มองใหลก นกใหไกลขอคดจากเหตการณเดอนพฤษภาคม ๒๕๓๕

สมเดจพระพทธโฆษาจารย

(ป. อ. ปยตโต)

มองใหลก นกใหไกล:ขอคดจากเหตการณเดอนพฤษภาคม ๒๕๓๕© สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

พมพครงแรก พฤษภาคม ๒๕๓๖ จำนวน ๖,๐๐๐ เลม

-มลนธโกมลคมทอง ศนยบรรเทาทกขและฟนฟสภาพผประสบภย จากการชมนมเพอประชาธปไตย (ศ.บ.ก.) และสวนสรางสรรคนาคร-บวรรตน

พมพครงท ๒ (เพมเตม) ธนวาคม ๒๕๕๐

พมพครงท ๓ ธนวาคม ๒๕๕๐ ๓,๐๐๐ เลม(พมพรวมเลมในหนงสอ ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได)- พระนวกะรนเกา - ทนพมพหนงสอธรรมทาน วดญาณเวศกวน - พระชนะ กนตชโย (ถรสนทรากล) - คณกญจนรตน ปยะนรนาท และครอบครวประสทธเดชสกล- ครอบครว หรญเชาววฒน - คณสมบต ศลสาร - ผมจตศรทธา

พมพเปนธรรมทาน โดยไมมคาลขสทธทานผใดประสงคจดพมพ โปรดตดตอขออนญาตท

วดญาณเวศกวน ต.บางกระทก อ.สามพราน จ.นครปฐม ๗๓๒๑๐

http://www.watnyanaves.net

พมพท

อนโมทนา

มลนธโกมลคมทอง ศนยบรรเทาทกขและฟนฟสภาพผประสบ

ภยจากการชมนมเพอประชาธปไตย (ศ.บ.ก.) และสวนสรางสรรค

นาคร-บวรรตน มกศลฉนทะจะพมพหนงสอเรอง มองใหลก นกใหไกล:

ขอคดจากเหตการณเดอนพฤษภาคม ๒๕๓๕ ขนในโอกาสครบ ๑ ป

แหงมรณกรรมอนเนองมาแตเหตการณเดอนพฤษภาคม ๒๕๓๕ เพอเปน

อนสรณแหงงานและเพอสงเสรมใหเกดการใชสตปญญาใครครวญ

ตอประเดนปญหาตางๆ

มองใหลก นกใหไกล น เปนบทใหสมภาษณแกคณอรศร

งามวทยาพงศ และคณะ ณ สำนกสงฆญาณเวศกวน หลงพทธมณฑล

จ.นครปฐม เมอวนท ๒๑ กมภาพนธ ๒๕๓๖ ครงหนง และสมภาษณ

เพมเตมอกครง ณ สถานพำนกสงฆสายใจธรรม เขาสำโรงดงยาง

จ.ฉะเชงเทรา เมอวนท ๒ พฤษภาคม ๒๕๓๖ ผขอพมพไดพจารณา

เหนวามเนอหาสาระทเขากบสภาวการณปจจบน ควรทจะเผยแพรให

กวางขวางออกไป จงไดขออนญาตจดพมพ

ขออนโมทนาทางคณะผจดพมพหนงสอทไดมความดำรอนเปน

กศลทจะบำเพญประโยชนแกสงคมดวยการเผยแพรหนงสอธรรมครงน

และหวงวาบญกรยารวมกนในการเผยแพรธรรมน จกอำนวยประโยชน

ในการเสรมสรางสมมาทศนะทจะเปนแนวทางแกสมมาปฏบต อนจะ

นำมาซงประโยชนสขทแทและยงยนแกประชาชน ตลอดกาลนาน

พระเทพเวท (ประยทธ ปยตโต)

พฤษภาคม ๒๕๓๖

สารบญคำถาม

๑. การเสยสจจะเพอสวนรวม มความผดไหม? ๑

๒. การพดเทจเพอประโยชนสวนรวม ควรหรอไม? ๔

๓. จะใหอภยอยางไร จงจะเกดประโยชนแกบคคลและสวนรวมได? ๖

๔. อดอาหารประทวง เปนการรกษาชวตเพอรกษาธรรมหรอไม? ๑๖

๕. การสละชวตเพอรกษาธรรมะ

มมมมองและแงทจะตองพจารณาอยางไร? ๑๖

๖. ใชความรนแรงเพราะความจำเปน จะไดหรอไม? ๒๓

๗. ขาวสารมากมาย จะเชอฝายไหนด? ๒๕

๘. จะแกไขใจลำเอยงเพราะรก เกลยด หลง กลว ไดอยางไร? ๒๗

๙. ผปกครองควรจะไดขอคดอะไรบาง จากเหตการณ? ๒๘

๑๐. ขอคดหรอภาพสะทอนจากเหตการณ

แสดงภาพอะไรของสงคมทควรแกไข? ๓๒

มองใหลก นกใหไกล∗

ถาม คาถามทอยากจะกราบเรยนถามในชวงแรก คงจะเปนประเดนทเกยวเนองกบขอถกเถยงบางเรอง ทเกดขนทงในระหวางและหลงเหตการณ โดยทหลายเรองเกยวพนไปถงหลกธรรมและการตความธรรมะในพทธศาสนา จงคดวานาจะไดนามาทบทวนใหเกดความชดเจน

