมเชนนมผลดตอการสรางรายไดใหแกรฐและงายตอการบรหารจดการ

Blake and Roberts (2006) ไดศกษาและเปรยบเทยบระบบการคลงปโตรเลยมหาระบบภายใตสมมตฐานความไมแนนอนของราคานามนดบ (Crude oil price uncertainty) อนไดแกระบบคาภาคหลวงและภาษของรฐ Alberta ประเทศแคนาดา; ระบบอตราผลตอบแทน (Rate of return) ของประเทศ Papua New Guinea (กอนป 2003); ระบบแบงปนผลผลตในพนทพฒนารวม Sao Tome และ Principe/Nigeria; ระบบลกครงระหวางระบบแบงปนผลผลตและระบบ Rate of return ของประเทศแทนซาเนย; และระบบแบงปนผลผลตของประเทศ Trinidad และ Tobago โดยใชวธการวเคราะหทเรยกวา Contingent claims analysis เพอคานวณมลคากาไรภายหลงการจดเกบภาษทผประกอบการไดรบภายใตสมมตฐานความไมแนนอนของราคานามนดบและระบบการคลงปโตรเลยมในประเทศตาง ๆ และยงไดวเคราะหผลกระทบจากระบบการคลงปโตรเลยมทบดเบอนแรงจงใจทผประกอบการจะมาลงทน (Distortionary effects) ภายในระบบการคลงปโตรเลยมตาง ๆ

Blake and Roberts (2006) พบวาระบบการคลงปโตรเลยมของรฐ Alberta ประเทศแคนาดาและประเทศ Papua New Guinea สรางมลคากาไรหลงจากการจดเกบภาษใหแกผประกอบการมากทสดและมผลกระทบจากการบดเบอนแรงจงใจในการลงทนนอยทสดอกดวย ในขณะทระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศแทนซาเนยใหมลคากาไรหลงจากการเกบภาษแกผประกอบการนอยทสดและมผลกระทบตอการบดเบอนแรงจงใจมากทสด สาหรบระบบแบงปนผลผลตในพนทพฒนารวม Sao Tome และ Principe/Nigeria กอใหเกดภาระภาษแกผประกอบการในระดบสงแตมผลกระทบตอการบดเบอนแรงจงใจในระดบกลางเทานน และระบบแบงปนผลผลตของประเทศ Trinidad และ Tobago กอใหเกดภาระภาษในระดบกลางแตมผลกระทบตอการบดเบอนแรงจงใจในระดบสง

Blake and Roberts (2006) เสนอใหระบบการคลงปโตรเลยมควรมลกษณะทเปนกลาง (Neutral regime) โดยเปนระบบทผประกอบการสามารถลงทนเพอนาทรพยากรปโตรเลยมมาใชอยางเหมาะสมและรฐไดรบสวนแบงรายไดในอตราทเหมาะสมดวยเชนกน นอกจากนงานศกษานยงพบวาปจจยทกอใหเกด Distortionary effect ทสาคญคอสวนแบงกาไรทรฐไดรบในอตราทสงมากจนกระทงผประกอบการขาดแรงจงใจในการลงทนดงนนรฐควรทจะเกลยสวนแบงรายไดระหวางผประกอบการและรฐอยางเปนธรรม

Sunley et al. (2002) ไดศกษาและเปรยบเทยบระบบการคลงปโตรเลยมอนไดแกระบบสมปทานทจดเกบคาภาคหลวง ภาษเงนไดนตบคคล และ/หรอภาษการใชประโยชนจากทรพยากร (Resource Rent Tax) และระบบแบงปนผลผลต Sunley et al. (2002) พบวาไมมระบบใดทดทสด และทงสองระบบสามารถทจะใชเครองมอทางการคลงในลกษณะทเหมอนกนได เพยงแตในระบบแบงปนผลผลตมการแบงสวนกาไรทชดเจนซงสามารถทดแทนไดดวยการจดเกบภาษการใชประโยชนจากทรพยากร

9

นอกจากน Sunley et al. (2002) ยงพบวาการจดเกบคาภาคหลวงจะทาใหรฐไดรบประกนหรอลดความเสยงในการจดเกบรายไดเขารฐไดดทสดถงแมวามลคาทจดเกบไดจะไมสงนก ในขณะทการจดเกบภาษเงนไดนตบคคลและภาษการใชประโยชนจากทรพยากรจะมความเสยงอยในระดบปานกลางและระดบสงตามลาดบ เนองจากภาษการใชประโยชนจากทรพยากรจะจดเกบภายหลงจากการหกตนทนแลวซงอาจจะเกดความเสยงตอรฐหากผประกอบการไมสามารถดาเนนกจการจนกระทงมกาไรได

Sunley et al. (2002) ไดเปรยบเทยบระบบการคลงปโตรเลยมในประเทศกาลงพฒนารวมทงประเทศไทยดวย และพบวาถงแมวาแตละประเทศจะใชระบบทแตกตางกนแตสวนใหญแลวจะจดเกบคาภาคหลวงตามปรมาณการผลตเพอประกนรายไดและลดความเสยงใหแกรฐ สาหรบประเทศทไมไดใชระดบแบงปนผลผลตหรอไมไดเกบภาษการใชประโยชนจากทรพยากรกมกจะเกบภาษเงนไดนตบคคลในอตราทสงมาก และในบางประเทศจะเกบภาษเงนไดนตบคคลในอตราทสงขนเมอราคานามนสงเกนกวาอตราทกาหนดไว (Trigger level) ในบางประเทศการจดเกบภาษในกจการกาซธรรมชาตจะนอยกวาในกจการนามน ทงนเนองจากการสารวจ พฒนา และผลตกาซธรรมชาตมความเสยงทสงกวาน ามน ในประเทศกาลงพฒนา รฐมกจะกาหนดมาตรการสงเสรมการลงทนในกจการเหลานโดยอยในรปแบบตาง ๆ อาทเชน Investment tax credits; Tax holidays; การยกเวนภาษนาเขาเฉพาะเครองจกรและอปกรณตาง ๆ โดยยกเวนระยะเวลาหนงหรอตลอดอายโครงการ และกวาสองในสามของประเทศท Sunley et al. (2002) ไดศกษาใชระบบแบงปนผลผลตโดยสวนแบงกาไรของรฐขนตาจะอยท 50-60% และมความแตกตางในการหกตนทนคอนขางมาก

นอกจากน Sunley et al. (2002) ยงพบวาระบบการคลงปโตรเลยมมการเปลยนแปลงอยางตอเนองตามสภาพปจจยแวดลอมทสาคญดงน ปจจยแรกคอราคานามน เมอราคานามนลดลงยงทาใหโครงการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมมกาไรนอยลง รฐจงจาเปนตองปรบเปลยนเครองมอทางการคลงเพอดงดดใหนกลงทนมาลงทนในกจการเหลาน ปจจยทสองคอนโยบายภาษของประเทศแมของบรษทปโตรเลยมขามชาต ปจจยทสาม การจดเกบโบนสในอตราคงทและการทโบนสมความสาคญนอยลงในฐานะเครองมอทางการคลงเนองจากรฐมทางเลอกอนในการจดเกบรายได ปจจยทสคอเมอการดาเนนโครงการผานไปแลวระบบการจดเกบรายไดมลกษณะกาวหนา (Progressive) มากยงขน กลาวคอเมอบรษทไดรบกาไรจากการดาเนนงานมากขน รฐกจะยงสามารถเกบรายไดมากยงขน ตวอยางเชนมการเปลยนแปลงการจดเกบคาภาคหลวงในอตราเดยวเปนหลายอตราแบบขนบนไดโดยจดเกบในอตราทสงขนเมอผลผลตเพมมากขน

การทรฐในแตละประเทศใชระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมทหลากหลายกเนองจากความแตกตางในอานาจตอรองทรฐมตอบรษทนามนขามชาต โดยรฐทมอานาจตอรองสงและมระบบการคลงทเขมงวดมกจะเปนรฐทอยในประเทศทมศกยภาพทางธรณวทยาสงเปนทดงดดใหนกลงทนมาลงทนในกจการปโตรเลยมและเปนประเทศทมความมนคงทางการเมองและทางเศรษฐกจ และถงแมวาประเทศหนง ๆ จะมลกษณะดงกลาวแลว กยงจะตองแขงขนกบประเทศเพอนบานใกลเคยงเพอดงดดใหบรษทขามชาตมาลงทนในประเทศของตน ตวอยางเชนในพนท North Sea ประเทศนอรเวยยงตองแขงกบประเทศในแถบ

10

เดยวกนอนไดแกประเทศสหราชอาณาจกร เนเธอรแลนด และเดนมารก หรอในกรณของประเทศคาซคสถานทมความเสยงในการจาหนายปโตรเลยมทผลตไดเนองจากประเทศคาซคสถานจาเปนตองพงพาทอทประเทศรสเซยเปนเจาของในการขนสงทรพยากรปโตรเลยมทผลตได คาธรรมเนยมการขนสงทคอนขางสงนทาใหอานาจตอรองของรฐบาลนอยลงและรฐจาเปนตองใชเครองมอทางการคลงทผอนคลายเพอดงดดนกลงทน ตวอยางของประเทศทมลกษณะทางธรณวทยาทดและเหมาะสมตอการดาเนนกจการสารวจและผลตปโตรเลยมแตมความเสยงทางการเมองสงคอประเทศองโกลา จงทาใหรฐตองใชระบบแบงปนผลผลตและกาหนดเครองมอทางการคลงในสญญาแตกตางกนไปในแตละโครงการ

Khelil (1995) ไดประเมนสวนแบงรายไดทรฐไดรบ (Government Take: GT) จากระบบการคลงปโตรเลยมจานวน 226 ระบบ และพบวารายไดทรฐไดรบโดยเฉลยทวโลกอยท 64% โดยประเทศทไดรบ GT ตาทสดคอประเทศไอรแลนดโดยไดรบท 25% และประเทศเยเมนเปนประเทศทไดรบ GT สงทสดโดยอยท 95% สาหรบประเทศไทยถอวาไดอยในระดบเฉลยโดยรฐไดรบ GT สาหรบพนทบนบก ท 67% และพนททะเลลก ท 57.7% ซงนอยกวาประเทศเพอนบานอนไดแกมาเลเซยและอนโดนเซย ดงแสดงในตารางท 2-1 ตารางท 2-1 สวนแบงรายไดทรฐไดรบในพนทบนบกและพนททะเลลก (%)

ประเทศ พนทบนบก พนททะเลลก โปรตเกส 43.2 39.7 Louisiana 69.3 47.2 ไทย 67 57.5 ไนจเรย 84.8 64.2 มาเลเซย 89.4 68.1 อนโดนเซย 89.8 81.1 ทมา: Khelil (1995)

นอกจากน Khelil (1995) ยงไดขอสรปทใกลเคยงกบ Sunley et al. (2002) วาโดยเฉลยแลว GT ทรฐ

ไดรบมลกษณะแบบถดถอย กลาวคอ GT จะมสดสวนสงสาหรบแปลงทมขนาดเลกโดยสงกวาแปลงทมขนาดใหญและมกาไร โดยเฉลยแลว GT ในแปลงทผลตได 10 ลานบารเรลจะไดรบ GT ท 68% ในขณะทแปลงทผลตได 300 ลานบารเรลกลบไดรบ GT เพยง 64% เทานน ในมมมองของผประกอบการ ผประกอบการจะพจารณาวาตนไดรบสวนแบงรายไดนอยในแปลงเลกและจะใหความสาคญแกแปลงใหญมากกวา การใชระบบการคลงปโตรเลยมเชนนจงไมสงเสรมใหผประกอบการลงทนในแปลงขนาดเลกเทาใดนก

11

Khelil (1995) ยงพบอกวาโดยเฉลยแลวระบบการคลงปโตรเลยมมลกษณะ Front-end-loaded กลาวคอรฐจะไดรบ GT โดยเฉลยท 68% ในชวงเวลาประมาณ 6 ปแรกของโครงการ และจะไดรบ GT ลดนอยลงเฉลยแลวอยท 61% ตลอดอายโครงการทเหลอ ลกษณะระบบการคลงเชนนจะดงดดนกลงทนไดไมดนก การใชระบบการคลงปโตรเลยมทมลกษณะ Back-end-loaded จะดงดดนกลงทนใหมาลงทนไดดกวาเนองจากนกลงทนสามารถมนใจไดวาในชวงแรกของโครงการตนจะไดรบสวนแบงรายไดทดกวารองรบความเสยงจากการสารวจปโตรเลยม

Khelil (1995) ยงเนนย าวาระบบการคลงปโตรเลยมทดควรจะคานงถงตลาดพนทสารวจปโตรเลยมระหวางประเทศ (International market for exploration acreage) และมองวา GT คอราคาของพนททผประกอบการเผชญอย ดงนนรฐจาเปนตองแขงขนกนเองเพอดงดดการลงทนดวย นอกจากนการเปลยนแปลงของราคานามนกมสวนสาคญในการตดสนใจลงทนดวยเชนกน ในชวงเวลาทน ามนมราคาตาลง รฐควรปรบ GT ใหลดตาลงดวยเพอดงดดใหผประกอบการมาลงทน ในชวงปลาย 1980s และตน 1990s จงปรากฎหลกฐานวา GT โดยเฉลยแลวลดลง และในหลายประเทศไดนาเสนอเงอนไขหรออตราใหมทสะทอนใหเหนถงสภาพเศรษฐกจและธรณวทยาทเปลยนแปลงไป

Johnston (2008) ไดศกษาการเปลยนแปลงของระบบการคลงปโตรเลยมตงแตชวงป 1970s เปนตนมา และพบวาการเปลยนแปลงทสาคญประการหนงคอบทบาทของ “ผประกอบการ” ในกจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมทวโลก โดยผประกอบการทเคยมบทบาทอยางสงในอดตอนไดแก “บรษทนามนขามชาต” กลบมบทบาททนอยลงเรอย ๆ และเผชญกบการแขงขนทรนแรงมากยงขนรวมไปถงการแขงขนกบ “บรษทนามนอสระ” และ “บรษทนามนแหงชาต” อกดวย โดยแตเดมบรษทนามนขามชาตทาหนาทจดหาเทคโนโลยและเงนทนในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม นอกจากนยงเปนผรบความเสยงจากการสารวจปโตรเลยมอกดวย แตเมอเทคโนโลยเรมอยตวและบรษทนามนอสระและบรษทนามนแหงชาตสามารถเขาถงเทคโนโลยเหลานรฐบาลสวนใหญจงเหนวาไมมความจาเปนทตองพงพาเงนทนจากตางประเทศอกตอไป

บรษทนามนอสระมกเกดขนในรปของความรวมมอกนระหวางบรษทตางชาตและบรษทในประเทศ (Consortium) โดยแตละบรษทอาจจะมขนาดเลกหรอใหญ สวนใหญมกทาหนาทเชอมความสมพนธระหวางบรษทขามชาตและบรษทแหงชาต ตวอยางเชนการจดตงบรษทอสระชอ Independent Indonesian American Petroleum Company ในป 1966 และ 1968 ซงเปนบรษททเขาดาเนนกจการภายใตระบบแบงปนผลผลต

บรษทนามนแหงชาตเปนบรษททประเทศเจาของทรพยากรปโตรเลยมจดตงขนเพอลดอทธพลของบรษทนามนขามชาต บรษทเหลานยงไดขยายกจการไปลงทนในตางประเทศในรปของบรษทนามนขามชาต (International National Oil Companies) อกดวย บรษทนามนแหงชาตมอยในเกอบทกประเทศและมบทบาทสาคญยงขนเรอย ๆ ตวอยางเชน Oman Oil Company (โอมาน) Petronas (มาเลเซย) Petrobas (บราซล)

12

Songtrach (อลจเรย) Statoil and Norsk Hydro (นอรเวย) CNOOC and Sinopec (จน) ONGC (อนเดย) EGPC (อยปต) TPAO (ตรก) Rosneft and Gazprom (รสเซย) Kufpec (คเวต) ENI (อตาล) CPC (ไตหวน) Nippon Oil (ญปน) ADNOC (อะบดาบ) และ PTT (ไทย) โดยกวา 77% ของนามนสารองทวโลกอยภายใตการควบคมของบรษทนามนแหงชาต และบรษทนามนแหงชาต 13 บรษทมน ามนสารองมากกวา ExxonMobil ซงเปนบรษทนามนขามชาตทใหญทสดในโลก

Johnston (2008) พบวาในระหวาง 1980s-1990s สญญาในการสารวจและผลตปโตรเลยมมลกษณะทสาคญดงน สวนแบงรายไดทรฐไดรบ (Government take) โดยเฉลยอยท 67%; Effective Royalty Rate เฉลยอยท 20%; การนาระบบอตราขนบนไดบนฐานปรมาณการผลตมาใชกบเครองมอทางการคลงตาง ๆ; ระบบการคลงปโตรเลยมสวนใหญมลกษณะถดถอยของสวนแบงทางรายได (Regression) กลาวคอยงผลตมาขน รฐกลบไดรบสวนแบงรายไดนอยลงจากการศกษาพบวาประเทศไทยจดอยในกลมนดวย; และสวนใหญแลวจะเปนสญญาในการสารวจ

การประมลและเจรจาตอรองในกจการสารวจและผลตปโตรเลยมมการแขงขนทสงมากขนในขณะทราคานามนกลบลดลงและอตราความสาเรจในการสารวจพบปโตรเลยมกลบนอยลงจงทาใหกจการสารวจปโตรเลยมขาดทนเปนจานวนมาก จนกระทงเมอราคานามนปรบตวสงขนในชวงป 2000s จงทาใหรฐสามารถดงดดนกลงทนไดอกครง แตรฐกลบประสบกบภาวะถดถอยทางรายไดแทนเนองจากระบบการคลงปโตรเลยมทไดวางไวไมสามารถรองรบการปรบตวของราคานามนทสงขนไดอยางเหมาะสม

จากเหตการณดงกลาวจงนามาสการเปลยนแปลงระบบการคลงปโตรเลยมในหลายประเทศตงแตป 2005 อนนามาสสวนแบงรายไดใหแกรฐทสงขนดงเชน ในประเทศอลจเรย องโกลา จน ตรนแดดและโทบาโก อลาสกา และอาวเมกซโกในประเทศสหรฐอเมรกา แตการเปลยนแปลงดงกลาวในหลายประเทศกนามาซงสวนแบงรายไดใหแกรฐทลดลงดงเชน ประเทศแคเมอรน มาดากสกา และตรก ตวอยางจากประเทศทสามารถปรบใหสวนแบงรายไดของตนสงขนกเนองจากการนาเครองมอทางการคลงใหม ๆ มาใช อาทเชนการใช Petroleum Profits Tax ในอลาสกา Petroleum Revenue Tax และ Windfall Profits Tax ในประเทศอลจเรย เปนตน

Johnston and Johnston (2010) ไดพฒนาแนวคดและวธการในการวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยม (Petroleum fiscal system analysis) ทใชเครองมอทางการคลงทหลากหลาย และพบวาเครองมอทางการคลงทมกนามาใชในหลาย ๆ ประเทศมอย 4 เครองมอดวยกน อนไดแก โบนสเมอลงนามในสญญา (Signature bonuses) คาภาคหลวง กลไกในการแบงสวนกาไร (Profit-based mechanism) และการมสวนรวมของภาครฐ (Government participation)

ในการวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยม Johnston and Johnston (2010) ไดพฒนาตวชวดทสาคญ 4 ตว อนไดแกสวนแบงรายไดทรฐไดรบ (Government take); Effective Royalty Rate; Saving Index และ

13

Entitlement Index1 โดยนามาประยกตใชระบบแบงปนผลผลตและระบบสมปทานทไดสมมตขนโดยใชคาภาคหลวงและภาษเปนเครองมอทางการคลงหลก Johnston and Johnston (2010) เหนวาการจะวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมจาเปนตองอาศยตวชวดทหลากหลายเพอสะทอนมตตาง ๆ ในการประเมนระบบ และเมอไดพจารณาตวชวดเหลานผลปรากฎวาโดยทวไปแลวไมมระบบใดดกวาระบบใด ระบบแตละระบบและเครองมอแตละเครองมอมประโยชนแตกตางกนโดยขนอยกบลกษณะของกจการและปจจยแวดลอมในการดาเนนกจการสารวจและผลตปโตรเลยมของแตละประเทศ

2.2 งานวจยเชงประจกษของประเทศไทย

งานวจยเชงประจกษเกยวกบระบบการคลงปโตรเลยมของไทยมอยคอนขางจากด งานศกษาเรมแรก เปนงานศกษาของ พรายพล คมทรพย (2529) ซงไดศกษาเรองกฎหมายและขอบงคบเกยวกบการสารวจและการพฒนาแรและพลงงานในกลมประเทศอาเซยนและนามาเปรยบเทยบกบระบบภาษของประเทศไทย โดยสามารถแบงระบบภาษของไทยออกไดเปน 3 ระบบ ดงตอไปน

- ระบบภาษท 1 ยดตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514 และพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ.2514

- ระบบภาษท 2 ยดตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514, ฉบบท 2 พ.ศ.2516 และ ฉบบท 3 พ.ศ.2522 และพระราชกฤษฎกากาหนดอตราภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ.2516 และ 2522

- ระบบภาษท 3 ยดตามระบบท 2 และกฎกระทรวงอตสาหกรรม (เฉพาะสาหรบผรบสมปทานในเขตแปลงสารวจทมไดอยในทะเล) พ.ศ.2525

งานศกษานพบวาระบบภาษปโตรเลยมทมความเหมาะสม คอ ระบบทรฐบาลควรจะไดรบสวนแบงเพมขน (หรอไมลดลง) โดยทผลงทนไมไดรบผลตอบแทนจากการลงทนลดลงในสถานการณทราคาทรพยากรและตนทนการผลตสงขน แตในขณะททาการศกษานนกลบพบวาระบบภาษปโตรเลยมของไทยในชวงททาการศกษาไมมความเหมาะสมตามเกณฑขางตน โดยในระบบภาษท 1 และท 2 มความสามารถสรางสวนแบงรายไดใหแกรฐตากวาระบบภาษของประเทศอนโดนเซยและมาเลเซยในทกลกษณะของแหลงผลต ในขณะทภายใตระบบภาษท 3 ของไทยมแนวโนมจะทาใหไดรบสวนแบงของรฐใกลเคยงกบสวนแบงทอนโดนเซยไดรบในกรณทแหลงผลตมตนทนสง ระบบภาษของมาเลเซยถอไดวาเปนระบบทสรางสวนแบงรายไดใหแกรฐไดในอตราทสงกวาระบบภาษของไทยและอนโดนเซยในทกลกษณะแหลงผลต

Sirinuch and Jittima (2011) ไดศกษาเปรยบเทยบระบบการใหสทธสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมอนไดแกระบบสมปทาน (Concessionary systems) และระบบสญญา (Contractual systems) โดยภายใตระบบสญญานนสามารถแบงออกไดเปนระบบแบงปนผลผลต (Production sharing contracts) และ

1 ในบทท 6 จะกลาวถงวธคานวณตวชวดเหลาน

14

ระบบรบจางบรการ (Service contracts) โดยพบวามขอดขอดอยทแตกตางกนไป โดยประเทศไทยไดนาระบบสมปทานมาใชภายใตระบบ Thailand I และ Thailand III และใชระบบแบงปนผลผลตในพนทพฒนารวมไทย-มาเลเซย งานศกษานยงไดวเคราะหถงความเปนไปไดในการใชระบบอน ๆ กบสญญาสมปทานในบางพนททใกลจะหมดอายสมปทานและเปนแปลงทมลกษณะเปน Mature field ซงมศกยภาพทจะคนพบปโตรเลยมอยบาง แตเปนพนททไดรบการพฒนาและมการลงทนโครงสรางพนฐานและอปกรณและเครองมอในการผลตไวแลวจงทาใหตนทนในการลงทนเบองตน (Upfront CAPEX investments) ลดลงไดเปนอยางมาก ดงนนรฐบาลจงมหลายทางเลอกในการอนญาตใหผประกอบการเขามาดาเนนกจการไดหลายทาง ตวอยางเชนรฐบาลสามารถนาแปลงเหลานเขามารวมในการประมลครงตอไปและออกสมปทานใหใหม หรอรฐบาลอาจจะนาระบบรบจางบรการมาใชกบพนทเหลานกได จากการศกษาพบวามความเปนไปไดทจะใชระบบหลาย ๆ ระบบผสมกนตามความเหมาะสมของสภาพตลาดในขณะนน และควรพจารณานาระบบรบจางบรการมาใชโดยเฉพาะในพนททมลกษณะ mature และชวยใหผประกอบการสามารถแบกรบความเสยงทางการเงนและในการดาเนนงานในระดบคอนขางตา นอกจากนรฐบาลยงสามารถใหสทธในการซอปโตรเลยมแกผประกอบการตามขอตกลงซอคน (Buy back agreement) ดงทเกดขนในตางประเทศไดเชนกน

งานศกษาทเกยวของกบเครองมอทางการคลงโดยตรงไดแกงานของ สวรรณ ลมสข (2542) ทศกษาระบบคาภาคหลวงกบการตดสนใจผลตกาซธรรมชาต โดยใหความสาคญกบคาภาคหลวงในฐานะเครองมอในการจดสรรผลประโยชนและสวนเกนทางเศรษฐกจทไดจากกาซปโตรเลยมระหวางเอกชนกบรฐ งานศกษานไดวเคราะหการจดเกบคาภาคหลวงในรปแบบตางๆ และผลกระทบทมตอการตดสนใจผลตปโตรเลยม ผลการศกษาพบวาการจดเกบคาภาคหลวงแบบอตราคงทและอตราขนบนไดมผลทาใหผไดรบสมปทานเปลยนแปลงพฤตกรรมการผลตเมอเปรยบเทยบกบกรณทไมมการจดเกบคาภาคหลวง โดยผไดรบสมปทานจะผลตนอยลงและยดระยะเวลาในการผลตออกไป เพอทาใหคาภาคหลวงทตองจายคดเปนมลคาปจจบนใหนอยทสด นอกจากน ในกรณการจดเกบคาภาคหลวงแบบขนบนได ผผลตตองเลอกระหวางผลตในปรมาณมาก เพอใหไดรายไดรวมตอปสง แตตองเสยคาภาคหลวงในอตราทแทจรงสงขน หรอผลตปรมาณนอยลงเพอใหเสยคาภาคหลวงในอตราตา ไดรบรายไดตอหนวยสงขน แตรายไดรวมของโครงการถกผลกไปในอนาคตสงขน ดงนน การเกบคาภาคหลวงจงแสดงถงความไมเปนกลาง (Neutral) ในการจดเกบรายได

นอกจากน งานศกษานยงไดทาการวเคราะหความออนไหวของตวแปรและพบวาเมอมปรมาณสารองเพมขน ผผลตจะผลตเพมขนในอตราทนอยกวาการเพมขนของอตราการเพมของปรมาณสารองในทกกรณ ทงนเพอรกษาอตราคาภาคหลวงใหอยในระดบตาในกรณของอตราคาภาคหลวงแบบขนบนได โดยระยะเวลาของโครงการจะถกขยายออกไปอก สวนผลทางรายไดนน เมอมปรมาณการผลตสงขนทาให

15

รายไดและมลคารวมของโครงการสงขน ผผลตจะตองจายคาภาคหลวงและภาษรายไดสงขน และรฐจะไดรายไดรวมสงสดในกรณทจดเกบคาภาคหลวงแบบอตราคงทท 12%

นอกจากงานวจยเชงประจกษทเกยวกบระบบการคลงปโตรเลยมของไทยแลว ยงมงานวจยเชงประจกษทศกษากจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมในดานอน ๆ ดวย สมบต พฤฒพงศภค (2540) ไดศกษาความเปนไปไดและความเหมาะสมในการนาระบบแบงปนผลผลตมาใชในการจดสรรและใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยม และการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและเอกชนในประเทศไทย โดยไดเปรยบเทยบความแตกตางระหวางระบบสมปทานทไทยใชในปจจบนกบระบบแบงปนผลผลตของของประเทศมาเลเซยและระบบการแบงปนผลผลตในพนทพฒนารวมไทย-มาเลเซย

ผลการศกษาพบวา ระบบสมปทานและระบบแบงปนผลผลตสามารถปรบปรงและเปลยนขอกาหนดตางๆ เพอเพมผลประโยชนใหแกรฐ ภายใตระบบสมปทานของไทยรฐจะไดรายไดจากภาษปโตรเลยม คาภาคหลวงและผลประโยชนตอบแทนพเศษในมลคาทสง ขณะทรฐบาลของมาเลเซยจะไดรบประโยชนจากการแบงปนผลประโยชนในอตราทสง งานศกษานไดใชหลกอานาจอธปไตย (Sovereignty) และ กรรมสทธของรฐ (State Ownership) ผานการควบคม (Control) และการมสวนรวมของรฐ (State Participation) เปนเกณฑในการพจารณาเปรยบเทยบดงแสดงในตารางท 2-2 ตารางท 2-2 การเปรยบเทยบระบบสมปทานของประเทศไทยและระบบแบงปนผลผลตของประเทศมาเลเซย

ขอแตกตาง ระบบสมปทาน (ไทย) ระบบแบงปนผลผลต (มาเลเซย) กรรมสทธในปโตรเลยมทผลตได เอกชน รฐ การควบคมของรฐ นอย มาก การมสวนรวมของรฐ ไมม มาก ลาดบชนกฏหมายทบญญตเรอง พระราชบญญต รฐธรรมนญ สทธในปโตรเลยมของรฐ ฐานะของคสญญา ผรบสมปทาน คสญญา การแกไขเปลยนแปลงขอสญญา แกไขกฎหมาย ตกลงเจรจา ความยดหยน (Flexibility) นอย มาก การถายทอดเทคโนโลย นอย มาก การยดถอทฤษฎการพฒนาแบบพงพา มาก นอย การพฒนาอตสาหกรรมทองถน นอย มาก สทธจากขอมลทไดจากการประกอบกจการปโตรเลยม

เอกชน รฐ

16

ขอแตกตาง ระบบสมปทาน (ไทย) ระบบแบงปนผลผลต (มาเลเซย) กรรมสทธในเครองมอเครองจกรทนาเขาหรอซอ เอกชน รฐ ความเหมาะสมในการใหสทธในพนทพฒนารวม (JDA)

นอย มาก

การใหสทธในพนทพฒนารวมปจจบน ไมม ม ทมา: สมบต พฤฒพงศภค (2540)

จากตารางท 2-2 จะเหนไดวาภายใตระบบแบงปนผลผลตของมาเลเซย รฐจะไดผลประโยชนทไมใชตวเงนและภาษมากกวาทประเทศไทยไดรบภายใตระบบสมปทาน เชน สทธในขอมลการประกอบกจการปโตรเลยมเปนตน โดยระบบแบงปนผลประโยชนจะใหประโยชนทงรฐและเอกชนคสญญา อกทงยงมความยดหยน (Flexibility) เหมาะแกการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมทรวดเรวของกจการปโตรเลยม โดยหากมปญหากสามารถแกไขขอสญญาไดทนท แตกตางกบของสญญาสมปทานของไทยทตองมหลกเกณฑและขอปฏบตมากมาย รวมถงการแกไขกฏหมายกมกกระทาไดยากดวย

นอกจากน เสถยรภาพ นาหลวง (2542) ยงไดศกษาปญหาทางดานกฎหมายในการจดเกบภาษเงนไดปโตรเลยม โดยพจารณาจากพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ.2514 และทแกไขในฉบบท 2 – 5 ผลการศกษาพบวาการทพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ. 2514 และพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2522 ใชวธการคานวณกาไรสทธบนฐานรายรบรายจายจากแปลงสมปทานรวมทกแปลงทาใหฐานรายจายกวางขน และกาไรสทธนอยลง และมการชะลอการจายภาษออกไป ทงนควรแกปญหาโดยใชฐานรายรบรายจายคานวณแยกเปนรายแปลง (Field by field basis) ซงจะทาใหฐานภาษแคบลงและเกบภาษใหไดมากขน

การทกาหนดใหภาษเงนไดปโตรเลยมเปนภาษซอน ถอวาสถานประกอบการถาวรเปนอสระจากสานกงานใหญ (Separate Entity) สงผลใหฐานรายจายของบรษทกวางขน กาไรลดลง รฐจงจดเกบภาษเงนไดปโตรเลยมไดลดลง หากจดเกบภาษตามหลก Unitary Method มาใช จะทาใหรฐจดเกบภาษไดมากขน และการทกาหนดใหภาษเงนไดปโตรเลยมเปนภาษในขอบขายของอนสญญาภาษซอน ยอมทาใหรฐไมสามารถจดเกบภาษจากดอกเบย 50% ตามมาตรา 45 แหงพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ. 2514 ได คงเกบภาษไดเฉพาะภาษตามมาตรา 70 แหงประมวลรษฎากร

การทพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ. 2514 และพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม ฉบบท 3 พ.ศ. 2522 กาหนดอตราภาษไวสง เนองจากไมทราบปรมาณทแนชดของปโตรเลยมในแตละแหลงผลต ซงอตราทตงขนนนไมสอดคลองกบสภาพแหลงสะสมปโตรเลยมของประเทศไทยซงเปนแหลงขนาดเลกและกลาง ดงนน จงควรมการปรบปรงอตรากาษใหสอดคลองกบแหลงสะสมปโตรเลยมของไทย เพอสรางแรงจงใจในการลงทนใหแกผประกอบการ

17

นอกจากน งานศกษานยงพบวาการทกรมสรรพากรไมมหนวยงานทาหนาทจดเกบภาษเงนไดปโตรเลยมโดยเฉพาะ ทาใหเกดปญหาในการบรหารการจดเกบภาษ งานศกษานจงมขอเสนอใหกรมสรรพากรจดตงหนวยงานทาหนาทจดเกบภาษเงนไดปโตรเลยม เพราะจะชวยใหการจดเกบภาษเงนไดปโตรเลยมมประสทธภาพมากยงขน

อารยะ ปรชาเมตตา และคณะ (2544) ทาการศกษาเรอง การจดสรรภาษใหกบองคกรปกครองทองถนในการแกปญหาอปสรรคในการดาเนนโครงการของธรกจปโตรเลยม โดยมวตถประสงคเพอวางแนวทางในการแกไขความขดแยงทเหมาะสมและเปนธรรมทงตอผผลตปโตรเลยมและชมชน ซงผลการศกษาไดเสนอใหนาคาภาคหลวงทเกบจากกาซธรรมชาตมาชดเชยความเสยหายทเกดขน ตามแนวคด Second Best Solution นนคอ ตามหลกการ First Best Solution ผไดรบประโยชนจากการพฒนาแหลงพลงงานควรเปนผรบภาระผลกระทบภายนอกทเกดกบชมชน เชน ผทใชไฟฟาทผลตจากกาซธรรมชาตควรจายคาไฟสงสด เปนตน แตกรณทไมสามารถทาตามเงอนไขขางตน รฐบาลอาจนารายไดภาษสวนอนๆ เพอมาชดเชยผลกระทบทเกดขน เปนแนวคดแบบ Second Best Solution

นอกจากน งานศกษานยงกลาววาแมจะมการวางแนวทางทเหมาะสมในการชดเชยความเสยหายและแบงปนผลกาไรใหแกชมชนแลว แตใชวาแนวทางนจะสามารถใชไดกบในทกโครงการและในทกพนทได ดงนน เมอมความตองการจะรเรมโครงการใหม ควรมการปรกษาหารอกนของทกฝายทเกยวของรวมถงชาวบานในชมชนดวย

2.3 สรป

งานศกษาในอดตของประเทศไทยมกจะศกษากลไกขอดขอเสยของระบบการใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมในประเทศไทยและเปรยบเทยบระบบดงกลาวกบประเทศอน ๆ งานศกษาทเกยวของกบระบบการคลงปโตรเลยมของไทยมอยอยางจากด และมกจะประเมนเครองมอทางการคลงแยกเปนบางประเภทเทานน แตยงขาดการประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของไทยอยางเปนองครวม

งานวจยนมความแตกตางจากงานศกษาในอดตโดยไดประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทยทงสองระบบอนไดแกระบบ Thailand I และ Thailand III และระบบการคลงของประเทศเพอนบานเมอผประกอบการดาเนนการผลตแลวอยางเตมกาลง (Full cycle) โดยพจารณาเครองมอทางการคลงทหลากหลาย และคานวณตวชวดตาง ๆ เพอใชในการวเคราะหและการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม นอกจากนยงไดใชสถานการณจาลองในกรณตนทนสงและตนทนตาในการวเคราะหเพมเตมอกดวยจงทาใหงานศกษานมความสาคญตางจากงานศกษาอน ๆ ทผานมา

18

บทท 3 ระบบการจดสรรและการใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม

และเครองมอทางการคลง

ในบทนจะกลาวถงการใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมอนไดแกการใหสทธโดยระบบสมปทาน ระบบแบงปนผลผลต และระบบรบจางบรการทมอยในโลกปจจบน และจะกลาวถงการจดสรรสทธในการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยม รวมไปถงเครองมอทางการคลงในการจดสรรประโยชนจากทรพยากรพลงงานระหวางรฐและผประกอบการ ดงมรายละเอยดดงตอไปน

1 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม การใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมมความสาคญเปนอยางมากในการออกแบบระบบการคลง

ปโตรเลยม โดยสามารถแบงระบบการใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมออกไดเปน 2 ระบบใหญ ๆ อนไดแกระบบสมปทาน (Concessionary system) และ ระบบสญญา (Contractual system) ซงภายใตระบบสญญา ยงสามารถแบงออกไดเปนระบบแบงปนผลผลต (Production sharing contract) และระบบรบจางบรการ (Service contract) อกดวยโดยแตละระบบมลกษณะและรายละเอยด ดงตอไปน

1.1 ระบบสมปทาน (Concessionary system)

การใหสมปทานเปนระบบเกาแกทสดทรฐบาลใชเพอใหสทธในการสารวจและการผลตแกผประกอบการในพนทหนงภายใตระยะเวลาทกาหนดเพอนาทรพยากรปโตรเลยมของประเทศขนมาใชประโยชน

ระบบสมปทานในอดต มลกษณะทสาคญ ดงน พนทซงใหสมปทานแกเอกชนมกเปนพนทขนาดใหญ และมระยะเวลาการใหสมปทานยาวนานประมาณ 60-75 ป เมอเทยบกบระบบสมปทานในระยะหลงๆ นอกจากน ในอดตระบบสมปทานจะมเครองมอในการเรยกเกบผลประโยชนของรฐในรปแบบทคอนขางจากด สวนใหญอยในรปของคาภาคหลวง (Royalties) ในอตราคงท (Flat rate) มากกวาจะคดเปนอตราสวนตามมลคานามนทผลตไดหรอผลประโยชนทผประกอบการไดรบ และในรปของภาษเงนไดจากผลการดาเนนงาน

ในระบบสมปทานเชนน รฐหรอผใหสมปทานมอานาจควบคมรปแบบการดาเนนการทงหมดตงแตการสารวจ การตดสนใจใหพนทสมปทานใหม การกาหนดระดบของผลผลตและการกาหนดราคากอนการขดเจาะ แตการมสวนรวมในการบรหารจดการของประเทศเจาของปโตรเลยมมกจะถกจากดเมอมการขดเจาะและผลตปโตรเลยมแลวโดยระยะเรมแรกบรษททดาเนนกจการมกเปนบรษทตางชาตและไดรบสทธในการควบคมการผลตปโตรเลยมอยางสมบรณ รฐจะไดผลตอบแทนในรปของคาภาคหลวงและภาษเทานน

19

ภายใตระบบสมปทานสมยใหม (Modern Concessionary System) ไดมการปรบเปลยนรปแบบโดยมกจะพบวาพนทการใหสมปทานจะถกจากดใหมขนาดเลกลง และมระยะเวลาในใหสมปทานสนลงจากเดม แตกสามารถขยายเวลาสมปทานไดหากการผลตปโตรเลยมยงคงใหประโยชนในเชงพาณชยอย แตในทางตรงกนขามสมปทานอาจจะสนสดลงโดยเรวหากการสารวจและขดเจาะปโตรเลยมไมมความคมคาในเชงพาณชย รฐซงเปนเจาของทรพยากรปโตรเลยมมสวนเกยวของในการดาเนนกจการมากยงขน ในระบบสมปทานสมยใหม ผไดรบสมปทานจะตองนาเสนอโปรแกรมการทางาน (Work program) และขอผกมดทางการเงน (Monetary Commitment) ตามตารางเวลาทกาหนดไวลวงหนา และมการกาหนดแผนงานในการคนพนท (Relinquishment scheme) อกดวย

ในดานของการจดสรรผลประโยชน รฐบาลในฐานะของเจาของทรพยากรจะไดรบผลประโยชนในรปตวเงนจากคาภาคหลวง (Royalties) ทคานวณตามสดสวนของมลคาผลผลต โดยอตราคาภาคหลวงนอาจจะอยในรปของคาคงทหรอขนบนไดซงอตราคาภาคหลวงจะเปลยนแปลงไปตามปรมาณผลผลต และมการจดเกบภาษเงนไดสทธ นอกจากนในบางครงรฐบาลยงสามารถเรยกเกบโบนส เมอลงนามในสญญาเมอพบแหลงปโตรเลยมหรอเมอผลตไดในปรมาณทกาหนด ทงนขนอยกบขอตกลงทรฐกาหนดรวมกบผประกอบการ นอกจากน รฐยงมอานาจในการตรวจสอบและควบคมการตดสนใจของบรษทในบางกรณาอาทเชน แผนงานการสารวจขนตา รวมไปถงการอนมตแผนพฒนาพนทและกาหนดราคาปโตรเลยม

ประเทศทใชระบบสมปทานในปจจบนไดแกประเทศสหราชอาณาจกร สหรฐอเมรกา เดนมารก นอรเวย สวเดน ออสเตรเลย นวซแลนด ไนจเรย องโกลา และไทย (Sirinuch and Jittima, 2011)

1.2 ระบบแบงปนผลผลต (Production sharing contract)

ภายใตระบบสญญา (Contractual system) ผประกอบการจะทาสญญาโดยตรงกบรฐโดยทเงอนไขในแตละสญญา เงอนไขในสญญาแตละฉบบไมจาเปนตองเปนเงอนไขเดยวกน รฐสามารถออกแบบและกาหนดเงอนไขและสญญาสาหรบผประกอบการแตละราย ในขณะทระบบสมปทานใหสทธความเปนเจาของปโตรเลยมแกผประกอบการ ความเปนเจาของทรพยากรปโตรเลยมยงเปนของรฐอยภายใตระบบสญญา

ระบบสญญาสามารถแบงออกไดเปนระบบแบงปนผลผลต และระบบรบจางบรการโดยในสวนนจะกลาวถง “ระบบแบงปนผลผลต” และในสวนตอไปจะกลาวถง “ระบบรบจางบรการ”

ระบบแบงปนผลผลตเปนระบบใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมทรฐอยในฐานะของผจางและมกรรมสทธในปโตรเลยมทผลตได และผประกอบการอยในฐานะผรบจางซงเปนผรบภาระตนทนทเกดขนจากการสารวจขดเจาะและผลต รวมทงยงรบความเสยงทเกดขนจากการสารวจและผลตอกดวย โดยรฐและผประกอบการจะตกลงแบงปนผลประโยชนจากการแบงมลคาผลผลตออกเปน 3 สวน (ในสดสวนทไมเทากน) อนไดแก สวนแรก คอคาภาคหลวงปโตรเลยม (Royalties) ซงคานวณเปนสดสวนกบผลผลตทรฐเปนผกาหนด สวนทสองคอ “คาใชคนตนทน” หรอ “การหกคาตนทน” (Cost recovery) ซงถกกาหนดโดย

20

ผประกอบการรวมสญญาเพอเปนการใชคนตนทนทเกดขนจากการสารวจและผลต โดยจะถกระบไวในสญญาอยางละเอยด และสวนทสามเปนสวนของกาไรเรยกวา กาซสวนกาไร (Gas profit) หรอนามนสวนกาไร (Oil profit) ซงสวนของกาไรทกาหนดลวงหนานจะแบงออกเปนสดสวนทจดสรรแบงปนผลประโยชนกนระหวางผประกอบการคสญญากบรฐบาล (หรอบรษทกจการปโตรเลยมของรฐบาล) ซงสวนนเองทเปนทมาของชอเรยกอกชอหนงวา “ระบบการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและเอกชน”

นอกจากนแลว บรษทเอกชนยงตองจายผลประโยชนแกรฐในรปของภาษเงนไดนตบคคลอกดวย และอปกรณเครองมอการสารวจและผลตตาง ๆ อาจจะตกเปนของรฐเมอการสารวจสนสดลง อยางไรกตาม สญญาแบงปนผลผลตในแตละประเทศอาจจะมความแตกตางกนออกไปขนอยกบลกษณะเฉพาะของแตละประเทศดวย ในปจจบนประเทศทใชระบบแบงปนผลผลตไดแก ประเทศอนโดนเซย อนเดย จน มาเลเซย อรก เปร ไนจเรย องโกลา อซเบกสถาน คาซคสถาน และรสเซย

1.2.1 ลกษณะของสญญาแบงปนผลผลต สญญาแบงปนผลผลตมรปแบบทตางกนไปตามความเหมาะสมและวตถประสงคเฉพาะของ

แตละประเทศ แตโดยหลกการพนฐานแลวผประกอบการในฐานะคสญญาจะเปนผรบตนทนในการดาเนนงาน รบภาระความเสยงในการสารวจและผลต โดยผประกอบการ (ซงหมายถง รฐวสาหกจ บรษทนามนแหงชาต บรษทนามนขามชาต หรอบรษทเอกชน) จะไดรบสวนแบงในอตราสวนทกาหนดไวลวงหนาจากผลผลตปโตรเลยมทผลตได หลกการและลกษณะของสญญาทสาคญ มดงตอไปน

หลกการพนฐานของสญญาแบงปนผลผลต ประกอบดวย 1. บรษทนามนแหงชาต (National Oil Company) (ในฐานะตวแทนของรฐ) เปนผมสทธเพยง

รายเดยวในการสารวจและใหสทธเกยวกบปโตรเลยมในประเทศ 2. บรษทนามนแหงชาตเปนผรบผดชอบในการบรหารจดการดาเนนการปโตรเลยมและใน

การบงคบบรษทนามนเอกชนในฐานะคสญญา 3. กรรมสทธในปโตรเลยมเปนของรฐหรอบรษทนาในแหงชาตและจะโอนไปใหคสญญา

เฉพาะในสวนทรฐแบงใหตามสญญา 4. บรษทนามนเอกชนเปนผรบภาระความเสยงทางเงนทน และเทคนคการสารวจและผลต

ปโตรเลยม โดยกาหนดใหเอกชนสามารถหกตนทนในสวนนไดในกรณทพบปโตรเลยม เรยกวา คาใชคนตนทน (Cost recovery) ซงรฐบาลจะกาหนดใหการหกนามนสวนตนทนนไดไมเกนเงอนไขทตกลงในสญญา เชน หกไดสงสด 40% ของผลผลตตอป เปนตน

5. ผลผลตสวนทเหลอหลงจากหกนามนสวนตนทน เรยกวาน ามนหรอกาซสวนกาไร (Oil/Gas profit) จะเปนสวนทรฐบาลและบรษทนามนเอกชนตกลงแบงปนผลประโยชนกน เชน 65 ตอ 35 หมายถง ในสวนของนามนหรอกาซสวนกาไรน จะแบงเปนสวนทรฐไดประโยชน 65 สวน ทเหลอบรษทเอกชนไดประโยชน 35 สวน

21

6. กรรมสทธในเครองมอและอปกรณตางๆ ของบรษทนามนเอกชนจะโอนไปเปนของรฐหรอบรษทนามนแหงชาตทนทเมอซอหรอนาเขามาในประเทศและสามารถหกคาใชจายตามคาใชคนตนทน (Cost recovery)

รายละเอยดของสญญาแบงปนผลผลต 1. คสญญาและการอนมตหรอใหสตยาบน บรษทนามนแหงชาตจะมฐานะเปนผดแลกจการปโตรเลยมภายในประเทศทเกยวกบการ

