เพลงลกทงมาจากไหน?:เครองดนตรฝรง

หากมคนบอกวาวทยทรานซลเตอร เปนสญลกษณหนงของเพลงลกทง กคงไมแปลกอะไร วทยทรานซลเตอรคอเครองสอสารทนำาเพลงลกทงจากภาคกลางเขาสชนบทไมวาจะเปนภาคอสานหรอภาคอนๆ

แตวงดนตรลกทงนนมกำาเนดในกรงเทพฯ หาใชภาคอสานแตอยางใดดนตร จะมแกนสำาคญทสดคอเครองดนตร และวงดนตรลกทงนน

เครองดนตรนนสวนใหญเปนเครองดนตรสากลไมวาจะเปน กลอง ทรมเปต แซกโซโฟน แอคคาเดยร กตาร ทรอมโบน

ลวนเปนองคประกอบหลกของวงดนตรลกทงแลววงดนตรลกทงมาจากไหนตอบไดเลยวามาจาก วงตรทหารหรอวงโยธวาทตหรอทชาวบานมกจะตด

ภาพของ แตรวง“ ”แตรวง  เปนวงดนตรซงประกอบดวยเครองดนตรททำาดวยทองเหลอง

จำาพวกแตร และเครองต เชน กลอง  มทงวงเลกและวงใหญ  การบรรเลงเพลงจะใชผบรรเลงหลายคน บรรเลงในลกษณะการนงหรอยนลอมเปนวง         แตรวง เรมมขนในประเทศไทย ในชวงสมยรชกาลท 4  โดยการรบเอาวฒนธรรมทางตะวนตกเขามาหลายอยาง โดยมการฝกทหารแบบฝรง  มการใชแตรเดยวเปาใหสญญาณ และเปาเพลงเดนนำาหนาแถวทหาร  แตรวงในสมยนน ยงไมมเครองลมไม มแตเพยงเครองกระทบจำาพวกกลอง  

งานวทยานพนธปรญญาโท เรอง ววฒนากรเพลงลกทงในสงคมไทย ของ ศรพร กรอบทอง สำานกพมพพนธกจ .กทม. ตลาคม 2547 จดพมพกลาวถงความเปนมาของเพลงสากลกอนสมยจอมพล ป.พบลสงคราม ไววา

อทธพลทางการดนตรของตะวนตกซงเรมเขามามบทบาทในสงคมไทยตงแตสมยรชกาลท 4 โดยทรงโปรดเกลาฯ ใหมการฝกหดทหารตามแบบยโรปแตไดใชแตรวงบรรเลงประกอบการฝกมทหาร ไดมการวาจางนายทหารสองคนทปฏบตงานอยในประเทศอนเดยมาเปนครฝก คอ รยเอกอมเปย <Impey> เปนครฝกในวงหลวง และรอยเอกนอกซ <Knox> เปนครฝกในวงหนา เทาเซนต แฮรส ทตชาวอเมรกนทเขามาในเมองไทยเมอป พ.ศ. 2396 บนทกไววาวงดนตรของเขานนเปนของแปลกใหมทดงดดความสนใจของคนไทยทพบเหนเปนอนมาก

1

บคคลในราชสำานก อาท พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว พระบาทสมเดจพระป นเกลาเจาอยหวและมลนายชนสงตางนยมมแตรวงไวบรรเลงเพอความบนเทงและประดบเกยรตยศกนแทบทงนน อกทงความสนใจแตรวงซงเปนดนตรตะวนตกยงผลใหลกษณะการฟงเพลงของชนชนสงเปลยนแปลงจากการฟงเพลงในลกษณะการขบกลอมทมมาแตเดม เชน การฟงเพลงจากวงมโหรกเปลยนมาเปนการฟงเพลงอยางจรงจงแบบตะวนตก

ครนในสมยรชกาลท ๖ พระองคไดทรงบญญตคำาวา วงโยธวาทต ขน“ ”โดยนำาคำาวา โยธา“ ”

เพลงลกทงมววฒนาการมาวงดนตรหนวยทหารแตกองทพตางๆ สงเกตไดจาก นกรองทมลกทงทผานจากวงดนตรทหาร เชน สรพล สมบตเจรญ ซงเรมจากกองดรยางคทหารอากาศ หรอ พยงค มกดา และ เบญจมนทร ซงเคยเปนทหารอาสาในสมยสงครามเกาหล(หลงเปนนกรอง นกแตงเพลงดงแลว) และนำาเพลงอารดงเขามาเผยแพรจนเปนทรจกอยางกวาขวาง

เพลง โอแมสาวชาวไร ซงแตงโดย ครเหม เวชกร ขบรองโดย คำารณ สมบณณานนท ใชประกอบรองประกอบละครวทยในป พ.ศ. 2481 ซงถอวาเปนเพลงลกทงเพลงแรกของวงการกอนจะมคำาวา เพลงลกทง เมอป พ.ศ. 2504 ในรายการเพลงลกทงทางชอง 4 บางขนพรหมของ ประกอบ ไชยพพฒน

รากฐานของดนตรลกทงนนมาจากแตรวงหรอวงดนตรทหาร แตความชดเจนของดนตรนนเรมมอทธพลมากขนกเมอมการตลาดเขามาจดการโดยผายวทยทรานซลเตอร

การละเลนเพอความบนเทงนในยคทวงตรยงไมเกด หากจะมการคงแครำาวงๆ ตางซงเปนละเลนของผคนทวไป จงกลายเปนววฒนาการของ เชยร“รำาวง” ทเนนความสนกสนานบนเทงเปนหลกกอนยค เธคลอยฟา“ ”

สวนเรองทำานองเพลงนนซงมรากจากเพลงรำาวงและเพลงพนบานนนเปนผลสบเนองหนงของเรองเพลง แตกอนทยคลกทงจะเฟ องฟนนเปนยคทวกลเกมความนยมแพรหลายเปนอยางมากภายในภาคกลางโดยมแหลงกำาเนดทใจกลางของกรงเทพฯ

ววฒนาการอยางหนงของวกลเกจงถกแทนทดวยวงดนตรลกทงยคใหมทอาศยเครองดนตรจากวงดนตรทหารโดยทหารเองเปนนกดนตรทหารายไดพเศษนอกจากงานประจำา และมเครองมอทางดนตรทลำาสมยกวา

2

โดย หางเครอง นน เปนววฒนาการเขามาทหลงๆจากเรมมการเปดวกการแสดงแลวถอเปนการปรบตวอยางหนงของวงการเพลงลกทง

เมอมการตลาดเขามา การขยายวงกวางของเพลงลกทงเรมนำาสสงคมชนบทมากขนโดยเฉพาะสอสารผานวทยทรานซลเตอร

วทยทรานซลเตอร จงเปนเครองมอหนงในการนำาความลำาสมยเขาสสงคมชนบท ผานบทเพลงตางๆ หลงยค พ.ศ. 2500 เปนตนมา

นกรองลกทงในยคนนจงนยมเปดวกการแสดงตามสถานทตางๆ ตามทมแฟนเพลงเหนยวแนน แตเครองดนตรยงเปนเครองสากลอยแมวาบทเพลงจะเลาถงสงคมชนบท แมวาจะใชเครองไมกชน

เพลงลกทงจงมไดมขนเมอ พ.ศ. 2481 เทานนหากแตมววฒนาการทสบเนองอยางยาวนานกวานน และบรบทเพลงลกทงในยคทเรยก เพลง“ตลาด” จนกลายมาเปน เพลงลกทง“ ” เมอ พ.ศ. 2504 โดยมพนฐานของเพลงพนบานผสมกบการแตงโนดดนตรใหเขากบเครองดนตรสากล

นกรองทรจกเสยงดนตรระหวางสากลและพนบานไดกลมกลนนนมพนฐานทางพอเพลงแมเพลงพนบานเปนอยางมาก เชน ชาย เมองสงห,ลพ บรรตน แมกระทงบรมครคตกว ไพบลย บตรขน

ชาย เมองสงห เปนบคคลหนงทนำาเพลงมาประยกตใหเขากบยคสมยนนโดยอาศยพนฐานเพลงไทยเดม,เพลงพนบาน ผสมกบเครองดนตรสากลไดอยางลงตว แมวา ชาย เมองสงหจะไมไดเปนนกดนตร นกรองจากวงทหารกตาม แตมพนฐานมาจากเชยรร ำาวง ความสำาคญของเครองดนตร จงถกมองขามไปทงๆทมความสำาคญแรกในการตงคำาถามขนมาวา เพลงลกทงมากจากไหน“ ” จากทจะสบคนวาเพลงน เพลงนนมาอยางไร

เพลงโอสาวชาวไร ของครเหม เวชกร ทแตงขนเมอ พ.ศ. 2481 ทเชอวาเปนเพลงลกทงเพลงแรกนนอาจจะตกไปกไดหากมการทำาความเขาใจวาความเปนมาของเพลงลกทงหรอเพลงตลาดนนเรมมววฒนาการมาจากไหน?

ซงจรงๆ แลว เพลงโอสาวชาวไร เพงถกตงใหเปนเพลงแรกของวงการลกทงเมอ ครงมงาน ลกทงกงศตวรรษ ครงท 1 จดโดย สวช.(สำานกงานคณะกรรมการสภาวฒนธรรมแหงชาต)เมอ พ.ศ. 2531 มานเอง

3

เพลงลกทงมาจากไหน? : ความพนทางของเพลง

อษาคเนยสวนทผนแผนดนใหญมแมนำาโขงเปนแมนำาสายสำาคญทสด ถอเปนแกนของภมภาค ผนแผนดนใหญอษาคเนยมพนทกวางขวาง โดยเฉพาะพนทราบลมอดมสมบรณไปดวยทรพยากร และความหลากหลายทางชวภาพ แตมผคนชนเผาเหลากอตงหลกแหลงทำามาหากนกระจดกระจายไมมากนก จงเปดทวางจำานวนมากใหกลมชนหลากหลายจากทตางๆ ทงใกลเคยงและหางไกลเคลอนยายเขามาตงถนฐานบานเรอนตงแตราว ๓,๐๐๐ ปมาแลว

การเคลอนไหวยายหลกแหลงดงกลาว เขามาสบรเวณทเปนประเทศไทยไมไดมทางเดยว แตมทงทางบกและทางทะเลตลอดเวลา นบแตชวงเวลา ๓,๐๐๐ ปมาแลว สบจนสมยหลงๆ อยางตอเนองยาวนานมากและเรยกแผนดนแถบนวา สวรรณภม หรอ สวรรณทวป

สวรรณภม นนปะปนไปดวยความหลากหลายทางชาตพนธ กรงศรอยธยา กเปนสวนหนงในบรเวณแผนสวรรณภม

ชาวตางชาตเรยกกรงศรอยธยาวาราชอาณาจกรสยามหรอเมองไทย เมอถงกรงรตนโกสนทรเรยกชอประเทศวากรงสยามและประเทศสยาม

สมยแรกมธงชางเปนสญลกษณ ถงแผนดนสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖ เปลยนเปนธงไตรรงคทไดแบบอยางมาจากยโรป

หลงเปลยนแกลงการปกครองเมอพทธศกราช ๒๔๗๕ รฐบาลสมยหนงใหเปลยนชอประเทศสยามเปนประเทศไทย ซงเปนชอทเกดขนจากสำานกชาตนยม ผกพนกบความเชอเรองชนชาตไทยถกขบไลมาจากทางเหนอของจน แมความเชออยางนจะคลาดเคลอนจากความจรง แตยงทรงอทธพลมาจนถงทกวนน

ผลของการเปลยนชอเปนประเทศไทย ทำาใหคนกลมหนงเกดกระแสความรสกรงเกยจเดยดฉนทผคนเผาพนธอนๆ ทไมใชไทย เกดการดถกทางสงคม

4

และวฒนธรรมจนเสยหายตอสภาพเศรษฐกจ การเมอง และการปกครองเปนเวลายาวนาน

สยามประเทศ หรอ ประเทศไทย ในปจจบน ตงอยในแผนดนสวรรณภมผสมผสานกนอยแบบทเรยกวา รอยพอพนแม“ ” ซงประชากรในกรงเทพฯ มอยางนอยๆ 3 กลม เชน คนพนเมองดงเดมทมมากอนสมยกรงศรอยธยา อกกลมหนงทในปจจบนซงสำาเนยงพดตางจากสำาเนยงกรงศรอยธยาซงเปนสำาเนยงหลวง สำาเนยงเยยงนเรยกวาการพด เยอง“ ” ไมออกสำาเนยง เหนอ“ ”อยางสำาเนยงสพรรณบร – อยธยา จงหวดรอบขางใกลเคยงอยาง เพชรบร นครปฐม ราชบร ปทมธาน เปนอาท

และคนกลมซงเปนกลมท 3 คอ คนตางชาตภา หรอพวกนานาชาต เชน ลาว คนเมอง คนอสาน มอญ เขมร กย แตจวกวางตง ฮกเกยน ไหหลำา จาม ชวา มลาย ซาไก มอแกน ทมฬ เปอรเซย อาหรบ ฮอ พวน ไทดำา ผไท ขน เวยด ยอง ลวะ มง เยา กะเหรยง ปะหลอง มเซอร อะขา ขะม มลาบร ชอง ญากร ฝรง (ชาตตางๆ) แขก(ชาตตางๆ) ลกครง ฯลฯ ฯลฯ ฯลฯ

ซงสงเหลานปรากฏอยในชอบทเพลงตางๆ เชน มอญรองไห ,เขมรกลอมลก,แขกตอยหมอ ,พราหมณดดนำาเตา,ญวนทอดแห, ลาวดวงเดอน,ฝรงรำาเทา, พมาหาทอน ฯลฯ

เพลงลกทง จงเปนการปรบขนใหมแทนท ลเก ซงมกำาเนดอยในกรงเทพฯ นบตงแตรชกาลท 4 ขณะท ลเก นน กยงคงอยคกบสงคมปจจบน และยงไมไดจางหายไป เพยงแตปรบวธการนำาเสนอใหมเปนลกษณะแบบเพลงลกทงซงผสมผสานมหรสพใหมขนในกรงเทพ โดยอาศยรากฐานเดมจากการเลนตางตางปรบเขาดนตรฝรงทมมาในรชสมยรชกาลท 4 ในการปรบแถวทหารทเรยกอยางชาวบานวาแตรฝรง

แตรฝรงเหลาน กลายมาเปนตนแบบใหกลายเปนแตรวง ตามงานๆ แลวพฒนาเปนวงลกทง หลงยคสงครามโลกครงท 2 เปนตนมา ซงมววฒนาการรวมกบมหรสพ

โดย มหรสพ นน แบงไดในสองระดบ ระหวาง ชนชนราชสำานก กบ ราษฎร ทวไป แตมความสมพนธกนในความตางกนบางอยาง ซงสงทอดอทธพลใหกนและกนไมขาดสาย เชน โขน ละคร ทง ละครนอก และ ละครใน รวมทง ละครพนทาง

กอนจะกลายเปน ละครพนทาง ใน วงดนตรลกทง ในยคตอมาซงมพนฐานมาจากหลากหลายทหลอมรวมเปนภมสงคมวฒนธรรมแลวปรบเปลยนใช

5

มาตามยคตามสมย จากสำาเนยงเสยงตางๆ พนทางมาอยางรอยพอพนแม จงปรบมาเปนเพลงลกทงและสงใหการเลนรองรำาทำาเพลงภมภาคอนปรบตวไปดวย เชน หมอลำา กนตรม ในภาคอสาน

รวมทงกลนอายเพลงพนบานสพรรณบรทปรากฏในบทเพลงของวงคาราบาว และกลนอายเพลงตะวนตกในวงคาราวาน

เพลงลกทงมาจากไหน: สำาเนยงเสยงลกทง

สำาเนยง เสยงภาษา นนมากอนอกษร และสำาเนยง จงทเปนบอกภมภาคของผคน ภาษาพดนนจงมมากอนภาษาเขยน

ตระกลภาษา บาล – สงสกฤต- ไทย – ลาว –มอญ – เขมร– จน ซงเปนตระกลภาษาใหญของของสวรรณภม ทงยงเปนตนเคาภาษาไทยและฉนทลกษณ ตลอดจนทำานองรองขบลำา อกดวย

สำาเนยงเสยงลกทง นอกจากเนอหาทกลาวถงเพลงชนบทและทำานองเสยงทรองออกสำาเนยง เหนอ“ ” แบบจงหวดสพรรณบร อยางเพลง แมแตงรมใบ ของ ชยชนะ บญนะโชต หรอ สำาเนยงรองของ คำารณ สมบญณานนท ปฐมบทหนงของเพลงลกทง ซงพนแพเปนคนยานสมพนธ กรงเทพมหานคร ทรองสำาเนยงออกสำาเนยง เหนอ ซงกลายเปนมาตรฐานหนงของเพลงลก“ ”ทง

เรองสำาเนยง เหนอ“ ” จตร ภมศกด ตงขอสงเกตไวในหนงสอ สงคมไทยลมนำาเจาพระยากอนสมยศรอยธยา ไววา

“ปลอดเขตภาษาทเรยกกนวาสำาเนยงสพรรณทงหมด ซงคลมในบรเวณจงหวดสพรรณบร ,กาญจนบร,นครปฐม,ราชบร และเพชรบร เปน

6

สำาเนยงภาษาทมความสงตำาทางวรรณยกตคลายกบภาษาลาวเหนอทางแขวงหลวงพระบางไปถงซำาเหนอ (หวพน). นเปนสงทขาพเจแปลกใจมานานแลว.

ภาษาพดทชาวสพรรณบรและกลมสำาเนยงนพดเปนภาษาไทย(ทวาภาษาไทยหมายความวาเปนภาษาทใชถอยคำาและสำานวนอยางไทยภาคกลาง ไมใชถอยคำาและสำานวนอยางลาวในประเทศลาว.)แตสำาเนยงเปนสำาเนยงลาวเหนอเจอปนจนสงเกตไดชด.

จรงอยในสมยกรงเทพฯนไดเคยมการกวาดตอนพวกผไทดำา (โซง) ทางแขวงซำาเหนอ และลาวเวยงทางเขตเวยงจนทน ตลอดจนชาวเมองพวน (แขวงเชยงขวาง) มาไวทจงหวดสพรรณบร – ราชบร –เพชรบรเดม และยงคงใชภาษาเดมของตนจนกระทงทกวนน,หาไดเคลาคละปะปนทงชวตประจำาวนและภาษาเขากบชาวเจาของถนเดมไม ทงสำาเนยงของชาวสพรรณบรกเปนแบบลาวเหนอมใชแบบผไท”

การเคลอนยายถายเทผคนนำามาซงสำาเนยง เสยงภาษา แตสำาเนยง เหนอ เปนสำาเนยงหลวงทใชในการเจรจาพากษโขนหลวง ซงจะผดจาก “ ”ขนบ เดมมได ซงเปนพระราชประเพณ“ ”

การเจรจาพากษโขนจงไมใชสำาเนยงแบบคนบางกอกทพดออกสำาเนยง แปรง “ - เยอง” ไมตรง เหนอ “ ” สงสำาเนยงแปรงหรอเยองจากสำาเนยง

มาตรฐานของเมองหลวงในสมยนนแมวาในปจจบน เราใชสำาเนยงของคนบางกอก – กรงเทพมหานคร

เปน มาตรฐานเพราะเปนเมองหลวงปจจบน แตสมยกรงศรอยธยาหรอกอนหนานนสำาเนยงและภาษาอยางนเปนทองถนเลกๆ ทองถนหนง

สำาเนยง เสยง เพลงลกทง ในยคแรกนนอาจกระจดกระจายตามโทนเสยงของนกรองทานนๆ เชน สำาเนยงเสยงของ คำารณ บญณานนท,ชยชนะ บณนะโชต,เมองมนต สมบตเจรญ,ดำา แดนสพรรณ ออกเหนอสพรรณบร ชาย เมองสงห,หนม เมองไพร สำาเนยงเหนอสงหบร และ รงเพชร แหลมสงห คนเพชรบรทออกสำาเนยงเสยง สโขทย

หรอสำาเนยงบางกอก อยาง ทล ทองใจ,สมยศ ทศนพนธ,ผองศร วรนช,ไพรวลย ลกเพชร เปนอาท

สำาเนยงเสยงเหนอแบบสพรรณบร หรอ เหนอ ทวไปจงเปนสญลกษณหนงของ เพลงลกทงของ ลกทงขนานแท

เสยงเหนอนแหละ จงเปนเสยงทควบคมทวงทำานองเสยงเอก – โท ในเพลงตางๆในลกออนและลกเออนของเพลงลกทงละปพาทย

7

ลกทงมาจากไหน ? :พนทางของพนถน พนเมอง

เครองดนตรฝรง นอกจากจะเปนตนธารหนงของกระแสเพลงลกทง เครองดนตรพนเมอง กเปนตนธารกระแสหนงของเพลงลกทง เชนกน

ดนตรพนเมองนนเปนดนตรทเกดขนเฉพาะถน และเปนทนยมบรรเลง ขบรองเลนกนอยในถนนนๆ มทงบรรเลงเดยว และประสมวง

เชน กลองยาว ซงนยมเปนวง ไมจำากดจำานวนกลอง มตงแตสามใบขนไป ไมวาจะเปน กลองยาว กลองตกหรอกลองชาตร และผสมดวยฉง ฉาบ กรบ โหมง ฆองราง ซอ เครองเปาตางอยาง แคน และเครองดนตรฝรง

ซง จะปรากฏตามงานบญตางๆทงน เพลงพนเมองซง สงอทธพลในการแตงเพลงทใชทวงทำานอง

เพลงไทยเดม และเพลงพนบานพนเมองโดยเพลงไทยเดมนนอาจมสนนษฐานมาจากเพลงพนเมองกอนจะหก

ลายเปนการประยกตใหม

8

ความเปนพอเพลง แมเพลง ของคนพนเมอง เพลงลกทง ซงนบเอาเฉพาะภาคกลางกอน (ลกทงอสาน เขยนถงตอในภายหนา) โดยเพลงพนบานนนถกสรางขนมาในลกษณะกลอนเพลงยาว คอ กลอน มรากเหงาเคาเดมมาจากคำาคลองจองในชวตประจำาวนของกลมชนตระกลไทย-ลาว

กลอน ม ๒ แบบ คอ กลอนสงสมผสราย เชน กลอนทำาขวญ กลอนเทศน กลอนสวด กลอนเซง จนถงคำาเจรจาโขน กบกลอนสงสมผสเพลง เรยกวา “กลอนเพลง เชน กลอนเกยวพาราศ กลอนโตตอบอยางพอเพลงแมเพลง”รองเลนทวไปเรยก เพลงฉอย เพลงเรอ เพลงเทพทอง เพลงอแซว เปนตน จนถงเสภา มโหร บทละคร ฯลฯ

กลอนเพลง เรมแรกๆ มกดนปากเปลา จงเปนกลอนสนๆ เมอเขยนเปนลายลกษณอกษรกสนๆ อยางเพลงรองเลนมโหร เพลงกลอมลก เปนตน

เมอสงคมขยายตวจากชมชนหมบานเปนชมชนเมอง มความซบซอนมากขนกลอนเพลงทเคยดนเคยแตงอยางสนๆ กคอยๆ ยาวขนเรอยๆ เพอสนองความตองการของผฟง เชน กลอนเสภา ใชขบเลานทานยาวๆ

ในทสดมผเขยนลายลกษณอกษรเปนกลอนเพลงยาวๆ บนทกเรองราวอยางใดอยางหนง โดยจดขนบใหเรมดวยวรรครบ หรอ วรรคทสอง (ในจำานวน ๔ วรรค เปน ๑ บท) เชน กลอนเพลงยาวพยากรณฯ ครงสมเดจพระนารายณ แตเรยกสนๆ เปนทเขาใจทวไปวา เพลงยาว เพราะแตงยาวขนกวาแตกอน