ขอถกเถยงหนง คอ เรองของสจจะและการพดเทจ เชน การทบคคลไมวาฝายใดกตาม ไมไดถอสจจะดงทตนเคยประกาศไวโดยบอกวายอมเสยสจจะเพอประโยชนของสวนรวม ถาเขาไมมเจตนาจะพดเทจ แตเขาคดดวยความเชอเชนนนจรง การเสยสจจะเพอสวนรวมจะมความผดไหม และอกกรณหนง คอ ถาเขาตงใจจะพดเทจ แตกมใชเพอประโยชนของตน หากเพอประโยชนของสวนรวม ทง ๒ กรณน เราจะวนจฉยโดยยดหลกอะไร? ∗ บทสมภาษณแก คณอรศร งามวทยาพงศ และคณะ ณ สานกสงฆญาณเวศกวน หลงพทธมณฑล จ.นครปฐม เมอวนท ๒๑ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๓๖ ครงหนง และสมภาษณเพมเตมอกครง ณ สถานพานกสงฆสายใจธรรม เขาสาโรงดงยาง จ.ฉะเชงเทรา เมอวนท ๒ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๖

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๒๘

๑๒๘

ตอบ อนแรกทตองพจารณากคอ ตอนทเขาพดนนมเจตนาหรอเปลา หมายความวา ถาเขาไมไดตงใจเลยวา เขาจะหลอกใคร คอเขาตงใจไวอยางนนจรงๆ ในตอนนน คอคดไววาไมเอาละตาแหนงฐานนดรหรออะไรอยางอน โดยทตวเขาเองกไมไดหลอกตวเองเลย คอพดไปตามทตงใจ ถาเปนอยางนกถอวาไมมการพดเทจ เพราะเจตนาทจะพดเทจไมม

แตตอมาเมอเหตการณเปลยนแปลงไป มผมาแนะนาชแจงวา เขาจะตองรบตาแหนงนะ ไมรบจะเกดความเสยหายอยางนนอยางน จนตวเขาเองกเหนคลอยตามวา มนจะเปนอยางนนๆจรงๆ โดยไมไดมความรสกทจะหลอกใคร แตเปนความบรสทธใจถาเปนอยางน ตอนแรกเจตนาจะพดเทจมนไมมอยแลว เขาจงไมเสยศล แตทมาพดเปลยนใจในตอนหลงน กจะไปเสยในแงของการรกษาสจจะ แตวาเบาลง เพราะไมไดเสยศล คอไมผดในเรองศล ถาใชภาษาโบราณ กเรยกวาผดธรรม

ในเรองน ถาดวนยของพระ จะเหนชด การพดเทจทเปนความผด ทานเรยกวา “สมปชานมสาวาท” (การพดเทจทงทร) คอจงใจพดใหคลาดจากความเปนจรง จงเปนความผด แตในกรณทตอนพดกวาไปตรงๆ ตามทคดทตงใจ เชน พระกลาวความตงใจวาคราวนจะจาพรรษาตลอดไตรมาสทน แตตอมากลางพรรษา ทนนเกดนาทวมใหญ วดจมนา อยไมได พระตองหนไปพกทอน ในกรณอยางนพระขาดพรรษา แตไมมความผด (ถงพรรษาจะขาด กไมตองอาบตหรอพดในทางกลบกนวา ถงจะไมตองอาบต แตกขาดพรรษา)

๒ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๒๙

๑๒๙

อยางไรกตาม ถาภกษตกลงรบคาใครวาจะอย แมวาตอนนนจะไมไดคดพดเทจ แตตอมามเหตผลททาใหเปลยนใจไมอยโดยมใชเหตจาเปนอยางนาทวมนน ภกษนถงจะไมมความผดตองอาบตในขนสมปชานมสาวาท แตกยงมความผดทเบาลงไป ททานเรยกวา “ปฏสสวทกกฏ” (ความผดขนเบาฐานไมทาตามทรบคา)

รวมความวา ขอเสยหายกมอย ไมใชจะไมมเลย เพยงแตวานอยลง คอถาเขามความปรารถนาด มความเขาใจอยางนนจรงๆ วา การทเขาเปลยนใจนนจะเปนประโยชนแกสวนรวมได กเปนเจตนาทเปนบญ แตในสวนทเสยไปกคอเสยสจจะ จงมสวนเสยอยดวย ไมไดหมดไปทเดยว นคอเตอนใหพยายามทาการทกอยางโดยรอบคอบ