สารวจและการผลตแตเพยงผเดยว โดยบรษทนามนแหงชาตจะเปนผทาสญญาจางบรษทนามนเอกชนตางๆ ซงอาจจะเปนบรษทเอกชนในประเทศหรอบรษทขามชาต เพอดาเนนการสารวจและผลตปโตรเลยม โดยหากสญญามลกษณะพเศษ บรษทนามนแหงชาตจะตองขออนมตจากรฐบาล หรอในบางกรณรฐบาลโดยรฐมนตรทมอานาจรบผดชอบอาจจะเปนคสญญารวมกบรฐวสาหกจของรฐและตองผานกฎหมายเพออนมตและใหสตยาบนสญญาในกรณตางๆ

2. รายละเอยดของพนทตามสญญา รฐวสาหกจหรอบรษทนามนแหงชาต มอานาจหนาทในการแบงพนทหรอแปลงทอางองกบ

ระบบตารางภมศาสตร (Geographical grid system) โดยในสญญาฉบบหนงอาจจะมหนงแปลงหรอมากกวากได

3. ระยะเวลาในสญญา ในสญญามการกาหนดระยะเวลาการปฏบตตามสญญาทแนนอนไว เชน 30 ป โดยการสารวจ

และผลตปโตรเลยมทงหมดจะตองกระทาภายในระยะเวลาทกาหนดไว และอาจจะมขอกาหนดดวยวาพนทพฒนาแตละแปลงจะตองมการสารวจและผลตใหเสรจภายในระยะทกาหนดไว เชน 15 ป โดยระยะเวลาสารวจและระยะเวลาการผลตโดยทวไปจะตางกน ระยะเวลาสารวจมกจะแบงเปนชวงยอยๆ เชน 2-3 ป และสญญาจะสนสดลงหากภายในระยะการสารวจไมพบปโตรเลยมทมศกยภาพในเชงพาณชย ซงกรณเชนนเอกชนจะเปนผรบภาระเงนทนทสญเสยไป

4. หนาทในการสารวจ การตคางาน และการประกาศศกยภาพทางพาณชยของปโตรเลยมทคนพบ

ตามสญญาทมเงอนไขระยะเวลาการสารวจเปนชวงเวลายอย บรษททเปนคสญญาจะตองมแผนการสารวจขนตาและ/หรอการใชจานวนเงนขนตาในแผนงานนน และหลงจากคนพบปโตรเลยม บรษทมหนาททาแผนการตคางานเพอประเมนวาปโตรเลยมทคนพบมศกยภาพเชงพาณชยหรอไม จากนนบรษทนามนแหงชาตจะเปนผประกาศและเหนชอบวานามนในปรมาณทพบนนมศกยภาพเชงพาณชยทจะพฒนาและผลตตามสญญาทตกลงไว

5. การบรหารจดการและฐานะของผดาเนนการ

22

ระหวางการสารวจ บรษทคสญญาจะเปนผดาเนนการและมหนาทรบผดชอบในการดาเนนการใหกจการบรรลแผนการระยะเวลาขนตาทระบไวตามแผนการสารวจ และเมอปโตรเลยมทคนพบอยในเกณฑตามมศกยภาพเชงพาณชยแลว อาจจะมการจดตงบรษทรวมดาเนนการ (Joint operating company) ทมบรษทนามนแหงชาตและบรษทเอกชนถอหนรวมกนเพอรบผดชอบพฒนาและผลต รวมทงสารวจปโตรเลยมในขนตอไป หรอในบางสญญา บรษทเอกชนอาจจะพนหนาทการดาเนนการในระหวางอายสญญาไดหรออาจพนหนาทเมอรฐวสาหกจถอเอาขอสญญาในการเขาดาเนนการในปโตรเลยมสวนใดหรอพนทใดโดยเฉพาะ

6. การดแลตรวจตราการดาเนนการ บรษทนามนแหงชาต หรอรฐวสาหกจทรบผดชอบจะเปนผดแลการดาเนนการสารวจและ

ผลต โดยอาจจะอยในรปทประชมรวมบรหาร (Joint management committee) ตามทระบในสญญา โดยมหนาทตรวจและอนมตแผนงานประจาป งบประมาณตามสวนและรายละเอยดแผนการพฒนาทเสนอโดยบรษทเอกชนผดาเนนการ ทงนเพอใหมความสอดคลองกนระหวางแผนงานและคาใชจายทเกดขนจากแผนงาน

7. การดาเนนการรวมกนระหวางเอกชนคสญญากบวสาหกจของรฐ การดาเนนการรวมกนระหวางเอกชนคสญญากบวสาหกจของรฐจะเปนไปตามรปแบบ

สญญาทกาหนดขน โดยอาจจะอยในรปของบรษททรวมดาเนนการระหวางเอกชนคสญญากบรฐวสาหกจเพอรวมกนกาหนดแผนงาน นโยบาย และหลกเกณฑตางๆ เพอใหการดาเนนการสารวจและผลตเปนไปตามสญญา

8. เงนลงทน โดยสวนมาก สญญาแบงปนผลผลตจะกาหนดใหบรษทเอกชนเปนผรบผดชอบเงนลงทนใน

การดาเนนการทงหมด โดยอาจจะมาจากแหลงเงนทนภายนอก หรอภายในประเทศของบรษทเอกชน แตในบางสญญาอาจจะระบใหบรษทนามนแหงชาตเขาไปเปนหนสวนของเอกชนคสญญาโดยรวมแบงสวนเงนลงทนในระยะเวลาการพฒนาตามสญญาหรอแบงสวนเงนลงทนในระยะการพฒนาเฉพาะในพนทใดพนทหนง แตยงคงใหบรษทเอกชนคสญญาเปนผรบภาระเงนลงทนในการสารวจ และหากเปนกรณทไมพบปโตรเลยมในปรมาณทคมคาเชงพาณชยจะใหบรษทเอกชนเปนผรบภาระเงนลงทนในสวนนฝายเดยว

9. การฝกอบรมพนกงาน การถายทอดเทคโนโลย การใชทรพยากรบคคลภายในประเทศและผแทนจาหนาย

ในสญญาโดยเฉาะในประเทศกาลงพฒนา อาจจะมเงอนไขทบรษทเอกชนคสญญาจะตองฝกอบรม ถายทอดเทคโนโลย รวมทงใชสนคาทผลตในประเทศ ใชบรการของผแทนจาหนายภายในประเทศ และจางแรงงานทองถนในประเทศเจาของทรพยากรปโตรเลยม

23

10. การแบงผลผลต ผลผลตปโตรเลยมทได จะแบงออกเปน 3 สวน ไดแก สวนทหนง คอคาภาคหลวงปโตรเลยม

(Royalties) ซงคานวณเปนสดสวนกบมลคาผลผลตในอตราทรฐเปนผกาหนด สวนทสองคอ “คาใชคนตนทน” หรอ “การหกคาตนทน” (Cost recovery) เพอเปนการใชคนตนทนทเกดขนจากการสารวจและผลต ปโตรเลยม อตราคาใชคนตนทนนจะถกระบไวโดยละเอยดในสญญา และสวนทสาม คอสวนของกาไรเรยกวา ปโตรเลยมสวนกาไร (Petroleum profit) ซงอาจจะเรยกวา กาซสวนกาไร (Gas profit) หรอนามนสวนกาไร (Oil profit) ซงสวนของกาไรนจะแบงออกเปนสดสวนทจดสรรแบงปนผลประโยชนกนระหวางผประกอบการและรฐบาลหรอบรษทนามนแหงชาต

ในสวนของคาภาคหลวงปโตรเลยม มกจะกาหนดอยระหวาง 10% ถง 15% ของปโตรเลยมทผลตได และหากผลตปโตรเลยมไดมากกจะมการเสยคาภาคหลวงในอตราทสงขนดวยตาม “อตราขนบนได” (Sliding scale rate)

สาหรบการหกคาตนทน มกจะขนอยกบสดสวนทกาหนดไวในสญญา ซงโดยมากประกอบดวย ตนทนการสารวจ เงนทนการพฒนาและตนทนการดาเนนงาน ซงสญญาจะระบชดเจนเกยวกบการชาระเงนทน การหกคาเสอมราคา และจะมการจาแนกอยางชดเจนวาตนทนลกษณะใดทสามารถหกคาตนทนได และลกษณะใดทไมสามารถหกได เชน ตนทนในสวนทไมใชงานในหนาทจะไมสามารถหกได เปนตน รวมทงการกาหนดตนทนสงสดทสามารถหกได และหากคาภาคหลวงทรฐเกบมอตราสวนสงขนปโตรเลยมสวนคาใชคนตนทนกจะลดลงดวย

นอกจากน รฐอาจจะระบในสญญาเพอสงเสรมหรอชวยเหลอเอกชนคสญญา โดยรฐอาจจะยอมใหหกคาใชจายพเศษทเกยวของได เชน การกาหนดจากสดสวนของตนทนเงนทนพฒนา (Capital development costs) ทเกดขน

ในการใชคนตนทนนน สงทสาคญคอการตคาหรอคานวณหามลคาผลผลตปโตรเลยม หากมการตราคาปโตรเลยมสงกวาราคาตลาด การหกใชคนตนทนจะยงไมครบถวนและจะเปนขอเสยเปรยบของผประกอบการ

สวนสดทาย คอ การแบงปโตรเลยมสวนกาไรระหวางบรษทนามนแหงชาตกบบรษทเอกชนคสญญา ซงคดเปนอตราสวนจากผลผลตปโตรเลยมทเหลอจากสวนแรกและสวนทสอง ดงนน หากผลผลตปโตรเลยมเพมสงขน รฐบาลกจะไดรบสวนแบงปโตรเลยมสวนกาไรเพมขนตามไปดวย

11. ขอกาหนดการจดการผลผลต โดยปกตแลวผประกอบการคสญญาควรจะสามารถสงออกผลผลตปโตรเลยมในสวนแบง

ของตนซงประกอบดวยนามนสวนตนทนและนามนสวนกาไรได แตในบางครงอาจจะการระบในสญญาใหมเงอนไขใหบรษทเอกชนตองสงขายใหตลาดภายในประเทศ ซงกรณเชนนบรษทเอกชนจะไมสญเสยประโยชนหากสามารถขายไดในราคาตลาดโลก

24

12. การชาระภาษเงนได นอกจากผลประโยชนทรฐจะไดรบในรปสวนแบงผลผลตปโตรเลยมตามทกลาวไปขางตน

แลว ในบางสญญายงกาหนดใหผประกอบการคสญญาตองจายเงนภาษเงนไดทคานวณจากฐานของรายไดหรอผลกาไร หรอเรยกวาภาษเงนไดนตบคคล หรอภาษเงนไดปโตรเลยม ในบางกรณหากผประกอบการคสญญามกาไรสงมากเปนพเศษกอาจจะมเงอนไขทระบในสญญาใหตองเสยภาษเงนไดในอตราทสงขนอกดวย

13. ความแนนอนของรายไดและเงอนไขทางการเงน การชาระภาษเงนได คาภาคหลวงปโตรเลยม และการแบงปโตรเลยมสวนกาไรซงเปน

ผลประโยชนทรฐไดรบสามารถกาหนดไวเปนเงอนไขลงในสญญาทรฐทากบผประกอบการอยางชดเจน เพอเปนหลกประกนและสรางความแนนอนวารฐจะมรายไดคงเดมหรอไมนอยลงกวาเดมในชวงเวลาของสญญา

การสรางความแนนอนจากผลประโยชนทไดจากกจการปโตรเลยมในสวนของรฐบาลสามารถกระทาไดโดยการตรงอตราภาษเงนได หรอการปรบปรงวธการชาระตามสญญา เชน การแบงปโตรเลยมสวนกาไรเพอชดเชยกบผลลบสวนอนๆ ทมผลตอกาไรทจะเปลยนแปลงรายไดในการคานวณภาษเงนได

14. ดานการเงน ผประกอบการคสญญาอาจจะไดรบสทธพเศษในเรองการแลกเปลยนเงนตราและดานบญช

ตามความเหมาะสม ซงมกจะมการกาหนดเงอนไขในกรณทประเทศเจาของปโตรเลยมเปนประเทศกาลงพฒนาซงอาจจะมปญหาเรองการเคลอนยายเงนทนและปญหาเงนเฟอ

15. การระงบขอพพาท สญญาแบงปนผลผลตจะมขอกาหนดในเรองขอผกพนของคสญญาและการชขาดของ

อนญาโตตลาการคาระหวางประเทศเพอระงบขอพพาททเกดขนระหวางรฐวสาหกจกบบรษทเอกชนคสญญาตางชาตในเรองการแปลความหมายของสญญาหรอการดาเนนการตามสญญา

1.2.2 ระบบแบงปนผลผลตกบการรกษาผลประโยชนของคสญญา

ระบบแบงปนผลผลตมแนวคดพนฐานวาทรพยากรปโตรเลยมเปนกรรมสทธของประเทศทรฐจะตองเปนผดแลและใชประโยชนอยางคมคาแทนประชาชน ดงนนภายใตระบบนการรกษาผลประโยชนใหแกรฐ รวมไปถงผประกอบการคสญญาจงเปนสงทสาคญ สาหรบการรกษาผลประโยชนใหแกรฐสามารถกระทาไดโดยกาหนดเงอนไขในสญญาใหยดหยนและสามารถเจรจากบคสญญาเพอใหรฐสามารถควบคม (Control) และเขาไปมสวนรวม (State participation) ในการดาเนนการสารวจและผลตได และเนองจาก ระบบนดาเนนการในรปของสญญา ดงนน จงเปดโอกาสใหมการเจรจากนไดระหวางคสญญา ทาใหมความยดหยนแกรฐในการทจะแกไขเพมเตมขอกาหนดตางๆ ทเหมาะสม ปรบเปลยนใหสอดคลองกบสถานการณ

25

ไดรวดเรวมากกวาระบบสมปทาน อกทงหากตองการเปลยนแปลงแกไขเพมเตมขอกาหนดตาง ๆ กไมจาเปนตองแกไขกฎหมายโดยผานความเหนชอบจากรฐสภา จงมความสามารถทจะปรบเปลยนไดทนตอการพฒนาในอตสาหกรรมปโตรเลยม และการแกไขเงอนไขตาง ๆ ดงกลาวยงจะสามารถชวยรกษาผลประโยชนแกรฐไดตอไปในอนาคต

สาหรบการรกษาผลประโยชนของผประกอบการคสญญา ผประกอบการสามารถกาหนดเปาหมายประโยชนในอนาคตจากการดาเนนธรกจได และจากลกษณะทมความยดหยนของระบบน จงทาใหเกดความยดหยนในการจดสรรผลประโยชนโดยเอกชนยงไดรบโอกาสและสามารถเจรจาตอรองกบรฐไดมากกวาการจดสรรประโยชนภายใตระบบสมปทาน

1.3 ระบบรบจางบรการ (Service contract) ระบบรบจางบรการเปนระบบสญญาประเภทหนงทใหผประกอบการดาเนนการสารวจและผลต

ปโตรเลยมในฐานะของ “ผรบจาง” ของรฐทตองทาตามหลกเกณฑและคาสงของรฐ และผประกอบการไมมกรรมสทธในปโตรเลยมทขดเจาะขนมาได เมอผประกอบการเอกชนพบปโตรเลยมแลว รฐ (หรอบรษทนามนแหงชาตในฐานะตวแทนของรฐ) จะเปนผจายคาจางดาเนนการใหแกผประกอบการนน ๆ แตในทางตรงขามหากไมพบปโตรเลยมในระยะเวลาทกาหนด และเมอสญญาจะสนสดลง อปกรณเครองมอในการสารวจและการผลตตางๆ จะตกเปนของรฐเมอการสารวจสนสดลง

ดงนน ภายใตระบบนรฐหรอบรษทนามนแหงชาตในฐานะตวแทนของรฐจะเปนผมอานาจในการดแลพนทสญญาเพยงผเดยว ปโตรเลยมเมอถกนาขนมาจากปากหลมจะเปนกรรมสทธของรฐ ขณะทผประกอบการเอกชนจะเปนเพยงผรบจางเทานน สาเหตทรฐใชระบบรบจางบรการกมาจากความตองการและความจาเปนทจะตองใชความเชยวชาญทางดานเทคโนโลยและการจดการและทรพยากรเงนทนของผประกอบการโดยเฉพาะบรษทตางชาต

ระบบรบจางบรการ แบงเปน 2 ลกษณะ ไดแก “ระบบรบจางบรการแบบรบภาระความเสยง” (Risk bearing service contract) และ “ระบบจางบรการแบบไมรบภาระความเสยง” (No-risk bearing service contract)

สาหรบ ระบบรบจางบรการแบบรบภาระความเสยง ในสญญาจะระบใหผประกอบการเอกชนรบภาระความเสยงทางการเงนทงหมด เชน การลงทนสารวจเชนเดยวกบระบบแบงปนผลผลต แตภายใตระบบนปโตรเลยมจะตกเปนของรฐทงหมด และรฐจะจายผลตอบแทนแกผประกอบการเอกชนในฐานะผ รบจางในรปของการชาระเงนคน (Reimbursement) และคาธรรมเนยมในการใหบรการ (Service fee) เชน เปนอตรา 1 เหรยญสหรฐตอปรมาณปโตรเลยมทสงมอบใหรฐ นอกจากน สญญายงอาจจะระบใหผประกอบการเอกชนมสทธซอปโตรเลยมทผลตไดจากรฐในมลคาตลาดดวย ประเทศทใชระบบนมกมรายไดหลกจากการเปนเจาของปโตรเลยมทขดเจาะได ดงนน จงมแนวโนมจะเกบรายไดจากผประกอบการเอกชนในรปของคาภาคหลวงและภาษเงนไดนตบคคลในอตราทไมสงนก ระบบนมกจะใชในกลมประเทศ

26

ละตนอเมรกาเชน เมกซโก บราซล เอกวาดอร อารเจนตนา และกลมประเทศตะวนออกกลางเชนอรก และอหราน

สวน ระบบจางบรการแบบไมรบภาระความเสยง อนไดแก ระบบจางบรการแบบไมรบภาระความเสยง ภายใตระบบนรฐจะเปนผจายคาธรรมเนยมในอตราคงทใหแกผประกอบการเอกชน โดยทบรษทเอกชนไมตองรบภาระความเสยงในดานตางๆ หากการสารวจไมประสบความสาเรจ นอกจากการใหบรการตามสญญา ระบบนจะนามาใชในบางขนตอนของการผลตเมอสารวจพบปโตรเลยมแลวและไมมความเสยงดานการสารวจ อยางไรกตามสญญาในลกษณะนไมเปนทนยมและไมไดถกใชอยางแพรหลายมากนก (Sirinuch and Jittima, 2011)

2 การจดสรรสทธในการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยม ระบบการจดสรรสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม (Allocation of Petroleum

Exploration and Production Rights) ในแตละประเทศมความแตกตางกนแตมวตถประสงคเดยวกนคอเพอคดเลอกผประกอบการทเหมาะสมมาดาเนนการสารวจ พฒนา และผลตทรพยากรปโตรเลยมในประเทศ ในปจจบน ระบบการจดสรรสทธฯ ทใชอยประกอบดวย Open-Door system, Licensing และ Biddable หรอ Negotiable Parameters (Tordo, 2010) โดยแตละวธมขอดขอเสยแตกตางกนไปโดยเฉพาะในเรองความโปรงใสและประสทธภาพทางเศรษฐศาสตรในการจดสรรสทธฯ แตละประเทศสามารถใชระบบและกลไกในการจดสรรทหลากหลาย บางประเทศใชกลไกทเขมงวด บางประเทศกาหนดหลกเกณฑไวอยางชดเจนและคงทภายใตกฎหมาย และในบางประเทศการจดสรรสทธฯ เปนสงทสามารถตอรองได ดงมรายละเอยดตอไปน

2.1 Open-Door system Open-Door system (หรอเปนทรจกในชอวา กระบวนการเจรจาตอรอง (negotiated procedures))

เปนระบบทรฐบาลใหใบอนญาต (หรอสมปทาน) ประกอบกจการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมโดยผานการเจรจา (negotiations) ระหวางรฐบาลและผประกอบการทมความสนใจโดยรฐอาจะเชญนกลงทนทมความสนใจใหยนขอเสนอหรอไมกได นกลงทนทสนใจจะไดรบอนญาตใหสงเอกสารแสดงความสนใจทงในลกษณะทผานการประกาศเชญชวนและไมไดผานการประกาศเชญชวนในพนททตองการ ณ เวลาใดกได

โดยหากเปนการเจรจาผานการประกาศเชญชวน ผประกอบการจะตองยนขอเสนอใหแกรฐบาลภายในระยะเวลากาหนด โดยผประกอบการทตองการขอรบใบอนญาตจะเสนอผลประโยชนใหแกรฐบาล และในบางประเทศอาจจะมการเจรจาตอรองผลประโยชนกนได

การเจรจาผลประโยชนระหวางรฐบาลกบบรษทเอกชนทตองการไดรบใบอนญาต มเปาหมายเพอสรางอานาจตอรองใหแกรฐบาล ผประกอบการแตละรายจะแขงขนกนยนขอเสนอเพอใหตนเองเปนผไดรบใบอนญาต ระบบนจงไมระบหลกเกณฑ (Criteria) ทชดเจนไววาหลกเกณฑใดจะทาใหเอกชนเปนผไดรบ

27

สมปทาน ดงนนหากสามารถดาเนนการไดอยางมประสทธภาพและธรรมาภบาลระบบนจงสามารถสรางแรงจงใจใหผยนขอเสนอแขงขนกนยนขอเสนอทสามารถสะทอนถงมลคาทแทจรงของปโตรเลยมในพนททตนตองการเสมอนหนงรฐไดใชวธการประมล (Auction) ในการจดสรรสทธในการดาเนนกจการปโตรเลยม แตในทางปฏบตแลว การไมระบหลกเกรฑทชดเจนและการทรฐบาลสามารถใชอานาจในการตดสนใจในการจดสรรสทธอยางเดดขาด การเจรจาตอรองเชนนจงถกวพากษวาเปนระบบทขาดความโปรงใส กอใหเกดการแขงขนทไมมประสทธภาพ และมแนวโนมทจะกอใหเกดการคอรปชนไดงาย

2.2 การใหใบอนญาต (Licensing) การใหใบอนญาตผานระบบตลาดเพอจดสรรสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม

สามารถแบงออกไดเปนกระบวนการบรหารจดการของรฐ (Administrative procedures) และการประมล (Auction) โดยสองระบบนแตกตางกนทระดบการมสวนรวมในการตดสนใจใหสทธของรฐ

2.2.1 กระบวนการบรหารจดการของรฐ (Administrative procedures)

การไดรบสทธสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมของผประกอบการโดยกระบวนการบรหารจดการของรฐอยบนพนฐานของหลกเกณฑ (Criteria) ทรฐบาลเหนวาเหมาะสมและไดกาหนดขนมา ดงนน ภายใตระบบนรฐจงมความยดหยนและสามารถปรบเปลยนหลกเกณฑทเหนวามความเหมาะสมสอดคลองกบเปาหมายเชงนโยบายของรฐบาลไดงาย แตในบางครงกอาจจะเปนการยากสาหรบผประมล (bidders) ทจะทราบไดวาเหตใดรฐจงคดเลอกผประกอบการรายใดรายหนงใหเปนผไดรบสทธ โดยการเลอกนนอาจจะขดกบตรรกะของการจดสรรใบอนญาตอยางมประสทธภาพหรอการไดมาซงคาเชาทางเศรษฐกจทสงทสด และไมสามารถบอกไดวากระบวนการคดเลอกเชนนดาเนนการอยางยตธรรมหรอไม นอกจากนรฐอาจปรบเปลยนหลกเกณฑซงมความคลมเครอ หรอขาดการประชาสมพนธใหทราบโดยทวถง เชนผไดรบคดเลอกอาจจะไมใชผเสนอผลประโยชนสงสดใหแกรฐบาลเปนตน ดงนน ดวยวธการคดเลอกนจงทาใหเกดชองทางในการแสวงหาผลประโยชนได

ตวอยางของประเทศทใชวธน ไดแก องกฤษ ออสเตรเลย เมกซโก และเยเมน เปนตน โดยในกรณของประเทศองกฤษนนจะใหใบอนญาตแกบรษทบนทยนขอเสนอเกยวกบโปรแกรมการทางาน (work program) โดยเฉพาะการสารวจทางธรณวทยาและการสารวจปโตรเลยมทดทสด วธการนชวยใหรฐบาลสามารถควบคมระดบการลงทนสารวจในกจการปโตรเลยม แตการกาหนดหลกเกณฑเชนนจาเปนตองใชขดความสามารถทางเทคนคและทรพยากรในการประเมนขอเสนอของบรษทตาง ๆ ซงอาจจะเปนการยากสาหรบรฐบาลทไมมขดความสามารถทเพยงพอหรอมขอจากดทางดานเทคนค หรอเมอรฐไมมฐานความรทางดานทรพยากรในพนทเลย

28

2.2.2 การประมล (Auction)

การประมลเพอใหไดมาซงสทธสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมอยบนพนฐานของการแขงขนโดยผไดรบใบอนญาตหรอสญญาจะตองเปนผประมลทใหผลตอบแทนตามหลกเกณฑหรอเงอนไขในการประมล (Bidding parameters) ทสงทสด โดยรฐจะใช Bidding parameters ประเภทเดยวหรอหลายประเภทกได โดยสวนใหญแลวหลกเกณฑทใชในการพจารณามกเปนเครองมอทางการคลงซงประกอบดวย โบนส คาภาคหลวง และ/หรอ สวนแบงผลกาไร

แมวาจะเปนระบบทเนนการแขงขน แตรฐบาลกยงสามารถกาหนดเปาหมายอนทไมใชการมงหาผลประโยชนในรปคาเชาสงสดแกประเทศมาใชประกอบได เชน การสงเสรมบรษทนามนแหงชาต การสงเสรมอตสาหกรรมภายในประเทศ เปนตน

รปแบบการประมลมอยสประเภท ดงตอไปน 1. Ascending bid (English auction) ผประมลจะเสนอราคาสงขนเรอยๆ จนกระทงเหลอผ

ประมลเพยงแตรายเดยว โดยราคาอาจจะถกประกาศมาจากรฐบาล หรออาจจะมาจากผประมล หรอประกาศผานทางสออเลกทรอนกสกได ในการประมลประเภทน ผประมลแตละรายจะรบทราบถงการใหราคาทดทสด ณ ปจจบน และสามารถเปลยนแปลงกลยทธการประมลไดอยางเหมาะสม

2. Descending bid (Dutch auction) เปนวธการประมลทตรงขามกบวธแรก กลาวคอ ราคาประมลจะลดลงเรอย ๆ จากราคาเรมตนในระดบสงทรฐเปนผประกาศ จนกระทง จนกระทงเหลอผประมลเพยงรายเดยวทสามารถยอมรบราคา ณ ปจจบนได

3. First-price sealed bid ผประมลแตละรายเสนอราคาเพยงครงเดยวแบบปดซอง (Sealed bids) และแตละรายจะไมสามารถทราบราคาของผเสนอรายอนๆ ผชนะคอผทเสนอราคาสงทสด และผชนะจายตามราคาสงสดทเสนอไว

4. Second-price sealed bid (Vickrey auction) ผประมลแตละรายเสนอราคาเพยงครงเดยวแบบปดซอง ผชนะคอผทเสนอราคาสงทสด แตจะจายตามราคาทสงทสดเปนอนดบสอง

ในทางปฏบต การออกแบบการประมลมกจะเกยวของกบประเดนอน ๆ ดวยเชนการรบประกน การตรวจสอบคณสมบตกอนเขารวมประมล การกาหนดราคาขนตา (Reserve price) และการกาหนดตวแปรทนามาพจารณาในการประมล มเพยงไมกประเทศทใชระบบตลาดในการจดสรรสทธฯ อยางแทจรง สวนใหญแลวจะใชการประมลประเภท First-price sealed bid เชน ในประเทศบราซล เปนตน

หากเปรยบเทยบการใหใบอนญาตโดย “กระบวนการบรหารจดการของรฐ” กบ “การประมล” แลวจะพบวา การประมลการใหใบอนญาตเปนวธทมประสทธผลในการดงคาเชาทางเศรษฐกจออกมาใหแกรฐไดดกวาการใชกระบวนการบรหารจดการของรฐ แตวธการประมลจะตองมประสทธภาพ ความแนนอน และขอมลขาวสารสมบรณ ซงในทางปฏบตแลวความไมแนนอนในกจการสารวจปโตรเลยมมอยสงมาก ดงนนผประมลจะนาปจจยทางดานความเสยงเขามาประกอบการพจารณาราคาประมลเสมอ ใน

29

หลายกรณผชนะการประมลกลบไมประสบความสาเรจในการสารวจและผลตปโตรเลยมและไมสามารถไดผลตอบแทนเพยงพอกบทไดเสนอไวในการประมล ดงนนถงแมวารฐจะสามารถดงคาเชาทางเศรษฐกจออกมาไดมากในระยะสน แตในระยะยาวแลวอาจจะตองประสบปญหาการเจรจาตอรองใหม (Renegotiation) ซงมผลกระทบตอกระบวนการใหใบอนญาตของรฐนน ๆ

เนองจากกจการสารวจเปนกจการทความเสยงและมตนทนในการดาเนนงานสง จงทาใหบรษทตองรวมตวกนเปนกลมพนธมตรในระยะยาวหรอกลมพนธมตรทมวตถประสงคพเศษเพอกระจายความเสยง โดยกลมเหลานมไดหลายรปแบบและประกอบดวยบรษททใหบรการเฉพาะกจกรรมบางอยางในการสารวจ หรออาจจะประกอบดวยบรษททเปนคแขงในตลาดอนกได การรวมกลมพนธมตรทางธรกจนมผลกระทบตอความสามารถของรฐในการดงคาเชาทางเศรษฐกจออกมาใหไดมากทสดเนองจากจานวนผ ประมลจะนอยลงและทาใหการประมลขาดประสทธภาพ

ขอดประการหนงของการประมลคอความโปรงใส และลดแรงกดดนทางการเมองและการวงเตน ไปจนกระทงลดปญหาการคอรรปชนในการใหใบอนญาตเมอเปรยบเทยบกบการใหใบอนญาตผานกระบวนการบรหารจดการของรฐทแมวารฐจะไดประโยชนจากความยดหยนในการเปลยนแปลงสญญาแตรฐตองอาศยขอมลและทรพยากรเปนจานวนมากในกระบวนการคดเลอกผทสมควรไดรบใบอนญาต

การประมลยงสามารถทาใหรฐไดรบขอมลเกยวกบมลคาของพนทสารวจและผลตปโตรเลยมจากผประมลซงเปนประโยชนตอรฐโดยเฉพาะในพนททยงไมไดสารวจหรอพนทตามแนวชายแดนซงเปนพนททหาขอมลไดยาก

2.3 ตวแปรทสามารถนามาประมลหรอตอรองได (Biddable or Negotiable Parameters) ไมวาจะใชระบบใดในการจดสรรสทธฯ รฐจะตองพจารณาองคประกอบทางสญญาทหลากหลาย

ไมวาจะเปนองคประกอบทสามารถตอรองไดหรอประมลได การจะใชองคประกอบหรอสวนผสมใดกขนอยกบกฎหมายและการกากบดแลของประเทศนน ๆ รวมทงวธการจดสรรสทธดวย ประเทศทใชระบบทเขมงวดมกจะใชเงอนไขในการใหสทธเพยงเงอนไขเดยวหรอมเงอนไขทคอนขางจากดทผประกอบการสามารถเจรจาตอรองได ในขณะทบางประเทศกใหเปนหนาทของกระทรวงในสาขาปโตรเลยม องคกรกากบดแล หรอหนวยงานของรฐทเกยวของเปนผทาหนาทจดสรรสทธ

หลกเกณฑหรอเงอนไขทมกนามาใชในการพจารณาคดเลอกผรบใบอนญาตดวยระบบการจดสรรสทธฯ ตาง ๆ สวนใหญแลวจะประกอบดวย โบนส (Signature bonuses) คาภาคหลวง สวนแบงกาไร แผนการดาเนนการสารวจ (Work programs) และ การประมลควบ (Bundle bids) (Tordo et.al., 2010)1

1 โบนส คาภาคหลวง และสวนแบงกาไรถอวาเปนเครองมอทางการคลงของรฐในการจดสรรประโยชนระหวางรฐและผประกอบการ รายละเอยดจะปรากฎอยในสวนตอไป ในสวนนจะเนนเฉพาะหนาทของเครองมอเหลานในฐานะหลกเกณฑในการพจารณาคดเลอกผรบใบอนญาต

30

2.3.1 โบนส (Signature bonuses)

ผประกอบการทเสนอโบนสสงสดในสญญาจะไดรบสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม โดยอาศยหลกการวารฐบาลควรจะไดรบผลประโยชนเทากบคาเชาทางเศรษฐกจจากการผลตปโตรเลยมตลอดชวงเวลาของการผลต เนองจาก หากผประกอบการรายใดตองการเปนผไดสทธกจะตองพยายามเสนอคาเชาสงสดเทาทจะเปนไปไดใหแกรฐ ดงนน จงมแนวคดในลกษณะเดยวกนกบภาษคาเชาทรพยากร (Resource rent tax)

ขอดของการใชโบนสเปนเงอนไขในการคดเลอก คอรฐจะไดรบโบนสในทนทเมอเรมโครงการสารวจและเปนรายไดทไดรบอยางแนนอนไมวาจะคนพบปโตรเลยมหรอไมกตาม อยางไรกตามในมมมองของผประกอบการเนองจากความไมแนนอนในการคนพบปโตรเลยม และปรมาณปโตรเลยมทคนพบกบปรมาณปโตรเลยมทคาดไวเมอเรมโครงการอาจจะไมเทากน ดงนน การคานวณมลคาปจจบนของคาเชาทผประกอบการมแนวโนมทจะไดรบจงเปนสงททาไดยาก และยงถามความไมแนนอนสงผประมลกยงจะลดมลคาโบนสในการประมล เชน หากปรมาณปโตรเลยมทคนพบจรงสงกวาทคาดไวเมอเรมโครงการ รฐบาลมแนวโนมทจะไดรบผลประโยชนตากวาทควรจะเปน และหากเปนกรณตรงขาม คอหากปรมาณปโตรเลยมทคนพบจรงตากวาทคาดไวเมอเรมโครงการ ผประกอบการจงมแนวโนมทจะจายผลประโยชนใหแกรฐสงกวาทควรจะเปน ดงนนกระบวนการจดสรรสทธโดยใชหลกเกณฑนจงยงดอยประสทธภาพอย

นอกจากนเนองจากคาเชาทางเศรษฐกจทประเมนไดมกจะมมลคาสง การประมลโดยใชโบนสเปนเกณฑจงจากดจานวนผประมล สวนหนงกเนองจากผประมลรายยอยไมมความเขมแขงทางการเงนเพยงพอทจะชนะการประมล ยงการประมลมผประมลจานวนนอย รฐอาจจะไดรบคาเชาทางเศรษฐกจนอยลงไปดวย ดงนนรฐจงบรรเทาปญหานดวยการเปดใหมการประมลรวม (Joint bidding) และมการกาหนดราคาขนตา (Reserve price) ไวดวย

ในทางปฏบต โบนสมกจะถกนามาใชเฉพาะในพนทซงมโอกาสจะคนพบปโตรเลยมคอนขางสงและมความเสยงตา หรอนามาใชรวมกนกบหลกเกณฑในการคดเลอกอนๆ อนไดแก คาภาคหลวง ภาษเงนไดนตบคคล ดงกรณของประเทศออสเตรเลย บราซล อาวเมกซโก เปนตน

2.3.2 แผนการดาเนนการสารวจ (Work programs)

ในการประมลแผนการดาเนนการสารวจผประกอบการ ผประกอบการจะยนขอเสนอโครงการและแผนดาเนนการสารวจและระยะเวลาของแผนตอรฐซงจะมรายละเอยดแตกตางกนไปในแตละประเทศ โดยมากระยะเวลาของแผนงานจะอยท 6-9 ป และอาจจะแบงเปนชวงเวลายอยได 2-3 ชวงเวลา สวนใหญแลวแผนการดาเนนงานสารวจจะจากดอยเฉพาะการประมลใหไดสทธในการสารวจแตจะไมรวมกจกรรมอน ๆ ทตอเนองจากการสารวจ ตวอยางเชน ในประเทศออสเตรเลยซงกาหนดใหตองเสนอแผนการสารวจในระยะเวลา 6 ป แบงเปนชวงๆ ละ 3 ป โดยตองรายงานผลการวเคราะหทางธรณวทยา และตนทน เชนเดยวกบในประเทศองกฤษ และเมกซโก

31

ในมมมองของผประกอบการจะเหนไดวา การยนขอเสนอโครงการแผนการดาเนนการสารวจมความคลายคลงกบการเสนอโบนสใหแกรฐ เนองจากการเสนอแผนการดาเนนการสารวจเกดขนในขณะทผลงทนยงไมทราบผลตอบแทนทจะไดรบในอนาคตอยางชดเจนสบเนองจากความไมแนนอนในการคนพบปโตรเลยม อยางไรกตาม ในทางปฏบตการเกบโบนสและการกาหนดเงอนไขการลงทนในแผนการดาเนนการพฒนาอาจจะสงผลทแตกตางกนตอผลกาไรของผลงทน เนองจากโบนสไมสามารถนามาใชคานวณในสวนของคาใชจายคนทนไดแตสามารถใชเปนสวนลดหยอนภาษได ขณะทการกาหนดระดบการลงทนในแผนการดาเนนการสารวจสามารถนามาใชคานวณเปนคาใชจายคนทนและใชคานวณลดหยอนภาษได อยางไรกตามถงแมวาการกาหนดแผนการดาเนนการสารวจจะยงไมสรางรายไดใหแกรฐในในทนททเรมโครงการสารวจ แตกชวยสรางหลกประกนวาบรษทผรบสทธจะดาเนนการสารวจในระดบทรฐบาลตองการ ลกษณะทสาคญอกประการหนงของแผนการดาเนนการสารวจคอควรมความยดหยนเพยงพอทจะรองรบการเปลยนแปลงขณะปฏบตงานจรง

ในการประมลแผนการดาเนนการสารวจผประกอบการมกมแรงจงใจทจะประมลในมลคาทสงกวาตนทนทางเทคนคทแทจรงของพนทททาการสารวจ แผนการดาเนนการสารวจทดควรจะอยบนพนฐานของปจจยหลาย ๆ อยางเชนความเปนไปไดทจะสารวจและคนพบปโตรเลยมในพนท เทคโนโลยทมอยในขณะนน และราคาคาดหมายของปโตรเลยม หากแผนการดาเนนการสารวจทผประมลเสนอมลกษณะเชนนแลวจะทาใหการประมลมลกษณะทแขงขนกนได แตในทางปฏบตทแทจรงการประมลยงขนอยกบความสามารถในการแขงขนในรอบการใหใบอนญาตดวย หากแรงกดดนจากการแขงขนมมากกยงจะทาใหแผนการดาเนนการสารวจมลกษณะทดและมประสทธภาพ แตหากขาดแรงกดดนจากการแขงขนแผนการดาเนนการสารวจทไดรบการคดเลอกกจะดรองลงมา (sub-optimal)

2.3.3 คาภาคหลวง (Royalties)

การนาคาภาคหลวงมาใชเปนหลกเกณฑในการจดสรรสทธฯ ผประกอบการทเสนอคาภาคหลวงใหแกรฐในอตราทสงทสดจะไดรบสทธในการสารวจและพฒนาในพนทเฉพาะ ในมมมองของผประกอบการการจายคาภาคหลวงมความเสยงตากวาการยนขอเสนอการจายโบนส หรอเสนอแผนการดาเนนการสารวจแกรฐ เนองจากการจายคาภาคหลวงจะเกดขนเมอมการคนพบปโตรเลยมแลวเทานน และไมตองจายเงนลวงหนากอนทจะคนพบปโตรเลยม

คาภาคหลวงสรางรายไดใหแกรฐในทนททมการผลตปโตรเลยม แตเปนรายไดแบบถดถอยเมอเปรยบเทยบกบเครองมอทางการคลงอน ๆ กลาวคอผประกอบการจะจายคาภาคหลวงใหกตอเมอไดเรมตนการผลตและจะตองจายกอนทผประกอบการจะสามารถคนทนและทากาไรได นอกจากนขอเสยของการจดเกบคาภาคหลวงคอการสรางแรงจงใจใหผประกอบการยกเลกการผลตกอนเวลาอนควร การจายคาภาคหลวงในอตราสง ซงทาใหเกดแนวโนมทผประกอบการจะบดเบอนการตดสนใจในการลงทน

32

คอนขางสง การใชคาภาคหลวงแบบอตรากาวหนา (Progressive royalties) โดยองอตราคาภาคหลวงกบตวแปรในการผลตหรอกาไรสามารถชวยบรรเทาความเสยงเหลานได

คาภาคหลวงเปนเครองมอทางการคลงพนฐานทถกนามาใชในหลายประเทศ เชนประเทศบราซล เยเมน และอาวเมกซโก เปนตน

2.3.4 สวนแบงกาไร (Profit shares)

รฐบาลเลอกจดสรรสทธในการสารวจและพฒนาใหแกผลงทนทยนขอเสนอทจะจายสวนแบงกาไรสงสดใหแกรฐบาล การประมลสวนแบงกาไรนรวมไปถงกลไกการแบงสวนกาไรดวยวธอน ๆ ตวอยางเชนภาษคาเชาทรพยากร นามนสวนกาไร กาซสวนกาไร และ/หรอ ภาษปโตรเลยมพเศษ การประมลสวนแบงกาไรจะบดเบอนการตดสนใจการผลตไดนอยกวาการประมลคาภาคหลวงเนองจากความเปนกลางของกลไก (Neutrality of mechanism) ขนอยกบการออกแบบสวนแบงกาไร เชนเดยวกบการประมลคาภาคหลวง การประมลสวนแบงกาไรเปนการจายเงนอยางมเงอนไขจงทาใหผประกอบการสามารถโอนความเสยงบางสวนไปใหแกรฐเจาของทรพยากรปโตรเลยม นอกจากนการจายสวนแบงกาไรไมจาเปนตองจายลวงหนาดงนนบรษทเลก ๆ จงสามารถจะเขารวมประมลได

ปญหาในการประมลสวนแบงกาไรคอความแตกตางทางดานภาษระหวางสญญาเชา จงทาใหผประกอบการทตองการหลกเลยงภาษมกจะเคลอนยายรายไดและคาใชจายระหวางสญญาเชา รฐสามารถบรรเทาปญหานไดดวยการกาหนดขอบเขตของสญญา (Ring-fencing) และกฎระเบยบทางบญช อยางไรกตามการแบงสวนกาไรมความซบซอนในการตรวจสอบและควบคมกวาการเกบคาภาคหลวง จงจาเปนทรฐจะตองมขดความสามารถในการบรหารจดการทดในระดบหนง

2.3.5 การประมลควบ (Bundle bids)

ในประเทศทตองการโครงสรางพนฐานแตขดความสามารถในการใชจายสาธารณะของรฐตาและอตราผลตอบแทนยงตาอกดวยจงเปนการกดกนและไมดงดดผประกอบการเอกชนใหเขามาลงทน รฐมกจะนาการประมลควบโดยเชอมโยงการเขาถงทรพยากรปโตรเลยมกบการลงทนโครงสรางพนฐานหรออตสาหกรรมปลายนามาใช ตวอยางเชน Bidding parameters จะรวมไปถงการฟนฟหรอการกอสรางโรงกลนน ามนในพนท หรอการปรบปรงโครงสรางพนฐานในทองถนทโครงการอย หรอรวมไปถงการลงทนอน ๆ ขนอยกบความจาเปนและขอจากดของรฐ

การประมลควบมกถกนามาใชเพอเรงการพฒนาในพนท เพอถายทอดเทคโนโลยและความรใหแกบรษททองถนหรอบรษทขนาดเลก หรอเพอตอบสนองตอความตองการของชมชน ตวอยางเชน รฐอนญาตใหลงทนในพนทนอกชายฝงทะเลลกทมศกยภาพโดยมเงอนไขวาผประมลจะตองลงทนในการสารวจและพฒนาในพนททหางไกลและมศกยภาพตา เปนตน

33

ดวยลกษณะทซบซอนของการประมลควบทาใหยากแกการประเมนความยตธรรมของการจดสรรสทธ และยงมความออนไหวตอแรงกดดนทางการเมองและการวงเตนใหไดมาซงสทธฯ จงทาใหเกดความเสยงตอการเจรจาตอรองใหมอกครงในอนาคต

2.4 ประสบการณจากตางประเทศ Tordo et.al. (2010) ไดสรปตวอยางจากตางประเทศในการใหใบอนญาตและจดสรรสทธในการ

สารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมโดยศกษากรณของประเทศออสเตรเลย สหราชอาณาจกร สหรฐอเมรกา บราซล เมกซโก และเยเมน ซงเปนประเทศทใหใบอนญาตและจดสรรสทธฯ โดยกระบวนการบรหารจดการของรฐ และการประมล เนองจากขอมลเกยวกบการจดสทธฯ โดยระบบ Open-Door หาไดยากและไมปรากฎสสาธารณะในงานศกษานจงไมไดยกตวอยางของประเทศทใชระบบน

ประสบการณจากตางประเทศสามารถสรปบทเรยนไดดงน ประการแรก ความสมบรณของพนทมผลตอระดบการแขงขนและขนาดของการประมลทชนะไมวา

จะใชวธใดในการจดสรรสทธ ประการทสอง ราคาปโตรเลยมทคาดหมายในอนาคตเปนปจจยสาคญทกาหนดจานวนการประมล

และขนาดการประมลทหลากหลายในแตละชวงเวลาในพนทเดยวกนโดยเฉพาะในพนทพรมแดนและพนททขาดความสมบรณ

ประการทสาม จานวน Bidding parameters ควรจะถกจากดใหเหมาะสมกบวตถประสงคของรฐทตองการจดสรรสทธ หากใชหลกเกณฑทหลากหลาย (Multiple parameters) กควรจะจดลาดบความสาคญของหลกเกณฑเหลานน ในบางประเทศใชหลกเกณฑทหลากหลายเพอเพมความยดหยนทางการคลงและการคาสาหรบพนททแตกตางกน ตวอยางเชนประเทศเยเมน แตเมอใชหลกเกณฑทหลากหลายรฐบาลจะตองแนใจวามขดความสามารถในการบรหารจดการและระบบการจดเกบรายไดทดดวยจงจะสามารถเกบรายไดไดอยางเตมเมดเตมหนวย

ประการทส การจดสรรสทธฯ ทโปรงใสสามารถเพมประสทธภาพของระบบในการจดสรรฯ และลดแรงกดดนทางการเมองและการวงเตน

ประการทหา การประมลแผนการดาเนนการสารวจมกจะถกใชเพอประกนคณภาพและระดบการลงทนการสารวจในพนท โดยการกาหนดเงอนไขทางการเงนและทางเทคนคขนตาทผประมลจะตองใสไวในขอเสนอดวยและรฐจะเลอกบรษททมประสทธภาพทางดานตนทนในการดาเนนการตามเงอนไขดงกลาว แตรฐกตองมความสามารถทางเทคนคและมทรพยากรเพยงพอทจะคดเลอกผสมครและประเมนแผนการดาเนนการสารวจดวย

ประการทหก การประมลโบนสเงนสดมกไมมประสทธภาพในเขตพรมแดนและพนททยงไมเคยมการสารวจโดยเฉพาะเมอผประมลมจานวนจากดและเปนผทหลกเลยงความเสยง และเมอมการกดกนบรษทรายเลกเขาสตลาดหรอการจากดไมใหมการประมลรวม (Joint bidding) กยงทาใหการประมลโบนสเงนสด

34

ขาดประสทธภาพมากยงขน ปจจยอน ๆ ไดแกความไมสมมาตรของขอมลขาวสาร งบประมาณทมอยอยางจากดของนกลงทน และการกระจกตวของตลาดลวนแลวแตทาใหประสทธภาพในการประมลโบนสเงนสดมประสทธภาพทลดลงดวย ยงไมมประเทศใดทใชวธประมลนเปนกลไกพนฐานหรอกลไกเดยวในการแสวงหาคาเชาทางเศรษฐกจสงสด

ประการทเจด การประมลรวมไมไดมนยวาจะนาไปสพฤตกรรมตอตานการแขงขน (Anti-competitive behavior) โดยเฉพาะในพนทชายแดนและพนทสารวจทะเลลก การประมลรวมจะชวยจดการความเสยงของโครงการไดอยางมประสทธผล และมผลกระทบทางบวกตอความสามารถในการแขงขนและผลของการชนะการประมล นอกจากนการประมลรวมยงเปดโอกาสใหบรษทรายเลกสามารถเขาสตลาดได ดงเชนประเทศปราซล สหราชอาณาจกร ออสเตรเลย และอาวเมกซโก