ทงน ทวงทำานอง เพลงพนบาน เกดจากการละเลนในฤดกาลตางๆ เชน หนานำา อยางเพลงเรอ (หาฟงไดจากเพลง รอยไถ เพลงแรกในชวตของ กงวลไพร ลกเพชร แตงโดย สรพล สมบตเจรญ)หลงหนาเกยว อยางเพลงเกยวขาว(ซงเปนปจจบนหาดยากแลว) เพลงเหยย เพลงเตนกำา เพลงสงฟาง เพลงตางๆ ทใชรองเลนเตนรำาในเทศกาลตาง อยางเพลง พวงมาลย เพลงขอทาน เพลงแหนางแมว เพลงเยาผ

รวมทงเพลงทไมจำากดเฉพาะกาล อยางเพลงเทพทองรำาโทนแอวเคลาซอ อแซว รายละเอยดเพลงเหลานนสามารถหาอานเพมเตมไดอยางเตมอมจาก หนงสอ เพลงนอกศตวรรษ ของ อเนก นาวกมล

เพลงลกทงมความพนทาง ทกำาเนดจากหลายๆ อยาง ประกอบขนดวยกน จงเกดเปนเปนเพลงลกทง ซงสงทเกดขนมาใหมและชดเจนหลงสงครามโลกครงท ๒ แตมววฒนาตอเนองมาแตยครชสมยท ๔ แหงกรงรตนโกสนทร มใชเพงเรมม เมอ พ.ศ. ๒๔๘๑

9

เพลงลกทงมาจากไหน ? : ลกผสมระหวางไทยเดมพนบานและเพอนบานตางประเทศ

นกฟงเพลงลกทงอยางผานๆ หรอนกวการหลายคนพยามตความแบง เพลงลกทง“ ” นนเปนจำาพวก เพลงพนบาน สวน เพลงลกกรง“ ” นนเปน

เพลงไทยเดมวธคดแบบน ซงผดไมเปนจรงอยางยง โดยมองเปนแบงแยก ววฒนาการจรงๆ ของเพลงลกทงคอการพฒนามาจากทงเพลงพนบาน

และเพลงไทยเดม รวมทงการเลนๆ ตางๆ ทเรมปรบตวเขาสสงคมสมยใหมเพลงลกทงเปนการเลนทปรบตวเขากบสงคมสมยใหม เฉกเชน ลเก ซง

เปนทนยมกนในบรเวณภาคกลางของประเทศเชนกนกบเพลงลกทง แลวกระจายไปสภาคอนตามลำาดบ

แตทวา เพลงลกทง สามารถปรบตวเขากบสงคมในภาคอนๆ ไดดกวา ลเก เพราะการประยกตขนมาใหม เพลงลกทงไมไดจำากดอยเฉพาะทวงทำานองหรอบคลกนกรอง

10

ความเปนสากลไมยดกบขนบประเพณนยมมาผกมดเพยงอาศยพนฐานจากการรองการเออนทำานองททำาใหดเปนเอกลกษณของเพลงลกทงทผสมผสานกนระหวางเพลงพนบานกบเพลงไทยเดมเทานน สงเหลานมอยในเพลงลกทง ซงถอวาเปนของใหมในสงคม

จงหวะของเสยงของเพลง นน เพลงลกทงนนมลลาเพลงทถกแตงโดยอาศยรปแบบฉนทลกษณ กลอนแปด“ ”หรอ กลอนตลาด“ ” แตไมยดตดตายตววาจะตองลงท 8 คำา หรอ 9 คำา หากแตสงสมผสไดเทานน รวมทงการใชสมผสแบบ กลอนหวเดยว“ ”

วธการองทใชจงหวะของถอยคำาและระดบเสยงสงตำาเปนหลกลวนๆทำานองเพลงทนำามาใชในเพลงลกทงนมมากมายไมไดจำากดเฉพาะวาตอง

เปนเพลงพนบานหรอเพลงไทยเดมเทานน เพลงตางชาตกนยมนำาใชจะสงเกตไดจากเพลง รกรงโง,อาทตยอทยรำาลก ของ สรพล สมบตเจรญ รวมทงเพลง อยาเดนโชว ของ บรรจบ เจรญพร แตงโดย สรนทร ภาคศรทนำาทำานองญปน

เพลงอารดง,รกแทจากหนมไทย ของ เบญจมนทร ทนำาเพลงทำานองเกาหล

ทงน สรพล สมบตเจรญ ยงนำาทำาทองเพลงจนมาใชในเพลงลกทงอยางเพลง ดอกฟาเมองไทย,แซซอายลอเจกนง และยกเถาเลาะซว

หรอเพลง รอยรกรอยมลทน ของประดษฐ อตตะมง ไพรวลย ลกเพชร ,สาวนาคอยค บปผา สายชล,โฉมนาง,ธรณชวต ชาตร ศรชล – ยพน แพรทอง ซงแตงโดย ไพบลย บตรขน และเพลงหนกรรม ของยพน แพรทอง – สมตร สจจะเทพ ของ สรนทร ภาคศร รวมทงวอนลมฝากรกทสรนทร แตงให บปผา สายชล หรอกามนต วาสตฐ ของเพลน พรหมแดน ซงเปนทำานองแขก

โดยรวมทงเพลงในยค ค.ศ. 1970 ทพบในเพลงของ สชาต เทยนทองและสรวง สนต และเพลงลกทงตะวนตกในลกษณะเพลงโห ซงปรากฏในเพลงของ เพชร พนมรง และ เมองมนต สมบตเจรญ ซงกอนหนานนมในเพลงของ คำารณ สมบณณานนท หรอทำานองเพลงกราวนอกในเพลงฉว ของ สงขทอง ศรใส และเพลงตลยบางกอก ของ เพลน พรหมแดน

จงไมแปลกอะไร ถาหากในเพลงลกทงจะสำาเนยงเพอนบานอยเตมไปหมด แตเขาใจวานกแตงนนพยามทสอสารเนอหาในเพลงทเขากบยคสมยนยมหรอตามความเคลอนไหวเปลยนแปลงของสงคมซงตลาดตองการอะไร

ทงน ทำานองของเพลงตางๆ ทเปนทำานองบานเพอนทงใกลและไกลดงทปรากฏอยในเพลงลกทงนนอาศยความเครอญาตทางสงคมและวฒนธรรม

11

เปนสอทนำาเสนอความ แมวาแนวทางดานเนอหาจะขนอยกบตลาดจะรองรบในการฟง ซงสงเหลาจะเกดขนเองโดยตวของมนเอง

ฉะนน ในบทเพลงลกทงจงกนความหมายไดกวางทงสงคมเมองและสงคมชนบทโดยสอสารผานวทยทรานซสเตอรจากสงคมเมองสสงคมชนบทอกทอดหนง

อนง เพลงลกทงนนมรากกำาเนดจากเครองดนตรฝรงจากวงดนตรทหารทสามารถนำามาปรบเขาเครองดนตรไทยไดอยางกลมกลนจนบางทแยกไมออก

เพราะความคดทวา เพลงลกทงเปนไทย และเปนจรงๆ แตเปนของท“ ”เพงเกดขนใหมในกรงเทพนเองโดยรากของการผสมผสานของมารบใชสงคมของการปรบตวสมยใหม

เพลงลกทง มาจากไหน ?: ลกทงลเก

เพลงลกทงนนเกดจากการปรบตวเขาหายคสมยจากพนฐานอกดานหนงของ ลเก“ ” ซงเปนการละเลนทมกำาเนดในกรงเทพฯ และเกดกอนหนาเพลงลกทง

ลเกหรอยเกอยางทเราเหนและเปนอยทกวนน มาจาก แขก“ ” มลายมสลม มตนกำาเนดทกรงเทพฯ บรเวณชมชนปอมมหากาฬ วกแรกคอ วก“พระยาเพชรปราณ” ซง ลเก“ ” เปนการละเลนทมาแทนท ละครนอก“ ” โดยลเก

12

รวมตบเพลงตางๆ ไวอยางหลากหลาย (ไมไดมขนบนยมอยางเชนทกวนน รายละเอยดมอยในหนงสอ ลเก มหรสพกรงเทพรตนโกสนทร มกำาเนดในกรงเทพฯ : สจตต วงษเทศ บรรณาธการ)

ทงน เพลงลกทง กคอ ลเกทปรบตวใหมเพอนสนองอารมณความรสกในระบบใหม ไมวาจะดานละครหนาวกการแสดงแสดงรวมทงหางเครอง

นกรองทฉายภาพลกษณจากพระเอกลเกไดเดนเดนทานหนงคงหนไมพน พร ภรมย

ภาษากวในบทเพลงของ พร ภรมย “ ” หากลองนกถงนกรองทยดแนวเพลงลเก เพลงแหล เพลงพนบาน เพลงรำาวง เพลงโหในอดต แทบจะนบไดวามดาวดวงเดนอยไมกคน นกรองทรองเพลงลเกไดเดดขาดกวาลเกอาชพกตอง ไพรวลย ลกเพชร“ ”

หากเพลงแหลกม พร ภรมย,ชยชนะ บญญโชต,ชาย เมองสงห ถาเพลงรำาวงตอง เบญจมนทร,สรพล สมบตเจรญ,นยม มารยาท,กศล กมลสงห,สมานมตร เกดกำาแพง

เพลงโหยคแรกม คำารณ สมบญณานนท ถดมาจงม เพชร พนมรง เปนอาท

ขณะทนกรองนกแตงเพลงทใชคำาไดวจตรอลงการ นอกจากครไพบลย บตรขน แลว ชอของ พร ภรมย“ ” ยอมเปนอนดบตนๆ

พร ภรมย นนแฟนเพลงหรอเหลานกรองตางยกยองยอมรบในอจฉรยะความสามารถ ทงดานขบรอง,แตงเพลง,พระเอกลเก,พากยหนง,แสดงภาพยนตร,เลนดนตรจน,ดานกลอนสด,ทำาขวญนาค ฝมอหรอเชงการประพนธนนมมากมายหลายเพลง สวนมากมกจะเปนนทานชาดก บางเรองนำามาจากธรรมบท รวมถงนยายองประวตศาสตรอยางสามกก นกรองนามอโฆษทานกแปลงมาทำาเปนเพลงแหลไดอยางแนบเนยน โดยเนอเพลงนน

ความเปนนกรองลกทง พร ภรมย มผลงานทแตงเองรองเองประมาณ ๕๐๐ เพลง เชน ดาวลกไก ,บวตมบวบาน,จำาใจจาก,นำาตาลาไทร,เหฉมพล,วงแมลกออน,ไมหลกปกเลน เปนอาท

ชอเดมของ พร ภรมย นนมชอจรงวา บญสม มสมวงษ เรมตนเขาวงการลเกมากอน ตอมามาเปนนกรองวงจฬารตน บนทกแผนเสยงเพลงแรกคอ ลานรกลานเท เพลงทสรางชอเสยงใหรจกทวประเทศคอ เพลงบวตมบวบาน

13

ปจจบนบวชเปนพระอยทวดรตนชยหรอวดจน จงหวดพระนครศรอยธยา

ภาษาในบทเพลงของ พร ภรมย ถอไดวาเปนชนครและเปนเจานายภาษาคนหนงของวงการเพลงลกทง เพราะคำาแตละคำาทมาใชนนจะเรยกวาเปนภาษากวกวาได ทงการเลนคำา จงหวะรบของคำาแตละคำา ลวนงดงามและอลงการยงนก

เชนคำาในเพลงเหฉมพล ซงหยบวรรณคดมาแตงเปนเพลงเหเรอ อยางในวรรคแรกทวา ฉมพลพมานมาศ สดสวาทนาฏกาก เวนไตยใหยนด ปรดา“แนบแอบนางชม สองสขสองสวาท แสงโสมสาดสองสขสม สองสนทสองชดชม สองภรมยสมฤด” ซงเปนการเลนตวอกษรไดอยางดงาม

วรรคถดไปซงตวละครในวรรณคดนนเปน ครฑ “ ” แตผแตงใช นก“ ” แทนครฑ ไดอยางกลมกลน นกแนบนวลนางนอน กางสองกรโอบกาก ชน“ชวน ขวญชว แนบฉมพล หลบไมลง สะทานชานไกรลาส พศวาสประหลาดหลง พระสเมรคอยเอนลง ทอดยอดตรงหมพานต นาคสทนดร เรงสาครกระฉอกฉาน กระเทอนถงบาดาล แผพงพานเขาถำาไป”

นอกจากจะนำาเสนอเรองราวระหวางวรรณคดมาเปนเพลงแลวผแตงยงเลนคำาสมผสความไดงดงามยงนก ซงแสดงใหเหนถงเชงชนทางภาษากวในตวตนอกดวย และเพลงนนาจะเปนบทอศจรรยในวรรณคดไทยทคนรนใหมอาจจะไมคอยรจก

นอกจากเพลงน ยงมอกหลายเพลงทซอนเนอความไดอยางงดงาม อยางเพลง บวตมบวบาน,นำาตาลาไทร ฯลฯ

ผแตงสามารถซอนนยเปนเชงอโรตกไดอยางแนบเนยนจนผฟงบางทานจนตนาการไปไกลกวาผแตงเสยอก

แมกระทงเพลงผรสวาททโตตอบกนระหวาง ชาย เมองสงห นกรองรนนองแหงวงจฬารตน ซงเปนโตตอบอยางดเดดเผดมน

ในดานภาษาแลวถอวากระแทกอารมณไดทงสองฝง รวมทงยงนำาหลกทางพระพทธศาสนาเขามาแทรกในบทเพลง ซงเปนเอกลกษณอยางหนงท พร ภรมย ทำาอยางเปนแบบฉบบของตวเอง

นอกจากผฟงเพลงจะไดรสนยมในการฟงเรองอลงการแหงคำาบนเทงคดแลวยงไดคตความรทางปรชญาทางพทธธรรมอกดวย ปจจบน พร ภรมย กำาลงคนหาความวมตสขในฐานะศษยขององคตถาคต แตบทเพลงของทานกยงเปนอมตะ และมการนำามาขบรองและมมนตเสนหอยมเสอมคลาย

14

พนฐานเหลานจากเพลงพนบานและไทยเดมเปนรากกำาเนดทมอยในเพลงลกทงทปรบขนมารบใชกระแสสงคมทตอบรบคนในยคหลง พ.ศ. ๒๕๐๐ เปนตนมา

ความเปน พอเพลง แมเพลง บวกความเปน“ นกเลงกลอน กอใหเกด”เพลงลกทงสมยใหมในยคตอมา

เพลงลกทงมาจากไหน ? : ยานชมชนคนดนตร

เพลงลกทง มกำาเนดในกรงเทพฯ เฉกเชน ลเก ทมแหลงกำาเนดใจกลางกรงเทพฯ เปนไปไมไดทจะมแหลงกำาเนดจากถนอน หากแตมการปรบเปลยนตามววฒนาการทางเทคโนโลยการสอสาร

วกลเกแหงแรกอยท วกพระยาเพชรปาณ “ ” ขาราชการการกรมวง บรเวณชมชนปอมมหากาฬ ลเกแทจรงเรยกวเกทรงเครอง ทสบถงทกวนน มแหลงกำาเนดราว พ.ศ. 2440 ปลายแผนดนรชกาลท 5

ยานความบนเทง จงเรมมแพรหลายอยยานเมองกำาแพงเมองพระนคร ตงแต ปอมมหากาฬ ถง ยานหลานหลวง ยานความบนเทงพอจะอนมานไดดงน

ชมชนปอมมหากาฬ เปนชนชนบานไมโบราณ วกลเกพระยาเพชรปาณ ซงวกลเกนนอยในตรอกพระยาเพชร เปนความแปลกใหมในสมยนน (พ.ศ. 2440) ทำาใหสมเดจฯ กรมดำารงราชนภาพ เสดจไปทอดพระเนตรดวยพระองคเอง แสดงใหเหนถงความสำาคญ แลวมลายพระหตถเลาเนอความทตรสถามความเปนมาของลเกกบพระยาเพชรปาณ (ตร) บอกรายละเอยดไวใน สาสนสมเดจ

ปจจบนไมมวกลเกหลงเหลอแลว ชมชนหลานหลวง ใกลกบ วงวรดส ของ สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชน

ภาพ ม คณะละครโนราห – ชาตร ของ ครพน เรองนนท วงแรกและวงเดยวในกรงเทพฯ สบเนองมาถง ทองใบ เรองนนท ศลปนแหงชาต สาขาละครชาตร ถงปจจบน คณะเรองนนท ตดกบวดสนทรธรรมทาน (วดแคนางเลง) หรอวดมตร ชยบญชา

คณะเรองนนท นบตงแตตนตระกล พระศรชมพล (ฉม) ครละครเร-เรอลอย แหงราชสำานกเมองนครศรธรรมราช สงทอดมรดกความรใหแกนาย

15

เรอง นกละครชาตรผตดสนใจอพยพหนภยแลงตดตามกองทพพระยาพระคลง (ดศ บนนาค) เขามาพำานกอาศยอยในพระนคร พระบาทสมเดจพระนงเกลาเขาอยหว รชกาลท 3 ทรงโปรดเกลาฯใหตงบานเรอนอยทสนามกระบอ ถนนหลานหลวง และยดอาชพแสดงละครชาตรสบตอมา จนถงคณปพน เรองนนท บดาของครทองใบผใหกำาเนดครป – บญสราง เรองนนท

ครพนนนเปนคนสำาคญในความทรงจำาของนกดมหรสพไทยสมยกงศตวรรษทผานมา เปนผทไดรบการยกยองวามวชาความรแบบแผนการแสดงทางละครชาตรดมาก รธรรมเนยมการเบกโรง การโหมโรงชาตร การประกาศหนาบท การเชญคร การรำาซด การบอกบท การตกรบรบบท

เมอกาลเวลาเปลยนกรจกปรบปรงวธการดำาเนนเนอเรอง การขบรอง ฟอนรำา ตลอดจนพฒนาดนตรประกอบใหเปนทนาดนาชม จนมชอเสยงโดงดง มคนนยมหาละครชาตรครพน เรองนนท ไปเลนตามงานแกบนเปนประจำาทกวน

รวมทงการผกกจการแกบนทศาลหลกเมองกรงเทพ สอนลกหลานใหหดเลนละคร หดรำา หดรอง หดดนตร

จนในทสด ครทองใบ หนงในบตรธดา 18 คนของทาน (ภรรยา 5 คน) ไดเตบโตขนทำาหนาทแทนบดา เปนผสบทอดอนรกษความรตางๆของครพนไวอยางสมบรณ(อานนท นาคคง กรงเทพธรกจ 22 สงหาคม 2549) ครทองใบ เรองนนท เสยชวต เมอวนท 2 กรกฎาคม 2550 ดวยโรคชรา วย 81 ป

ภเขาทองกบคลองมหานาค เปนชอสถานทอยคกนมาตงแตยคตนกรงศรอยธยา แลวกรงเทพฯ เลยนแบบมาทำาใหเหมอนอยธยา

เมอรชกาลท 1 ทรงสถาปนากรงรตนโกสนทรขนเมอ พ.ศ.2325 ตอมาอก 3 ป ถง พ.ศ.2328 โปรดใหสรางพระนครใหมขดคลองรอบกรง สรางกำาแพงเมอง รวมทงใหขดคลองมหานาค เลยนอยางกรงเกา และคลองมหานาคซงเชอมคลองโองอาง คลองหลอดวดเทพธดาราม คลองบางลำาภทอดยาวไปเรยก คลองแสนแสบ ฉากในนวนยายเรองแผลเกา ของ ไม เมองเดม

คลองมหานาค เปนสถานทเลนกลอนสกวา เพลงเรอ มความในพระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร ฉบบเจาพระยาทพากรวงศ (ขำา บนนาค) ดงน

“แลวใหขดคลองใหญเหนอวดสะแกพระราชทานนามวาคลองมหานาค สำาหรบประชาชนชาวพระนครลงเรอไปเลนศกระวาในเทศกาลนำาเหนออยางครง

16

กรงศรอยธยาเกา ครนขดคลองเสรจแลว วดสะแกนนพระราชทานนามใหมวาวดสระเกษ แลวใหขอแรงพวกเขมรเปนอนมากทำารากกอพระอโบสถดวย”

คลองเชอมยานปอมหมากาฬนยงเกยวของกบมหากว สนทรภ เจาของลลา กลอนตลาด“ ” มเรองเลากนวา เมอครงสนทรภจอดเรออย ณ ทแหงหนง มชาวบานนำาภตตาหารมาถวาย แตทายกวาคำาถวายไมเปน และอาราธนาใหสนทรภชวยสอน สนทรภจงเปนคำากลอนวา

“อมสมงรมฝง อมงปลารา กงแหงแตงกวา อกปลาดกยาง ชอมะกอก ดอกมะปราง เนอยาง ยำามะดน ขาวสกคอนขน นำามนขวดหนง นำาผงครงโหล สมโอแชอม ทบทมสองผล เปนยอดกศล สงฆสสะ เทม" บทนจรงเทจประการใดยงไมมใครชำาระแนนเพยงแตเปนการสนนษฐานทงสน

ภเขาทอง วดสระเกษ หรอทเรยกอยางชาวบานวา วดภเขาทอง ในยคหลง งานวดภเขาทองถอวาเปนงานใหญงานหนงกรงเทพฯและ เวทการประกวดรองเพลงทแหงน ถอวาเปนเวทแหงการชงชนะเลศของเซยนประกวด

ซอยบปผาสวรรค อยถนนจรญสนทวงศ ซอยท 28 หรอซอยบปผาสวรรค นบตงแต พ.ศ. 2518 เปนตนมา หองแถวทเรยงรายตงแตปากซอยยนทายซอยเปนทตงของสำานกงานวงดนตรลกทงนบรอย เดนเขามากจะเหนปายสำานกงาน ชนกร ไกรลาศ เพชร โพธาราม ไวพจน เพชรสพรรณ ถดไปเปน พมพวง ดวงจนทร ตรงโนนเปน เพลน พรหมแดน เสรย รงสวาง ศรเพชร ศรสพรรณ ไพรวลย ลกเพชร ฯลฯ

รถบส รถต รถหกลอ ของวงดนตรลกทง จอดตดกนยาวเหยยดจากหนาปากซอยไปเปนกโลเมตร ปจจบน สงคม วงดนตรลกทงบางวงยบวงไปและยายสถานทตามเหตปจจยตางๆ วงสดทายทยงอยวงสดทายของตำานานคนลกทง ซอยบปผาสวรรค คอ สำานกงาน บรรจง มนตไพร แดนซเซอร ทไวไลท

ยานชมชนคนดนตร กระจายไปอยตามสถานทตางๆ ตามการขยายเมองของสงคมชมชนคนลกทง – ป พาทย กมการเคลอนยายแหลง วก คณะ เชนกน

17

เพลงลกทงมาจากไหน ? : ลกทง(ไมได)มาจากอสาน

ความแหงแลงแรนแคนในภาคอสานบบบงคบใหชาวอสานตองทงถน..บานเกดเมองนอนทเคยอยเยนเปนสขกลบกลายเปนดนแดนทรางไรความหวงในอนจะดำารงชพอกตอไป

ชาวอสานตองหลงไหลออกจากแดนเกดระลอกแลวระลอกเลา กลนเหงอและคราบนำาตาอนเนองมาจากการอพยพยายถนนเองคอรากเหงาและทมาของเพลงลกทงทสะทอนวถชวตและชะตากรรมของชาวอสาน และทวงทำานอง ถอยคำารอง กระทงเนอหาแปลกแยกไปจากเพลงลกทงไทย (ภาคกลาง) จนมผบญญตศพทเรยกแนวเพลงนวา เพลงลกทงอสานง” ”

เนอความใน สารคดชด ลกทงอสาน บทท 6 อสานวกฤต ของ แวง พลงวรรณ บรษทเรอนปญญา จำากด จดพมพและจดจำาหนาย กทม.พ.ศ. 2545

18

คณแวง พลงวรรณ เชอวาจงหวะ รำาโทน“ ” คอตนกำาเนดเพลงลกทง และเพลงลกทงนนมาจากภาคอสาน และผทมสวนอยางยงในการนำาเพลงรำาโทนมาใชมากทสดและเปนสวนหนงของนโยบายสรางชาตดวยการเชดชวฒนธรรมของชาตไทย คอ ทานผหญงละเอยด พบลสงคราม ภรยาทานผนำา จองพล ป. พบลสงคราม