การกระทาอยางน เมอเปนไปโดยบรสทธใจ บางทกจดวาเปนการเสยสละอยางหนง คอเปนการทตองยอมแมแตสละตวเองวา เอาละ เพอประโยชนสวนใหญ เราตองเสยประโยชนสวนนอยนะ แตกไมพนขอเสยทจะกลายเปนแบบอยาง

อยางนอยกเปนขออาง ใหคนอนเอาไปอางไดวา เออ! ไมตองรกษาสจจะหรอกนะ ตอไปกจะทากนจนกลายเปนมกงายไปเดยวคนนนคนนกเอาอยางบาง บอกวา ตอนทพดนนฉนไมไดตงใจจะพดเทจน กจะพดกนไปงายๆ

การพดงายๆ แมจะไมไดพดเทจกไมด เพราะขาดการไตรตรอง แสดงถงการขาดสต ไมใชปญญา และขาดความรบผดชอบ

๓สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๓๐

๑๓๐

ในบางกรณ เมอพดไปแลวจะทาใหไดเพอรกษาสจจะ กลายเปนเรองเสยหายไปกม เชน โกรธขนมาพดวาจะฆาลกของตนเสย หรอมความเหนผดจงพดวาจะทาอะไรทไมถกตองสกอยางหนง ตอมาหายโกรธแลว รดรชวแลว ไมยอมแกไข ยงยนยนจะทาใหไดเพอรกษาสจจะ กจะกลายเปนดอรนในความชวรายไป สจจะจงตองชอบธรรมดวย

เพราะฉะนน อยางนอยเราตองไมมกงาย ไมพดอะไรงายๆ และมสานกในการพฒนาหรอปรบปรงตน

ในกรณนอาจจะไมเสยมาก เพราะวาเขากไมไดมกงายอะไร แตมนกเปนแบบอยางแกผอนตอไปได กลายเปนขออางไปได และตนเองกอาจจะเคยตว มขอเสยในแงน

เพราะฉะนน รวมความแลวกคอ ตองดวามสวนดแคไหน สวนเสยแคไหน เราไมไดยกใหเขาอยางใดอยางหนงโดยสนเชง และจะตองมองปญหาในแงของการทจะพฒนาคนอยเสมอ

ถาม แลวในกรณทตงใจพดเทจ แตไมใชเพอผลประโยชนของตนเอง หากเพอรกษาประโยชนของผอน โดยเฉพาะสวนรวม?ตอบ กนนแหละ มนกไมพนผดโดยสนเชง คอกมผดอยสวนหนงเพราะวาพดไมตรงความจรง พระพทธศาสนาถอหลกตรงความจรงคอตรงตามธรรมชาต ไมใชตรงตามตวอกษร

ธรรมชาตมนเปนของมนอยางนน เมอผดความจรง มนกผดความจรง กวาไปตรงๆ ไมตองมาอางโนนอางนกนละ สวนทวาผด

๔ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๑

๑๓๑

กวาผด ใหรวาผด แลวกดวามเหตมผลอยางไรททาอยางน เชน ฉนไมไดเจตนารายน กวาเปนสวนๆ ไป หรอพจารณาเปนแงๆ ไปเลยเพราะตามหลกของศลนน จดสาคญของการพดเทจกเพอหกรานตดรอนผลประโยชนของผอน มเจตนาจะเบยดเบยนผอน ตองจบสาระนใหไดวา หลกสาคญของศล ๕ คอ มเจตนาทจะเบยดเบยนผอนหรอเปลา ตงแตศลขอหนงไปถงขอสดทาย กเอาหลกนเปนตวตดสนทสาคญ

การพดเทจทผดศลแนนอน กคอเจตนาพดเทจเพอใหเขาเสยผลประโยชน เพอกดกนเขาไมใหไดรบผลประโยชนนนเชน ถาเขาเดนไปตรงน แลวเขาจะไดประโยชนตามทเขาประสงคพอเขามาถามทางเราวาจะไปตรงนน ตองเดนทางนใชหรอเปลา?เราคดวาจะไมใหนายคนนไดประโยชน เรากเลยแกลงเสยเลย โดยบอกไปวาไมใช ใหไปทางโนนแทน อยางนมเจตนาทาลายผลประโยชนเขา กชดเลยวาเปนการผดศล

ทนในกรณหมอพดเทจ ไมบอกคนไขทมอาการหนกอยางตรงๆ โดยทหมอมเจตนาด คอตองการใหประโยชนแกคนไข ซงจตใจยงไมเขมแขงพอทจะยอมรบสภาพปวยไขของตน หมอกเลยยอมพดเทจ ในกรณนเจตนาทจะคดทาลายประโยชนของคนไขไมม ความผดกเบาไปเยอะแยะ

แตกเหลอความผดอยสวนหนง คอบอกไมตรงตามสจธรรมแลวกมขอเสยสวนหนงดวย เพราะวายงมความดงามสงขนไปอกขนหนงทจะเกดมขนเมอเราสามารถพดความจรงไดแมกบตวคน