ประการทแปด การใชการใหใบอนญาตเฉพาะพนทหรอการเปดใหผประกอบการเสนอพนททตนสนใจมผลกระทบตอกลยทธและผลลพธของผประมลและเสนทางการพฒนาของฐานทรพยากร ตวอยางเชนการลดขนาดของพนทจะชวยใหมการแขงขนเขามาประมลมากยงขน หรอการเปดใหผประกอบการเสนอพนทเขามาและแขงกนประมล สงผลใหมการเสนอพนทเขามามากยงขน

ประการสดทาย การแบงแยกตลาด (Market segmentation) กลาวคอบรษทแตละบรษทมความเชยวชาญทแตกตางกนในกจกรรมการสารวจปโตรเลยมตาง ๆ และมความสามารถในการรบความเสยงทแตกตางกน การแบงแยกตลาดนจะสมพนธกบการออกแบบระบบการจดสรรสทธอยางมประสทธภาพ โดยการจดสรรสทธฯ จะถกปรบปรงใหดยงขนเมอออกแบบการใหใบอนญาตทแตกตางกนโดยอาศยหลกเกณฑทแตกตางกนโดยเฉพาะคณสมบตทางเทคนคและทางการเงนขนตาในพนททมความเสยงทแตกตางกน

3 เครองมอของรฐในการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและผประกอบการ รฐและผประกอบการมวตถประสงคเดยวกนคอตองการแสวงหาผลประโยชนสงสดจากทรพยากร

ปโตรเลยมหรอเพอดงคาเชาทางเศรษฐกจใหไดมากทสด แตการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและผประกอบการไมวาจะอยภายใตระบบการจดสรรสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมระบบใด รฐและผประกอบการมกมมมมองทแตกตางกน วตถประสงคของระบบการคลงปโตรเลยมทแตกตางกนของรฐและผประกอบการหรอนกลงทนไดแสดงไวในตารางท 3-1 การออกแบบระบบการคลงทเหมาะสมควรจะสามารถรองรบวตถประสงคเหลานได

รฐใชเครองมอทางการคลงหลากหลายประเภทในกจการปโตรเลยม โดยรวมทงภาษทเกบกบผประกอบการโดยทวไป (Uniformity) และภาษทเกบเฉพาะกจการปโตรเลยม (Specificity) เนองจากปโตรเลยมถอวาเปนทรพยากรทใชแลวหมดไปและไมสามารถหามาทดแทนใหมได นอกจากนยงมเครองมอทางการคลงในรปแบบอนทไมใชภาษอกดวย นอกจากนยงมขอกาหนดพเศษเพอสรางแรงจงใจใหแกผประกอบการมาลงทน โดยมกจะถกปรบเปลยนใหเหมาะสมกบชวงเวลาและรายไดทตองการจดเกบ ระบบการคลงปโตรเลยมมกจะถกประเมนในเชงผลกระทบทมตอการตดสนใจลงทนทงในระยะสนและ

35

ระยะยาวโดยนกลงทนมกจะพจารณาจากมลคาปจจบนสทธ (Net Present Value) ของโครงการทคาดวาจะไดรบ โดยทวไปแลวการเกบภาษจะทาใหมลคาปจจบนสทธดงกลาวลดลงและลดแรงจงใจตอนกลงทนและลดปรมาณการลงทนในทายทสด ระยะเวลาในการจดเกบรายไดกเปนปจจยทสาคญในการกาหนดมลคาปจจบนสทธ ระบบการคลงปโตรเลยมทลดการจดเกบรายไดในระยะแรกจะยงสรางแรงจงใจในการลงทนใหแกนกลงทนเพราะวาระบบดงกลาวจะเพมมลคาปจจบนสทธใหแกนกลงทน ตารางท 3-1 วตถประสงคของรฐบาลและผประกอบการ

รฐบาล ผประกอบการ - สงเสรมใหเศรษฐกจมหภาคมความมนคงโดยการจดหารายไดภาษทมนคงและสามารถทานายได - ดงสวนแบงรายไดเขารฐใหมากขนระหวางทผประกอบการไดรบกาไรสง - ไดรบมลคาปจจบนของรายรบมากทสดโดยทาการจดสรรใหเหมาะสมระหวางปแรก ๆ ของการผลต -ระบบการคลงควรมความเปนกลาง (Neutral) และสงเสรมประสทธภาพทางเศรษฐศาสตร

- ตองการใหมภาษทฐานภาษในสวนทไมใชกาไรในกรณ fron-end-loaded ใหนอยทสด - อนญาตใหนาสงกาไรกลบคอสผถอหนในประเทศแม - ระบบการคลงตองโปรงใส คาดการณได มเสถยรภาพ และอยบนพนฐานของมาตรฐานทไดรบการยอมรบ

ทมา: Tordo et.al (2010) นอกจากนบญชการเฝาระวงความเสยง (Risk profile) ของการลงทนกมอทธผลตอมลคาปจจบน

สทธของโครงการอยางมนยสาคญ ดงนนระบบการคลงทสามารถลดความเสยงทางดานการเมองและเศรษฐกจจะไดรบความสนใจจากนกลงทนเปนอยางมาก เครองมอทางการคลงตาง ๆ มความเสยงทแตกตางกน ในการออกแบบระบบการคลง รฐจงจะตองเลอกระหวางจานวนรายไดทสามารถจดเกบไดภายใตระบบการคลงหนง ๆ กบความไมแนนอนหรอความเสยงทมาพรอมกบการจดเกบรายไดเหลานน

Otto et.al. (2006) กลาววาสวนผสมเครองมอทางการคลงมอทธพลตอการกระจายความเสยงระหวางรฐและผประกอบการ โดยเฉพาะเมอความเสยงเปนเรองสาคญในกจการเหมองแรรวมทงกจการปโตรเลยมดวยเนองจากกจการเหลานมระยะเวลาการดาเนนงานทยาวนานในการพฒนาแตละพนทและมความยากลาบากในการคาดเดาถงผลสาเรจกอนการพฒนาโครงการอนเนองจากปญหาทางดานเทคนค ธรณวทยา เศรษฐกจ และการเมองทอาจจะเกดขนได นอกจากนตลาดแรและปโตรเลยมยงมความออนไหวคอนขางมากตอวฎจกรธรกจและราคาผนผวนคอนขางมาก

ภาษเงนไดนตบคคลและคาภาคหลวงทคานวณบนพนฐานของความสามารถในการทากาไรมแนวโนมทจะกระจายความเสยงระหวางรฐและผประกอบการไดอยางเทาเทยม ในขณะทคาภาคหลวงท

36

คานวณบนพนฐานของปรมาณหรอมลคาการผลตมกจะผลกภาระควมเสยงไปใหแกผประกอบการ ในกรณนถงแมวาราคาปโตรเลยมจะลดตาลงและผประกอบการประสบภาวะขาดทน รฐกยงคงไดรบสวนแบงรายได ในทางตรงกนขามหากรฐเกบภาษรายไดอตรากาวหนา หรอภาษกาไรเพมเตมรฐจะตองรบความเสยงมากขนเพราะวาภาษทรฐไดรบนนขนอยกบความสามารถในการดาเนนงานของผประกอบการ

โดยทวไปแลวผประกอบการจะสามารถแบกรบความเสยงไดดกวารฐและกลวความเสยงนอยกวารฐ ดงนนรฐควรออกแบบสวนผสมทางการคลงทผลกความเสยงไปใหแกผประกอบการ แตการผลกภาระความเสยงดงกลาวรฐจะตองชดเชยความเสยงโดยอนญาตใหผประกอบการดดซบสวนแบงกาไรทคาดหมายในสดสวนทสงกวาทรฐคาดวาจะไดรบ

ประเดนทควรพจารณาอกประเดนหนงกคอความสามารถในการจดเกบภาษและความเปนไปไดในการหลกเลยงภาษ เครองมอทางการคลงบางประเภทอาทเชนคาภาคหลวงนนงายตอการจดเกบและหลกเลยงภาษไดยากซงชวยลดคาใชจายในการบรหารจดการของรฐไดดและลดโอกาสในการทจรตคอรรปชน ในขณะทการจดเกบภาษจากรายไดและกาไร และคาภาคหลวงบนฐานของกาไรนนจะยากตอการตรวจสอบ จดเกบและหลกเลยงภาษไดงายกวา

การใชและกระจายรายไดภาษเปนอกประเดนหนงทไดรบความสนใจโดยเฉพาะในเรองการแบงรายไดใหเหมาะสมระหวางรฐและผประกอบการและการทรฐใชรายไดเหลานเพอการพฒนาและการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางเหมาะสม ซงประเดนนเปนขอถกเถยงกนอยางกวางขวางวาควรจะใชรายไดเหลานเพอพฒนาประเทศโดยรวมหรอควรจะจดสรรใหแกทองถนทมโครงการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมอยโดยเฉพาะเมอทองถนนน ๆ ไดรบผลกระทบทางดานสงแวดลอมจากการดาเนนงาน

เครองมอทางการคลงมอยอยางหลากหลาย โดยมลกษณะสาคญทแตกตางกนกลาวคอ เครองมอบางประเภทเชนคาภาคหลวงและโบนสมลกษณะถดถอย (regressive) ซงหมายความวาเมอโครงการไดกาไรสงขน รฐกลบจดเกบอตราภาษทแทจรง (Effective tax rate) ไดนอยลง แตเครองมอทางการคลงทรฐสามารถดงรายไดจากผประกอบการไดโดยตรงจะมลกษณะกาวหนา (progressive) กลาวคอรฐจะยงเกบอตราภาษทแทจรงไดมากขนเมอโครงการสามารถดาเนนการผลตและมรายรบมากขน (Johnston, 1994a)

ในสวนนจะกลาวถงเครองมอทางการคลงทงภายใตระบบสมปทาน ระบบแบงปนผลผลต และระบบรบจางบรการทรฐนยมใชในปจจบน ดงตอไปน

3.1 คาภาคหลวง (Royalties) รฐเกบคาภาคหลวงจากผประกอบการทรฐไดมอบสทธในการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยม

โดยรฐยงคงเปนเจาของทรพยากรปโตรเลยมอย ดงนน คาภาคหลวงมกจะถกจดอยในกลมของรายไดทไมใชภาษของรฐบาล (Non-tax revenue) แตอยางไรกตาม ในแงของผลกระทบของการเกบคาภาคหลวงหรอการเกบภาษอาจจะไมไดมความแตกตางกนมาก เนองจากการเกบคาภาคหลวงเปรยบเหมอนคาธรรมเนยมจากการเขาไปใชประโยชนในทรพยากร ซงกมลกษณะเปนภาษประเภทหนง

37

คาภาคหลวงมผลตอการตดสนใจนาทรพยากรขนมาใชทงในปจจบนและในอนาคต คอ การตดสนใจเลอนเวลาการนาทรพยากรขนมาใชใหเรวขนหรอชาลง หากคาภาคหลวงมอตราเทากบอตราคดลด (Discount rate) การนาทรพยากรขนมาใชในปจจบนหรออนาคตจะไมมความแตกตางกนเนองจากมลคาปจจบนของคาภาคหลวงทจะตองจายไมมความแตกตางจากมลคาปจจบนของทรพยากร แตหากอตราการเกบคาภาคหลวงมคานอยกวา discount rate การนาทรพยากรขนมาใชในปจจบนจะลดลง เนองจาก มลคาปจจบนของคาภาคหลวงทจะตองจายมคานอยกวามลคาปจจบนของทรพยากรนน ๆ ดงนน จงเหนวาการกาหนดอตราคาภาคหลวงจะมผลตอการเรงนาเอาทรพยากรปโตรเลยมขนมาใชดวย

อยางไรกตาม หากใชเพยงเครองมอนเพยงอยางเดยวจะกอใหเกดความไมมประสทธภาพได เนองจากการเกบคาภาคหลวงเปนการเกบรายไดจากการนาทรพยากรขนมาใชเพยงอยางเดยว ดงนน จงมแนวโนมทาใหไมเกดการพฒนาและแสวงหาแหลงทรพยากรใหม ขณะทหากมการนา Quasi-rent tax มาใชจะมแนวโนมใหเกดการพฒนาและแสวงหาแหลงทรพยากรใหมไดมากกวา โดยการเกบภาษในลกษณะนจะเกบจากฐานของปรมาณทรพยากรทคนพบโดยหกตนทนจมทเกดขนจากการพฒนาและแสวงหาแหลงทรพยากรใหม นอกจากน ภาษแบบนเกบเฉพาะจากทรพยากรทสามารถนาขนมาไดสาเรจ จงคานงถงความเสยงจากการลงทนไปแลว

การเกบคาภาคหลวงปโตรเลยม เปนรายไดของรฐพนฐานในกรณของการใชระบบสมปทานโดยมกจะกาหนดอตราเปนอตราคงท (Fixed rate) หรอเปนอตราขนบนได (Sliding scale rate) ตามปรมาณทผลตไดหรอมลคาปโตรเลยมทได และอาจจะจายในรปของเงนหรออนๆ นอกจากน คาภาคหลวงยงถกนามาใชในระบบแบงปนผลผลตดวย แตจะไมนามาคานวณในสวนคาใชคนตนทน (Cost recovery) ในบางกรณคาภาคหลวงสามารถใชหกภาษได

3.2 ภาษคาเชาทรพยากร (Resource Rent taxes) ภาษคาเชาทรพยากร หรอภาษคาเชา (Rent taxes) เปนเครองมอในการดงคาเชาทางเศรษฐกจจาก

การใชทรพยากรอกทางหนง โดยรฐจะใหสทธการลงทนสารวจ ขดเจาะ และผลตทรพยากรธรรมชาตแกผประกอบการ และอนญาตใหผประกอบการสามารถรบผลตอบแทนไดเทากบคาเชาท ณ อตราททาใหผประกอบการไดรบกาไรปกต สาหรบผลตอบแทนทเกนจากอตราปกตหรอกาไรสวนเกนนนจะถกเกบนาสงเปนภาษใหแกรฐ ดงนนผประกอบการจงสามารถไดรบกาไรจากการลงทนและมแรงจงใจทจะลงทนเพอการพฒนาและสารวจหาแหลงทรพยากรใหม แตในทางปฏบต ยงมความยงยากอยบาง เนองจากรฐจะตองมขอมลเกยวกบแหลงทรพยากรนน ๆ โดยละเอยด เพอควบคมและกากบดแลการเขาไปใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตจากผประกอบการ

อยางไรกตาม การเกบภาษคาเชาทรพยากรมความยงยากในการกาหนดคาเชาเศรษฐกจโดยเฉพาะในการกาหนดอตราภาษ โดยปกตคาเชาทางเศรษฐกจจะคานวณจากสวนตางระหวางรายรบและตนทน โดยรายรบ หมายถงรายรบตวเงน และตนทนจะประกอบดวยตนทนตวเงน คาวสดอปกรณ คาเชา คาแรงงาน คา

38

เสอม เปนตน และคานงถงความไมแนนอนของกจการทงในแงของราคา ปรมาณ และคณภาพของปโตรเลยม ในทางปฏบตการเกบภาษคาเชาจากการใชประโยชนจากทรพยากร (Resource rent tax) จงเปนความพยายามกาหนดอตราสวนแบงทสรางความเปนธรรมและรกษาผลประโยชนแกทงฝายของรฐทเปนเจาของทรพยากรและฝายของผประกอบการซงเปนผไดรบสทธสารวจพฒนา และผลต

จากประสบการณในประเทศตางๆ การใชภาษคาเชาจากการใชประโยชนจากทรพยากรเพอเปาหมายของการสรางผลประโยชนในรปรายไดสงสดแกรฐ มทงทเปนภาษทเกบจากฐานของรายไดจากการดาเนนกจการ และทเกบจากฐานของกาไรจากการประกอบกจการ ตารางท 3-2 ลกษณะการเกบภาษคาเชาทรพยากร

ฐานภาษ ลกษณะการเกบ ฐานรายได เกบตามราคา

จน: ภาษการขายนามน เกบอตรา 20% เมอราคานาสงกวา 40 ดอลลาร/บารเรลและเกบอตรา 40% เมอราคานาสงกวา 60 ดอลลาร/บารเรล

เกบตามระยะเวลา Zambia: ภาษการขายทองแดง เกบอตรา 6% ในปท 6 และเพมขน 1% ตอป จนเปน 10% ในปท 10

ฐานกาไร เกบตามราคา อลาสกา: ภาษกาไรนามน เกบอตรา 25% จนกวาราคานาในจะสงกวา 30 ดอลลาร/บารเรล และจากราคาทสงกวา 30 ดอลลาร/บารเรล นนทกๆ 1 ดอลลาร/บารเรล ทเพมขน จะเกบเพมขนอก 0.4%

เกบตามระดบการผลต อกนดา: สวนแบงนามนสวนกาไร บรษทจะไดรบสวนแบงกาไร 50% เมอระดบการผลตตา และลดลงเปน 15% เมอระดบการผลตสง

เกบตามอตราผลตอบแทนของโครงการ ตมอร: pre-tax oil profit เกบอตรา 22.5% เมอ IRR มากกวา 16.5%

ในกรณทกาหนดใหอตราภาษสามารถเปลยนแปลงราคาทรพยากร กเนองจากการเปลยนแปลงราคา

ทรพยากรทาใหเกดการเปลยนแปลงโอกาสในการทากาไร แตอยางไรกตาม ในกรณทราคาทรพยากรเพม

39

สงขนในขณะเดยวกบทตนทนตอหนวยสงขนดวย กอาจจะสงผลใหกาไรกอนการเกบภาษคงท ดงนน การเกบภาษในอตราสงขนกอาจจะสงผลใหเกดการบดเบอนพฤตกรรมการลงทนของเอกชนได ตวอยางประเทศทกาหนดอตราภาษแบบขนบนไดตามฐานรายได ไดแก จน แซมเบย เปนตน โดยมลกษณะการเกบดงสรปในตารางท 3-2

สาหรบในกรณทอตราภาษแบบขนบนไดตามฐานกาไร จะตองมการใหคานยามเกยวกบผลกาไรของผประกอบการทชดเจน และเกบเปนสดสวนกบกาไรทไดรบ ตวอยางประเทศทกาหนดอตราภาษคาเชาทรพยากรในลกษณะน ไดแก อลาสกา อกนดา ตมอร เปนตน โดยมลกษณะการเกบดงสรปในตารางท 3-2

3.3 ภาษเงนไดนตบคคล (Corporate income taxes) ภาษเงนไดนตบคคลจะคานวณจากผลกาไรทไดจากการดาเนนงาน คอสวนตางของรายไดกบ

ตนทน การกาหนดภาษชนดนจะแตกตางกนไปตามระบบกฎหมายของแตละประเทศ และอาจจะมการกาหนดหลกเกณฑพเศษโดยขนอยกบเปาหมายในการสงเสรมการลงทนหรอการใชทรพยากร บอยครงรฐบาลจะยกเวนการเกบภาษชนดนจนกระทงผประกอบการสามารถดาเนนการผลตและคนทนแลว

โดยปกตภาษเงนไดนตบคคลจะถกกาหนดในอตราคงท ซงทาใหการเกบภาษประเภทนมลกษณะถดถอยเมอผประกอบการไดรบกาไรมากยงขน ในบางประเทศไดกาหนดอตราภาษเงนในอตรากาวหนาเพอใหรฐไดรบภาษเพมขนเมอผประกอบการไดรบกาไรสงขน นอกจากนยงไดพยายามเชอมโยงอตราภาษกบราคาของนามนดบหรอกาซธรรมชาตอกดวยเพอใหเกดความยดหยนในการจดเกบภาษ

ขอดของเครองมอการคลงน คอ สามารถจดเกบไดงาย มตนทนในการจดเกบตา และยงทาใหรฐมสวนรวมในการแบงปนผลประโยชนกบเอกชนไดตามภาวะทางเศรษฐกจ และยงสามารถเกบภาษในอตรากาวหนาซงสอดคลองกบความผนผวนของราคานามนดบหรอกาซธรรมชาต แตการกาหนดภาษเงนไดในลกษณะนอาจจะทาใหบรษทผรบสมปทานบดเบอนพฤตกรรมการลงทนไดทงนเพอกระจายตนทนออกไปในระยะยาว

3.4 อากรขาเขาและขาออก (Import and export duties) กจการสารวจและผลตปโตรเลยมจาเปนตองอาศยเครองมอและอปกรณตางๆ ทมเทคโนโลยการ

ผลตสงในการดาเนนงาน ผผลตภายในประเทศอาจจะไมสามารถผลตเครองมอและอปกรณเหลานไดได ดงนน “อากรขาเขา” จงเปนเครองมอในการสรางรายไดใหแกรฐตงแตชวงแรกของการดาเนนการสารวจและพฒนา ซงเปนชวงเวลาทบรษทจะตองเรมนาเขาเครองมอและอปกรณ นอกจากนการจดเกบอากรขาเขา ยงถกนามาใชเปนเครองมอเพอคมครองผผลตภายในประเทศ อยางไรกตาม การเกบอากรขาเขาอาจจะสงผลทาใหตนทนของบรษทเอกชนผรบสมปทานเพมขนจนบดเบอนพฤตกรรมการลงทนได ดงนน ในบางกรณ เพอสงเสรมการลงทน รฐจาเปนตองยกเวนอากรขาเขาใหแกผลงทนใหสามารถนาเขาเครองมอและอปกรณจากตางประเทศเขามาไดในการดาเนนการระยะแรก

40

การเกบ “อากรขาออก” จากผประกอบการทสงออกปโตรเลยมทผลตไดในประเทศเปนเครองมอหนงในการสรางรายไดใหแกรฐ แตกเปนวธทสงผลใหราคาปโตรเลยมทงในสวนทสงออกและในสวนทเปนอปทานภายในประเทศถกบดเบอนไป ดงนนประเทศเจาของทรพยากรปโตรเลยมสวนใหญจงมกจะไมเกบอากรขาออกน

3.5 ภาษมลคาเพม (Value added tax) การเกบภาษมลคาเพมในปโตรเลยมมลกษณะเชนเดยวกบในสนคาอนๆ ทวไป อยางไรกตาม การ

เกบภาษมลคาเพมจะสงผลตอการตดสนใจลงทนเชนเดยวกบอากรขาเขาและอากรขาออก ดงนน จงมกจะมการยกเวนการเกบภาษมลคาเพมในอตสาหกรรมน นอกจากน การเกบภาษมลคาเพมในอตสาหกรรมนยงทาไดยาก เนองจาก ความสลบซบซอนของขนตอนการผลตปโตรเลยมมสงมาก การคานวณภาษและการตดตามจดเกบจงมตนทนธรกรรมสง

3.6 Surface taxes โดยปกตการเรยกเกบ Surface taxes จะคานวณตามขนาดของพนททไดรบสมปทาน การจดเกบภาษ

ประเภทนมวตถประสงคเพอสรางตนทนการถอสทธสมปทานแกเอกชนผรบสมปทานและเพอปองกนมใหผรบสมปทานถอสทธแปลงสมปทานไวโดยไมมการลงทนสารวจและพฒนา

ขอดของการจดเกบ Surface taxes คอรฐสามารถคานวณภาษไดงายโดยการคานวณจากขนาดของพนททไดรบสมปทานแลว และสะดวกในตดตามจดเกบอกดวย

3.7 โบนส (Bonuses) บรษทเอกชนผไดรบสมปทานจะจายโบนสใหแกรฐเมอมการลงนามในขอตกลงการสารวจและ

ผลตปโตรเลยม ในบางกรณ รฐจะจดเกบโบนสเมอมการคนพบปโตรเลยม การประกาศยนยนทางการคาปโตรเลยม การเรมตนผลต และ/หรอเมอปรมาณการผลตเกนกวาเปาหมายทตงไว (ซงอาจจจะกาหนดเปาหมายตามปรมาณการผลตตอวน หรอปรมาณการผลตสะสม)

การใชโบนสมาเปนเครองมอจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและเอกชนจะทาใหความเสยงในการโครงการเพมสงขนเนองจากตองเพมระดบการสารวจและพฒนาใหดขน เพอชดเชยความเสยงทเกดขน หากรฐเกบโบนสเปนจานวนมากแลวกมกจะเกบคาภาคหลวง ภาษ การแบงปนผลผลต และ/หรอ สวนแบงรายไดใหแกรฐในอตราทตาลง

การใชโบนสเปนเครองมอทางการคลงมขอดคอความสะดวกในการจดเกบ และเปนเครองมอสรางรายไดใหแกรฐตงแตเรมตน มลคาสงสดของโบนสจะแตกตางกนไปตามลกษณะของสนทรพยความเสยงทางการเมองภายในประเทศ และ Risk profile ของนกลงทน หากรฐตงโบนสไวสงอาจจะขดขวางใหนกลงทนทกลวความเสยงเลอกทจะไมมาลงทนโดยเฉพาะเมอความเสยงทางการเมองภายในประเทศและความไมแนนอนในการคนพบปโตรเลยมทางธรณวทยามอยสง

41

3.8 การจากดการหกคาตนทนหรอการจากดคาใชคนตนทน (Cost recovery limit) ในระบบแบงปนผลผลต (หรอในบางกรณจะรวมไปถงระบบสมปทานดวย) มกจะกาหนดสดสวน

ของมลคาปโตรเลยมทผลตไดทอนญาตใหสามารถใชเปนคาใชคนตนทน (Cost recovery limit) ได โดยจากผลผลตปโตรเลยมทไดหกคาภาคหลวงแลวนน ผประกอบการจะสามารถหกคาใชคนตนทนได จากนนจงเหลอเปนปโตรเลยมในสวนกาไร ดงนน หากอนญาตใหสามารถหกคาใชคนตนทนไดทงหมด ปโตรเลยมสวนกาไรทตองแบงกนระหวางรฐกบเอกชนกจะลดลง ดงนน รฐจงจากดคาใชคนตนทนทสามารถหกไดในเวลาหนง และกาหนดใหสามารถนาตนทนทเกนกวาเกณฑนนาไปใชหกเปนตนทนในเวลาถดไปได

เครองมอนจงชวยสรางหลกประกนวา ณ เวลาหนงๆ รฐบาลจะไดรบรายไดเปนจานวนหนงทชดเจน แตอยางไรกตามการกากบดแลการหกคาตนทนโดยรฐกระทาไดยากดวยเชนกน

โดยปกตการกาหนดสดสวนของปรมาณปโตรเลยมทสามารถใชเปนคาใชคนตนทนจะอยในชวง 40-60% โดยหากระดบสดสวนคาใชคนทนทสามารถหกไดอยในระดบตา กจะยงไมสงผลดตอการสารวจและพฒนาแหลงปโตรเลยมใหม เนองจากผประกอบการสามารถหกตนทนไดนอยนนเอง

3.9 สวนแบงนามน/กาซธรรมชาตสวนกาไร (Profit/Gas oil split) ในระบบแบงปนผลผลต สวนแบงกาไรคอรายไดทเหลอจากการหกคาภาคหลวงและคาใชคน

ตนทน ในกรณสวนใหญแลวสวนแบงกาไรจะใชอตราขนบนได (Sliding scale) บนฐานของตวแปรทไดตกลงกนไวอนประกอบดวยปรมาณการผลตเฉลยตอวน ปรมาณการผลตสะสม ราคาปโตรเลยม มลคาการผลต อตราผลตอบแทน (Rate of return) และ R factor

อตราสวนแบงกาไรระหวางรฐเจาของทรพยากรและผประกอบการมกจะเกดจากการเจรจาตอรองกน ดงนน เครองมอนจงเปนเครองมอทมความยดหยนเพยงพอทรฐบาลจะสามารถจดหาสวนผสมเครองมอทางการคลงใหแกโครงการตาง ๆ โดยไมจาเปนตองเปลยนกรอบและขอบเขตทางดานการคลงโดยรวม และดวยลกษณะทมความยดหยนเชนนจงทาใหการใชเครองมอทางการคลงนสามารถสรางแรงจงใจใหแกผประกอบการในการพฒนาพนททมขนาดเลก

สวนใหญแลวรฐบาลมกจะใชสวนแบงกาไรแบบอตราขนบนไดตามปรมาณการผลต เนองจากวางายตอการคานวณ อยางไรกตามการใชปรมาณการผลตเปนเกณฑจะทาใหสวนแบงกาไรทรฐไดรบไมออนไหวตามราคาของปโตรเลยม

3.10 การเขารวมของรฐ (State/Government Participation)

ในระบบแบงปนผลผลต รฐ (หรอบรษทนามนแหงชาต หรอโดยผานรฐวสาหกจ) มกจะขอเขารวมในการพฒนาโครงการ โดยการเขารวมของรฐบาลนมดวยกนหลายรปแบบ อนไดแก Working interest คอการมสวนรวมในตนทนและกาไรทไดจากโครงการ จงมลกษณะใกลเคยงกบกจการรวมคา (Joint ventures) Working interest สามารถเกดขนตงแตเรมตนโครงการ รฐบาลสามารถสงวนสทธในการกลบมารวม

42

โครงการในทกขนตอนของการพฒนาและการผลตปโตรเลยม ในการปฏบตโดยทวไป รฐจะเขารวมโดยจายสวนแบงคาใชจายใหแกผประกอบการและรบรายไดจากโครงการ แตมในบางประเทศทรฐบาลเขารวมโครงการโดยไมจายคาใชจายหรอรบความเสยงใด ๆ ทเกดขนในระหวางการสารวจ

ประโยชนของการเขารวมของรฐคอรฐมสวนรวมในการเปนเจาของโครงการ ชวยอานวยความสะดวกในการถายทอดเทคโนโลย สามารถควบคมการตดสนใจในการพฒนาพนท ประโยชนเหลานไมไดเปนประโยชนทางดานตวเงน นอกจากนเมอรฐเขาไปมสวนรวม รฐกตองรบตนทนและความเสยงดวยเชนกน ดงนนจงอาจจะนามาซงผลประโยชนทบซอน (Conflict of interest) ในฐานะทรฐเปนเจาของและในฐานะผกากบดแลทตองตรวจสอบและดแลผลกระทบทางดานสงแวดลอมและสงคมทเกดขนจากการดาเนนกจการปโตรเลยม

3.11 ภาษเงนไดเพมเตม (Supplementary income tax)

นอกจากการเสยภาษเงนไดตามปกตแลว รฐควรจะจดเกบ “ภาษเงนไดเพมเตม” (Supplementary income tax) เพอดงเอาคาเชาทางเศรษฐกจออกมาในสดสวนทสงขนกวาเดม (สวนใหญแลวการจดเกบภาษลกษณะนจะระบรายละเอยดไวในสญญาแบงปนผลผลตซงเปนระบบทยดหยนกวาระบบสมปทานซงมกอางองสวนแบงรายไดตามกฎหมายทไดบญญตไว จงมกไมคอยมการเปลยนแปลงหรอเพมเตมเครองมอทางการคลงเพอดงผลประโยชนจากกจการปโตรเลยมใหแกรฐมากยงขน) ภาษเงนไดเพมเตมนสามารถแบงออกไดเปนสามประเภทดงตอไปน

ประเภทแรกเปนการเกบภาษเงนไดเพมเตมหลงจากหกภาษเงนไดนตบคคล (Corporate Income Tax: CIT) แลว ตวอยางเชนประเทศสหราชอาณาจกรจะเกบภาษเงนไดเพมเตม 20% ของกาไรหลงจากหก CIT แลว นอรเวยเกบท 50% (โดยสามารถคดตนทนในการลงทนเพมขนได 30% ในระยะเวลา 4 ป ซงชวยลดฐานภาษลงไดในระยะเรมแรกและรฐสามารถเกบภาษเงนไดเพมเตมในระยะเวลาตอมา) อกทางเลอกหนงคอการกาหนดอตราภาษเงนไดเพมเตมแบบขนบนได โดยเมอกาไรหลงหก CIT เพมขน อตราภาษนกจะสงขนดวย

ประเภททสองคอการเกบภาษคาเชาทรพยากร (Resource Rent Tax: RRT) ตวอยางเชนประเทศออสเตรเลยและตมอร เลสเต โดยรฐจะเกบ RRT เมอผประกอบการมรายไดและกระแสเงนสดของผประกอบการปดบญชคงเหลอแลวมคาเปนบวก เมอเกบ RRT ในปใดแลวยอดยกไปของกระแสเงนสดสะสมจะถกกาหนดใหมคาเปนศนยในปถดไปเพอหลกเลยงการเกบภาษสองครง RRT สามารถนามาใชภายหลงจากทรฐไดเกบ CIT หรอ นามาใชกอนการคานวณ CIT โดยผประกอบการสามารถนา RRT มาหกเปนคาใชจายได

ประเภทสดทายคอการเกบภาษกาไรสวนเกน (Excess Profit Tax: EPT) ตวอยางเชนประเทศคาซคสถาน รฐเกบ CPT บนรายไดกอนหรอหลงจากหก CIT แลว สงทสาคญคอการกาหนด EPT ตาม R-factor ของแตละโครงการ (R-factor เปนสดสวนของรายรบรวมสะสมตอคาใชจายรวมสะสมของโครงการ

43

หาก R-factor นอยกวาหนง แสดงวารายจายสงกวารายรบดงนน EPT ควรเทากบศนย หาก R-factor มากกวาหนงกควรจดเกบ EPT โดยเมอ R-factor เพมขนกจดเกบ EPT เพมขนดวย R-factor มกถกใชเปนเครองมอในการจดสรรกาไรนามนระหวางรฐและผประกอบการ

3.12 เครองมอทางการคลงอน ๆ

นอกจากเครองมอทางการคลงทไดกลาวมาขางตนแลว ยงมเครองมอทางการคลงอกหลายหลายประเภททมกนามาใชในระบบแบงปนผลผลตและระบบสมปทาน อาทเชน ภาษสงแวดลอม (Environmental taxes) เพอบรรเทาปญหาจากการทาลายสงแวดลอมและนารายไดภาษนมาชดเชยใหแกทองถน

เครองมอทไมไดเกยวของกบการคลงโดยตรงอาทเชน การควบคมการแลกเปลยนเงนตราตางประเทศ (Foreign Exchange Controls) โดยนกลงทนสามารถถอบญชเงนตราตางประเทศในตางประเทศและดาเนนธรกรรมทางการเงนผานบญชเหลานได

ขอผกมดในการจดซอสนคาและบรการภายในประเทศ (Local Content Obligations) ซงครอบคลมทงการกาหนดใหมการจดฝกอบรม โควตาการจางงานในประเทศ การซอสนคาและบรการภายในประเทศ โดยมวตถประสงคเพอถายทอดความรในการดาเนนงานจากผประกอบการตางประเทศใหแกบคลากรในประเทศเจาของทรพยากร ในบางกรณจะมการกาหนดจานวนขาราชการของรฐทจะเขาไปทางานในองคกรเหลานดวยนอกจากเพอถายทอดความรแลวยงสามารถตรวจสอบการทางานของผประกอบการเหลานดวย คาใชจายในการฝกอบรมและการรบขาราชการมาทางานในองคกรจะสามารถนามาหกลดภาษไดตอไป และหากสนคาและบรการภายในประเทศมคณภาพใกลเคยงกบสนคาและบรการทนาเขาเพอใชในกจการปโตรเลยมและราคาไมแตกตางกนมากนก รฐมกจะกาหนดใหผประกอบการจดซอสนคาและบรการภายในประเทศกอน

เครองมอทางการคลงปโตรเลยมยงคงมการพฒนาอยางตอเนองโดยมกมเปาหมายเพอดงคาเชาทางเศรษฐกจออกมาใหไดมากทสด ในหลาย ๆ ประเทศไดพฒนาเครองมอทางการคลงโดยเกบเปนภาษเพมเตมจากกาไรทผประกอบการไดรบ โดยคดเปนอตราคงทหรออตราขนบนไดบนฐานของปรมาณการผลตหรอพนททมการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยม อาทเชน Specifal participation fee ในประเทศบราซล Windfall profit tax ในประเทศสหรฐอเมรกา Hydrocarbon tax ในประเทศนอรเวย และ Canadian Frontier Royalies ในประเทศแคนาดา เปนตน

ระบบการคลงปโตรเลยมในตางประเทศนนอาศยสวนผสมของเครองมอทางการคลงทไดกลาวมาแลวขางตนในการออกแบบระบบการคลงปโตรเลยมใหเหมาะสมกบสถานการณในแตละประเทศ ตารางท 3-3 ไดสรปโดยแบงแยกตามระบบการใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมดง โดยจะสงเกตไดวาภายใตระบบสมปทานและระบบแบงปนผลผลต สวนผสมของเครองมอทางการคลงจะไมแตกตางกนมากนก แตลกษณะความแตกตางทสาคญคอคาใชคนตนทน โดยในระบบแบงปนผลผลตรฐจะอนญาตให

44

ผประกอบการไดรบคาใชคนตนทนอยางจากด ในขณะทในระบบสมปทานผประกอบการสามารถไดรบตนทนคนโดยไมจากด (Deductions) สาหรบระบบจางบรการทมลกษณะเฉพาะของตนเองจงมเครองมอทแตกตางจากระบบอน อยางไรกดในทกระบบ รฐยงจดเกบภาษเงนไดอย

4 ระบบการคลงปโตรเลยมในตางประเทศ

Johnston and Johnston (2003) ไดศกษาระบบการคลงปโตรเลยมของโลกแลวพบวาจาก 123 ประเทศ ม 68 ประเทศทใชระบบแบงปนผลผลตในขณะทประเทศทเหลออก 55 ประเทศใชระบบสมปทาน จงสามารถกลาวไดวายงไมมระบบใดระบบหนงซงเปนระบบทโดดเดนและใชกนอยางแพรหลายเสยทเดยว Goldsworthy and Zakharova (2010) ไดรวบรวมรายละเอยดเครองมอทางการคลงของประเทศตาง ๆ ภายใตระบบแบงปนผลผลต (PSC) และระบบสมปทาน (Tax/Royalty) ดงแสดงในตารางท 3-4 โดยในแตละประเทศจะเลอกสวนผสมทแตกตางกนตามความเหมาะสมของแตละประเทศ โดยสวนใหญแลวประเทศทนาระบบสมปทานมาใชจะไมเรยกเกบโบนส (Signature/Production Bonus) รวมทงไมกาหนด Cost recovery limit ไวดวย ในขณะทประเทศทใชระบบ PSC จะกาหนด Cost recovery limit ไวอยางหลากหลายตงแต 50-100% และกาหนดสวนแบงกาไร (State share of profit petroleum) ทผประกอบการตองนาสงใหแกรฐไวต าสด 10% และสงสดอยท 90% โดยขนอยกบพนททดาเนนการสารวจและผลต และประเภทของปโตรเลยมทคนพบ สวนแบงกาไรนถกกาหนดมาจากรฐ หรอบางประเทศกาหนดอตราสวนแบงตามปรมาณการผลต R-factor และ IRR ของแตละโครงการ

ไมวาจะเปนประเทศทใชระบบ PSC หรอระบบสมปทานมกจะเกบคาภาคหลวงเพอลดความเสยงทางรายไดเนองจากวารฐจะไดรบคาภาคหลวงทนททผประกอบการมรายไดจากการผลตปโตรเลยม โดยเกบในอตราทแตกตางกน ในบางประเทศมการแบงอตราคาภาคหลวงตามพนทบนบกและทะเลลก ปรมาณการผลต และประเภทปโตรเลยม บางประเทศกใชอตราเดยวเชนบราซล (10% ภายใตระบบสมปทาน) ตมอร-เลสเต (5% ภายใตระบบ PSC) และสหรฐอเมรกา (17% ภายใตระบบสมปทาน) เปนตน นอกจากนทกประเทศยงเกบภาษเงนไดนตบคคล (Company Income Tax Rate) ตงแต 20-85% สาหรบภาษเงนไดเพมเตม (Supplementary Profit Tax) มกถกนามาใชในประเทศทใชระบบสมปทาน ในอตราทหลากหลายขนอยกบโครงการ มเพยงประเทศตมอร เลสเต ทใชระบบ PSC และเกบ Supplementary Profit Tax ท 22.5% อกดวยโดยอางองจากอตราผลตอบแทนจากโครงการ (Internal Rate of Return) การเขารวมของรฐมกจะถกกาหนดไวในสญญาแบงปนผลผลต โดยในบางประเทศกาหนดไวสงถง 50% เชนคาซคสถานและไนจเรย และตาสดอยท 10% เชนโมซมบก และอาเซอรไบจาน ซงลวนแลวแตเปนประเทศทกาลงพฒนาและรฐตองการเขามามสวนรวมในการเปนเจาของโครงการ

45

ตารางท 3-3 การเปรยบเทยบเครองมอทางการคลงภายใตระบบการใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมตาง ๆ ระบบสมปทาน ระบบแบงปนผลผลต ระบบรบจางบรการ

เครองมอทางการคลงพนฐาน

คาภาคหลวง Deductions ภาษเงนได

คาภาคหลวง คาใชคนตนทน นามน (กาซ) สวนกาไร ภาษเงนได

รายรบคงทหรอแปรผน ภาษเงนได

คาภาคหลวง

เกบเปนสดสวนกบมลคาปโตรเลยม โดยเกบในอตราคงทหรออตราขนบนได และจายในรปของเงนหรออนๆ

เกบเปนสดสวนกบมลคาปโตรเลยมเหมอนระบบสมปทาน โดยไมนบรวมเปนสวนหนงของคาใชคนตนทน แตสามารถหกภาษได

ไมใช

Fiscal costs

ขนอยกบกฎหมายของแตละประเทศ หรอขอสญญาสมปทาน โดยปกต ไดแก คาภาคหลวง คาดาเนนงาน คาเสอม ในบางครง สามารถหกเครดตภาษและโบนสดวย

ขนอยกบสญญา โดยหลงจากจายคาภาคหลวงแลว จะอนญาตใหสามารถหกคาใชคนตนทนไดในจานวนจากด

ขนอยกบสญญา

คาใชคนตนทน คาใชคนตนทนไมจากด มการจากดคาใชคนตนทน โดยขนอยกบสญญา มการจากดคาใชคนตนทน โดยขนอยกบสญญา ภาษเงนได ขนอยกบกฎหมายของแตละประเทศ และอาจจะม

หลกเกณฑพเศษตามเปาหมายสงเสรมการลงทน หรอทรพยากร โดยอาจจะยกเวนการเกบภาษในจนกวาการผลตจะคนตนทน

ภาษเงนไดคานวณจากรายรบสทธ โดยอาจจะยกเวนการเกบภาษในจนกวาการผลตจะคนตนทน

ภาษเงนไดคานวณจากรายรบสทธ โดยอาจจะยกเวนการเกบภาษในจนกวาการผลตจะคนตนทน

46

ตารางท 3-4 ระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมในประเทศตาง ๆ

47

ตารางท 3-4 ระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมในประเทศตาง ๆ (ตอ)

ทมา: Goldsworthy and Zakharova (2010) หมายเหต: Nil หมายความวา ไมม; N/A หมายความวา ไมมขอมล

48

ตวอยางการใหสทธสารวจ พฒนาและผลตรวมทงระบบการคลงปโตรเลยมของตางประเทศทนาสนใจอกกลมหนงคอประเทศทบรษท ปตท. สผ. จากด ไดเขาไปลงทน บรษท ปตท. สผ. จากด (ปตท. สผ.)ไดสงสมประสบการณ พฒนาและเจรญเตบโตขนมาเปนบรษทนามนแหงชาตระหวางประเทศ (International National Oil Company) โดยไดเขาไปลงทนในตางประเทศเปนจานวนมาก ในขณะท ปตท. สผ. กยงคงเปนผประกอบการหลกทลงทนในกจการสารวจและผลตปโตรเลยมในประเทศไทย ดงนนความแตกตางของระบบการคลงปโตรเลยมระหวางประเทศไทยและตางประเทศท ปตท. สผ. ไปลงทนจงสามารถสะทอนไดในทางออมใหเหนไดวารฐไทยไดรบสวนแบงรายไดอยางทดเทยมกบตางประเทศหรอไม ประเทศท ปตท. สผ. ตดสนใจเลอกไปลงทนนนคอนขางหลากหลาย ประกอบดวยประเทศเพอนบานอนไดแกอนโดนเซย พมา เวยดนาม และกมพชา และประเทศอน ๆ อนไดแก โอมาน อหราน บาหเรน อลจเรย อยปต และออสเตรเลย ตารางท 3-5 แสดงใหเหนวาระบบการใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมอยสามแบบอนไดแกระบบสญญา (Contractual system) หรอระบบแบงปนผลผลต ระบบสมปทาน และระบบรบจางบรการเฉพาะในประเทศอหราน ประเทศสวนใหญใชระบบสญญา มเพยงประเทศออสเตรเลยและอยปตทใชระบบสมปทาน ระยะเวลาการใหสมปทานในการสารวจ พฒนาและผลต ความเปนเจาของในสนทรยพแตกตางกนตามสญญาทตกลงไวกบประเทศเจาของทรพยากรซงสวนใหญแลวจะกาหนดใหเปนของรฐ สาหรบการนาสงรายไดใหรฐหากเปนระบบสญญามกจะไมมการเกบคาภาคหลวง แตจะมเครองมอทางการคลงอน ๆ อาทเชนสวนแบงกาไร ภาษเงนได และการหกคาคนทน ประเทศเหลานมกจะใหสทธประโยชนทางภาษอน ๆ เชนการยกเวนอากรขาเขา การนาภาษทจายมาลดหยอนภาษเงนได การนาภาษมาเปนคาใชจายคนทน เปนตน สวนใหญแลวเมอตกลงทาสญญาแลวจะไมสามารถเปลยนแปลงเงอนไขในสญญาได แตในบางประเทศ ปตท. สผ. สามารถเปลยนแปลงเงอนไขในสญญาไดโดยขนอยกบการเจรจาตอรอง เชน อนโดนเซย และกมพชา เปนตน และสามารถเปลยนแปลงแผนเพอการสารวจและพฒนาโดยตองไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการจดการรวมในประเทศอหราน

49

ตารางท 3-5 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงในตางประเทศทบรษท ปตท.สผ. จากด เขาไปลงทน อนโดนเซย กมพชา 1. ระบบการใหสทธ Contractual System Contractual System (ระบบแบงปนผลผลต: PSC) 2. ระยะเวลาการใหสมปทาน การสารวจแหลงตางๆ

- ระยะเวลาการสารวจ 6 ป (ระยะแรก 3 ป และตอไดอก 3 ป) ตออายไดหนงครงเปนระยะเวลา 4 ป รวมทงสน 10 ป - ระยะเวลาการพฒนา และผลต 30 ป

- ระยะเวลาการสารวจ 7 ป (ระยะแรก 3 ป ระยะทสองและสามอยางละ 2 ป) - ระยะเวลาการการพฒนาและผลต 30 ป - สามารถตอสญญาไดทงในชวงสนสดระยะเวลาการสารวจ และชวงสนสดระยะเวลาการพฒนาและผลต โดยการตออายแตละครงขนอยกบการเจรจาตอรอง

4. ความเปนเจาของในสนทรพยตางๆ ในการสารวจและผลต

เปนของรฐ เปนของรฐ

5. รายละเอยดการจดเกบรายได - ไมเกบคาภาคหลวง - คาใชจายคนตนทน(Cost recovery) 90% ตอป - สวนแบงกาไรในแปลงทอยใน Frontier กรณนามน สวนแบงกาไรของรฐบาลและผประกอบการเทากบ 65% และ 35% (หลงหกภาษแลว) กรณกาซธรรมชาต สวนแบงของรฐบาลและผประกอบการจะเทากบ 60% และ 40% (หลงหกภาษแลว) ในแปลงทอยใน Proven Area สวนแบงของรฐบาลจะไดมากขนแลวแตกรณไป -ภาษเงนได 44%

- คาภาคหลวงอตราคงท 12.5% - คาใชจายคนตนทน(Cost recovery) สามารถนามาหกจากรายไดหลงหกคาภาคหลวงไดสงสด 90% - สวนแบงกาไร กรณนามนผประกอบการจะไดรบสวนแบงกาไร 40-60% (ขนอยกบปรมาณการผลต) ถาเปนกาซผประกอบการจะไดรบสวนแบงกาไร 65% - ภาษเงนได อตรา 30% - ผประกอบการตองใหผลประโยชนอนๆ ใหรฐบาล คอ Annual surface rental, Fees payable to CNPA, Administration fees และการอบรมแรงงานทองถนทมสญชาตกมพชา