ผเขยนไมไดเชอตามทฤษฎของคณแวง พลงวรรณ วาเพลงลกทงมกำาเนดจากอสานโดยเพลงรำาโทนแตบางอยางอาจสอดคลองกนบางแตไมมากนก

จงหวะตกลอน ปะ ปะ โทน โทน หรอจงหวะ รำาโทน นเปนวฒนธรรมรวมทงกนแผนดนสวรรณภม ไมเฉพาะภาคอสานทงสองฝงแมนำาโขง หลวงวจตรวาทการ มาจดระเบยบใหมเปนรอบวงจงเรยกรำาวงในยคตอ

สวน เพลงลาวแพน ซงเปนเพลงแคนสำาเนยงลาวฝมอครลาวบาวไพรวงหนาสมเดจพระป นเกลาฯ เปนพวกทมสวนเกยวของเนอเพลงลาวแพนมาพรอมกบคนพวนถกกวาดตอนลงมาภาคกลางในรชกาลท 3 ราว พ.ศ.2369 เกอบ 200 ปมาแลวคราวศกอนวงศเวยงจน

รำาโทน เปนสวนหนงของเพลงลกทง แตไมใชตนกำาเนด เพราะเพลงลกทงในเรมแรกนน ไมมอะไรทตายตว เปนกฎเกณฑ มาตรฐานแนนอน แตเพลงลกทงเปนววฒนาการทสบเนองมาจากการละเลนทหลากหลาย และเขามามบทบาทแทนท ลเก“ ”

การหลงไหลของคนอสานทเขามาสเมองหลวงเปนผลของเศรษฐกจสงคมทเรมขยายตว และตองการแรงงาน พรอมๆ กบการตด ถนน“มตรภาพ” สภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

วกลเก จงมชนชนอกทหนง คอ โคราช หรอ นครราชสมา จะหยดตวอยแคบรเวณนน หรออาจขยายไปแตไมมากนกท บรรมย สรนทร ตามเสนทาวงรถไฟ เพราะทองถนดงกลาวการละเลน กนตรม เจรยง รองรบอยแลวแตเดม รวมทงจงหวดอนๆ ทม หมอลำา เปนวฒนธรรมทองถน

นครราชสมาหรอโคราชนน อยตนลำานำามลในอสาน เปนบานเมองทมความเกาแกทสดแหงหนงของประเทศไทย พวก สยาม“ ” แผอำานาจอทธพลเหนอบานเมองแวนแควนบรเวณลมนำามล ไมมหลกฐานวา สยาม“ ” พวกนมาจากไหน?แตมรองรอยหลายอยางนาเชอวามาจากแควนโคตรบร ซงศนยกลางอยทเวยงจน

19

เมองพมายหรอโคราชนนผสมผสานหลากหลายวฒนธรรมและสรางวฒนธรรมขนมาใหม ทงนผลสบเนองจากกรมหมนเทพพพธ เจากกพมาย เชอสายราชวงศบานพลหลวงถกสมเดจพระเจากรงธนบรปรามปรามประหารชวตไดแลว ไมไดกวาดตอนผคนลงมากรงธนบร พวกนไดปกหลกอยทนนแลวกลายเปนบรรพบรกลมใหมของคนโคราชปจจบน

ผคนทกรมหมนเทพพพธไดรวบรวมผคนมทงจากหวเมองชายละเทตะวนออก เชนจนทบร,ระยอง,ชลบร,ปราจนบร และนครนายกเปนกำาลงสำาคญไปตงหลก อยเมองนครราชสมาและเมองพมาย

ครนกรงแตกยงมขาเกาจากกรงศรอยธยาหนพมาขนไปตงหลกแหลงเพมเตมอยดวยอกมาก คนพวกนผสมกลมกลนกบคตทองถนทมมาแตดงเดม คณสจตต วงษเทศ สนนษฐานวาเปนวฒนธรรมแบบกรงศรอยธยาสมยสมเดจพระนารายณมหาราช แลวเกดประเพณใหมกลายเปน วฒนธรรมโคราช“ ” เชน สำาเนยงโคราช กระเดยดไปทางสำาเนยงชายทะเล

ตะวนออกแถบระยองและจนทบรและยงอธบายตออกวา เพลงโคราช กคอฉนทลกษณและลลาเดยวกบเพลงพาดควาย,เพลงฉอย (ไมใชลำาตดทเพงเกดสมยรชกาลท5)นอกจากนนยงมประเพณอนๆ อก เชน กนขาวเจา,เคยวหมาก,ตดผมเกรยน,นงโจงกระเบน และมศลปะสถาปตยกรรมทำาวดวาอารามแบบอยะยาภาคกลาง

วฒนธรรมโคราช จงตางจาก วฒนธรรมอสานในลมแมนำาซ ขนไปทม หมอลำา และตางจากวฒนธรรมลมนำามล

กลอนลำา นนเปนวฒนธรรมการขบมโหร ขบลำา“ ” เปนวฒนธรรมลมนำาโขง ซงเปนละเลนทแพรหลาย ภาคกลางเรยก ราย ภาคเหนอเรยก ฮำา เปนการเลาเรองแบบสงสมผส

“เพลงลกทง” จงตางไปจาก หมอลำา“ ” แตคลายกนเพราะเปนวฒนธรรมรวมทใชรวมกน และถอกำาเนดมาจากความไมมกฎเกณฑระบ มาตรฐาน แตอาศยทำานองและคำารองทสงสมผสเหมอน กลอนแปด กลอนราย มลกษณะเรยบงาย เนอหาและภาษาทใชตรงไปตรงมา นำาเสยงลลาชดถอยชดคำา มงคล เปลยนบางชาง ใหลกษณะทชดเจนของเพลงลกทงไว 2 ประเภท คอ เสยงหรอสำาเนยง ของ 1. เสยงรองนำา 2. เสยงดนตร

คำาวา เพลงลกทง“ ” เพงมขนเมอ พ.ศ. 2507 หนงในสญลกษณของเพลงลกทงคอเครองดนตรฝรงทเขามารชสมยรชกาลท 4 โดยเฉพาะ แอคคอรเดยน เพลงลกทง จงมแหลงกำาเนดในภาคกลางลมนำาเจาพระยา และใช

20

วฒนธรรมรวมกนทงสองฝงโขงดวยความประณประนอมของเครอญาต กองจะแพรหลายไปตามเทคโนโลยสมยใหม พรอมๆ กบการตดถนนสายมตรภาพ จงมขนพลเพลงลกทงอสานเขมามากมายในแถวหนาของวงการเพลงลกทงเมอ พ.ศ. 2513 เปนตนมานเอง ซงมผลพวงมาตงแต เบญจมนทร,เฉลมชย ศรฤชา,พงษศกด จนทรกขา,สรนทร ภาคศร,เทพพร เพชรอบล,ดาว บานดอน,ศกดสยาม เพชรชมพ,สนธ สมมาตร,ฉววรรณ ดำาเนน,องคนางค คณไชย และวงเพชรพณทอง เปนอาท

นแหละ พลงลาว ชาวอสาน

เพลงลกทงมาจากไหน ? : จากมนตรกลกทงถงมนตรกทรานซลเตอร

เจนภพ จบกระบวนวรรณ เขยนถงเพลงลกทงในยคเฟ องฟถงขดสดในยคสมยของ สรพล สมบตเจรญ ระหวาง 2504 – 2511 ภายหลงการเสยชวตของสรพล สมบตเจรญ เพลงลกทงกพงขนสความนยม ทงบานนอก บานนารานคาในตลาด ระบาดไปทวทกหลง กคงไมผด

21

นกรองทครองความยงใหญตอจาก สรพล สมบตเจรญ อยาง ชาย เมองสงห ถอเปนแบบอยางความชดเจนของเพลงลกทง เพราะมการปรบเปลยนรปทวงทำานองทของเพลงไทยเดมผสมผสานไดอยางกลมกลนจนบางทแยกไมออก

ไวพจน เพชรสพรรณ ผลผลตของเหนอสพรรณบรทใชเพลงเรอ เพลงฉอย เพลงอแซว แหล ลเก กระทงกลอนลำา มาใชในบทเพลงไดครบเครอง ไวพจน นอกจากจะมฝมอใหการแตงเพลงแลว ยงไดเพลงจากครเพลงชนยอดจากอดต ลเก โฆษก จำาอวดละคร นกพากยหนง อยาง จว พจตร หรอ ดเรก เกศรระคปต ในหลายๆเพลงหรอ พงษศกด จนทรกขา ในเพลง สาละวนรำาวง รวมทง ทองใบ รงเรอง

มตร ชยบญชา พระเอกตลอดกาล มสวนสรางแรงกระหมใหเพลงลกทงเปนอยาง หลงการเสยชวตของสรพล สมบตเจรญมภาพยนตรเรอง 16 ป แหงความหลง แตทโดงดงเปนประวตการณ คอ ภาพยนตรมนตรกลกทง บทประพนธ- กำากบการแสดงของ รงส ทศพยคฆ เมอ พ.ศ. 2513 เพลงสบหมน,แมรอยใจ ท เสนห เพชรบรณ นกรองวงศรไพร ใจพระ (หรอ เกงกาจ จงใจพระ โหรชอดง) ขบรองทประชาชนคดวา มตร ชยบญชา เปนผรองเองในภาพยนตร

มนตรกลกทงมนกรองลกทงหลายคนรวมแสดงดวย เชน ศรไพร ใจพระ,บปผา สายชล,ไพรวลย ลกเพชร,บรรจบ เจรญพร,ผองศร วรนชและพรไพร เพชรดำาเนน

กระแสความดงของภาพยนตรเรองมนตรกลกทง สงผลใหนกรองลกทงหลายคนหนมาแสดงภาพยนตรอกอาชพหนง รองศาสตราจารย ดร.จนตนา ดำารงเลศ เขยนไวในบทความ ววฒนาการและองคประกอบของเพลงลกทง หนงสอกงศตวรรษเพลงลกทง ภาค 2 .สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ไววา

ภาพยนตรบางเรองนำาเพลงลกทงมาประกอบเปนเพลงเอก และประสบความสำาเรจโดงดง เชน เรอง มนตรกลกทง ซงแสดงนำาโดยพระเอกขวญใจในยคนนคอ มตร ชยบญชา เพลงเอกชอเดยวกบภาพยนตร ประพนธโดยปรมาจารยของวงการเพลงลกทงคอ ไพบลย บตรขน สวนนกรองเพลงลกทงทรวมแสดงดวยไดแกบปผา สายชล โดยขบรองเพลงดงในภาพยนตรชอ ยมพบาลเจาขา

22

ความสำาเรจจากการนำาเอาเพลงลกทงมาประกอบภาพยนตรเรอง มนตรกลกทง ทำาใหมการสรางภาพยนตรโดยมการแสดงเพลงลกทงประกอบอกหลายเรอง อาจเรยกไดวาเปนยคของภาพยนตรเพลงลกทง นกรองทเกดจากภาพยนตรแนวนและโดงดงสดขดในวงการเพลงลกทงตอมาไดแกสงขทอง สใส โดยเปนผรองเพลงประกอบภาพยนตรเรอง โทน และแสดงคกบพระเอกไชยา สรยน นกรองคนอนๆ ทประสบความสำาเรจในชวงน เชน ระพน ภไท เสกศกด พกนทอง ศรคร ศรประจวบ สมย ออนวงศ พนม นพพร ยพน แพรทอง ชาตร ศรชล กาเหวา เสยงทอง กงวานไพร ลกเพชร ฯลฯ สวนนกแตงเพลงทประสบความสำาเรจในชวงนกมไมนอย อาท กานท การณวงศ ฉลอง ภสวาง ช.คำาชะอ พงษศกด จนทรกขา สรนทร ภาคศร ฯลฯ

ในยคนถอวาเปนเฟ องฟทสดของเพลงลกทงและความนยมทแพรหลายของเพลงลกทงนอกจากภาพยนตรแลว เครองมอทสำาคญมากในการสงผลใหเพลงลกทงถงชนบทคอวทยทรานซสเตอร

อยางในเพลง อสาวทรานซสเตอร ของ ออยทพย ปญญาธร แตงโดย ชลธ ธารทอง ทองอยเครองวทยขนาดพกพา ซงใชสารพดประโยชนในการบนเทง ทง ฟงขาว ละคร ขอเพลง ขำาขนวทยทรานซสเตอร เปนเครองสอสารทเขาถงสงคมชนบทไดดทสดในยคอดต โดยเฉพาะการกระจายขาวสารสสงคมชนบท

เพลงลกทงเขาแพรหลายผานนกจดรายการวทยจากจดเหมายขอเพลงรวมทงลำานำาประกอบเพลงตางๆ ผานวทยทรานซลเตอร ปรชา ทรพยโสภา บคคลหนงทดเหมอนจะคกบวทยทรานซสเตอร ถอเปนรายการเลาขาว "ยคคลาสสก" ชวงเชาตรทางคลนเอเอมวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทย กรมประชาสมพนธ ทมอทธพลตอสงคมชนบทเปนอยางยง

หรอทปรากฏชดใน มนตรกทรานซสเตอร นวนยายขนาดสนของนกเขยนนาม วฒน วรรลยางกล ซงเปนงานเขยนทสะทอนภาพความเปนสงคมชนบท โดยเฉพาะความรกแบบชาวบานทมเพลงและวทยเปนสอ

ในฉบบภาพยนตรทกำากบการแสดงโดย เปนเอก รตนเรอง นำาแสดงโดย ศภกร กจสวรรณ - สรยากร พกกะเวส ดำาเนนเรองโดยให แผน “ ”หรอ สรแผน แหงบานบางนำาไหล “ ” (ในฉบบ นวนยาย เปน บานบางนำาใจ) พบเรองราวดวยเหตการณความบงเอญทงหมด นวนยายฉบบเดมนน แผน

23

แหงบานบางนำาใจ เปนคนเชอทกอยางทสอสารออกผานวทยทรานซสเตอร และเหตใหวงจรชวต

มนตรกทรานซสเตอร เปนภาพยนตรทดดแปลงจากนวนยายทสะทอนความเปนสงคมชาวบานในยคหลง พ.ศ.๒๕๐๐ ลงมาจนถงปจจบน

วทยทรานซลเตอร มววฒนาการใหเครองสอสารยอขนาดเลกลงจากเดมพอเหมาะมอแลวเลกลงมาหลายเทาตวในปจจบน

วทยทรานซสเตอร คอ สะพานเชอผานทางของนกรองเพลงลกทงและเปนสถานของมตรนกเพลงในยคลกทงเฟ องฟ ทนำาโลกเทคโนโลยสมยใหมความศวไลของเมองมาสชนบท

เพลงลกทงมาจากไหน ?: เพลงนทาน จาก พร ภรมยถง จรล มโนเพชร

พร ภรมย นกรอง – พระเอกลเก แหงวงจฬารตน ของ ครมงคล อมาตยกล ผสรางชอเสยงจากเพลง บวตมบวบาน ถอเปนนกรองทนำาเรองราวในนทานชาดก นทานพนบาน มาดดแปลงแตงเปนเพลงมากทสด เชน ดาวลกไก 1-2, วงแมลกออน 1-2 , รมไกลลาส 1-2,พอหมายตามเมย เปนอาท

เสนหในบทเพลงของ พร ภรมย อยทจดน ซงถอเปนเอกลกษณ ขณะเดยวกนกมนกรองทนำาเรองเรองราวนทานชาดก นทานพนบานมาขบรองในยค 2500 เปนตนมา

ไมวาจะเปนเพลง ชชกสองกมาร,กาเอยกา ของ สรพล สมบตเจรญ เพลงพมพา,พอลกออน,มหาชนก,นกกระยาง ชาย เมองสงห เพลง ขนศกกำาสรวล โกมนทร นลวงศ,นำาตาเสอตก,ชายสามโบสถ คำารณ สมบญณานนท,ยอยศพระลอ ของ ชนกร ไกรลาส (รวมแตงโดย ไถง สวรรณทต- พยงค มกดา) ,โสนนอยเรอนงาม กาน แกวสพรรณ ทสรพล สมบตเจรญเปนผแตง และเพลงประกอบละครจากนวนยายเรอง ผชนะสบทศ ของ ยาขอบ – โชต แพรพนธ

เพลงทบอกเลาเรองราวสงคมในยคแรกหลงสงครามโลกครงท 2 ของ แสงนภา บญราศ เชน คนจรหมอนหมน,ชวตนกมวย,ชวตเดกวด,ตนเถดกรรมกร หรอเพลงสภาพบรษปากคลองสาน,ผแทนควาย,โปลศถอกระบอง ของ เสนห โกมารชน กอนจะหนไปแสดง – กำากบ – อำานวยการสรางภาพยนตร เพราะเหตผลทางการเมองบบบงคบ

24

ตาสกำาสรวล ตอน 1-2 ,มนตการเมอง,หวยใตดน ทขบรองโดย คำารณ สมบญณานนท หลายเพลงท คำารณ แตงเอง และ ครไพบลย บตรขน แตงให รวมทงนกแตงเพลงรวมสมยในยคนน

รวมทงเพลงทมอทธพลจากวรรณคดในหลายเพลง อยาง เพลงจบมดจำา ขบรองโดย ทล ทองใจ แตง นยม มารยาท ซงนาจะไดอทธพลในเสภาขนชาง ขนแผน ตอน ขนแผนขนเรอนขนชาง ไปพบนางแกวกรยา

เพลงนทาน นมรากฐานจากความเชอผกเปนเรองราวผานวรรณคด ผานนทานมขปาฐะ ผานพระไตรปฎก ผานพระสตร-ธรรมาบท ผานจาก "ฟง" ดวยห ไมใช "อาน" ดวยตาอยางทกวนน คอฟงผรนกบวชสวด-เทศน กบฟงพวกหมอลำา-ชางขบ ผานการละเลนตางๆ

คนดกดำาบรรพยคแรกๆ ยงมเรองราวบอกเลาดวยภาษาพดปากตอปากดวย ถอยคำาบอกเลาเหลานน ตอมาเรยกกนวานทาน ซงนอกจากพดจาตามประสาชวตประจำาวน เชน นทานตำานานเรอง แถนและกำาเนดคน,กำาเนดมนษย,หมา 9 หาง กบพนธขาวปลก,พญาคนคาก รวมทง เรองพญาพานฆาพอทนครชยศร มรากจากเทพปกรณม อดปสของกรก เปนตน

คำาบอกเลายคแรกๆ ไมยดยาว มกมเนอหาเกยวของกบความเปนมาของเผาพนธ (ภายหลงตอมาเรยกวา ประวต) อำานาจเหนอธรรมชาต พธกรรมเพอความอดมสมบรณ จนถงวถชวตของโคตรตระกล ผคนทงชมชนเชอถอรวมกนอยางศรทธาวาคำาบอกเลาเหลานนลวนเปนเรองจรง เปนเรองพธกรรมอยางใดอยางหนงเชน พธขอฝนเพราะมคำาบอกเลาวามแถนอยบนฟา เปนผมฤทธมอำานาจบนดาลใหเกดฝนตกลงมาเพอความอดมสมบรณของชมชน

ตำานานเรองทงกลารองไหทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ทปรากฏในเพลง ทงกลารองไห ของ ศกดสยาม เพชรชมพ แตงโดย สรนทร ภาคศร และ กองขาวนอยฆาแม ของ เทพพร เพชรอบล รวมทงเพลงพดของ เพลน พรหมแดน แมจะแตงเรองราวขนมาใหม กจดเปนเพลงนทานทเลาโดยอาศยสถานการณสงคม

รวมทงเพลง การะเกด,ขนทองไปปลน,กลอมขวญวรชน ของวงเจาพระยา กอน 6 ตลาคม 2519 นกเขาไฟ ของ พงษเทพ กระโดนชำานาญ รวมทงเพลงนทาน พงศาวดาร ทแตงโดย สจตต วงษเทศ ซงมเผยแพรมากนกเพราะไมใชขายระบบคายเทปแตทำาแจกเผยแพรความร เชน ดน หญา ฟา แถน,เพลงกรงเทพมหานคร,กำาเนดอยธยา เปนอาท

25

จรล มโนเพชร ขนพลเพลงลานนาผลวงลบ แตงเลาเรองราวตำานาน นทาน แหงลานนา มาผกเรองเปนเพลง อยาง เพลง อยคำา,มดะ,มะเมยะ ฯลฯ

รวมทงเพลงเจาจนทรผมหอม ขบรองโดย สนทร เวชานนท ซงประพนธขนสบเนองจากวรรณกรรมเรอง เจาจนทรผมหอม นราศพระธาตอนทรแขวน (นวนยายเรองนไดรบรางวลวรรณกรรมสรางสรรคยอดเยยมแหงอาเซยน หรอ ซไรต พ.ศ. 2534) ของ มาลา คำาจนทร (เจรญ มาลาโรจน) ซงทงผแตงประพนธและเพลง

เพลงนทาน ถอเปนเพลงทบอกเลาเรองราวทางสงคมจะเขามามบทบาทเกยวของเปนอนหนงอนเดยวกบประวตศาสตรสงคม (ความเปนมนษย) ทหลอหลอมดวยเศรษฐกจ-การเมองยคนนๆ และชวยสงคมใหอยรวมกนระหวาง ความเชอทอยดงเดมกอนรบพระพทธศาสนาและกอนจะมวทยาศาสตร

หากจะนบเพลงลกทงในแงเพลงนทานจาก พร ภรมย ถง จรล มโนเพชร แลว ในปจจบนแทบจะไมปรากฏเพลงนทานอกเลย และเหนแตเพลงทโหยหาความเหงา เรองเฉพาะตวและหาผวหาเมยเปนสวนมาก ทำาใหสงคมมเสนระหวางความแตกตาง กาวราว เหนแกตว มากขน

สงคมไทยขาดหายและโหยหาเพลง- วรรณกรรมนทาน สงเกตไดจาก กรณความคลง แฮร พลอตเตอร เพราะสงคมไทยขาดเพลงนทาน หากจะนบเอาตงแตสน จรล มโนเพชร กขาดชวงไป

เพลงลกทงมาจากไหน ?: หางเครอง

สญลกษณหนงทอยคเปนเพลงลกทงนอกจากนกรองแลว หาง“เครอง” เปนเครองหมายหนงของวงดนตรลกทงเชนกน

นกรองลกทงปรากฏตว ไมวาจะบนเวทคอนเสรต เวทงานวด ออกรายการโทรทศน หรอแมแตในวซดคาราโอเกะ เบองหลงนกรองลกทงยงคงมหางเครองใหไดเหนเสมอ

26

ปจจบนในแวดวงลกทง คำาวา แดนเซอร“ ” ถกนำามาใชแทนท หาง“เครอง อยางกวางขวาง จนมขอสงสยวา แทจรงแลว หางเครองกบแดนเซอร” เหมอนหรอตางกนอยางไร

“หางเครอง” ถกนำามาใชเรยกคนทออกมาเตนประกอบการแสดงดนตรลกทงในยคแรก แดนเซอร“ ” ถกเรยกในยคตอมา รวมทง โคโยต“ ” ทกำาลงระบาดใน คลบ บาร สถานบนเทงในปจจบน ซงมความเปลยนแปลงตามกระแสสงคมทจะนำาพาไปของแฟชน

ทงน หางเครอง ในความเขาใจของคนไทยเมอ ๔๐ ปกอน หมายถงเครองดนตรพวกฉง ฉาบ กรบ กลอง ลกแซก ไมแตก ทใชเคาะใหจงหวะอยขางหลงวงดนตร ไมใชผหญงสาวๆ นงนอยหมนด ออกมายกยายสายสะโพก ใหบรรดาขเมาลวนลามดวยสายตาและทาทางอยางทกวนน

