วทยาศาสตร 3

1

ระบบหายใจ

(respiratory system)

ทมา https://www.goconqr.com/p/5888272-the-respiratory-system-slide_sets

การหายใจ

การหายใจ (respiration) เปนการนาอากาศเขาและออกจากรางกาย สงผลใหแกสออกซเจนทาปฏกรยากบสารอาหารไดพลงงาน นาและแกสคารบอนไดออกไซด กระบวนการหายใจเกดขนทกเซลลตลอดเวลา การหายใจจาเปนตองใชโครงสราง 2 ชนด คอ กลามเนอกระบงลมและกระดกซโครง

ทมา h

ttps:/

/matt

erand

energ

ytran

sform

ation

.wikis

pace

s.com

/Cell

ular+

Resp

iratio

n

การหายใจและการแลกเปลยนแกส

1.การหายใจเขา (inspiration) กระบงลมจะจะเลอนตาลง กระดกซโครงจะเลอนสงขน ทาใหปรมาตรของชองอกเพมขน ความดนอากาศภายในบรเวณรอบๆ ปอดลดตาลงกวาอากาศภายนอก อากาศภายนอกจงเคลอนเขาสจมก หลอดลม และไปยงถงลมปอด

2. การหายใจออก (expiration) กระบงลมจะเลอนสงขน กระดกซโครงจะเลอนตาลง ทาใหปรมาตรของชองอกลดนอยลง ความดนอากาศภายในบรเวณรอบๆ ปอดสงกวาอากาศภายนอกอากาศภายในถงลมปอดจงเคลอนทจากถงลมปอดไปสหลอดลม และออกทางจมก

สงทกาหนดอตราการหายใจเขาและออกคอ ปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดในเลอด ถาปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดในเลอดตาจะทาใหการหายใจชาลง เชน เวลานอนหลบ แตถาปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดในเลอดสงจะทาใหมการหายใจเรวขน เชน เมอเราออกกาลงกาย ทม

า http

s://m

attera

nden

ergytr

ansfo

rmati

on.w

ikispa

ces.c

om/C

ellula

r+Res

pirati

on

การหมนเวยนของแกส

การหมนเวยนของแกส เปนการแลกเปลยนแกสคารบอนไดออกไซดและแกสออกซเจน เกดขนทบรเวณทกลมปอด ดวยการแพรของแกสออกซเจนไปสเซลลตางๆ ทวรางกาย และแกสออกซเจนทาปฏกรยากบสารอาหารในเซลลของรางกาย ทาใหไดพลงงานและแกสคารบอนไดออกไซด แกสคารบอนไดออกไซดทเกดจากปฏกรยาเคมระหวางแกสออกซเจนกบอาหารจะแพรออกจากเซลลเขาสหลอดเลอดฝอยและลาเลยงไปยงปอด แกสคารบอนไดออกไซดจะแพรเขาสหลอดลมเลกๆ ของปอด ขบออกจากรางกายพรอมกบลมหายใจออก

วทยาศาสตร 3

2

อาการทเกยวของกบการหายใจ

1. การจาม เกดจากการหายใจเอาอากาศทไมสะอาดเขาไปในรางกาย รางกายจงพยายามขบสงแปลกปลอมเหลานนออกมานอกรางกาย โดยการหายใจเขาลกแลวหายใจออกทนท

2. การหาว เกดจากการทมปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดสะสมอยในเลอดมากเกนไป จงตองขบออกจากรางกาย โดยการหายใจเขายาวและลก เพอรบแกสออกซเจนเขาปอดและแลกเปลยนแกสคารบอนไดออกไซดออกจากเลอด

3. การสะอก เกดจากกระบงลมหดตวเปนจงหวะๆ ขณะหดตวอากาศจะถกดนผานลงสปอดทนททาใหสายเสยงสน เกดเสยงขน

4. การไอ เปนการหายใจอยางรนแรงเพอปองกนไมใหสงแปลกปลอมหลดเขาไปในกลองเสยงและหลอดลม รางกายจะสงใหมการหายใจเขายาวและหายใจออกอยางแรง

โรคทเกดขนกบระบบหายใจ

โรคหอบหด เปนโรคของหลอดลมทมการอกเสบเรอรง เปนผลใหม cell ตางๆมาสะสมทเยอบผนงหลอดลม ทาใหเยอบผนงหลอดลมมปฏกรยาตอบสนองตอสารภมแพ และสงแวดลอมมากกวาคนปกต[bronchial hyper-reactivity] ผลจากการอกเสบจงทาใหเยอบผนงหลอดลมมการหนาตว กลามเนอหลอดลมมการหดเกรงตว ทาใหผปวยมอาการไอ แนนหนาอก หายใจมเสยงหวด และหอบเหนอย อาการหอบเหนอยจะเกดขนทนททไดรบสารภมแพ

โรคปอดบวม หมายถง ภาวะปอดซงเกดการอกเสบ อาจเปนเชอแบคทเรย เชอไวรส ซงในสภาวะทผดปกตอาจจะเกดจาก เชอรา และ พยาธ เมอเปนปอดบวม จะมหนอง และสารนาอยางอนในถงลม ทาใหรางกายไมสามารถรบ oxygen ทาใหรางกายขาด oxygen และอาจถงแกชวตได

วณโรค เปนโรคตดตอทางเดนหายใจ เชอวณโรคจะแพรโดยเชอจนอยในเสมหะซงจะไปถงถงลมในปอดและทาใหเกดการตดเชอ เสมหะนจะเกดจากการไอ จาม พดหรอรองเพลง เชอโรคอาจจะอยทกลองเสยงหรอในปอด หากเสมหะมขนาดใหญกวานจะถกตดทเยอบโพรงจมกซงไมทาใหเกดโรค

หลอดลมอกเสบ หมายถงการอกเสบของหลอดลม มการบวมของเยอบหลอดลม และมเสมหะเปนปรมาณมาก ทาใหลมผานไปยงปอดไดนอยลง สาเหตอาจเกดจาก การสบบหร การตดเชอแบคทเรยหรอตดเชอไวรสบอยๆสงแวดลอม เชนฝน กลน สารภมแพ ทาใหหายใจลาบาก

แนวทางในการปองกนโรค

1. พยายามอยในททมอากาศบรสทธ เพอปอดจะไดรบกาซออกซเจนเพยงพอ2. ไมสวมเสอผาหรอเขมขดทรดตงจนเกนไป เพราะปอดจะขยายตวไมสะดวก3. สวมเสอผาใหอบอนอยเสมอ ในขณะทอากาศเยน4. ไมสบบหร และไมคลกคลกบผปวยทเปนไขหวดหรอวณโรค เพราะอาจจะตดเชอได5. ยนหรอนงตวตรง เพอใหปอดทางานไดสะดวก7. ควรออกกาลงกายอยเสมอ

ระบบยอยอาหารของสตวบางชนด

สตวบกทมกระดกสนหลงบางชนดมปอดเปนอวยวะหายใจและทาหนาทแลกเปลยนแกสคลายกบมนษย

ปลาและสตวนาหลายชนด เชน กง หอย ป มเหงอกเปนอวยวะทใชสาหรบหายใจและแลกเปลยนออกซเจนกบแกสคารบอนไดออกไซด เหงอกมลกษณะเปนซๆ แผเรยงกนเปนแผง แตละซมหลอดเลอดฝอยมาเลยงเปนจานวนมาก

แมลง อากาศเขาและออกจากรางกายของแมลงทางชองหายใจทอยเปนแถวบรเวณทองและผานเขาสทอลมทอยตดกน ทอลมเปนทอเลกๆ ทแตกแขนงเขาไปสเซลลทวรางกายของแมลงเพอแลกเปลยนแกส โดยแกสออกซเจนในอากาศจะแพรเขาสเซลลในขณะทแกสคารบอนไดออกไซด ภายในเซลลจะแพรออกสอากาศภายในทอลม และเคลอนทยอนกลบสภายนอก

ไฮดรา ไฮดราไมมอวยวะทใชในการหายใจ แกสออกซเจนและแกสคารบอนไดออกไซดจะเขาและออกจากเซลลโดยการแพร

วทยาศาสตร 3

3

ระบบขบถาย

(excretory system)

ทมา http://excretorysystem.organsofthebody.com/

การขบถาย

การขบถาย (excretion) เปนการกาจดของเสยออกนอกรางกาย ในสวนของสารทไมเปนประโยชนและรางกายไมตองการ เชน แอมโมเนย ยเรย และแกสคารบอนไดออกไซด ซงเปนของเสยทรางกายจาเปนตองกาจดออกภายนอกการกาจดของเสยในรางกายเกดขนไดหลายทาง เชน ทางไต ทางผว ทางผวหนง ทางปอด ทางลาไสใหญเปนตน

ทมา https://sites.google.com/a/st.cabarrus.k12.nc.us/kingdom-life-processes-haley-y/excretion

การขบถาย

ของเสย หมายถง สารทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซม ภายในรางกายของสงมชวตทไมมประโยชนตอรางกาย เชน แกสคารบอนไดออกไซด ยเรย นอกจากนสารทมประโยชนแตมปรมาณมากเกนไปรางกายกจะกาจดออก

เมแทบอลซม (metabolism) หมายถง กระบวนการหมนเวยนเปลยนแปลงทางชวเคมทเกดขนภายในรางกายของสงมชวต

การทางานของระบบขบถาย

1. การกาจดของเสยทางไต

ไต ทาหนาทกาจดของเสยในรปของนาปสสาวะ ม 1 ค รปรางคลายเมลดถวดาอยในชองทอง 2 ขางของกระดกสนหลงระดบเอว ถาผาไตตามยาวจะพบวาไตประกอบดวยเนอเยอ 2 ชน คอ เปลอกไตชนนอก กบเปลอกไตชนใน มขนาดยาวประมาณ 10 เซนตเมตร กวาง 6 เซนตเมตร และหนา 3 เซนตเมตร บรเวณตรงกลางของไตมสวนเวาเปนกรวยไต มทอทขดไปมาโดยมปลายทอขางตน เรยกปลายทอทตนนวา โบวแมนสแคปซล (Bowman’s capsule) ซงมลกษณะเปนแองคลายถวยภายในแองจะมกลมหลอดเลอดฝอยพนกนเปนกระจกเรยกวา โกลเมอรลส (glomerulus) ซงทาหนาทกรองของเสยออกจากเลอดทไหลผานไต

วทยาศาสตร 3

4

การทางานของระบบขบถาย

1. การกาจดของเสยทางไต

ทบรเวณทอของหนวยไตจะมการดดซมสารทเปนประโยชนตอรางกาย เชน แรธาต นาตาลกลโคส กรดแอมโน รวมทงนากลบคนสหลอดเลอดฝอยและเขาสหลอดเลอดดา สวนของเสยอนๆ ทเหลอกคอปสสาวะจะถกสงมาตามทอไตเขาสกระเพาะปสสาวะ ซงมความจประมาณ 500 ลกบาศกเซนตเมตร แตกระเพาะปสสาวะสามารถทจะหดตวขบปสสาวะออกมาได เมอมปสสาวะมาขงอยประมาณ 250 ลกบาศกเซนตเมตรซงในวนหนงๆ รางกายจะขบปสสาวะออกมาประมาณ 1-1.5 ลตร

ปสสาวะประกอบดวยสารตางๆ ดงน คอ นารอยละ 95 โซเดยมรอยละ 0.35 โพแทสเซยมรอยละ 0.15 คลอรนรอยละ 0.6 ฟอสเฟตรอยละ 0.15 แอมโมเนยมรอยละ 0.04 ยเรยรอยละ 2.0 กรดยรกรอยละ 0.05 และคลเอทนนรอยละ 0.75