6. สทธประโยชนทางภาษ ไมม - ไดรบการยกเวน custom duties and tariffs และ exit dutyในกจกรรมทเกยวกบการสารวจและผลตปโตรเลยม - ไดรบการยกเวน VAT จากการขายปโตรเลยมทผลตจากพนททไดรบสมปทาน

7. การเปลยนแปลงเงอนไขตางๆ ในสญญา

สามารถทาได ขนอยกบการเจรจาตอรองกบรฐบาลอนโดนเซย สามารถทาได ขนอยกบการเจรจาตอรอง

50

ตารางท 3-5 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงในตางประเทศทบรษท ปตท.สผ. จากด เขาไปลงทน (ตอ) ออสเตรเลย โอมาน 1. ระบบการใหสทธ Concession System Contractual System (สญญาแบงปนผลผลต: PSC) 2. ระยะเวลาการใหสมปทาน การสารวจแหลงตางๆ

- ระยะเวลาการสารวจระยะแรก 6 ป โดยตองถอพนทอยางนอย 3 ปแรก และมภาระผกพนตามระบบการประมล จากนนหากไมมภาระผกพนเหลอในปนนๆ แลวกสามารถคนพนทได - หลงจากคนพบปโตรเลยม ผรบสมปทานมเวลา 2 ป (ตออายได 2 หรอ 4 ป) ในการตดสนใจวาจะขอสญญาสมปทานผลตหรอไม - สญญาสมปทานผลต รนเกามอาย 21 ป และสามารถขอตออายไดอก 21 ป สวนในสญญาสมปทานผลตรนใหม จะออกใหหมดอาย 5 ปหลงจากหมดอายสมปทาน

- ระยะเวลาการสารวจ 7 ป (แบงเปน 3 ชวง ชวงแรก 3 ป ชวงท 2 และ 3 ชวงละ 2 ป) และตออายสญญาเปนเวลา 30ป นบจากวนทพบปโตรเลยมในเชงพาณชย

4. ความเปนเจาของในสนทรพยตางๆ ในการสารวจและผลต

เปนของผรบสมปทาน เปนของรฐ

5. รายละเอยดการจดเกบรายได - ไมมคาภาคหลวง แตม Petroleum Resource Rent Tax สาหรบแปลงในทะเล ในอตรา 40% ของกาไร - ภาษเงนได 30 %

- ไมมคาภาคหลวง - รายไดจากการขายปโตรเลยม แบงเปน คาใชจายคนตนทน(Cost recovery) สดสวน 80% ของรายไดและสวนแบงกาไร 20% ของรายได แบงเปนสดสวนของผประกอบการ 20-40% ขนอยกบอตราการผลตและประเภทของปโตรเลยม - ภาษเงนได อตรา 55% - โบนสพเศษทจายใหรฐ - เมอแรกเขา ประมาณ 0.6 ลานเหรยญสหรฐฯ - เมอพบปโตรเลยมในเชงพาณชยประมาณ 1 ลานเหรยญสหรฐฯ - ในปแรกของการขายปโตรเลยม ประมาณ 1 ลานเหรยญสหรฐฯ - คาเชาทจายใหรฐ - กอนพบปโตรเลยมเชงพาณชย ประมาณ 0.1 ลานเหรยญสหรฐฯ ตอป - เมอพบปโตรเลยมเชงพาณชย ประมาณ 0.15 ลานเหรยญสหรฐฯ ตอป

6. สทธประโยชนทางภาษ - Petroleum Resource Rent Tax สามารถนามาใชลดหยอนภาษเงนได ไมม 7. การเปลยนแปลงเงอนไขตางๆ ในสญญา ไมสามารถทาได ไมสามารถทาได

51

ตารางท 3-5 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงในตางประเทศทบรษท ปตท.สผ. จากด เขาไปลงทน (ตอ) อหราน บาหเรน 1. ระบบการใหสทธ Service Contract ระหวางผรบสมปทาน กบ National Iranian Oil Company Contractual System (สญญาแบงปนผลผลต: PSC) 2. ระยะเวลาการใหสมปทาน การสารวจแหลงตางๆ

- Contractor จะลงทนเพอทาการสารวจและพฒนาแหลงปโตรเลยม โดยในแผนเพอการสารวจ และเพอการพฒนาไดมการตกลงคาใชจายทจะเกดขนไวลวงหนา ซงหากคาใชจายจรงเกนกวาทตกลง จะตองเปนภาระของผรบสมปทาน - ระยะเวลาสารวจ 6 ป ระยะเวลาประเมนผล 2 ป และระยะเวลาพฒนา 4 ป - เมอเขาสชวงการผลต ผรบสมปทานจะตองโอนให National Iranian Oil Company เปนผดาเนนการ

- ระยะเวลาการสารวจ 6 ป (แบงเปน 2 ชวง ชวงละ 3 ป) ประเมนผล 2 ป โดยมอายสญญาเปนเวลา 30ป

4. ความเปนเจาของในสนทรพยตางๆ ในการสารวจและผลต

เปนของรฐ เปนของรฐ

5. รายละเอยดการจดเกบรายได - ไมเกบคาภาคหลวง - รายไดจากการผลต หลงจากหกสวนของรฐประมาณ 40-50% แลว สวนทเหลอผรบสมปทานจะไดรบผลตอบแทน ประกอบดวย อตราผลตอบแทน (Internal Rate of Return) ทตกลงกนและคาใชจายคนตนทน (Cost recovery) รวม Bank charge (interest)

- ไมเกบคาภาคหลวง - รายไดจากการขายปโตรเลยม แบงเปน คาใชจายคนตนทน(Cost recovery) สดสวน 60% ของรายไดและสวนแบงกาไร 40% ของรายได แบงเปนสดสวนของผประกอบการ 25-45% ขนอยกบอตราการผลตและประเภทของปโตรเลยม - ภาษเงนได อตรา 46% - โบนสพเศษทจายใหรฐ: - เมออนมตแผนพฒนา ประมาณ 0.5 ลานเหรยญสหรฐฯ - เมอเรมผลต ประมาณ 0.5 ลานเหรยญสหรฐฯ - จายเพมขน อตราตามขนการผลตทเพมขน

6. สทธประโยชนทางภาษ - สามารถนามาเปนคาใชจายคนตนทนได ไมม 7. การเปลยนแปลงเงอนไขตางๆ ในสญญา

แผนเพอการสารวจและแผนเพอการพฒนาสามารถเปลยนแปลงได โดยตองไดรบความเหนชอบจากคณะกรรมการจดการรวม (Joint Management Committee)

ระยะเวลาสารวจสามารถขยายเพมจาก 3 ป ไดในกรณทงานตามขอผกพนดาเนนงานตอเนองอย

52

ตารางท 3-5 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงในตางประเทศทบรษท ปตท.สผ. จากด เขาไปลงทน (ตอ) อลจเรย อยปต 1. ระบบการใหสทธ Contractual System (ระบบแบงปนผลผลต: PSC) Contractual System (ระบบแบงปนผลผลต: PSC) 2. ระยะเวลาการใหสมปทาน การสารวจแหลงตางๆ

- ระยะเวลาสารวจ 5 ป (ชวงแรก 3 ป ชวงหลง 2 ป) ระยะเวลาพฒนาและผลต 25 ปสาหรบแหลงนามนดบ และ 30 ปสาหรบแหลงกาซธรรมชาต

- ระยะเวลาการสารวจ 6 ป (แบงเปน 2 ชวง ชวงละ 3 ป) ประเมนผล 2 ป โดยมอายสญญาเปนเวลา 30ป

4. ความเปนเจาของในสนทรพยตางๆ ในการสารวจและผลต

เปนของรฐ เปนของรฐ

5. รายละเอยดการจดเกบรายได - ไมเกบคาภาคหลวง - รายไดจากการขายปโตรเลยม แบงใหรฐบาลตามสดสวนทคานวณไดจากอตราการผลต คอ ประมาณ 60% ของรายได สวนทเหลอ แบงใหบรษทนามนแหงชาตของอลจเรย 25% และแบงใหหนสวนตางชาต 75% - ไมมภาษเงนได - โบนสพเศษทจายใหรฐ: - 0.5 เหรยญสหรฐฯ ตอบารเรลของ Recoverable reserve - 3 ลานเหรยญสหรฐฯ ตอหลมทใชในการดาเนนการ - คา training cost 150,000 เหรยญสหรฐฯ ตอคน

- ไมเกบคาภาคหลวง - 30% ของรายไดสามารนามาคดเปนคาใชจายคนตนทนได แตถาตนทนทเปนจรงตากวา 30% ของรายได สวนตางระหวาง 30% ของรายไดกบตนทนทเปนจรงจะตกเปนของรฐ - 70% ของรายได นามาคานวณสวนแบงกาไรของผรบสมปทานกบรฐบาล ตามชนดขอไฮโดรคารบอนกบปรมาณการผลตแบบขนบนได

6. สทธประโยชนทางภาษ ไมม ไมม 7. การเปลยนแปลงเงอนไขตางๆ ในสญญา ไมสามารถทาได ไมสามารถทาได

53

ตารางท 3-5 การใหสทธสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงในตางประเทศทบรษท ปตท.สผ. จากด เขาไปลงทน (ตอ) พมา เวยดนาม 1. ระบบการใหสทธ Contractual System (ระบบแบงปนผลผลต: PSC) Contractual System 2. ระยะเวลาการใหสมปทาน การสารวจแหลงตางๆ

- ระยะเวลาสารวจ 5 ป - ระยะเวลาพฒนาและผลต 20 ป นบจากวนเรมขายกาซ หรอจนกวาสญญาซอขายกาซจะหมดอาย

- ขนอยกบสญญาสมปทานแตละฉบบ โดยประมาณ คอ ระยะเวลาสารวจ 5-6 ป ระยะเวลาการพฒนา 2-4 ป และการผลต 10-25 ป - สามารถตออายสญญาได ตามแตทจะตกลงกน

4. ความเปนเจาของในสนทรพยตางๆ ในการสารวจและผลต

เปนของผรบสมปทาน แตจะตกเปนของรฐเมอสนสดสญญาสมปทาน เปนของรฐ

5. รายละเอยดการจดเกบรายได - คาภาคหลวง อตราคงท 10% - คาใชจายคนตนทน สามารถหกไดสงสด 50-60% ตอป ขนอยกบระดบความลกของนา - สวนแบงกาไร ขนอยกบปรมาณการผลต และระดบความลกของนา ถาเปนนามน ผประกอบการจะไดรบสวนแบงกาไร 20-50% สวนถาเปนกาซธรรมชาต ผประกอบการจะไดรบสวนแบงกาไร 40-55% - ภาษเงนได อตรา 30% - ผลตอบแทนพเศษอนๆ ทตองจายใหรฐ เชน โบนสการผลตขนอยกบอตราการผลตตอวน

- คาภาคหลวงประมาณ 6-25% หากการผลตหลกเปนนามน หรอประมาณ 0-10% หากการผลตหลกเปนกาซธรรมชาต - คาใชจายคนตนทนประมาณ 35% หากการผลตหลกเปนนามน และประมาณ 60-70% หากการผลตหลกเปนกาซธรรมชาต - ภาษเงนได 50% - มผลตอบแทนพเศษใหรฐ เชน - เงนบรจาค - เงนสนบสนนการฝกอบรม - โบนสเมอเรมทาสญญาสมปทาน - โบนสการผลต

6. สทธประโยชนทางภาษ ไดรบการยกเวนทางภาษ 3 ป สามารถนารายไดคนเปนคาใชจายคนตนทนได กอนการคานวณภาษเงนได 7. การเปลยนแปลงเงอนไขตางๆ ในสญญา

โดยปกตผรบสมปทานจะปฏบตตามเงอนไขในสญญาทตกลงกน การเปลยนแปลงเงอนไขตางๆ อาจจะกระทาไดโดยการเจรจากบรฐบาล

สามารถเจรจาตอรองได แตตองไดรบความเหนชอบจากรฐบาล

54

บทท 4 ระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทย

ในบทนจะเรมตนโดยการกลาวถงสถาบนของรฐทเกยวของกบการใหสมปทานปโตรเลยมของไทย

ระบบการจดสรรสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมของไทย รวมไปถงการสารวจและการผลตปโตรเลยมในประเทศไทยในชวงเวลาทผานมา และจะกลาวถงระบบการคลงปโตรเลยมและเครองมอทางการคลงทประเทศไทยใชอยภายใตพระราชบญญตปโตรเลยมและพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม รวมทงจะไดกลาวถงรายไดทรฐไดรบจากกจการปโตรเลยม ดงมรายละเอยดดงตอไปน

1 สถาบนของรฐ

หนวยงานของรฐทเกยวของในการกากบดแล อนมต จดสรร คดเลอก และใหสมปทานปโตรเลยมของไทยตามพระราชบญญตปโตรเลยม ประกอบดวย

1.1 รฐมนตรวาการกระทรวงพลงงาน

รฐมนตรวาการกระทรวงพลงงานเปนผรกษาการตามพระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 4) พ.ศ.2532 มอานาจแตงตงพนกงานเจาหนาท และออกกฎกระทรวงเพอกาหนดหลกเกณฑและวธการสารวจและผลตปโตรเลยมตามมาตรา 14 แหงพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 โดยในมาตรา 6 แหงพระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 4) พ.ศ. 2532 บญญตวารฐมนตรโดยไดรบอนมตจากคณะรฐมนตรมอานาจ ดงตอไปน

(1) ใหสมปทานตามมาตรา 23 (2) ตอระยะเวลาการสารวจปโตรเลยมตามมาตรา 25 (3) ตอระยะเวลาผลตปโตรเลยมตามมาตรา 26 (4) อนมตใหเปลยนแปลงปรมาณงานตามมาตรา 30 (5) อนญาตใหผรบสมปทานรบบรษทอนเขารวมประกอบกจการปโตรเลยมตามมาตรา 47 (6) อนญาตใหโอนสมปทานตามมาตรา 50 (7) แจงใหผรบสมปทานทราบวารฐบาลจะเขาใชสทธประกอบกจการการปโตรเลยมใน

พนทใดพนทหนงดวยความเสยงภยฝายเดยวตามมาตรา 52 ทว (8) ลดหยอนคาภาคหลวงสาหรบปโตรเลยมตามมาตรา 99 ทว และมาตรการ 99 ตร (9) กาหนดคาคงทแสดงสภาพทางธรณวทยาของแปลงสารวจตามมาตรา 100 ฉ

55

1.2 คณะกรรมการปโตรเลยม

ในมาตรา 3 แหงพระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 6) พ.ศ. 2550 บญญตวา “คณะกรรมการปโตรเลยม” ประกอบดวย ปลดกระทรวงพลงงานเปนประธานกรรมการมอานาจหนาทใหคาปรกษา คาแนะนาและความเหนแกรฐมนตรในเรองตางๆ อธบดกรมทดน อธบดกรมประมง อธบดกรมปาไม อธบดกรมสรรพากร เลขาธการสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ผอานวยการสานกงานนโยบายและแผนพลงงาน ผแทนกระทรวงกลาโหม ผแทนกระทรวงการคลง ผแทนกระทรวงอตสาหกรรม และผทรงคณวฒอกไมเกนหาคน ซงคณะรฐมนตรแตงตงจากบคคลซงมความรความเชยวชาญ และประสบการณในสาขาธรณวทยา วศวกรรมศาสตร เศรษฐศาสตร การเงน กฎหมาย หรอสาขาอนอนเปนประโยชนตอกจการปโตรเลยม เปนกรรมการ โดยคณะกรรมการมอานาจหนาท ดงน

(1) ใหคาแนะนาแกรฐมนตรตามมาตรา 22 (2) ใหความเหนชอบแกอธบดตามมาตรา 22/1 (3) ทาความตกลงราคาขายกาซธรรมชาตในราชอาณาจกรตามมาตรา 58 (4) อนญาตใหผรบสมปทานถอกรรมสทธในทดนตามมาตรา 65 (5) มคาสงเกยวกบการนาคนตางดาวเขามาในราชอาณาจกรตามมาตรา 69 (6) มคาสงเกยวกบการนาเขาเครองจกรและอปกรณโดยไดรบยกเวนอากรขาเขาและ

ภาษมลคาเพมตามมาตรา 70 (7) ดาเนนการอนตามทกาหนดไวในพระราชบญญตน หรอตามทรฐมนตรมอบหมาย

หรอตามทกฎหมายอนกาหนดใหเปนอานาจหนาทของคณะกรรมการ

1.3 คณะอนกรรมการปโตรเลยม

คณะอนกรรมการปโตรเลยมมอานาจหนาทพจารณาเรองราวตามคาสงของคณะกรรมการปโตรเลยม

1.4 อธบดกรมเชอเพลงธรรมชาต

ภายหลงจากทเอกชนไดรบสมปทานใหสารวจปโตรเลยมในแปลงสารวจแลว เมอมการคนพบปโตรเลยมทมสมรรถนะเชงพาณชย และตองการดาเนนการผลต จะตองรายงานผลการสารวจตออธบดกรมเชอเพลงธรรมชาต (เดมกอนการปฏรประบบราชการ พ.ศ.2543 เปนหนาทของอธบดกรมทรพยากรธรณ) ซงเปนผมอานาจหนาทในการอนมตพนทผลตปโตรเลยม

นอกจากน อธบดกรมเชอเพลงธรรมชาต ยงมหนาทประเมนคาภาคหลวงทจะเกบจากผผลตปโตรเลยม และมหนาทออกประกาศของกรมดวย

56

1.5 พนกงานเจาหนาท

พนกงานเจาหนาทเปนผซงรฐมนตรแตงตงมอานาจหนาทตามพระราชบญญตปโตรเลยม

2 ระบบการจดสรรและใหสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย

จากบทท 3 จะเหนไดวาระบบการจดสรรสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมของไทยผานกระบวนการบรหารโดยตรงจากรฐ (Administrative Procedures) โดยรฐจะเปนผกาหนดหลกเกณฑและดาเนนการคดเลอกผรบสมปทานผานขอมลทผขอสมปทานไดจดสงให ในสวนนจะกลาวถงกระบวนการและขนตอนในการใหสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมภายใตระบบสมปทาน (Concessionary system) รวมไปถงจะกลางถงหนวยงานทรบผดชอบและกฎหมายและกฎระเบยบตาง ๆ ทเกยวของในขนตอนตาง ๆ ดงตอไปน

2.1 กระบวนการจดสรรสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย

ตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 ไดกาหนดวธใหสมปทานโดย กาหนดใหมการอนญาตใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมแกเอกชนในพนทสมปทาน โดยผรบสมปทานมหนาทตองชาระภาษอากรและคาภาคหลวงใหแกรฐ การอนญาตใหสทธสารวจและผลตปโตรเลยมของไทยเปน “ระบบสมปทาน” ซงมลกษณะโดยทวไปทสาคญ คอ

- ผรบสมปทานมสทธแตเพยงผเดยวในการสารวจ ผลตหรอประกอบกจการปโตรเลยมดานอนๆ ในพนทสมปทาน โดยผรบสมปทานอาจเลอกใชวธสารวจหรอผลตทเสนอไวในคาขอสมปทานของตนภายในขอบเขตของกฎหมายวาดวยปโตรเลยม โดยรฐไมเขาไปยงเกยวหรอควบคมการดาเนนงานของผรบสมปทาน เพยงแตรบรายงานเกยวกบการดาเนนการเทานน

- ผรบสมปทานจะไดกรรมสทธในปโตรเลยมทผลตไดเมอชาระคาภาคหลวงครบถวนแลว ซงคาภาคหลวงนนอาจจะเปนตวเงนหรออยในรปปโตรเลยม

- เมอไดเสยคาภาคหลวงแกรฐบาลแลว ผรบสมปทานมจาหนายปโตรเลยมไดในหลกเกณฑและวธการทกาหนดในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514

จากพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 และทแกไขเพมเตม รายงานประจาปของกรมเชอเพลงธรรมชาต และการสมภาษณเจาหนาทของกรมเชอเพลงธรรมชาต ผวจยสามารถสรปขนตอนการออกสมปทานได ดงน

(1) การไดมาซงสมปทาน ตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514 หมวด 3 มาตรา 22 และมาตรา 23 บญญตใหรฐมนตรโดยคณะรฐมนตรมอานาจใหสมปทานซงใชหลกกรรมสทธในปโตรเลยมเปนของรฐ ผจะทาการสารวจหรอผลตปโตรเลยมในทใดไมวาทนนจะเปนของตนหรอของบคคลอนตองไดรบสมปทาน

57

(2) กระทรวงพลงงาน โดยกรมเชอเพลงธรรมชาตจะเปนผออกประกาศใหยนขอแปลงสารวจตางๆ ในเขตพนทบนบก อาวไทย และในทะเลอนดามน โดยประกาศมอาย 1 ป

(3) ผสนใจขอสมปทานสามารถใชขอมลการสารวจทางธรณวทยาในอดตของกรมเชอเพลงธรรมชาต เพอพจารณาประกอบการการวางแผนการสารวจทจะตองยนใหกบกรมเชอเพลงธรรมชาตในการขอสมปทาน

(4) วธขอสมปทานตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 มาตรา 23 วรรค 2 และวรรค 3 กาหนดวาการขอสมปทานใหเปนตามหลกเกณฑวธการและเงอนไขทกาหนดในกฎกระทรวง สวนแบบขอสมปทานใหเปนตามทกาหนดในกฎกระทรวง

กฎกระทรวง ฉบบท 3 (พ.ศ.2514) ซงออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม กาหนดใหการยนขอสมปทาน ผขอสมปทานจะตองมหลกฐานโครงการประกอบคาขอสมปทาน ดงตอไปน

- หลกฐานแสดงการเปนบรษท ในกรณทผขอสมปทานเปนบรษททตงขนตามกฎหมายตางประเทศตองมหนงสอรบรองของสถานเอกอครราชฑต สถานทต หรอสถานกงสลของประเทศนน ซงตงอยในประเทศไทย

- หลกฐานการเปนผมอานาจลงชอแทนบรษทผขอสมปทาน - หลกฐานแสดงวามทน เครองจกร เครองมอ อปกรณ และผเชยวชาญเพยงพอทจะสารวจ

ผลต ขาย และจาหนายปโตรเลยม โดยมสถาบนทเชอถอไดออกหนงสอรบรองวาเปนจรง - โครงการสารวจปโตรเลยมโดยสงเขป โดยระบวธการ กาหนดเวลาทจะดาเนนการ

ตลอดจนประมาณการคาใชจายในการนนๆ ดวย - ในกรณทผขอสมปทานมทน เครองจกร เครองมอ อปกรณ และผเชยวชาญไมเพยงพอหรอ

ครบถวน ตองมบรษทอนซงรฐบาลเชอถอ รบรองทจะใหทน เครองจกร เครองมอ อปกรณ หรอผเชยวชาญจนเพยงพอทจะสารวจ ผลต ขาย และจาหนายปโตรเลยม โดยบรษทผ ขอรบสมปทานจะตองแสดงหลกฐานความสมพนธในดานทนหรอการจดการระหวางบรษททรบรองกบผขอสมปทาน

ในกฎกระทรวง ฉบบท 3 นยงกาหนดใหผขอสมปทานตองเสนอขอผกพนในดานปรมาณเงน ปรมาณงาน หรอทงปรมาณเงนและปรมาณงานในชวงขอผกพนชวงทหนง และชวงทสอง สาหรบการสารวจปโตรเลยมในแปลงสารวจแปลงหนงๆ

นอกจากน ผขอสมปทานยงสามารถเสนอใหผลประโยชนพเศษ เชน การใหเงนตอบแทน ทนการศกษา หรอเงนอดหนน ในกรณทไดรบสมปทานดวยกได

(5) กรมเชอเพลงธรรมชาตมหนาทรวบรวมคาขอสมปทานจากผมายนขอทกเดอน และสงให “คณะกรรมการปโตรเลยม” ซงจะเปนผดาเนนการพจารณาใหสมปทาน โดยใหคะแนนการแผนโครงการสารวจคดเปน 80% และคะแนนจากผลประโยชนพเศษทจะใหแกรฐบาลคดเปน 20% ผยนขอสมปทานจะ

58

ไดรบสมปทานเมอไดคะแนนสงกวาเกณฑขนตา และหากในแปลงใดมผยนขอสมปทานสงกวาเกณฑขนตามากกวา 1 ราย กรมเชอเพลงธรรมชาต จะพจารณาใหสมปทานแกบรษททไดคะแนนสงกวา ซงกคอ บรษททเสนอแผนโครงการสารวจดกวา และ/หรอ เปนผทเสนอใหผลประโยชนแกรฐสงกวา

(6) ในแปลงทมผยนขอสมปทานและยงอยในกระบวนการพจารณาของคณะกรรมการปโตรเลยม หากบรษทอนสนใจทจะยนขอสมปทานในแปลงนจะยงไมสามารถทาได และจะดาเนนการไดในกรณทผลการพจารณาสนสดแลววาบรษททยนขอสมปทานไวอยแลวนนไมไดรบสทธ

(7) การใหสมปทานเปนอานาจของรฐมนตรกระทรวงพลงงาน โดยความเหนชอบของคณะรฐมนตร

(8) พนทและระยะเวลาในการดาเนนงานตามสมปทาน - พนทใหสมปทาน ใหรฐมนตรมอานาจใหผขอสมปทานไดรบสมปทานไมเกนรายละ 4 แปลง

สารวจ เวนแตกรณรฐมนตรพจารณาเหนสมควรอาจใหผขอสมปทานไดรบสมปทานเพมขนอก 1 แปลงสารวจกได แตเมอรวมพนทของแปลงสารวจทงหมดแลวตองไมเกน 2 หมนตารางกโลเมตร

- สญญาสมปทาน ตามกฎกระทรวง ฉบบท 17 (พ.ศ. 2532) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 ประกอบดวยขอมลและหลกเกณฑทสาคญ ดงน (ตามแบบ กทธ/ป2)

o แปลงสารวจ o ระยะเวลาสารวจ o ขอผกพนสาหรบการสารวจปโตรเลยม ซงระบระยะเวลาการสารวจ ขอผกพนในดาน

ปรมาณเงนและปรมาณงาน ซงระบรายการทงในการสารวจ ชวงทหนง ชวงทสอง และชวงทสาม

o ระยะเวลาผลตปโตรเลยม o ผลประโยชนพเศษ ระบผลประโยชนตามขอตกลงระหวางกรมเชอเพลงธรรมชาตกบ

ผรบสมปทาน o การเกบรกษาและขนสงปโตรเลยม o การใหความชวยเหลอแกผรบสมปทาน ซงระบวารฐมนตรจะใหความสะดวกแกผรบ

สมปทานในการตดตอกบหนวยราชการทเกยวของ หรอรวมถงบคคลทเกยวของ o ผลประโยชนของทผรบสมปทานใหกบรฐบาล ไดแก คาสงวนพนท คาภาคหลวง

ผลประโยชนตอบแทนพเศษ และภาษเงนได o อนๆ เชน ขอผกพนและหนาทของผรบสมปทาน การระงบขอพพาท การเพกถอน

สมปทาน การสนอายสมปทาน เปนตน - ระยะเวลาตามสมปทาน แบงเปน ระยะเวลาสารวจ และระยะเวลาการผลต

59

o ระยะเวลาสารวจปโตรเลยมตามสมปทานกาหนดใหไมเกน 6 ป นบจากวนไดรบสมปทาน ซงแบงเปน 3 ชวง ชวงทหนง ไดแก ระยะเวลา 3 ปแรกของระยะเวลาสารวจ ชวงทสอง ไดแก ระยะเวลาสารวจทเหลอจากชวงทหนง ชวงทสาม ถามการตอระยะเวลาสารวจปโตรเลยม ซงจะตองยนคาขอตอกรมเชอเพลงธรรมชาตกอนสนระยะเวลาสารวจปโตรเลยมไมนอยกวา 6 เดอน

o ระยะเวลาการผลต กาหนดใหไมเกน 20 ป นบจากวนถดจากวนสนสดระยะเวลาสารวจปโตรเลยม แมจะมการผลตปโตรเลยมในชวงเวลาการสารวจกตาม โดยถาผรบสมปทานปฏบตตามสมปทานทกประการและขอตอระยะเวลาการผลตปโตรเลยมกอนสนระยะเวลาการผลตปโตรเลยมไมนอยกวา 6 เดอน ผรบสมปทานมสทธไดรบการตอระยะเวลาการผลตปโตรเลยมภายใตขอกาหนดขอผกพน และเงอนไขทใชอยท วไปขณะนนไดอกหนงครงเปนเวลาไมเกน 10 ป

ขนตอนท (1) – (8) เปนขนตอนในการขอสมปทานใน “การสารวจปโตรเลยม” ซงเมอผรบสมปทานสารวจพบแลวและตองการดาเนน “การผลตปโตรเลยม” จะตองปฏบตตามขนตอนตอไปน

(9) การผลตปโตรเลยม เมอผรบสมปทานไดทาการสารวจและคนพบหลมปโตรเลยมทมสมรรถนะเชงพาณชย และตองการดาเนนการผลตและดาเนนการจาหนายจะตองดาเนนการตาม กฎกระทรวง ฉบบท 13 (พ.ศ. 2530) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514

- ในขอ 2 ของกฎกระทรวงกลาววา สมรรถนะเชงพาณชยของหลมปโตรเลยม ไดแก การผลตของหลมปโตรเลยมหนงหรอหลายหลมในโครงการเดยวกน ซงถาใชผลตปโตรเลยมในระยะเวลา 12 ป จะตองผลตปโตรเลยมไดเปนมลคาทคมคากบคาใชจายตอไปน

o คาใชจายในการเจาะ การเตรยมการ และการตดตงอปกรณประจาหลม o คาใชจายในการผลต แยก และขนสงปโตรเลยมจากหลมจนถงสถานทขายหรอ

จาหนาย o คาภาคหลวงปโตรเลยม คาธรรมเนยมตามกฎหมายวาดวยปโตรเลยม และ

คาธรรมเนยม เพอตอบแทนบรการตามกฎหมายอน - ขอ 3 ของกฎกระทรวงกาหนดให ผรบสมปทานตองแจงกาหนดจดพกดทางภมศาสตรของ

พนทผลตใหชดเจน โดยจะตองเปนพนททมหลกฐานยนยนวามปโตรเลยมกกเกบและสามารถผลตปโตรเลยมไดจากชนปโตรเลยมทพบในหลมปโตรเลยมหลมหนงหรอหลายหลม โดยอาศยขอมลของหลมปโตรเลยม ขอมลทางธรณวทยาและการวดความไหวสะเทอน และขอมลอนๆ ทเกยวกบแหลงกกเกบปโตรเลยม

60

- ในขอ 4 ของกฎกระทรวงกลาววา ผรบสมปทานซงประสงคจะแสดงวาไดพบหลมปโตรเลยมทมสมรรถนะเชงพาณชย ใหยนรายงานแสดงสมรรถนะเชงพาณชยตออธบดฯ เพอขอรบความเหนชอบ รายงานดงกลาวใหแสดงหลกฐานทางธรณวทยา การคานวณพลงผลต การเปรยบเทยบเพอแสดงสมรรถนะเชงพาณชย คอ

o แผนการผลตปโตรเลยมในพนท o รายละเอยดเกยวกบประมาณการคาใชจายในการลงทนพฒนาแหลงปโตรเลยมใน

พนทผลต พรอมทงการประมาณการจานวนคาใชจายในแตละชวงเวลา o ประมาณการคาใชจายในการดาเนนการและคาตอบแทนทตองจายใหแกราชการ o รายละเอยดเกยวกบปรมาณสารองของปโตรเลยมทคาดวาจะพบในพนททขอเปนพนท

ผลต o รายละเอยดประมาณอตราการผลตโดยเฉลยตอวนในชวงระยะเวลา 12 ป ในพนทผลต

และประมาณมลคาของผลผลต โดยคานวณจากราคาทใชเปนเกณฑในการเรยกเกบคาภาคหลวงในขณะทยนรายงาน

o รายละเอยดเกยวกบสมรรถนะเชงพาณชยโดยเปรยบเทยบมลคาของปโตรเลยมกบคาใชจายในการผลตและคาใชจายใหรฐ

o แผนทแสดงแนวเขตพนททขอเปนพนทผลต - เมอไดรบความเหนชอบจากอธบดในการกาหนดพนทผลตแลว ตามกฎกระทรวง ฉบบท 18

(พ.ศ. 2534) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 กาหนดใหผรบสมปทานยนแผนการผลตตออธบดฯ ซงสามารถยนแผนการผลตเพมเตมหรอยนแผนการผลตใหมสาหรบพนทผลตเดมและพนทผลตเพมเตมรวมกนกได และตองไดรบการอนมตจากอธบดกอนดาเนนการผลต แผนการผลตนนจะตองมการทบทวนเปนรายป และแจงผลการทบทวนตออธบายกอนสนระยะเวลาบญช ตามแบบ กทธ/ป8 มขอมลทตองรายงานแผนการผลต ดงน

o พนทผลต ไดแก ชอพนท วนทไดรบความเหนชอบ เนอท แปลงสารวจ/สมปทานเลขท o ชนดของปโตรเลยม ไดแก เปนนามนดบ หรอกาซธรรมชาต o ระยะเวลาผลตปโตรเลยม o ปรมาณปโตรเลยม ไดแก ปรมาณสารองรวม ปรมาณทผลตไปแลว ปรมาณสารองท

คาดวาจะเหลออย o อตราการผลตปโตรเลยมตอวน ทงทผลตไปแลว ประมาณการผลต o จานวนหลมเจาะในพนทผลต o อปกรณการผลต o กระบวนการผลต

61

o แผนการซอมบารงและกระตนหลมผลตของรอบระยะเวลาบญชน o วธการขนสงปโตรเลยม o มาตรการปองกนภยและอบตเหต และมาตรการปองกนและบาบดความเสยหายตอ

สงแวดลอม o มาตรการในการอนรกษปโตรเลยม

จากขนตอนทกลาวมาขางตน สรปเปนแผนภาพแสดงขนตอนการใหสมปทานสารวจและการผลต

ปโตรเลยมได ดงแสดงในรปท 4-1 และนอกจากขนตอนในการใหสมปทานสารวจและการผลตปโตรเลยมทกลาวขางตนแลว ในกรณ

ทเอกชนไดรบสมปทานเพอการสารวจและผลตไปแลว ยงมเงอนไขทเกยวของกน คอ “การเขารวมประกอบกจการและการโอนสมปทาน” รวมทง “การเพกถอนสมปทาน” ซงจะตองดาเนนการ ดงน

(10) การเขารวมประกอบกจการและการโอนสมปทาน - การเขารวมประกอบกจการ ผรบสมปทานสามารถรบผอนเขารวมประกอบกจการปโตรเลยม

ตามสมปทานได โดยตองไดรบอนญาตจากรฐมนตร โดยผรวมประกอบกจการแตละรายตองชาระคาภาคหลวง ภาษเงนได และเงนอยางอนๆ และปฏบตตามขอผกพนทเกยวของกบการประกอบกจการในสวนของตน ผรวมประกอบกจการปโตรเลยมทกรายตองรบผดรวมกนและแทนกนในการปฏบตตามสมปทานและตามพระราชบญญตปโตรเลยม แตผรบรวมประกอบกจการปโตรเลยมไมตองรบผดชอบในการชาระภาษเงนไดตามกฎหมายวาดวยภาษเงนไดปโตรเลยมในสวนทเปนของผรวมกจการรายอน

- การโอนสมปทาน ผรบสมปทานสามารถโอนสมปทานใหแกบรษทอนไดนอกจากกรณมาตรา 48 โดยไดรบอนญาตจากรฐมนตร ผรบโอนสมปทานจะตองมคณลกษณะทผขอสมปทานไดและจานวนและพนทแปลงสารวจทผรบโอนมอยแลวและทจะรบโอนตองไมเกนทกาหนด

- การโอนสมปทานในกรณมาตรา 48 กาหนดใหผรบสมปทานมสทธโอนสมปทานไดโดยไมตองขออนญาตในกรณตางๆ เชน บรษทผรบโอนสมปทานถอหนในบรษทผรบสมปทานเกน 50% ของหนทมสทธออกเสยงเลอกตงได ทงน ผโอนสมปทานและผรบโอนสมปทานตามมาตรา 49 ตองรบผดชอบรวมกนและแทนกนในการปฏบตตามพระราชบญญตปโตรเลยม

(11) การเพกถอนสมปทาน ตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 มาตรา 51 แกไขเพมเตมตามพระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 4) พ.ศ.2532 มาตรา 16 บญญตใหรฐมนตรมอานาจเพกถอนสมปทานเมอผรบสมปทาน 1) ไมปฏบตตามขอผกพนสาหรบการสารวจปโตรเลยม 2) ไมปฏบตตามวธการปฏบตงานปโตรเลยมทด 3) ไมชาระคาภาคหลวงหรอผลประโยชนตอบแทนพเศษ 4) ไมชาระภาษเงนได หรอ 5) ฝาฝนหรอไมปฏบตตามขอกาหนดทระบไวในสมปทานวาเปนเหตเพกถอนสมปทานได เชน กรณท

62

รฐมนตรมหนงสอแจงใหผรวมประกอบกจการปโตรเลยมชาระภาษเงนได และถาไมไดมการชาระภาษเงนไดภายใน 90 วน นบแตวนไดรบหนงสอ รปท 4-1 แผนภาพแสดงขนตอนการใหสมปทานสารวจและผลตปโตรเลยม

ประกาศยนขอแปลงสมปทาน กรมเชอเพลงธรรมชาตจะเปนผออกประกาศใหยนขอแปลงสารวจ โดยประกาศมอาย 1 ป พรอมทงใหขอมลการสารวจทางธรณวทยาของแปลงทเปดใหสมปทาน

ยนขอสมปทาน ผสนใจ ยนขอสมปทาน โดยมขอมลเปนตามกฎกระทรวง ฉบบท 3 (พ.ศ.2514) ซงออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม

พจารณาคาขอ กรมเชอเพลงธรรมชาตมหนาทรวบรวมคาขอสมปทานจากผมายนขอทกเดอน และสงให “คณะกรรมการปโตรเลยม” พจารณาและเสนอรฐมนตรกระทรวงพลงงานตอไป

อนมตสมปทาน รฐมนตรกระทรวงพลงงานใหสมปทาน โดยความเหนชอบของคณะรฐมนตร โดยดาเนนการทาสญญาสมปทาน โดยมขอมล หลกเกณฑตามกฎกระทรวง ฉบบท 17 (พ.ศ.2532) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม

ขออนมตพนทผลต เมอผไดรบสมปทานสารวจปโตรเลยม คนพบหลมปโตรเลยมทมสมรรถนะเชงพาณชย ใหดาเนนการขออนมตพนทผลตตออธบดกรมเชอเพลงธรรมชาต โดยมขอมล หลกเกณฑ กฎกระทรวง ฉบบท 13 (พ.ศ.2530) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม

ขออนมตผลต ผไดรบสมปทานดาเนนการขออนมตผลตปโตรเลยม โดยยนแผนการผลตตออธบดกรมเชอเพลงธรรมชาต โดยมขอมล หลกเกณฑ กฎกระทรวง ฉบบท 18 (พ.ศ.2534) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม

63

2.1.1 กรณตวอยาง

ในสวนนจะยกกรณตวอยางของกระบวนการและขนตอนการใหสมปทานสารวจและผลตปโตรเลยม ในการออกประกาศเชญชวนบรษทผประกอบการดานปโตรเลยมใหยนสมปทานเพอสทธสารวจและผลตปโตรเลยม “ครงท 19” ของกระทรวงพลงงาน โดยกรมเชอเพลงพลงงานไดออกประกาศลงวนท 1 กรกฎาคม 2548 ใหยนคาขอแปลงสารวจตางๆ ในเขตพนทบนบก อาวไทย และในทะเลอนดามน จานวน 82 แปลง พนท 440,704 ตารางกโลเมตร ประกาศดงกลาวนมอาย 1 ป กรมเชอเพลงธรรมชาตไดรวบรวมคาขอสมปทานในวนท 15 ของทกเดอน ซงมบรษทปโตรเลยมทงในประเทศและตางประเทศมาขอสมปทานปโตรเลยมในแปลงสารวจตาง ๆ รวม 19 ราย (22 บรษท) 32 คาขอ จานวน 25 แปลงสารวจ (13 แปลงบนบก 9 แปลงในอาวไทย และ 3 แปลงในอนดามน) จากรายงานประจาป 2549 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต มบรษทไดรบสมปทาน ดงน

1. สมปทานปโตรเลยมทออกเมอวนท 15 มนาคม 2549 (ตามมตคณะรฐมนตรวนท 24 มกราคม 2549) จานวน 3 สมปทาน 3 แปลงสารวจ ดงน ตารางท 4-1 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 15 มนาคม 2549 สมปทานปโตรเลยมเลขท แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

1/2549/69 G4/48 บรษท เซฟรอน ปตตาน จากด 2/2549/70 G9/48 บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด และ

บรษท เซฟรอน ปตตาน จากด 3/2549/71 G12/48 บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด

บรษท โททาล อ แอนด พ ไทยแลนด จากด และ บรษท ไทยเอนเนอรจ จากด

ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2549 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

2. สมปทานปโตรเลยมทออกเมอวนท 8 ธนวาคม 2549 (ตามมตคณะรฐมนตรวนท 14 พฤศจกายน 2549) จานวน 5 สมปทาน 7 แปลงสารวจ ดงน

64

ตารางท 4-2 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 8 ธนวาคม 2549 สมปทานปโตรเลยมเลขท แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

4/2549/62 L13/48 บรษท Apico LLC. 5/2549/73 L17/48 บรษท JSX Energy (Thailand) Ltd. 6/2549/74 L21/48

L28/48 L29/48

บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด

7/2549/75 G1/48

บรษท Syarikat Boroc Shipping Sdn. Bhd. และ บรษท Occidental Exploration Pte. Ltd.

8/2549/76 G10/48

บรษท เพรล ออยล (ประเทศไทย) จากด บรษท ฮอไรสน ออยล (ประเทศไทย) จากด และ บรษท ธนา ออยล แอนด แกซ (ประเทศไทย)

จากด ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2549 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

3. สมปทานปโตรเลยมทออกเมอวนท 8 มกราคม 2550 (ตามมตคณะรฐมนตรวนท 14 พฤศจกายน 2549) จานวน 4 สมปทาน 4 แปลงสารวจ ดงน

ตารางท 4-3 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 8 มกราคม 2550 สมปทานปโตรเลยมเลขท แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

1/2550/77 L58/48 บรษท Pan Orient Energy Corporattion 2/2550/78 G2/48 บรษท เพรล ออยล ออฟชอร จากด 3/2550/79 G3/48 บรษท Northern Gulf oil (Thailand) Ltd. 4/2550/80 G6/48 บรษท Occidental Exploration Pte. Ltd.

ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2549 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

4. สมปทานปโตรเลยมทออกเมอวนท 13 กมภาพนธ 2550 (ตามมตคณะรฐมนตรวนท 16 มกราคม 2550) จานวน 3 สมปทาน 6 แปลงสารวจ ดงน

65

ตารางท 4-4 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 13 กมภาพนธ 2550 สมปทานปโตรเลยมเลขท แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

5/2550/77 L25/48 L39/48

บรษท Adani Port Infrastructure Private Ltd.

6/2550/78 G11/48 บรษท เพรล ออยล บางกอก จากด บรษท ฮอไรสน ออยล (สยาม) จากด และ บรษท ธนา รซอสเซส (ประเทศไทย) จากด

7/2550/79 A4/48 A5/48 A6/48

บรษท พทอพ ออฟชอร อนเวสทเมนต จากด

ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2549 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

5. คาขอสมปทานปโตรเลยมทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลง จานวน 5 แปลงสารวจ ดงน ตารางท 4-5 คาขอสมปทานทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลง พ.ศ. 2549 แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

L1/48 L2/48 L7/48

บรษท TIC Energy

L3/48 L9/48

บรษท JSX Energy (Thailand) Ltd.

ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2549 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

อยางไรกตาม จากขอมลในรายงานประจาปกรมเชอเพลงธรรมชาต พ.ศ. 2550 พบวา คาขอสมปทานปโตรเลยมของบรษท TIC Energy ในแปลงสารวจหมายเลข L1/48, L2/48 และ L7/48 และคาขอสมปทานของ บรษท JSX Energy (Thailand) Ltd. ในแปลงสารวจหมายเลข L3/48, L9/48 ไมไดปรากฎอยทงในรายการของแปลงทไดรบสทธสมปทานและรายการของแปลงทยงคงอยในระหวางการพจารณา

ในประกาศเชญชวนบรษทผประกอบการดานปโตรเลยมใหยนสมปทานเพอสทธสารวจและผลตปโตรเลยม “ครงท 20” ของกระทรวงพลงงาน กมลกษณะการดาเนนงานเชนเดยวกนกบครงท 19

66

โดยในครงนออกประกาศลงวนท 23 พฤษภาคม 2550 จานวน 65 แปลง พนท 235,606 ตารางกโลเมตร และประกาศดงกลาวมอาย 1 ป และกรมเชอเพลงธรรมชาตไดรวบรวมคาขอสมปทานในวนท 15 ของทกเดอน

ในรอบระยะเวลา 6 เดอนแรกหลงจากการประกาศครงน หรอระหวางเดอนกรกฎาคมถงธนวาคม 2550 มผยนขอสมปทานปโตรเลยมทงหมด 32 ราย 54 คาขอ เปนแปลงสารวจ 34 แปลง ซงกรมเชอเพลงธรรมชาตไดพจารณาคาขอดงกลาว และเสนอคณะกรรมการปโตรเลยมเพอพจารณา ซงไดเสนอตอใหรฐมนตรวาการกระทรวงพลงงานและคณะรฐมนตร จากขอมลรายงานประจาป 2550 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต มบรษทไดอนมตใหออกสมปทานปโตรเลยมเปนจานวน 18 สมปทาน 21 แปลงสารวจ ดงน

1. สมปทานปโตรเลยมทออกเมอวนท 19 ธนวาคม 2550 (ตามมตคณะรฐมนตรวนท 22 ตลาคม 2550 และ 11 ธนวาคม 2550) จานวน 7 สมปทาน 8 แปลงสารวจ ดงน

ตารางท 4-6 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 19 ธนวาคม 2550 สมปทานปโตรเลยมเลขท แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

9/2550/85 G5/50 บรษท นวคอสตอล (ประเทศไทย) จากด 10/2550/86 G6/50 บรษท เชฟรอน ปโตรเลยม (ประเทศไทย) จากด

บรษท ปตท.สผ. โครงการไทย จากด และ บรษท มตซย ออยล เอกซโปลเรชน จากด

11/2550/87 G7/50 บรษท เชฟรอน ปโตรเลยม (ประเทศไทย) จากด บรษท ปตท.สผ. โครงการไทย จากด

บรษท เฮสส เอกซโพลเรชน (ประเทศไทย) จากด และ บรษท มตซย ออยล เอกซโปลเรชน จากด

12/2550/87 G8/50 บรษท ปตท.สผ. โครงการไทย จากด บรษท เชฟรอน ปโตรเลยม (ประเทศไทย) จากด และ

บรษท มตซย ออยล เอกซโปลเรชน จากด 13/2550/87 L7/50

L13/50 บรษท Twinza Oil Limited

14/2550/87 L26/50 บรษท Salamander Energy (E&P) Limited 15/2550/87 G4/50 บรษท เชฟรอน ปโตรเลยม (ประเทศไทย) จากด และ

บรษท มตซย ออยล เอกซโปลเรชน จากด ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2550 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

67

2. สมปทานปโตรเลยมทออกเมอวนท 21 มกราคม 2551 (ตามมตคณะรฐมนตรวนท 11 และ 18 ธนวาคม 2550) จานวน 11 สมปทาน 13 แปลงสารวจ ดงน ตารางท 4-7 รายละเอยดสมปทานปโตรเลยมทออก ณ วนท 21 มกราคม 2551 สมปทานปโตรเลยมเลขท แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

1/2551/92 G2/50 บรษท เพรล ออยล (ประเทศไทย) จากด 2/2551/93 G3/50 บรษท Sita Oil Exploration House, Inc. 3/2551/94 L1/50

L2/50 บรษท นอรธเทรน กลฟ ออย (ประเทศไทย)

จากด 4/2551/95 L15/50 บรษท Salamander Energy (E&P) Limited 5/2551/96 L18/50 บรษท อาวสยามมารน จากด 6/2551/97 L19/50 บรษท Sita Oil Exploration House, Inc. 7/2551/98 L20/50 บรษท Carnarvon Petroleum Limited และ

บรษท Sun Resources NL 8/2551/99 L21/50 บรษท เพรล ออยล (รซอสเซส) จากด 9/2551/100 L22/50 บรษท Adni Welspun Exploration Limited 10/2551/101 L45/50

L46/50 บรษท Mitra Energy Limited

11/2551/102 L16/50 บรษท Tatex Thailand, LLC ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2550 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

3. คาขอสมปทานปโตรเลยมทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลงพลงงาน จานวน 6 แปลงสารวจ ดงน

68

ตารางท 4-8 คาขอสมปทานทอยภายใตการพจารณาของกรมเชอเพลง พ.ศ. 2550 แปลงสารวจหมายเลข ผรบสมปทาน

L3/50 บรษท JSX Energy (Thailand) Ltd. L10/50 L11/50 L17/50 L24/50 L25/50

บรษท Kra Energy Ltd.

ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2550 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน อยางไรกตาม จากขอมลในรายงานประจาปกรมเชอเพลงธรรมชาต พ.ศ. 2551 พบวา คาขอสมปทานปโตรเลยมของบรษท JSX Energy (Thailand) Ltd. ในแปลงสารวจหมายเลข L3/50 ยงคงอยในระหวางการพจารณา ขณะทคาขอสมปทานปโตรเลยมของบรษท Kra Energy Ltd. ในแปลงหมายเลข L10/50, L11/50, L17/50, L24/50 และ L25/50 ไมอยท งในรายการของแปลงทไดรบสทธสมปทานและรายการของแปลงทยงคงอยในระหวางการพจารณา จากการศกษาการประกาศเชญชวนผประกอบการดานปโตรเลยมใหยนสมปทานเพอสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมทงสองครงมขอสงเกตดงตอไปน ในการประกาศเชญชวนในแตละครง ผยนขอสมปทานสามารถแสดงความจานงวาจะยนขอแปลงสารวจใดกไดโดยไมใหทบซอนกบแปลงทผประกอบการรายอนยนขอ กรมเชอเพลงธรรมชาตจะรวบรวมคาขอสมปทานทกเดอนและสงใหคณะกรรมการปโตรเลยมซงจะเปนผดาเนนการพจาณรา ผยนขอกอนจะไดรบการพจารณาใหสมปทานในการสารวจกอน เมอพจารณาแลวจงจะสงใหรฐมนตรกระทรวงพลงงานพจารณาใหสมปทานตามความเหนชอบของคณะรฐมนตร เมอไดรบสมปทานตามมตคณะรฐมนตรแลวจะตองดาเนนการสารวจภายในระยะเวลาทกาหนด

ในหลายกรณจะเหนไดวาผประกอบการสามารถรวมกลมกบผประกอบการรายอนทมเงนทน ประสบการณและขดความสามารถทางธรณวทยา ทางเทคโนโลยในการสารวจและขดเจาะ หรอมขดความสามารถทแตกตางจากตนเอง จะสงเกตไดวาการรวมกลมกนนนมกจะมบรษททรวมงานกนอยแลวรวมตวกนเปนกลมในการยนขอสมปทาน ในหลาย ๆ กรณผขอสมปทานจะเปนผประกอบการรายใหญเพยงรายเดยวทมขดความสามารถ เงนทน และประสบการณในการดาเนนกจการอยแลว เชน บรษทในกลม ปตท. เชพรอน และเพรล ออยล เปนตน

นอกจากนจะเหนไดวาจานวนคาขอสมปทานและจานวนแปลงทขอสารวจมกจะนอยกวาจานวนทกรมเชอเพลงธรรมชาตไดประกาศเชญชวนไว ทงนเนองจากเมอเปรยบเทยบกบประเทศอน ๆ แลวประเทศ

69

ไทยถอวาเปนประเทศเลกและทรพยากรปโตรเลยมทนอยกวาประเทศผสงออกนามนรายใหญในระดบโลกจงทาใหมความเสยงในการสารวจคอนขางสงและมศกยภาพในการสารวจพบและผลตไดคอนขางตา ดวยเหตดงกลาวจงไมสามารถดงดดนกลงทนโดยเฉพาะบรษทนามนขามชาตใหมาลงทนไดมากนก

2.2 การสารวจและผลตปโตรเลยมของไทย

รฐบาลไดใหสมปทานปโตรเลยมครงแรกในป พ.ศ. 2505 แกบรษทยโนแคลไทยแลนด จากด (ปจจบน คอบรษทเชพรอนประเทศไทยสารวจและผลต จากด) แตการสารวจและผลตปโตรเลยมเรมขนอยางจรงจงตงแตมการบงคบใช พรบ. ปโตรเลยม พ.ศ. 2514 โดยรฐบาลไทยไดเปดรบและใหสมปทานสารวจและผลตทงในแหลงบนบก อาวไทย และทะเลอนดามนอยางตอเนองจนกระทงถงเดอนกนยายน 2553 นบเปนจานวน 20 ครง (ในเดอนพฤษภาคม 2554 รฐบาลไดประกาศเปดใหยนขอสมปทานนบเปนครงท 21) โดยใชวธการจดสรรสทธในอดตซงไมไดแตกตางจากในปจจบนมากนก เพยงแตวาในอดตหนาทในการใหสมปทานสารวจและผลตปโตรเลยมเปนของกรมทรพยากรธรณ (ภายใตกระทรวงอตสาหกรรม) คณะกรรมการปโตรเลยมและคณะรฐมนตรมบทบาทหนาทสาคญในการพจารณาและอนมตใหสมปทานแกผประกอบการ ตอมาภายหลงจากการปฏรประบบราชการในป 2545 รฐบาลไดจดตงกระทรวงพลงงานและไดแยกและโอนยายงานทางดานปโตรเลยมจากกรมทรพยากรธรณมายงกรมเชอเพลงธรรมชาตภายใตกระทรวงพลงงานทไดตงขนใหม โดยมหนาทในการกากบดแลและใหสทธสมปทานในการสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมแทนกรมทรพยากรธรณและยงคงใหคณะกรรมการปโตรเลยมและคณะรฐมนตรมอานาจในการพจารณาและอนมตสมปทาน ในสวนทแลวผวจยไดกลาวถงกระบวนการและขนตอนในการใหสมปทานสารวจและการผลตปโตรเลยมภายหลงจากการปฏรประบบราชการแลว

ตงแตป 2514 โดยรวมแลวรฐไดออกใบอนญาตสมปทานแลวทงสน 93 สมปทาน เปนจานวนแปลงรวม 137 แปลง และมสมปทานทผานการอนมตแลวแตยงไมไดออกใบสมปทานอก 39 สมปทาน เปนจานวน 51 แปลง ดงแสดงในตารางท 4-9

โดยสวนใหญแลวรฐบาลจะเปดสมปทานในหลายพนทพรอมกน และจะใหสมปทานโดยแบงออกเปนสองประเภทอนไดแก “สมปทานสารวจ” และ “สมปทานผลต” ตามลาดบขนตอนโดยสมปทานสารวจจะอนญาตใหผรบสมปทานดาเนนการสารวจคลนไหวสะเทอนและเจาะสารวจปโตรเลยม หากสารวจและพบปโตรเลยม จงจะออกสมปทานผลตโดยอนญาตใหผรบสมปทานดาเนนการประเมนปรมาณสารองและเจาะหลมพฒนาและผลตปโตรเลยม ตารางท 4-11-4-12 แสดงจานวนสมปทานปโตรเลยมทอยในชวงการสารวจและผลต ตามลาดบ จะเหนไดวา ณ กรกฎาคม 2550 สมปทานสวนใหญจะอยในชวงการสารวจทงบรเวณบนบก อาวไทย และอนดามน ในขณะทสมปทานปโตรเลยมทอยในชวงการผลตจะอยบนบกและอาวไทยเทานน ตอมาในป 2554 สมปทานปโตรเลยมทอยในชวงสารวจและผลตรวมแลวเพมขนเปน 61 สมปทาน 79 แปลง (ตารางท 4-10)

70

ตารางท 4-9 การเปดใหยนขอและการออกสมปทานปโตรเลยมในประเทศไทย ครงท

วนทเปดสมปทาน บรเวณทเปดสมปทาน จานวนแปลงทเปดสมปทาน การออกสมปทาน จานวนคงเหลอ

สมปทาน แปลง สมปทาน แปลง

1 13 ก.ย. 2514 บนบก อาวไทยและทะเลอนดามน ไมไดกาหนด 10 22 6 13

2 31 ม.ค. 2515 ทะเลอนดามน 2 แปลง 2 2 - -

3 12 ม.ย. 2515 ทะเลอนดามน 2 แปลง - - - -

4 14 ก.ย. 2516 บนบกและทะเลอนดามน ไมไดกาหนด - - - -

5 11 ก.พ. 2517 บนบกและทะเลอนดามน ไมไดกาหนด 3 3 - -

6 24 พ.ย. 2521 บนบก ไมไดกาหนด 2 7 2 2

7 26 ม.ค. 2522 อาวไทยและทะเลอนดามน ไมไดกาหนด 1 1 - -

8 24 ม.ย. 2523 บนบก อาวไทยและทะเลอนดามน ไมไดกาหนด 4 9 1 1

9 5 ก.พ. 2525 บนบก ไมไดกาหนด 2 3 2 2

10 3 ม.ย. 2526 ทะเลอนดามน ไมไดกาหนด 1 1 - -

11 10 ส.ค. 2527 บนบก อาวไทยและทะเลอนดามน ไมไดกาหนด 3 3 2 2

12 22 ม.ค. 2528 บนบกและอาวไทย ไมไดกาหนด 7 8 2 2

13 26 ก.ค. 2533 บนบก อาวไทยและทะเลอนดามน 104 แปลง 12 21 2 2

14 12 ต.ค. 2538 ทะเลอนดามน 9 แปลง 1 2 - -

71

ครงท

วนทเปดสมปทาน บรเวณทเปดสมปทาน จานวนแปลงทเปดสมปทาน การออกสมปทาน จานวนคงเหลอ

สมปทาน แปลง สมปทาน แปลง

15 23 ก.พ. 2539 บนบก และอาวไทย 101 แปลง 6 7 3 3

16 16 ม.ย. 2540 ทะเลอนดามน 7 แปลง 1 1 - -

17 16 ม.ค. 2541 บนบกและอาวไทย 81 แปลง 2 2 - -

18 11 ก.ค. 2543 บนบกและอาวไทย 87 แปลง 11 14 10 13

19 1 ก.ค. 2548 บนบก อาวไทย และทะเลอนดามน 82 แปลง 3 3 3 3

20 23 พ.ค. 2550 บนบกและอาวไทย 65 แปลง 22 26 6 8

รวม 93 135 39 51

ทมา: กฤตยาพร (2553)

72

ตารางท 4-10 จานวนสมปทานปโตรเลยมของไทย สมปทาน แปลง

2549 32 42

2550 38 50

2551 52 68

2552 62 80

2553 61 79

2554 61 79

บนบก 31 40

อาวไทย 29 36

อนดามน 1 3

ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2553 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

ตารางท 4-10 ไดแสดงรายละเอยดของสมปทานปโตรเลยมตงแตป 2549 ซงมจานวนเพมขนเรอยจนกระทงในป 2554 มสมปทานโดยรวมทงสน 61 สมปทาน และมจานวน 79 แปลง แบงเปนแปลงบนบก 40 แปลง อาวไทย 36 แปลง และอนดามน 3 แปลง

ตามขอมลในตารางท 4-11 “ชวงการสารวจ” ณ กรกฎาคม 2550 โดยรวมแลวมจานวน 40 แปลง แบงเปนแปลงบนบก 19 แปลง อาวไทย 18 แปลง และอนดามน 3 แปลง โดยผรบสมปทานในชวงการสารวจจะดาเนนการสารวจตามชวงขอผกพนชวงท 1, 2 และ 3 แลวแตกรณ โดยในแตละชวงขอผกพน ผรบสมปทานจะตองเสนอขอผกพนในดานปรมาณเงนและ ปรมาณงานสาหรบการสารวจปโตรเลยมในแปลงสารวจแตละแปลง โดยผรบสมปทานสามารถเสนอ “ผลประโยชนพเศษ” เชน การใหเงนทนการศกษาเงนอดหนน เงนใหเปลาในการลงนามในสมปทาน หรอเงนใหเปลาในการผลต นอกเหนอไปจากเงอนไขททางราชการไดกาหนดใหเปนผลประโยชนพเศษไวเมอมการประกาศยนคาขอสมปทานกได ตารางท 4-12 แสดงรายละเอยดของสมปทานปโตรเลยมใน “ชวงการผลต” ณ กรกฎาคม 2550 โดยรวมแลวมจานวน 20 แปลง แบงเปนแปลงบนบก 6 แปลง และอาวไทย 14 แปลง โดยยงไมไดมการผลตจากแปลงในอนดามน โดยสวนใหญแลวจะผลตกาซธรรมชาตเปนหลก ภายหลงจากการสารวจขดเจาะปโตรเลยมแลวพบวาประเทศไทยมปรมาณสารองปโตรเลยมทพสจนแลวคดเปนปรมาณเทยบเทานามนดบ รวมทงสน 2,477 ลานบารเรลโดยแบงออกเปนนามนดบ 195 ลานบารเรล กาซธรรมชาต 11,697 พนลานลกบาศกฟต และกาซธรรมชาตเหลว 266 ลานบารเรล จะเหนไดวาประเทศไทยมปรมาณสารองกาซธรรมชาตทพสจนแลวสงถง 82% ของปรมาณสารองปโตรเลยมทงหมด ในขณะทปรมาณสารองกาซธรรมชาตเหลวและนามนดบทพสจนแลวมสดสวนเพยง 10% และ 8% ตามลาดบ ดงรายละเอยดในตารางท 4-13

73

ตารางท 4-11 รายละเอยดสมปทานป โตรเลยมทอย ในช วงการสารวจ ณ กรกฎาคม 2550 แปลงสมปทาน ผ ดาเนนการ ระยะเวลา การดาเนนงาน

บนบก L21/43 บรษท ซเอนพซเอชเค (ไทยแลนด ) จากด

[CNPCHK (Thailand) Limited] 17 ก.ค.49 - 16 ก.ค.52 ช วงขอผกพนช วงท 2 (แหลงหนองสระ และบงหญ าตะวนตก มการผลตนามนดบ

50 บารเรล/วน) L22/43 บรษท ปตท.สผ. อนเตอร เนชนแนล จากด

[PTTEP International Limited] 17 ก.ค.49 - 16 ก.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 2

L33/43 บรษทแพนโอเรยนท รซอสเซส (ประเทศไทย) จากด [Pan Orient Resources (Thailand) Limited]

17 ก.ค.49 - 16 ก.ค.52

L44/43 บรษทแพนโอเรยนท รซอสเซส (ประเทศไทย) จากด [Pan Orient Resources (Thailand) Limited]

17 ก.ค.49 - 16 ก.ค.52

L15/43 L27/43

บรษท อพโก (โคราช) จากด [Apico (Korat) Limited] 25 ก.ย.49 - 24 ก.ย.52

L10/43 L11/43

บรษท สยาม โมเอโกะ จากด [Siam Moeco Co., Ltd.] 22 ม.ค.50 - 21 ม.ค.53

L53/43 L54/43

บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด [PTTEP (Thailand) Limited.] 22 ม.ค.50 - 21 ม.ค.53

L13/48 บรษท อพโก แอลแอลซ [Apico LLC] 8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1 L17/48 บรษท เจเอสเอกซ เอนเนอรย (ประเทศไทย) จากด

[JSX Energy (Thailand) Ltd.] 8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52

L21/48 L28/48 L29/48

บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด [PTTEP Siam Ltd.] 8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52

L53/48 บรษท แพน โอเรยนท เอนเนอย (สยาม) ลมเตด [Pan Orient Energy (Siam) Ltd.]

8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52

L39/48 บรษท Adani Port Infrastructure Private Limited 20 เม.ย.50 - 19 เม.ย.53

74

แปลงสมปทาน ผ ดาเนนการ ระยะเวลา การดาเนนงาน [Adani Port Infrastructure Private Limited]

L3/48 L9/48

บรษท เจเอสเอกซ เอนเนอรย (ประเทศไทย) จากด [JSX Energy (Thailand) Ltd.]

20 เม.ย.50 - 19 เม.ย.53

อาวไทย 5, 6 บรษท Thailand Blocks 5 & 6 LLC [Thailand Blocks 5 & 6 LLC ] - หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอน ไทย-กมพชา)

7, 8, 9 บรษท บรตช แก ส เอเชย องค [British Gas Asia Inc.] - หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอน ไทย 10*,11* บรษท เชฟรอนประเทศไทยสารวจและผลต จากด

[Chevron Thailand Exploration and Production, Ltd.]

- หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอน ไทย

13* และพนท 12(A)*,12(B)*

บรษท เชฟรอนประเทศไทยสารวจและผลต จากด [Chevron Thailand Exploration and Production, Ltd.]

- หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอน ไทย-กมพชา)

พนท14A, 15A*, 16A* บรษท ปตท.สารวจและผลตปโตรเลยม จากด (มหาชน) [PTT Exploration and Production Public Company Limited]

27 ก.พ.49 - 26 ก.พ.53 ชวงขอผกพนชวงท 3

G4/43 บรษท เชฟรอน ออฟชอร (ประเทศไทย) จากด [Chevron Offshore (Thailand) Ltd.]

17 ก.ค.49 - 16 ก.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 2

G5/43

บรษท นวคอสตอล (ประเทศไทย) จากด [NuCoastal (Thailand) Limited]

17 ก.ค.49 - 16 ก.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 2

G9/43 บรษท ปตท.สผ. อนเตอร เนชนแนล จากด [PTTEP International Limited]

- หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอน ไทย-กมพชา)

พนท 9A* บรษท เชฟรอน ออฟชอร (ประเทศไทย) จากด [Chevron Offshore (Thailand) Ltd.,]

17 ก.ค.49 - 16 ก.ค.54 ชวงข อผกพนช วงท 2 (แหล งราชพฤกษ มการผลต - ก าซธรรมชาต 8.57 ล าน ลบ.ฟต/วน - นามนดบ 2,313 บารเรล/วน)

G4/48 บรษท เชฟรอน ปตตานจากด [Chevron Pattani, Ltd.]

15 ม.ค.49 - 14 ม.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1

75

แปลงสมปทาน ผ ดาเนนการ ระยะเวลา การดาเนนงาน G9/48 บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด

[PTTEP (Thailand) Limited] 15 ม.ค.49 - 14 ม.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1

G12/48 บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด [PTTEP (Thailand) Limited]

15 ม.ค.49 - 14 ม.ค.52

ชวงขอผกพนชวงท 1

G1/48 บรษท เพร ล ออย (อมตะ) จากด [Pearl Oil (Amata) Limited]

8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1

G10/48 บรษท เพร ล ออย (ประเทศไทย) จากด [Pearl Oil (Thailand) Ltd.]

8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1

G2/48 บรษท เพร ล ออย ออฟชอร จากด [Pearl Oil Offshore Limited]

8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1

G3/48

บรษท เพร ล ออย (อ าวไทย) จากด [Pearl Oil (Aoa Thai) Limited]

8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1

G6/48

บรษท เพร ล ออย (อมตะ) จากด [Pearl Oil (Amata) Limited]

8 ธ.ค.49 - 7 ธ.ค.52 ชวงขอผกพนชวงท 1

G11/48

บรษท เพร ล ออย (อมตะ) จากด [Pearl Oil (Amata) Limited]

13 ก.พ.50 - 12 ก.พ.53 ชวงขอผกพนชวงท 1

อนดามน A4/48 A5/48 A6/48

บรษท พททอพ ออฟชอร อนเวสท เมนต จากด [PTTEP Offshore Investment Company Limited]

13 ก.พ.50 - 12 ก.พ.53 ชวงขอผกพนชวงท 1

ทมา: กรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน หมายเหต: *ไม นบเป นแปลงเนองจากรวมอย ในพนทแปลงสารวจหมายเลข 9,10,11,15 และ 16 อย แล ว

76

ตารางท 4-12 รายละเอยดสมปทานป โตรเลยมทอย ในช วงการผลต ณ กรกฎาคม 2550 แปลง ผ ดาเนนการ แหล ง ประเภท อตราผลต/วน

บนบก E5 (นาพอง) บรษท เอกซอนโมบล เอกซ โพลเรชน แอนด โพรดกชนโคราช องค

[ExxonMobil Exploration and Production Khorat Inc.] นาพอง กาซธรรมชาต 25 ลาน ลบ.ฟต

E5 (นอกนาพอง) บรษท เฮสส (ไทยแลนด) จากด [Hess (Thailand) Limited ]

ภฮ อม กาซธรรมชาต 103 ลาน ลบ.ฟต

EU1 บรษท เฮสส (ไทยแลนด) จากด [Hess (Thailand) Limited ]

ภฮอม กาซธรรมชาต

S1 บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด [PTTEP Siam Ltd.]

สรกต, ทบแรด, หนองมะขาม, ประด เฒ า, หนองตม, วดแตน, ปรอกระเทยม กาซธรรมชาต นามนดบ

87 ล าน ลบ.ฟต 20,105 บารเรล

NC บรษท ซโน-ยเอส ปโตรเลยม องค [Sino-U.S. Petroleum Inc.] บงหญา, บงมวง, หนองสระ นามนดบ 943 บารเรล PTTEP บรษท ปตท.สผ. อนเตอร เนชนแนล จากด

[PTTEP International Limited]

กาแพงแสน, อทอง, สงฆจาย นามนดบ 530 บารเรล

SW1 บรษท แพน โอเรยนท เอนเนอย (ไทยแลนด ) ลมเตด [Pan Orient Energy (Thailand) Limited]

วเชยรบร, ศรเทพ, นาสน น นามนดบ 1,151 บารเรล

อ าวไทย 10, 11, 12, 13 บรษท เชฟรอนประเทศไทย สารวจและผลต จากด

[Chevron Thailand Exploration and Production, Ltd.]

เอราวณ, บรรพต, สตล, ปลาทอง, ปลาแดง, ฟนาน, โกมน, จกรวาล, ปลาหมก, ตราด, สราษฎร , ยะลา

กาซธรรมชาต ก าซธรรมชาตเหลว นามนดบ

1,183.56 ลาน ลบ.ฟต 36,080 บารเรล 39,879 บารเรล

77

แปลง ผ ดาเนนการ แหล ง ประเภท อตราผลต/วน พนท10A*, 11A*

15, 16, 17 บรษท ปตท.สารวจและผลต ปโตรเลยม จากด [PTT Exploration and Production Public Company Limited]

บงกช กาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว

660.ลาน ลบ.ฟต 17,802 บารเรล

B5/27 บรษท เพร ล ออย (ประเทศไทย) จากด [Pearl Oil (Thailand) Ltd.]

จสมน นามนดบ 7,532 บารเรล

B6/27 บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด [PTTEP Siam Ltd]

นางนวล นามนดบ 2,242 บารเรล

B12/27 บรษท เชฟรอนประเทศไทยสารวจและผลต จากด [Chevron Thailand Exploration and Production, Ltd.]

ไพลน กาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว

499.83 ลาน ลบ.ฟต21,116 บารเรล

บรษท เชฟรอน ออฟชอร(ประเทศไทย) จากด [Chevron Offshore (Thailand) Ltd.]

ทานตะวน, เบญจมาศ, มะลวลย, จามจร, ชบา ก าซธรรมชาต นามนดบ

216.09 ลาน ลบ.ฟต43,762 บารเรล

B8/38 บรษท โซโค เอกซ พลอเรชน(ประเทศไทย) จากด [Soco Exploration (Thailand) Co., Ltd.]

บวหลวง เตรยมการผลต

B11/38 บรษท เพรล ออย (ประเทศไทย) จากด [Pearl Oil (Thailand) Ltd.]

ชางแดง เตรยมการผลต

B13/38 บรษท ปตท.สผ. อนเตอร เนชนแนล จากด [PTTEP International Limited]

พกล เตรยมการผลต

ทมา: กรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

78

ตารางท 4-13 ปรมาณสารวจปโตรเลยม ณ เมษายน 2551 จาแนกตามประเภทปโตรเลยม

Proved Reserves (P1) Probable Reserves (P2) Possible Reserves (P3)

กาซธรรมชาต (พนลานลบ.ฟต) 11,697 10,638 8,321

- กลมเชฟรอน 5,514 (47.1%) 6,274 (59.0%) 1,161(14.0%)

- กลม ปตท. 3,558 (30.4%) 2,633 (24.8%) 4,036(48.5%)

- เฮสส 2,545 (21.7%) 1,700 (16.0%) 3,110(37.3%)

- อน ๆ 80 (0.7%) 31 (0.3%) 13.5(0.16%)

กาซธรรมชาตเหลว (ลานบารเรล) 266 293 161

- กลมเชฟรอน 179.1 (67.3%) 222.0 (75.7%) 38.23(23.8%)

- กลม ปตท. 61.5 (23.1%) 54.2 (18.5%) 80.6(50.1%)

- เฮสส 25.4 (9.5%) 16.8 (5.8%) 42.0(26.1%)

- อน ๆ 0.2 (0.07%) 0.2 (0.07%) 0.11(0.07%)

นามนดบ (ลานบารเรล) 195 117 44

- กลมเชฟรอน 130.4 (67.0%) 88.1 (75.1%) 16.2(37.2%)

- กลม ปตท. 45.6 (23.4%) 13.5 (11.5%) 8.6(19.7%)

- เฮสส 10.4 (5.3%) 11.8 (10.1%) 10.3(23.7%)

- อน ๆ 8.3 (4.3%) 4.0 (3.4%) 8.5(19.3%)

คดเทยบเทานามนดบ (ลานบารเรล) 2,477 2,239 1,642

- กลมเชฟรอน 1,255(50.7%) 1,384(61.8%) 254(15.4%)

- กลม ปตท. 722(29.2%) 522(23.3%) 786(47.9%)

- กลมเฮสส 467(18.9%) 312(13.9%) 581(35.4%)

- อน ๆ 32.8(1.3%) 21.4(1.0%) 21.3(1.3%)

ทมา: กฤตยาพร (2553) และกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน หมายเหต: ตวเลขในวงเลบแสดงสดสวนปโตรเลยมทพสจนแลว (Proved Reserves: P1) นาจะพบ (Probable Reserves: P2) และอาจจะพบ (Possible Reserves: P3) ของเครอบรษทตาง ๆ

จากตารางท 4-13 พบวาในกจการสารวจและผลตปโตรเลยมมลกษณะการกระจกตวสงมาก การดาเนนกจการสารวจและผลตปโตรเลยมในประเทศไทยกระจกตวอยทกลมผประกอบการสามกลมใหญ ๆ อนไดแกผประกอบการในกลมเชฟรอน ปตท. และเฮสส โดยผประกอบการทงสามกลมนถอปรมาณสารวจ

79

ปโตรเลยมทพสจนแลวรวมกนแลวสงกวา 99% โดยเฉพาะในกาซธรรมชาตและกาซธรรมชาตเหลว สาหรบนามนดบพบวาอตราการกระจกตวสงกวา 90% เมอพจารณารายประเภทปโตรเลยมแลวพบวา กลมเชฟรอนมสดสวนปรมาณกาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว และนามนดบทพสจนแลวในสดสวนทสงทสดเมอเปรยบเทยบกบกลมอน โดยมสดสวนอยท 47.1%, 67.3% และ 67% ตามลาดบ ตามมาดวยกลมปตท. ซงมสดสวนนอยกวาอยท 30.4%, 23.1% และ 23.4% ตามลาดบ และเฮสส มสดสวนปรมาณกาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลวและนามนดบทพสจนแลวนอยทสดอยท 21.7% 9.5% และ 5.3% ตามลาดบ เปนทนาสงเกตวามบรษทอกกลมหนงทเขามามบทบาทในกจการสารวจและผลตนามนดบโดยมปรมาณนามนดบทพสจนแลวเปนอนดบสามรองจากกลมเชฟรอนและกลมปตท. อนไดแกบรษท เพรล ออย จากด เมอพจารณาเฉพาะกลมบรษททมปรมาณสารองปโตรเลยมทพสจนแลวในสามอนดบแรก ตารางท 4-14-4-16 (รายละเอยดสมปทานสามารถดไดในภาคผนวกท 2) แสดงรายละเอยดของบรษทในกลมเหลาน ซงเปนบรษททไดรบสมปทานสารวจและผลต และดาเนนการผลตอย ณ วนท 1 เดอนมกราคม 2554 อนไดแกกลมเชฟรอน กลม ปตท. บรษท เฮสส (ไทยแลนด) จากด และกลมเพรล ออยล ตามลาดบ จะเหนไดวากลมเชฟรอนและกลม ปตท. เปนกลมทไดรบสมปทานผลตมากทสดทงบนบกและในทะเลและสามารถผลตกาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว และนามนดบไดเปนจานวนมาก

นอกจากน จะเหนไดวาลกษณะการลงทนของบรษทในกลมเชฟรอนและกลม ปตท. เปนบรษททดาเนนธรกจสารวจและผลตปโตรเลยมโดยรวมลงทนกบบรษทอน ๆ ในกลมของตนเองและหลายกรณไดตกลงรวมลงทนกบบรษทในกลมอน ๆ ดวยโดยเฉพาะในแปลงและแหลงทมขนาดใหญทตองใชเงนทนจานวนมากและเทคโนโลยขนสงในการสารวจและผลต ดงนนจะเหนไดวาบรษททไดรบสมปทานสารวจและผลตจะกระจกตวอยท บรษท ปตท. สผ. จากด บรษท ปตท. สผ. อนเตอรเนชนแนล จากด บรษท ปตท. สารวจและผลตปโตรเลยม จากด บรษท เชฟรอน ประเทศไทย สารวจและผลต จากด และบรษท เชฟรอน ออฟชอร (ประเทศไทย) จากด กลมเพรล ออย เปนกลมบรษทอกกลมหนงทไดเรมเขามามบทบาทสาคญโดยบรษท เพรล ออย (ประเทศไทย) ไดรบสมปทานผลตสองแปลง และบรษท เพรล ออย (อมตะ) จากด บรษท เพรล ออย ออฟชอร จากด และบรษทเพรล ออย (อาวไทย) ไดรบสมปทานสารวจอยในขณะน โดยไดสมปทานสารวจทงสน 6 แปลง

80

ตารางท 4-14 รายละเอยดสมปทานของกลมเชฟรอน รายละเอยดสมปทาน ผดาเนนการ Project Interest ประเภท ปรมาณการผลตตอวน ทตง

แปลง แหลง

สมปทานผลต

10, 11, 12, 13 เอราวณ, บรรพต, สตล, ปลาทอง, ปลาแดง, ฟนาน, โกมน, จกรวาล , ปลาหมก, ตราด, สราษฏร , ยะลา

บรษท เชฟรอนประเทศไทย สารวจและผลต จากด

Contract 1 Chevron Thailand Exploration and Production Ltd.* 80% MOECO 20%

Contract 2 Chevron Thailand Exploration and Production Ltd.* 70%

・MOECO 30%

Contract 3

・Chevron Thailand Exploration and Production Ltd.* 71.25%

・MOECO 23.75%

・PTT Exploration and Production plc. 5%

Contract 5

・Chevron Thailand Exploration and Production Ltd.* 60%

・MOECO 40%

กาซธรรมชาต ก าซธรรมชาตเหลว นามนดบ

1,183.56 ลาน ลบ.ฟต 36,080 บารเรล 39,879 บารเรล

อาวไทย พนท10A*, 11A*

แปลง B8/32, แปลง 9A

แหลงทานตะวน แหลงเบญจมาศ แหลงมะลวลย แหลงจามจร และแหลงชบา

บรษท เชฟรอน ออฟชอร (ประเทศไทย) จากด

PTTEP 25.00% MOECO 16.71% Palang Sophon 2% Kris Energy 4.63% Chevron Offshore (Thailand) Ltd. 51.66%

Tantawan Area Chevron Offshore (Thailand) Ltd. 44.34146% Orange Energy Limited 46.34147%

ก าซธรรมชาต นามนดบ

8.57 ล าน ลบ.ฟต/วน 2,313 บารเรล/วน

-

81

รายละเอยดสมปทาน ผดาเนนการ Project Interest ประเภท ปรมาณการผลตตอวน ทตง แปลง แหลง

Chevron Block B8/32 (Thailand) Ltd. 7.31707% Palang Sophon

สมปทานสารวจ G4/43 Chevron Offshore Chevron Offshore (Thailand) Ltd. 51%

・PTTEP International Ltd. 21.375%

・MOECO 21.25%

・Palang Sophon International Ltd. 6.375%

- - -

G4/48 บรษท เชฟรอน ปตตานจากด

・PTTEP (Thailand) Ltd.* 80%

・Chevron Pattani Ltd. 16%

・MOECO 4%

- - -

5, 6 บรษท Thailand Blocks 5 & 6 LLC

Idemitsu Oil & Gas Co., Ltd. 50% Mitsui Oil Exploration Co., Ltd. (MOECO) 20% Chevron Thailand Exploration & Prodcution, Ltd. (Chevron) 20% Chevron Blocks 5 and 6 LLC (Chevron) (operator) 10%

- - หยดการดาเนนงาน (อยในพนททบซอนไทย-กมพชา)

10*,11* บรษท เชฟรอนประเทศไทยสารวจและผลต จากด

- - - หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอนไทย-กมพชา)

13* และพนท 12(A)*,12(B)* บรษท เชฟรอนประเทศไทยสารวจและผลต จากด

- - - หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอนไทย-กมพชา)

82

ตารางท 4-15 รายละเอยดสมปทานของกลม ปตท. รายละเอยดสมปทาน ผดาเนนการ ผถอหน Project Interest ประเภท ปรมาณการผลต

ตอวน ทตง

แปลง แหลง สมปทานผลต บ 6/27

นางนวล บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด (ปตท.สผ.ส.)

ปตท.สผ. 51% PTTEPO 49%

บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด 60% JX Nippon Oil & Gas Exploration Corporation 40%

นามนดบ 2,242 บารเรล (อาวไทย)

PTTEP 1 กาแพงแสน, อทอง, สงฆจาย

บรษท ปตท.สผ.อนเตอรเนชนแนล จากด (ปตท.สผ.อ.)

ปตท.สผ. 100% บรษท ปตท.สผ.อนเตอรเนชนแนล จากด 100%

นามนดบ 530 บารเรล (อาวไทย)

S1 สรกต, ทบแรด, หนองมะขาม, ประด เฒ า, หนองตม, วดแตน, ปรอกระเทยม

บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด (ปตท.สผ.ส.)

ปตท.สผ. 51% PTTEPO 49%

บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด 75% บรษท ปตท.สารวจและผลตปโตรเลยม จากด 25%

กาซธรรมชาต, นามนดบ

87 ล าน ลบ.ฟต 20,105 บารเรล

จงหวดสโขทย พษณโลก และกาแพงเพชร

15, 16, 17 บงกช บรษท ปตท.สารวจและผลต ปโตรเลยม จากด

- - กาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว

660.ลาน ลบ.ฟต 17,802 บารเรล

อาวไทย

B13/38 พกล บรษท ปตท.สผ. อนเตอร เนชนแนล จากด ปตท.สผ. 100% เตรยมการผลต อาวไทย สมปทานสารวจ G9/43 (อาวไทย)

บรษท ปตท.สผ.อนเตอรเนชนแนล จากด ปตท.สผ. 100% (ปตท.สผ.อ.) 100% กาซธรรมชาต และ คอนเดนเสท

- (หยดการดาเนนงาน(อยในพนททบซอน ไทย-กมพชา)

14A, 15A*, 16A* บรษท ปตท.สารวจและผลตปโตรเลยม จากด (มหาชน)

- PTTEP 80% Chevron Thailand Exploration and Production., Ltd. (CTEP) 16% MOECO Thailand 4%

นามนดบ กาซธรรมชาต และ คอนเดนเสท

- ในอาวไทย หางจากฝงจงหวดสงขลาประมาณ 230 กโลเมตร และทางดานทศตะวนตกตดกบแปลงสมปทานบงกช

83

รายละเอยดสมปทาน ผดาเนนการ ผถอหน Project Interest ประเภท ปรมาณการผลตตอวน

ทตง แปลง แหลง

G9/48 บรษท ปตท.สารวจและผลตปโตรเลยม จากด (มหาชน)

- PTTEP I 80% Chevron Thailand Exploration and Production., Ltd. (CTEP) 16% MOECO Thailand 4%

นามนดบ, กาซธรรมชาต และ คอนเดนเสท

-

A4/48, A5/48, A6/48 บรษท พททอพ ออฟชอร อนเวสท เมนต จากด [PTTEP Offshore Investment Company Limited]

ปตท.สผ. 75% ปตท.สผ.อ. 25%

- กาซธรรมชาต - อยในทะเลอนดามน ทางฝงตะวนตกของประเทศไทย

L21/48, L28/48, L29/48 บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด (ปตท.สผ.ส.) ปตท.สผ. 51% PTTEPO 49%

บรษท ปตท.สผ.อนเตอรเนชนแนล จากด (ปตท.สผ.อ.)70% Resourceful Petroleum (Thailand) Limited (RPL)30%

กาซธรรมชาต - จงหวดขอนแกนและจงหวดชยภมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

L22/43 บรษท ปตท.สผ.อนเตอรเนชนแนล จากด ปตท.สผ. 100% ปตท.สผ.อ. 100% นามนดบ - จงหวดพษณโลก และพจตร L53/43 , L54/43 บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด ปตท.สผ.อ. 100% - - - บนบก G12/48 บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด ปตท.สผ.อ. 100% - - - อาวไทย

ตารางท 4-16 รายละเอยดสมปทานของบรษท เฮสส (ไทยแลนด) จากด

รายละเอยดสมปทาน ผดาเนนการ Projectnterest ประเภท ผลตตอวน แปลง แหลง

สมปทานผลต แปลง E5 North (นอกนาพอง)

ภฮอม บรษท เฮสส (ไทยแลนด) จากด PTTEP Siam Limited (PTTEPS) 20% Hess (Thailand) Ltd. 35% Apico 35%, ExxonMobil 10%

กาซธรรมชาต 103 ลาน ลบ.ฟต

84

ตารางท 4-17 รายละเอยดสมปทานของกลมเพรล ออย รายละเอยดสมปทาน ผดาเนนการ ประเภท ผลตตอวน

แปลง แหลง สมปทานผลต B5/27 จสมน บรษท เพร ล ออย (ประเทศไทย)

จากด นามนดบ 7,532

บารเรล B11/38 ชางแดง บรษท เพร ล ออย (ประเทศไทย)

จากด เตรยมการผลต

สมปทานสารวจ G1/48 บรษท เพร ล ออย (อมตะ) จากด - G2/48 บรษท เพร ล ออย ออฟชอร จากด - G3/48 บรษท เพร ล ออย (อ าวไทย) จากด - G6/48 บรษท เพร ล ออย (อมตะ) จากด - G11/48 บรษท เพร ล ออย (อมตะ) จากด - G10/48 บรษท เพร ล ออย (ประเทศไทย)

จากด -

งานศกษาของกฤตยาพร (2553) ยงพบวาการผลตปโตรเลยมของไทยเพมขนอยางตอเนองนบจากป พ.ศ. 2519 – 2552 โดยการผลตเพมขนในระยะสบปใหหลงอนเนองมาจากการผลตอยางตอเนองจากแหลงบนบก เมอพจารณาในระหวางป 2548-2553 แลวพบวาโดยเฉลยแลวประเทศไทยผลตกาซธรรมชาต 2,860 ลานลกบาศกฟตตอวน กาซธรรมชาตเหลว 88,632 บารเรลตอวน และนามนดบ 152,800 บารเรลตอวน หรอเทยบเปนการผลตเฉลยเทากบ 983,909 บารเรลเทยบเทานามนดบตอวน ดงรายละเอยดในตารางท 4-18 ในตารางท 4-19 แสดงปรมาณการผลตปโตรเลยมของไทยจากแหลงผลตในประเทศ และแหลงผลตในพนทพฒนารวมไทย-มาเลเซย ในป 2553 ซงจะเหนวาสาหรบแหลงผลตภายในประเทศมผลผลตทไดเปนกาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว และนามนดบเปนหลก ในขณะทปโตรเลยมทไดจากพนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย จะอยในรปของกาซธรรมชาตและกาซธรรมชาตเหลว ขณะทในตารางท 4-20 แสดงขอมลการผลตปโตรเลยมของไทยแยกตามแปลงสมปทาน

85

ตารางท 4-18 การผลตปโตรเลยมในประเทศไทยระหวางป 2529-2552

พ.ศ. กาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว นามนดบ เทยบเทานามนดบ

ลาน ลบ.ฟตตอวน บารเรลตอวน บารเรลตอวน บารเรลตอวน 2529 350 14,265 20,039 94,054 2530 489 15,185 16,733 115,827 2531 580 17,919 19,181 136,632 2532 579 18,441 21,351 139,103 2533 631 19,270 23,968 151,542 2534 782 21,753 24,503 180,670 2535 834 26,530 26,317 195,898 2536 939 28,778 24,940 214,878 2537 1,038 30,615 26,553 235,428 2538 1,099 29,964 23,763 242,684 2539 1,270 35,639 26,419 280,324 2540 1,564 44,800 27,463 340,975 2541 1,698 46,341 29,420 368,052 2542 1,860 49,631 34,006 403,709 2543 1,953 52,220 57,937 474,816 2544 1,900 51,847 61,914 526,936 2545 1,986 53,724 75,567 578,398 2546 2,077 62,663 96,322 635,187 2547 2,158 68,204 85,516 650,524 2548 2,292 69,487 113,890 726,281 2549 2,353 75,250 128,950 759,314 2550 2,515 78,845 134,563 802,903 2551 2,778 84,893 143,935 850,040 2552 2,990 83,900 154,041 892,030 2553 2,860 88,632 152,800 983,909

เฉลย 2548-53 2,631 80,168 138,030 835,746

ทมา: กฤตยาพร (2553) และรายงานประจาปของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

86

ตารางท 4-19 การผลตปโตรเลยมในประเทศไทยจาแนกตามแหลงผลต มกราคม-กรกฎาคม 2553

เดอน กาซธรรมชาต

(ลานลบ.ฟตตอวน) กาซธรรมชาตเหลว

(บารเรลตอวน) นามนดบ

(บารเรลตอวน) รวม

(บารเรลตอวน) แหลงในประเทศ มกราคม 2,750 82,844.65 147,002.45 719,643 กมภาพนธ 2,730 82,263.25 152,382.54 720,880 มนาคม 3,015 93,641.90 155,700.39 786,337 เมษายน 2,679 85,001.20 150,417.67 712,569 พฤษภาคม 2,770 87,957.68 156,837.94 738,154 มถนายน 2,958 91,123.97 164,489.13 782,455 กรกฎาคม 2,890 91,808.16 161,978.58 768,518

สงหาคม 2,884 88,739.68 160,770.03 763,172

กนยายน 2,891 88,811.50 158,299.57 762,020

ตลาคม 2,921 92,011.06 142,398.68 754,662

พฤศจกายน 2,933 89,574.93 141,896.27 753,861

ธนวาคม 2,891 89,254.03 132,183.39 736,347

เฉลย 2,859 88,586.00 152,029.72 749,885

พนทพฒนารวม ไทย-มาเลเซย

มกราคม 444 4,186 - 81,314

กมภาพนธ 537 6,072 - 99,159

มนาคม 619 7,476 - 114,775

เมษายน 698 8, 954 - 129,954

พฤษภาคม 688 8,356 - 127,588

มถนายน 709 8,929 - 131,803

กรกฎาคม 541 6,722 - 100,479

เฉลย 605 6,957 - 112,153

เฉลยรวม 3,434 94,749 155,668 838,777

ทมา: กฤตยาพร (2553) และรายงานประจาปของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

87

ตารางท 4-20 การผลตปโตรเลยมของไทยจาแนกตามแหลงผลตในป 2553

แหลง กาซธรรมชาต

(ลาน ลบ.ฟต/วน) กาซธรรมชาตเหลว (บารเรล/

วน) นามนดบ

(บารเรล/วน) ในทะเลอาวไทย Erawan 254.93 11,180.02 - Baanpot 70.04 3,789.42 - South Satun 8.48 169.98 - Satun 81.52 2,729.76 - Pladang - - - Trat 40.17 1,566.92 - Platong 2.01 1.25 27.09 Kaphong 35.65 - 5,040.89 Surat 32.41 - 2,789.46 Plamuk 64.35 - 16,536.29 YongThong 5.85 - 1,907.85 N.Kung 0.24 - 228.99 Funan 92.10 5,171.39 - Jakrawan 36.78 1,517.41 - West Jakrawan 70.28 47.45 - Gomin 46.75 320.43 - South Gomin 37.51 2,198.02 - Pailin 210.27 10,408.95 - Yala 94.61 - 12,604.34 North Pailin 219.50 12,026.00 - Bongkot 596.25 19,568.44 - North Arthit 107.39 2,321.83 - Arthit 393.62 15,185.74 - Tantawan 26.60 - 3,860.26 Rajapreuk 4.28 - 3,647.42 Benchamas 75.17 - 24,943.70 Maliwan 72.98 - 2,890.04 North Benchamas 1.12 1,721.03 North Jamjuree 0.41 285.47 Chaba 7.20 3,739.11 Lanta 3.60 7,019.53 Jasmine - - 13,868.16 Banyen - - 3,890.93 Bualuang - - 8,326.75 Songkhla - - 7,925.75

รวม 2,692.08 88,203.00 121,253.07

88

แหลง กาซธรรมชาต

(ลาน ลบ.ฟต/วน) กาซธรรมชาตเหลว (บารเรล/

วน) นามนดบ

(บารเรล/วน) บนบก

Sirikit 62.98 - 21,654.98 Nam Phong 18.09 - - Phu Hom 87.26 429.03 - Kampangsaen - - 19.07 U-Thong - - 252.83 Sangkrajai - - 202.20 Bung Kratiam - - 1.12 Bung Ya - - 609.72 Bung Muang - - 136.10 Bung Ya West - - 135.55 Bung Muang West - - 175.64 Bung Ya North - - 430.30 Wichienburi - - 105.29 Na Sanun - - 208.40 Srithep - - 8.39 Na Sanun East+Borang North - - 6,496.67 L33 - - 119.20 L53-A - - 66.54 Arunotai - - 20.02 Burapa - - 249.59 รวม 168.33 429.03 30,891.59

รวมทงหมด 2,860.42 88,632.03 152,004.94

ทมา: รายงานประจาป 2553 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

2.3 พนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย (Malaysia –Thailand Joint Development Area)

นอกจากการใหสมปทานในการสารวจและผลตปโตรเลยมในพนทของประเทศไทย ประเทศไทยยงไดรวมจดตงองคกรรวมไทย – มาเลเซย (Malaysia –Thailand Joint Authority) ในป 2533 ตามพระราชบญญตองคกรรวมไทย – มาเลเซย พ.ศ. 2533 เพอสรวมสทธแทนรฐบาลทงสองประเทศในการสารวจและแสวงหาผลประโยชนจากทรพยากรปโตรเลยมในพนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย (Joint development areas) ซงเปนบรเวณทไทยและมาเลเซยอางสทธในไหลทวปทบซอนกนในบรเวณอาวไทยตอนลาง ครอบคลมพนทประมาณ 7,250 ตารางกโมเมตร โดยในการสารวจและแสวงหาผลประโยชนในพนทดงกลาวใชหลกแบงปนผลประโยชนและคาใชจายเทา ๆ กน

องคกรรวมไทย – มาเลเซย มฐานะเปนนตบคคล มอานาจทาสญญา ไดมา รบซอ รบเอา ถอเอาประโยชนซงสงหารมทรพยและอสงหารมทรพยทกรปแบบ ยกเวนการถอกรรมสทธในทดน และมอานาจ

89

โดนสทธ มอบ คน กอใหเกดภาระตดพน จานอง มอบชวงโอนหรอจาหนายโดยวธอนใด หรอจดการเกยวกบสงหารมทรพยและอสงหารมทรพยใดๆ หรอประโยชนใดๆ ในทรพยสนดงกลาวซงเปนขององคกรรวม ทงนตามขอกาหนดทองคกรรวมเหนสมควร