ขนวจตรมาตรา (สงา กาญจนาคพนธ) เขยนถงสาวทออกมาเตนประกอบเพลงลกทงไวใน เรองของละครและเพลง วา ในชวงหลงสงครามโลกครงท ๒ เมอเรมมวงดนตรลกทงเกดขนนน นกรองเพลงลกทงทงหญงและชายแตงตวอยางบานนอกบอกลกษณะลกทงแทๆ ตอมาจงคอยปรากฏววฒนาการเรองเครองแตงกายเปนแบบตะวนตก

กลาวคอ นกรองชายสวมชดสากล สวนนกรองหญงกสวมกระโปรงแบบชาวตะวนตก ดานหลงนกรองมหญงสาวยนเตนไปมาตามจงหวะเพลง ไววา

“...บางวงมสาวๆ แตงสมยใหมมายนเขาแถวหมนไปหมนมา (...) ดคลายกบจะเปนระบำา (...) สมยนนมระบำาสาวอยสองคนเทานน แลวกไมเหนมอก ตอมาจงมระบำาหญงเปนคณะเกดขน เปนระบำาหมของนายหรงหวแดง เรยกกนวา ระบำานายหรง เตนเปนแถวเขากบเพลงดนตรสากล มกเตนตาม“ ”งานวด และมโรงเลนทตลาดบำาเพญบญ ซงชนบนเปนโรงละครอยรมถนนเจรญกรง ตรงขามศาลาเฉลมกรง ระบำานายหรงหวแดง (ผมแดงคลายฝรง) มชออยนาน วงลกทงเวลานกมลกษณะคลายๆ กน”

วงดนตรลกทงของ เพลน พรหมแดน นบเปนวงดนตรแรกทนำาแฟชนใหมๆ มาประกอบให หางเครองมความแปลกตาและตนเตนไมวาจะดวย เสอผา ขนนก จากตางประเทศ มาใชกบการแสดงลกทงเปนครงแรกในเมองไทย

พลกสถานการณวงดนตรเพลน พรหมแดนใหมาผงาดอยแถวหนาของวงการลกทง และปฏเสธไมไดวาผอยเบองหลงความสำาเรจครงน คอ ศกนตลา พรหมสวาง ภรรยาคชวตของสมสวน พรหมสวาง หรอทรจกกนในนาม เพลน พรหมแดน

27

เอกลกษณความเปน เพลน พรหมแดน ทมเพลงพดเปนจดขาย ยงชวยทำาใหวงดนตรของเขากาวมาอยแถวหนาของวงการเพลงอยางเตมภาคภม

เกษร สทธหนว เขยนไวในบท หางเครอง จงหวะชวตบนถนนดนตร“ ลกทง” จากนตยสารสารคด ฉบบท 246 สงหาคม 48 ปท 21 กบการสมภาษณ 3 บคคลในวงการลกทง เชนศกนตลา พรหมสวาง,แดน บรรมย และ ชนกร ไกรลาศ ถง หางเครองวงดนตร เพลน พรหมแดน ไววา

ศกนตลา พรหมสวาง “ออกแสดงครงแรกไดรบการตอนรบจากทานผชมมากๆ ป ๒๕๑๕

เรยกวาวงเพลน พรหมแดน อยในชวงพงทะยาน แคบอกวา เพลน พรหมแดน บตรกเตมหมด ตองเพมรอบเขาไปเปนวนละ ๓-๔ รอบ เวลาเลนรอบคำาหกโมงเยน คนแหกนมาดมดฟามวดน ไดรบการตอนรบดมากๆ บางทเดกขายตวเกน พกำาลงจะตกขาวเขาปากคำาแรก กมโทรศพทเรยกใหไปทงาน เพราะคนลนอกแลว ไมมทจะอยจะไป เกดโกลาหลทงเมอง ตำารวจมาเตมไปหมด พจดการคยกบตำารวจวา จะคนเงนแลวใหเขาดฟร ตองเลนถง ๒ วน”

แดน บรรมย ตลกชอดง อดตครสอนเตนทเคยใชชวตคลกคลกบวงการลกทงมาตงแตยคแรกเรม ใหขอมลเพมเตมวา      “วงเพลน พรหมแดน เรมคดขนมาวาจะทำาจนตลลาประกอบเพลง จากนนกพฒนาอก โดยแตงตวใหสวยงามขน ใชขนนกมาเสยบหวเสยบหางอยางในปจจบน คณเพลน พรหมแดน กบคณศกนตลา ไดเดนทางไปดการแสดงแฟชนโชว คาบาเรต ในปารส ยโรป ไปเหนวาเขาใชขนนกอยางนมนสวยงาม กเลยซอมาเอามาดดแปลง เสยบหวบาง เสยบขางหลงบาง ความแปลกใหมพวกนเปนจดททำาใหวงการลกทงเปลยนไป”

ชนกร ไกรลาศ กเหนเชนนน วงทจดประกายใหเกดแฟชนพฒนาหาง“เครองขนมาอยางเปนลำาเปนสน คอวงเพลน พรหมแดน จากทเคยใช ๕๐ คนกกลายเปน ๗๐ เปน ๑๐๐ “

หางเครอง เปนสงทไมไดมมาพรอมกบการกำาเนดลกทง จงเปนสงใหมทสามารถนำามาปรบใหเขากบยคสมย ตามใจผเปนตนคดเพลงลกทง กเชนกน เปนสงใหมทเขามาแทนทลเกทเรมมกฎระเบยนขนมาเปนกรอบในภายหลง ทงนเพลงลกทงมตวเลอกทจะเลนไดมากกวา ลเก

หางเครอง คอ สสนหนงของวงดนตรเพลงลกทงและคอยกลายมาตามชอเรยกของยคสมย และเปนสวนหนงของวงดนตรเพลงลกทงทดเหมอนจะขาดไมไดเลย

28

นยยะของ หางเครอง ถง โคโยต เปนความหมายคลายกนหากจะเปลยนไปบาง เพยงคำาเรยกขานเทานน

เพลงลกทงมาจากไหน ?:เพลงชวต เพลงลกทง

ผละสะทอนของสงครามโลกครงท 2 ทำาใหสภาพเศรษฐกจของสยามในยคนนเกดปญหาหลายดาน รากฐานหรอจดกอรางความเปนลกทงเรมชดเจนขนมาพรอมๆ กบยคสมยดงกลาว พรอมๆ กบ คำาวา เพลงชวต และ เพลงตลาด

แสงนภา บญราศ ถอเปนนกรองเพลงชวตหรอเพลงตลาดคนแรกๆ ในยคเรมมววฒนาการเพลงลกทง หลงชวงสงคราม พ.ศ. 2488 เปนตนมาหรอหลงเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475

เพลงของแสงนภา บญราศ นนชวงในชวงระหวาง พ.ศ. 2483 – 2491 ผลงานเพลงสวนมากเปนเนอหาทพรรณนาถงชวตชนชนลาง

เชน คนจรหมอนหมน,คนปาดตาล,คนลากขยะ,ลกศษยวดลพรานกะแช เปนอาท

รวมทง นกรองในยคถดมาอยาง เสนห โกมาชน,คำารณ สมบญณานนท และนกแตงเพลงอยาง ไพบลย บตรขน ,ป.ชนประโยชน ผลงานยคแรกนนสะทอนปญหาชวต สงคม เศรษฐกจ แมกระทงเสยดเยยกลมผอำานาจในสงคมการปกครอง

กอนจะเปลยนมาแนวเพลงหวานคลาสก หลงรฐระหารของ จอมพลสฤษด ธนะรชต โคนลมรฐบาลชาตนยม จอมพล ป.พบลสงคราม ในยค เชอ“ผนำาชาตพนภย” มาสระบบ พอขนอปถมภแบบเผดจการ“ ” ทมกรอบใหประชาชนแสดงความคดในวงจำากด

รายละเอยดนนสามารถหาอานไดจากหนงสอ ปฐมบทเพลงลกทงและเพลงเพอชวตไทย ของ ธรภาพ โลหตกล สำานกพมพโสมสาร จดพมพ

เพลงชวต อาจไมจำาเปนตองมเนอหาเพลงทสะทอนการเมองตอตานเผดจการในดานเดยวหรอเรยกสำานวนวา ผนงทองแดงกำาแพงเหลก“ ”

คำาวาเพอชวตหรอเพลงเพอชวตทมตนธารจากเพลงชวต-เพลงตลาดในยคแรก อาจเกดจากพลงความทฤษฎชนชนทถกบบบงคบจากชนชน ซงปรากฏอยในบทเพลงตางๆ หลงการปฎวต 2475 และ ภายหลงสงครามโลก

29

วฒน วรรลยางกร อธบายผลสะทอนจากปญหาสงคมผานเพลงของ ไพบลย บตรขน ไวใน คตกวลกทง ไพบลย บตรขน (แพรวสำานกพมพ จดพมพ 2541.กทม.) วา

เพลงเหลานเกดขนระหวางสถานการณตอสทางการเมองอนดเดอดสภาพสงคมการเมองเปนแรงเราใหผลงานเพลงทไพบลยเขยนใหคำารณและคนอนๆ มความคมเขม เปนพฒนาการทางความคดตอเนองจากยคเพลงของพรานบรพและแสงนภา บญราศ

8 พฤศจกายน พ.ศ. 2490 คณะรฐประหารของฝายจอมพล ป.พบลสงครามซงบญชาการโดยพลโท ผน ชณหะวณ ไดยดอำานาจโคนรฐบาลของฝายรฐบรษอาวโส ปรด พนมยงค ลงไป

หลงจากนนเปนชวงของการกวาดลางทางการเมองอยางเหยมโหด ป 2492 บคคลสำาคญฟากฝายทานปรดถกกำาจดหลายคน เชนสงหารหมสรฐมนตร จำาลอง –ทองอนทร-ถวล-ทองเปลว จบตายอดต ร.ม.ต.ทว ตะเวทกล สงหารพนตรโผน อนทรทต อดตเสรไทยฆาแลวเผา อดต ร.ม.ต.เตยง ศรขนธ ฆาตกรรมนายอารย ลวระ ฆาหะยสหรง ผนำามสลมภาคใต รฐบาลของ ป. – ผน – เผา ไดใชอำานาจทมฬผานกองทพตำารวจทพลตำารวจเอก เผา ศรยานนท เปนผบญชาการป 2495 กมการกวาดลางครงใหญทเรยกวากบฏสนตภาพ มนกเขยน นกหนงสอพมพ นกการเมอง ถกจบจำานวนมาก สาเหตเพราะคดคานการทรฐบาลสงทหารไปรบทเกาหลตามบญชาของอเมรกา

เพลงผแทนความและเพลงสามลอแคน ทเสนห โกมารชน แตงเองรองเองในชวง 2493 – 2495 กลายเปนเพลงตองหามเพราะเลนงานกลมผมอำานาจรนแรง เชน ทอนจบของเพลงสามลอแคนวา

สามลอนหนอเปนคนชนตำา แตเรามศลธรรม ไมลมคำาวาจา ไมเคยโกงกนทรพยสนของราษฎร ไมเคยสรางความเดอดรอน เหมอนพวกกะลอนเทวดา

หนากากผดมนมกนอยมากมาย หนาจรงแหละคอยกษรายทกลายเกดมา พวกโกงกาล มนดกแตหนา แทจรงมนนขขากวาสามลอมากมาย

หรอในเพลงผแทนควายปกษเหนอปกษใตแดนไกลกนดาร ไมมขาวรบประทาน เพราะคอรรปช

นมนโกงกน ควายมนอยากรอง ใหพนองไดยน ไปถงสวรรคชนอนทร ใหพวกโกงกนมนวอดวาย

30

แตเกดเปนควายกไดแตยนด ถงจะรกเหมอนไมร ไดแตดเขาขนไป ถาควายปากบอน ควายจะตองนอนตาย เอาโกงกนใหสบายเถอะไอควายจะยอมทน

นอกจากสองเพลงนจะเปนเพลงตองหาม เสนห โกมารชน ยงถกคกคามชนดพลตำารวจเอก เผา และสมนไดบกไปถงบานเสนหพรอมคำาขาดวา มงอยากจะตายหรออยากจะอยรองเพลงตอไปทำาใหเสนหตองเลกรองเพลงแนวชวตไป

การตอสทางการเมองในยคนน ชวงป 2490 -2493 เกดกบฏทางการเมองถงสครง คอ กบฏวงหลวง กบฏเสนาธการ กบฏนำาทวม กบฏแมนฮตตน

ป 2493 พรรคคอมมวนสตจนนำาโดยเหมาเจอตงไดรบชยชนะทำาใหอเมรกาตองเรงคาดคนไทยใหตอตานคอมมวนสตตามยทธศาสตรปดลอมจนของฝายอเมรกา

ป 2496 จอมพล ป. พบลสงคราม กลบจากเยยมชมความศรไลซของหลายประเทศในยโรป จงกลบมาดำาเนนนโยบายผอนปรนทางการเมองใหมรปแบบประชาธปไตย เชน มการเลอกตง มการไฮดปารคโจมตรฐบาลได ฯลฯ

ผลงานเพลงเดมๆ ทมเนอหาวจารณสงคมของไพบลย บตรขนสวนมากเกดในชวงป 2496 – 2497-2498 เชนกลนโคลนสาบควาย ตาสกำาสรวล

เปนการสรางงานทมทงพฒนาการตอเนองจากนกเพลงรนกอนหนาและเปนผลงานสะทอนยคสมยกบทงมความเปนอมตะไปพรอมกน

เพลงชวตหรอเพอชวตอาจสะทอนออกมาแงวถชวต สงคมเศรษฐกจ ประวตศาสตร เพลงเลานลวนเปนเพลงชวต ดวยกน

แตทนาสงเกตในยคปจจบนทมความเปลยนแปลงทางการปกครองอยตลอดนบตงแตกอน 24 มถนายน 2475 ถง 19 กนยายน 2549 ซง ดร.ชาญวทย เกษตรศร อดตอธการบด ม.ธรรมศาสตร ใหนยามประชาธปไตยในอษาคเนยวาเปน คณาธปไตย - oligarchy – เกยเซยะ ทางการเมอง ในความหมายเดยวกน

เพลงชวตถกจำากดอยเฉพาะ กลมศลปนเพอชวต เชน วงคาราวาน,วงคาราบาว,พงษเทพ กระโดยชำานาญ ฯลฯ แตเพลงหนกๆ สะทอนปญหา สงคม การเมอง เศรษฐกจ แทบจะไมปรากฏในบทเพลงลกทง

31

ซงชวง พ.ศ. 2519- 2525 เคยปรากฏเพลง คกลดคดลก ของ เพลน พรหมแดน,ขาวไมขาย ศรเพชร ศรสพรรณ,เราคนจน,โอชาวนา สดใส รมโพธทอง เปนอาท

ทงน คายเพลงตางๆตองการนำาเสนอตลาดเพลงทสะทอนชวตการบรโภคนยมขนพนฐาน พรอมๆกบการขาดหายไปของเพลงนทาน เพลงชวตจงจำากดเฉพาะกลมไมขยายวงทงทตนธารเดยวกน

เพลงลกทงมาจากไหน? : ภาษาไทยในบทเพลง

เพลงเปนสอชนดหนงทมนษยใชสอสารกนโดยอาศยทวงทำานอง จงหวะ ในการขบรองหรอเปลงเสยงออกมา

เพลง จงสามารถใชสอไดโดยเครองดนตร เปนองคประกอบหลก และเสยงรองเปนเรองรองและตองใชภาษาเขามาชวยเสรมในการใหความสำาคญของสมผสเสยงและสมผสอกษรหรออยางทเรยกๆ กนวา เลนคำาสมผส“ความ”

เชน การออกภาษาในบทเพลงดงปรากฏในหนงสอ การละเลนของไทย มนตร ตราโมท (สำานกพมพมตชน พมพครงท ๒ พ.ศ. ๒๕๔๐)

32

ดนตร เครองบรรเลงประกอบการแสดงลเกใชป พาทยจะเปนขนาดวงเครองหา เครองค เครองใหญ กแลวแตฐานะของงานนนๆ แตวาจะตองมเครองประกอบภาษา เชน กลองจน กลองตอก แจว โทน กลองชาตร กลองยาว กลองแขก และกลองฝรง ซงเรยกกนตดปากเปนสามญวากลองมะรกน (อเมรกน) ประกอบดวย สวนกลองรำามะนาแตเตมเปนหนาทของฝายผแสดงลเกหามาและมกจะตเองดวยเพราะเพงกลายมาจากลเกบนตน ทตองมเครองประกอบภาษามาในวงป พาทยดวยน กเพราะวาเปนประเพณของการบรรเลงประกอบลเก เมอบรรเลงเพลงโหมโรงตามธรรมดาสามญไปจนจบแลว จะตองบรรเลงเพลงภาษาตางๆ เรยกวา ออกภาษา“ ” เพลงภาษาทบรรเลงมดงน:-จน เขมร ตลง พมา และฝรงการบรรเลงเพลงภาษาทกลาวนเปนปรกตทใชอย ผบรรเลงอาจเพมเตมภาษาอนแทรกเขามาในระหวางภาษาพมากบฝรงกได แตจะตองกะเวลาพอดวา เมอถงเพลงฝรงแลว จะตองลงโรงไดเพราะเมอสนสดเพลงฝรงแลว กถงเพลงแขกประกอบดวยกลองรำามะนาซงเปนเพลงสำาหรบปลอยตวแขกออกมาเบกโรงคำานบครและดำาเนนเรองตอไป ในการบรรเลงประกอบเรอง ปพาทยจะตองดำาเนนเพลงจงหวะใหคอนขางเรว ใหเหมาะสมกบความมงหมายและบทบาทของตวแสดงทตองการวบรด และวธบรรเลงรบรองกมกจะใชวธพลกแพลงไปบาง ยงเพลงรานเกลงดวยแลว ป พาทยจะยงหาทางเปลยนแปลงไปมากมาย ถารบไมซำาทำานองกนเลยไดตลอดเวลาการแสดงยงถอวาสามารถ เนองจากมความนยมอยางน การรบเพลงรานเกลงจงถงแกนำาเอาเพลงอนทงเพลงมารบแลวบากทายดวยทำานองเพลงรานเกลงสงใหรองเทานนกม แตขาพเจาเหนวาไมสจะถกตองนก การเปลยนทำานองเพลงไทย มหลกอยวาจะตองมจงหวะเทากน และเสยงทตกจงหวะเปนเสยงเดยวกนจงใชได ถาเปลยนทำานองไดตามหลกนเสมอๆ นนแหละจงควรนบวาสามารถจรงๆ

จะเหนไดวา ภาษา เปนสวนสำาคญในการสรางสสนใหแกบทเพลงม“ ”สนทรยรสมากยงขน นอกจากการฟงแตเสยงดนตรโดดๆ

อรรถรสภาษาไทยในบทเพลงปจจบน มใหฟงทวไป แตการออกเสยงใหถกวรรณยกตนนเปนอกเรองทเปนปญหาของการใชภาษาในปจจบน

มนษยให คำา เปนภาษาในการสอสาร คลงคำาในสมองมเทาใดก“ ”สามารถนำาใชไดมากเทานน ขอจำากดในการใชคำาจงเปนปจจยหนงทตองทำาความเขาใจวาภาษานนมรากฐานจากความรฐชาตขนเปนองคประกอบ

จงหวะของทำานองทบงคบในการใชคำามาใหลงตวในเนอหาของบทเพลง เพราะฉะนนการออกเสยงบางครงบางทจงดเพยนไปรากศพทเดม

33

เพลงสมยปจจบนจงปนไปดวยภาษาทองถนและภาษาไทยทใชๆ อยในนยามของภาษาไทยทเปนปจจบน แมกระทงสำานวนไทยทใชในบทภาพยนตรหรอละครทว

ศ.ดร.นธ เอยวศรวงศ เขยนไวในหนงสอ คำามคม วาดวย ภาษ วฒนธรรม และอำานาจ สำานกศลปวฒนธรรม พฤศจกายน ๒๕๔๕ ในหวขอ ภาไทยของสมฉน ไววา

ภาษาไทยของคนไทยสมยปลายอยธยาหรอแมแตตนรตนโกสนทรจะเปนอยางไรกตาม แตดเหมอนเปนทตกลงกนในหมผสรางละครทวแลววา จะตองพดเสยงเหมอนอานหนงสอ

ทำาใหเกดสญลกษณของเสยงภาษาไทย โบราณ ขน ในละครทว ใคร“ ”เปนนกดละครทวฟงป บกรทเดยววาเปนภาษาไทยพเรยด

ผมออกจะนบถอภมปญญาของผสรางละครทวตรงน เพราะคนไทยสมยอยธยาจะพดภาษาไทยอยางไรกไมสำาคญแกผชมละครเพยงแตผชมตองรสกวากำาลงฟงภาษาพดแบบอยธยาอยตางหากทสำาคญกวา

สำาเนยงภาษาอยางทวานเปนเพยงสญลกษณทตกลงกนในหมผสรางละครและผชมละครวา นแหละคอภาษาไทยอยธยาหรอตนกรงเทพฯ

ขนชอวา ละคร อะไร ๆ กเปนสญลกษณทงนน การสรางสญลกษณใหคนยอมรบจงมความสำาคญ

อยางไรกตาม สาเหตททำาใหผชมยอมรบอยางงายๆ วาคนไทยโบราณตองพดภาษาไทยตามอกขรวธเปะนสะทอนความนบถอมาตรฐานทตวอกษรและโรงเรยนสรางเอาไวใหอยางมาก จงคดวาใครทพดเสยงตรงตามตวหนงสอเปะแลวละกคงพด ถก หมด และคนโบราณกควรพดได ถก เพราะภาษา“ ” “ ”ไทยเพงมา เสอม สมยของเรานเอง“ ”

แตทจรงแลวคนปลายอยธยาพดภาษาไทยอยางไรยงไมมใครทราบแน โดยเฉพาะเสยงวรรณยกตจะเปนอยางไรยงยากทจะรมากขนไปใหญ

นกวชาการบางทานเสนอความเหนวา คนอยธยานาจะพดอะไรเหนอๆ ไปทางสพรรณฯ เพราะภาษาไทยสำาเนยงกรงเทพฯ ทเราถอเปนสำาเนยงมาตรฐานนน นาจะเปนภาษาไทยสำาเนยงจน

เนองจากมจนในกรงเทพฯ เยอะ และจนมอทธพลทางวฒนธรรมในสมยตนกรงเทพฯ มากกวาทเคยยอมรบกนมา

34

เรองนจะจรงหรอไมกยกไวกอน แตผมเหนวาภาษาไทยสำาเนยงกรงเทพฯ นน ไมไดเฉพาะกรงเทพฯ แตขยายไปตามลำานำาเจาพระยาจากปากนำาไปจนถงปากนำาโพ อนเปนทางหลวงใหญทสดของการคมนานคมในภาคกลาง

คนแถวนไมไดพดออก เหนอ แบบสพรรณฯ หรอเมองเพชร จะแปรง“ ”จะแปรไปจากกรงเทพฯ บางกนอยมาก จนเหนไดชดวาเปนสำาเนยงเดยวกน

ภาษาไทยถนกลมนนาจะมวรรณยกตอยเพยง ๕ เสยง จงทำาใหพฒนาอกขรวธสำาหรบวรรณยกต ๕ เสยงขนมา ไมใช ๖ เสยงอยางสพรรณฯ หรอ ๘ เสยงอยางสงขลา

และตรงกนขามกบความเขาใจทวาคนโบราณนาจะพดภาษาไทยตามเสยงทปรากฏในอกขรวธเปะ ผมเขาใจตรงกนขามวา คนโบราณนาจะพดภาษาไทยดวยเสยงของภาษาพดทไมตรงกบอกขรวธเอาเลย กเหมอนภาษาพดของคนไทยปจจบนนนนแหละ

กอนหนาทเราจะตกลงพรอมใจกนวา ควรเขยนภาษาไทยทอยในเครองหมายคำาพดอยางไรนน ในยคแรกๆ ของการพมพนยายไทย บางสำานกยงถอวาถาอยในเครองหมายคำาพดแลว ตองเขยนเสยงจรงทคนไทยใชในเวลาพดกน