การทางานของระบบขบถาย

1. การกาจดของเสยทางไต

ปสสาวะประกอบดวยนาและยเรยเปนสวนใหญ สวนแรธาตมอยเลกนอย ถามการตกตะกอนของแรธาตไปอดตนทางเดนทอปสสาวะ จะทาใหปสสาวะลาบากเรยกลกษณะอาการอยางนวา โรคนว เมอไตผดปกตจะทาใหสารบางชนดปนออกมากบปสสาวะ เชน เมดเลอดแดง กรดอะมโน นาตาลกลโคส ปจจบนแพทยมการใชไตเทยมหรออาจใชการปลกถายไตใหกบผปวยทไตไมทางาน

เมอไตผดปกตจะทาใหสารบางชนดปนออกมากบปสสาวะ เชน เมดเลอดแดง กรดแอมโน นาตาลกลโคส ปจจบนแพทยมการใชไตเทยมหรออาจใชการปลกถายไตใหกบผปวยทไตไมทางาน

ไตเทยม เปนเครองมอทอยภายนอกรางกาย สวนการปลกถายไตเปนการนาไตของผอนมาใสใหกบผปวย

การทางานของระบบขบถาย

2. การกาจดของเสยทางผวหนง

การขบถายทางผวหนง ผวหนงมตอมเหงอซงประกอบดวยทอเลกๆ ขดไปมา รอบทอมกลมหลอดเลอดฝอยมาพนอย การกรองของเสยออกจากเลอดจะเกดทตอมเหงอน ของเสยในเหงอ ไดแก ยเรย เกลอแร และนา จะผานทอออกจากตอมเหงอมาสภายนอกรางกายทรตอมเหงอบนผวหนง เหงอประกอบดวยนารอยละ 99 นอกนนเปนเกลอโซเดยมคลอไรด ยเรย แอมโมเนย กรดแอมโน นาตาล และกรดแลกตก ยเรยและแอมโมเนยเปนสารทมกลน

ผวหนง มการระบายความรอนออกจากรางกายทางตอมเหงอประมาณรอยละ87.5 ตอมเหงอบางสวนถกควบคมดวยระบบประสาทอตโนมต (nevous autonomic system) เมอตกใจจะมอารมณเครยดจะมการกระตนใหเหงอออกมากผดปกต

ผทออกกาลงกายมากๆ จะเสยนาและโซเดยมคลอไรดไปทางเหงอ จงตองดมนาและเกลอโซเดยมคลอไรดทดแทน

การทางานของระบบขบถาย

3. การกาจดของเสยทางลาไสใหญ

หลงจากการยอยอาหารเสรจสนลง อาหารสวนทเหลอและสวนทรางกายไมสามารถยอยได จะถกกาจดออกจากรางกายทางลาไสใหญ (ทวารหนก) ในรปรวมทเรยกวา อจจาระ ถาอจจาระตกคางอยในลาไสใหญหลายวน ผนงลาไสจะดดนากลบเขาไปในหลอดเลอด ทาใหอจจาระแขงเกดความยากในการขบถาย เรยกวา ทองผก ผทมอาการทองผกจะรสกแนนทอง อดอด บางรายอาจมอาการปวดทองหรอปวดหลงดวย อาการตางๆ เหลานจะหายไปเมอถายอจจาระออกจากรางกาย ผทมอาการทองผกนานๆ อาจเปนสาเหตของโรครดสดวงทวารได สาเหตเกดจากการรบประทานอาหารทมกากใยอาหารนอยเกนไป กนอาหารรสจด ถายไมเปนเวลา เครยด สบบหรจด ดมนาชาหรอกาแฟมากเกนไป ในลาไสใหญมแบคทเรยอาศยอยจานวนมาก มทงทเปนประโยชน (ชวยสงเคราะหวตามน B 12) และโทษ (เชอโรคตางๆ)

วทยาศาสตร 3

5

การทางานของระบบขบถาย

4. การกาจดของเสยทางปอด

ของเสยทถกกาจดออกจากรางกายทางปอด ไดแก นา และแกสคารบอนไดออกไซด ซงเกดขนจากกระบวนการหายใจของเซลลตางๆ ของรางกาย

ขนตอนในการกาจดของเสยออกจากรางกายทางปอดมดงน1) แกสคารบอนไดออกไซดและนาทเกดขนแพรออกจากเซลลเขาสหลอดเลอด โดยจะละลาย

ปนอยในเลอด2) เลอดทมของเสยละลายปนอยจะถกลาเลยงสงไปยงปอด โดยการลาเลยงผานหวใจ เพอสง

ตอไปแลกเปลยนแกสทปอด3) เลอดทมของเสยละลายปนอยเมอไปถงปอด ของเสยตางๆ ทสะสมอยในเลอดจะแพรผาน

ผนงของหลอดเลอดเขาสถงลมปอด แลวลาเลยงไปตามหลอดลม เพอกาจดออกจากรางกายทางจมก พรอมกบลมหายใจออก ซงสวนใหญคอ แกสคารบอนไดออกไซดและไอนา

โรคทเกดขนกบระบบขบถาย

โรคทองผก เปนอาการถายอจจาระลาบาก ซงมกรวมดวยการมอจจาระแขง กากอาหารทเคลอนมาถงลาไสใหญใหมๆ จะยงคอนขางเหลวและมนาอยมาก สาไสใหญจะดดนาและสารบางอยางกลบเขาสรางกายทาใหอจจาระแหงขนและเปนรปรางหรอเปนกอนมากขน ถาอจจาระคางอยในลาไสนานๆ หรอรางกายมภาวะขาดนา นาในลาไสใหญจะถกดดกลบมากขน ทาใหอจจาระแขงยงขนอาจเกดจาก เชน อปนสยในการถายอจจาระ การขาดการออกกาลงกาย รบประทานอาหารหรอยาบางอยางทลดการเคลอนไหวของลาไส ภาวะขาดนา

กระเพาะปสสาวะอกเสบ เปนการอกเสบของกระเพาะปสสาวะ เนองจากเชอแบคทเรยเขาไป ในกระเพาะปสสาวะ ทาใหเกดอาการขนมามกจะเกดในผหญง เนองจากทอปสสาวะสน และรเปดของทอปสสาวะ อยใกลทวารหนก ทาใหเชอสามารถเขาไปในทอปสสาวะ

โรคทเกดขนกบระบบขบถาย

โรคลาไสอกเสบ เกดจากการตดเชออะมบาโรคนเกดขนจากเรองของอาหารการกน คอ การกนอาหารไขมนสง กากนอย และยงพบวาโรคนสมพนธกบอารมณและจตใจ เชน เครยด คดมาก วตกกงวลจะมอาการแนนทอง ทองอด หรอปวดทองรวมกบมอาการทองเดน

โรครดสดวงทวาร เกดจากหลอดเลอดดาทขดบรเวณทวารหนก เมอถายอจจาระจะไปครดกบผนงของหลอดเลอดทาใหหลอดเลอดแตก ทาใหอจจาระเปนเลอดสดๆ มกมสาเหตมาจากอาหารทองผกบอยๆ ทาใหตองออกแรงในการขบอจาระ สงผลใหหลอดเลอดโปงพอง หากเปนนานๆ จะทาใหเปนแผลเรอรง

โรคมะเรงลาไสใหญ มลกษณะอาการมการเปลยนแปลงนสยในการถายอจจาระ ทงจานวนครงและลกษณะของอจจาระทออกมามเลอดเกาๆ และมกออกทางทวารหนกทองอด ทองเฟอ เรอรง นาหนกลด ออนเพลย ซด หรอโลหตจาง โดยหาสาเหตไมไดคลากอนไดทบรเวณทอง และมการอดตนของลาไสใหญ

แนวทางในการปองกนโรค

1.ดมนาสะอาดวนละมาก ๆ รบประทานอาหารทสกใหม ๆ 2. กนอาหารทมกาก เชน ผก ผลไม เมดแมงลก 3.ไมกลนอจจาระและปสสาวะเปนเวลานาน ๆ ขบถายใหเปนเวลา 4.ควรอาบนาชาระรางกายทกวน 5.ออกกาลงกายอยางเหมาะสม

วทยาศาสตร 3

6

ระบบขบถายของสตวบางชนด

แมลง มอวยวะในการขบถายทเรยกวา ทอมลพเกยน (malpighian tubule) นาและของเสยจะถกดดซมเขาสทอมลพเกยนผานเขาสทางเดนอาหารบรเวณน นาซงปนมากบของเสยจะถกดดซมกลบสรางกาย เปนการรกษาสมดลนา ทาใหของเสยมลกษณะเปนกอนแขงและจะถกขบออกนอกรางกายทางทวารหนกตอไป

ระบบหมนเวยนเลอด

(circulatory system)

ทมา http://kidshealth.org/en/parents/heart.html

ระบบหมนเวยนเลอด

circulatory system

หรอ

cardiovascular system

open circulatory system(กง / ป / หอย / แมลง)

closed circulatory system(ไสเดอนดน / ปลงนาจด / สตวมกระดกสนหลง)

ระบบหมนเวยนเลอด

ระบบหมนเวยนเลอด (circulatory system) เปนระบบทเลอดทาหนาทลาเลยงสารอาหารตางๆ ไปใหเซลล ระบบหมนเวยนเลอดในสงมชวตม 2 ระบบ คอ

1. ระบบแบบวงจรเปด พบในสตวพวกแมลง หอย และดาวทะเล ซงจะมชองวางในลาตวทาหนาทคลายเปนหลอดเลอดฝอย และเลอดจะสมผสกบเซลลโดยตรง ดงนนสตวทมการไหลเวยนเลอดแบบระบบเปดจะมหลอดเลอดดา หลอดเลอดแดงแตไมมหลอดเลอดฝอย

2. ระบบแบบวงจรปด พบในสตวพวกไสเดอนดน หมก และสตวมกระดกสนหลง เลอดจะไหลเวยนในหลอดเลอดอยตลอดเวลา ดงนน สตวทมการไหลเวยนเลอดแบบระบบปดจงจาเปนตองมหลอดเลอดฝอยในการแลกเปลยนสารตางๆระหวางเซลลกบเลอด

วทยาศาสตร 3

7

ระบบหมนเวยนเลอด

circulatory system

Blood Blood vessels

Heart

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

- Blood corpuscle

- Plasma

Blood

สวนทเปนของเหลวในรางกายทมความสาคญตอเซลล ในรางกายมอยประมาณ รอยละ 9-10 ของนาหนกตว

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

1. Erythrocyte / red blood corpuscle

- hemoglobin + oxygen2. Leukocyte / white blood corpuscle

- กาจดเชอโรค , สงแปลกปลอม3. Platelet

- ชวยใหเลอดแขงตว

Blood

Blood corpuscle

ทมา https://health.kapook.com/view6775.html

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

ประกอบดวยนาประมาณรอยละ 91 ทาหนาทลาเลยงเอนไซม ฮอรโมน แกส แรธาต วตามน และสารอาหารประเภทตางๆ ทผานการยอยอาหารมาแลวไปใหเซลลและรบของเสยจากเซลล เชน ยเรย แกสคารบอนไดออกไซด นา สงไปกาจดออกนอกรางกาย ชวยลดความหนดของเลอด ทาใหเกดความดนเลอดทเหมาะสมในระบบหมนเวยนเลอด