รฐบาลไทยและมาเลเซยไดแตงตงประธานองคกรรวมฯ และสมาชกรวมฯ ฝายละ 7 คน เพอทาหนาทกากบดแลการทางานขององคกรรวมฯ รวมเปน 14 คน สาหรบฝายไทยสมาชกชดแรกประกอบดวย ม.ร.ว.เกษมสโมสร เกษมศร เปนประธานองคกรรวมฯ ปลดกระทรวงอตสาหกรรม อธบดกรมทรพยากรธรณ อธบดกรมสนธสญญาและกฎหมาย เลขาธการคณะกรรมการกฤษฎกา ผบญชาการทหารเรอ อธบดกรมบญชกลาง เปนสมาชกองคกรรวมฯ โดยมวาระการดารงตาแหนง 3 ป โดยหลงจากทมการพระราชบญญตปรบปรง กระทรวง ทบวง กรม พ.ศ. 2545 ไดมพระราชกฤษฎกาแกไขบทบญญตใหสอดคลองกบการโอนอานาจหนาทของสวนราชการ โดยไดเปลยนจากปลดกระทรวงอตสาหกรรม เปนปลดกระทรวงพลงงาน

2.3.1 การสารวจและการพฒนาปโตรเลยมในพนทพฒนารวม

ภารกจหลกขององครวมฯ คอ การเจรจาเพอตกลงในรางสญญาแบงปนผลผลต (Production Sharing Contract) ภายใตพระราชบญญตองคกรรวมไทย – มาเลเซย พ.ศ. 2533 เพอใหสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมในพนทพฒนารวมกบผประกอบการ โดยบรษทผไดรบสทธตามสญญาแบงปนผลผลตแตละกลม จะดาเนนการทาสญญาดาเนนการรวมซงเรยกวา Joint Operating Agreement (JOA) เพอตงบรษทรวมดาเนนการ Joint Operating Company (JOC) เปนผรบผดชอบดาเนนการแทน

ตามขอมลในรายงานประจาปของกรมเชอเพลงธรรมชาต พ.ศ. 2553 พนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย มทงหมด 3 แปลงสารวจ ไดแก แปลง A-18 แปลง B-17&C-19 และแปลง B-17-01 โดยมบรษทผประกอบการทไดรบสญญาแบงปนผลผลตกบองคกรรวมฯ ดงน

1. บรษท Hess Oil Company of Thailand (JDA) Ltd. (49.5%) บรษท Hess Oil Company of Thailand Inc. (0.5%) และบรษท PCJDA Ltd. จากประเทศมาเลเซย (50%) ในแปลง A-18 โดยมบรษท Carigali Hess Operating Company Sdn.Bhd. (Carigali Hess) เปนผดาเนนการ

2. บรษท PTTEP International Ltd. จากประเทศไทย (50%) กบบรษท PCJDA Ltd. จากประเทศมาเลเซย (50%) ในแปลง B-17 และแปลง B-17-01 โดยบรษท Carigali PTTEPI Operating Company Sdn.Bhd. (CPOC) เปนผดาเนนการ

บรษทผดาเนนงานไดสารวจพบกาซธรรมชาตในแปลง A-18 จานวน 9 แหลง แปลง B-17 จานวน 9 แหลง และในแปลง B-17-01 อก 7 แหลง ในป 2553 แปลง A-18 สามารถผลตและสงกาซไดปรมาณซอขายกาซธรรมชาตรวมแลวได 300,718 ลานลกบาศกฟต และคอนเดนเสท 2,817,471 บารเรล แปลง B-17 บรษท CPOC ผลตและสงกาซไดปรมาณซอขายกาซธรรมชาตเปนจานวน 83,752 ลานลกบาศกฟต และปรมาณการซอขายคอนเดนเสท 2,695,078 บารเรล (รายงานประจาป 2553 กรมเชอเพลงธรรมชาต

90

ตามพระราชบญญตองคกรรวมไทย – มาเลเซย พ.ศ. 2533 กาหนดใหบรษทคสญญาเปนผ รบภาระดานการลงทนทงหมด และเมอสารวจพบปโตรเลยมและมการผลตปโตรเลยมแลวองคกรรวมฯ ยนยอมใหบรษทคสญญาหกปโตรเลยมทผลตไดสวนหนงออกเพอการชดเชยการลงทน แลวนาปโตรเลยมสวนทเหลอมาหกคาภาคหลวง จะกลายเปนปโตรเลยมสวนกาไรซงจะมการแบงผลประโยชนรวมกนระหวางองคกรรวมฯ กบบรษทคสญญา สวนเครองมออปกรณทบรษทคสญญาซอเพอกจการปโตรเลยมจะตกเปนกรรมสทธขององคกรรวมฯ ทนททซอ

สญญาแบงปนผลประโยชนทจดทาขนมกาหนดระยะเวลาสารวจและผลตปโตรเลยม 35 ป โดยในกรณของนามนแบงเปน 3 ชวง คอ ชวงแรกเปนระยะเวลาของการสารวจ 5 ป ชวงถดมาเปนชวงของการพฒนา 5 ป และชวงสดทายเปนระยะเวลาการผลต 25 ป สวนในกรณของกาซธรรมชาต แบงเปน 4 ชวง คอ ชวงแรกเปนระยะเวลาของการสารวจ 5 ป ชวงท 2 ชวงของการศกษาตลาด 5 ป ชวงท 3 เปนชวงของการพฒนา 5 ป และชวงสดทายเปนระยะเวลาการผลต 20 ป

3 พฒนาการของระบบและเครองมอทางการคลงปโตรเลยมของไทย

3.1 เครองมอทางการคลงปโตรเลยมของไทย

เครองมอทางการคลงปโตรเลยมมอยหลากหลายรปแบบดงไดกลาวไวในบทท 3 ในสวนนจะกลาวถงเครองมอทางการคลงปโตรเลยมทประเทศไทยใชอย โดยผรบสมปทานจะตองจายคาตอบแทนแกรฐในรปแบบตางๆ ทถกกาหนดอยในพระราชบญญตปโตรเลยม และพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม ดงมรายละเอยดตอไปน

3.1.1 คาภาคหลวง

ผรบสมปทานจะตองเสยคาภาคหลวงสาหรบปโตรเลยมทขายหรอจาหนายโดยจะจายเปนตวเงนหรอปโตรเลยมกได ในอตรากาวหนาแบบขนบนได (Sliding scale royalty) อตรา 5-15%

ในกรณเสยเปนตวเงนใหเสยคาภาคหลวงตามมลคาปโตรเลยมทขายหรอจาหนายไดในเดอนนนในอตราทกาหนดในบญชอตราคาภาคหลวง คอ อตรา 5-15%

ในกรณเสยเปนปโตรเลยม ใหเสยเปนปรมาณปโตรเลยมทคานวณเปนมลคาไดเทากบจานวนคาภาคหลวงทพงเสยเปนตวเงน

สาหรบปโตรเลยมทผลตไดจากพนทในแปลงสารวจทกรมทรพยากรธรณกาหนดวาเปนแปลงสารวจในทะเลทมน าลกเกน 200 เมตร ใหผรบสมปทานเสยคาภาคหลวง 70% ของจานวนคาภาคหลวงทตองเสย

การชาระคาภาคหลวงใหเปนรายรอบ 1 เดอนปฏทน โดยปโตรเลยมทขายหรอจาหนายไดในรอบเดอนใด ใหชาระคาภาคหลวงภายในเดอนถดไป

91

3.1.2 ภาษเงนไดปโตรเลยม

กาหนดในอตราไมนอยกวา 50% แตไมเกน 60% ของกาไรสทธทไดจากกจการปโตรเลยม

3.1.3 ผลประโยชนตอบแทนพเศษ

เมอผรบสมปทานหกคาใชจายในการลงทนแลว หากมผลกาไรเกดขนเกนกวาทควรไดรบตามปกต เชน กรณทราคาปโตรเลยมสงขนโดยไมคาดคด หรอคนพบปโตรเลยมทมศกยภาพเชงพาณชยสงมาก ผรบสมปทานตองแบงผลประโยชนใหรฐเพมขนจากกาไรนน โดยใหเสยผลประโยชนตอบแทนพเศษจากผลกาไรประจาปในอตราทกาหนดจากคาของรายไดในรอบปตอหลมเจาะลกหนงเมตร ซงมอตราสงสดท 75%

3.1.4 ผลประโยชนพเศษตามสญญาสมปทาน

พระราชบญญตปโตรเลยมไมมการกาหนดเรองผลประโยชนพเศษตามสญญาสมปทานแลว ซงแตเดมตงแตวนท 5 กมภาพนธ 2525 เปนตนมาไดกาหนดใหผขอสมปทานบนบกเสนอผลประโยชนพเศษแกรฐเปนผลประโยชนรายปหรอโบนสรายป โดยผลประโยชนรายป หมายถง จานวนเงนเทากบคาใชจายทผรบสมปทานนาไปคานวณกาไรสทธเพอเสยภาษเงนไดปโตรเลยมเฉพาะสวนทเกน 20% ของรายได สวนโบนสรายป หมายถง จานวนเงนทผรบสมปทานตองจายตามระดบการผลต

โดยสาเหตทมการยกเลกผลประโยชนพเศษตามสญญาสมปทานนน เนองจากขอกาหนดไมจงใจใหมการสารวจและพฒนาปโตรเลยม โดยเฉพาะในแหลงขนาดเลก และในภาวะทราคานามนในตลาดโลกตกตา

อยางไรกตาม ในปจจบนผขอรบสมปทานอาจจะมการเสนอใหผลประโยชนพเศษ ในรปทนการศกษา เงนอดหนน เงนใหเปลาในการลงนามในสมปทานหรอเงนใหเปลาในการผลตนอกเหนอจากเงอนไขทราชการกาหนดใหเปนผลประโยชนพเศษในการประกาศยนขอสมปทานกได

3.2 ระบบการคลงปโตรเลยมของไทย

รฐบาลไดออกกฎหมายทเกยวของกบระบบการคลงปโตรเลยมของไทยไว 2 ฉบบ อนไดแก พระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 และพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ. 2514 เพอเปนหลกเกณฑในการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและผประกอบการ โดยสามารถแบงออกเปน 3 ระบบไดดงตอไปน

3.2.1 ระบบ Thailand I

ภายใตระบบ Thailand I ผรบสมปทานทรฐบาลไดรบผลประโยชนตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 และพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ. 2514 อนไดแก คาภาคหลวง กรณเสย

92

เปนตวเงนอตรา 12.5% ของมลคาปโตรเลยมทขายหรอจาหนาย และหากเสยเปนปโตรเลยม เสยมลคาเทากบ 1 ใน 7 ของมลคาปโตรเลยมทขายหรอจาหนาย และกรณนามนดบสงออก เสยเปนปรมาณมลคาเทากบ 1 ใน 7 ของปรมาณนามนดบทสงออกคณดวยราคาประกาศและหารดวยราคามาตรฐาน และภาษเงนไดปโตรเลยม อตรา 50% ของกาไรสทธ

จากพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 ไดมการเพมเตมอตราคาภาคหลวงสาหรบแปลงสารวจในทะเลทมน าลกเกน 200 เมตร ในป พ.ศ. 2516 ตามพระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2516 คอ คดคาภาคหลวงอตรา 8.75% ของมลคาปโตรเลยมทขายหรอจาหนาย หากเสยเปนปโตรเลยม เสยมลคาเทากบ 7 ใน 73 ของมลคาปโตรเลยมทขายหรอจาหนาย และเปนกรณนามนดบสงออก เสยเปนปรมาณมลคาเทากบ 7 ใน 73 ของปรมาณนามนดบทสงออกคณดวยราคาประกาศและหารดวยราคามาตรฐาน

3.2.2 ระบบ Thailand II

ในชวงทศวรรษท 1980 ราคานามนในตลาดโลกเพมสงขนอยางมาก รวมทงมการคนพบแหลงปโตรเลยมใหม ๆ มากขนในภมภาคน รฐบาลซงเปนเจาของทรพยากรปโตรเลยมจงตองการเพมบทบาทในการควบคมการดาเนนการสารวจและผลต และมความตองการทจะรบผลประโยชนจากการสารวจและผลตเพมสงขน ประกอบกบมการคนพบแหลงนามนดบทกาแพงเพชรซงเปนแหลงนามนดบขนาดกลาง รฐบาลจงมแนวคดวาบรเวณพนทตาง ๆ ทยงไมไดมการสารวจอาจจะมการคนพบแหลงนามนดบขนาดกลางไดอกเชนกน ดงนน จงมการปรบเปลยนเงอนไขผลประโยชนทรฐจะไดรบทเพมเตมจากระบบ Thailand I คอ

1) คาภาคหลวงตามพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2522 ไดกาหนดใหเกบคาภาคหลวงเชนเดยวกบระบบ Thailand I แตกอนทจะมการออก พรบ. ฉบบน ไดมการออก พระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2516 โดยไดรเรมเพมเตมการเกบคาภาคหลวงโดยแบงตามแหลงสารวจและปโตรเลยมทคนพบ พรบ. ฉบบนไดกาหนดเพมเตมวาปโตรเลยมทไดจากแปลงสารวจในทะเลทมน าลกเกนสองรอยเมตร จะจดเกบคาภาคหลวงใน กรณตวเงน เปน 8 ¾ %ของมลคาปโตรเลยมทขายหรอจาหนาย หรอ ในกรณทเสยเปนปโตรเลยม จะจดเกบคาภาคหลวงเปนปรมาณทมมลคาเทากบ 7/73 ของมลคาปโตรเลยมทขายหรอจาหนาย และในกรณนามนดบสงออก ใหเปนเปนปรมาณมลคาเทากบ 7/73 ของปรมาณนามนดบทสงออกคณดวยราคาประกาศและหารดวยราคามาตรฐาน

2) ภาษเงนไดปโตรเลยม ตามพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 3) พ.ศ. 2522 มาตราท 65 กาหนดใหบรษทมหนาทเสยภาษเงนไดดงตอไปน

(1) ภาษเงนไดเปนรายรอบระยะเวลาบญชในอตราทกาหนดโดยพระราชกฤษฎกา ซงตองไมนอยกวา 35% แตไมเกน 48% ของกาไรสทธทไดจากกจการปโตรเลยม

93

(2) ภาษเงนไดในอตรา 23.08% ของเงนกาไรทเหลอจากการชาระภาษเงนไดตาม (1) หรอเงนประเภทอนใดทกนไวจากกาไรดงกลาวหรอทถอวาเปนเงนกาไรดงกลาวทงน เฉพาะจานวนทจาหนายออกนอกราชอาณาจกร

เพอประโยชนในการคานวณภาษเงนไดตาม (2) ใหถอภาษเงนไดตาม (2) นนเปนเงนกาไรทจาหนายออกนอกราชอาณาจกรดวย

3) การหกคาชดเชยรายจายทเปนทน ตามพระราชกฤษฎกากาหนดประเภท อตรา และเงอนไขในการหกคาชดเชยรายจายทเปนทนเกยวกบภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 2) พ.ศ. 2522 ขอ 3.

(1) รายจายทเปนทนทจายไปเพอใหไดมาซงทรพยสนทมรปราง 20% (2) รายจายทเปนทนนอกจากตาม (2) เฉพาะทจายไปสาหรบแปลงสารวจทกรม

ทรพยากรธรณกาหนดวาเปนแปลงสารวจในทะเลทมน าลกเกน สองรอยเมตร ตามกฎหมายวาดวยปโตรเลยม 20%

(3) รายจายทเปนทนทจายไปเพอใหไดมาซงทรพยสนไมมรปรางกอนการผลตและ จาหนายของผผลตกาซธรรมชาต ทงน เฉพาะสญญาซอขายกาซธรรมชาตทไดทากบองคการกาซธรรมชาตแหงประเทศไทย กอนป พ.ศ.2522 20%

(4) รายจายทเปนทนนอกจากตาม (1) (2) และ (3) 10% 4) ผลประโยชนรายป บรษทผรบสมปทานตองจากดคาใชจายทพงหกไดในแตละป

ภายใตพระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยมมใหเกน 20% ของรายไดในรอบปนน มฉะนนตองจายเงนผลประโยชนเปนรายปใหแกรฐเทากบจานวนคาใชจายสวนทเกน

5) โบนสรายป ผรบสมปทานตองจายเงนเพมเปนพเศษ นอกจากคาภาคหลวงเปนอตรารอยละตามปรมาณนามนดบทผลตเพมขน ดงน

- 27.5% ของรายไดจากนามนดบสวนทผลตเฉลยวนละ 10,000 – 20,000 บาเรล - 37.5% ของรายไดจากนามนดบสวนทผลตเฉลยวนละ 20,000 – 30,000 บาเรล - 43.5% ของรายไดจากนามนดบสวนทผลตเฉลยวนละ 30,000 บาเรล ขนไป

ระบบ Thailand II จะสรางผลประโยชนแกรฐเพมขนไดในกรณทมการคนพบแหลงนามนดบขนาดใหญเทานน แตเนองจากในประเทศไทยไมมการคนพบแหลงนามนดบขนาดใหญเกดขนเลย และหลงจากการประกาศใชระบบนเปนเวลา 6 ป รฐบาลไมสามารถเรยกเกบผลประโยชนในระบบนไดเลยเนองจากไมมนกลงทนขอสมปทานภายใตระบบน โดยผประกอบการใหความเหนวาตนเองเสยเปรยบสวนแบงรายไดใหแกรฐมากกวาเมอเปรยบเทยบกบระบบ Thailand I

3.2.3 ระบบ Thailand III

จากระบบ Thailand I ทมลกษณะจงใจตอเอกชนผลงทนแตรฐบาลกยงเหนวาไดรบผลประโยชนไมมากเทาทควร จงไดปรบเปลยนเปนระบบ Thailand II ทรฐไดวางกฎเกณฑเพอดงสวนแบง

94

รายไดใหรฐมากยงขนแตในทางปฏบตแลวหลกเกณฑเหลานไมสามารถจงใจใหผประกอบการมาลงทนสารวจและผลตได รฐจงไมสามารถเรยกเกบผลประโยชนไดจรง จงไดมการปรบเปลยนรปแบบการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐบาลและผประกอบการใหม ตามพระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 4) พ.ศ.2532 ดงน

1) เปลยนอตราคาภาคหลวงจากอตราคงท 12.5% เปนอตรากาวหนาแบบขนบนไดตามปรมาณการผลตดงน

5% เมอผลตไมเกน 60,000 บารเรล 6.25% เมอผลตมากกวา 60,000 บารเรล แตไมเกน 150,000 บารเรล 10% เมอผลตมากกวา 150,000 บารเรล แตไมเกน 300,000 บารเรล 12.5% เมอผลตมากกวา 300,000 บารเรล แตไมเกน 600,000 บารเรล 15% เมอผลตเกน 600,000 บารเรล

2) เกบภาษเงนไดปโตรเลยม อตรา 50% ของกาไรสทธ 3) ยกเลกการเกบผลประโยชนรายป และโบนสรายปตามระบบ Thailand II แตมการ

เกบผลประโยชนตอบแทนพเศษ (Special remuneration benefit) จากกาไรสวนเกน หรอ Windfall profit tax ในอตราสวนของรายไดในรอบปตอหลมเจาะลกหนงเมตร

4) ยกเลกมใหนาคาภาคหลวงมาเครดตภาษ โดยถอวาคาภาคหลวงและผลประโยชนตอบแทนพเศษเปนคาใชจายทพงหกไดในการคานวณภาษ

5) มผลประโยชนพเศษ ทผขอสมปทานอาจจะเสนอใหแกรฐ เชน การใหทนการศกษา เงนอดหนน เงนใหเปลาในการลงนามในสมปทานหรอในการผลต เปนตน

เมอพจารณาถงระบบการคลงปโตรเลยมของไทยแลวพบวา ในปจจบนไมมผไดรบสมปทานภายใตระบบ Thailand II มแตเพยงผไดรบสมปทานในระบบ Thailand I และ Thailand III แลวเทานน ตาราง 4-21 แสดงถงรายละเอยดของผรบสมปทานทอยภายใตระบบ Thailand I และ Thailand III จะเหนไดวาในบางบรษทจะไดรบสมปทานภายใตทงสองระบบ และโดยสวนใหญแลวบรษทหนง ๆ มกไดรบสมปทานมากกวาหนงแปลงในชวงเวลาทตางกนดวย อยางไรกตามในสวนนจะไมไดกลาวถงผรบสมปทานทกรายแตจะเลอกผประกอบการไดรบสมปทาน ดาเนนงานเองและ/หรอไมไดดาเนนงานเอง และมขอมลรายงานการเงนทสามารถหาไดอยบาง1

การสรปรายงานทางการเงนในตารางท 4-21 ชใหเหนเฉพาะผลการดาเนนงานทางการเงนในระดบบรษทเทานนแตไมปรากฏขอมลทางการเงนรายโครงการหรอรายแปลงสมปทาน ซงจะเหนไดวาผรบสมปทานสวนใหญจะอยภายใตระบบ Thailand III และมผรบสมปทานทไดดาเนนการผลตและจดสง

1 สามารถดรายละเอยดไดในภาคผนวก

95

คาภาคหลวงและภาษเงนไดปโตรเลยมใหแกรฐเปนจานวนมากแลวมกจะเปนผประกอบการทไดสมปทานผลตและดาเนนการผลตภายใตระบบ Thailand I เปนสวนใหญและไดสมปทานสารวจและดาเนนการผลตบางแลวภายใตระบบ Thailand III โดยรวมแลวจะเหนวาผประกอบการไดจายคาภาคหลวง ผลประโยชนตอบแทนพเศษ และภาษเงนไดปโตรเลยมใหแกรฐโดยแสดงเปนยอดรวมจานวนไมนอยและยงคงดาเนนงานจนสามารถสรางกาไรสวนเกนใหแกบรษทของตนอกดวย2 ตารางท 4-22 แสดงใหเหนวาในป 2552 รายไดทรฐไดรบจากผประกอบกจการสารวจและผลตปโตรเลยม (เฉพาะบรษททรายงานการเงนอยางครบถวน) คดเปนสดสวนระหวาง 21-38% โดยผประกอบการแตละรายจะสงรายไดใหรฐในมลคาทแตกตางกนขนอยกบวาผประกอบการอยในชวงสารวจหรอชวงผลต หากอยในชวงผลตแลวจะสามารถนาสงคาภาคหลวงและภาษเงนไดปโตรเลยมใหแกรฐไดเปนจานวนมาก โดยภาษเงนไดปโตรเลยมถอวาเปนเงนรายไดทรฐไดรบมากทสดจากผประกอบการโดยมสดสวนเฉลยอยท 18% ของรายไดของรฐโดยรวม ผประกอบการชาระภาษเงนไดปโตรเลยมโดยคดเปนสดสวนตอรายไดหลกของตนเองไมเทากน บรษท ปตท. สผ. สยาม จากด ชาระภาษเงนปโตรเลยมในสดสวนตอรายไดหลกของบรษทสงถง 26.27% ในขณะทบรษทบางบรษทชาระอยทสดสวนประมาณ 17-25% รฐเกบคาภาคหลวงในอตราตามปรมาณการผลตทไดและคดคานวณจากมลคาปโตรเลยมทจาหนายได สาหรบผประกอบการแลวคาภาคหลวงถอวาเปนสวนแบงรายไดหลกทจดสงใหรฐโดยมสดสวนนอยกวาภาษคอนขางมากเฉลยอยท 10% โดยบรษทออเรนท เอนเนอรย จากด ชาระมากทสดคดเปน 16% ของรายไดหลก รองลงมาไดแกบรษท เชฟรอน ออฟชอร (ประเทศไทย) จากด บรษท ปตท.สผ.สยาม จากด และบรษท เพรล ออย (ประเทศไทย) จากด รฐไดรบผลประโยชนตอบแทนพเศษไมมากนกจากผประกอบการเมอคดเปนสดสวนตอรายไดหลกโดยจะเฉลยอยทประมาณ 3% และในบางบรษทกไมไดใหผลประโยชนตอบแทนพเศษแกรฐเลย หากเปรยบเทยบรายไดทรฐไดรบและกาไรสทธทผประกอบการไดรบโดยคดเปนสดสวนตอรายไดหลกแลวพบวาโดยเฉลยรฐจะไดสวนแบงอยท 27.8% ของรายไดหลกซงสงกวาทผประกอบการไดรบเฉลยอยท 26% ของรายไดหลก ผประกอบการทดาเนนการผลตมาไดระยะเวลาหนงและมมลคาการผลตเปนจานวนมากจะมกาไรคดเปนสดสวนตอรายไดหลกทสงมากอนไดแก บรษท ปตท.สผ. สยาม จากด (35.3%) บรษท เพรล ออย (ประเทศไทย) จากด (28.2%) และบรษท เชฟรอน บลอค บ8 32 (ประเทศไทย) จากด (23.35%) เปนตน

2 ไมมขอมลทางการเงนแยกตามพนทและตามสมปทาน

96

ตารางท 4-21 ขอมลการดาเนนงานและขอมลทางการเงนของบรษทผรบสมปทาน บรษท ระบบ ขอมลการการเงน (บาท)

Thail

and I

Thail

and I

II

รายไดหลก คาภาคหลวง ผลประโยชนตอบแทนพเศษ

ภาษเงนไดปโตรเลยม กาไรสทธ

บรษท เจเอสเอกซ เอนเนอรย (ประเทศไทย) จากด - / - - - - 244,866

บรษท เชฟรอน บลอค บ8 32 (ประเทศไทย) จากด / / 2,837,034,585 325,081,871 57,332,501 571,299,244 662,512,231 บรษท เชฟรอน ออฟชอร (ประเทศไทย) / / 17,204,324,113 2,170,187,338 604,343,811 3,724,030,791 3,573,269,034 บรษท ซโน-ไทย เอนเนอรจ จากด - - 118,173,658 5,908,683 - 29,701,862 46,236,883 บรษท ซเอนพซเอชเค (ไทยแลนด) จากด - / 774136991 ไมปรากฎใน

รายงานการเงน ไมปรากฎในรายงานการเงน

114,456,592 293,211,948

บรษท โซโค เอกซพลอเรชน (ประเทศไทย) จากด - / 3,750,930,362 320,587,258 675,604 478,913,100 356,802,450 บรษท ไทย เอนเนอจ รซอสเซส จากด / - 118,173,659 - - 29,846,455 45,435,065 บรษท ไทย เอนเนอรจ จากด - / - - - - - บรษท นวคอสตอล (ประเทศไทย) - / - - - - 28,757,361 บรษท ปตท.สผ. (ประเทศไทย) จากด - / 7,197,622 359,818

(รายงานคาภาคหลวงรวมกบผลประโยชนตอบแทนพเศษ)

396,472 89,902,055

บรษท ปตท.สผ. อนเตอรเนชนแนล จากด - - 12,964,630,713 1,730,114,776 ไมปรากฎในรายงานการเงน

1,511,983,589 1,065,661,431

บรษท ปตท.สผ.สยาม จากด - / 12,815,598,279 1,601,949,786 ไมปรากฎในรายงานการเงน

3,366,681,153 4,522,868,312

97

บรษท ระบบ ขอมลการการเงน (บาท)

Thail

and I

Thail

and I

II

รายไดหลก คาภาคหลวง ผลประโยชนตอบแทนพเศษ

ภาษเงนไดปโตรเลยม กาไรสทธ

บรษท พลงโสภณ จากด / / 1,249,666,967 145,186,983 40,690,509 268,093,725 253,571,921 บรษท เพรล ออย (ประเทศไทย) จากด / / 14,534,616,244 1,817,118,781 ไมปรากฎใน

รายงานการเงน 2,326,673,430 4,098,512,731

บรษท เพรล ออย (อมตะ) จากด - / - - - - -5,265,590 บรษท เพรล ออย (อาวไทย) จากด - / - - - - -649,018 บรษท เพรล ออย ออฟชอร จากด - / - - - - บรษท แพนโอเรยนท รซอสเซส (ประเทศไทย) จากด

- / 4,298,379,495 ไมปรากฎในรายงานการเงน

335,998,626 749,327,396 749,279,356

บรษท สยาม โมเอโกะ จากด - / - - - - -9,737 บรษท อพโก (โคราช) จากด - / 6,388,604 ไมปรากฎใน

รายงานการเงน ไมปรากฎในรายงานการเงน

ไมปรากฎในรายงานการเงน

-23,063,641

บรษท ออเรนจ เอนเนอรย จากด / / 15,083,893,059 2,424,731,503 (รายงานคาภาคหลวงรวมกบผลประโยชนตอบแทนพเศษ)

2,326,275,733 2,455,051,295

ทมา: รายงานการเงนป 2552 (รายละเอยดอยในภาคผนวก)

98

ตารางท 4-22 ขอมลทางการเงนและสดสวนตอรายไดหลกของบรษททไดรบสมปทานบางรายในป 2552 บรษท

ขอมลการการเงน (บาท) สดสวนตอรายไดหลก (%)

รายไดหลก คาภาคหลวง ผลประโยชนตอบแทนพเศษ

ภาษเงนไดปโตรเลยม

กาไรสทธ คาภาคหลวง ผลประโยชนตอบแทนพเศษ

ภาษเงนไดปโตรเลยม

รายไดของรฐโดยรวม

กาไรสทธ

บรษท เชฟรอน บลอค บ8 32 (ประเทศไทย) จากด

2,837,034,585 325,081,871 57,332,501 571,299,244 662,512,231 11.46 2.02 20.14 33.62 23.35

บรษท เชฟรอน ออฟชอร (ประเทศไทย)

17,204,324,113 2,170,187,338 604,343,811 3,724,030,791 3,573,269,034 12.61 3.51 21.65 37.77 20.77

บรษท โซโค เอกซพลอเรชน (ประเทศไทย) จากด

3,750,930,362 320,587,258 675,604 478,913,100 356,802,450 8.55 0.02 12.77 21.33 9.51

บรษท ปตท.สผ.สยาม จากด 12,815,598,279 1,601,949,786 ไมปรากฎในรายงานการเงน

3,366,681,153 4,522,868,312 12.50 - 26.27 38.77 35.29

บรษท พลงโสภณ จากด 1,249,666,967 145,186,983 40,690,509 268,093,725 253,571,921 11.62 3.26 21.45 36.33 20.29 บรษท เพรล ออย (ประเทศไทย) จากด

14,534,616,244 1,817,118,781 ไมปรากฎในรายงานการเงน

2,326,673,430 4,098,512,731 12.50 - 16.01 28.51 28.20

บรษท แพนโอเรยนท รซอสเซส (ประเทศไทย) จากด

4,298,379,495 ไมปรากฎในรายงานการเงน

335,998,626 749,327,396 749,279,356 - 7.82 17.43 25.25 17.43

บรษท ออเรนจ เอนเนอรย จากด

15,083,893,059 2,424,731,503 2,326,275,733 (รายงานคาภาคหลวงรวมกบผลประโยชนตอบแทนพเศษ)

2,455,051,295 16.07 15.42 31.50 16.28

99

3.2.4 ผลประโยชนทเกดขนจากการสารวจและการพฒนาปโตรเลยมในพนทพฒนารวมไทย-มาเลเซย

ในมาตราท 10 ของพระราชบญญตองคกรรวมไทย – มาเลเซย พ.ศ. 2533 กาหนดใหองคกรรวมฯ ชาระคาภาคหลวงแกรฐบาลทงสอง แตละฝายในอตราฝายละ 5% ของผลผลตรวมของปโตรเลยม และในมาตราท 11 กาหนดใหคาใชจายทเกดขนและผลประโยชนทองคกรรวมฯ ไดรบจากกจกรรมทดาเนนไปในพนทพฒนารวม เปนภาระและสวนแบงเทาๆ กนของรฐบาลทงสองประเทศ เมอองคกรรวมฯ ดาเนนการใหสทธสารวจและผลตแกบรษทคสญญาตามสญญาแบงปนผลผลต จะตองดาเนนการตามขอกาหนดและเงอนไข ดงน

1) ผไดรบสทธตองจายชาระคาภาคหลวงเปนจานวน 10% ของผลผลตรวมของปโตรเลยมใหแกองคกรรวม ทงนกเพอใหองคกรรวมฯ สามารถจายคาภาคหลวงใหแกรฐบาลทงสองประเทศไดตามขอกาหนดในมาตรา 10

2) ผไดสญญาสามารถหกคาใชจายในการประกอบกจการปโตรเลยมไดสงสดในอตรา 50% ของผลผลตปโตรเลยม

3) ผลผลตปโตรเลยมทผไดสญญาสามารถผลตไดหลงจากหกคาใชจายในขอ 1) และ 2) ใหถอเปนผลผลตปโตรเลยมสวนกาไร ซงกาหนดใหแบงใหแกองคกรรวมฯ และผไดรบสญญาเทากน คอ องคกรรวมฯ ไดรบสวนแบงผลผลต 50% และผไดสญญาไดรบสวนแบงผลผลต 50%

4) เงนบารงการวจย ผรบสญญาตองชาระแกองคกรรวมฯ ในอตรา 0.5% ของปโตรเลยมสวนตนทนรวมกบปโตรเลยมสวนกาไร ซงเงนบารงนจะไมสามารถหกจากผลผลตได

5) ภาษเงนไดปโตรเลยม (Petroleum income tax) 8 ปแรกของการผลตไมตองชาระภาษเงนไดปโตรเลยม 7 ปถดไปชาระในอตรา 10% และหลงจากนนอตรา 20% ของรายไดทพงตองชาระ (Taxable income)

ตามรายงานประจาป 2548-2552 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต แสดงใหเหนวากรมเชอเพลงธรรมชาตไดจดเกบรายไดจากองคกรรวมฯ ซงประกอบการในพนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย และนาสงเปนรายไดของรฐประกอบดวย คาภาคหลวง ปโตรเลยมสวนทเปนกาไร การจายเงนตามขอ 5.3 ของสญญา โบนสการผลต และรายไดอนๆ ซงมเครองมอทางการคลงทหลากหลายมากกวาทรฐเกบภายใตสมปทานในประเทศไทย โดยมรายละเอยดดงแสดงในตารางท 4-23 จะเหนไดวาเงนนาสงรฐบาลไทยในพนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย สงขนโดยตลอดนบแตป 2548 โดยในป 2552 รายไดเพมขนเปน 233.18 ลานดอลลารสหรฐ รายไดเกนกวากงหนงมาจากปโตรเลยมสวนทเปนกาไร รองลงมาคอรายไดจากคาภาคหลวง

100

ตารางท 4-23 รายไดของรฐบาลไทยจากการประกอบการในพนทพฒนารวมไทย – มาเลเซย รายการ จานวนเงนทนาสงรฐบาลไทย (ดอลลารสหรฐ)

2548 2549 2550 2551 2552 Discovery Bonus 500,000 500,000 - - - คาภาคหลวง 9,707,147 29,274,418.83 27,577,343.71 57,707,317 77,813,146.94 ปโตรเลยมสวนทเปนกาไร

13,166,728 46,713,133.91 47,348,233.05 114,670,021.55 154,356,346.71

การจายเงนตามขอ 5.3 ของสญญา

365,636 2,035,096.43 3,359,548.92 9,181,727.56 1,655,884.79

โบนสการผลต 175,000 350,000 - 350,000 175,000 เบดเตลดอนๆ 1,593 26,505.26 21,752.44 104,725.31 177,093.73 รวม 23,916,105 78,899,154.43 78,306,878.11 182,013,792.42 233,177,472.17 ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2548-2552 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

4 ผลประโยชนของรฐจากกจการสารวจและผลตปโตรเลยม

ผลประโยชนทรฐไดรบจากการสารวจและผลตปโตรเลยมสามารถแบงออกเปนคาภาคหลวงปโตรเลยม ภาษเงนไดปโตรเลยม และ ผลประโยชนตอบแทนพเศษ ดงแสดงในตารางท 4-24 ผลประโยชนทรฐไดรบเพมขนอยางตอเนองจาก ป 2524 โดยเรมแรกรฐมรายไดจากคาภาคหลวงและภาษเงนไดปโตรเลยมเปนหลก ตอมาเมอมการพฒนาพนทรวมไทย-มาเลเซย รฐจงไดรบสวนแบงรายไดในรปของคาภาคหลวงปโตรเลยมเพมขนโดยรายไดในสวนนรฐไดรบตงแตป 2548 นอกจากนภายใต Thailand III รฐยงไดรบผลประโยชนตอบแทนพเศษอกดวยโดยไดรบตงแตป 2547 หากพจารณาเฉพาะในป 2552 จะเหนไดวา รายไดทรบสวนใหญในการดาเนนกจการสารวจและผลตปโตรเลยมจะไดรบจะเหนไดวาในป 2552 ผลประโยชนทรฐไดรบโดยรวมแลวสงถง 140,959 ลานบาท โดยผลประโยชนทรฐไดรบเกนกวากงหนงมาจากภาษเงนไดปโตรเลยมคดเปนมลคา 86,664 ลานบาท ในขณะทคาภาคหลวงมสดสวนนอยกวาอยท 33.6% คดเปนมลคารวมในประเทศและพนทไทยมาเลเซย 47,370 ลานบาท และรฐไดรบผลประโยชนตอบแทนพเศษไมมากนกคดเปนมลคาประมาณ 6.9 พนลานบาท โดยรวมแลวจะเหนไดวานบตงแตป 2524-2552 รฐมรายไดจากคาภาคหลวงรวมทงสน 351,440 ลานบาท ภาษเงนไดปโตรเลยมรวมทงสน 405,158 ลานบาท และไดรบผลประโยชนตอบแทนพเศษรวมทงสน 22,866 ลานบาท คดเปนมลคารวม 732,101 ลานบาท ในสวนของคาภาคหลวงปโตรเลยม เปนคาภาคหลวงปโตรเลยมทมาจากแหลงในประเทศ มลคา 329,729 ลานบาท คดเปน 93.8% ของรายไดจากคาภาคหลวงทงหมด และคาภาคหลวงปโตรเลยมทมาจาก

101

พนทไทย-มาเลเซย 21,711 ลานบาท หรอคดเปน 6.2% ของรายไดจากคาภาคหลวงทงหมด โดยคาภาคหลวงปโตรเลยมจากในประเทศเกบจากนามนดบ กาซธรรมชาต กาซธรรมชาตเหลว รวมเปนมลคา 37,704 ลานบาท ในป 2552 จะเหนไดวาคาภาคหลวงปโตรเลยมจะเกบไดจากกาซธรรมชาตเปนหลก รองลงมาคอการเกบจากนามนดบ ดงรายละเอยดในตารางท 4-24 จากตารางท 4-25 แสดงใหเหนวานบจากป 2524-2553 รายไดของรฐในรปของคาภาคหลวงปโตรเลยมคดเปนประมาณ 12.5% ของมลคาปโตรเลยมทผลตได การจดสรรรายไดจากคาภาคหลวงปโตรเลยมตามพนทในประเทศ โดยจะตองจดสรรคาภาคหลวงสาหรบแหลงบนบกและแหลงในทะเลใหแกทองถนและ/หรอสวนกลาง โดยใชเกณฑ วธการ เงอนไข และอตราดงตอไปน

1. คาภาคหลวงสาหรบแหลงบนบก ใหจดสรรแกทองถนตามประกาศคณะกรรมการการกระจายอานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ดงน

อตรา 20% ใหแก องคการบรหารสวนตาบล (อบต.) และเทศบาลในเขตพนทสมปทานทมการผลตปโตรเลยม จดสรรตามจานวนองคกร

อตรา 10% ใหแก อบต. และเทศบาลอนทอยในจงหวดทมพนทครอบคลมการผลตปโตรเลยม จดสรรตามสดสวนจานวนประชากรตามหลกฐานทะเบยนราษฎร

อตรา 10% ใหแก อบต. และเทศบาลทอยในจงหวดอน (ทวประเทศ) จดสรรตามสดสวนจานวนประชากรตามหลกฐานทะเบยนราษฎร

อตรา 20% ใหแก องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) สวนทเหลอ 40% นาสงคลงเปนรายไดแผนดน

2. คาภาคหลวงสาหรบแหลงในทะเล ใหนาสงคลงเปนรายไดแผนดนทงหมด

เมอครบกาหนดเวลาทจะตองจดสรรเงนคาภาคหลวงปโตรเลยม ใหแก ทองถนใหจดทารายงานสรปรายละเอยดจานวนเงนทจดสรรและนาฝากไวทกรมบญชกลาง และโอนเงนดงกลาวใหแกองคกรทองถนตางๆ โดยสงรายงานการจดสรรเงนใหแกกองคลง ปละ 4 งวด รายไตรมาส ภายใน 1 เดอนถดจากแตละไตรมาส

จากตารางท 4-26 จะเหนไดวาคาภาคหลวงกวา 95% นาสงคลงเปนรายไดแผนดน มเพยงประมาณ 5% เทานนทจดสรรใหแกองคกรปกครองสวนทองถน

102

ตารางท 4-24 ผลประโยชนของรฐจากกจการสารวจและผลตปโตรเลยม (ลานบาท)

ปงบประมาณ พ.ศ.

รวม คาภาคหลวง ภาษเงนได

ปโตรเลยม ผลประโยชน ตอบแทนพเศษ ในประเทศ ไทย-มาเลเซย

2524 111 111 - - - 2525 492 492 - - - 2526 763 763 - - - 2527 1,278 1,278 - - - 2528 2,308 2,126 - 182 - 2529 1,545 1,545 - - - 2530 1,794 1,765 - 29 - 2531 2,592 1,968 - 624 - 2532 3,780 2,104 - 1,676 - 2533 5,154 2,451 - 2,703 - 2534 5,513 2,821 - 2,692 - 2535 6,139 3,137 - 3,002 - 2536 6,520 3,223 - 3,297 - 2537 6,319 3,400 - 2,919 - 2538 6,465 3,478 - 2,987 - 2539 9,011 4,577 - 4,434 - 2540 12,151 6,834 - 5,317 - 2541 18,911 8,042 - 10,869 - 2542 18,461 8,497 - 9,964 - 2543 29,272 13,475 - 15,797 - 2544 33,000 14,657 - 18,343 - 2545 34,846 15,663 - 19,183 - 2546 45,617 18,292 - 27,318 - 2547 61,337 21,306 - 38,992 1,039 2548 78,395 29,443 771 46,104 2,077 2549 108,390 35,228 2,742 62,610 7,810 2550 107,410 37,457 2,407 60,349 7,197 2551 124,527 47,892 6,125 65,767 4,743 2552 140,959 37,704 9,666 86,664 6,925 รวม 732,101 329,729 21,711 405,158 22,866

ทมา: กฤตยาพร (2553)

103

ตารางท 4-25 มลคาผลผลตปโตรเลยม และรายไดของรฐบาลในรปคาภาคหลวงปโตรเลยม 2524-2533 2534-2538 2539-2543 2544-2548 2549 2550 2551 2552 2553 รวม

กาซธรรมชาต

ปรมาณ (MMcf) 1,232,100.09 1,644,619.64 2,904,415.81 3,598,614.69 810,371.58 871,230.36 916,739.43 861,875.70 939,517.47 13,779,484.77

มลคา (ลานบาท) 68,848.31 86,094.32 225,491.07 412,836.01 112,794.10 125,770.49 148,803.26 146,129.48 163,623.32 1,490,390.36

คาภาคหลวง (ลานบาท) 8,623.96 10,761.78 28,026.16 52,007.94 14,219.54 15,816.37 18,669.16 18,343.91 20,501.96 186,970.78

Condensate

ปรมาณ (Mbbl) 43,910.14 49,726.33 83,467.64 101,164.58 23,668.25 24,020.36 27,846.86 26,695.85 29,296.47 409,796.48

มลคา (ลานบาท) 22,827.42 22,144.01 58,078.61 137,689.17 54,642.33 56,877.18 84,655.86 52,306.17 67,363.45 556,584.20

คาภาคหลวง (ลานบาท) 2,857.37 2,767.98 7,259.49 17,209.98 6,830.29 7,109.65 10,581.98 6,538.27 8,420.43 69,575.44

นามนดบ

ปรมาณ (Mbbl) 50,667.47 43,203.73 60,816.62 153,694.04 45,921.18 48,705.74 51,078.61 54,029.91 55,978.50 564,095.80

มลคา (ลานบาท) 24,966.89 20,699.06 49,468.80 231,527.96 109,158.51 114,528.78 153,787.36 108,522.36 134,667.62 947,327.34

คาภาคหลวง (ลานบาท) 3,120.86 2,529.91 6,139.24 30,142.65 14,178.30 14,531.07 18,641.34 12,822.06 15,614.54 117,719.97

รวมทงหมด

มลคา (ลานบาท) 116,642.62 128,937.39 333,038.48 782,053.14 276,594.94 297,176.45 387,246.48 306,958.01 365,654.39 2,994,301.90

คาภาคหลวง (ลานบาท) 14,602.19 16,059.67 41,424.89 99,360.57 35,228.13 37,457.09 47,892.48 37,704.24 44,536.93 374,266.19

สดสวนคาภาคหลวงตอมลคาปโตรเลยม (รอยละ)

12.52 12.46 12.44 12.71 12.74 12.60 12.37 12.28 12.18 12.50

ทมา: รายงานประจาป พ.ศ.2548-2553 ของกรมเชอเพลงธรรมชาต กระทรวงพลงงาน

104

ตารางท 4-26 คาภาคหลวงปโตรเลยมจากในประเทศจาแนกตามผลตภณฑปโตรเลยมและพนททไดรบการจดสรรรายได

ป

คาภาคหลวงปโตรเลยมจากในประเทศ (ลานบาท) จดสรรให (ลานบาท)

นามนดบ กาซฯ กาซฯเหลว LPG รวม อบต. ในพนท อบจ. อบต.