เหตดงนน จงมอกขรวธสองชดเอาไวเขยนนอกเครองหมายคำาพดชดหนง และในเครองหมายคำาพดอกชดหนง

เชน ในเครองหมายคำาพดไมมตวกลำา, ไมมตว ร.รกษา,เสยงวรรณยกตของคำาไมคงท แลวแตตำาแหนงในประโยค เปนตน

หนงสอนยายเหลานเปนพยานวาคนรนปรนทวดของเราไมไดพดภาไทยสำาเนยงไมตางไปจากจนบานนอกในดนแดนแถบรมฝงเจาพระยาในสมยหลงไปสกเทาไร

คนบานนอกทผมหมายถงคงไมใชคนบานนอกในปจจบนแตเปนคนบานนอกสมยทผมเปนเดกบานนอกสมยทผมเปนเดกซงไมคอยไดอทธพลจากโรงเรยน หรอถงไดกนอยมาก เพราะเรยนจบแคชนประถม เปนตน

เทาทผมจำาภาษไทยของคนเหลานไดกลบเปนตรงกนขามกบทละครทวใชเปนสญลกษณของสำาเนยงโบราณเลยทเดยว

นนกคอ เสยงวรรณยกตของเขาไมชดเจนอยางภาษาไทยในปจจบน เชน จตวากไมสงเทากบจตวาปจจบน, เสยงโทกไมโทจา อยางปจจบน เปนตน

35

ยงไปกวานน ในบางคำาบางประโยค เสยงวรรณยกตของเขายงมเกนหนงเสยงอกดวย เชน จะไปไหม คำา ไหม ทพดในบางกรณกลายเปนสอง“ ”เสยงวรรณยกต คอมโทนำากอนจะถงจตวาอะไรทำานองนน

ผมจงคดวา เสยงวรรณยกตทเราคนหในปจจบนนนน เปนผลผลตของโรงเรยน หรอของแบบเรยนเรวกอาจเปนได ตรงทไดผนวรรณยกตออกเปนหาเสยงทแตกตางกนอยางชดเจน แลวเอาคำาทงหลายในภาษาไทยยดลงไปใน ๕ เสยงนอยางตายตว

ภาษาไทยของคนรนผมจงมเสยงวรรณยกตชดเหมอนทครสอนใหผนเปะ ไมตรงกบเสยงวรรณยกตของคนแกตามบานนอกทผมเคยไดยน เพราะภาษาไทยของทานเหลานนมเสยงวรรณยกตทไมชดเดะเทาไร

ผมอยากจะเดาดวยวา เสยงเอกเสยงโทในอกขรวธไทยนนคนสพรรณบรโบราณ หรอคนเพชรบรโบราณไมรสกเลยวาจะตองออกเสยงแตกตางไปจากทตวออกเสยงอยขณะนน ทมรปเปนเสยงโทกสามารถออกเสยงไดหลายอยางตามแตสำาเนยงในทองถน

คนสพรรณฯ คนเพชรฯ มารสกวาตวพดเหนอกตอเมอการศกษาแบบโรงเรยนแพรหลายแลวตางหาก เพราะโรงเรยนไปวางมาตรฐานทตายตวของภาษาขน อกขรวธไทยกลายเปนอกขรวธสำาหรบรอบรบภาษาถนแคบๆ (ซงเปนภาษาถนทอาจไมมอยจรง แตเปนภาษาของหนงสออนเปนมาตรฐานในจนตนาการ)

ตงแตนนมา กมคนพด เหนอ เกดขนในเมองไทย“ ”ผมไดยนคนเหนอ, คนใต และคนอสานบนเสมอวา เดยวนภาษาถนของ

ตนถกภาษากรงเทพฯ ทำาใหเพยนไปเปนอนมากเสยแลว โดยเฉพาะรนเดกๆ แทบจะพดภาษากรงเทพฯ ดวยสำาเนยงทองถนเทานน

ผมกเหนใจความหวงใยของคนทองถน แตทจรงแลว แมแตภาษากรงเทพฯ เองกถกเปลยนไปดวยมาตรฐานทมากบโรงเรยนไมนอยเหมอนกน

เหตดงนน แทนทจะเพงเลงไปยงอทธพลกรงเทพฯ เรานาจะหนมาทบทวน มาตรฐาน ทกชนด ทกชนดในระบบโรงเรยนของเรากนใหมดกวา เพอท“ ”วาโรงเรยนจะไดสราง มาตรฐาน ทมความยดหยนแกคนตางถนและตาง“ ”เงอนไขทางเศรษฐกจและสงคม

ในขณะเดยวกนกเปนมาตรฐานทใหเสรภาพมากขน กลาวคอ ไมไดเกดขนเพราะการบงคบ แตเกดขนเพราะเปนทยอมรบกนอยางกวางขวาง

36

จากบทความดงกลาว สะทอนใหเหนวาอำานาจทางภาษาทมความหลากหลายนนยงเปนขอจำากดอยเฉพาะสงคมกรงเทพฯเปนสวนมาก โดยเฉพาะเรองการใชภาษาทเรยกวา ภาษาไทย และภาษาทองถนดงเดม

โดยเฉพาะสำาเนยงภาษาทสอมากบบทเพลง ยงเดนชด เชน เพลงลกทงอสานและลกทงแบบปกษใต ซงในอดตถกครอบคลมดวยสำาเนยงภาษาแบบลกทงภาคกลางอยาง สพรรณบร แมจะมสำาเนยงภาษาแบบลกทงอสานอยบางแตกไมมากนก

แตในเพลงทรนสมยปจจบนฟง สำาเนยงอาจเพยนไปจากวรรณยกตทบงคบตายตวในแบบเรยนภาษาไทย แตทงนเขาใจวา ภาษาทการเกดขนมาโดยววฒนธรรมทางสงคมเปนสวนรองรบและมอำานาจทางการเมองอยในอทธพลทางภาษาไทยวาจะเปนศพทแสงตางๆ ทปรากฏขนตามวาทกรรมวาระตางๆ ทปรากฏตามสอสงพมพแลวเกดกระแสจงแปลงประยกตไปสในบทเพลง ซงถอเปนสอทสอสารไดสะดวกทสด

แตทงนในแงของนกภาษาศาสตรทอนรกษนยมสวนใหญไมยอมรบเรองการเปลยนแปลงทางภาษา แมกระทงมมมในแงของการเปลยนแปลงนนตองเปนไปในทศทางทตนรจกและอยากใหเปนเทานน

หากตางไปจากน เรยกวา ภาษาวบต โดยเฉพาะวธคดแบบ คลง“ ” “ชาต ”

37

ลกทงมาจากไหน? :เบองหลงเพลง หลงเพลงม

เรองเลา “เบองหลงเพลงดง เขยนโดย สรนทร ภาคศร ในเลมยงแถม ซด”

เพลง ๑๕ เพลงดงไวดวย หาฟงยากครบ ยงตนฉบบแทแลวดวยยงหาฟงยากกวา

เพราะอารมณแรกๆ มนบรสทธกวาครบครเพลงชาวอสานทานสรางผลงานเพลงไวมากมาย ใหนกรองหลายทาน

ดงดงๆ กเยอะ เชน ศรชย เมฆวเชยร ในเพลงทหารเกณฑผลดสอง พรไพร เพชรดำาเนน เพลงงานนกรอง บปผา สายชล วอนลมฝากรก บรรจบ เจรญพร เพลงอยาเดนโชว กาเหวา เสยงทอง เพลงบองกญชา เพลงผาขาวมา สนทร สจรตฉนท หรอ สราอนวาเหลา ชาตร ศรชล เปนอาท

โดยเฉพาะ ศกดสยาม เพชรชมพ นกรองจากมหาสารคามมหลายเพลงมาก จนแทบจะบอกวาเกอบทกเพลงทดงเชน ทงกลารองไห ,อ.ส. รอรก ,รวมอกษร ฯลฯครสรนทร นนไมใชชอจรงหรอกครบ ชอจรงของครนนชอ ชานนท ภาค

ศร เปนชาวจงหวดอำานาจเจรญ

38

เพลงของ ครสรนทร นนรองไวเกยวกบอสานยอมมเยอะเปนธรรมดา ผมเองกเพงรวาเพลง หนาวลมทเรณ ท ศรคร ศรประจวบ รองนนรวาครสรนทรแตง แตไมรมากอนเลยวาตอนแตงเพลงนครสรนทรไมเคยไป อ.เรณนคร จ.นครพนม เพยงทเฉยดๆ ไปงานพระธาตพนมเทานน

สมยนนเรณนคร ยงเปนเพยงตำาบล ยงไมไดเปนอำาเภออยางปจจบนน เรณนคร นน เปนเมองทมผคนชาวผไทอยมากไปจนถงจงหวดสกลนคร ในเนอเพลงมเขยนถง ดดอรอยไหไมคลายหนาวไดหรอกหนา หางนองพ

ตองหนาวหนกอรา คอยนบเวลาจะกลบมาอบไอรกเกาอ เปนนำาเมาอยางหนงซงหมกดวยแกลบและปลายขาวใสไวในไห เวลาจะ

กนกเตมนำาแลวเจาะไมดด ไมใชเฉพาะทเรณนคร-นครพนมหรอกครบท ทางเหนอกมเยอะ ทฝงลาวกมหลาย

ดดไปดดไปสลบกนดด เมาไมรตว เมาเปนเงยบๆ พอมนๆอกเพลงของครสรนทร ภาคศร ท คณศกดสยาม เพชรชมพ รอง คอ

เพลง ทงกลารองไหเพลงนดงมากครบ เปนเพลงชาหวานปนเศรา และเลาถงทงกลารองไห

แผนดนอสานเปนพนทกวาง พอบอกวา ทงกลารองไห คนกคดถงความ“ ”แหงแลง กนดาร กไปคดถงหนาแลงมนกแลงสครบ ไมคดถงหนาฝนตนไมกำาลงสเขยว ตนหนาวใบไมกำาลงผลดใบเปลยนส

ชวงนแหละงามมากเลยละ ลองไปดสทงกลากมนทานครบ ผมเลยคดมาใหอานกนจาก พลงลาว ชาวอสานมา

จากไหน ของคณสจตต วงษเทศ ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ ๒๕๔๙ ดงน

ทะเลกวางใหญไดกลายสภาพมาเปนทองทงทงอนกวางใหญไพศาลจนมองสดลกหลกตา มองเหนขอบทงจดขอบฟาประหนงวาทองดทะเล

ตำานานเรองทงกลารองไหน นบวาเปนตำานานทมความใกลเคยงกบความจรงมากทสดเพราะตรงกบขอสนนษฐานทางภมศาสตรกลาววา

“บรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอมลกษณะเปนแองแผนดน ๒ แอง เปนทตำา มบอ หนอง บงหรอมนำาทวมถงในฤดฝน แองแผนดนตอนลางมอาณาเขตกวางขวางคอ แองโคราชมแมนำามลและสาขาใหญนอย คอ ลำาช ลำานำาพอง ลำาปาว ไหลผานลงสแมนำาโขงทางดานตะวนออก แตแมนำาเหลานโดยเฉพาะแมนำามลไหลลงสแมนำาโขงไมสะดวกเพราะพนดนตรงกลางเปนแองดงกลาวทำาใหบรเวณนมนำาขงตลอดฤดนำาเกดนำาทวมลนฝงแทบทกป บรเวณ

39

ทงราบทกวางขวางเปนแองน ไดแก ทงกลารองไหในเขตจงหวดรอยเอด สรนทร มหาสารคาม ศรสะเกษ ยโสธร พอถงหนาแลงนำาจะแหงระเหยไปจนกลางเปนทงโลง ดนกรอย ทำาการเพาะปลกไมได มแตปาละเมาะขนประปราย หญาทขนกใชเลยงสตวไมได พอถงหนานำากมนำาทวมเตมบรเวณถงกบมการจบปลากนไดมผสนนษฐานวาเมอหลายพนปมาแลวบรเวณนเคยเปนทะเลมากอน”

นทานทงกลารองไหเมอทะเลอนกวางใหญไพศาลไดกลายสภาพมาเปนทองทงอนกวางใหญ

ทำาใหมองเหนดนจดขอบฟามาแลวเปนเวลานานเทาไรไมมใครสามารถจะบอกได แตคนเฒาคนแกไดเลาสบตอกนมา วาเมอหลายรอยปมาแลว ไดมการไปมาคาขายตดตอกบพอคาตางบานตางเมอง ทงทใกลเคยงและหางไกลกน มพอคาหาบสนคาเทยวขายไปตามหมบานแถบทงกวางนเปนประจำา โดยเฉพาะในฤดแลง

บรรดาพอคาทมาคาขายในเขตทงกลารองไหน ไดมพอคาพมาเผาหนงมชอวา เผากลา ไดนำาสนคาเรขาย และมากนเปนหมๆ ละ ๒๐ – ๓๐ คน สนคาทนำามาขายไดแก สยอมผา เขม แพรพรรณ ยาสมทรไพร เครองถมซงสานดวยไมไผทารกลงส ลวดลายสวยงาม เปนกลองคลายกระตบขาวเหนยว ชาวบานนยมซอไวใสบหรและหมากพลเวลาเดนทางไปไหนมาไหน พวกพอคาจะนำาสนคาใสถงใบใหญทเรยกวา ถงกระเทยว มาขาย จะหาบเรรอนรอนแรมไปเรอยๆ เปนแรมเดอนแรมป ขายหมดทใดจะซอสนคาหาบขายไปเรอย ๆ

ครงหนง ไดมกลาพวกหนงเทยวเรขายสนคาจากอบลราชธาน ศรสะเกษ เรอยมาจนถงสรนทร พอมาถงทาตม พวกกลาไดพากนซอครงเปนจำานวนมากเพอจะนำาไปทำาสยอมผามาขายอกตอหนง พวกกลาตางพากนหาบครงขามแมนำามล พอมาไดสกหนอยหนงกถงทองทงอนกวางใหญ หมายใจวาจะเดนตดทงไปสเมองปาหลาน (อำาเภอพยคฆภมพสย) มหาสารคาม ขอนแกน อดรธาน ขนเหนอไปเรอยๆ ซงเปนเสนทางทพอคาพวกนยงไมเคยเดนผานทงนมากอน ทำาใหไมทราบระยะทางทแทจรง เพราะมองเหนเมองปาหลานอยหลดๆ หาทราบไมวา ใกลตาแตไกลตน (สำานวนภาษาอสาน คอ มองเหนเปนใกลแตตองเดนไกล)

ขณะทเดนขามทง รสกเหนดเหนอยเมอยลามาก และเปนฤดแลงดวย นำาจะดมกไมม ตนไมจะอาศยรมเงาแมเพยงตนเดยวกไมมทงแดดกรอนจด ตางกพากนอดโรยไปตามๆ กน ครงทหาบมาจะทงกเสยดาย จงพากนโอด

40

ครวญ และคดวาคงจะเอาชวตมาตายในทงนเปนแน จงพากนรองไหไปตามๆ กน ดงตำานานคำากลอนภาษาอสานวา...

ตกกลางทงแลงลาเดนฝาเทงหวเหนแตทงเปนทวมอกมควนกมเหลยวไปไสฟาหมงมลงคอสกสมมอกลางเวนจมกมคงไมกะบมคกละนอบาดนหลงทงคนเดยวถมฮอดถงกะเทยวยามของสนคาเหลยวทางหลงหางหนากลายงยอยลมออกหจาวจาวไคคาวยาวไหลจนปญญาแลวไหเทงจมระงมหาคดฮอดภรรยาลกเมยอยทางบานลมอสสวาสกนเนอสะเมนเยนหนาวอาปากหาวโหยแฮงแขงลาขาลาเพอไปนำากองหญาเวลาคายคำายากนำาปากและทองเวรของจองเถงปาหญาแฝกองตงกลาฮำาโมโหตายยอยความโลภลองเดนเทยวคาใจคะนงไปหนาโศกาไหฮำาคดผเดยวอำาลำาทางบานบเหนในหนงสอกลาวไวบอกวากลาหรอแมนไปทางไดแตนานมาไวทงกลาฮองไหทหลงทายหมอยโดนมาแตพนพนรอยกวาปพวกกลาตางพากนรองไห แลวไดพากนพกพอหายเหนอยจงเดนทางตอ

ไปอก แตครงทหาบมาหนกมาก พวกกลาจงพากนเทครงทงบางเลกนอย ตอมากลายเปนหมบานครงนอย อำาเภอเกษตรวสย จงหวดรอยเอด

เมอกลาเดนตอไปอก รสกอดโรยมาก ครนไปถงกลางทงจงตดสนใจเทครงทงหมดทง ตอมาไดชอวา บานครงใหญ อำาเภอเกษตรวสย จงหวดรอยเอด

เมอพวกกลาเดนทางมาพนทงแลว เขาสหมบาน มคนมามงดจะขอซอสนคาเปนจำานวนมาก แตพวกกลาไมมสนคาจะขายใหแกชาวบาน พวกกลาพา

41

กนเสยใจและเสยดายสนคาทตนไดเททงกลางทงพวกกลาจงพากนรองไหเปนครงทสอง ทำาใหเกดเปนชอเรยกทงอนกวางใหญไพศาลนวา ทงกลารองไห มาตราบเทาทกวนน

ในเพลงกมประวตศาสตรถามการเอามาอธบายขยายตอ คนกไดรทวกน เพลงนนสอสารไดงายกวาการอานและหลงจากเพลงทมเบองหลงแลวกยงมปมประวตศาสตรใหศกษากนในหลายดาน หลายมมอกทเดยว

หนงสอ เบองหลงเพลงดงของ ครสรนทร ภาคศร ซงเกรดหนงของเพลงทเรานาจะมาศกษาวาเพลงแตละเพลงนนมทมาทไปอยางไร แลวมาคนหาดภมศาสตรในเพลงผมวานาจะสนกด

เพลงลกทงมาจากไหน?:เพลน พรหมแดน ราชาเพลงพด

42

ขนแผนลกทง เพลน พรหมแดน หรอทสอมวลชนคนลกทนขนานนามวา ราชาเพลงพด“ ” แตเหตทเรยกกนวา ขนแผนลกทงนนไมใชคณเพลนพแกจะ

เปนเจาชประตดนแตอยางใด อดตนนวงดนตรลกทงเพลน พรหมแดนนน มชอเสยงเรองหางเครองอยอนดบตนๆ ของวงการ ทงนเพราะวาคณเพลนแกเปนคดหางเครองเองและตองสวยตองเนยบกวาวงดนตรลกทงอนๆ

“หางเครอง” คอคำาทใชเมอยคนนแลวกลายมาเปน แดนซเซอร“ ” ในยคหลง มาวนนก โคโยต“ ” นแหละ

วงดนตรลกทงเพลน พรหมแดน ถอวาเปนวงทผลตตลกหรอจำาอวดเยอะทสดวงหนงเชนกน

ทนเร องเพลงของ เพลน นนในยคแรกเปนเพลงรำาวงพดถงชวตคนชนบทชาวบานทำานาทำาไร อยางเพลงแรกทดงชอเพลง บญพทนองรก แตงโดย นยม มารยาท

“พชาวนาพอยนาปาเขาไถนาทำาไรไมสรางเซาทงหนกเบาทนส ในนามนำาหวานไถดำาจนพรางพรแดดและฝนทนอย สาวเอยอยาดพเหมอนควาย”

นารกดครบแบบชาวบานๆ หรอเพลงทกลาวถงระบบสอสารอยางหนงเชนจดหมาย ซงคณเพลน พรหมแดน แตงเองรองเอง คอเพลงจดหมายบรรยายรก มฉากคลายๆ นยายของไม เมองเดม โดยเฉพาะทอนแยกของเพลงทวา

“หรอวามลกชายกำานน มาผกมาพนหมายมนแมเนอทอง หรอวามผหมวดและผกองเอาแหวนเพชรมาจองเอาแหวนทองมาหมน”

และเพลงนเปนแบบอยางใหนกแตงเพลงรนหลงอยาง สลา คณวฒ ในการแตงเพลง มนตรก ต.จ.ว.และ โทรหาเนเดอ

นยายของ ไม เมองเดม แทบทกนน พจะเปนชาวบานคนจนๆ ตวโกงมกจะเปนลกผใหญบานหรอลกกำานน ฉากในเพลงกดจะคลายกน เพลงของเพลน พรหมแดน ในยคเพลงรำาวงจะออกทำานองนเยอะมากครบ เชนเพลง คนเดนดน ,คนไมมดาว,สาวเจาจงเอนด,ชยภมบานพ,ตะลยบางกอก,อยาลมเมองไทย,เงน เงน เงน,ชมทง เปนอาท

ชมทง เปนเพลงทสรางชอเสยงใหแกเพลน พรหมแดน มากทสด ซงเปนทงผประพนธเพลงเอง และเพลงนเลาถงวถชวตของชมชนมความงดงามในวถและความรกอยในบทเพลงทครบเครองเพลงหนง บรรยากาศแบบนคงพบยากในสงคมกรงเทพฯ ปจจบน แตกใชวาจะหาไดตามทองทชนบททวไป

43

“เขยงเหลองเรองรองขาวรวงสทองมองไสวชชอ นนคนไถแลวเอะนนใครยกยอ เสยงกอไผสซอฟงเปนเพลงตลง ”

เหนภาพเลยครบอกเพลงหนงผมเองไมทราบวาใครแตงใหหรอวาเพลน พรหมแดนแตง

เองกไมแนใจนก ชอเพลงวา แมตาหวาน แตเนอหาทอนแรกหวานดจนอยากเจอผหญงคนนนในบทเพลงเสยงจรงๆ ทอนแรกรองวา

“หวานตาแมชางหวานนงครามชางหวานจบ หวานยงกวานำาตาทราย นำาผงยงอายสเธอไมไดเพราะแมงาม”

อะไรชางหวานปานนนนยม มารยาท ถอวาเปนผชกนำาเพลน พรหมแดน เขาสวงการเพลงลก

ทง นยม มารยาท เปนทงนกรองและนกแตงเพลง ๆ ทรจกกนดในเพลง บานนาสญญารก (พนมความสข สนกอยกบสาวบานนารกกนนกหนาตางสญญาวาจะอยคกน...)