Blood

Plasma

วทยาศาสตร 3

8

ความดนเลอด (blood pressure) เกดจากการบบตวและคลายตวของกลามเนอหวใจเปนจงหวะสลบกน เมอหวใจบบตว แรงดนจะสงขน และความดนจะลดลงเมอหวใจคลายตว ความดนในแตละคนจะแตกตางกนตามสภาพอาย เพศ นาหนก ความดนเลอดของคนปกตจะอยทประมาณ 120/80 มลลเมตรปรอท ในชวงวยหนมสาวความดนเลอดสงสดขณะทหวใจบบตวอยในชวง 110-140 มลลเมตรปรอท และความดนเลอดตาสด อยในชวง 65-90 มลลเมตรปรอท

ชพจร หมายถง แรงดนในผนงหลอดเลอดทเกดขนตามจงหวะการเตนของหวใจ อตราการเตนของหวใจจะอยในชวง 60-100 ครงตอนาท

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

1. Artery มผนงหนา แขงแรง สงเลอดออกจากหวใจ- Aorta (ขวหวใจ) สงเลอดไปยงรางกาย- Pulmonary Artery สงเลอดไปยงปอด

2. Vein มผนงบางกวา Artery นาเลอดเขาสหวใจ- superior vena cava- inferior vena cava- pulmonary veins

3. Capillary บรเวณทมการแลกเปลยนกาซ และสารตางๆ ระหวางเลอดกบเซลลรางกาย

Blood vessels

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

Heart

heart valve

- Bicuspid valve (Mitral valve)

- Tricuspid valve

- Aortic semilunar valve

- Pulmonary semilunar valve

ทมา :www.il.mahidol.ac.th

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

Heart

ทมา: https://th.wikipedia.org/

วทยาศาสตร 3

9

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

Heart

ทมา :www.il.mahidol.ac.th

โครงสรางและการทางานของระบบหมนเวยนเลอด

Heart

ทมา :www.il.mahidol.ac.th

ทมา http://anatomyhumanchart.com/circulation-in-humans-diagram/

โรคหวใจ การเรยกของ "กลมอาการโรคหวใจ" ซงเปนโรคทเกยวกบความผดปกตของหวใจ ซงแยกไดเปน 8 ประเภทหลก คอ โรคหวใจพการแตกาเนด, โรคลนหวใจ, โรคกลามเนอหวใจ, โรคหลอดเลอดหวใจ, โรคเยอหมหวใจ, โรคหวใจเตนผดจงหวะ, ตดเชอทหวใจ และมะเรงหวใจ สาเหต คอ ไมออกกาลงกายนาหนกตวทมากเกนปกตระดบไขมนในเลอดสงและสบบหร

โรคทเกดขนกบระบบหมนเวยนเลอด

ทมา https://www.bangkokhospital.com/hearthospital/th/heart-health-info/heart-disease-and-treatment/78/full_detail/disease

โลหตจาง หรอ ภาวะเลอดจาง เปนการลดลงของจานวนเมดเลอดแดงนอยกวาปกต หรอปรมาณฮโมโกลบนในเลอดนอยกวาปกต สาเหตคอ สญเสยเลอด ขาดสารอาหาร (ตองทานอาหารทมธาตเหลกเยอะๆ) เปนโรคเรอรง เชน ไตวาย โรคตบทาใหสรางเมดเลอดแดงไดนอย

โรคทเกดขนกบระบบหมนเวยนเลอด

วทยาศาสตร 3

10

ความดนโลหตสง ผปวยมความดนเลอดในหลอดเลอดแดงสงกวาปกตทาใหหวใจตองบบตวมากขนเพอสบฉดเลอดใหไหลเวยนไปตามหลอดเลอด สาเหตคอ กรรมพนธ อายมากวยกอนหมดประจาเดอน นาหนกมาก ทานเคมมาก การขาดการออกกาลงกาย ความเครยดไขมนในเลอดสงเบาหวาน

โรคทเกดขนกบระบบหมนเวยนเลอด

ทมา http://haamor.com

ไขมนในเลอดสง จะเพมความเสยงตอการเกดโรคกลามเนอหวใจขาดเลอด โรคอมพาต เนองจากไขมนสงจะตกตะกอนทผวของผนงหลอดเลอดทเรยกวาคราบไขมน ซงจะทาใหหลอดเลอดตบ หรอคราบอาจจะหลดลอยไปอดหลอดเลอดทาใหเกดโรค สาเหตคอ กรรมพนธ รางกายไมสามารถกาจดไขมนไดอยางเพยงพอ โรคเบาหวาน ไมไดคมอาหาร ไมไดออกกาลงกาย นาหนกเกน

โรคทเกดขนกบระบบหมนเวยนเลอด

ทมา https://www.pinterest.com/explore/heart-attack-symptoms/

1. รบประทานอาหารใหครบทง 5 หมและควบคมปรมาณใหเหมาะสม

2. ออกกาลงกายเปนประจาสมาเสมอ 3. หลกเลยง เครองดมทมแอลกอฮอล และงดสบบหร4. พยายามทาจตใจใหแจมใสและราเรงอยเสมอ ไมเครยด 5. ตรวจสขภาพเปนประจาทกป

แนวทางในการปองกนโรคทเกดขนกบระบบหมนเวยนเลอด

สตวมระบบหมนเวยนเลอดสวนใหญคลายคลงกบมนษย ดงนปลา มหวใจ 2 หอง ระบบหมนเวยนเลอดของปลาเปนการลาเลยงเลอดทมแกสออกซเจน

ตาจากสวนตางๆ ของรางกายไหลเขาสหวใจหองบน แลวเคลอนทลงสหวใจหองลาง แลวสบฉดเลอดไปยงเหงอกเพอแลกเปลยนแกส เลอดทมแกสออกซเจนสงจากเหงอกจะไหลตามหลอดเลอดไปยงสวนตางๆของรางกาย จากนนเลอดกจะไหลกลบเขาสหวใจหองบนอก

แมลง หวใจของแมลงมลกษณะเปนทออยดานบนของลาตว หวใจมรเปดเปนระยะๆ เพอใหเลอดสามารถผานเขาไปภายในทอได แลวทอจะบบตวดนเลอดออกไปยงหลอดเลอดสวนทแยกออกจากหวใจ และไปสสวนตางๆ ของรางกายภายนอกหลอดเลอด ซงจะสมผสกบเนอเยอโดยตรง

ระบบหมนเวยนเลอดของสตวบางชนด

วทยาศาสตร 3

11

ระบบหมนเวยนเลอดของสตวบางชนด

ทมา http://www.krusarawut.net/wp/?p=1370

ระบบหมนเวยนเลอดของสตวบางชนด

ทมา http://learn.wattano.ac.th/tch/nakorn/Circulation%20%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%201.htm

ระบบหมนเวยนเลอดของสตวบางชนด

ทมา http://www.vcharkarn.com/lesson/1260

What’s this?

วทยาศาสตร 3

12

Left Ventricle

Right Atrium

???

Left Atrium

Right Atrium

???

Left Atrium

Left Ventricle

Aortic semilunar valve

???

Bicuspid valve

Tricuspid valve

Pulmonary Veins

Pulmonary Artery

???

Aorta

วทยาศาสตร 3

13

Pulmonary Artery

Aorta

???

Pulmonary Veins

Left Ventricle

???

Left Atrium

Right Atrium

Aortic semilunar valve

???

Tricuspid valve

Pulmonary semilunar valve Tricuspid valve

???

Bicuspid valve

Aortic semilunar valve

วทยาศาสตร 3

14

superior vena cava

???

pulmonary veins

inferior vena cava

ระบบประสาท

(nervous system)

ทมา http://www.nutrakal.com/

ระบบประสาท (nervous system) เปนระบบการตอบสนองตอสงเราของสตว ทาใหสตว

สามารถตอบสนองตอสงตางๆ รอบตวอยางรวดเรว สตวชนตาบางชนดเชน ฟองนาไมมระบบ

ประสาท สตวไมมกระดกสนหลงบางชนดเรมมระบบประสาท สตวชนสงขนมาจะมโครงสรางของ

ระบบประสาทซบซอนยงขน

ระบบประสาทของมนษยแบงออกเปน 2 สวน คอ

- ระบบประสาทสวนกลาง

- ระบบประสาทรอบนอก

ระบบประสาท

ระบบประสาทสวนกลาง (the central nervous system หรอ somatic nervous

system) เปนศนยกลางควบคมการทางานของรางกาย ซงทางานพรอมกนทงในดานกลไกและทางเคมภายใตอานาจจตใจ ซงประกอบดวยสมองและไขสนหลง โดยเสนประสาทหลายเสนจากทวรางกายจะสงขอมลในรปกระแสประสาทออกจากบรเวณศนยกลาง มอวยวะทเกยวของดงน

1. สมอง (brain) แบงออกเปน 3 สวนดงน1.1 เซรบรมเฮมสเฟยร (cerebrum hemisphere) 1.2 เมดลลา ออบลองกาตา (medulla oblongata1.3 เซรเบลลม (cerebellum)

ระบบประสาทสวนกลาง

วทยาศาสตร 3

15

1. สมอง (brain)

- เซรบรม (cerebrum) เปนสวนหนงของสมองสวนหนา ทาหนาทควบคมความคด ความจา และสตปญญา รวมทงความรสกและการแสดงออกทางอารมณ เชนการไดยน การรบรส การทางานของนวมอ

- เมดลลา ออบลองกาตา (medulla oblongata) เปนสวนหนงของสมองสวนทายทอยตดกบไขสนหลง ทาหนาทควบคมการทางานของระบบประสาทอตโนวต เชน การหายใจ การกรพรบตา การยอยอาหาร การเตนของหวใจ และทาหนาทรบกระแสประสาทจากไขสนหลงไปยงสมองสวนเซรบรม

- เซรเบลลม (cerebellum) เปนสวนหนงของสมองสวนทาย ทาหนาทควบคมการทางานของกลามเนอ การเคลอนไหวและการทรงตวของรางกาย เชน การเดน

ระบบประสาทสวนกลาง

2. ไขสนหลง (spinal cord) เปนเนอเยอประสาทททอดยาวตอจากปลายของเมดลลา ออบลองกาตา กระแสประสาทจากสวนตางๆของรางกายจะผานขนลงตามแกนยาวของไขสนหลง ไขสนหลงเปนศนยกลางของการรแฟลกซตางๆ และเปนทางผานของกระแสความรสกตางๆ ทสงผานไปยงสมอง และนาคาสงจากสมองลงมายงเซลลประสาทสงการในไขสนหลง

ระบบประสาทสวนกลาง

3. เซลลประสาท (neuron) ประกอบดวยตวเซลลและเสนใยประสาททม 2 แบบ คอ เดนไดรต (dendrite) ทาหนาทนากระแสประสาทเขาสตวเซลลและแอกซอน (axon) ทาหนาทนากระแสประสาทออกจากตวเซลลไปยงเซลลประสาทอนๆ เซลลประสาทจาแนกตามหนาทการทางานได 3 ชนด คอ

- เซลลประสาทรบความรสก ทาหนาทรบความรสกจากอวยวะสมผสตางๆ เชน ตา ห จมก ผวหนง แลวสงกระแสประสาทผานไปยงเซลลประสาทประสานงาน

- เซลลประสาทประสานงาน ทาหนาทเชอมโยงกระแสประสาทระหวางเซลลประสาทรบความรสกกบสมอง และไขสนหลง

- เซลลประสาทสงการ ทาหนาทรบคาสงจากสมองหรอไขสนหลง เพอควบคมการทางานของอวยวะตางๆ

ระบบประสาทสวนกลาง ระบบประสาทรอบนอก

ระบบประสาทรอบนอก (peripheral nervous system) ทาหนาทรบและนาความรสกเขาสระบบประสาทสวนกลาง ไดแก สมองและไขสนหลงจากนนนากระแสประสาทสงการจากระบบประสาทสวนกลางไปยงหนวยปฏบตงาน ซงประกอบดวยหนวยวดความรสกและอวยวะรบสมผส รวมทงเซลลประสาทและเสนประสาททอยนอกระบบประสาทสวนกลาง ระบบประสาทรอบนอกจาแนกการทางานตามลกษณะได 2 แบบดงน