นอกพนท รวม

2539 525 3,149 830 73 4,577 0 0 69 69

2540 653 4,825 1,266 91 6,834 0 0 157 157

2541 622 6,218 1,127 75 8,042 0 0 206 206

2542 934 6,000 1,472 92 8,497 0 305 203 509

2543 2,929 7,834 2,565 146 13,475 0 496 331 827

2544 2,921 9,180 2,414 141 14,657 159 435 343 936

2545 3,663 9,532 2,344 123 15,663 273 273 273 820

2546 5,160 10,196 2,806 130 18,292 301 301 301 903

2547 6,278 10,879 4,009 140 21,306 292 292 292 877

2548 11,440 12,221 5,637 145 29,443 421 421 421 1,263

2549 14,046 14,220 6,830 133 35,228 511 511 511 1,532

2550 14,531* 16,816 7,110 - 37,457 612 612 612 1,836

2551 18,642* 18,669 10,582 - 47,893 1,017 1,017 1,017 3,051

2552 12,822* 18,344 6,538 - 37,704 636 636 636 1,908

ทมา: กฤตยาพร (2553) หมายเหต: * หมายความวาไดรวม LPG เขาไปดวย

105

บทท 5 การวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทย

ในบทนจะวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยม (Petroleum Fiscal Regime) ของประเทศไทย โดยจะเรมจากการวางกรอบการวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยม และจะกลาวถงวธการศกษา ขอสมมตทจาเปนในการศกษา ขอมลทใชในการศกษา การวเคราะหสถานการณ และรายงานผลการศกษาในสวนสดทาย

1 กรอบการวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยม

ปโตรเลยมถอวาเปนทรพยากรธรรมชาตทสาคญของประเทศ รฐจงพยายามทจะนาทรพยากรพลงงานนมาใชใหเกดประโยชนสงสด การสารวจและผลตปโตรเลยมเปนกจการทสามารถสรางรายไดใหแกรฐไดเปนจานวนมาก อยางไรกตามปโตรเลยมเปนทรพยากรธรรมชาตซงมปรมาณจากดและเมอผลตและนามาใชแลวกจะคอย ๆ หมดไปในทสด รฐบาลทกประเทศทวโลกตระหนกถงความสาคญและลกษณะของทรพยากรธรรมชาตพลงงานนจงใชหลกการในการดาเนนกจการวาเมอมการสารวจ ขดเจาะ และผลตแลวรฐจะตองสามารถดง “คาเชาทางเศรษฐกจ” จากการดาเนนงานในกจการนใหไดมลคาสงสด

ดงทไดกลาวไวในบทท 2 คาเชาทางเศรษฐกจแสดงถงความแตกตางของมลคาการผลต (Value of production) และตนทนในการดงทรพยากรมาใช (Extraction cost) โดยตนทนนประกอบดวยตนทนในการสารวจ พฒนา ขดเจาะ ดาเนนงาน รวมไปถงอตราผลตอบแทน (Rate of return) หรอสวนแบงกาไร (Share of profit) ทผประกอบการควรไดรบ คาเชาทางเศรษฐกจจงเปนมลคาของปโตรเลยมทเปนสวนเกน (Surplus) ของตนทนทเกดขนน

รฐบาลในแตละประเทศมกจะวางระบบการคลงปโตรเลยมโดยมวตถประสงคเพอดงคาเชาทางเศรษฐกจใหไดมลคาสงสดผานเครองมอทางการคลงทหลากหลาย อาทเชน ภาษ คาภาคหลวง และผลประโยชนตอบแทนพเศษ เปนตน อยางไรกตามกจการสารวจและผลตปโตรเลยมเปนกจการทมความเสยงเปนอยางมาก ดงนนการออกแบบระบบการคลงปโตรเลยมจงตองพจารณาถงความเสยงและผลตอบแทนทผประกอบการควรไดรบดวย การวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมจงมกจะใชทฤษฎคาคาดหมาย (Expected value theory) ทฤษฎภาษ (Taxation theory) ทฤษฏมลคาปจจบน (Present value theory) เปนรากฐานในการวเคราะหและออกแบบระบบการคลงปโตรเลยม

วตถประสงคของการออกแบบระบบการคลงปโตรเลยมของรฐคอสรางระบบทมประสทธภาพทจะทาใหผประกอบการทเสนอมลคาสงสดใหแกรฐควรไดรบสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยม ในตลาดทมประสทธภาพ การประมลแขงขน (competitive bidding) เพอสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมเปนวธทมประสทธภาพมากทสดทรฐสามารถใหสทธแกผประกอบการทเสนอมลคาสงสดใหแกรฐ แตขอจากดในโลกของความเปนจรงททาใหวธดงกลาวไมสามารถบรรลวตถประสงคในการจดสรรสทธอยางม

106

ประสทธภาพกคอขอมลขาวสารทไมสมบรณ เนองมาจากกจการการสารวจปโตรเลยมมความไมแนนอนอยมากขนอยกบเทคนคในการสารวจและขอมลทางธรณวทยา จงมผประกอบการเพยงไมกรายเขารวมประมลเพอสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยม ซงเปนขอจากดสาคญในการจดประมลแขงขนอยางมประสทธภาพ ดงนน เพอใหแนใจวารฐจะไดรบมลคาสงสดจากทรพยากรพลงงาน รฐบาลจงมกใชระบบการคลงเปนเครองมอแทนเพอใหเกดประสทธภาพในการจดเกบรายไดเพอสะทอนมลคาสงสดจากทรพยากรพลงงานทรฐควรไดรบ

รฐบาลสามารถดดซบคาเชาทางเศรษฐกจไดทนททใหสทธในการสารวจและผลตโดยอาศยโบนส หรอระหวางการผลตตามสญญาสมปทานหรอสญญาแบงปนผลผลตโดยใชเครองมอทางการคลงตาง ๆ เชนคาภาคหลวง ภาษ สวนแบงกาไร เปนตน

จะเหนไดวาคาเชาทางเศรษฐกจทรฐไดรบระหวางการผลตถอวาเปนคาเชาทางเศรษฐกจทขนอยกบปรมาณและมลคาการผลต จงมความเสยงอยระดบหนงทงความเสยงทางดานการผลตและความเสยงตอความผนผวนของราคาปโตรเลยม และเปนความเสยงทรฐและผประกอบการแบงสวนกน ในทางตรงกนขาม ระหวางการสารวจปโตรเลยม รฐมกจะยกเวนหรอเกบเฉพาะโบนสเมอใหสทธแกผประกอบการแลวซงมมลคาไมสงนกเพอจงใจใหผประกอบการมาลงทนสารวจ ระหวางการสารวจรฐจงแบกรบความเสยงมากกวาผประกอบการ ในตลาดทมประสทธภาพ โบนสควรจะมมลคาเทากบมลคาปจจบนของคาเชาทางเศรษฐกจทคาดหมายโดยรวม (Present value of the total expected economic rent)

หากรฐกลวความเสยงรฐควรใชโบนสและคาภาคหลวงเปนเครองมอทางการคลงในการดดซบคาเชาทางเศรษฐกจเพอปองกนความเสยงหากการสารวจไมประสบความสาเรจ แตหากรฐตองการแบงสวนความเสยง รฐควรใชการแบงสวนการผลตหรอการแบงสวนกาไรโดยผานระบบภาษเพอดงดดใหผประกอบการมาลงทน

นอกจากจะพจารณาถงลกษณะของระบบการคลงปโตรเลยมในประเทศของตนแลว รฐบาลจะตองคานงถงระบบการคลงปโตรเลยมของตนเองโดยเปรยบเทยบกบประเทศเพอนบานดวย หากสมมตใหตลาดของการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมในโลกเปนตลาดทมการแขงขนสมบรณ ประเทศทมศกยภาพทางธรณวทยาสง ราคา wellhead สง ตนทนการพฒนาโครงการตา และความเสยงทางการเมองนอยจะสามารถเสนอเครองมอทางการคลงทเขมงวดไดมากกวาประเทศทไมมลกษณะดงกลาวหรอมลกษณะดงกลาวไมมากนก นอกจากนความเขมแขงทางเศรษฐกจ เสถยรภาพทางการเมอง ความตองการของตลาด อปทานในตลาด รวมไปถงสภาพทางการเงนและเศรษฐกจของโลกกมผลกระทบตอการเลอกใชเครองมอทางการคลงดวยเชนกน

เมอพจารณาถงปจจยตาง ๆ การวเคราะหความเปนไปไดของโครงการสารวจและผลตปโตรเลยมจงมกจะใชการวเคราะหสวนลดกระแสเงนสด (Discounted cash flow analysis) เพอหามลคาปจจบนของมลคาคาดหมาย (Expected value) ของ “สวนแบงรายไดทรฐไดรบ” (Government take: GT) และ “สวนแบง

107

รายไดทผประกอบการหรอผรบสมปทานหรอผทาสญญาไดรบ” (Company take หรอ Contractor take: CT) โดยคานงถงความเสยงตลอดทงโครงการ การวเคราะหดวยวธนเปนวธทละเอยดและรดกมทสดทจะสามารถประมาณการ GT และ CT ไดอยางถกตองและใกลเคยงกบลกษณะของโครงการสารวจและผลตปโตรเลยมทมลกษณะทแตกตางกนตามสภาพภมประเทศ เทคโนโลยในการสารวจ ขดเจาะและผลต และความเสยง แตแนวทางการวเคราะหดงกลาวจาเปนจะตองใชขอมลของโครงการโดยละเอยดไมวาจะเปนขอมลกระแสเงนสด ขอมลทางเทคนค และปรมาณและมลคาการผลต ซงในขณะทดาเนนงานวจยอยนผวจยยงไมสามารถเขาถงขอมลของโครงการได อยางไรกตามยงมอกแนวทางหนงทรฐบาลและผประกอบกจการปโตรเลยมทวโลกนยมนามาใชในการคานวณ GT และ CT โดยไมจาเปนตองอาศยขอมลกระแสเงนสดตลอดทงโครงการ และคานวณ GT และ CT โดยตรงจากระบบการคลงปโตรเลยมทรฐกาหนดไว Johnston (2003) เรยกวธดงกลาววา Quick-look approach วธนใหผลการศกษาทใกลเคยงกบวธ Discounted cash flow analysis ถง 95% จงเปนวธทไดรบการยอมรบใหใชแทนวธ Discounted cash flow analysis ในกรณทขาดขอมลโดยละเอยดในการศกษา

2 วธการศกษา

ในสวนนจะกลาวถงวธการศกษาโดยเรมตนจากนยามและวธคานวณ GT และ CT และจะกลาวถงนยามและวธคานวณตวชวดอน ๆ เพอใชประกอบในการประเมนและเปรยบเทยบระบบการคลงปโตรเลยมตาง ๆ โดยคานงถงผลประโยชนของรฐและผประกอบการรวมกน หากการออกแบบสญญา (ไมวาจะเปนสญญาประเภทใด) เปนไปอยางมประสทธภาพแลวผลประโยชนทเกดขนจะเปนผลประโยชนรวมกนระหวางรฐและผประกอบการ (Alignment of interest) ดงนน Johnston (2003) ไดเสนอแนะวาการออกแบบระบบการคลงปโตรเลยมจงควรมขอคานงหลก ๆ อยสามประการอนไดแก

ประการแรก ระบบการคลงปโตรเลยมควรแบงสวนกาไร (Division of profits) ระหวางรฐและผประกอบการอยางเพยงพอและเปนธรรม

ประการทสอง ระบบการคลงปโตรเลยมควรจะประกนสวนแบงรายไดของรฐ (Government guaranteed share of revenue) เพอลดความเสยงทางดานรายไดปโตรเลยมใหแกรฐ

ประการทสาม ระบบการคลงปโตรเลยมควรสรางแรงจงใจใหแกผประกอบการในการดาเนนกจการอยางมประสทธภาพโดยสามารถลดและควบคมตนทน

ดงนน ระบบการคลงปโตรเลยมทมประสทธภาพจงควรครอบคลมขอคานงเหลานซงจะทาใหสญญามประสทธภาพ ยดหยน ครอบคลม และมเสถยรภาพ สามารถดงดดใหผประกอบการมาลงทนในกจการสารวจและผลตปโตรเลยมและขณะเดยวกนยงสามารถรกษาผลประโยชนใหแกรฐในฐานะเจาของทรพยากรพลงงานอยางคมคาอกดวย ลกษณะของระบบการคลงปโตรเลยมทมความยดหยน (Flexible fiscal regime) จะทาใหสวนแบงรายไดทรฐไดรบแปรผนตามผลการดาเนนงานทเปลยนแปลงไปอนเนองมาจากปจจยภายนอกเชนการเปลยนแปลงของราคาปโตรเลยมเปนตน (Tordo, 2007, p.14)

108

ในสวนนจะนยามและกลาวถงวธคานวณตวชวดตาง ๆ เพอใชวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของไทยและกรณศกษาจากตางประเทศ โดยจะคานงถงหลกเกณฑเหลานในการวเคราะหตอไปดวย

โครงการสารวจ ขดเจาะ และผลตปโตรเลยม มกจะเรมตนตงแตการสารวจซงในระยะเวลาดงกลาว ผประกอบการยงไมมรายได และจะมรายไดเมอดาเนนการผลตแลว ดงนนรฐบาลสวนใหญมกจะไดรบสวนแบงรายไดหรอสวนแบงกาไรกตอเมอโครงการนน ๆ ดาเนนงานจนถงชวงทมการผลตแลว เพอใหเขาใจงายตอการคานวณและเพอแสดงใหเหนถง “สวนแบงรายไดสงสดทรฐพงไดรบหากมการดาเนนการผลตอยางเตมท” ผวจยจะศกษาเฉพาะกรณทผประกอบการไดสารวจ ขดเจาะ และดาเนนการผลตอยางเตมกาลง (Full cycle) ในโครงการหนง ๆ และตวชวดทจะกลาวถงนเปนตวชวดในชวงเวลาหนงเทานน ไมใชตวชวดทคดคานวณตลอดอายโครงการ

ผวจยไดใชตวชวดสาหรบประเมนระบบการคลงปโตรเลยมอยหลากหลายตวกเพอตรวจสอบใหแนชดวาผลการประเมนทงในประเทศไทยและตางประเทศมความคงเสนคงวาและสามารถเปรยบเทยบได โดยตวชวดจะประกอบดวยตวชวดทสะทอนผลประโยชนทรฐไดรบอนไดแกสวนแบงรายไดทรฐไดรบ (GT) Effective Royalty Rate (ERR) และ สวนแบงรายไดสวนเพมทรฐไดรบ และตวชวดทสะทอนผลประโยชนทผประกอบการไดรบอนไดแก สวนแบงรายไดทผประกอบการไดรบ (CT) การเขาถงรายรบรวมของผประกอบการ (Access to Gross Revenue) R factor, Entitlement Index และ Saving Index โดยมรายละเอยดดงตอไปน

2.1 สวนแบงรายไดทรฐไดรบ (Government take) และสวนแบงรายไดทผประกอบการไดรบ (Company take)

สวนแบงรายไดทรฐไดรบ (Government Take: GT) คอสดสวนรายไดทรฐไดรบตอรายรบหกดวยตนทน โดยรายไดทรฐไดรบอยในรปแบบตาง ๆ ไมวาจะเปนคาภาคหลวง ภาษเงนไดนตบคคลหรอภาษเงนไดปโตรเลยม และ/หรอ สวนแบงกาไร (profit sharing)

สวนแบงรายไดทรฐไดรบสามารถคานวณไดจาก 1-CT โดย CT หรอ Company take คอสวนแบงรายไดทผประกอบการไดรบ แสดงโดยสดสวนรายไดทผประกอบการไดรบตอรายรบหกดวยตนทน โดยรายไดทผประกอบการไดรบนนเกดจากรายรบทงหมดหกดวยคาภาคหลวง การหกคาตนทน (Cost Recovery) ภาษเงนไดนตบคคลหรอภาษเงนไดปโตรเลยม และ/หรอ สวนแบงกาไร

รฐมกนา GT มาพจารณาวาการใหสมปทานหรอการใหสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยมใหแกผประกอบการจะกอใหเกดรายไดตอรฐอยางคมคา เพยงพอ และเปนธรรมหรอไม สวนใหญแลวรฐและผประกอบการจะใหความสาคญแก GT กอนและในขณะทตกลงเจรจารวมไปถงการทาสญญาในชวงทสารวจเปนอยางมากเพอพจารณาถงความเปนไปไดของผลตอบแทนทตางฝายจะไดรบในขณะทยงมความเสยงในการสารวจปโตรเลยม เมอโครงการไดรบการพฒนาและเปนทแนชดวาไดสารวจพบปโตรเลยมในขนตอนนรฐและผประกอบการจะใหความสาคญแกอตราผลตอบแทนทตนจะไดรบมากกวา GT หรอ CT

109

ดงนน GT และ CT จงมประโยชนในการพจารณาวาโครงการนนาจะดาเนนการหรอไมในสายตาของรฐและผประกอบการตามลาดบ

2.2 การเขาถงรายรบรวมของผประกอบการ (Access to Gross Revenue)

การเขาถงรายรบรวมของผประกอบการ หรอ Access to Gross Revenue (AGR) จะคานวณจากคาตนทนสงสดทผประกอบการไดรบอนญาตใหนามาหกได (Full cost recovery limit) รวมกบกาไรสทธหลงหกภาษทผประกอบการไดรบ AGR แสดงใหเหนถง “สดสวนสงสด” ของรายรบทงหมดทผประกอบการสามารถเขาถงไดและไดรบคนในรปของการหกตนทนและกาไรสทธ ยงคา AGR สงจะยงจงใจใหผประกอบการสนใจมาลงทนในกจการสารวจและผลตปโตรเลยม AGR มกจะถกนามาพจารณาในขนตอนทผประกอบการคนทน (Capital Cost Recovery Stage) เนองจาก AGR สะทอนใหเหนวาผประกอบการจะคนทนไดรวดเรวเพยงใด

2.3 Effective Royalty Rate

Effective Royalty Rate (ERR) หรอบางครงเรยกวา RP (Royalty and Government Profit Oil/Gas) เปนตวชวดทใชประกอบกน (Complement) กบ AGR โดย ERR จะพจารณาจากมมมองของรฐ ERR แสดงใหเหนถง “สดสวนตาสด” ของรายรบทงหมดทรฐสามารถเขาถงไดและไดรบคนในรปของคาภาคหลวงและสวนแบงกาไร ERR จงเปนตวชวดทประกนการเขาถงรายไดใหแกรฐ แมแตในกรณทรฐไมเกบคาภาคหลวงเลยรฐกยงมทางเขาถงรายไดในทางอน สวนใหญแลวเมอรฐอนญาตใหผประกอบการไดรบอนญาตใหหกตนทนไดสงสด ผประกอบการมกจะมกาไรเพยงเลกนอยแตละไดรบอนญาตไมใหจายภาษ

ERR สะทอนใหเหนถงระดบรายไดทรฐไดรบประกนวาจะไดรบเปนอยางนอย (Guaranteed share of revenue) สาหรบในระบบสมปทาน หากรฐอนญาตใหผประกอบการสามารถหกตนทนไดเตมทโดยไมมการจากด (No cost recovery limit) และไมเกบคาภาคหลวง ERR จะเทากบศนย หรอรฐไมไดรบรายไดใด ๆ เลย แตหากรฐเกบคาภาคหลวงเพยงอยางเดยว ERR จะมคาเทากบอตราคาภาคหลวง ในระบบสญญาแบงปนผลผลต หาก ERR มคาสง กยงแสดงใหเหนวารฐสามารถไดรบรายไดมากขน

ในขณะท GT สามารถนามาพจารณาไดตลอดอายโครงการ ERR มกถกนามาพจารณาในชวงแรกของโครงการหรอทเรยกวา Capex recovery phase วาในขณะทรฐอนญาตใหผประกอบการสามารถหกคนตนทนไดเตมท ผประกอบการจะคนทนไดรวดเรวเพยงใด และถกนามาพจารณาอกครงในชวงสดทายของโครงการเพอสะทอนใหเหนถงความสามารถในการคนทนในสวนของตนทนในการดาเนนงาน Opex recovery phase

110

2.4 R factor

R factor คานวณจากสดสวนรายรบรวมทผประกอบการไดรบตอคาใชจายทผประกอบการจายตามจรง (cost recovery) โดยรายรบรวมนครอบคลมตนทนจรงและกาไรสทธหลงหกภาษแลว R factor จะแสดงใหเหนถงผลตอบแทนทผประกอบการจะไดรบเมอเปรยบเทยบกบคาใชจายของตนเอง ยง R factor มคาสง ผประกอบการยงไดรบประโยชนมากยงขน

2.5 Entitlement Index

Entitlement Index แสดงใหเหนถงผลตอบแทนทผประกอบการไดรบกอนหกภาษโดยรวมทงตนทนการผลตและกาไรกอนหกภาษ แสดงใหเหนวาผประกอบการมสทธทจะไดรบผลตอบแทนสงสดจากโครงการเปนสดสวนเทาใด สวนใหญแลวบรษทนามนขามชาตจะมความหวงใยวาตนเองจะมกรรมสทธเหนอทรพยากรปโตรเลยมทคนพบและผลตไดเทาไร ทงนเพอนามาเปนปรมาณสารองของตนเอง และปรมาณสารองนมผลทางจตวทยาตอราคาหนของบรษทนามนขามชาตเหลาน ภายใตระบบสมปทาน Entitlement Index จะอยทประมาณ 90% ซงสงกวาภายใตระบบแบงปนผลผลตซง Entitlement Index จะอยทประมาณ 50-60% เทานน โดยสวนใหญแลว Entitlement Index สามารถเปลยนแปลงไดตลอดอายโครงการขนอยกบประเภทของสญญา การเปลยนแปลงราคานามน รวมทงความรเกยวกบหลมทสารวจ ขดเจาะ และผลตทมมากยงขน

2.6 Company Saving Incentive หรอ Saving Index

ในระบบสมปทานตนทนทสามารถนามาหกลดไดเรยกวา Deductions ในขณะทในระบบ PSC มการหกคาตนทน (Cost recovery) ทงผประกอบการและรฐบาลมแรงจงใจทจะลดตนทนใหตาลง ดงนนหากวาตนทนลดตาลง 1 บาท รฐและผประกอบการจะแบงผลประโยชนทไดจากการลดตนทนกนอยางไร

หากปจจยอน ๆ ไมเปลยนแปลง เมอตนทนลดลงไป 1 บาท กาไรทผประกอบการไดรบจะเพมขนเชนกน รฐจะไดรบสวนแบงกาไรและไดรบภาษจากกาไรทผประกอบการไดรบ ในขณะทผประกอบการจะไดรบกาไรสทธหลงหกภาษ

Saving index จะคานวณจากกาไรสทธหลงหกภาษทผประกอบการไดรบซงสะทอนใหเหนวาเมอผประกอบการลดตนทนได 1 บาทแลว ผประกอบการจะไดสวนแบงกาไรจากตนทนทลดลงไปนนเปนจานวนเทาไร และสวนทเหลอจาก 1 บาทนจงเปนสวนแบงกาไรทเกดขนจากตนทนทลดลงทรฐไดรบ (1-Saving index)

2.7 สวนแบงรายไดสวนเพมทรฐไดรบ (Marginal Government Take)

ในขณะท GT คานวณจากรายรบของโครงการหกดวยตนทน Marginal Government Take (MGT) คานวณโดยใชสตรเดยวกนเพยงแตสมมตใหตนทนเทากบศนย ถงแมวาสมมตฐานนจะไมเปนจรงแตอยาง

111

ใดแตสมมตฐานนกมประโยชน โดย Marginal government take มกจะถกนามาใชเพอตอบคาถามวา หากปจจยอน ๆ ไมเปลยนแปลง แลวราคานามนดบหรอกาซธรรมชาตขนเพยง 1 บาท รฐจะไดรบสวนแบงรายไดสวนเพมเทาใด เนองจากการทราคาเพมขนไมไดทาใหผประกอบการมตนทนในการผลตเพมขนแตอยางใดแตกลบมรายรบเพมขน ดงนนในการคานวณจงกาหนดวาไมมตนทนเกดขน Marginal government take จงสะทอนใหเหนถงสวนแบงรายไดสวนเพมทรฐไดรบเมอราคามการเปลยนแปลง และยงสะทอนใหเหนวาหากม “กาไรสวนเกนทไมไดคาดหมาย (Windfall profit)” จากราคานามนทสงขน รฐจะไดรบสวนแบงรายไดเทาใด

ในการคานวณ Marginal government take จะมคาตากวา GT เสมอ เนองจาก “สวน” มคามากกวานนเอง

3 ขอมลทใชในการศกษาและการวเคราะหสถานการณจาลอง

การศกษานจะประเมนและวเคราะหเปรยบเทยบเครองมอทางการคลงของประเทศไทยและประเทศเพอนบานอนไดแกกมพชา พมา อนโดนเซย และเวยดนาม ซงเปนประเทศทผประกอบการของไทยไปลงทนดวย ทงนเพอพจาณาวาภายใตระบบการคลงปโตรเลยมของไทย เครองมอทางการคลงทรฐใชไดใหผลตอบแทนแกรฐเพยงพอและเปนธรรมหรอไมเมอเปรยบเทยบกบประเทศเพอนบานทผประกอบการของไทยเลอกทจะไปลงทน อยางไรกตามผวจยตระหนกดกวาการตดสนใจลงทนของผประกอบการของไทยทงในประเทศและตางประเทศนนมปจจยอน ๆ ประกอบอกดวยนอกเหนอจากระบบการคลงปโตรเลยม อาทเชน ความเปนไปไดทางเทคนค ความเปนไปไดทางธรณวทยา ซงอยนอกเหนอขอบเขตของงานวจยน

3.1 ขอมลทใชในการศกษา

ในการวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของไทยและประเทศอน ๆ จาเปนตองอาศยขอมลเครองมอทางการคลงปโตรเลยม โดยขอมลทจาเปนในการวเคราะหไดนาเสนอไวในตารางท 5-1 และ 5-2

งานศกษานจะเปรยบเทยบระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทยในปจจบนอนไดแก Thailand I และ Thailand III กบระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศเพอนบานอนไดแก พมา เวยดนาม อนโดนเซย และกมพชา จากตารางท 5-2 จะเหนไดวาประเทศเหลานใชระบบสญญาแบงปนผลผลตทงหมดในขณะทมแตเพยงประเทศไทยทยงใชระบบสมปทาน ผวจยไดอาศยขอมลจาก บมจ. ปตท.สผ. ซงผรบสมปทานรายใหญของประเทศไทยและไดออกไปลงทนในตางประเทศดวย โดยทางบมจ. ปตท.สผ. ไดใหขอมลรายละเอยดของระบบและเครองมอทางการคลงในประเทศตาง ๆ ท บมจ. ปตท.สผ. ไปลงทนอยในปจจบน ในระบบการคลงปโตรเลยมของแตละประเทศจะประกอบดวยเครองมอทางการคลงทสาคญดงน คาภาคหลวง (คานวณตามมลคาปโตรเลยมทขายได) การหกคาตนทน (คานวณตามมลคาปโตรเลยมทขายได) ภาษเงนไดไดปโตรเลยมหรอภาษเงนไดนตบคคล (คานวณตามกาไรสทธจากการประกอบกจการ

112

ปโตรเลยมของผประกอบการ) และสวนแบงกาไรทรฐไดรบ ซงเครองมอเหลานจะเปนตวแปรหลกในการคานวณตวชวดตาง ๆ จะสงเกตไดวาภายใตระบบสมปทาน รฐมกจะไมกาหนดหรอจากดสดสวนการหกคาตนทน โดยอนญาตใหผประกอบการสามารถหกคาตนทนหรอเรยกวา Deduction ไดเตมเมดเตมหนวย และมกจะไมกาหนดสวนแบงกาไรทรฐไดรบ (Profit sharing) แตจะเกบคาภาคหลวงและภาษเงนไดเทานน ในขณะทภายใตระบบสญญาแบงปนผลผลต รฐสามารถทจะเลอกใชเครองมอทางการคลงทหลากหลายอนไดแกคาภาคหลวง การหกคาตนทน ภาษเงนได และสวนแบงกาไรทรฐไดรบ ผวจยตระหนกดวาในทางปฏบตแลวเครองมอทางการคลงมอยดวยกนหลากหลายประเภทขนอยกบสญญาทไดตกลงกนระหวางรฐและผประกอบการ แตเพอใหการเปรยบเทยบระหวางประเทศเปนไปอยางเหมาะสมบนพนฐานเดยวกน ผวจยจงไดตกรอบเฉพาะเครองมอทางการคลงทใชกนอยในทก ๆ ประเทศททาการศกษาและเปนเครองมอทสะทอนถง “ผลตอบแทน” ทรฐจะไดรบ หากพจารณาถงเครองมอทางการคลงทมกพบเหนในสญญาอนไดแก “โบนสในการลงนามในสญญา” (Signature Bonuses) แลว Johnston and Johnston (2010) ไดกลาวไววาในการประเมนสวนแบงรายไดทรฐไดรบ ผศกษามกไมนาโบนสมาพจารณารวมดวย เนองจากโบนสทรฐไดรบมสดสวนตอกาไรเพยงเลกนอยเทานน สวนใหญแลวรฐจะเกบโบนสเพอประกน “ความเสยง” หากโครงการขดเจาะและสารวจไมประสบผลสาเรจในทายทสดรฐยงไดรบรายไดอยบาง นอกจากนการเกบโบนสยงมจานวนทแตกตางกนตามพนทและโครงการทผประกอบการเขาไปสารวจและขดเจาะจงยากทจะหาโบนสทเปนฐานเดยวกนเพอใชในการคานวนสวนแบงรายไดทรฐไดรบ ดวยเหตนผวจยจงไมรวมโบนสในการลงนามในสญญาเขาไปในการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม จากตารางท 5-1 และ 5-2 จะเหนไดวาในขณะทประเทศไทยภายใตระบบ Thailand I กมพชาและพมาใชคาภาคหลวงแบบอตราเดยวโดยกาหนดคาภาคหลวงไวท 12.5% และ 10% ตามลาดบ ประเทศไทยภายใตระบบ Thailand III และประเทศเวยดนามกลบเปนประเทศทใชคาภาคหลวงแบบขนบนได (Sliding scale) โดยในแบบขนบนไดนยงผประกอบการผลตไดมากเทาใด รฐกยงจะไดรบคาภาคหลวงในอตราทสงขนเทานน มเพยงประเทศอนโดนเซยเทานนทไมเกบคาภาคหลวง

ในงานศกษาน ประเทศไทยเปนประเทศเดยวทไมมสวนแบงกาไรใหแกรฐ ทกประเทศจะกาหนดสวนแบงกาไรไวโดยแบงแยกตามประเภทปโตรเลยมอนไดแกน ามนและกาซธรรมชาต และยงกาหนดสวนแบงกาไรแบบขนบนไดไวดวยโดยใชหลกการเดยวกนกบคาภาคหลวงคอยงผลตมากรฐยงไดอตราสวนแบงกาไรสงไปดวย และมเพยงประเทศอนโดนเซยทกาหนดสวนแบงกาไรไวเพยงอตราเดยวโดยแยกตามนามนและกาซธรรมชาต นอกจากนทกประเทศยงเกบภาษเงนไดดงแสดงรายละเอยดไวในตารางท 5-2 งานศกษานจะคานวณตวชวดเพอประเมนระบบการคลงปโตรเลยมตามขอมลทไดแสดงในตารางท 5-1 และ 5-2

113

ตารางท 5-1 เครองมอทางการคลงภายใตระบบสมปทานของประเทศไทย เครองมอ Thailand I Thailand III

ระบบ สมปทาน สมปทาน คาภาคหลวง (% ของมลคาปโตรเลยมทขายไดในรอบเดอน)

12.5% 5% ไมเกน 60,000 บารเรล 6.25% มากกวา 60,000 บารเรล แตไมเกน 150,000 บารเรล 10% มากกวา 150,000 บารเรล แตไมเกน 300,000 บารเรล 12.5% มากกวา 300,000 บารเรล แตไมเกน 600,000 บารเรล 15% สวนทเกน 600,000 บารเรล

ภาษเงนไดปโตรเลยม (% ของกาไรสทธจากการประกอบกจการปโตรเลยม)

50% 50%

ตารางท 5-2 เครองมอทางการคลงภายใตระบบแบงปนผลผลตในประเทศเพอนบาน

เครองมอ กมพชา พมา ระบบ สญญา (สญญาแบงปนผลผลต) สญญา (สญญาแบงปนผลผลต) คาภาคหลวง (% ของมลคาปโตรเลยมทขายได) 12.5% 10% การหกคาตนทน (Cost Recovery) (% ของมลคาปโตรเลยมทขายได)

70-80% สาหรบนามน 90% สาหรบกาซธรรมชาต

50-60% ขนอยกบระดบความลกของนา

ภาษเงนไดนตบคคล (% ของกาไรสทธจากการประกอบกจการปโตรเลยม)

30% 30%

สวนแบงกาไรทรฐไดรบ (% ของรายรบทหกคาตนทน)

นามน 42% 0-10 Kbpd 47% 10-25 Kbpd 52% 25-50 Kbpd 57% 50-75 Kbpd 62% 75-100 Kbpd 67% 100+ Kbpd กาซ 40% 0-175 MMscfd 45% 175-350 MMscfd 50% 350-525 MMscfd 60% 525+ MMscfd

ขนอยกบปรมาณการผลต onshore/offshore และระดบความลกของนา นามน (กรณ offshore และ deepwater) 60% <25 Kbpd 65% <50 Kbpd 75% <100 Kbpd 80% <150 Kbpd 85% >150 Kbpd กาซธรรมชาต 65% <300 MMscfd 75% <600 MMscfd 85% <900 MMscfd 90% >900 MMscfd

114

ตารางท 5-2 เครองมอทางการคลงภายใตระบบแบงปนผลผลตในประเทศเพอนบาน (ตอ) เครองมอ เวยดนาม อนโดนเซย

ระบบ สญญา (สญญาแบงปนผลผลต) สญญา (สญญาแบงปนผลผลต) คาภาคหลวง (% ของมลคาปโตรเลยมทขายได) Standard royalty rate

นามน: 6% 0-20 Kbpd 8% 20-50 Kbpd 10% 50-75 Kbpd 15% 75-100 Kbpd 20% 100-150 Kbpd 25% >150 Kbpd กาซธรรมชาต: 0% 0-175 MMscfd 5% 175-355 MMscfd 10% >355 MMscfd Frontier royalty rate นามน: 4% 0-20 Kbpd 6% 20-50 Kbpd 8% 50-75 Kbpd 10% 75-100 Kbpd 15% 100-150 Kbpd 20% >150 Kbpd กาซธรรมชาต: 0% 0-175 MMscfd 3% 175-355 MMscfd 6% >355 MMscfd

-

การหกคาตนทน (Cost Recovery) (% ของมลคาปโตรเลยมทขายได)

50% พนทมาตรฐาน 70% Frontier area

90% (รายไดหลงจากหก First Tranche Petroleum 10% สามารถนาไปหกเปนคาใชจายไดทงหมด 100%)

ภาษเงนไดนตบคคล (% ของกาไรสทธจากการประกอบกจการปโตรเลยม)

50% พนทมาตรฐาน 32% Frontier area

44%

สวนแบงกาไรทรฐไดรบ (% ของรายรบทหกคาตนทน) นามน 70% 0-30 Kbpd 75% 30-50 Kbpd 80% >50 Kbpd กาซธรรมชาต ใช conversion factor ท 6 mcf/bbl เพอเปลยนกาไรนามนใหเปนกาไรกาซ ใชชวงเดยวกนกบสวนแบงกาไรนามน

Frontier Area: 65% สาหรบนามน 60% สาหรบกาซธรรมชาต (หลงหกภาษแลว) Proven Area: รฐจะไดรบมากขน แลวแตกรณไป

ทมา: บมจ. ปตท.สผ.

115

ถงแมวาแตละประเทศจะใชเครองมอการคลงทไมแตกตางกนมาก แตการกาหนดอตราสวนคาภาคหลวงและการแบงสวนกาไรทรฐและผประกอบการไดรบมความหลากหลายโดยขนอยกบประเภทของปโตรเลยม ปรมาณการผลต และพนททเปดใหสารวจและผลต ในงานศกษานผวจยจะคานวณตวชวดสาหรบประเทศไทยและประเทศเพอนบานโดยละเอยด และในกรณศกษาของตางประเทศ โดยจะศกษาทงเครองมอทางการคลงทใชกบการสารวจและผลตนามนและกาซธรรมชาต และผวจยจะเลอกกรณทอตราในขนบนไดมอตราสงทสด ตวอยางเชน ผวจยจะศกษาระบบการคลงของประเทศ “เวยดนาม” เฉพาะในกรณมาตรฐานทงในนามนและกาซธรรมชาตเทานนเนองจากผวจยเหนวาอตราขนบนไดในกรณมาตรฐานมอตราทสงกวาในกรณ Frontier area ในกรณของประเทศ “พมา” ผวจยไดเลอกกรณ Offshore และทะเลนาลก ในกรณของประเทศ “อนโดนเซย” จะศกษากรณ Frontier Area และในกรณของประเทศ “กมพชา” จะศกษาทกกรณ ทงนเนองจากผวจยตองการประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของไทยโดยเปรยบเทยบกบ “อตราสงสด” ทรฐบาลในประเทศเพอนบานพงจะไดรบ เพอใหผลการศกษามความชดเจนและสามารถเปรยบเทยบกนได

ผวจยตระหนกดวานอกจากเครองมอทางการคลงทไดกลาวมาน ในการใหสทธในการสารวจและผลตปโตรเลยม รฐบาลยงมเครองมออน ๆ อกทมกจะเรยกเกบจะผประกอบการอาทเชนผลประโยชนตอบแทนพเศษในรปของโบนสพเศษทจายใหรฐเมอลงนามในสญญา (Signature bonus) โบนสเมอคนพบแหลงปโตรเลยม เงนบรจาค การอบรมบคลากรในประเทศ เปนตน เครองมอเหลานมกไมมความสมพนธโดยตรงกบปรมาณหรอมลคาการผลตทได และไมมความสมพนธโดยตรงกบผลการดาเนนงานของผประกอบการดวยเชนกน อกทงยงมความหลากหลายขนอยกบสญญาทไดตกลงกนไวระหวางรฐและผประกอบการ ดงนนเพอใหการคานวณตวชวดมความคงเสนคงวาและสามารถนาตวชวดมาเปรยบเทยบทงภายในและระหวางประเทศ และเพอสะทอนการสรางรายไดใหแกรฐบนพนฐานของการดาเนนงานทมประสทธภาพของผประกอบการ ผวจยจงจะไมนาเครองมอเหลานมาประกอบการพจารณา

3.2 การวเคราะหสถานการณจาลอง (Scenario analysis)

งานศกษานจะใชการวเคราะหสถานการณจาลอง (Scenario analysis) ทางดานตนทนทแตกตางกนออกไป เพอพจารณาวาเมอมการเปลยนแปลงของตนทนมผลตอ take ทรฐและผประกอบการจะไดรบอยางไร และตวชวดตาง ๆ จะมการเปลยนแปลงอยางไร โดยแบงสถานการณตนทนเปน 2 กรณดงน

1. กรณตนทนสง (High cost case)โดยตนทนคดเปนสดสวน 60% ของมลคาปโตรเลยม 2. กรณตนทนตา (Low cost case) โดยตนทนคดเปนสดสวน 30% ของมลคาปโตรเลยม ผประกอบการจะเผชญกบสถานการณตนทนในการดาเนนงานสงหรอตากขนอยกบความสามารถ

ในการผลตและชวงในการผลต โดยแตละชวงการผลตผประกอบการจะเผชญกบตนทนในระดบทแตกตางกนทงนขนอยกบลกษณะทางธรณวทยา เทคโนโลย และความสามารถในการประกอบการ ในระบบสมปทาน ผประกอบการจะสามารถหกตนทนทเกดขนตามจรงไดทงหมด ขณะทในระบบสญญาแบงปน

116

ผลผลต ผประกอบการจะสามารถหกตนทนทเกดขนไดแตไมเกนกวา Cost recovery limit ทตกลงไวในสญญา

4 ผลการศกษา

จากตารางท 5-3 พบวาภายใต “ระบบการคลงปโตรเลยม Thailand I” รฐไดรบ GT เปนสดสวน 65.6% และ 58.9% ของมลคาปโตรเลยมในสถานการณตนทนสงและตนทนตาตามลาดบ ERR ในระบบนเทากบคาภาคหลวง ซงแสดงถงสดสวนตาสดของรายไดจากปโตรเลยมทรฐจะสามารถเขาถงได และ MGT ซงแสดงใหเหนวาหากราคาปโตรเลยมเพมขน 1 บาท รฐจะไดรบสวนแบงรายไดเปนสดสวนเทากบ 56.3% ของมลคาปโตรเลยม

ภายใต Thailand I ผประกอบการจะไดรบ CT เปนสดสวน 34.4% และ 41.1% ของมลคาปโตรเลยมในสถานการณตนทนสงและตนทนตาตามลาดบ และสามารถเขาถงรายรบรวมในอตรา 73.8% และ 58.8% ของมลคาปโตรเลยมในสถานการณตนทนสงและตนทนตาตามลาดบ R factor ท 1.2 และ 2 เทาในกรณตนทนสงและตนทนตาตามลาดบ สะทอนใหเหนวาผประกอบการไดรบรายรบรวมในสดสวนทสงกวาคาใชจายจรงทเกดขน ในขณะท Entitlement Index ซงแสดงใหเหนวาผประกอบการมสทธทจะไดรบผลตอบแทนสงสดถง 87.5% ของมลคาปโตรเลยม ภายใต Thailand I AGR มคาเทากบ Entitlement Index เนองจากไมมการกาหนด Cost Recovery Limit และ Saving index สามารถชไดวาหากผประกอบการดาเนนงานอยางมประสทธภาพและสามารถลดตนทนลงได 1 บาท ผประกอบการจะไดรบสวนแบงกาไรเปนจานวน 0.5 บาท

ในภาพรวมจะเหนไดวาระบบการคลงปโตรเลยมภายใต Thailand I ยงมการแบงสวนรายไดระหวางรฐและผประกอบการอยางเพยงพอ แตการรบประกนรายไดใหแกรฐยงไมดนกเนองจากรฐพงพาแตรายไดจากคาภาคหลวงเปนหลกและไมไดรบสวนแบงรายไดแตอยางใด เมอพจารณาในมมของผประกอบการจะเหนไดวา Thailand I สามารถสรางแรงจงใจใหแกผประกอบการในการดาเนนงานไดเปนอยางด โดยสามารถเขาถงรายไดและไดมโอกาสไดรบผลตอบแทนคอนขางสง

เปนทนาสงเกตวาภายใต Thailand I เมอผประกอบการสามารถลดตนทนลงไดรฐกลบไดรบสวนแบงรายไดนอยลง ลกษณะนเปนลกษณะทวไปของระบบสมปทานทมคาภาคหลวงเปนเครองมอหลกทางการคลงในการจดสรรรายไดใหแกรฐคอรฐจะไดรบสวนแบงรายไดแบบถดถอย (Regression) เมอผประกอบการสามารถดาเนนงานไดอยางมประสทธภาพ หากเมอผประกอบการดาเนนงานอยางไรประสทธภาพและมตนทนสงรฐกลบไดสวนแบงรายไดมากกวา ดงนนระบบการคลงปโตรเลยมลกษณะนจงไมกระตนใหรฐสงเสรมใหผประกอบการดาเนนงานอยางมประสทธภาพเทาทควร

117

ตารางท 5-3 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม:Thailand I

% ของมลคาปโตรเลยม High cost case Low cost case

Gross revenue 100.0 100.0

Royalty 12.5 12.5

Net Revenue 87.5 87.5

Deductions (Costs) 60.0 30.0

Taxable income 27.5 57.5

Total taxes 13.8 28.8

Company cash flow 13.8 28.8

Company take 34.4 41.1

Government take 65.6 58.9

Access to Gross Revenue 73.8 58.8

Effective Royalty Rate 12.5 12.5

R factor (times) 1.2 2.0

Entitlement Index 87.5 87.5

Saving Index (Baht) 0.5 0.5

Marginal government take 56.3 56.3 เมอนาระบบการคลงปโตรเลยมภายใต Thailand III มาพจารณา จากตารางท 5-4 จะเหนไดวาเมอพจารณาคาภาคหลวงในบนไดขนแรกรฐจะไดรบ GT นอยทสดและ GT จะเพมสงขนเรอย ๆ เมออตราขนบนไดสงขนตาม โดยบนไดขนตาสดรฐไดรบ GT ท 56.3% และเพมสงขนจงถงบนไดขนสดทายเปน 68.8% ในกรณตนทนสง และ ขนตาสดท 53.6% และขนสงสดอยท 60.7% ในกรณตนทนตา สาหรบ ERR ยงคงสะทอนอตราคาภาคหลวงอยเชนเดม และ MGT จะสงขนตามลาดบอตราขนบนได

จะเหนไดวาภายใต Thailand III การทรฐนาอตราคาภาคหลวงแบบขนบนไดมาใชกลบทาใหผประกอบการไดรบสวนแบงรายไดลดนอยลงเมอปรมาณการผลตสงขน โดยจะเหนไดวา CT ในขนบนไดตาสดคอ 43.8% และลดลงเหลอ 31.3% ในขนสงสดในกรณตนทนสง ในขณะทในกรณตนทนตา CT ในขนบนไดตาสดคอ 46.4% และลดลงเหลอ 39.3% ในขนสงสด เมอพจารณา AGR และ Entitlement Index จะเหนไดวาผประกอบการจะสามารถเขาถงรายไดมากกวาในขนบนไดทตากวา และหากผประกอบการสามารถลดตนทนของตนเองไดจะไดรบ R factor ทสงขนดวย และสามารถไดรบกาไรเพมขนอกดวยเมอพจารณาจาก Saving index

118

เมอเปรยบเทยบกบ Thailand I ทใชอตราคาภาคหลวงเพยงอตราเดยว การนาอตราคาภาคหลวงแบบขนบนไดมาใชภายใต Thailand III สามารถแบงสวนกาไรระหวางรฐและผประกอบการอยางเพยงพอ และรฐยงมโอกาสไดรบสวนแบงรายไดสงขนเมอผประกอบการผลตไดมากขนจงมลกษณะทยดหยนกวาภายใตระบบ Thailand I และสามารถสงเสรมใหเกดการสารวจและผลตในหลมใหญและเลก อยางไรกตาม การรบประกนรายไดใหแกรฐยงคงไมดนกเพรายงคงเปนระบบทพงพารายไดจากคาภาคหลวงเพยงอยางเดยว และการกาหนดอตราขนบนไดเชนนยงอาจจะสรางแรงจงใจใหผประกอบการผลตในปรมาณนอย สาหรบผประกอบการแลวจะเหนไดวา Thailand III สามารถจงใจใหผประกอบการดาเนนงานไดอยางมประสทธภาพ โดยหากผประกอบการสามารถลดตนทนการผลตลงได ผประกอบการจะไดรบสวนแบงรายไดมากขนและไดรบกาไรสงขน เมอพจาณาประเทศเพอนบานโดยเรมตนจากประเทศทม “อตราคาภาคหลวงคงท” อนไดแกประเทศ “กมพชา” และ “พมา” จะเหนไดวาทงสองประเทศมการแบงแยกระบบการคลงปโตรเลยมตามประเภทของปโตรเลยมออกเปนกาซธรรมชาตและนามน โดยเกบคาภาคหลวงเทากนในปโตรเลยมทงสองชนดน แตกาหนดสวนแบงกาไรแบบขนบนไดทแตกตางกน จากตารางท 5-5 และ 5-6 จะเหนไดวาประเทศ “กมพชา” เกบคาภาคหลวงในอตราท “เทากน” กบประเทศไทยภายใตระบบ Thailand I ทงในทรพยากรนามนและกาซธรรมชาต แตเนองจากประเทศกมพชาเกบสวนแบงกาไรแบบขนบนไดดวยจงทาใหรฐไดรบสวนแบงกาไรสงกวาทประเทศไทยไดรบในทกขนบนไดของสวนแบงกาไร เปนทนาสงเกตวาเมอผประกอบการสามารถลดตนทนลงไดรฐกลบไดรบสวนแบงรายไดในอตราทลดลงในทกขนบนไดของสวนแบงกาไร (พจารณากรณตนทนตา) จงเปนทประจกษวาถงแมวารฐจะเกบสวนแบงกาไรแบบขนบนไดดวย การถดถอยของรายไดทรฐไดรบ (Regression of GT) ยงเกดขนในระบบทมการจดเกบคาภาคหลวงเสมอ ทงนเพราะการจดเกบคาภาคหลวงทาใหกาไรทสามารถนามาแบงไดลดนอยลงนนเอง เนองจากมสวนแบงกาไรใหแกรฐจงทาให ERR และ MGT ของประเทศกมพชามคาสงกวาของประเทศไทยภายใตระบบ Thailand I

เมอพจารณาถงสวนแบงรายไดทผประกอบการในประเทศกมพชาไดรบนนตากวาทผประกอบการของไทยไดรบโดยยงผลตมาก ผประกอบการยงไดรบสวนแบงรายไดนอยลง อยางไรกตามความสามารถในการเขาถงรายได (AGR) มสดสวนทสงอยเกนกวา 80% ในทกขนบนไดและทกกรณ จงสะทอนใหเหนวาระบบการคลงปโตรเลยมของกมพชาสามารถสรางแรงจงใจใหแกผประกอบการไดระดบหนง และยงสามารถจงใจใหผประกอบการเพมประสทธภาพและลดตนทนของตนเองอกดวยเนองจาก CT ในกรณตนทนตานนสงกวาในกรณตนทนสง

119

ตารางท 5-4 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand III

High cost case Low cost case

ปรมาณการผลต (Kbpm) ปรมาณการผลต (Kbpm) % ของมลคาปโตรเลยม 0- 60 60-150 150-300 300-600 >600 0- 60 60-150 150-300 300-600 >600 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 Net Revenue 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 Deductions (Total costs) 60.0 60.0 60.0 60.0 60.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 Taxable income 35.0 33.8 30.0 27.5 25.0 65.0 63.8 60.0 57.5 55.0 Total taxes 17.5 16.9 15.0 13.8 12.5 32.5 31.9 30.0 28.8 27.5 Company cash flow 17.5 16.9 15.0 13.8 12.5 32.5 31.9 30.0 28.8 27.5 Company take 43.8 42.2 37.5 34.4 31.3 46.4 45.5 42.9 41.1 39.3 Government take 56.3 57.8 62.5 65.6 68.8 53.6 54.5 57.1 58.9 60.7 Access to Gross Revenue 77.5 76.9 75.0 73.8 72.5 62.5 61.9 60.0 58.8 57.5 Effective Royalty Rate 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 R factor 1.3 1.3 1.3 1.2 1.2 2.1 2.1 2.0 2.0 1.9 Entitlement Index 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 Saving Index 0.5 1.5 2.5 3.5 4.5 4.5 5.5 6.5 7.5 8.5 Marginal government take 52.5 53.1 55.0 56.3 57.5 52.5 53.1 55.0 56.3 57.5