๕สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)๑๒ มองใหลก นกใหไกล๕สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๓๒

๑๓๒

ไข ซงถาคนไขยอมรบความจรงแลวเขาจะไดประโยชนจากความจรงยงกวาการทเราไปพดเทจใหเขาหลงคดวาตวจะหาย ถกไหม?เพราะฉะนน เราตองไมตดสวนนไปดวย วามนกมสวนทเสยอยเหมอนกน คอมนไมสมบรณ

เพราะฉะนน อยามองในแงเหนแกคนอยางเดยว จะตองคานงถงการรกษาธรรมดวย เพราะในทสดแลวคนกไดประโยชนทสงสดจากธรรมนแหละ ธรรมเปนความจรงของธรรมชาต เปนมาตรฐานทสมาเสมอตลอดกาล แมแตเราทาใหเสยสจธรรมไปเพยงหนอย กยงถอวามความผดมขอเสย ไมพนโดยสนเชง

ถาม หลงเหตการณ มการพดกนมากดวยทศนะทแตกตางกนในเรองของการใหอภยแกผทาผด จงอยากกราบเรยนถามวา ในเรองการใหอภยนน ควรมหลกการ เงอนไข หรอขอบเขตแคไหนอยางไร จงจะเกดประโยชนแกตนและสวนรวม?ตอบ เราใหอภยได แตเราใหความชอบธรรมไมได เราใหอภย กคอไมมภยจากเราแกเขา แตความชอบธรรม หรอความผดธรรมเปนเรองของธรรม ไมขนตอเรา เราเปลยนมนไมได

ทน การใหอภยนน มนกมการใหอภยในจตใจ กบการกระทาภายนอก ซงเปนเรองการแสดงออก การใหอภยในจตใจเปนเรองทเราควรจะตองให การใหอภยตองออกมาจากในจตใจ หมายความวา เราจะไมถอเอามาเปนเรองทจะทาการใดๆ ดวยความเคยดแคนชงชง แตการกระทาเพอรกษาธรรม เพอรกษาประโยชนของ

๖ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๓

๑๓๓

สงคมนน เรายงตองทา ตรงนตองแยกใหออกในกรณอยางน เรากจะลงโทษคนโดยทวาเราไมไดทาดวย

ความชงชง แตทาเพอรกษาธรรมของสงคม ซงบางทเรากตองทาเพอรกษาประโยชนสขของสงคม แตการทเราทาโดยไมมการเคยดแคนชงชงนน จะทาใหการตดสนตางๆ เปนธรรมมากขน มนจะบรสทธและเปนไปโดยปญญา เพราะถาเราตดสนดวยความเคยดแคนชงชง มนกจะเบยงเบนไปได อคตจะเกดขนใชไหม

ดงนน ทางจตใจเราจงควรใหอภยไวกอน อเบกขากจะเขามา ตอนนละคออเบกขาดวยปญญา เพราะจตเรยบสงบ ไมมความเคยดแคนชงชง และไมเอนเอยง กตดสนเรองตางๆ ไปดวยความรบผดชอบ เพอรกษาธรรม

สวนการแสดงออกภายนอกนน เราอาจจะแบงเปนขนตอนเพราะการทจะใหอภยหรอจะลงโทษใครแคไหน กตองมลาดบ เชนเรองน เราจะตองหาหลกวาอะไรเปนจดสาคญทจะเปนตวตดสน เชน

หนง เพอใหธรรมของสงคมดารงอย เพอความเปนแบบอยางของสงคม

สอง เพอประโยชนสขในระยะยาว ในกรณนเราควรปฏบตอยางไรจงจะไดประโยชนแกสงคมมากทสด

นเปนขอพจารณาในการตดสน แลวกมาดในสวนของตวบคคล โดยควรคานงถงคณธรรมของเขาดวย เชน ดวาเขามความสานกไหม ความสานกนนตองเปนไปดวยความบรสทธใจ หรอบางทกตองมการใหปญญาแกเขาดวย เพราะบางทเขาทาผดโดยม

๗สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๓๔

๑๓๔

ความบรสทธใจ เขาใจวาทเขาทานนถกตองดแลว ซงเขาเขาใจผดพลาด เพราะเขาไมมปญญาทจะมองอะไรไดอยางรอบดาน อยางนกตองถกเถยงกน กมาใชปญญาพดกน ใหเขาเหนวาสงทเขาทามนเปนผลเสยอยางไร เสยประโยชนของสวนรวมอยางไร

ถาเขาไดเขาใจขอมลอะไรตางๆ อยางนแลว เขายงไมสานก อยางนกคอยวากนอกท แตเราตองมการทาเปนขนตอนกอน ไมใชวาอยๆ จะไปทาใหเขาสานกทนททนใด แลวการสานกนนกมกเปนไปตามความหมายของเรา