1. ระบบประสาทภายใตอานาจจตใจ 2. ระบบประสาทนอกอานาจจตใจ

วทยาศาสตร 3

16

พฤตกรรมการตอบสนองตอสงเรา

พฤตกรรมตอบสนองตอสงเราเปนปฏกรยาอาการทแสดงออก เพอการตอบโตตอสงเราทงภายในและภายนอกรางกาย เชน

- สงเราภายในรางกาย เชน ฮอรโมน เอนไซม ความหว ความตองการทางเพศ- สงเราภายนอกรางกาย เชน แสง เสยง อณหภม อาหาร นา การสมผส สารเคม

กรยาอาการทแสดงออกเพอตอบสนองตอสงเรา เรยกวา พฤตกรรม (Behavior)

พฤตกรรมจาแนกได 2 ประเภท คอ1. พฤตกรรมทมมาแตกาเนด (inherited behavior)

2. พฤตกรรมทเกดจากการเรยนร (learned behavior)

พฤตกรรมการตอบสนองตอสงเรา

1. พฤตกรรมทมมาแตกาเนด (inherited behavior)เปนพฤตกรรมทถายทอดทางพนธกรรมโดยไมผานการเรยนร มแบบแผนการ

ตอบสนองทแนนอน เปนพฤตกรรมแบบงายๆ เพอตอบสนองตอสงเรา แสงเสยง แบงเปนแบบตางๆ ดงน

- รเฟลกซ (reflex) เปนพฤตกรรมทตอบสนองตอสงเราทนททนใด เชนการชกนวหนไฟ การจามเมอมสงระคายเคอง

- รเฟลกซตอเนอง (chain of reflex) เกดเมอมสงเรามากระตน เชน การดดนมแม กบจาศล การอพยพยายถนของนก

พฤตกรรมการตอบสนองตอสงเรา

2. พฤตกรรมทเกดจากการเรยนร (learned behavior)

เปนพฤตกรรมทเกดจากการมประสบการณ หรอมการเรยนรมากอน อาจจะโดยการลองผดลองถก เชน สนขถกฝกใหยน 2 ขา การเลนดนตรหรอกฬาของมนษย

พฤตกรรมการตอบสนองตอสงเรา

วทยาศาสตร 3

17

โรคทเกดขนกบระบบประสาท

โรคระบบประสาท คอ โรคทเกดจากการเปลยนแปลงของระบบประสาท ภาวะผดปกตของระบบประสาททสามารถพบบอย คอ การบาดเจบของระบบประสาทจากอบตเหต โรคหลอดเลอดสมอง โรคตดเชอของระบบประสาทกลาง โรคสมองเสอม โรคเนองอก

โรคระบบประสาทและสมอง หากปวยเปนโรคน ตองพาผปวยไปท คลนกโรคระบบประสาท ใหบรการดานการวนจฉยและรกษาโรคเฉพาะทางทเกยวของกบระบบประสาททงทางดาน อายรกรรมและศลยกรรม อาทเชน โรคสมอง โรคลมชก โรคไขสนหลง เปนตน

แนวทางในการปองกนโรค

1. ระวงไมใหเกดการกระทบกระเทอนบรเวณศรษะ 2. ระมดระวงปองกนไมใหเกดโรคทางสมอง โดยใชวธตาง ๆ เชน ฉดวคซนปองกน3. หลกเลยงยาชนดตาง ๆ ทมผลตอสมอง รวมทงยาเสพตดและเครองดมทมแอลกอฮอลล4. พยายามผอนคลายความเครยด หากปลอยความเครยดสะสมเปนเวลานาน จะกอใหเกด

ผลเสยทงตอรางกายและจตใจ จงควรหาทางผอนคลายความเครยดดวยวธการตาง ๆ เชน การออกกาลงกาย พบปะสงสรรคกบเพอนฝง ทาตวใหราเรงแจมใส พกผอนใหเพยงพอ

5. รบประทานอาหารทมประโยชนตอรางกาย โดยเฉพาะอาหารทใหวตามนบ 1 สง จะชวยใหประสาทแขน ขา และศรษะทางานปกต ชวยปองกนอาการเหนอยงาย

ระบบสบพนธ

(reproductive system)

ทมา http://watchawan.blogspot.com/2010/05/blog-post_6635.html

ระบบสบพนธ เปนระบบททาหนาทเกยวของกบการสบพนธเพอดารงเผาพนธ โดยการสบพนธของมนษยจะเกดขนใน “วยเจรญพนธ” ซงจะเรมเมออายไมเทากน โดยในวยเจรญพนธตอมใตสมองสวนหนาจะหลงฮอรโมนกระตนตอมเพศในผชายคออณฑะ สวนตอมเพศในผหญงคอรงไข

ระบบสบพนธ

ทมา https://elivenet.com/career-guidance-for-teenagers-in-todays-world/

วทยาศาสตร 3

18

เพศชาย อาย 11 – 16 ป

- หลงฮอรโมนเทสโทสเทอโรน (testosterone) --->> ทาใหรางกายเกดการเปลยนแปลงเขาสวยเจรญพนธ เชน ตวใหญ ไหลกวาง มหนวดเครา เสยงหาว และมความตองการทางเพศ

เพศหญง อาย 10 – 15 ป

- ฮอรโมนอสโทรเจน (estrogen) --->> ควบคมความเปนหญง เชน กระตนใหตอมนานมเจรญ รปทรงด เสยงเลกแหลม และมความตองการทางเพศ

- ฮอรโมนโพรเจสเทอโรน (progesterone) --->> ทางานรวมกบฮอรโมนอสโทรเจน ควบคมการทางานของมดลก เปลยนแปลงเยอบโพรงมดลกเพอเตรยมการฝงตวของไขทผสมแลว

วยเจรญพนธ ทมา: http://cmuonline.cmu.ac.th/059758/02/sexual2.html

อณฑะ (testis)ถงหมอณฑะ

(scrotum)

หลอดเกบตวอสจ

(epididymis)

ทอปสสาวะ (urethra)

ตอมสรางนาเลยงตวอสจ

(seminal vesicle) ตอมลกหมาก

(prostate gland)

ตอมคาวเปอร

(cowper’s gland)

หลอดนาตวอสจ (vas deferens)

ระบบสบพนธเพศหญง

มดลก (uterus)ทอนาไข (fallopian tube)

รงไข (ovary)

คอมดลก (cervix)

ชองคลอด (Vagina)

เยอบโพรงมดลก

(Endometrium)

กลามเนอมดลก

(myometrium)

ปากมดลกดานนอก (external os)

ปากมดลกดานใน (internal os)

ระบบสบพนธเพศหญง

มาตอบคาถามกนเถอะ !!

วทยาศาสตร 3

19

ระบบสบพนธเพศหญง

ขอท 1

อาหารของตวอสจคออะไร และสรางจากทใด

นาตาลฟรกโทส วตามนซ และโปรตน สรางจาก ตอมสรางนาเลยงอสจ

ระบบสบพนธเพศหญง

ขอท 2

อวยวะททาหนาทสรางนาเมอกหลอลนในทอปสสาวะ

เพอใหตวอสจเคลอนตวไดสะดวกและเรวขน คออะไร

ตอมคาวเปอร

ระบบสบพนธเพศหญง

ขอท 3

ตอมลกหมากทาหนาทอะไร

ลดความเปนกรดของทอปสสาวะ

ระบบสบพนธเพศหญง

ขอท 4ตวอสจอาศยอยท ใด

หลอดเกบตวอสจ

วทยาศาสตร 3

20

ระบบสบพนธเพศหญง

ขอท 5

เซลลไข เกดทใด

รงไข

ประจาเดอน

เยอบมดลกถกสรางและคอย ๆ เจรญหนาขนระยะไขตก

ระยะไขพฒนาระยะมประจาเดอนเยอบมดลกสลายตว

วน 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

การปฏสนธ (Fertilization) การปฏสนธ และ การตงครรภ

ไข + อสจ (ทบรเวณทอนาไข)

10 - 12 ชวโมง นวเคลยสของไข + นวเคลยสของอสจ (เกดการปฏสนธ)

30 - 37 ชวโมง

แบงเซลลเพมขนเรอยๆ เปนทวคณจนเกดเปนกลมเซลล เรยกวา เอมบรโอ (embryo)

ไซโกต (zygote)

6 - 7 วนเอมบรโอฝงตวทผนงมดลก

พฒนาอวยวะตาง ๆ

สปดาหท 8 = มอวยวะครบ7 เดอน

กาหนดคลอด

วทยาศาสตร 3

21

การตงครรภ

การตงครรภใชการนบอายครรภเปนสปดาหชวงเวลาทมโอกาสตงครรภมากทสดคอชวงกลางของรอบเดอน การตงครรภคอชวงเวลาทไขซงสกแลวเรมพฒนาขนในครรภจนกระทงคลอดบตรออกมา การตงครรภใชเวลาประมาณ 9 เดอนหรอ 40 สปดาห การตงครรภเรมนบเวลาตงแตวนแรกของประจาเดอนครงสดทาย หรอประมาณสองสปดาหกอนการปฏสนธเกดขนจรง การคลอดใชเวลาประมาณ 40 สปดาหหลงจากประจาเดอนครงสดทาย

ฝาแฝด

ทมา http://www.columbusobgyn.com/patient-education/obstetrics/having-twins

การคมกาเนด

1. วธคมกาเนดแบบชวคราว ไดแก ยาเมดคมกาเนด ยาฉดคมกาเนด ยาฝงคมกาเนด หวงอนามย ถงยางอนามย นบวนปลอดภย

2. วธคมกาเนดแบบถาวร ไดแก ทาหมนชายทาหมนหญง

ทมา: https://health.kapook.com/view102780.html

โรคทเกดขนกบระบบสบพนธ

หนองใน

ซฟลส

แผลรมออน

เรมทอวยวะเพศ

หดหงอนไก

โรคเอดส

โรคตดตอทางเพศสมพนธ

ชองคลอดอกเสบ

ปกมดลกอกเสบ

มะเรงตอมลกหมาก

มะเรงปากมดลก

โรคในระบบสบพนธทวไป

วทยาศาสตร 3

22

แนวทางในการปองกนโรค

1. ดแลรกษาความสะอาดของรางกายใหด2. ไมควรกลนปสสาวะนานๆ3. ควรใชสวมทถกสขลกษณะ โดยเฉพาะผหญง4. สวมเสอผาทสะอาด โดยเฉพาะชดชนใน 5. ไมสาสอนทางเพศ 6. ควรใชถงยางอนามยในการรวมเพศ7. ไมควรใชยา หรอสารตางๆ เพอกระตนความรสกทางเพศ11. ควรหลกเลยงการสบบหรและดมแอลกอฮอล เพราะทาใหสมรรถภาพทางเพศลดลง12. รบประทานอาหารใหครบ 5 หม13. ออกกาลงกายเปนประจา