120

จากตารางท 5-7 และ 5-8 พบวาประเทศ “พมา” เกบคาภาคหลวงในอตราท “ตากวา” ของประเทศไทยภายใตระบบ Thailand I โดยเกบ 10% ของมลคาปโตรเลยมทงน ามนและกาซธรรมชาต แตประเทศพมาเกบสวนแบงกาไรแบบขนบนได โดยเรมตนขนตาท 60% และ 65% ของกาไรสทธสาหรบนามนและกาซธรรมชาต ตามลาดบ จงทาใหสวนแบงรายไดทรฐไดรบของประเทศพมาสงกวาของประเทศไทยเปนอยางมาก โดยใน “กรณตนทนสง” พมาจะไดรบ GT ขนตาสดอยท 81.6% และ 79% ของมลคากาซธรรมชาตและนามน ตามลาดบ และ GT จะสงขนเรอย ๆ เมอขนบนไดสงขน ในขนบนไดสงสดพมาจะไดรบ GT สงถง 94.8 และ 92.1% ของมลคากาซธรรมชาตและนามน ตามลาดบ ในกรณตนทนตากไดผลสรปอยางเดยวกน และไมวาจะพจารณา ERR และ MGT กจะเหนไดวารฐสามารถเขาถงรายรบจากปโตรเลยมไดสงกวาของประเทศไทยภายใตระบบ Thailand I สาหรบสวนแบงของรายไดทผประกอบการไดรบนนไมสงนกและลดลงเรอย ๆ เมอผลตเพมขน ความสามารถในการเขาถงรายได (AGR) ของผประกอบการยงตากวาในกรณของประเทศกมพชา ทเปนเชนนเพราะประเทศพมากาหนดสวนแบงกาไรใหแกรฐในอตราทสงกวากมพชาอยกวาเกอบ 10% เปนทนาสงเกตวารฐไดรบสวนแบงรายไดจากกาซธรรมชาตสงกวาน ามนในประเทศพมา ในขณะทในประเทศกมพชารฐกลบไดสวนแบงรายไดจากนามนสงกวากาซธรรมชาต โดยทงสองประเทศไดวางระบบการคลงปโตรเลยมในทศทางทเหมาะสมกบทรพยากรพลงงานทมอยในประเทศ ประเทศทนาสนใจอกประเทศหนงคอประเทศ “อนโดนเซย” ทรฐ “ไมไดเกบคาภาคหลวง” แตอยางใดและรฐเกบเฉพาะสวนแบงกาไรทอตรา 65% และ 60% ของกาไรสทธสาหรบนามนและกาซธรรมชาต ตามลาดบ จากตารางท 5-9 ผลการศกษาพบวาใน “กรณตนทนสง” และใน “กรณตนทนตา” รฐไดรบสวนแบงรายไดสงถง 80.4% และ 77.6% ของมลคานามนและกาซธรรมชาตตามลาดบ ซงสงกวากรณ Thailand I และไดรบ ERR และ MGT คอนขางสงจงทาใหรฐสามารถเขาถงรายรบจากปโตรเลยมไดเปนอยางด สาหรบสวนแบงรายไดของผประกอบการนนอยท 19.6% และ 22.4% ของมลคานามนและกาซธรรมชาตตามลาดบ แตมความสามารถในการเขาถงรายได (AGR) คอนขางสงอยท 92% เนองจาก AGR คานวณจาก Full cost recovery limit และกาไรหลกหกภาษ เมอรฐอนญาตใหหกคาตนทนมากเทาใด ผประกอบการกยงมโอกาสเขาถงรายไดมากขนเทานน สาหรบ R factor และ Saving Index กลบมคาไมสงนก ระบบการคลงปโตรเลยมเชนนจงไมจงใจใหผประกอบการดาเนนงานอยางมประสทธภาพและลดตนทนเทาใดนก

ประเทศทไดกลาวมาถงทงหมดนมภาษเงนไดนตบคคลทตากวาภาษเงนไดปโตรเลยมของไทยโดยทงสน แตรฐยงไดรบ GT ทสงกวาประเทศไทยอนเนองมาจากการกาหนดใหมการแบงสวนแบงกาไรใหแกรฐ และจะเหนไดวารฐจะได GT เพมมากขนเมอโครงการนน ๆ มกาไรสงขนดวย การเกบคาภาคหลวงจะชวยรบประกนวารฐจะไดรบสวนแบงจากมลคาปโตรเลยมไมวาผประกอบการจะมกาไรหรอไม แตการเกบ

121

คาภาคหลวงเพยงอยางเดยวไมสามารถรบประกนไดวารฐจะม GT ทสง จะเหนไดวาในกรณของประเทศอนโดนเซยการทรฐเกบสวนแบงกาไรเพยงอยางเดยวกลบทาใหรฐไดรบ GT ทสงกวาประเทศไทย ประเทศ “เวยดนาม” มลกษณะทแตกตางจากประเทศอน ๆ ตรงทมการกาหนดคาภาคหลวงแบบขนบนไดในลกษณะเดยวกนกบประเทศไทยภายใตระบบ Thailand III โดยไดกาหนดขนบนไดของคาภาคหลวงและขนบนไดของสวนแบงกาไร โดยแยกเปนนามนและกาซธรรมชาตอกดวย โดยใชหลกการเดยวกนในการกาหนดขนบนไดคอยงผลตมากรฐยงไดรบคาภาคหลวงและสวนแบงกาไรในอตราทสงขน เมอพจารณาเฉพาะขนบนไดของคาภาคหลวง พบวาประเทศเวยดนามกาหนดขนบนไดไวสงกวาของประเทศไทยโดยตลอด ตวอยางเชน จากตารางท 5-11 ขนบนไดตาสดของนามนคอ 0-20 Kbpd และเกบคาภาคหลวง 6% ในขณะทขนบนไดตาสดของ Thailand III คอ 0-60 Kbpm และเกบคาภาคหลวงท 5% เทานน และขนบนไดสาหรบนามนสามารถไตสงไดถง 25% หากปรมาณการผลตสงกวา 150 Kbpd ในขณะทขนบนไดสงสดของประเทศไทยคอ 15% โดยตองผลตในปรมาณทสงถง 600 Kbpm ประเทศเวยดนามมขอกาหนดเรองการหกคาตนทน (Cost recovery limit) ทคอนขางตาซงเปนวธหนงทรฐสามารถใชเพอเกบสวนแบงกาไรของตนเองใหไดมลคามากยงขน จงทาใหใน “กรณตนทนสง” ผประกอบการไมสามารถหกตนทนไดทงหมดโดยจะหกไดเพยง 50% ของมลคาปโตรเลยม จงมตนทนทยงไมไดหกและนามาหกภายหลงอก 10% นอกจากนสวนแบงกาไรทรฐบาลเวยดนามกาหนดคอนขางสงโดยกาหนดบนไดขนตาสดไวท 70% และขนสงสดไวท 80% จงทาใหเมอผลตนามนและกาซธรรมชาตไดมากขนผประกอบการกลบไดกาไรลดลงและขาดทนในทายทสด จงไมจงใจใหผประกอบการมาลงทนมากนก แตระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศเวยดนามกลบใหสวนแบงรายไดแกรฐคอนขางสงโดยไตจาก 75% จนถง 80-90% ในบนไดขนสดทายซงสงกวาของประเทศไทยภายใตระบบ Thailand III ซงไตจาก 56% จนถง 68.8% (ในกรณตนทนสง) (ตารางท 5-10 และ 5-11) นอกจากน ERR และ MGT ของประเทศเวยดนามกสงมากดวยเชนกน ดงนนรฐจะไดรบประโยชนและมโอกาสเขาถงรายไดจากปโตรเลยมเปนอยางมาก

ผลการศกษายงพบวาระบบการคลงปโตรเลยมของไทยและประเทศเพอนบานมความยดหยน (Fiscal flexibility) อยบางโดยอยในรปของคาภาคหลวงและสวนแบงกาไรแบบขนบนได แตระบบฯ ดงกลาวกมขอจากดเนองจากอตราขนบนไดจะเปลยนแปลงไปตามปรมาณการผลตเทานนและไมไดเปลยนแปลงตามราคาปโตรเลยมและตนทนทเกดขนจรง ดงนนระบบฯ เหลานจงทาใหรฐและผประกอบการไมสามารถแบงสรรผลประโยชนไดอยางเปนธรรม (misalignment of interests) โดยในกจการปโตรเลยมทมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว อยางไรกตามระบบนมขอดในการบรหารจดการและมประสทธภาพในการแบงสรรคาเชาทางเศรษฐกจทไดจากการใชทรพยากรปโตรเลยมระหวางรฐและผประกอบการหากวาโครงการนนมความไมแนนอนตาโดยเฉพาะความไมแนนอนทางดานราคา

122

ตารางท 5-5 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: กาซธรรมชาตในประเทศกมพชา

High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (MMscfd) ปรมาณการผลต (MMscfd) % ของมลคาปโตรเลยม 0-175 175-350 350-525 >525 0-175 175-350 350-525 >525 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 Net Revenue 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 Total cost (80% Cost Recovery Limit) 60.0 60.0 60.0 60.0 30.0 30.0 30.0 30.0 Profit 27.5 27.5 27.5 27.5 57.5 57.5 57.5 57.5 Government share 11.0 12.4 13.8 16.5 23.0 25.9 28.8 34.5 Company share 16.5 15.1 13.8 11.0 34.5 31.6 28.8 23.0 Total taxes 5.0 4.5 4.1 3.3 10.4 9.5 8.6 6.9 Company cash flow 11.6 10.6 9.6 7.7 24.2 22.1 20.1 16.1 Company take 28.9 26.5 24.1 19.3 34.5 31.6 28.8 23.0 Government take 71.1 73.5 75.9 80.8 65.5 68.4 71.3 77.0 Access to Gross Revenue 83.2 82.9 82.6 82.1 83.2 82.9 82.6 82.1 Effective Royalty Rate 23.5 24.9 26.3 29.0 35.5 38.4 41.3 47.0 R factor 1.2 1.2 1.2 1.1 1.8 1.7 1.7 1.5 Entitlement Index 76.5 75.1 73.8 71.0 64.5 61.6 58.8 53.0 Saving Index 0.4 0.4 0.4 0.3 0.4 0.4 0.4 0.3 Marginal government take 63.3 66.3 69.4 75.5 63.3 66.3 69.4 75.5

123

ตารางท 5-6 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: นามนในประเทศกมพชา

High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (Kbpd) ปรมาณการผลต (Kbpd) % ของมลคาปโตรเลยม 0-10 10-25 25-50 50-75 75-100 >100 0-10 10-25 25-50 50-75 75-100 >100 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 Net Revenue 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 87.5 Total cost (80% Cost Recovery Limit) 60.0 60.0 60.0 60.0 60.0 60.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 Profit 27.5 27.5 27.5 27.5 27.5 27.5 57.5 57.5 57.5 57.5 57.5 57.5 Government share 11.6 12.9 14.3 15.7 17.1 18.4 24.2 27.0 29.9 32.8 35.7 38.5 Company share 16.0 14.6 13.2 11.8 10.5 9.1 33.4 30.5 27.6 24.7 21.9 19.0 Total taxes 4.8 4.4 4.0 3.5 3.1 2.7 10.0 9.1 8.3 7.4 6.6 5.7 Company cash flow 11.2 10.2 9.2 8.3 7.3 6.4 23.3 21.3 19.3 17.3 15.3 13.3 Company take 27.9 25.5 23.1 20.7 18.3 15.9 33.4 30.5 27.6 24.7 21.9 19.0 Government take 72.1 74.5 76.9 79.3 81.7 84.1 66.7 69.5 72.4 75.3 78.2 81.0 Access to Gross Revenue 83.0 82.8 82.5 82.3 82.0 81.7 83.0 82.8 82.5 82.3 82.0 81.7 Effective Royalty Rate 24.1 25.4 26.8 28.2 29.6 30.9 36.7 39.5 42.4 45.3 48.2 51.0 R factor 1.2 1.2 1.2 1.1 1.1 1.1 1.8 1.7 1.6 1.6 1.5 1.4 Entitlement Index 76.0 74.6 73.2 71.8 70.5 69.1 63.4 60.5 57.6 54.7 51.9 49.0 Saving Index 0.4 0.4 0.3 0.3 0.3 0.2 0.4 0.4 0.3 0.3 0.3 0.2 Marginal government take 64.5 67.5 70.6 73.7 76.7 79.8 64.5 67.5 70.6 73.7 76.7 79.8

124

ตารางท 5-7 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: กาซธรรมชาตในประเทศพมา

High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (MMscfd) ปรมาณการผลต (MMscfd) % ของมลคาปโตรเลยม <300 <600 <900 >900 <300 <600 <900 >900 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 Net Revenue 90.0 90.0 90.0 90.0 90.0 90.0 90.0 90.0 Total cost (60% Cost Recovery) 60.0 60.0 60.0 60.0 30.0 30.0 30.0 30.0 Profit 30.0 30.0 30.0 30.0 60.0 60.0 60.0 60.0 Government share 19.5 22.5 25.5 27.0 39.0 45.0 51.0 54.0 Company share 10.5 7.5 4.5 3.0 21.0 15.0 9.0 6.0 Total taxes 3.2 2.3 1.4 0.9 6.3 4.5 2.7 1.8 Company cash flow 7.4 5.3 3.2 2.1 14.7 10.5 6.3 4.2 Company take 18.4 13.1 7.9 5.3 21.0 15.0 9.0 6.0 Government take 81.6 86.9 92.1 94.8 79.0 85.0 91.0 94.0 Access to Gross Revenue 67.4 65.3 63.2 62.1 67.4 65.3 63.2 62.1 Effective Royalty Rate 29.5 32.5 35.5 37.0 49.0 55.0 61.0 64.0 R factor 1.1 1.1 1.1 1.0 1.5 1.4 1.2 1.1 Entitlement Index 70.5 67.5 64.5 63.0 51.0 45.0 39.0 36.0 Saving Index 0.2 0.2 0.1 0.1 0.2 0.2 0.1 0.1 Marginal government take 78.0 84.3 90.6 93.7 78.0 84.3 90.6 93.7

125

ตารางท 5-8 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: นามนในประเทศพมา

High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (Kbpd) ปรมาณการผลต (Kbpd) % ของมลคาปโตรเลยม <25 <50 <100 <150 >150 <25 <50 <100 <150 >150 Gross revenue 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Royalty 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 Net Revenue 90 90 90 90 90 90 90 90 90 90 Total cost (60% Cost Recovery Limit) 60 60 60 60 60 30 30 30 30 30 Profit 30 30 30 30 30 60 60 60 60 60 Government share 18 19.5 22.5 24 25.5 36 39 45 48 51 Company share 12 10.5 7.5 6 4.5 24 21 15 12 9 Total taxes 3.6 3.15 2.25 1.8 1.35 7.2 6.3 4.5 3.6 2.7 Company cash flow 8.4 7.35 5.25 4.2 3.15 16.8 14.7 10.5 8.4 6.3 Company take 21 18.375 13.125 10.5 7.875 24 21 15 12 9 Government take 79 81.625 86.875 89.5 92.125 76 79 85 88 91 Access to Gross Revenue 68.4 67.35 65.25 64.2 63.15 68.4 67.35 65.25 64.2 63.15 Effective Royalty Rate 28 29.5 32.5 34 35.5 46 49 55 58 61 R factor 1.14 1.1225 1.0875 1.07 1.0525 1.56 1.49 1.35 1.28 1.21 Entitlement Index 72 70.5 67.5 66 64.5 54 51 45 42 39 Saving Index 0.28 0.245 0.175 0.14 0.07 0.28 0.245 0.175 0.14 0.07 Marginal government take 74.8 77.95 84.25 87.4 90.55 74.8 77.95 84.25 87.4 90.55

126

ตารางท 5-9 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: ประเทศอนโดนเซย

นามน กาซธรรมชาต %ของมลคาปโตรเลยม High cost case Low cost case High cost case Low cost case Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 0.0 0.0 0.0 0.0 Net Revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 Total cost (90% Cost Recovery) 60.0 30.0 60.0 30.0 Profit 40.0 70.0 40.0 70.0 Government share 26.0 45.5 24.0 42.0 Company share 14.0 24.5 16.0 28.0 Total taxes (44%) 6.2 10.8 7.0 12.3 Company cash flow 7.8 13.7 9.0 15.7 Company take 19.6 19.6 22.4 22.4 Government take 80.4 80.4 77.6 77.6 Access to Gross Revenue 92.0 92.0 92.2 92.2 Effective Royalty Rate 26.0 45.5 24.0 42.0 R factor 1.1 1.5 1.1 1.5 Entitlement Index 74.0 54.5 76.0 58.0 Saving Index 0.2 0.2 0.2 0.2 Marginal government take 80.4 80.4 77.6 77.6

127

ตารางท 5-10 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: กาซธรรมชาตในประเทศเวยดนาม High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (MMscfd) ปรมาณการผลต (MMscfd) % ของมลคาปโตรเลยม 0-175 175-355 >355 0-175 175-355 >355 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 0.0 5.0 10.0 0.0 5.0 10.0 Net Revenue 100.0 95.0 90.0 100.0 95.0 90.0 Total cost (50% Cost Recovery limit) 50.0 50.0 50.0 30.0 30.0 30.0 Profit 50.0 45.0 40.0 70.0 65.0 60.0 Government share 35.0 33.8 32.0 49.0 48.8 48.0 Company share 15.0 11.3 8.0 21.0 16.3 12.0 Unrecovered cost 10.0 10.0 10.0 - - - Taxable income 5.0 1.3 -2.0 - - - Total taxes 2.5 0.6 0.0 10.5 8.1 6.0 Company cash flow 2.5 0.6 -2.0 10.5 8.1 6.0 Company take 5.0 1.3 -4.0 15.0 11.6 8.6 Government take 75.0 78.8 84.0 85.0 88.4 91.4 Access to Gross Revenue 57.5 55.6 54.0 57.5 55.6 54.0 Effective Royalty Rate 35.0 38.8 42.0 49.0 53.8 58.0 R factor 1.1 1.0 1.0 1.4 1.3 1.2 Entitlement Index 65.0 61.3 58.0 51.0 46.3 42.0 Saving Index 0.2 0.2 0.1 0.2 1.2 2.2 Marginal government take 85.0 88.1 91.0 85.0 88.1 91.0

128

ตารางท 5-11 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: นามนในประเทศเวยดนาม High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (Kbpd) ปรมาณการผลต (Kbpd) % ของมลคาปโตรเลยม 0-20 20-50 50-75 75-100 100-150 >150 0-20 20-50 50-75 75-100 100-150 >150 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 6.0 8.0 10.0 15.0 20.0 25.0 6.0 8.0 10.0 15.0 20.0 25.0 Net Revenue 94.0 92.0 90.0 85.0 80.0 75.0 94.0 92.0 90.0 85.0 80.0 75.0 Total cost (50% Cost Recovery Limit) 50.0 50.0 50.0 50.0 50.0 50.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 Profit 44.0 42.0 40.0 35.0 30.0 25.0 64.0 62.0 60.0 55.0 50.0 45.0 Government share 30.8 31.5 32.0 28.0 24.0 20.0 44.8 46.5 48.0 44.0 40.0 36.0 Company share 13.2 10.5 8.0 7.0 6.0 5.0 19.2 15.5 12.0 11.0 10.0 9.0 Unrecovered cost 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 10.0 - - - - - - Taxable income 3.2 0.5 -2.0 -3.0 -4.0 -5.0 - - - - - - Total taxes 1.6 0.3 0.0 0.0 0.0 0.0 9.6 7.8 6.0 5.5 5.0 4.5 Company cash flow 1.6 0.3 -2.0 -3.0 -4.0 -5.0 9.6 7.8 6.0 5.5 5.0 4.5 Company take 3.2 0.5 -4.0 -6.0 -8.0 -10.0 13.7 11.1 8.6 7.9 7.1 6.4 Government take 76.8 79.5 84.0 86.0 88.0 90.0 86.3 88.9 91.4 92.1 92.9 93.6 Access to Gross Revenue 56.6 55.3 54.0 53.5 53.0 52.5 56.6 55.3 54.0 53.5 53.0 52.5 Effective Royalty Rate 36.8 39.5 42.0 43.0 44.0 45.0 50.8 54.5 58.0 59.0 60.0 61.0 R factor 1.0 1.0 1.0 0.9 0.9 0.9 1.3 1.3 1.2 1.2 1.2 1.2 Entitlement Index 63.2 60.5 58.0 57.0 56.0 55.0 49.2 45.5 42.0 41.0 40.0 39.0 Saving Index 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1 0.2 0.2 0.1 0.1 0.1 0.1 Marginal government take 85.9 88.5 91.0 91.5 92.0 92.5 85.9 88.5 91.0 91.5 92.0 92.5

129

ตารางท 5-12 สถตระบบการคลงปโตรเลยมของโลก

ระบบ สญญาแบงปนผลผลต เฉลยของโลก สมปทาน

จานวน 68 123 55

Government take (%) 70 67 64

Royalty (%) 5.7 7.1 8.9

Cost recovery limit (%) 63 79 98

Access to gross revenue (%) 73 81 90

Effective royalty rate (%) 27 19 10

Entitlement index (%) 69 79 91 ทมา: Johnston(2005)

MGT สามารถสะทอนใหเหนไดวาหากมการเปลยนแปลงราคาปโตรเลยมแลวระบบการคลงปโตรเลยมของไทยมความยดหยนตากวาของประเทศเพอนบาน โดยจะเหนไดวา MGT ของไทยอยประมาณ 50% และเพมขนเลกนอยเมอปรมาณการผลตเพมขนแต MGT ยงนอยกวา 60% สะทอนใหเหนไดวาหากราคาเปลยนแปลงไป ถงแมวาประเทศไทยจะผลตไดมากขนแตรฐกลบไดสวนแบงรายไดสวนเพมเพมขนไมมากนก โดยเมอเปรยบเทยบกบประเทศเพอนบานจะเหนไดวา MGT ของประเทศกมพชา พมาและเวยดนาม เพมขนสงมากเมอปรมาณการผลตเพมขนและ MGT อยท 70-90%

เมอเปรยบเทยบกบคาเฉลยในระบบสมปทานของโลกดงแสดงในตารางท 5-12 จะเหนไดวาภายใตระบบ Thailand I และ Thailand III รฐไดรบ GT ในระดบทสงกวาคาเฉลยของโลก (64%) เพยงเลกนอย ในขณะทภายใตระบบสญญาแบงปนผลผลต ประเทศเพอนบานของไทยไดรบ GT ทสงกวาคาเฉลยของโลก (70%) เปนจานวนมาก

สาหรบประเทศไทย หากรฐไมเปลยนระบบการใหสทธฯ หรอไมนาระบบการใหสทธฯ ประเภทอนอาทเชนระบบแบงปนผลผลต และเลอกทจะยงคงใชระบบสมปทาน รฐสามารถออกแบบระบบการคลงปโตรเลยมไดโดยอาศยเครองมอทางการคลงอน ๆ เพมเตมเพอดงคาเชาทางเศรษฐกจออกมาใหไดมากยงขน ทางเลอกหนงทงายในการปฏบตคอการเกบ “ภาษเงนไดเพมเตม” ซงเปนทนยมในประเทศทใชระบบสมปทาน (ดงไดกลาวรายละเอยดไวในบทท 3)

หากรฐเกบคาภาคหลวงควบคไปกบภาษเงนไดเพมเตมโดยสมมตใหรฐเกบภาษเงนไดเพมเตม 60% ของกาไรสทธกอนหกภาษ ผลการศกษาแสดงใหเหนวาภายใตระบบ Thailand I (ตารางท 5-13) รฐจะไดรบ GT สงเพมขนเปน 86% และ 83.6% ของมลคาปโตรเลยมในกรณตนทนสงและตาตามลาดบ ซงอตราสวนนสงกวาในระบบ Thailand I ทไมมการแบงสวนกาไรเปนอยางมาก และเมอพจารณาตวชวดอนอนไดแก

130

ERR และ MGT ผวจยพบวารฐมโอกาสเขาถงสวนแบงรายไดไดมากขน นอกจากนผวจยยงไดคานวณตวชวดตาง ๆ ในกรณทรฐเกบคาภาคหลวงและภาษเงนไดเพมเตม 50% (ตารางท 5-15) ผลการศกษาพบวายงรฐไดสวนแบงกาไรนอยรฐยงได GT ลดนอยลง แตไมวาจะเปนกรณใด รฐยงได GT สงกวากรณทไมเกบสวนแบงกาไรเลย สาหรบการทดลองนาภาษเงนไดเพมเตมมาใชกบ Thailand III ผลการศกษาทไดกออกมาในทานองเดยวกนดงแสดงในตารางท 5-14 และ 5-16

การนาภาษเงนไดเพมเตมมาใชรวมกบคาภาคหลวงภายใตระบบสมปทานจะทาใหผประกอบการไดรบสวนแบงรายไดนอยลง แตอยางไรกตามผประกอบการยงสามารถเขาถงสวนแบงรายไดในอตราทสงพอสมควร จงขนอยความสามารถของผประกอบการเองทจะลดตนทนเพอใหไดรบสวนแบงรายไดทเพมขน ตารางท 5-13 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand I และภาษเงนไดเพมเตม (60%)

% ของมลคาปโตรเลยม High cost case Low cost case

Gross revenue 100.0 100.0

Royalty 12.5 12.5

Net Revenue 87.5 87.5

Total cost (60% Cost Recovery) 60.0 30.0

Profit 27.5 57.5

Government share 16.5 34.5

Company share 11.0 23.0

Total taxes 5.5 11.5

Company cash flow 5.5 11.5

Company take 13.8 16.4

Government take 86.3 83.6

Access to Gross Revenue 65.5 71.5

Effective Royalty Rate 29.0 47.0

R factor 1.1 1.4

Entitlement Index 71.0 53.0

Saving Index (Baht) 0.2 0.2

Marginal government take 82.5 82.5

131

ตารางท 5-14 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand III และภาษเงนไดเพมเตม (60%)

High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (Kbpd) ปรมาณการผลต (Kbpd) % ของมลคาปโตรเลยม 0- 60 60-150 150-300 300-600 >600 0- 60 60-150 150-300 300-600 >600 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 Net Revenue 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 Total cost (60% Cost Recovery) 60.0 60.0 60.0 60.0 60.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 Taxable income 35.0 33.8 30.0 27.5 25.0 65.0 63.8 60.0 57.5 55.0 Government share 21.0 20.3 18.0 16.5 15.0 39.0 38.3 36.0 34.5 33.0 Company share 14.0 13.5 12.0 11.0 10.0 26.0 25.5 24.0 23.0 22.0 Total taxes 7.0 6.8 6.0 5.5 5.0 13.0 12.8 12.0 11.5 11.0 Company cash flow 7.0 6.8 6.0 5.5 5.0 13.0 12.8 12.0 11.5 11.0 Company take 17.5 16.9 15.0 13.8 12.5 18.6 18.2 17.1 16.4 15.7 Government take 82.5 83.1 85.0 86.3 87.5 81.4 81.8 82.9 83.6 84.3 Access to Gross Revenue 67.0 66.8 66.0 65.5 65.0 67.0 66.8 66.0 65.5 65.0 Effective Royalty Rate 26.0 26.5 28.0 29.0 30.0 44.0 44.5 46.0 47.0 48.0 R factor 1.1 1.1 1.1 1.1 1.1 1.4 1.4 1.4 1.4 1.4 Entitlement Index 74.0 73.5 72.0 71.0 70.0 56.0 55.5 54.0 53.0 52.0 Saving Index (Baht) 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 Marginal government take 81.0 81.3 82.0 82.5 83.0 81.0 81.3 82.0 82.5 83.0

132

ตารางท 5-15 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand I และภาษเงนไดเพมเตม (50%)

% ของมลคาปโตรเลยม High cost case Low cost case

Gross revenue 100.0 100.0

Royalty 12.5 12.5

Net Revenue 87.5 87.5

Total cost (60% Cost Recovery) 60.0 30.0

Profit 27.5 57.5

Government share 13.8 28.8

Company share 13.8 28.8

Total taxes 6.9 14.4

Company cash flow 6.9 14.4

Company take 17.2 20.5

Government take 82.8 79.5

Access to Gross Revenue 66.9 74.4

Effective Royalty Rate 26.3 41.3

R factor 1.1 1.5

Entitlement Index 73.8 58.8

Saving Index 0.2 0.2

Marginal government take 82.5 82.5

133

ตารางท 5-16 ผลการประเมนระบบการคลงปโตรเลยม: Thailand III และภาษเงนไดเพมเตม (50%)

High cost case Low cost case ปรมาณการผลต (Kbpd) ปรมาณการผลต (Kbpd) % ของมลคาปโตรเลยม 0- 60 60-150 150-300 300-600 >600 0- 60 60-150 150-300 300-600 >600 Gross revenue 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 Royalty 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 5.0 6.3 10.0 12.5 15.0 Net Revenue 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 95.0 93.8 90.0 87.5 85.0 Total cost (60% Cost Recovery) 60.0 60.0 60.0 60.0 60.0 30.0 30.0 30.0 30.0 30.0 Taxable income 35.0 33.8 30.0 27.5 25.0 65.0 63.8 60.0 57.5 55.0 Government share 17.5 16.9 15.0 13.8 12.5 32.5 31.9 30.0 28.8 27.5 Company share 17.5 16.9 15.0 13.8 12.5 32.5 31.9 30.0 28.8 27.5 Total taxes 8.8 8.4 7.5 6.9 6.3 16.3 15.9 15.0 14.4 13.8 Company cash flow 8.8 8.4 7.5 6.9 6.3 16.3 15.9 15.0 14.4 13.8 Company take 21.9 21.1 18.8 17.2 15.6 23.2 22.8 21.4 20.5 19.6 Government take 78.1 78.9 81.3 82.8 84.4 76.8 77.2 78.6 79.5 80.4 Access to Gross Revenue 68.8 68.4 67.5 66.9 66.3 68.8 68.4 67.5 66.9 66.3 Effective Royalty Rate 22.5 23.1 25.0 26.3 27.5 37.5 38.1 40.0 41.3 42.5 R factor 1.1 1.1 1.1 1.1 1.1 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 Entitlement Index 77.5 76.9 75.0 73.8 72.5 62.5 61.9 60.0 58.8 57.5 Saving Index 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 0.2 Marginal government take 76.3 76.6 77.5 78.1 78.8 76.3 76.6 77.5 78.1 78.8

134

บทท 6 บทสรปและขอเสนอแนะเชงนโยบาย

ในบทนจะสรปผลการศกษาเพอนาไปสขอเสนอแนะเชงนโยบาย อยางไรกตามงานศกษานยงมขอจากดในการศกษาและมประเดนทควรศกษาตอยอดเกยวกบกจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมในอนาคตตอไป ดงมรายละเอยดตอไปน

1 บทสรป

งานวจยนไดศกษาระบบสมปทานในการใหสทธสารวจ พฒนา และผลตปโตรเลยมพรอมทงศกษาเครองมอทางการคลงของรฐในการจดสรรผลประโยชนระหวางรฐและผประกอบการทใชในระบบ Thailand I และ Thailand III และพบวาระบบสมปทานของไทยนนมเครองมอทางการคลงทสามารถสรางรายไดใหแกรฐคอนขางจากดโดยรฐจะไดรบสวนแบงรายไดจากคาภาคหลวง ภาษเงนไดปโตรเลยม และผลประโยชนพเศษ ระบบการคลงปโตรเลยมของประเทศไทยสามารถดงดดนกลงทนไดในระดบหนงแตยงไมสามารถสรางสวนแบงรายไดใหแกรฐในสดสวนทสงมากนก การจดเกบรายไดใหแกรฐภายใตระบบสมปทานยง “ขาดความยดหยน” เนองจากหลกเกณฑและเครองมอทางการคลงในปจจบนมลกษณะเดยวและนามาใชกบทกโครงการไมวาจะเปนโครงการในพนทลกษณะใด ผลตปโตรเลยมประเภทใด และไดรบผลตอบแทนตอโครงการเทาไร การกาหนดเครองมอทางการคลงของไทยผานดาเนนการผานกฎหมายและกฎระเบยบขอบงคบซงแตกตางจากระบบสญญาซงรฐสามารถกาหนดรายละเอยดในสญญาและ/หรอปรบเปลยนสญญา (Renegotiation) ใหเหมาะสมกบคสญญา พนทและผลตภณฑปโตรเลยมทคนพบ ระบบการคลงปโตรเลยมของไทยสามารถสรางรายไดใหแกรฐเปนจานวนมากโดยเฉพาะจากภาษเงนไดปโตรเลยมและคาภาคหลวง การเกบคาภาคหลวงสะทอนใหเหนวารฐกลวความเสยง (Risk Averse) หากผประกอบการไมสามารถทากาไรไดอยางนอย ๆ รฐกสามารถไดรบสวนแบงรายไดผานคาภาคหลวงทเกบบนฐานของการผลต

งานศกษานยงไดวเคราะหระบบการคลงปโตรเลยมของไทยภายใตระบบ Thailand I และ Thailand III และเปรยบเทยบระบบของไทยกบประเทศเพอนบานเมอผประกอบการดาเนนการผลตแลวอยางเตมกาลง ผลการศกษาพบวาสวนแบงรายไดของรฐภายใตระบบ Thailand III สามารถแบงสวนรายไดระหวางรฐและผประกอบการอยางเพยงพอและรฐยงมโอกาสไดรบสวนแบงรายไดสงขนเมอผประกอบการผลตไดมากขนซงมลกษณะทยดหยนกวาระบบ Thailand I และสามารถสงเสรมใหเกดการสารวจและผลตในกลมใหญและเลก แตระบบการคลงปโตรเลยมของไทยไมสามารถประกนรายไดใหแกรฐไดดนกเพราะวายง

135

เปนระบบทพงพารายไดจากคาภาคหลวงและภาษปโตรเลยมเทานน แตสามารถสรางแรงจงใจใหผประกอบการดาเนนงานอยางมประสทธภาพได

แตหากเปรยบเทยบกบประเทศเพอนบานแลวพบวาระบบการคลงปโตรเลยมของไทยยงใหสวนแบงรายไดแกรฐนอยกวาและอยในระดบเฉลยของโลกเทานน อยางไรกตาม สวนแบงรายไดของรฐควรเปนเทาใดจะตองพจารณาถงความเสยงของโครงการ สภาพการแขงขนในตลาดพนทสารวจปโตรเลยมระหวางประเทศ (International market for exploration acreage) โดยเปรยบเทยบกบประเทศคแขงทอยในพนทใกลเคยงกน

จะเหนไดวาในประเทศเพอนบานไดมการแบงแยกเครองมอทางการคลงตามลกษณะพนทเชนบนบก ในทะเล หรอในนาลก เพอใหเหมาะสมแกลกษณะพนททมลกษณะทางธรณวทยาและมตนทนในการสารวจ พฒนา และผลตทแตกตางกน และยงแบงแยกตามประเภทผลตภณฑเนองจากปโตรเลยมแตละประเภทมราคาซอขายในตลาดทไมเทากน การแบงแยกเชนนทาใหประเทศเหลานมความยดหยนและชองทางในการจดเกบรายไดมากขน

2 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

ระบบการคลงปโตรเลยมของไทยไมสงเสรมใหมการออกแบบ (design) เครองมอทางการคลงใหเหมาะสมแกแตละโครงการ ในการขยายกจการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมเพอใหรฐและผประกอบการไดรบผลตอบแทนทเหมาะสมจงควรนาระบบการใหสวนแบงรายไดแกรฐโดยใชสวนผสมระหวางเครองมอทางการคลงทจดเกบบนฐานของรายได (Revenue-based regime) ผานการเกบคาภาคหลวง และ ฐานกาไร (Profit-based system) ผานการใชภาษเงนไดปโตรเลยมและภาษเงนไดเพมเตม กจะสามารถชวยใหรฐสรางความสมดล (Balance) ระหวางความเสยงทเกดจากความไมแนนอนของราคาปโตรเลยมและกาไรโดยอาศยการจดเกบรายไดจากฐานรายได และรายไดทอาจจะสญเสยไปหากโครงการนน ๆ เปนโครงการทมศกยภาพในการผลตและมกาไรสงโดยรฐควรจดเกบรายไดจากฐานกาไร

ประเทศไทยควรจะพจารณาเพมเครองมอทางการคลงหรอปรบเปลยนกลไกการจดเกบเพอใหระบบการคลงปโตรเลยมมความยดหยนมากยงขน งานศกษานไดยกกรณศกษาโดยกาหนดใหรฐมเครองมอทางการคลงโดยใชภาษเงนไดเพมเตมในการจดเกบภาษเพมเตมหากผประกอบการมกาไรเกนปกตและพบวาหากใชภาษเงนไดเพมเตมแลวรฐจะไดสวนแบงรายไดมากยงขน

อยางไรกตามการจดเกบรายไดของรฐบนฐานกาไรจาเปนตองอาศยการบรหารจดการทดเพอหลกเลยงการกาหนดราคาโอน (Transfer pricing) ระหวางบรษทนามนในเครอทงในและระหวางประเทศเพอใหกาไรลดลงและเสยภาษไดนอยลง การบงคบใชมาตรการปองกนไมใหผประกอบการโอนกาไรระหวางโครงการในประเทศหรอระหวางบรษททงในและระหวางประเทศ (Ring fencing rules) จงตองเปนไปอยางเขมงวด

136

นอกจากการพจารณาเพมเครองมอทางการคลงโดยใชภาษเงนไดเพมเตมภายใตระบบสมปทานดงเดม รฐควรสรางกลไกเพอปรบเปลยนสวนผสมเครองมอทางการคลงใหคลองตวยงขนและสามารถปรบเปลยนไดตามการเปลยนแปลงทไมสามารถคาดการณไดในตลาดปโตรเลยม การลงทน และการดาเนนงานซงจะสรางเสรมประสทธภาพในการบรหารจดการและการจดเกบรายได และลดตนทนในการเจรจาตอรองหรอการเจรจาตอรองใหม (renegotiation) ในอนาคต ตวอยางเชนสวนผสมเครองมอทางการคลงควรจะยดหยนตามการเปลยนแปลงของราคานามนในตลาดโลก

รฐควรจะประเมนผลการดาเนนงานและปรบตวแปรทางการคลงเปนครงคราวเพอใหระบบการคลงปโตรเลยมสามารถนามาใชไดอยางเหมาะสมกบโครงการในอนาคตซงอาจมลกษณะทไมสามารถคาดเดาไดลวงหนา โดยพจารณาถงการเปลยนแปลงในสภาพตลาด นโยบายของรฐ ธรณวทยา และความเสยงในประเทศ รฐสามารถจาแนกเครองมอทางการคลงตามลกษณะพนทเชนบนบก ในทะเล หรอนาลก เพอใหเหมาะสมแกลกษณะพนททมตนทนทแตกตางกน

รฐบาลในประเทศเจาของทรพยากรควรจะประเมนผลกระทบของระบบการคลงปโตรเลยมทมตอเศรษฐกจมหภาคโดยรวมอยางสมาเสมออกดวย อยางไรกตามการกาหนดสวนแบงรายไดของรฐจะตองพจารณาถงสภาพการแขงขนในตลาดพนทสารวจปโตรเลยมระหวางประเทศ (International market for exploration acreage) โดยเปรยบเทยบกบประเทศคแขงทอยในพนทใกลกน เพอสงเสรมการลงทนดวย

3 ขอจากดในการศกษาและการศกษาในอนาคต

งานศกษานไดกาหนดขอบเขตในการศกษาและวเคราะหไวแตเพยงการวเคราะหและประเมนระบบการคลงปโตรเลยมของไทยเทานน อยางไรกตามคงปฏเสธไมไดวาระบบการจดสรรสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยม (Allocation of Petroleum Exploration and Production Rights) มความสาคญเชนกนในการเสรมสรางความแขงแกรงใหแกระบบการคลงปโตรเลยม โดยระบบการจดสรรสทธฯ ทมประสทธผล โปรงใส และยดหลกธรรมาภบาลทด จะทาใหรฐฯ สามารถคดเลอกผประกอบการทมความร ความสามารถ เทคโนโลยทเหมาะสมและทนสมย มฐานะทางการเงนทแขงแกรง และมความสามารถในการดาเนนกจการอยางมประสทธภาพ นอกจากน ระบบการจดสรรสทธฯ ทมประสทธภาพยงสามารถลดตนทนในการบรหารจดการ ตดตาม ตรวจสอบ จดเกบรายได และกากบดแลกจการปโตรเลยมใหแกรฐอกดวย

ในการใหสทธในการสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมแกผประกอบการไมวาจะใชวธการคดเลอกแบบใดกจะนามาซงการใหสทธฯ ดวยระบบสมปทานหรอระบบแบงปนผลผลต ซงในแตละระบบมกจะใชเครองมอทางการคลงทคลายคลงกนดงทไดวเคราะหไวในงานศกษาน ผวจยเหนวางานศกษาในอนาคตนนควรทจะศกษาและวเคราะหถงประสทธผลของระบบการจดสรรสทธฯ ในการบรรลเปาหมายของรฐ และเพอแสวงหาขอเสนอแนะและแนวทางในการจดสรรสทธฯ ทมประสทธภาพตอไป

นอกจากน Tordo (2007) ไดกลาวไววาการออกแบบระบบการคลงปโตรเลยมทด นอกจากจะตองคานงถงการใชเครองมอทางการคลงแลวยงจะตองประกอบดวยโครงสรางทางสถาบนในการจดสรรสทธใน

137

การสารวจ พฒนาและผลตปโตรเลยมทดดวย โดยหนวยงานทรบผดชอบในการจดสรรควรจะตองมขดความสามารถในการตรวจสอบและบรหารจดการการดาเนนงานของผประกอบการ นอกจากนระบบการจดสรรสทธฯ กควรมกลไกตามหลกธรรมาภบาลโดยมลกษณะทเปดเผยขอมล โปรงใส สามารถตรวจสอบได และมการรบผดทชดเจน งานศกษาในอนาคตจงควรวางกรอบการประเมนระบบการจดสรรฯ ในประเทศไทย และวเคราะหเรองบทบาทหนาทของสถาบน กลไก และธรรมาภบาลในการใหจดสรรสทธและการใหสมปทานในประเทศไทยและของตางประเทศเพอนามาเปรยบเทยบกบกรณของประเทศไทย เนองจากขอจากดทางดานขอมล งานศกษานจงใช Quick look approach สาหรบการศกษาในอนาคตหากสามารถหาขอมลรายโครงการไดกจะสามารถใชวธการประเมนแบบ discounted cash flow analysis ในการประเมนระบบการคลงปโตรเลยมเพอเปรยบเทยบกบผลทไดจาก Quick look approach นอกจากนแลว งานวจยในอนาคตควรจะพจารณาประเมนผลได/ผลเสยทางเศรษฐกจ ทงในพนททมการสารวจ และขดเจาะปโตรเลยม และผลไดในภาพรวมของประเทศ เพอประเมนความคมคาจากการนาทรพยากรปโตรเลยม ในทายทสด งานวจยในอนาคตควรจะครอบคลมการศกษาและประเมนผลกระทบตอสงแวดลอม และผลกระทบอนๆ ทเกดขน รวมทงผทสมควรจะตองเขามามสวนรวมรบผดชอบในเรองดงกลาว เพอนาไปสการกาหนดแนวทาง กลไก วธการ และมลคาของการประกน รวมทงรปแบบของการวางระบบการประกนความเสยงหรอความเสยหายตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตลอดจนการพจารณากฎหมายทจะใชรองรบเพอบงคบใชกบผประกอบการอยางเหมาะสม และเปนธรรมตอไป

138

บรรณานกรม ภาษาไทย กฤตยาพร วงษา, 2553. อตสาหกรรมปโตรเลยมของไทย, รายงานวจย, สถาบนศกษานโยบายสาธารณะ. กฎกระทรวง ฉบบท 3 (พ.ศ.2514) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514 กฎกระทรวง ฉบบท 13 (พ.ศ.2530) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514 กฎกระทรวง ฉบบท 17 (พ.ศ.2532) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514 กฎกระทรวง ฉบบท 18 (พ.ศ.2534) ออกตามความในพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514 พระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ.2514 พระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 2) พ.ศ.2516 พระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 3) พ.ศ.2522 พระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 4) พ.ศ.2532 พระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 5) พ.ศ.2534 พระราชบญญตปโตรเลยม (ฉบบท 6) พ.ศ.2550 พระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม พ.ศ.2514 พระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 2) พ.ศ.2516 พระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 3) พ.ศ.2522 พระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 4) พ.ศ.2532 พระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 5) พ.ศ.2541 พระราชบญญตภาษเงนไดปโตรเลยม (ฉบบท 6) พ.ศ.2550 พรายพล คมทรพย, 2529. ‘กฎหมายและขอบงคบเกยวกบการสารวจและการพฒนาแรและพลงงานในกลม

ประเทศอาเซยน’. วารสารเศรษฐศาสตรธรรมศาสตร ปท 4 ฉบบท 3 หนา 80-128. สมบต พฤฒพงศภค, 2540. การนาระบบแบงปนผลผลต (Production Sharing) มาใชในการใหสทธสารวจ

และผลผลตปโตรเลยมในประเทศไทย. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สวรรณ ลมสข, 2542. ระบบคาภาคหลวงกบการตดสนใจผลตกาซธรรมชาต. วทยานพนธเศรษฐศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยหอการคาไทย.

เสถยรภาพ นาหลวง, 2542. ปญหากฏหมายเกยวกบการจดเกบภาษเงนไดปโตรเลยม. วทยานพนธนตศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยรามคาแหง.

139

อารยะ ปรชาเมตตา และคณะ, 2544. การจดสรรภาษใหกบองคกรปกครองทองถนในการแกปญหาอปสรรคในการดาเนนโครงการของธรกจปโตรเลยม. ศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร, คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ภาษาองกฤษ Abdo, H., 2010. ‘The Story of the UK Oil and Gas Taxation Policy: History and Trends’, Oil, Gas and

Energy Law Intelligence, Vol. 8, Issue 4. Battacharyya, S.C., 2011. Energy Economics: Concepts, Issues, Markets and Governance, Springer-

Verlag London Limited. Blake, A.J. and Roberts, M.C., 2006. ‘Comparing Petroleum Fiscal Regimes under Oil Price Uncertainty’,

Resources Policy, Vol. 31, pp.95-105. Goldsworthy, B. and Zakharova, D., 2010. Evaluation of the Oil Fiscal Regime in Russia and Proposals

for Reform, IMF Working Paper WP/10/33, International Monetary Fund. Johnston, D., 1994a. International Petroleum Fiscal Systems and Production Sharing Contracts,

PennWell Publishing Company. Johnston, D., 1994b. ‘Global Petroleum Fiscal Systems Compared by Contractor Take’, Oil & Gas

Journal, Dec 12, pp. 47-50. Johnston, D., 2003. International Exploration Economics, Risk, and Contract Analysis, PenWell

Corporation. Johnston, D., 2008. ‘Changing Fiscal Landscape’, Journal of World Energy Law & Business, Vol 1, No.1,

pp. 31-54. Johnston, D., and Johnston, D., 2010. ‘Petroleum Fiscal System Analysis – State of Play’, Oil, Gas and

Energy Law Intelligence, Vol. 8, Issue 4. Khelil, C., 1995. Fiscal Systems for Oil, Public Policy for the Private Sector Note No. 46, Industry and

Energy Department, The World Bank, May. Land, B.C., 2008. Resource Rent Taxation – Theory and Experience. IMF conference on Taxing natural

resources: New challenges, new perspectives. Oliveira, M.R.d., 2010. ‘The Overhaul of the Brazilian Oil and Gas Regime: Does the Adoption of a

Production Sharing Agreement Bring Any Advantage Over the Current Modern Concession System?’, Oil, Gas and Energy Law Intelligence, Vol. 8, Issue 4.

140

Otto, J. Andrews, C., Cawood, F., Doggett, M., Guj, P., Stermole, F., Stermole, J. and Tilton, J., 2006. Mining Royalties: A Global Study of Their Impact on Investors, Government, and Civil Society, Directions in Development, Energy and Mining, The World Bank.

Sirinuch Chotipanvittayakul and Jittima Mantajit, 2011. Comparison of Petroleum Arrangements: Concession, Production Sharing Contract and Service Contract, Paper Presented at the 4th Petroleum Forum: Approaching to the 21st Petroleum Concession Bidding Round, Bangkok, 26-27.

Sunley, E.M., Baunsgaard, T. and Simard, D., 2002. Revenue from the Oil and Gas Sector: Issues and Country Experience, Background Paper Prepared for the IMF Conference on Fiscal Policy Formulation and Implementation in Oil Producing Countries, June 5-6.

Tordo, S., 2007. Fiscal Systems for Hydrocarbons: Design Issues. World Bank Working Paper No. 123. Tordo, S., Johnston, D. and Johnston, D., 2010. Petroleum Exploration and Production Rights: Allocation

Strategies and Design Issues. World Bank Working Paper No. 179.