พ.ศ. 2500 – 2516 บรรยากาศการเมองในยค สฤษด – ถนอม – ประภาส – ณรงค เปนเหตใหแวดวงวรรณกรรม หนงสอพมพ และดนตร เขาสพาฝน มสทธมเสยงวพากยการเมองผานวรรณกรรมบทเพลงหรอวรรณกรรมแขนงตางๆ

ขณะทยคจองพล ป.พบลสงคราม มเพลงเสยดสการเมองไมวาจะเปน แสงนภา บญราศ,เสนห โกมาชน,คำารณ สมมบณณานนท รวมทง ครไพบลย บตรขน ซงมสวนในการประพนธเพลงเสยดสการเมองใหแก คำารณ สมบณณานนท กอนจะปรบมาแตงเพลงหวานโรแมนตกใหแก ทน ทองใจหลง พ.ศ. 2500 เปนตนมา

ขณะทเพลงของเพลน พรหมแดน ตงแต พ.ศ. ๒๕๑๗ เปนตนมาเปนเพลงสลบกบการพดหรอเพลงพดจนกลายเปนเอกลกษณเฉพาะตวของนกรองจากอรญประเทศทานน

เพลงพดเพลงแรกทบนทกแผนเสยงคอเพลง ขาวสดๆ ซงแตงโดย สงเคราะห สมตถภาพงศ ชาวชยภม เพลงพดในยคนนมหลายเพลงมาก คกลดคดลก,ผแทนมาแลว,กำานนเงนผน พรรคกระสอบหาเสยง,เผลอสะบดซอ, ขอยยงบพอ, ขอจนได, คนไมกลวเมย, จอมเจาช, คนเกงภาษา, คนโคราช, บญนอยบญมาก, กฬามหาสนก, อาตสกมงกร, โกนจกสงโต เปนอาท

จะเหนไดวาเพลงพดนนจะฉากลอเลยนการเมองในยค พลตร ม.ร.ว.ศกฤทธ ปราโมช เปนนายกรฐมนตรอยมาก ในยคนนเรยก ยคผนเงน“ ”

44

แตเพลงแนวลอการเมองของเพลน พรหมแดน กหยดไวยครฐบาล ม.ร.ว. คกฤทธ เทานน แลวกลบมาอกครงในยครฐบาลชวน หลภย 1 แตเปาหมายไมไดอยทบรรยายการการเมองหากแตเปนการลอเลยนบรรยากาศการเลอกตงหรอสถานการณสงคมทวไป เชน การเลอกตงผวากทม. 2537 ,เรองขอยตรถไฟฟาใตดน – บนดน

เพลน พรหมแดน ชอจรงวา สมสวน พรหมสวาง เปนชาวอรญประเทศ เกด พ.ศ. 2482 (ปเดยวกนกบ ชาย เมองสงห ศลปนแหงชาต) เคยแสดงภาพยนตรหลายเรองและเคยเปนพระเอกในเรอง แคนไอเพลน

ปจจบน ยงรองเพลงอย และชวยแตงเพลงประวตบรพาจารยอยาง หลวงปมน ภรทตโต และหลวงตามหาบว ญาณสมปนโน รวมทงโครงการผาปาชวยชาตเมอครงวกฤตเศรษฐกจ ป 2539-2541

เพลงของเพลน พรหมแดน จงมลกษณะสงคมชาวบานภาคกลางแบบฉากนยาย ไม เมองเดม ขณะทเพลงพดทลกษณะเสยดสการเมองทแฝงไวดวยอารมณขน และกลายเปนเอกลกษณเฉพาะตว แบบวรรณกรรมขนาดสนทจบในบทเพลง

รวมทงเปนตนธารหางเครองชนนำาของยค 2500 – 2520 และทมาของตลกชอกองฟาหลายคน เชน จมจม เขมเลก เปนอาท

45

ลกทงมาจากไหน?:เสนหในเพลงของไพรวลย ลกเพชร

ไพรวลย ลกเพชร ขนพลเพลงลกทงคนสำาคญคนหนงซงมเอกลกษณเฉพาะตวนอกจากเสยงจะหวานนมไมแพ ทน ทองใจ และลลาขบกลอนลเกกนขาดลเกมออาชพเลยกวาได

ไพรวลย ลกเพชร เสยชวตแลวเมอวนท 17 ตลาคม 2545 ดวยสาเหตจากโรครายรมเราทโรงพยาบาลชลประทาน ปากเกรด ชอเดมวา สมนก นลเขยว เปนคนบางขนไทร บานแหลม เพชรบร บนทกแผนเสยงครงแรกยงใชชอ สมนก นลเขยว เพลงแรกทบนทกแผนเสยงคอเพลง ดาวบานนา แตงโดย พงษศกด จนทรกขา

แนวเพลงของไพรวลย ลกเพชร นนมเอกลกษณเฉพาะตวอยางหนงคอลลาการรองกลอนลเก มเรองเลาอยวาเมอมการประชนกนระหวางทน ทองใจ กบ สมนก นลเขยว ในขณะนน

โดยเพลงหวานนน ทน ทองใจ กนขาด แตไพรวลย อาศยความสามารถเฉพาะตวดานการขบกลอนลเกไดจบใจคนฟงจนเอาชนะการประชนครงนน

ทอนลเกดงกลาว สรพล สมบตเจรญ นำามาแตงทอนรองสองวรรคแรกและวรรคจบเอาวรรคลเกไวทอนแยกในเพลง คำาเตอนของพ ซงเปนเพลงดงของไพรวลย ซงเปนภาคตอจาก ดาวบานนา

ทอนลเกนเสมอนคำาเตอนแตทงขอนาสนใจวาทหวงหวงนนคออะไรกนแน ไอผวตรงไหนทดำานองจงถนอมมนหนอย นองจงเอาแปงคอยลบอยาให“จบซำารอย” ครบไอตรงทมนดำาในวงเหลากเอามาลอกนสนกสนานวาตกลง ด“ำาตรงไหน”

46

ไพรวลยนนมคนแตงเพลงดๆ ใหเยอะครบ และไดความหมายดๆ หลายเพลง อยางสรพล สมบตเจรญ แตงเพลง แมชานออย เปรยบเปรยผหญงวาอยางมเชงโวหาร แตชานอยางเจา เขาชมแลวควาทงเลน เปรอะเป อนถนน“คนเหนเหมนเบอระอาราคาไมม ” หรอเพลง แมผกบงบานดอน เพลงนออกแนวอโรตกแบบชาวบานดครบ

ทงเพลงสองนเปนเพลงลเกเหมอนกนครบ หรอเพลงทตดพอตอวาผหญงอกเพลงหนงกไดความหมายด ชอเพลง

ดาวจำาลอง รองไดโดนใจจรง ๆโดยทอนทเนนเสยง ไมนกสกนดวาเธอจะมพษ“เหมอนดงง กดแลวฉนไดร เสยแรงฉนอมชมา เหนหนาซอออนหวานเหลอพรรณนาพอไดเปนดาราสงคาเลศหนอยกบผยอง”

เนนตรงคำาท หนอย“ ” ไม หนอย“ ” ไดอารมณดครบ จดละเอยดเชนนทสอสะทอนอารมณของเสยงของคำาในลลาทสะทอนอารมณ

อกเพลงหนงเปนของนกพากย ปราศรย กรตจนดา คนทแตงเพลง ใตเงาโศก แตอกเพลงหนงทคณปราศรยแตงนนบอกถงวถชวตคนเรอลมแมนำาเจาพระยา ชอเพลง คนงนอนนครสวรรค

“ปง วง ยม นาน รวมประสานเปนธารใหญโตเรยกวาปากนำาโพ เชอมโยงเปนโซผกพน จากเหนอนำาไหลเจอนำาใจดวยกนจารกไวมนแมนำาสายนนคอเจาพระยา

ชาวเรออยางพเหนอยเตมทชวขาดลอยเฝาปกหลกไวคอย เมอไรเธอลอยผานมา สนหวงเพราะรมฝงนนไกลเกนควา ดนสงเกนกวาศรทธาของพคงไมมทาง

ปากนำาโพใหญโตเกนไป พลองเรอขายไมทเผาไหมหมดยาง ซำาเนอตวมรอยดำาดางเรอนรางเปรอะเป อนฝนโคลนแลวลมลกจนสมใจ

จงเจยมใจมนวาสกวนคงมคชม ชวยใหพหายตรม โอลมจงพาโบรกไป รงเชาแลวนะเจาถอยเรอแรมไกลคงยอนมาใหมทงใจไวนอนนครสวรรค”

ถาผมสนนษฐานไมผดพระเอกในบทเพลงนเปนพอคาหรออาจเปนพอคาขายถานสงเกตจากวรรคในเพลงทรองวา พลองเรอขายไมทเผาไหมหมดยาง “ซำาเนอตวมรอยดำาดางเรอนรางเปรอะเปอนฝนโคลน”

ปจจบนเรอเผาถานพบเหนแลวเพราะสงคมเปลยนไปคนหนมาใชเรอเครองยนตทมนำามนเปนเชอเพลง แตสงเหลานจะมบอกเลาในวรรณกรรมหรอไมกบทเพลง

47

เพลงเพราะๆ อยางววาหสะอนของครพระ ตรบปผา แตงใหกเพราะไดอารมณคนอกหกตามระเบยนเรยบรอยแลวดเพลงหนง

เพลงทโชวลกคอลกเออนอยางเพลง เมย ถาบางทานจำาเนอไมไดจะเกรนใหฟงครบ จนทรจะจากฟากฟา“ ....นำาตาหลงคดถงสนเจาหลกหนโอเมยรกจากพไปไมปราณเมยแสนด....” เพลงนผมไมแนใจวาใครแตง หรอเพลงทครไพบลย บตรขน แตงใหดเหมอนจะดงทกเพลง เชน กลนธปสโขทย,นราศรกนครปฐม,เปาหลอมดวงใจ และ มะนาวไมมนำา เปนอาท

หรอเพลงจงหวะอนเดยอยางเพลง รอยรกรอยมลทน ซง ประดษฐ อตมง และยคหนงของเพลงทจากเพอนมาเปนลกวงแลวมาเปนนกแตงเพลง ถอวาเปนนกแตงเพลงคบญของไพรวลยกวาได และชอจรงเหมอนกนดวย คอ สมนก ทองมา หรอรจกกนในนาม ชลธ ธารทอง ศลปนแหงชาต ครชลธเคยรองลเกรวมกนกบไพรวลยในเพลง ลเกสอนนอง... “ไมใชวาจตคลายมใชวาใจดำา”

เพลงทชลธแตงใหดง เชน ไอหนมตงเก,สำารวยลมคำา,แฟนผมคนไหน, แจกใบหยา,ใตถนธรณ (เพลงนไดรางวล เสาอากาศทองคำา)

เสนหเพลงของไพรวลยนนอยทลลาการขบกลอนลลาลเกรวมทงนำาเสยงทหวานม ทกวนนหาคนขบไวอารมณอยางไพรวลยยากครบ เพราะลลาของไพรวลยนนเนนตรงทเสยงของคำา

ลกทงมาจากไหน?:รำาลก ๒ ขนพลเพลงแหงยค ไพบลย บตรขน – สรพล สมบตเจรญ

บทบาทเพลงพนบานผสมอทธพลวรรณคดในบทเพลง

บคคลของวงการเพลงลกทงสองคนคอ ไพบลย บตรขน คตกวเพลงคนสำาคญ และ สรพล สมบตเจรญ ราชาเพลงลกทงเลอดสพรรณบร ผลวงลบ

เหตใด? ผมโยงประเดนเขาหาบคคลสองทานในเดอนสงหาคมน นนเพราะวา วนท ๑๖ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๑๑ สรพล สมบตเจรญ ถกลอบยงเสยชวตหนาวกแสงจนทร วดหนองปลาไหล อำาเภอกำาแพงแสน จงหวดนครปฐม

48

ดวย ๓๗ ป ๑๐ เดอน ๒๓ วน ขณะทชวตกำาลงรงโรจนสดขด นบลวงจากวนนน ๓๘ ป

และวนท ๒๙ สงหาคม พ.ศ.๒๕๑๕ ไพบลย บตรขน เสยชวตดวยโรคลำาไส ณ โรงพยาบาลเปาโล กรงเทพฯ ดวยวย ๕๔ ป ขณะทชวตกกำาลงจะกลบมารงเรองโรจนอกครง นบจากวนนน ๓๔ ป

นแหละครบ เหตทผมจะตองเขยนถงสองนกเพลงผยงใหญของวงการ ณ บญชรแหงน

สองทานนอยในยคเดยวกน จะเรยกวาอยรวมสมยแมวาวยจะหางกนไมมากนก และสองทานนเคยรวมงานโดยฝายหนงเปนผแตงและอกฝายเปนผรอง

ภาพความเปนเพลงลกทงมกถกสะทอนในยอนนกถงภาพหรอเสยงเพลงของ สรพล สมบตเจรญ หากยอนกลบมานกถงภาพนกแตงเพลงทใชค ำาไดวจตรงดงามภาพของ ครไพบลย บตรขนยอมอยในในอนดบตนๆ เชนกน

นกแตงเพลงหลายๆ ทานยดถอครไพบลย บตรขน เปนแมแบบ อนง เนอในบทเพลงนนไพบลยไดแทรกเนอทงเชงลกและเชงกวางไวอยครบครน ทงนทำานองยงผสมผสานเพลงพนบานเขาไปยงเพมมนตเสนหเขาไปอก

แตตองนกถงแงเรองบทเพลงเสยกอนเพอจะงายแกการทำาความเขาใจในเรองวรรณศลป เพลงกบบทกลอน เหมอนและตางกนอยางไร

กลอนหรอบทกวคอเพลงทยงไมใสทำานอง เพลงคอบทกวหรอกลอนทใสทำานองแลว

นแหละ ความเหมอนในความตางของบทเพลงและบทกลอนบทเพลงของไพบลย บตรขน มกลนอายของเพลงพนบานอยมากมาย

หลายเพลงทงในยคแรกและยคหลง ไมวาจะเปน ลเกชวต, มอพมพลง (ปรชา บญยเกยรต),ตาสกำาสรวล ๑-๒ (คำารณ สมบณณานนท), ดอกดนถวลฟา,บางกอกกรงเกา ๑-๒-๓,แมแตงรมใบ (ชยชนะ บนะโชต), แมผวพมาน ยน ตาแขก (ชาย เมองสงห ),แววเสยงซง,แคนลำาโขง (เรยม ดารานอย),หนมเรอนแพ (กาเหวา เสยงทอง) เปนอาท

ขณะทเพลงของสรพล สมบตเจรญ กมลลาจงหวะเพลงร ำาวงอยเตมไปหมด ไมวาจะเปน นำาตาลาวเวยง,เดอนหงายทรมโขง,อสานตนกรง,ใกลเกลอกนดาง,หนาวจะตายอยแลว,ลาวตเขยด,รำาเกยวสาว,ของปลอม ฯลฯ

49

ขณะทยคแรกของไพบลยนน เร มจากแนวเพลงสายลมแสงแดดและเสยดสการเมอง ทเดนๆ อยางในเพลงตาสกำาสรวล ๑-๒ เปนทำานองลำาตดเขาในบทเพลงซงเสยดสเรองขาราชการกบการจดเกบภาษในยคนน

“ขาราชการขอใหทำางานเพอประชาชน อยาไดคดวาตนอยเหนอหวคนเพราะใสชฎา ตาสาตาสยายมายายมอยางผมเขามาเพอเสยภาษคานา อยาใชวาจาเปนเจานาย”

หรอเพลงเทวดาขโกงทตแสกหนานกเมองไดอยางแสบสนต“โกงกนกนกนเขาไป พอพวงมาลยลอยไปลอยมา สงสารแตราษฎรเขา

เดอดรอนขาดคนพงพา เลอกผแทนเขาในสภาหวงวาจะไดพงพงเองเอย”วฒน วรรลยางกร นกเขยนนามอโฆษยคปจจบนเขยนถงบทเพลงของ

ครไพบลย บตรขน ผนวาบางเพลงเปนการวจารณการแบงชนชนราวกบมทฤษฎศลปวรรณคดท

ไดรบพลงความคดเชงสงคมนยมในวรรณคดรอยกรองเหยยดนองวาตำา รปชวตวดำาเหมอนกบอกา เขา

เอยประณามหยามลกตาสาไมนาเคลยเคลา แตเขากนขาวนำามอนางตลอดปเพลงลกสาวตาส ไพบลย บตรขน ประพนธเพลง คำารณ สมบญณานนท

ขบรองพลงความคดจากทฤษฎชนชนยงสำาแดงชดในเพลงขวานของทองไทยอนคนไทยทอยในภาคอสาน ขออยาลอวาเปนบกหนาน หรอการเหยยด

หยามนำาหนา มนหมดสมยแลวเอยเพอนไทยฟงวา เมอคร งกอนนนชนตำาชา ถอศกดนากนจนเกนไป

ในวรรณคดทแตงเปนเร องออฉาว มกจะย ำาเอยคำาวาลาว หรอการตำาตอยเอาไว นแหละผดซงมทาสคอยรบใช เดยวนสมยทาสสนหมดไปเพอนไทยเสมอหนากน

เพลงเหลานนเกดขนระหวางสถานการณตอสทางการเมองอนดเดอดสภาพสงคมการเมองเปนแรงเราใหผลงานเพลงทไพบลยเขยนใหคำารณและคนอน ๆ มความคมเขม เปนพฒนาการทางความคดตอเนองจากยคเพลงของพรานบรพและแสงนภา บญราศร

๘ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๔๙๐ คณะรฐประหารของฝายจอมพล ป. พบลสงคราม ซงบญชาการโดย พลโท ผน ชณหะวณ ไดยดอำานาจโคนรฐบาลของฝายรฐบรษอาวโส ปรด พนมยงค ลงไป

วฒน วรรลยางกร ยงใหทรรศนะในแงวรรณศลปของครไพบลยอก

50

เพลงแสบทรวง ทมวรรคทองใหแฟนเพลงจดจำานำาตาผชายทไหลรนหมายถงความสญสนอเนกอนนตนานาผชายทหลง

นำาตายงกวาฟารองไห หรอ ฉนทำาทกอยางเพราะเธอ ชนเพราะเธอ ชำาเพราะเธอคนเดยว

ฟงไปฟงมาหลายบทตอนในกลอนเพลงของไพบลย บตรขน มจงหวะโคนเหมอนกาพยฉบง ๑๖ ดงในวรรคทองของเพลงแสบทรวงทยกมา หรอในเพลงโลกนคอละครทยกมาในตอนทแลว เพยงแตลดทอนคำาออกนดหนอยกสามารถวางผงเปนฉบง ๑๖ ได

โลกนคอละคร บทบาทบางตอนชวตยอกยอนยบเยน

บางคนรงเรองจำาเรญ บางคนแสนเพลนเหมอนเดนหนทางวมานเปนการทดลองเปรยบเทยบเพอความประจกษในทกษะวรรณศลปของ

ครเพลงวรรคทอง นำาตาผชายทไหลรน นยงเปนทโปรดปรานของเพอนนกเพลง

อยางเบญจมนทร ซงยกยองวาไพบลยคอ กวชาวบาน ทงยงตงคำาถามวา“ ”ในหนงรอยป เราสามารถมนกการเมองมากมายแลวหนงรอยป เราจะมกวเกดมาสกกคน(วฒน วรรลยางกร,คตกวลกทง ไพบลย บตรขน,แพรวสำานกพมพ,จด

พมพครงแรก ธนวาคม ๒๕๔๑,หนา ๕๑ – ๕๒,๒๐๔-๒๐๕)บทเพลงของ สรพล สมบต เจรญ สวนมากจะเป นเพลงผ กก บ

สถานการณหรอเพลงทหยอกลอหญงสาวสมยนน ทงแตงเองรองเอง เพลง ของปลอม

ผหญงไทยสมยนผดกวาเดม หนาอกเสรมใสฟองนำากนใหยง ผดกบยายของฉนทบานทง เอา ยายของฉนทบานทง แกใสเสอเลยพงยานเปนถงกาแฟ

บางเพลงทอปมาถงคนอสานทเขากรงเทพเกดอาการขยาดผานแนวคดเศรษฐกจพอเพยง อยางเพลงอสานตนกรง

พอยอสานเทยวทงวนทงคน เกบผกฟนนงหลงเกวยนสขสนต หาสบสตางคเทยวไปไดทงวน ไมเหมอนเมองสวรรคตองพกเงนพนตลอดป

51

เพลงของสรพล สมบตเจรญ นนทความเปน ลาว หรอ อสานอยคอนขางจะมาก โดยเฉพาะเพลงแรกทบนทกแผนเสยง คอ เพลง นำาตาลาวเวยง ซงบนทกแผนเสยงเมอ พ.ศ. ๒๔๙๖

หนาวลมพดผานแหลงแลงลม ตวขอยมานงเดยวเหมดเพอน ยามยากใจ ไผไผบเหลอตน ขอยทกขทนลนใจเด บมผไดมาเยอน ของเบงเวาสาวเจาถอเฮอน เจามาเลอนขอยไปใจขอยชำาเด โอละเนอผสาวเอย ซางมาลมคำาเวาแตเฮาฮกกนปางพน ลมวาจา ฮยฮยซางบอาย ฯลฯ

และยงมอกหลายๆ เพลงท สรพล สมบตเจรญ ใชลลาเพลงร ำาโทนและภาษาอสานเขามาสอดรบก บเนอเพลง ซ งขอน แวง พลงวรรณ ตงขอสนนษฐานจากขอสนทนากบนกแตงเพลงรวมสมยกบสรพลวา เปนไปไดทบางเพลง หรอหลายเพลง หรอทกเพลงเปนผลงานของ เฉลมชย ศรฤาชา ศลปนเพลงรำาวง เลอดเนอเชอไขรอยเอด เจาของฉายา ไสเดอนถกขเถา“ ” เพอนสนทของสรพลตงแตอยวงกองดรยางคทหารอากาศ (รายละเอยดมใน อสานคดชดลกทงอสาน แวว พลงวรรณ เรยบเรยง บรษทเรอนปญญาจ ำากด จดพมพ พมพครงท ๑ ๒๕๔๕)

ตรงนดเหมอนจะไมเปนธรรมนกสำาหรบทงสรพลและเฉลมชย ซงเสยชวตไปแลวทงค สรพล นนเปนชาวสพรรณบร มวฒนธรรมลาวอยมากมาย โดยเฉพาะ ลาวโซง และอนง เปนขอทนาสงเกตเร องส ำาเนยงเสยงภาษาและวฒนธรรมทมการผสมผสานมายาวนาน

พลงลาว ชาวอสานมาจากไหน ? ของ สจตต วงษเทศ ส ำานกศลปวฒนธรรม บรษทมตชนจดพมพครงแรก กรกฎาคม ๒๕๔๙ กลาวถงประเดนเรองสำาเนยงภาษาพด ไววา

รองรอยอกอยางหนงคอสำาเนยงภาษาพดของกลมชนพนเมองตงแตล มแมน ำายมทเมองสโขทยลงมาทางฝ งตะวนกลมแมน ำาเจาพระยา เชน สพรรณบร ราชบร เพชรบร (ตามชอเมองในจารกพอขนรามคำาแหง) ท จดหมายเหตจนเรยกวาพวกเสยนหรอสยามน ลวนใกลชดกบสำาเนยงหลวงพระบาง (ลานชาง) อยางยง โดยเฉพาะสำาเนยงสพรรณฯ ทคนตางถนฟงเปนเหนอ ยงใกลเคยงสำาเนยงหลวงพระบางจนเกอบเปนอนหนงอนเดยวกน ซงจตร ภมศกดเคยตงขอสงเกตไวแลว (สงคมไทยลมแมนำาเจาพระยากอนสมยศรอยธยา,สำานกพมพไมงาม พมพครงแรก มนาคม พ.ศ. ๒๕๒๖.) วา

“ปลอกเขตภาษาทเรยกกนวาส ำาเนยงสพรรณทงหมด ซ งคลมในบรเวณจงหวดสพรรณบร ,กาญจนบร ,นครปฐม,ราชบร และเพชรบร เปน

52

สำาเนยงภาษาทมความสงตำาทางวรรณยกตคลายคลงกบภาษาลาวเหนอทางแขวงหลวงพระบางไปถงซำาเหนอ (หวพน). นเปนสงทขาพเจาแปลกใจมานานแลว.