ระบบสบพนธของสตวบางชนด

1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (asexual reproduction) - การแบงเปน 2 สวนเทา ๆ กน (binary fission) การแบงเซลลของสตวเซลลเดยว

http://www.sciencecounts2.com/binary-fission.html

ระบบสบพนธของสตวบางชนด

1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (asexual reproduction) - การแตกหนอ (budding) เชน ยสต ฟองนา ไฮดรา ปะการง

https://jikoman.info/main/asexual-reproduction-budding.ben

ระบบสบพนธของสตวบางชนด

1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (asexual reproduction) - การงอกใหม (regeneration) เชน พลานาเรย ดาวทะเล ไสเดอนดน ปลงนาจด

http://www.mun.ca/biology/desmid/brian/BIOL3530/DEVO_14/devo_14.html

วทยาศาสตร 3

23

ระบบสบพนธของสตวบางชนด

1. การสบพนธแบบไมอาศยเพศ (asexual reproduction) - การขาดออกเปนทอน (fragmentation) เชน หนอนตวแบน- พาธโนเจเนซส (parthenogenesis) เปนการสบพนธทพบไดในแมลงบางชนด ในสภาวะปกต ตว

เมยจะผลตไขไดโดยไมตองมการปฏสนธ

ระบบสบพนธของสตวบางชนด

2. การสบพนธแบบอาศยเพศ (sexual reproduction) - การปฏสนธภายนอก (external fertilization) เซลลอสจและเซลลไขจะรวมกนภายนอกรางกาย

ของสตวเพศเมย สตวพวกนเพศเมยจะวางไขในนา เพศผจะปลอยเซลลอสจลงในนาใหวายไปผสมกบเซลลไข ซงโอกาสทตวออนจะอยรอดปลอดภยจงมนอยกวาสตวทมการปฏสนธภายในหลงจากเซลลไขไดรบการปฏสนธ เชน สตวบางชนดทอาศยอยในนา เชน ปลา และสตวสะเทนนาสะเทนบก

- การปฏสนธภายใน (internal fertilization) เกดโดยวธทเซลลอสจของเพศผเขาผสมกบเซลลไขทอยในรางกายของเพศเมย จากนนเพศเมยจะอมทองระยะเวลาหนงแลวจงออกลกในเวลาตอมา เชน สตวปก สตวเลอยคลาน สตวเลยงลกดวยนม และปลาบางชนด

http://lungtp.com/reproduction/e_ekecf.html

ชวตสตวและเทคโนโลยชวภาพ

ผสอน คณครปรวณ วรยะภาพครพเลยง คณครคณครปทมาภรณ แกวคงคา

ทมา: https://www.matichon.co.th/news/332496

Biotechnology

เทคโนโลยชวภาพ (Biotechnology) หมายถง การนาสงมชวตหรอชนสวนของสงมชวตมาปรบปรง เพอใหเกดการพฒนา การเพมผลผลตของสงมชวต และการแปรรปผลผลต

การปรบปรงพนธ การขยายพนธ และการเพมผลผลตของสตวดวยการใชเทคโนโลยชวภาพทหลากหลาย เชน การผสมเทยม การฝากถายตวออน พนธวศวกรรม การโคลน ทนามาใชกบการเลยงสตว ไดแก การใชฮอรโมน การฉดวคซน เรงความสมบรณของสตวเลยง

วทยาศาสตร 3

24

Artificial Insemination

การผสมเทยม (artificial insemination) หมายถง การทาใหเกดการปฏสนธโดยไมตองมการผสมพนธกนตามธรรมชาต วธนทาไดโดยใหมนษยเปนผฉดเชออสจของสตวเพศผเขาไปในอวยวะสบพนธของเพศเมยในระยะทกาลงเปนสด เพอใหเกดการปฏสนธเปนผลใหเกดการตงทองในเพศเมยได

การผสมเทยมทาไดทงสตวทมการปฏสนธภายใน เชน กระบอ โค และสกร และสตวทมการปฏสนธภายนอก เชน ปลา

ทมา https://www.youtube.com/watch?v=vyjNdnwrrtQ

1. การรดเกบนาเชอ

คดเลอกสตวเพศผทมรางกายสมบรณมอายเหมาะสม กระตนดวยเครองมอ เกดการหลงเชอ รดเกบนาเชอ2. การตรวจคณภาพของนาเชอ

นานาเชอทรดเกบมาได ตรวจดวยกลองจลทรรศนเพอดจานวนและความแขงแรงของตวอสจ3. การละลายนาเชอ

นานาเชอทผานการตรวจคณภาพแลว เตมนายาเลยงเชอ + อาหารเพอยดอายใหตวอสจนายาเลยงเชอประกอบดวย ไขแดง เปนอาหารของตวอสจ โซเดยมซเตรต ชวยรกษาความเปนกรด-เบส

ของสารละลายและยาปฏชวนะเพอฆาเชอโรค

การผสมเทยมสตวทมการปฏสนธภายใน เชน กระบอ โค สกร มขนตอนโดยทวๆ ไป ดงน

Artificial Insemination

4. การเกบรกษานาเชอ ม 2 แบบ ดงน4.1 เกบนาเชอสด

นาเชอทละลายแลว เกบใสขวดไวทอณหภม 4-5 องศาเซลเซยส จะสามารถเกบไวไดนานเปนเดอน แตถาเกบไวทอณหภม 15-20 องศาเซลเซยส จะเกบไดนาน 4 วน

4.2 เกบนาเชอแชแขง

นาเชอทละลายแลว ทาใหเยนจดจนแขง เกบไวในไนโตรเจนเหลวทอณหภมประมาณ – 196 องศาเซลเซยส จะสามารถเกบไดนานเปนป5. การฉดนาเชอ

การผสมเทยมสตวทมการปฏสนธภายใน เชน กระบอ โค สกร มขนตอนโดยทวๆ ไป ดงน

Artificial Insemination

1. คดเลอกปลาพอพนธทมนาเชอด และแมพนธทมไขมาก2. เตรยมฮอรโมนทชวยเรงใหปลามไขสกเรวขน3. นาฮอรโมนฉดเขาเสนขางลาตวของแมปลาทงไว 5 – 12 ชวโมง4. รดไขจากแมปลาและรดนาเชอจาก พอปลาลงผสมในอางพลาสตก 5. นาไขทผสมแลวไปพกไวในททม นาไหลผานสะดวก ไขปลาจะฟกเปน ตวออนตอไป

การผสมเทยมสตวทมการปฏสนธภายนอก เชน ปลา มขนตอนโดยทวๆ ไป ดงน

Artificial Insemination

วทยาศาสตร 3

25

ขอดของการผสมเทยมสตว

1. ไดสตวพนธดตามความตองการ ซงเปนการปรบปรงพนธ2. ประหยดนาเชอจากพอพนธ เพราะสามารถใชนายาละลายนาเชอเพอเพม

ปรมาณได3. ประหยดคาใชจายในการเลยงพอพนธ หรอการสงซอพอพนธจาก

ตางประเทศ และการขนสงพอพนธไปผสมพนธเปนระยะทางไกลๆ 4. เปนการแกปญหาการตดลกยากและการตกลกผดฤดกาลได

Artificial Insemination

ขอจากดของการผสมเทยมสตว

1. ลกษณะบางประการทไมพงประสงคจากพอพนธอาจถกถายทอดมาสลกจานวนมากได

2. ถาเจาหนาทททาการผสมเทยมขาดความชานาญ เลนเลอ อาจกอใหเกดความเสยหายไดมาก เชน ถาสตวตงครรภอยกอนแลวแตเจาหนาทไมไดสงเกต เครองมอทใชผสมเทยมอาจทาใหเกดการแทงได

3. ทาไดเฉพาะในททมการคมนาคมสะดวก รวดเรว เพราะสามารถแจงเพอขอรบการผสมและเจาหนาททไปผสมไดทนชวงเวลาทเปนสดเทานน

Artificial Insemination

การผสมเทยมในมนษย

1. การสรางเดกหลอดแกว

สามารถทาไดโดยแพทยนาไขของฝายหญงมาผสมกบกบอสจภายนอกรางกาย เมอปฏสนธแลวจงนาตวออนกลบไปฝงตวทมดลกเพอเจรญตอไป

2. การทากฟต

แพทยจะเจาะหนาทองของเพศหญง แลวเครองมอดดไขทสกแลวจากรงไข เขาไปในหลอดฉด จากนนจะบรรจเซลลอสจของสามเขาไปในหลอดโดยมฟองอากาศกนไว แลวฉดเขาไปในทอนาไขของเพศหญง

Artificial Insemination Embryo transfer

การถายฝากตวออน (embryo transfer) หมายถง การนาตวออนทเกดจากการผสมพนธระหวางตวอสจของพอพนธและไขของแมพนธทคดเลอกไว แลวเกบออกมาจากมดลกของแมพนธ ตอจากนนนาไปฝากใสไวใหเตบโตในมดลกของตวเมยอกตวหนงจนคลอด การถายฝากตวออนประกอบดวยสตวเพศเมยทเปนตวให (donor) และตวรบ (recipients) ซงมไดหลายตว

วทยาศาสตร 3

26

หลกการของการถายฝากตวออน

1. เลอกแมพนธทด แลวกระตนใหสรางไขและตกไขครงละหลายๆ ฟองดวยการฉดฮอรโมน2. เตรยมตวเมยทจะรบฝากตวออนโดยใชฮอรโมนฉดกระตนใหมความพรอมทจะตงทอง3. ทาการผสมเทยมโดยฉดนาเชอของตวผทเปนพอพนธเขาไปในมดลกของแมพนธในชวงไขตกใน

ขอ 1 หรอปลอยใหตวผหรอพอพนธ ผสมพนธเองตามธรรมชาต ทาใหไขหลายฟองไดรบการปฏสนธแลวเจรญกลายเปนเปนตวออนอยในมดลกหลายตวพรอมกน

4. ใชเครองมอดดเอาตวออน ออกจากมดลกของแมพนธมาตรวจสอบและคดเลอกเอาเฉพาะตวออนทสมบรณด เทานน โดยตองใชตวเมยเทากบจานวนของตวออนทจะถายฝาก

5. นาตวออนทผานการตรวจสอบ และคดเลอก แลวนาไปใสฝากไวในมดลกของตวเมยทเปนตวรบฝากตวออนทไดเตรยมไว โดยตองใชตวเมยเทากบจานวนของตวออนทจะถายฝาก

Embryo transfer

ขอดของการถายฝากตวออน

หลงจากการถายฝากตวออนเรยบรอยแลว ตวออนจะเจรญเตบโตอยในมดลกจนสมบรณด จงคลอดออกมาพรอม ๆ กน การถายฝากตวออน มขอดดงน

1. ทาใหไดลกจากพอพนธและแมพนธคเดยวจานวนมากในการผสมพนธกนเพยงครงเดยว

2. ชวยประหยดเวลาและคาใชจายในการผลตสตวไดเปนอยางด3. สามารถเกบรกษาตวออนไวไดนานโดยการแชแขงซงสามารถทจะนามาใชถายฝาก

ใหกบตวเมยอนๆ ไดทกเวลาตามทตองการ4. ทาใหไดสตวทมลกษณะดตามความตองการในปรมาณมาก

Embryo transfer

ขอเปรยบเทยบของวธการผสมเทยมกบการถายฝากตวออน

การผสมเทยม การถายฝากตวออน

1. ใชแมโคตวเดยว2. ใชแมโคพนธดผสมกบนาเชออสจของพอโคพนธด3. แมโคพนธดอมทองไปจนคลอดไดลก 1 ตว

1. ใชแมโค 2 ชนด คอ แมโคตวใหกบแมโคตวรบซงแมโคตวรบอาจมหลายตวได2. ใชแมโคพนธดผสมกบนาเชออสจของพอโคพนธด3. นาตวออนออกจากมดลกของแมโคตวใหไปฝากในแมโคตวรบจานวน 5 ตว4. ใหแมโคตวรบทง 5 ตว อมทองไปจนคลอดไดลกโคพนธด 5 ตว