บางทกเปนอยางนนนะ คอเปนการสานกในความหมายของเรา เพราะฉนเหนวาอยางนถก เขาตองสานกตามทฉนตองการสวนคนผดเขากคดเหมอนกนวา ฉนกวาของฉนอยางนถก แลวจะใหฉนสานกอะไรยงไง เพราะฉะนนเราจงตองสรางปญญาขนกอนสานกทชอบธรรมมนกเกดจากปญญาทมองเหน และเขาใจความเปนไป

ถาม แลวอยางการใหอภยภายในจตใจน หมายถงวาเราใหไปโดยทไมมเงอนไขเกยวกบสานกหรอไมสานก?ตอบ ใช เพราะวามนเปนเรองของความเคยดแคนชงชง เปนเรองของกเลส เราควรใหอภยไดเลย ไมใหมความเคยดแคนชงชง ถาเราจะรกษาธรรม จะทาใหถกตอง กตองไมทาดวยความเคยดแคนเพราะนนกจะกลายเปนอคต แตการปฏบตภายนอกนนตองวาไปตามธรรม ใหธรรมะเปนตวตดสน

๘ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๕

๑๓๕

ถาม แลวกรณทผปกครองหรอประชาชนทคดวาการทเขาลงมอปราบปรามอยางรนแรง เพราะตองการรกษาผลประโยชนของสงคมสวนใหญ อนนเราจะมหลกการวนจฉยหรอมองแงมมไหนไดบาง?ตอบ มนกมหลกอย ขนแรก ตองเอากนทเรองของ เจตนา กอนสวนความรและสตปญญากเปนอกเรองหนง ตอนแรก ตองดวาตอนทจะทานน เขามเจตนาอยางไร เขาทาดวยความบรสทธใจจรงๆ ไหม ทคดวาทาอยางนกเพอรกษาประโยชนของสวนรวม ถาเขาเขาใจวาเปนอยางนนจรงๆ ดวยเจตนาบรสทธ เรากตดสนไดขนหนงวาเขาเจตนาด

แตยงไมหมดนะ เพราะสตปญญากเปนตววนจฉยดวย เขาอาจจะตดสนใจดวยสตปญญาทบกพรอง

ทน เวลาทเราพจารณาปญหาน เราไมไดพจารณาเฉพาะตวเขา แตเราพจารณาเพอประโยชนแกสงคมตอไป เพอใหคนรนหนาไดมแบบอยางดวย จะไดเปนแนวทางในการทจะมาพฒนาคนกนตอไป

ในการทเขาตดสนใจนน คงไมใชเปนการทาดวยจตทมองคประกอบอยางเดยว ไมใชเจตนาอยางเดยวลวน คอในสถานการณในเวลาอยางนน มนมความรสกในเรองการตอสกนแทรกซอนอยดวย โดยเฉพาะความรสกในดานทฏฐและมานะ

แลวในสถานการณอยางน ฝายไหนยนยนกบตวเองไดไหมวาตนตดสนใจและทาการทงหลายดวยความบรสทธใจจรงๆ เพอธรรม และตามธรรมลวนๆ ไมถกทฏฐหรอมานะเปนตน เขามาม

๙สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๓๖

๑๓๖

อทธพล บางทมนกเปนแบบนกนทงสองฝาย คอไมใชฝายใดฝายหนงจะบรสทธจรง เพราะฉะนน ทานถงไมตดสนใครงายๆ เพราะฝายทจะใหอกฝายหนงสานกนน ความจรงตนเองกมองขามสวนทตวบกพรองไป หรอพยายามไมมอง

เพราะฉะนน ถาจะเอากนใหสจรตชอบธรรมดจรงๆ กตองเปดใจอยางเตมท โดยมงทความบรสทธดงามของสงคม

ทวามาน มองเนนในแงของคน ทน ถามองในแงของธรรมในความหมายทสมบรณตามธรรม และเพอใหคนเขาถงธรรมไดโดยสมบรณ จะตองยอมรบกอนตงแตตนวา การใชวธรนแรง เปนการกระทาทบกพรอง ทงในแงทยงมการทาราย และเปนการขาดความสามารถทจะทาใหบรรลจดหมายทดดวยวธการทดกวานน

ปญหานจงโยงไปถงเรองการพฒนาคนดวย วาทาอยางไรถงจะใหคนมพฤตกรรมแสดงออกในระดบสง มพฤตกรรมทเปนธรรมจรงๆ เอาตรงนเปนตวเกณฑไวกอน เจตนาของจตใจภายในกคอยวากนอกท

เมอเอารปธรรมหรอพฤตกรรมไปตดสน ในกรณนกตองถอวาเปนความผด คอมความผดในระดบศลแลว เพราะมการฆาฟนกนเกดขน

ทนขนตอไปกพจารณาลกลงไปในระดบจตใจ วาการทมพฤตกรรมออกมาอยางน เขามเจตนาอยางไร มความคด ความเขาใจ มปญญาอยางไร กวากนไปเปนขนๆ เปนลาดบ