ภาษาพดทชาวสพรรณบรและกลมสำาเนยงนพดเปนภาษาไทย(ทวาภาษาไทยหมายความวาเปนภาษาทใชถอยคำาและสำานวนอยางไทยภาคกลาง ไมใชถอยคำาและสำานวนอยางลาวในประเทศลาว.) แตสำาเนยงเปนสำาเนยงลาวเหนอเจอปนจนสงเกตไดชด

จรงอยในสมยกรงเทพฯ นไดเคยมการกวาดตอนพวกผไทยดำา (โซง) ทางแขวงซำาเหนอ และลาวทางเวยงทางเขตเวยงจนทน ตลอดจนชาวเมองพวน (แขวงเชยงขวาง) มาไวทจงหวดสพรรณบร – ราชบร – เพชรบร；แตนนไมใชจนเหตททำาใหสำาเนยงภาษาไทยของชาวสพรรณเปนดงทเปนอยน เพราะพวกทถกกวาดมาในชนกรงเทพฯ น ตงบานของเขาอยเปนหมใหญตางหากไมปะปนกนกบชาวสพรรณบร-ราชบร – เพชรบรเดม และยงคงใชภาษาเดมของตนจนกระทงทกวนน, หาไดเคลาคละปะปนทงชวตประจำาวนและภาษาเขากบชาวเจาของถนเดมไม ทงสำาเนยงของสพรรณบรกเปนแบบลาวเหนอมใชแบบผไทย”

สรพล สมบตเจรญ เปนคนสพรรณบร แมวาจะไมมหลกฐานวามเชอชาตพนธเปนคนลาวโซง ดงท แวว พลงวรรณ กลาวพาดพงถง แตกใชวาคนไทยจะมสายพนธทเปนไทยแทบรสทธหรอลาวแมทบรสทธ หากแตมการรวมอยผสมผสานกนอยางมากมาย และใชวาคนทไมไดเปน ลาว จะไมรส ำาเนยงเสยงภาษาและวฒนธรรมการเลนเตนรอง อยางนอยกเรยนรไดจากคนรอบขางเปนปฐม

กลบมาทระหวาง ไพบลย บตรขนกบสรพล สมบตเจรญ สองศลปนทานนไดรวมงานเพลงกนไมมากนก สรพลนนรนเยาวกวาไพบลยราวหนงรอบ เขาวงการตงแตอาย ๒๓ ป เมอ พ.ศ. ๒๔๙๖ งานเพลงของไพบลย เร มเมอ พ.ศ. ๒๔๙๒

เพลงทสรพล สมบตเจรญ ไดรองเพลงทแตงจากปลายปากกาของไพบลย บตรขน ทใชนามปากกาวา สาโรช ศรสำาแล ไมวาจะเปนเพลง

นำาคางเดอนหก,รกจรงหรอเลน,ดอกกระถนในกระทอม และ ชชกรำาพน เปนตน

ลลาเพลงทไพบลย แตงใหสรพล นนเปนลลาโทนเดยวกนกบสรพลใชแตงคอแบบกลอนแปดเลนสมผสอกษรและเปนเพลงรองงายๆ แตงดงาม

53

ดวยจงหวะของเสยงและภาษา มแอคคอรเดยนเปนตวน ำา ควบคไปกบการเลนคำา

หากพเสนอแลวเธอไมตอบสนอง นำาคางจะนำาคลอง คจองกเปนคจาง หองจะกลายรงหน เรอนหอทรอรกอยจะกลบเรอนราง ขาวทมองเหนอยเตมฉางคงเหมอนกอนดนทวางอยตามทองนา

จากวรรคหนงในเพลง นำาคางเดอนหก จะเหนการเลนสมผสอกษรทมความลนไหลในภาษา จงหวะร ำาวง สงจงหวะกลอนไดอยางมท กษะทางวรรณศลป

นยงไมไดคดมาใหชมสนทรรสอกหลายเพลงของ ๒ ขนเพลงผยงใหญทานน

บทเพลงเปนเรองของเสยง และภาษา วรรณคด กวนพนธ กเปนเร องของเสยงและภาษาเชนกน โดยเฉพาะเร องเสยงของคำากบเสยงของอกษร ทสำาคญคอวธคดทจะนำาเสนอออกมาเปนรปแบบใด

ปญหาของการศกษานนคอการขาดแคลนการเผยแพรความร เพราะคนสวนใหญมกอยากจะ สงสอน จนไมยอมใชวธการ สงสม ระบบการศกษา“ ” “ ”จงขาดการทำาความเขาวาศาสตรทกศาสตรนนสมพนธ แตกลบมองวาไมเขาเรองไมเขาทางไมเกยวของกนอยคนเดยวโดดๆ กเลยหลงทาง

ทงน ก เพราะ ครสอนสงคมไมอ านวรรณคด คร สอนภาษาไมอ านประวตศาสตร ครสอนคนตรไมชอบเลนขบกลอน กเลยกลอนธรรมไมใสทำานองไมเปน ดงไพบลย บตรขน และสรพล สมบตเจรญ หรอนกแตงเพลงทานอนๆ นำามาใชไดอยางงายดาย

นแหละ ไมรจกเอาอดตมารบใชปจจบนเลยมองไมเหนอนาคต

ลกทงมาจากไหน?:แมโขงกอดแควนไทยเฮา ตขอยตเจาลงปานาอา

ชอพงษศกด จนทรกขา ครเพลงซงถอวาเปนปราชญอสานอาวโสทานน คงไมตองไปเปดดในทำาเนยบ ศลปนแหงชาต“ ” ใหเสยแลวหรอกครบ ไมมอยางแนนอนเพราะยงไมไดเปน ไมรวาทาง สวช. (สำานกงานคณะกรรมการ

54

วฒนธรรมแหงชาต) กระทรวงวฒนธรรม มองผานหรอมองขามครเพลงชาวโขงเจยม อบลราชธานทานนไปหรออะไรไมทราบ ยากจะคาดเดาครบ

ครพงษศกด จนทรกขา ทานนแหละครบท ครสลา คณวฒ ครเพลงยคปจจบนยกยองถอวาเปนครตนแบบของครสลาและนองนกเพลงรนถดมา

กรเพลงครพงษศกด มเยอะมาหลายเพลง แตงใหนกรองดงๆ หลายทาน ตงแตเพลงแรกทบนทกแผนเสยงของเพลง ดาวบานนา - ไพรวลย ลกเพชร ตงแตใชจรงวาสมนก นลเขยว

ทงรก,เสยงซงเวาสาว - ศรคร ศรประจวบ,รกราวหนาวลม - บรรจบ เจรญพร, สาละวนรำาวง -ไวพจน เพชรสพรรณ ,ดอกจานบาน,ดวน บขส.อดตรกทงอสาน – สนธ สมมาตร

เทพพร เพชรอบล นกรอง – แตงเพลง ชอดง กมหลายเพลงทมาจากกรเพลงครพงษศกด ทรจกกนดในเพลง อสานบานเฮา แตมเพลงหนงทครพงษศกด แตงใหเทพพรรองถงความอดมสมบรณของภาคอสานไมยงหยอนไปกวาอสานบานเฮา คอ ลำานำาอสาน“ ” ลองอานเนอเตมๆดครบ

“(เกรน) เสยงฟาฮอง...ขามภพานมาฮนฮน โอนอ ฟงเสยงฝนสะอนฟงเสยงลมพดอ ปานเสยงช ฮองสงแฟน (ซำา) โอ...ละนา

แดนแผนดนอสาน อยยงยนนานแตกาลกอนมา แมโขงกอดแควนไทยเฮา ตขอยตเจาลงปานาอา พอเฒาแมเฒาผบาวซมแซง ฮกกนเขมแขงคหนาคตา พรกเฮอนเหนออนวาเกลอเฮอนใต พงพาอาศย ขาวนำาซามปลา (ซำา)

มวนซนโฮแซวแมนแลวอสาน ถงดนกนดารแหงโหยโรงรา แตใจของคนบหมนบหมอง ตมอายตมนองอหลกปกหนา นำาอกนำาใจแขกไปไทยมา ตอนรบเหมอนวาเปน พนองซมแซง (ซำา)

โอ...ละนอ จากเทอกเขาไกลไหลมาบสญคอสายนำามลบเคยเหอดแหง นำาซนำาปาวนำาพองนำาเลยนำากำาแมเอยชมเยนทกแหง เสยงแคนเสยงซอออนอออออย ออยองสำาออยฟงแลวมแฮง ดอกดดอกจานบานเบงยวนเยา ดอกกากะเลา ดอกกาสะแบง บานเฮาเมองเฮาแตเกาแตกอน เปนตาออนซอนอยดมแฮง

แตมาเดยวน โอ...โอย...แตมาเดยวนปนจกนหลาย ขาวของงวควายบไดปลอยจากแหลง เปนจงใดนออพออแม หากนรอแรขาดขาวขาดแกง แสงลำาบแนนเสยงแคนบหวาน ลำานำาอสานแหงโหยโรงแรง ฟงเสยงเพลงนจงอยดมแฮง ชนบานทกแหงเถด พนองหมเฮา (ซำา)”

55

ครพงษศกดไดบอกถงความอดมสมบรณของอสานทมสายนำาไหลผานบรเวณแผนดนทราบสงแหงนแลวไหลลงสแมนำาโขง รวมทงวฒนธรรมการละเลนเครองดนตร ความนารกแบบชาวบานของคนอสาน

แมนำาโขงไหลโอบผานอสานตงแตเชยงคาน จงหวดเลย จรดถงอำาเภอโขงเจยมอบลราชธานกอนกลบเขาประเทศลาวแลวไปลออกเขมรแลวเวยดนามตามลำาดบ

แมนำาโขง คอ เสนเลอดหลกของ อษาคเนย และกอใหเกด นทาน ตำานาน ตางมากมาย

วรรณคดเรอง พระลอ ฉบบทแพรหลายทกวนน บอกความเปนมาของตวละครสองฝาย คอ พระลอ กบฝายพระเพอนพระแพง

ศนยกลางของเรองนนไมทราบแนชดวาอยทไหน ? และแตงขนเมอใดยงไมมขอสรปทแนชด แตคาดคะเนกนตางๆ นานา โดยเฉพาะเรอง แมนำากาหลง จดทพระลอเสยงขามแมนำา เคยมนกคนควาชไปทเวยงกาหลงนน ปจจบนนาจะอยในเขตอำาเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย แตเวยงปาเปานนทำาเลเปนเนนเขาเตย มลำานำาชอแมนำาลาว ไมใชแมนำากาหลง และคงไมเกยวพนอนกบแมนำากาหลงในวรรณคดเรองพระลอ

เพยงแตชอพองกนเทานนคดจาก ภมสงคมวฒนธรรม มตชน ฉบบวนศกรท ๓๐ กนยายน ๒๕๔๘

คณสจตต วงษเทศ สนนษฐานวาตามหลกฐานวา แทจรงแลวนำาแมกาหลงก“คอแมนำาโขง หรอแมนำาแมของ มอยในโคลงกลอนทาวฮง ทาวเจอง ทศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ รวบรวมตนฉบบใหบรษทมตชน พมพแยกกน ๒ เลม ใสกลองแขงแรง

เลมแรกเปนโคลงสองฝงโขงยาว ๔,๙๙๗ บท เรยกมหากาพยแหงอษาคเนย มรปเกาลงประกอบ เลมหลง เปนรอยแกวถอดจากโคลงกลอนทกคำา ทกวรรค ทกบรรทด เรยกวรบรษสองฝงโขง พรอมคำาอธบายวาชอนำากาหลง มาจากเกาลวง หมายถงพญานาค ๙ ตว (เพราะคำาวาลวง ในภาษาลาว แปลวานาค) นานเขาชอเกาลวง เพยนเปนกาหลง

นำาแมกาหลงในทาวฮง ทาวเจอง เปนแมนำาเดยวกนกบนำาแมกาหลงในพระลอ เพราะวรรณคดสองเรองนเกยวของตอเนองกน พดงายๆ วาทาวฮง ทาวเจอง เปนเรองตอนตอของพระลอ สวนพระลอเปนเรองตอนปลายของทาวฮง ทาวเจอง

56

ทาวฮง ทาวเจอง เปนใหญอยทางทศตะวนตกของแมนำาโขง (เรยกแมกาหลง) ชอดนแดน โยนก บรเวณทราบลมนำากก “ ” – อง ทางเขยงแสน-เชยงราย-พะเยา ไดขยายอำานาจขามนำาแมโขงไปทางทศตะวนออก ซงเปนเขตของแถนกบแมน โดยมแถนลอเปนใหญ ไดรวมกนตอตานแลวฆาทาวฮงขาดคอชางตายในสนามรบ เชอสายของทาวฮงสบมาถงพระพษณกร ครองเมองสรองอยตะวนตกของนำาแมกาหลง (ในพระลอ) มลกสาว ๒ คนชอ พระเพอน พระแพง”

พงศวาดารไทลอระบวา ขนเจอง หรอ พญาเจอง นนคอพระเจาแผนดนของชาวไทลอพระองคแรก ทสามารถรวบรวมชาวไทลอกลมเลกกลมนอยใหเปนปกแผน

พญาเจองกคอ ทาวเจอง หรอทาวฮง นนเอง ไมแปลอะไรทวระบรษในตำานาจะถกยกยองจากผคนใหเปนกษตย ลางทวระบรษอาจไมมตวตนจรงอยางในตำานาน แตตำานานเปนเครองมอในการสรางวระบรษเพอความเปนรฐชาต

ทาวฮง ทาวเจอง นนเปนวรรณคดทเปนมหากาพยแหงอษาคเนย หรอวระบรสองฝงโขง ซงเปนแมนำาสายหลกของภมภาคน

ความสำาคญของแมนำาโขงนนไมเปนแตเพยงแมนำาทหลอเลยงชวตผคนทอยตลอดรมฝงเทานนยงเออไปยงผคนรอบขางอกจำานวนมหาศาลบนความเปนพหลกษณทางสงคมของแมนำาโขงนเองจำาเปนทมาของการแสวงผลประโยชนจากสายนำาแหงน

แมนำาโขง นนไหลผาน ตงแตทเบต – ยนนาน ประเทศจน ผานรฐฉานประเทศพมา สปป.ลาว ตงแตตนประเทศจนปลายประเทศแบงสองกบประเทศไทยลงผากลางประเทศกมพชาและออกทประเทศเวยตนามทางตอนใต

ผลกระทบทกำาลงเปนปญหาของแมนำาโขงนนคอ การสรางเขอนจำานวนมากตลอดแมนำาสายน และการระเบดเกาะแกงตางๆ เพอการเดนเรอสนคาจากประเทศจนมาคาขาย

การระเบดเกาะแกงตางตามลมนำาแมโขงตงแตจนจนถงหลวงพระบาง ซงขณะนระเบดไดเขตแมนำาโขงทไหลผานเขตแดนพมากบลาว เปนเหตหนงททำาใหวถชวตของผคนตลอดสายนำาเปลยนอยางนอยๆ ระดบแรงของแมนำาโขงกเพงขนเรอขนาดใหญทแลนผานคอยๆ เซาะตลงใหพงลง ปญหานำาทวมทตามมา

ทสำาคญเมองทาเรอมความคกคกปญหาเรองสถานรบกระทำาชำาเราใหบรษกพดขนมากระแสทเปนเฟชนนยม

57

หลายคนในคณะผดคาดกบเมองเชยงรงทจนตภาพถงอดตและความเปลยนแปลงของยคสมย แตความงามทยงคงอยในบางสวน บางจด หลายคนเคยนงเรอเหนเกาะแกงตางมากมายตลอดสายนำาทจะถงสามเหลยมทองคำาทเชยงแสน ในขณะนนแกงหนกำาลงทาทายระเบดทกำาลงคกคามแมนำาโขง บดนไมมเหนแลวเหลอแตภาพทจดจำาและจางหาย

ภาพทาวฮง ทาวเจอง ยกทพสรบระหวางแมนำาโขงหรอคณะสำารวจของนายแพทยวลเลยม คลฟตน ดอดด หรอรจกกนนามหมอดอดดผาอปสรรคจากเกาะแกงกวาจะถงสบสองปนนา ไมมใหเหนเหนเรอทองแบนขนาดใหญขนสนคาแลนสวนมาสงผลใหเรอเลกครนเครงกระหมคราง

ลกทงมาจากไหน?:กลอนลำา ฉนทลกษณสองฝงโขง

แผนดนอสานหรอภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย นนอดมสมบรณไปดวยพนทชมนำาทเปนลกษณะ บง หนอง บง ซงอยในความหมายเดยวกนเพยงแตเรยกตางกนเพราะการกรอนคำา

พนทชมนำาในภาคอสานจงมลกษณะคลายๆ กบเสนฝอยทแตกตวไปทวผนดนอสานหากเรากางแผนทด ตนนำาจะแตกสายจาก บง หนอง หรอ ปาบง ปาทาม โดยมแมนำาเสนเลอดใหญโอบขางอยาง แมนำาโขง และสายเลอดทหลอเลยงอสานตอนบนอยาง แมนำาสงคราม อสานตอนกลาง แมนำาซ และอสานตอนใต แมนำามน เมอมพนทชมนำาความอดมสมบรณจงมวธการถนอมอาหารโดยการหมก ปลารา จาก เกลอ“ ” “ ”

สญลกษณหนงของภาคตะวนออกเฉยงอยางหนงคอ หมอลำา แต“ ”ลกษณะกลอนลำานนมมายงไง ตรงนนาสนใจและนาตงขอสงเกตจาก พลง“ลาว ชาวอ สานมาจากไหน” ? ,สจตต วงษเทศ .ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ.พมพคร งแรก กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๙ ปรบปรงจาก เบงสงคมและวฒนธรรมอสาน พมพครงแรก พ.ศ. ๒๕๔๑ผมจงคดมาใหอานกนดงน

ราย – โคลงในโองการแชงนำาฉนทลกษณจากสองฝงโขง

58

โองการแชงนำา แตงเปนรายกบโคลง สลบกนตามเนอความของโองการราย เปนกลอนแบบหนง มเคาตนจากคำาคลองจองของผคนชนเผา

เหลากอตระกลไทย – ลาว ตงแตยคดกดำาบรรพกอนรบศาสนาจากชมพทวป เรยกกลอนรายหรอภาษาราย ถอเปนภาษาศกดสทธของหมอผหรอหมอขวญ

โคลง กเปนกลอนอกแบบหนง เรยกกลอนลำา คำากลอนประเภทนไมยดถอสมผสคลองจองอยางกลอนเพลงของภาคกลาง แตอาศยจงหวะถอยคำาและระดบเสยงสงเสยงตำาเปนหลกลวนๆ พบรองรอยอยในคำาพดประจำาวนของประชาชนตระกลไทย – ลาวกลมอสาน ลอและลาว มตวอยางอยในคำาคมหรอภาษตทเรยกกนวาผญา

ภาษาลาว ในตระกลไทย – ลาว มธรรมชาตอยอยางหนง ค อค ำาคลองจอง ทจะมพฒนาการเปนภาษาขบลำาทำาเพลง หรอเรยกงายๆ วาภาษาเพลงตอไป แตทสำาคญคอเปนตนเคาฉนทลกษณ ทจะเรยกตอไปในวรรณคดวา ราย และ โคลง

ผคนในตระกลภาษาน มคำาพดคลองจองกนสอดแทรกอยในชวตประจำาวนเปนธรรมดา ๆเชน ทำาไรไถนา, ทำามาหากน, เปนตน เปนหญาเปนฟาเปนแถน ฯลฯ แมคำาพดวา เฮดไฮเฮดนา,กนขาวกนปลา, กนแลงกนงาย ฯลฯ เหลานกนบเนองเปนคำาคลองจองดวยทงนน

ฉะนน ในคำาบอกเลาทวไปจงมกมคำาคลองจองสอดแทรกอยดวยเสมอ ดงพบในคำาบอกเลาเรองแถนและกำาเนดคนจากนำาเตาปง ทเปนเอกสารเกาแกจดจากปากชาวบานโบราณกาล มค ำาคลองจองสอดสลบเปนระยะๆ ตามธรรมชาตของคนบอกเลาในตระกลไทย – ลาว เชน สรางบานเมองลมกนปลา เฮดนาเมองลมกนขาว,กนขาวใหบอกใหหมาย กนแลงกอนงายใหบอกแกแถน,ไดกนชนใหสงขา ไดกนปลาใหสงรอย เปนตน

ในขณะบอกเลาเร องราวทมรายละเอยด จะมบางตอนตองเนนตองย ำาเปนพเศษ เพอใหเกดความขลงและศกดสทธกวาตอนอน และเพอใหเกดความรสกสะเทอนใจหรอกระทบใจรวมกนเปนพเศษ แลวจดจำาเปนอาจณตราบนานเทานาน ตรงนแหละทผเลาเร องจะผกเปนคำาคลองจอง ดงมตวอยางอยในคำาบอกเลาเรองแถน ตอนขนบลม (ขนบรม) สงสอนแลวแชงลกทงเจดใหประสบภยพบตถาไมปฏบตตามคำาสอน ตรงนตองผกเปนคำาคลองจองมวา

๏เฮดอนใดอยาใหเปน เขนอนใดอยาใหได ปลกไมอยาใหทนตาย ปลกหวายอยาใหทนลอน ขอมอนอยาใหร ปมนอยาใหกวาง เทยวทางใหฟาผา เมอปาใหเสอกน ไปทางนำาใหเงอกทอเฮอฉก ไปทางบกใหเสอทอมากน มนแล

59

นานเขา คำาคลองจองกมความสำาคญมากขน เพราะในพธกรรมทมหมอเปนหวหนา (คอหมอผ หรอหมอพร หรอหมอขวญ ตองทองบนบอกเลาความเปนมาของเผาพนธแกโคตรตระกลทงชมชนเปนประจำาอยางนอยปละครงในพธเลยงผ (บรรพบรษ) ซงตองสรางพลงใหเกดความขลงและศกดสทธเพอเขาทรงรวมกน

พธกรรมอยางนมขนในโอกาสพเศษยอมตองการสงพเศษ เชน ภาษามลลา สำานวน โวหารพเศษ ทตางจากภาษาพดในชวตประจำาวน นนกคอเพมคำาคลองจองเขามามากกวาปกต แลวกำาหนดทำานองเมอทำาพธกรรมนน ทงสองอยางนเกอหนนกนอยางกลมกลน คอคลองจองทำาใหเกดทำานอง/หรอทำานองทำาใหตองสรางคำาคลองจองมากขน

ผลอกอยางหนงคอชวยใหจำาไดไมลมถอยความ เพราะยงไมมตวเขยน ยงไมไดจดเปนลายลกษณอกษร ตองใชความจำาเทานน ตอเมอมตวเขยนแลวจงจดไว

ตวอยางเรองนมในความโทเมองของพวกผไททมหลกแหลงอยทางภาคเหนอของเวยดนาม คำาวา โท แปลวาบอก,เลา ฉะนนความโทเมองตรงกบคำาบอกเลาความเปนมาของเมอง (ตนฉบบและคำาอธบายมอยในบทความชอความโทเมองจากเมองหมวย โดย James R” Chamberlain ซงเปนผเชยวชาญดานภาษาถนตระกลไทย – ลาว พมพในหนงสอรวมบทความประวตศาสตร ของสมาคมประวตศาสตรฯ ฉบบท ๘ :กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๙ หนา ๗๑ – ๑๐๙.) วาดงน

“จกอเปนหยา กอเปนฟาทอถวงเหด กอเปนดนเจดกอน กอเปนนำาเกาแควปากแททาว

ฟาตำาเซองหมอขาง ฟาบางเอยองเปอกถวย ตำาเขายงคงสาก ตากเขายงคงเพง งวดำาไปคงหนอก หมผอกไปคงดง

ยามนนปเจาโซโคมฟา จงตดสายโบนใหหมา ตดสายฟาใหขาด ฟาจงฮวาดเมอเหนอ จงเปนฟาเตมเหน เปนแถนเตมผอ

จงเอาสบตาวหนาหาตาวโองแบนตามกนขน กอเบาฮอด จงเอาซาวกองบายทอแมชางมาสบตามกนขน กอเบาฮอด

จงเอาสบตาวหนาหาตาวโองแบงตามกนขน กอเบาฮอดจงเอาสบเสยงดองกบเกาเสยงกองมาทบตามกนขน กอเบาฮอดเบาเงน

60

ยามนนโตสดหนงเมองลม ชโตชฮปาก ชโตทากฮจา ชโตหมโตหมา ชฮเวาฮวา โตสดหนงเมองลมจงเมองกาวเถงแถน แถนจงแตงแผบขาโคนเมองลมเสยเหมด

ยามนนฟาจงแลงสแสด แดดสสาว งวควายจงตายอยากอยาบาวคาตายหางทาง เขาอยไฮตายผอย หอยอยนาตายแลง แปงอยสาควนโฮม มนอยชมตายเอา เปาอยปาตายแขวน บาวเฮอตายอยากนำา

ยามนนปเจาโชโคมฟา เอางมาเอยยด เอาเขยดมาดอย เอาหอยมายดวางเดา แมงงวนมาเยดชางปาด ปาหลาดมาเยดบาวชว โนกถวมาเยอดนางลาม...”