Embryo transfer

การอมบญ (Surrogate Mother) คอ ตวอยางของใชเทคนคการฝากถายตวออนในคน คอ การนาตวออนทไดจากการปฏสนธของไขและตวอสจของคสามภรรยาใสเขาไปในโพรงมดลกของสตรอน เพอใหตงครรภแทน เนองจากฝายภรรยามปจจยทไมเหมาะสมตอการตงครรภ เชน มเนองอกในมดลก หรอ ไมมมดลก หรอมโรคประจาตวทางรางกายทไมสามารถตงครรภหรออมทองเองได

การถายฝากตวออนในมนษย

Embryo transfer

วทยาศาสตร 3

27

ทมา https://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%A5%E0%B8%A5%E0%B8%B5_(%E0%B9%81%E0%B8%81%E0%B8%B0)#/media/File:Dolly_face_closeup.jpg

รางสตฟของดอลล

Cloning Cloning

การโคลน (cloning) หมายถง การผลตเซลลหรอสงมชวตทมลกษณะทางพนธกรรมเหมอนกนทกประการเปนการสรางสตวตวใหมขนมาโดยไมใชอสจของเพศผ แตใชนวเคลยสจากเซลลเตมวยไปใสแทนทเซลลไข ทาใหไดสตวตวใหมทมรปรางหนาตา เหมอนกบสตวตวทเปนเจาของเซลลเดมเกอบทกประการ ถาเจาของเซลลเปนเพศเมยกจะไดสตวทเปนเพศเมย ถาเจาของสตวเปนเพศผจะไดสตวใหมเปนเพศผเหมอนกบเจาของเซลลเดมทกประการ เหมอนแกะออกมาจากเบาพมพเดยวกน

Cloning การโคลน

ขอดและขอเสยของการโคลน

ขอด

- เปนการอนรกษพนธสตวทหายากและใกลสญพนธใหแพรขยายจานวนขนไดรวดเรวกวาการผสมกนตามธรรมชาต

- มประโยชนในการปรบปรงพนธสตวใหดขนขอเสย

- ทาใหสญเสยความมเอกลกษณและความหลากหลายทางชวภาพ

วทยาศาสตร 3

28

ตอบคาถามทายบทเรยน

1. การผสมเทยมคออะไร

2. เดกหลอดแกวเกดจากอะไร

3. การถายฝากตวออนคออะไร สตวทนยมถายฝากตวออนมอะไรบาง

4. การโคลนในมนษยกอใหเกดปญหาหรอไม ในดานใด

5. การผลตสงมชวตชนดใหมทมลกษณะทางพนธกรรมดตรงกบความตองการ ควรใช

เทคโนโลยชวภาพในการขยายพนธสตวดวยวธการใด เพราะอะไร

6. ถาหากเราคานงถงดานศลธรรมและจรยธรรมแลว เราควรใชเทคโนโลยดานการ

ผสมเทยม การถายฝากตวออน หรอการโคลนหรอไม เพราะเหตใด

7. การผสมเทยมมขอเสยกวาการถายฝากตวออนในเรองใด

8. การโคลนจะใชเซลลสวนใดของสตว

9. อธบายลกษณะแมพนธตวรบ และตวใหของการถายฝากตวออน

การแยกสาร

ทมา http://glossary.periodni.com/glossary.php?en=distillation

การแยกสาร

การแยกสาร (Purification) สารตางๆ ทพบในชวตประจาวน สวนใหญจดเปนสารทไมบรสทธ มสารหลายชนด ผสมอยดวยกน ซงไมสามารถนามาใชประโยชนไดโดยตรง จงจาเปนตองแยกสารทตองการออกจากสารผสม โดยอาศย สมบตทตางจากสารอนแยกสารชนดทตองการออกมา

การแยกสาร คอ การทาใหองคประกอบของสารละลายแยกตว ออกจากกนกลบมาเปนบรสทธอกครง การแยกสารใดๆ อาจทาได หลายวธ แตสงทตองคานงถง คอ “ตองเลอกวธทงายและเหมาะสม ทสด”

การแยกสาร

ใชแยกของผสมทเกดจาก ของแขง+ของแขง ทมอนภาคตางกนมาก หรอ ของแขง+ของเหลว ซง ของแขงไมละลายในของเหลว ตวอยาง ทราย+นา, ผงเหลก+นา เมดทรายทมขนาดไมเทากน คดกรองขนาดผลไดหลกการ ของผสม ของแขง+ของเหลว เกดได 2 กรณ คอ สารละลายและสารแขวนลอย ถาอยในรปสารละลาย การแยกสารสามารถทาไดโดยการกลน แตถาของแขงไมละลายในของเหลว จะเกดเปนสารแขวนลอย สามารถทา ไดโดยวธการกรอง ความเหมาะสม ใชแยกของผสมทอยในรปของ สารแขวนลอย โดยของแขงจะไม สามารถผานกระดาษกรองได

การกรอง (Filtration)

วทยาศาสตร 3

29

การแยกสาร

ใชแยกสารละลายทเกดจาก ของแขง+ของเหลว และของแขง ละลายจนอมตว ตวอยาง การทานาเกลอ การตกผลกสารละลายจนส การตกผลกสารสมหลกการ เปนการแยกตวละลายออกจากสารละลายอมตวทอณหภมสง เมออณหภม ลดลงความสามารถในการละลายลดลง โดยตวทาละลายทมอยมากเกน พอจะแยกตวออกจากสารละลายเปนของแขงทมรปทรงเรขาคณต เรยกวา ผลก (Crystal) ความเหมาะสม ใชแยกของผสมของแขงละลาย ในของเหลว

การตกผลก (crystallization)

การแยกสาร

ใชแยกสารละลายทเกดจาก ของแขง+ของเหลว และเปนเนอเดยวกน ตวอยาง เกลอ+นา , นาตาล+นา , นาทะเล ไอโอดน+คารบอนไดซลไฟล โพแทสเซยมไอโอไดด+นาหลกการ เมอใหความรอนแกสารละลายทเปน ของเหลว+ของแขง ทาใหสารละลาย อณหภมสงขนเรอยๆ สารทเปนของเหลวมจดเดอดตากวาจะกลายเปนไอ และเขาสเครองควบแนน แยกออกมากอนทเปนของแขง ซงมจดเดอดสงกวา ของแขงจงตกคางอยภาชนะเดม ความเหมาะสม สารละลายตองมจดเดอดตางกน มากๆ อยางนอย 20 ๐C ตางกนมากเทาไร กสามารถแยกออกจากกนไดด ขน

การกลน

การกลนแบบธรรมดา (distillation)

การแยกสาร

ใชแยกสารละลายทเกดจาก ของเหลว+ของเหลว และเปนเนอเดยวกน ตวอยาง นามนดบ , นาหอม , นาสมสายช นา+แอลกอฮอล นามน+เฮกเซนหลกการ สารละลายทมจดเดอดตางกนประมาณ 0-20 ๐C เมอกลนธรรมดา จะพบวา ไมสามารถแยกสารใหบรสทธไดเพราะจดเดอดใกลเคยงกนเกนไป จงตองใช การกลนลาดบสวน โดยการใชคอลมนแกว ทาหนาท กนสารใหระเหยออกไปชาลง ทาใหสารแยกออกจากกนไดด ความเหมาะสม ใชแยกสารละลายทเกดจาก ของเหลว+ของเหลว และ องคประกอบมจดเดอดตางกนเลกนอย

การกลน

การกลนลาดบสวน (fractional distillation)

การแยกสาร

ใชแยกสารเนอเดยวทมองเหนเปนสเดยวกนใหเปนสารบรสทธตวอยาง การทาโครมาโทกราฟ ของหยดหมก หลกการ สารตางๆ ทมความสามารถในการละลายและความสามารถในการดดซบ ในตวทาละลายและตวดดซบ ไดไมเทากน เมอนาสารละลายซงเปน ของเหลว มาทดสอบการละลายและการถกดดซบ

ผลทได คอ 1. สารทละลายในตวทาละลายไดด และถกดดซบดวยตวดดซบไดนอย จะเคลอนทไดไกลกวา 2. สารทละลายในตวทาละลายไดไมด และถกดดซบดวยตวดดซบไดมาก จะเคลอนทไดใกล กวา

ความเหมาะสม ใชเมอตองการแยกของ ผสมทมปรมาณนอยๆ มองเหนเปนสเดยว

โครมาโทกราฟ (chromatography)

วทยาศาสตร 3

30

การแยกสาร

ใชแยกสารทจดเดอดตาและไมละลายนาออกจากของผสมตวอยาง การสกดนามนหอมระเหยออกจาก พช เชน มะกรด , ตะไคร , มะนาว สม , ใบเตย , มะล หลกการ การสกดดวยไอนา คอ การกลนดวยไอนานนเอง ใชสาหรบแยกสารทไมละลายนาและระเหยงายออกจากสารละลาย การสกดดวยไอนา เหมาะสาหรบสกดนามนหอมระเหยออกจากพช ความเหมาะสม สารทตองการสกดดวยวธการนตองมสมบต 3 ประการ คอ 1. ไมละลายนา หรอแยกชนกน 2. จดเดอดตากวานา หรอระเหยงาย 3. ไมทาปฏกรยากบนา และแยกออกจากนาไดโดยงาย

การสกด

การสกดโดยการกลนดวยไอนา (steam distillation)

การแยกสาร

ใชแยกของผสมทมความสามารถในการละลายไมเทากนตวอยาง ทราย+นาตาล ใชนาเปนตวสกด ผงกามะถน+ผงทราย ใช CS2 เปนตวสกด หลกการ ของผสมของแขงปนกบของแขง และของแขงผสมมขนาดใกลเคยงกน ไมสามารถกรองได การสกดดวยตวทาละลายจงเปนทางเลอกหนง โดยอาศย หลกการความสามารถในการละลายของของแขงในของเหลวชนดหนง ของแขงทละลายไดดจะละลายไปกบของเหลว สวนของแขงทไมละลายก สามารถกรองออกจากของเหลวไดโดยงาย ความเหมาะสม ตองเลอกตวทาละลายทเหมาะสม สามารถละลายสารทตองการไดมากและ ละลายสารทไมตองการไดนอยทสด

การสกด

การสกดดวยตวทาละลาย (solvent extraction)

การแยกสาร

1. การระเหย สารละลายทประกอบดวยของแขงละลายยาก และตวทาละลายทละลายงาย สามารถแยกของผสมนออกจากกนไดดวยความรอน เมอสารละลายไดรบความรอนตวทาละลายจะระเหยออกไปเหลอของแขงทไมระเหยอยทกนภาชนะ

2. การใชกรวยแยก วธนใชแยกของเหลวทไมรวมเปนเนอเดยวกน ของเหลวทมความหนาแนนนอยกวาจะอยชนบน สวนของเหลวทมความหนาแนนนอยกวาจะอยชนลาง เมอตองการแยกของเหลวกเปดกอกใหของเหลวชนลางไหลลงมาทกนภาชนะทรองรบ

3. การระเหด วธนเหมาะสาหรบใชแยกของแขง ซงเปลยนสถานะเปนแกสไดดวยความรอน โดยไมผานขนตอนการเปนของเหลว จงใชแยกของผสมซงสารหนงเปนสารทระเหดไดออกจากสารทระเหดไมได

4. วธหยบออก ถาของแขงทผสมกนอยมลกษณะเปนกอนโตกใชวธหยบออกทละชนได5. ใชแมเหลกดดออก ใชแยกสารแมเหลกออกจากสารทไมใชสารแมเหลก

การแยกสารดวยวธการอยางงาย เชอเพลงธรรมชาต (mineral fuels)