คอ เราจะพจารณาพฤตกรรม แลวกจตใจ สภาพจต คณธรรม

๑๐ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๗

๑๓๗

และแรงจงใจทอยเบองหลง แลวกปญญาความร ความเขาใจ ถาเมอไร ๓ สวนนสมบรณแลว เรากสบายใจ ดงนน จงใหพจารณา๓ สวนนเพราะสาคญมาก คอ

หนง พจารณาพฤตกรรมทปรากฏ อนนตดสนงายทสดพฤตกรรมของบคคลนนมขอเสยหาย มการเบยงเบนจากมาตรฐานทางศลธรรมเกดขนหรอไม

สอง ในแงสภาพจต แรงจงใจอะไรททาใหเขากระทา มนเปนไปดวยคณธรรมอะไรหรอเปลา มอะไรแอบแฝงไหม

สาม ปญญาทรเขาใจ ททาใหสามารถทาการเพอบรรลจดหมายทดงาม ดวยวธการทดงามถกตองชอบธรรมมากทสด

ถาพจารณากนใหรอบดานอยางน กจะเปนทางทจะทาใหพฒนาคนตอไปได แลวทกคนจะตองสานกวาเราตองพฒนาตวเอง ไมใชอยกนแคระดบเทาน

ทง ๒ ฝายจะตองพฒนาตอไป ไมวาฝายผปกครองหรอฝายประชาชน หรอฝายไหนกบฝายไหนกตาม ตางกจะตองพฒนาตนเอง

ถาเราพจารณาในแงนแลว มนกเปนเรองของมนษยทเรายอมรบความบกพรอง และเราตองปฏบตไปตามธรรม เพอรกษาธรรมและประโยชนสขของสงคมไว แลวกในแงพนธะตอบคคล ทกคนจะตองพฒนาตนเองตอไป

ถาไมคดอยางน มนกจะดงดนเอาชนะกน แลวกไมมองดตวเองวาจะตองพฒนาตวเอง เรองกหยดอยแคนน แลวกไป

๑๑สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๓๘

๑๓๘

เรยกรองจากฝายตรงขามตอนนปญหาอยทการเรยกรองกน ตางฝายกเรยกรองจาก

อกฝายหนง ทฏฐมานะกเกดขนมา แลวกมาหาทางปกปองตวเองปญหานกจะกลายเปนวงจรหมนซารอยกนตอไป เพราะฉะนน ถาแกปญหาถกจด ทกคนจะตองเหนแงทวาตวเองจะตองพฒนาตนเองดวยกนทกคนทกฝาย

ถาม ทน ลกษณะของสภาวะจตนมนไมมใครรได นอกจากตวคนนนเอง แสดงวาลกษณะของการวเคราะหจะตองเปนการวเคราะหเฉพาะตว คอคนนนจะตองเปนคนปรบปรงตวเอง แลวเราจะวดหรอรไดอยางไร?ตอบ เพราะฉะนนจงบอกวา ทมองเหนไดงายคอพฤตกรรม เราจงวดดวยพฤตกรรมกอน เกณฑการตดสนเบองตนจงใชระดบศล คอเปนเรองของพฤตกรรม เนองจากเรามองไมเหนจตใจจรงๆ ของเขาเราจงตองเอาพฤตกรรมเขาวด อยางเหตการณทเกดนน ในแงพฤตกรรมหรอในระดบศล กผดแลว ไมควรจะใหเกดเหตอยางนเปนเรองทถอวาเขาตองรบผดชอบสวนหนง

แตทน ในแงของการพฒนามนษย ดานนามธรรมเปนตวแทตวจรงของคน ถงจะดยาก กตองพยายาม แมแตในทางกฎหมายหรอในกระบวนการยตธรรม กยงตองหาทางพสจนเจตนาเราจาเปนตองมองใหถงจตใจและปญญา และตวเขาเองกตองพจารณาวา ททาไปนนดวยแรงจงใจอะไรแน

๑๒ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๓๙

๑๓๙

สาหรบผอนนนอาจมองดไดยาก แตกไมใชจะตดโอกาสโดยสนเชง เพราะการพสจนแรงจงใจนนเปนไปไดเหมอนกน แตมนอาจจะยากหนอย จะตองไปพจารณาสภาพแวดลอม ไปดบคคลทเกยวของ ไปดลาดบเหตการณทเกดขนจากพฤตกรรม แลวอนนแหละจะโยงไปหาสภาพจตและแรงจงใจ จนสรปวนจฉยไดไมมากกนอย ไมใชไมไดเลย ตวสอแสดงมนมอย เปนหลกฐานใหเหนวาอยางนอยเขานาจะมแรงจงใจอยางนๆ

สวนดานปญญา กพอจะมองเหนไดจากวธปฏบต และพฤตกรรมนนแหละ แตหมายถงวธการทจะใหบรรลจดหมายทดงามดวยการกระทาทชอบธรรมนะ ไมใชหมายถงแควธทจะเอาชนะกน