ในทสดคำาคลองจองเหลานนจะมพฒนาการสงสมผสแยกออกไปอยางนอย ๒ ทาง คอ กลอนสงสมผสรายอยางหนง และกลอนสงสมผสเพลงอกอยางหนง ทปจจบนเรยกกลอนเฉยๆ

รวมทงคำารองของ หมอลำา หรอ หมอพร “ ” “ ”

เพลงลกทงมาจากไหน:เขาวานอง เปนลาว เปนสาวเมอง อสาน ใจนองนนเลอนลอย

61

คณสจตต วงษเทศ ประกาศตนวาเปน จปล. หรอ เจกปนลาว“ ” ชอบใชนยามสรางแงความรสกภมใจในคนอสานวา พลงลาว“ ” และยงเขยนหนงสออกมาเปนเลมหนากวา ๔๗๐ หนา ชอ พลงลาว ชาวอสานมาจากไหน“ ” ? สำานกพมพมตชน จดพมพครงแรก กรกฎาคม ๒๕๔๙

ครบ! ผมเชอวาคนดนแดนทราบสงนนมพลงในตวเองอยางเตมเป ยมเพยงแตมความนอยเนอตำาใจวาเปนลาว เลยดถกตวดวยความไมเขาใจในพลงของคนลาวชาวอสานทมอารยธรรมววฒนาการทางสงคมและเศรษฐกจทเกยวพนกบแมนำาโขง แมนำาสายหลกของยานอษาคเนย

อะไรทพอจะบอกไดวาคนลาวอสานมความนอยเนอตำาใจ คงตองฟงจากเพลงทเขารองกนนนแหละ แตมาชดเจนยงนกในเพลง สาวอสานรอรก ของ อรอมา สงหศร แตงโดย สมทม ไผรมบง ในวรรคหนงคณอรอมารองไววา “เขาวานอง เปนลาว เปนสาวเมอง อสาน ใจนองนน เลอนลอย จง เอนด แนเดอ อายเดอ” หรออกวรรคทายของบทเพลงทรองวา “เหนเปนลกชาวนา อายจงบอยากจา บอยากมาหมนหมาย”

เพลงนทงจงหวะไดอารมณสนทรยสนกสนานตามประสาคนมวนซนโฮแซวแมนแลวอสานทซอนพลงไวภายใน สงเกตไวคนในกรงเทพฯแรงงานขาวเหนยวมชาวอสานและคายเพลงทขายความเปนลาวอยเตมไปหมด

ไมวาจะเปนนบตง จนตรา พลลาภ ไมค ภรมยพร,ตาย อรทย,ปอยฝาย มาลยพร แหงวงเสยงอสาน แมกระทง พรศกด สองแสง ทยงยนยงคงพนอยทกวน นกรองเหลานสะทอนความพลงของคนอสานดวยบทเพลงไดอยางงดงาม

ซงมผลพวงมาตงแต เบญจมนทร,เฉลมชย ศรฤชา,พงษศกด จนทรกขา,สรนทร ภาคศร,เทพพร เพชรอบล,ดาว บานดอน,ศกดสยาม เพชรชมพ,สนธ สมมาตร,ฉววรรณ ดำาเนน,องคนางค คณไชย และวงเพชรพณทอง เปนอาท

คนอสานทมาอยในกรงเทพฯ บางคนบางจำาพวกไมกลาเวาลาวอสานเพราะอายกลวเขาดถกวา เขาวานองเปนลาว เปนสาวเมองอสาน“ ” อะไรประมาณนน

ทงน เพราะความอยากเปนไทยแบบลาหลงคลงชาตกมสวนนะครบ! ยกตวอยางเอางายๆความเปน สยาม นนกจากการผสมผสานประยกตปรงแตง“ ”ขนมาบนความหลากหลายทางอยในชมชนจงเกดความเปนไทย เปนสยาม

62

เปรยบเทยบงายๆ คอความวางเปลา (อนตตา) จงเกดตวตน (อตตา)ขนมากตอเมอ มลาว มเขมร มาเปนขอเปรยบเทยบ วานคอลลาไทย...วาไปนน

ลกทงอสานกยงเปนทยอมรบโดยกวางขวางทงเหนอ,ใต,ออก,ตก จงหวะขบลำาหรอรำาวง รำาโทน กยงมลลาทสนกเราใจทงคนฟงและคนรอง มนตเสยงเพลงนนมเสนหและมนยยะซอนปมใหขมคดถงวธคดของผแตงสอออกมาผานนกรองและเสยงดนตรในลลากลอน อยางนอยๆ กสะทอนภาพสงคม สำาหรบภาพของผหญงในยคนนเพลงลกทงกไดสะทอนใหเหนวาเปนผหญงทตองทำาไรทำานา  เหมอนกบผชาย เชน เพลง สาวอสานรอรก ของ อรอมา สงหศร ทมเนอรองทอนหนงวา สาวอสานบานปา เชากไปทำานา คำาแลงมาเหงา”หงอย”  นอกจากนนกยงเปนหญงทเรยกไดวาเปนกลสตรอยางเพยบพรอมและหากจะนำามาเทยบกบภาพของผหญงทสะทอนผานเพลงลกทงในยคตางๆ (บทความรายงานการวจย เรองภาพสะทอนพฤตกรรมของสตรในสงคมยคปจจบนจากเพลงลกทง:ไสว คำามล ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม)

เพลง เปนสอทางเสยงทเขาถงไดในทกระดบ การขบรอง ขบลำานนเปนสอทางภาษาใหคนไดแสดงพลงออกมาเพรศพรายวาสงคมมกระบวนการววฒนาการมใชเกดขนมาลอยๆ

ปจจบน สมทม ไผรมบง เสยชวตแลวเมอป ๒๕๔๐ สมทม คนนแหละทสรางสาวจนทรกงโกบ ซงเปนเพลงลำาเตย กระหมเมองเมอป ๒๕๒๙

แลวทน พลงลาว ชาวอสาน ยงดถกตวเองอยหรอเปลาละ?

63

เพลงลกทงมาจากไหน? : เพลงของ สดใส รมโพธทอง

สดใส รมโพธทอง มหลายเพลงและดงๆ กมมาก ไมวาจะเปนทแตงเองรองเองอยาง ขาดอยเพยงดน(เพลงแรกทบนทกแผนเสยง),รกจางทบางประกง,เราคนจน,โอชาวนา,ตามองใจ,ศาลรกหลกเมอง,ขวญใจชาวนา,นงหองโชว,ลอยกระทงเสยงรก เปนอาท

หรอทผอนแตงใหรอง หนาอยางเธอจะรกใครจรง ชลธ ธารทอง,บอกรกฝากใจ ทนกร ทพยมาศ,สาวงามเมองเมองพจตรแจม ชาว ไร และลาสด รกนองพร เกยรต เฉลมชย

นอกจากทแตงใหพมพวง ดวงจนทรในเพลง ชวเจดทดเจดหน แลวยงแตงใหสายณห สญญา รองในเพลง ขออยดวยคน

“คนงามพตามนองเจา ดงเงาใหคอยปกปองผองภย เดนตามเจาหนมาทำายมให ดวงใจพดงโดนมดกรดเฉอน”

คณสดใส รมโพธทอง นนเมอกอนเคยถกคนในวงการขนานนามวา ลก“ทงนตศาสตร” เนองเพราะวาคณสดใส เคยเปนนสตนกศกษาอยคณะนตศาสตร ม.รามคำาแหง

แตเทาทรอกประเดนหนงกคอในเรองฝมอการแตงเพลงนน คณสดใส มพนฐานมา หมอขวญ“ ” มาจากครอบครว

แตเพลงคณสดใส นนเกยวพนกบการเมองมอยสองเพลงทเกยวนนคออทธพลของเพลงเพอชวตและกลายเปนเพลงตองหามขอหาเพลงปลกระดม คอเพลง เราคนจน และเพลง โอชาวนา

ทงสองเพลงนมอทธพลมาจากสองเพลงของวงคาราวาน

64

เราคนจน มอทธพลทำานองเพลง คนกบควาย แตงเนอรองโดย สมคด สงสงกบวสา คญทพ

“คนกคนทำานาประสาคน คนกบควายทำานาประสาควาย คนกบควายความหมายมนลกลำา ลกลำาทำานามาเนนนาน แขงขนการงานมาเนนนาน สำาราญเรอยมาพอสขใจ”

ถาเปนวรรคแรกของ เราคนจน“เรามนคนชาวนายกบควาย เรามนจนๆ ทนเดยวดาย จะหนาหนาวหนา

รอนกนอนหนาว ขาดสาวนอนอยคหมาย แนแลวตวเราคงหนาว ไรสาวคกายแนบอรา”

สวนเพลงอกเพลงหนงคอ โอชาวนา“กลนรำาสาวชาวกรง ลวนหอมฟงทกเวลา แตเราโอชาวนา กลนขาวกลา

กวาหอม กลนโคลนปนสาปควาย เราพอใจไดดมดอม ไอกลนแกลมพะยอม ดอมไมได เออมไมถง”

ถาเปนของคาราวานกจะเปนเปนเพลง เปบขาว ซงเปนยาน 11 ของ จตร ภมศกด

“เปบขาวทกเชาคำา จงสจำาเปนอาจณ เหงอกทสกน จงกอเกดมาเปนคน..ขาวนนะมรส ใหชนชมทกชนชน เบองหลงสทกขทน และขมขนจนเขยวคาว..”

หากสงเกตจงหวะทวงทำานอง ซงมอทธพลตอยอดกนระหวางลกทงและเพลงเพอชวตจะสมพนธกนระหวางสงคมเมองกบชนบทซงมวทยทรานซลเตอรเปนเครองมอสอสาร

แตหากมองการใชภาษาทนกแตงเพลงใชนน ใน เปบขาว“ ” จตร ภมศกด ใชลลาการสมผสอกษรและเสยงของคำาทกอใหเกดความรสก

ขณะทในเพลงลกทงความแพรวพราวของภาษากเปนลกษณะเดนอยางหนงของบทเพลง เนอหากเชนกนแมวาจะเนนไปในเรองความรกของหนมสาวแตแทรกวถชวตสงคมอยในนน เรยกวาไมทงสงคมชนบท

แตลองให สดใส รองเพลง คนกบควาย คนกยอมคดวาเปนเพลงลกทงไมใชเพลงเพอชวต เชนกน หากใหพหงา คาราวาน รองเพลง เราคนจน คอเพลงเพอชวตกยอมรสกวาเปนเพลงเพอชวตไมใชเพลงลกทง

นแหละ! เขาเรยกวาความรสกในดานสามญสำานกอยางหนงทมตออทธพลทสมผสสมพนธอนคนเคยโดยปกตวสย

65

แตขอนาสงเกตอยางหนงสำาหรบตบเพลงของคณสดใสทดงๆ นนมอทธพลอยางสงมากโดยเฉพาะเพลงไทยเดม เพลงทโดงดงเปนพลแตก เพลงรกจางทบางประกง ตนธารเดมนนมาจากเพลง แขกมอญบางขนพรหม ถาหากคอเพลงลกกรงจะคนกบเพลงพรพรหมและจบเยยจนทร เพลงแขกมอญบางขนพรหม เปนพระนพนธในของสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟาบรพตรสขมพนธ กรมพระนครสวรรควรพนต

หรอลาสดเพลงรกนองพร ทเกยรต เฉลมชยแตงใหกมาจากเพลง ลาวกระทบไม และอกหลายๆ เพลงแมจะไมดงมากนก แมกระทงทแตงใหคณสายณห สญญา เพลง ขออยดวยคน กเปนเพลง โหมโรงชวาหรอะไรนแหละจำาไดไมดนก รแตวาเปนทำานองทหลวงประดษฐไพเราะ (ศร ศลปะบรรเลง) นำามาประยกตใช และลเกชอบใชออกแสดง

กรณ เพลงของ คณสดใส รมโพธทอง นนาจะเปนกรณศกษาทสามารถนำาเอาเพลงทเปนของดมอยมารบใชไดอยางกลมกลน ซงบางทจนมองไปวาปจจบนนกแตงเพลงจะบางทานไมยอมเอาของเกามาใชเพราะเกรงวาจะเหมอนคนอนเลยอยแครอยเนอทำานองเดยว

ทงน ในเพลงของนกรองทานนมแกนอะไรบางอยางใหนาศกษา โดยเฉพาะเพลงแรกทบนทกแผนเสยงเมอราวๆ พ.ศ. 2514 ประมาณนน คอเพลง คาดอยเพยงดน ซงแตงเองรองเอง

มไมกคนหรอกครบทจะกลาแตงเองรองเอง ทงๆทยงเปนนกรองนองใหมเพงเขาวงการ แตทงนจากคำาบอกเลาของเจาตวนกรองเอง บอกวาการทเราเปนเดกมาใหมนน อาจารยนกแตงเพลงอาจคดเพลงทไมใชหวกะทเปนแนแท นแหละเปนเหตททำาใหคณสดใส แตงเพลงรองเองโดยอาศยพนฐานจากครอบครวทเปนหมอขวญ

มาอานเอาชดๆ ดนะครบวาเนอวาอยางไรแลวคอยๆ วากนไปตามเนอเพลงดนะครบ

“เลกมองดฟา กมหนามองดน เพราะพจน ตอยตำา ถกประณาม หยามหมนวาศกดศร เพยงกา ซำามคาเพยงดน มวายถวล หวงจะบน เทยมหงษทอง

เคยมองดฟา เดยวนไมกลาจะมอง เพราะเจางามสงา พไมกลาแตะตอง เจาอยสงสดสอย ดงเดอนลอยละลอง กระตายนอยคอยมอง ไมแคลวตองหมองซบเซา

เลกแบงชนกนเถดหนา ลมศกดนาเถดนองเจา เลกอยอยางดอกฟา มารกเจากาคนเกาเฝาแตเพอ แตฝน จนคนหยนเยยเรา จงตองเศรา เพราะคาเราเพยงดน

ลากอนดอกฟา นำาตาไหลรน ใครจะเหนคณคา นำาตาเราชาวดน คนเหยยดหยนกนทว วาเปนววลมตน ดนเอยดน ควรนกถงถนเจยมตน”

66

ครบ !เมอฟงเนอเพลงมองอยางสงคมชนชนกรรมาชพ เอาละใชเลย เพลงเพอชวต มองอยางนวนยาย ไม เมองเดม กใชอกนนแหละ พระเอกตองถกหยามเหยยด ดถกโดยชนชนศกดนา เมออานไปฟงไป กอดคดถงกำาสรวลเสยมได

หะหายกระตายเตน ชมจนทร

มนบเจยมตวมน ตำาตอย

นกยงหากกระสน ถงเมฆ

มนบเจยมตวนอย ตำาตอยเดยรฉานฯ

โดยเฉพาะทอนแยกยงอดคดไมไดถงบทโตตอบกนหะหายกระตายเตน ชมแข

สงสงสดตาแล สฟา

ฤดฤดแด สตวส กนนา

อยาวาเราเจาขา อยพนดนเดยวฯ

”ศรปราชญ”เปนใคร? มจรงหรอไม? ยงเปนคำาตอบไมแนชด หรอเปน พระยาตรง“ ” เสกสสรคกมากไดใครจะทราบละ ในเมอทานผนพดถง ศรปราชญ“ ” มากททสด แลว ศรปราชญเปนอะไรกบ ศร“ธนนทชย” เกยวพนอยางไรคงตองถกเถยงเพอใหเกดประเดนกนอกท

ถาประวตศาสตรปลอยใหเปนเรองของประวตศาสตรศลปโดยหลงลมประวตศาสตรสงคมกคงกรอย และถาวรรณคดปลอยใหนงสงบกยงไมเคลอนไหวเยยงนำาในคลองหลอดทไมระบายนำาใหมชวตกเนา

หากถามวาผมชอบหรอเปลาละเพลง ขาดอยเพยงดน ตอบอยางไมตองคดเลยวาชอบ เพราะ“ ”อยางนอยๆกชวยใหเราเจยมเนอเจยมตวมากขน แตเพลงกยงเปนเพลง แตตองไมลมวาเพลงนนมพนฐานมาจากสงคมโดยองครวม โดยเฉพาะการคาดหวงตอมนษยดวยกนแลวละกอความรกมกปรารถนาเอาผลตอบแทนวาตองเปนเชนนนเชนนกมอยร ำาไป แมวาเราจะปฏเสธเรองสงคมชนชนกตามท

คณสดใส รมโพธทอง อาจมไดแตงเพลงเพอสะทอนความเปนเพอชวต แตแนวเพลงมความเปนลกทงเพอชวตอยในเพลง

อยางนอยๆ ทศนะในการมองสงคมแลวนำามาเปนเพลง เพอสรางผลงานใหคงอย เพลงและวรรณคดอยในแกนเดยวกนคอลลาของบทกลอน แตตองไมลมวาเพลงและกลอนกตองอยแกนเดยวกนกบสงคมมนษย เพราะตางเปนผบรโภคศลปะและกลมกลนอยในภาวะของความเปนจรงของสงคม

หากใครบอกวาคณสดใส เปนนกรองเพลงลกทงบรสทธ ผมละขอเถยงเลยวาเขาเปนนกรองทแตงเพลงเกยวกบลกทงเพอชวตไดชดเจนอกดวยทานหนงละ

อยางนอยๆ เพลงแรกทบนทกแผนเสยงมนกเปนความหมาย บงบอกความเปนเพลงเพอชวตอยในตวมนแลวละ

นน เพราะไมเหนความเหมอนในความตาง ทนำามารบใชซงกนและกนนนแล

67

เพลงลกทงมาจากไหน?:ชาย เมองสงห ลกทงลเกปนแหล

ผมเปนแฟนพนธคนหนงของ ชาย เมองสงห ทชอบกมาชอบตอนโตแลวเรยนมธยมนงขาสนโนนนะ

ในยคทผมเรมรปะสประสานนเปนยคของ สายณห สญญา ยอดรก สลกใจ แตกนยมฟงเพลงลกทงแตเลก แตนอย เพราะโตมากบบานนอก แมวาจะเกดทกรงเทพฯ กตามทเถอะ

เหตทชอบนนเพราะลลาเพลงของ ชาย เมองสงห นนไมเหมอนใครคอลลาผสมดวย ลเกปนแหล ประยกตระหวางเพลงไทยเดมเขาชวย ซงเจาตวมพนฐานจากเชยรร ำาวงมากอนจะเขาวงการเพลงลกทง

จะบอกวา ชาย เมองสงห เปนนกรองทใชเพลงไทยเดมเยอะทสดคนหนงกคงไมผด แตเมอจบทางเพลงแลวไมใชทงหมด แตผสมกลมกลนกนอยางลงตว

นกรองนามอโฆษทานนนอกจากจะเปนนกรองทไมเปนสองรองใคร หลงหมดยคสรพลแลว ฝมอการแตงเพลงกยงฉกาจยงนก

โดยใชนามจรงในการแตงเพลง คอ สมเคยร พานทอง ชอ ชาย เมองสงห นมาไดเมอมาเปนนกรองอยวงจฬารตน ของครมงคล อมาตยกล จรงๆ

68

แลว ชอนจะเปนของนกรอง – นกแตงเพลง คนสงหบร ทชอ สรพล พรภกด เมอเดกหนมจากเพาะชางชาว บางมญ สงหบร ใชชอวา ชาย เมองสงห

สรพล พรภกด จงใชชอ พล พรภกด คนเดยวกนทรองเพลง ดาวหาง และทแตงเพลง เธอรหรอเปลา ของ ทน ทองใจ

ชาย เมองสงห อดแผนเสยงเพลงแรกคอเพลง ชมสวน เปนเพลงแหล และเพลงทสรางชอเสยงใหคอเพลง มอดกดไม แตงโดยครมงคล อมาตยกล ซงเปนเพลงทครมงคลใชทำานองไทยเดมเพลงแรกๆ แลวจงมาแตงเพลงในจงหวะสองไมใหนกรองทานนอกคอเพลง ลกสาวใครหนอ

เพลงมอดกดไมนเปนการโตววาทะทางบทเพลงกบ พร ภรมย ซงเปนอบายในการสรางกระแส ซงจะเลาไปในเบองหนา

ในแงเพลงของ ชาย เมองสงห นนกคงหนไมพนเพลงรกๆ ใครๆ แบบชาวบานนนแหละ แตมเสนหในการใชเปรยบเปรย รวมทงการเลนคำา

อยางเพลง เรอหลมในหนอง นนเปรยบหญงสาวแรกรนวา ฝรงขางรว“จะสกคาขวไวคอยใคร อกนนานเทาไหรของแรงจงไดจำานรรจ หากจะสอยกจงคอยๆ พดกนเดยวแมรทนจะตองนอนฝนคางป”

เพลงน เปนเพลง ชาย เมองสงห เพลงแรกทผมหดรอง สมยเรยนรองประกวดหนาหอง

หรออยางเพลงเปนงนไป กเตอนสาวไวด จะเปรยบมะนาวหนาฝนก“เหมอนกบคนสาวๆ ถงแมจะเปรยวจนเหลอกลาวไมพนถกเขามาขาย นองเปรยวเกนตวถงกบไมกลวความเคม ชอบคบผชายเลอดเขมปากคมกวาเขมทงหลาย” หรอ เพราะแมสาวคราวกำาดดไมคอยประหยดรางกาย“ ”

อยางเพลง รอหนอยนองตม ททหารหนมเตอนเมยกอนไปทหารวา เรอนหอเราอยาใหเสาเรอนเซ เพราะแรงลมเสนหหนมไกล “ ”

แมสอแมชก เปนเพลงหนงทชอบมากเชนกน จงหวะดนตรสนกไพเราะด อยางกรณเพลงพอลกออน ทนำาเอาเพลงกลอมเดกมารอง วดเอยวดโบสถ “ปลกขาวโพดสาล ยามเมอผวตกยาก เมยกตจากเมนหนาหน โอขาวโพดสาล ผวอยทางนตองโรยรา”

นอกจากจะความเปนทงนกรองและนกแตง ชาย เมองสงห ยงเคยรบบทเปนพระเอกภาพยนตรในเรอง เทพบตรสบสองคม ซงภาพยนตรจะออกแนวลกทงตะวนตก แมจะไมประสบความสำาเรจเทาทควร

ภาพยนตรเรองนมเพลงประกอบภาพยนตรทโดงดงคอเพลง บานใกลเรอนเคยง ซงแตงโยมอกลองประจำาวงและกลายมาเปนนกรองนกแตงเพลง

69

ชอดง นาม วเชยร คำาเจรญ หรอ ลพ บรรตน ผสรางใหพมพวง ดวงจนทร เปนราชนเพลงลกทง

ทงน ชาย เมองสงห ยงเปนนกแตงเพลงใหนกรองคนอนๆ ในวงจฬารตนมากมาย เชนเพลง ลนทม (งามจรงนะดอกลนทมไสว....) อนจจา (ขาวเศราทรวงตองยนนำาตารวงดวงใจจา...) โฆษต นพคณ ,ชวนชม (เจาชอชวนชม ลนทมหรอจะงามกวา แมยอดกญลยากานดาใยซอนกลนหอม...) แมน เนรมต

โดยเฉพาะการใหโอกาสเดกจากอทองคนหนง แตงเพลงหวานคลาสกใหรองอดแผนเสยงเพลงแรก จนคนฟงคดวาเปน ชาย เมองสงห รองเพลง ๆ นคอเพลง อกอน (อกสตรนแสนอน แมคณไฉนถงอนอยางง...)ซงขบรองโดย สงขทอง สใส

ยงไมนบเพลงทจะอดแผนเสยงแตวนนนไมมเสยง เลยใหเดกหนมจากพษณโลกในวงรองดปรากฏวารองไดดเพราะมโทนเสยงแนว ชาย เมองสงห ผสม รงเพชร แหลมสงห แตเพลงนแตงโดย สชาต เทยนทอง

ภายหลงนกรองคนใชชอวา ระพน ไพรวลย เพลงนนคอ คนสวยใจดำาแตใครจะวานกรองคนไหนเปนพอพวงมาลย ชาย เมองสงห วาเปนพอ

พวงมาลยคนหนงละ เพราะมเพลงดงทเกยวกบมาลยถงสามเพลง เรมจากมาลยดอกรก มาลยนำาใจ เพลงนจงหวะสนกเหาะขาดนแลวจงมา มาลยลอยวน ซงดงทงสามเพลง โดยเฉพาะยคแรกคอเพลง มาลยดอกรก นนเพราะมาก มทงจงหวะ

เพลงแบบขบรายลงไปดวยในบทเพลง

70