Petroleum

ทมา https://www.indiamart.com/om-industrial-services/petrochemical-petroleum-products.html ทมา https://inhabitat.com/the-obama-administration-proposes-8-billion-in-loans-for-clean-fossil-fuel-technologies/

Coal

วทยาศาสตร 3

31

ถานหน (coal)

เปนเชอเพลงธรรมชาต เกดจากการสะสมตวตามธรรมชาตของซากพชในแองตะกอนนาตน ถานหนเปนหนตะกอนชนดหนงซงสามารถตดไฟได มสวนประกอบทสาคญคอ สารประกอบของคารบอน ซงจะมอยประมาณไมนอยกวารอยละ 50 โดยปรมาณ

พต (Peat) มคารบอน 60%

ถานหน (coal)

เปนขนแรกในกระบวนการเกดถานหน ประกอบดวยซากพชซงบางสวนไดสลายตวไปแลว แตซากพชบางสวนยงสลายตวไมหมด ยงมองเหนเปนลาตน กง หรอใบ มสนาตาลถงสดา มปรมาณคารบอนตา ประมาณรอยละ 50-60 โดยมวล มปรมาณออกซเจนและความชนสงแตสามารถใชเปนเชอเพลงได

ทมา http://www.lesa.biz/earth/lithosphere/fuel/coal

ทมา http://www.lesa.biz/earth/lithosphere/fuel/coal

ลกไนต (Lignite) มคารบอน 55 - 60%

ถานหน (coal)

เปนถานหนทมสนาตาลผวดาน มซากพชหลงเหลออยเลกนอย มคารบอนรอยละ 55 - 60 มออกซเจนคอนขางสง มความชนสงถงรอยละ 30-70 เมอตดไฟมควนและเถาถานมาก มความชนมาก เปนถานหนทใชเปนเชอเพลงสาหรบผลตกระแสไฟฟา บมใบยาสบ

ทมา http://www.lesa.biz/earth/lithosphere/fuel/coal

ซบบทมนส (Sub–bituminous) มคารบอน 77 %

ถานหน (coal)

เปนถานหนทใชเวลาในการเกดนานกวาลกไนต มสนาตาลถงสดา ผวมทงดานและเปนมน มทงเนอออนและเนอแขง มความชนประมาณรอยละ 25-30 มคารบอนสงกวาลกไนต เปนเชอเพลงทมคณภาพเหมาะสมในการผลตกระแสไฟฟาและงานอตสาหกรรม

วทยาศาสตร 3

32

ทมา http://www.lesa.biz/earth/lithosphere/fuel/coal

บทมนส (bituminous) มคารบอน 80 – 90 %

ถานหน (coal)

เปนถานหนทใชเวลาในการเกดนานกวาซบบทมนส เนอแนน แขง มสนาตาลถงสดาสนท ประกอบดวยชนถานหน

สดามนวาว ใชเปนเชอเพลงเพอการถลงโลหะ และเปน

วตถดบเพอเปลยนเปนเชอเพลงอนๆ

ทมา http://www.lesa.biz/earth/lithosphere/fuel/coal

แอนทราไซต (Anthracite) มคารบอนมากกวา 86 %

ถานหน (coal)

เปนถานหนทใชเวลาในการเกดนานกวาบทมนส มลกษณะดาเปนเงา มนวาวมาก มรอยแตกเวาแบบกนหอย มปรมาณคารบอนประมาณรอยละ 86-98 ความชนตาประมาณรอยละ 2-5 มคาความรอนสงแตตดไฟยาก เมอตดไฟใหเปลวไฟสนาเงน ไมมควน ใชเปนเชอเพลงในอตสาหกรรมตางๆ

ปโตรเลยม (Petroleum)

เปนสารไฮโดรคารบอนทเกดขนเองตามธรรมชาต โดยมธาตคารบอนและไฮโดรเจเปนองคประกอบหลก และมธาตอนปนอยอยดวย

ปโตรเลยม เกดจากการทบถมและแปรสภาพของซากสงมชวตทงพชและสตวยคกอนประวตศาสตรนบหลายลานป ทตกตะกอนหรอถกกระแสนาพดพามาจมลง ณ บรเวณทเปนทะเลหรอทะเลสาบในขณะนน ถกทบถมดวยชนกรวด ทราย และโคลนสลบกนเปนชนๆ เกดนาหนกกดทบกลายเปนชนหนตางๆ ผนวกกบความรอนใตพภพและการสลายตวของอนทรยสารตามธรรมชาต ทาใหซากพชและซากสตวกลายเปนนามนดบและกาซธรรมชาต หรอทเราเรยกวา “ปโตรเลยม” ดงนนเราจงเรยกปโตรเลยมไดอกชอหนงวา “เชอเพลงฟอสซล”

ปโตรเลยม (Petroleum)

ปโตรเลยม แบงตามสถานะทสาคญได 2 ชนด คอ นามนดบ (Oil) และแกสธรรมชาต(Natural Gases)

วทยาศาสตร 3

33

นามนดบ (Oil)

ปโตรเลยม (Petroleum)

มสถานะเปนของเหลว โดยทวไปมสดาหรอสนาตาล มกลนคลายนามนเชอเพลงสาเรจรป แตบางชนดจะมกลนของสารผสมอนดวย เชน กลนกามะถน และกลนไฮโดรซลไฟต หรอกาซไขเนา เปนตน

ทมา http://www.trueplookpanya.com/learning/detail/31200-043733ทมา http://www.trueplookpanya.com/learning/detail/31754/044330

แกสธรรมชาต (natural gas)

ปโตรเลยม (Petroleum)

เปนแกสทพบตามบอนาหรอบอแกสธรรมชาต เปนของผสมของสารประกอบไฮโดรคารบอน ซงสวนใหญเปนมเทนและอเทน เนองจากแกสธรรมชาตมความหนาแนนนอยกวานามนดบและนา จงมกลอยตวอยเหนอนามนดบและนาในแหลงกกเกบปโตรเลยม

ทมา http://www.trueplookpanya.com/learning/detail/31754/044330

การแยกสาร

ทมา http://www.latimes.com/opinion/op-ed/la-oe-aguirre-federal-land-exchange-20170312-story.html

วทยาศาสตร 3

34

ดน (Soil)

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

หนและแร วตถตนกาเนดดน

ดน

อนทรยวตถ เชน ซากพชซากสตว ฮวมส

กระบวนการเกดดน

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

ทมา http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10t.html

Soil component

ทมา https://www.dreamstime.com/stock-illustration-soil-layer-tree-layers-horizon-form-isolated-vector-image50282683

Soil Horizon

ชน O (Humus) มอนทรยวตถ

หรอ ฮวมสมาก ดนมสภาพเปนกรด

ไมคอยพบในพนทการเกษตร ชน A (Topsoil) สดาเขม มแรธาต

และซากพชซากสตวทสลายสมบรณ

แลวอยดวยกน ชน B (Subsoil) สนาตาลปนแดง เปนดน

เหนยว มการสะสมผลกแรธาตจานวนมาก

ชน C (Weathered rock) ไมม

อนทรยวตถ เกดจากหนชน R เรมผผง

เปนกอนเลก

ชน R (Bedrocks) หนตนกาเนดดน

สวนใหญเปนหนดนดาน

วทยาศาสตร 3

35

Soil texture

ทมา http://www.physicalgeography.net/fundamentals/10t.html

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/ ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

ดนทราย ประกอบดวยอนภาคทราย 80%, อนภาคทรายแปง 10%, อนภาคดนเหนยว 10% ดนรวน ประกอบดวยอนภาคทราย 40%, อนภาคทรายแปง 40%, อนภาคดนเหนยว 20% ดนเหนยว ประกอบดวยอนภาคทราย 20%, อนภาคทรายแปง 20%, อนภาคดนเหนยว 60%

Soil texture

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

Soil Color

1.ดนสดาหรอคลา คอ ดนทมฮวมสอยมาก มแรเปนองคประกอบ เหมาะแกการเพาะปลก

2.ดนสแดง เปนดนทมอายมากผานการสลายตวมานาน ไมมแรธาตทเหมาะแกการเจรญเตบโตของพช นยมใชถมทาถนนดนลกรง

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

Soil Color

3. ดนทมสเขยวปนนาเงน เปนดนทมธาตเหลก (Fe) เปนสารประกอบ

วทยาศาสตร 3

36

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

ความเปนกรด-เบสของดน

มผลตอการดดซมแรธาตและการเจรญเตบโตของพช พชจะเจรญเตบโตไดในชวง pH ทเหมาะสมเทานน

1. ดนทมสภาพเปนกรด แกไขไดโดยการเตมแคลเซยมไฮดรอกไซด (ปนขาว) หรอดนมารลลงในดน

2. ดนทมสภาพเปนเบส แกไขโดยการเตมแคลเซยมซลเฟต (CaSO4) หรอผงกามะถนลงในดนในปรมาณทพอเหมาะ

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

การทดสอบความเปนกรด-เบสของดน

1. กระดาษลตมส ม 2 ส คอ สนาเงนและสแดง เมอนามาทดสอบ pH ของดนจะเปลยนสดงน

1. กระดาษลตมสสนาเงน สแดง = เปนกรด 2. กระดาษลตมสสแดง สนาเงน = เปนเบส 3. กระดาษลตมสไมเปลยนส = เปนกลาง

ทมา https://99papers.com/?ref_id=1077

ทมา http://www.growthtechnology.com/growtorial/soil-and-coco/

การทดสอบความเปนกรด-เบสของดน

2. ยนเวอรซลอนดเคเตอร มลกษณะเปนตลบ ภายในมกระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอรและดานบนตลบมแผนเทยบสคา pH ดงน

1. คา pH ตงแต 1-6 เปนกรด2. คา pH เทากบ 7 กลาง

3. คา pH ตงแต 7-14 เปนเบส ทมา https://profilab24.com/MACHEREY-NAGEL-Universal-indicator-papers-Refill

วทยาศาสตร 3

37

สาเหตททาใหดนเสอมสภาพ

1. เกดจากธรรมชาต เชน ดนในพนทลาดเอยงจะถกกดเซาะไดเรว ดนในพนทแหงแลงจะถกกระแสลมพดพาไปไดงาย การชะลางหนาดนดวยฝนหรอลมเนองจากขาดพชคลมดน การกดเซาะของกระแสนา

2. เกดจากการกระทาของมนษย เชน การตดไมทาลายปา ทาไรเลอนลอย การสรางถนน การทาเหมองแร การใสปยเคม หรอเพาะปลกจนดนจด ขาตธาตอาหาร การไถพรวน

การปรบปรงคณภาพของดน

- การปลกพชคลมดน- การปลกพชหมนเวยน ในพนทเดยวกน โดยเฉพาะพวกถวจะชวยใหดนมความ

อดมสมบรณเพมขน- การเพมอนทรยสารในดน โดยการใสปยอนทรย จะชวยใหดนมความพรนมาก

ขน และอมนาไดด

- การปลกพชตามแนวระดบ ทาไดโดยการไถพรวน หวานปลก และเกบเกยวพชขนานไปตามแนวระดบเดยวกน จะชวยลดการไหลของนาและการพงทลายของหนาดน

- การปลกพชขนบนได จะชวยลดความรนแรงของเมดฝนกระทบผวดนและควบคมการไหลบาของนา

- การปลกปา จะชวยปองกนการพงทลายของหนาดน และนาไมทวม

การปรบปรงคณภาพของดนสนในนา

(Water)

วทยาศาสตร 3

38

นา (water)