ถามองอยางน ยาอกทวา มองปญญา ทความสามารถในการบรรลจดหมายทดงามดวยการกระทาทชอบธรรม มใชทความเกงกาจในการกาจดเอาชนะฝายตรงกนขาม เราจะเหนภาพของมนษยในวถของการพฒนาอยเรอย ไมตดตนอยกบปญหาระหวางตวบคคล

ถาม จตใจทจะใหอภย อาศยอะไรเปนปจจยใหเกด และจะรกษาจตใจทใหอภยนนใหดารงอยโดยมนคงไดอยางไร เพราะหลายครงทดเหมอนจะใหอภยได แตพอไดเหน ไดฟงอะไรซา หรอพบสงใหมกมกจะใหอภยไมไดอกตอบ การใหอภยนน ความเมตตากเปนหลกใหญ เปนปจจย

๑๓สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๔๐

๑๔๐

สาคญ เพราะเปนคณภาพของจตใจ ซงตรงขามกบความชงชงคงแคนโดยตรง แตมนจะหนกแนนกดวยปญญา คอตวคณธรรมนตองอาศยปญญาเปนตวนาใหเกดชองทางทชดเจน ไมงนมนกเปนเพยงความรสก ซงบางทกตองอาศยการยดถอดวยซา

คณธรรมทแทจะเกดกตอเมอปญญามความแจงชด อยางความกรณาในหมมนษยนน ไมวาความเหนใจ หรอความอยากจะชวยเหลอผอน หรออะไรตางๆ จาพวกน โดยทวไปตองมการปลกฝง เพอจะใหเขามคณธรรมอนนๆ ขนมา

แตเมอใดทเขามปญญาชดเจน มความเขาใจในชวตของมนษย เหนความทกข ความสข หยงถงเหตปจจยตางๆ ในตวคนนนๆ ชดขนแลว ความกรณาทแทจงจะเกดจากปญญานอกทเหมอนอยางพระพทธเจาทรงมความกรณาทบรสทธเพราะเกดจากปญญา คอเขาใจชวตมนษย จากประสบการณในชวตของพระองคเอง เมอทรงมองเหนสตวทงหลายขาดอสรภาพ จงอยากชวยเหลอปลดเปลองใหพนจากความทกข ความกรณาจงจะมฐานทมนคง เปนคณธรรมทแทจรง

สวนคณธรรมทเราใชกนโดยทวไป เปนคณธรรมประเภททเราพยายามปลกฝง บางทกอาศยวฒนธรรมประเพณ แลวกระบบวถชวตของสงคมมาชวย ทาใหเขาไปประทบอยในใจเปนความเคยชนของจตใจไป แตมนยงไมใชตวแทของจรง จนกวาจะเกดจากปญญา

การมคณธรรมทจะใหอภยแกใครนน กอาศยเมตตาเปน

๑๔ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๑

๑๔๑

ตวประกอบสาคญ แตทน ถาความเขาใจยงไมชดเจน มนกทาใหมอะไรทยงกนใจ หรอมอะไรทยงรสกไมโลง ไมโปรง ยงตดขดอย จนกวาเราจะเขาใจความจรง เขาใจชวต เขาใจเพอนมนษย และธรรมชาตของมนษยนนละ เราจงจะถงขนใหอภยไดจรง ซงทจรงคออภยเองโดยไมตองใหอภย

ทวามานกคอบอกวา ปญญาเปนตวตดสนขนสดทาย ทจะใหคณธรรมทงหลายมความเปนของจรง ของแท

ทจรงเราคดอยางงายๆ กไดวา ทเขาทานนนะ มนเปนขอเสยของเขาเอง เปนผลรายตอชวตของเขาดวย ถาหากวาเขาไดพฒนาไปมากกวานน เขาไดแกไขปรบปรงตวแลว เขาจะมพฤตกรรมทตางออกไป ซงจะเปนประโยชนแกตวเขาเองและเปนประโยชนแกสงคมดวย

เมอเรามองเหนไดอยางนน เรากจะมความกรณาเกดขนแทน ไมมวไปโกรธอย คอรวาทเขาเปนอยางนกเพราะวา เขามความบกพรองทเปนความเคยชนอยางนน แลวความเคยชนกมรากฐานอยทมานะหรออะไรอนๆ ทมาหนนกนไวใหเขาพอใจทจะแสดงอยางนนอยเรอย

ทนทาอยางไรถงจะใหเขาเหนวา ททาอยางนเปนผลเสยแกตวเขาเอง ถาเขาแกไขเสยหนอย เขากจะไดประโยชนมาก ผลดกจะเกดกบตวเขาเองดวย แมแตในเรองความนยม หรอแกความเขาใจผดไดพดอยางนอาจจะกวางไปหนอย แลวกเปนนามธรรมมาก