เปนสารทมอยเปนปรมาณทมากสดบนโลก

โลกปกคลมดวยนา 3 สวน และพนดน 1 สวน

พนนา เปนนาทะเล 97% นาแขง 2% ทเหลออก 1% เปนนาจด

ทมา https://www.welovesolo.com/summer-holiday-yacht-with-sea-vector-background/

ทมา h

ttps:/

/mon

temala

ga.pv

pusd

.net/a

pps/p

ages

/Mr.W

ells_S

cienc

e

แหลงนา (source water)

แหลงนาบนดน (Surface Water)

แหลงนาใตดน (Ground Water)

แหลงนาบนดน (Surface Water)

หรอนาผวดน คอ นาทเกดจากนาฝนทตกลงมาแลวดนไมสามารถดดซบไวไดหมด มทงทเกดขนเองตามธรรมชาต และมนษยสรางขน

นาจด (fresh water) นาเคม (saline water)

ทมา https://www.youtube.com/watch?v=QX4j_zHAlw8ทมา https://en.wikipedia.org/wiki/James_River

นากรอย (brackish water)

ทมา http://www.siamfishing.com/board/view.php?tid=66934

วทยาศาสตร 3

39

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาจด (fresh water)

เปนแหลงนาทมความเคมไมเกน 0.5 ppt (นาทมเกลอละลายอยไมเกน 0.5 สวนในพนสวน ppt: part per thousand) นกวทยาศาสตร แบงนาจดออกเปน 2 ประเภท ไดแก

แหลงนาไหล แหลงนานง

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาจด (fresh water)

แหลงนาไหล เชน แมนา ลาธาร นาจะไหลจากทหนงไปยงทอน ๆ เสมอ โดยจะไหลจากทสงไปทตา

ทมา https://th.wikipedia.org ทมา https://sites.google.com/site/webthrrmchatiswy/haelng-na-lathar

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาจด (fresh water)

แหลงนานง เชน บง หนอง ทะแลสาบนาจด แหลงนาเหลานบางแหงเปนแหลงนาปด บางแหงมทางออกตดตอกบแมนา ลาธาร แหลงนานงจะไมมการขลงของนา นาจะเคลอนทโดยอาศยกระแสลม แหลงนาเหลานไดรบนาจากนาฝน หรอนาททวมมาจากแมนาในชวงฤดฝน

ทมา http://www.manager.co.th/QOL/ViewNews.aspx?NewsID=9600000004198

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาจด (fresh water)

แหลงนานง ทะเลสาบนาจด (lake)

เปนแหลงนาปด มกเกดบรเวณแองแผนดน หรอบรเวณทมนาขงไมมทางออกโดยตรง ทะเลสาบมทงนาจดและนาเคม

ทมา https://travel.thaiza.com/foreign/370983/

วทยาศาสตร 3

40

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาจด (fresh water)

แหลงนานง บง (swamp)

เปนแหลงทลมมนาขงตลอดทงป มตนไมขนโดยรอบบรเวณบง เชนบงบอระเพด จงหวดนครสวรรค

ทมา http://www.manager.co.th/QOL/ViewNews.aspx?NewsID=9600000004198

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาจด (fresh water)

แหลงนานง หนอง (marsh)

เปนแหลงทลมมนาทวมเปนครงคราว มพชลมลกปกคลมอยบรเวณนาตนรอบหนอง หนองสวนใหญจะอยใกลเคยงหรอตดกบแมนา

ทมา https://www.tripadvisor.com

แหลงนาบนดน (Surface Water) นากรอย (brackish water)

เปนแหลงนาทอยระหวางแหลงนาจดกบแหลงนาเคม ซงเปนบรเวณทมนาทะเลขนถง นากรอยจะมความเคมประมาณ 0.5 – 25 ppt แหลงนากรอยนจดเปนแหลงรวมของพชพรรณและสตวนานานาชนด

ทมา http://www.siamfishing.com/board/view.php?tid=66934

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาเคม (saline water)

เปนแหลงนาทลกและกวางใหญไพศาล ไดแก ทะเลและมหาสมทร ซงอดมสมบรณดวยทรพยากรตาง ๆ เปนจานวนมาก ทรพยากรทางทะเลทสาคญ ไดแก ชายทะเล ปาชายเลน ทรพยากรประมง แนวปะการง แรธาตในนาทะเลและใตทะเล

ทมา https://www.youtube.com/watch?v=QX4j_zHAlw8

วทยาศาสตร 3

41

แหลงนาบนดน (Surface Water) นาเคม (saline water)

พนผวโลกทอยใตทองทะเลและมหาสมทรจะมลกษณะภมประเทศและความลกทแตกตางกนซงแบงเปนสวนตาง ๆ ดงน

ทมา http://www.trueplookpanya.com/learning/detail/31431 ทมา http://www.trueplookpanya.com/learning/detail/31431

1. ไหลทวป เปนสวนทอยตดกบแผนดนและเปนเขตนาตน ซงอาจแผออกไปไดไกลถง 1,500 กโลเมตร และลกประมาณ 20–550 เมตร เปนพนททมนษยใชในการทาประมงและเลยงสตว

2. ลาดทวป ตอจากไหลทวปลกลงไปสกนมหาสมทร มลกษณะความลาดชน บรเวณนมความลกประมาณ 180–360 เมตร

3. เนนทวป เปนสวนทอยระหวางลาดทวปและแองมหาสมทร มความลาดเอยงไมมากนก มความลก 1,400–5,100 เมตร 4. แองมหาสมทร เปนสวนทอยตอจาก

เนนทวป ประกอบดวยทราบทะเลลก สนเขา มหาสมทร เหวทะเลลก และภเขาไฟใตสมทร

แหลงนาใตดน (Ground Water)

แหลงนาทอยลกลงไปใตผวดน เกดจากนาบนดนไหลซมลงไปรวมกนอยใตผวดน นาจะใสเนองจากสารแขวนลอยถกชนดนและหนกรองกกเอาไว

นาในดน

นาบาดาล

แหลงนาใตดน (Ground Water) นาในดน

หรอ นาใตดนชนบน หลงจากดนไดดดซบนาไว จนกระทงบรเวณผวหนาดนอมตวแลว นาจะไหลซมลงไปในดนชนลางเกดเปนแหลงนา

ทมา http://www.siamchemi.com/

วทยาศาสตร 3

42

แหลงนาใตดน (Ground Water) นาบาดาล

เปนแหลงนาใตดนทอยลกลงไป โดยซมผานลงมาจากผวดนแลวซมผานชนดนลงไปขงตวอยระหวางชองวางหรอโพรงของชนหนเกดเปนชนนาบาดาล และเรยกระดบนาทอยบนสดของชนนวา ระดบนาบาดาล

นาบาดาลอาจเกดเปนชน ๆ มากกวา 1 ชน แตละชนคนดวยชนหนเนอแนนหรอหนดนดาน

แหลงนาใตดน (Ground Water) นาบาดาล

นาบาดาลเปนนาทมคณภาพด เนองจากไหลผานชนดนทราย ซงทาหนาทคลายเครองกรองนาธรรมชาต ระดบนาบาดาลมการเปลยนแปลงไปตาฤดการ หรอตามปรมาณการเพมหรอสญเสยนา แตการเปลยนแปลงเกดขนชา เพราะนาบาดาลอยในชนหนซงนาซมผานไดยาก นอกจากมนษยจะสบเอาไปใชประโยชน

Water Cycle

ทมา https://pmm.nasa.gov/education/water-cycle

วทยาศาสตร 3

43

Evaporation - การระเหย

หมายถง การทนาในแหลงนา เชน แมนา ทะเล และมหาสมทร ฯลฯ กลายเปนไอเมอไดรบความรอนจากแสงอาทตย

ทมา https://pmm.nasa.gov/education/water-cycle

Transpiration - การคายนาของพช

หมายถง การแพรของนาออกจากใบของพชโดยผานทางปากใบ

ทมา https://pmm.nasa.gov/education/water-cycle

Condensation - การควบแนน

หมายถง การทไอนาในบรรยากาศเปลยนสถานะเปนของเหลวในรปของเมฆเมอไดรบความเยน

ทมา https://pmm.nasa.gov/education/water-cycle

Precipitation - การเกดฝน

หมายถง ปรากฏการณของการเกดการรวมตวของนาในอากาศ เกดเปนฝนและหมะตกสพนโลก ซงสวนใหญตกลงสพนทมหาสมทร นอกจากนนบางสวนกซมลงดนและไหลลงสแหลงนาตาง ๆ

ทมา https://pmm.nasa.gov/education/water-cycle

วทยาศาสตร 3

44

Runoff - การรวมตวของนา

หมายถง นาไหลผานเปนการไหลของนาบนผวดนไปสมหาสมทร นาไหลลงสแมนาและไหลไปสมหาสมทร ซงอาจจะถกกกชวคราวตาม บง หรอ ทะเลสาบ กอนไหลลงสมหาสมทร นาบางสวนกลบกลายเปนไอกอนจะไหลกลบลงสมหาสมทร

ทมา https://pmm.nasa.gov/education/water-cycle

การผพงโดยการกระทาของนา

การกรอนโดยคลน

การกรอนโดยกระแสนา

การกรอนโดยธารนาแขง

การพดพาและการทบถม

ทางนาโคงตวดหรอบงโคง

ทราบนาทวมถง

เนนตะกอนรปพด

ดนดอนสามเหลยมปากแมนา

ทมา https://pantip.com/topic/35365206

ทมา http://nekozawa-kuromi.blogspot.com/2014/02/surface-water-groundwater-surface-water.html

ทมา http://oknation.nationtv.tv/blog/print.php?id=517408

ทมา https://daily.rabbit.co.th/

การใชประโยชนจากแหลงนา

ใชนาในการอปโภคและบรโภค

ใชแหลงนาเพอการเกษตร

ใชนาเพอการอตสาหกรรม

แหลงนาเพอการคมนาคม

แหลงนาเพอการนนทนาการและการพกผอน

แหลงนาเพอการผลตกระแสไฟฟา

นาเปนแหลงอาหารของมนษย

การกระทาของมนษย

ทสงผลตอแหลงนา

การระบายนาเสยลงสแหลงนา

การชลประทาน

การใชยาฆาแมลง ปยเคม

การขดเจาะบอนาบาดาล

การทาลายปาไมซงเปนตนกาเนด

ของแหลงนา

วทยาศาสตร 3

45

นาเสย

หมายถง นาทมสงเจอปนตาง ๆ มากมาย จนกระทงกลายเปนนาทไมเปนทตองการ และนารงเกยจของคนทวไป ไมเหมาะสมสาหรบใชประโยชนอกตอไป หรอถาปลอยลงสลานาธรรมชาตกจะทาใหคณภาพนาของธรรมชาตเสยหายได

กลนธาตอาหาร

จลนทรยสารกอใหเกดฟอง/สารซกฟอก

นามนและสารลอยนาตาง ๆ โลหะหนกและสารพษ

สารอนนทรย

สารอนทรย

การตรวจวดคณภาพนา

คา DO - Dissolved Oxygen คอ ปรมาณออกซเจนทละลายไดในนา ถานามคา DO ตากวา 3 มลลกรม/ลตร จดวาเปนนาเสย คา DO สง = ด

คา COD - Chemical Oxygen Demand คอ ปรมาณออกซเจนทใชในการยอยสลายสารอนทรยในนา

คา BOD - Biochemical Oxygen Demand คอ ปรมาณออกซเจนทแบคทเรยใชในการยอยสลายสารอนทรยในนา โดยวดท 20 องซาเซลเซยส เปนเวลา 5 วน

COD และ BOD สง = ไมด

การอนรกษแหลงนา

การปลกปา

ใหความรแกประชาชน

การปองกนการเกดมลพษทางนา

การขดลอกคคลอง

ใชนาอยางประหยดและเกด

ประโยชนสงสด