๑๕สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๔๒

๑๔๒

ถาม อกประเดนหนงทมขอถกเถยงในชวงนนกคอ เรองเกยวกบการสละชวตเพอรกษาธรรมะ อยางเชนชวงทมผประทวงดวยการอดอาหาร กมขอถกเถยงขนมาวา การอดอาหารใหตายเปนการทารายตวเองในทางพทธศาสนา เพราะฉะนนจงไมควรจะอดอาหาร แตอกฝายหนงกบอกวา การอดอาหารอยางมเปาหมายนน เปนการอดอาหารเพอสละชวตรกษาธรรมะ ประเดนนกเปนขอทถกเถยงกนอยโดยทยงไมมความชดเจนในแงหลกธรรม จงอยากจะกราบเรยนถามทานในเรองน?ตอบ ประเดนนมหลายแงหลายมม คอ หลกการมอยวา การสละชวตเพอรกษาธรรมนนนะด แตทนในบางกรณ เชน การอดอาหารบางทกใชเปนเครองตอรองกน กลายเปนอบาย ตลอดจนเปนวธการตอส คอเรองมนอยทเจตนาดวยวามงอะไรแน หมายความวาแมแตตวเจตนาเองกตองมการวเคราะหวาเปนการสละชวตเพอรกษาธรรมโดยตรง หรอวาเปนเครองมอตอรองเทานน เรองนกเลยยากขน ไมงายทจะพดแงเดยว

เรองอยางน บางครงเรากยกความดใหเปนแงๆ ไป แตไมถอวาบรสทธโดยสนเชง เพราะถาในกรณทใชเปนเครองมอตอรองกน ไมใชมเจตนาทจะสละชวตแทๆ เพอเหนแกธรรม มนกกลายเปนอบายไป แลวทนเราจะไปรไดอยางไร เรากเลยตองดพฤตกรรมและดอะไรตออะไรหลายอยาง

เมอพดกวางๆ เราจงไดแตหลกการ วาหลกการนนไมผดพลาดหรอก ถาสละชวตเพอรกษาธรรม แตทนกตองดวาเขาทา

๑๖ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๓

๑๔๓

เพอการนนจรงไหม เพราะพฤตกรรมอยางเดยวกน อาจจะมเจตนาคนละอยางกได หมายถงวาตองวนจฉยทตวเจตนาเปนหลก

ถาม แลวถาสมมตวาเขามเจตนาเพอตอรอง แตตอรองเพอใหเกดเรองทเปนไปเพอประโยชนสวนรวม เราจะพจารณากรณนอยางไร?ตอบ ในกรณนน กดทเจตนาอกแหละ การมเจตนาเพอประโยชนสวนรวม กเปนเจตนาทด แตถาตางฝายตางกบอกกนวา ฉนกเจตนาดดวยกนทงนน เรองกเลยอยทวาใครจะฉลาดกวากน ใครจะใชเครองมอหรออบายทฉลาดกวากน เพอใหสาเรจวตถประสงคของตว และอบายนนเปนธรรมหรอไม

เพราะฉะนน ในเรองน แงทหนงทพจารณากคอ เจตนาบรสทธหรอไม นแงหนง และสองกคอวา ใครมอบายทฉลาดกวากนในการทาใหสาเรจวตถประสงคของตวเอง หรอบางทมนกไมใชเปนความฉลาด แตเพราะสถานการณอานวย ใครอยในสถานการณทอานวย แลวกใชสถานการณนนใหเปนประโยชนไดมากทสด การใชอบายหรอสถานการณนนเปนธรรมแกอกฝายหนงไหมเปดโอกาสแกการใชสตปญญาของประชาชนทจะเขาถงความจรงและความเปนธรรมหรอไม หรอเปนอบายทมาบงปญญาเสย

เพราะฉะนน สาหรบเรองราวอยางนเราจงไมสามารถตอบไดทนท เราคงไดแตพดหลกการไวให แลวกใหเขาไปคดเองดวยเราตองใหโอกาสแกคนทงหลาย ทจะศกษาพจารณาดวยปญญาของเขาเอง เราจะไมเปนผตดสนโดยตรง แตเราสามารถใหหลกการ

๑๗สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๔๔

๑๔๔

อาตมาคดวาเราอยในฐานะนมากกวา เพราะหลายอยางเราไมสามารถวนจฉยไดโดยชดเจนเดดขาด เราจงทงหลกการไวใหคด

แตทงน เรามเปาหมายระยะยาว มงทจะใหคนไดพฒนากนตอไป ไมใชตดอยทแคเหตการณแลวกถอวาเปนจดยต

การใหโอกาสใหคนไดใชปญญา ใหเขารจกคดวนจฉยเองได และพฒนาปญญาอยเสมอ อนนไมใชหรอทเปนหลกการสาคญอยางหนงของประชาธปไตย

ถาม แลวอยางกรณผทเสยชวตในเหตการณดวยการตอส คอรสกวากาลงตอสกบสงทไมชอบธรรม ทานคดวาควรจะวนจฉยอยางไร?ตอบ ถาหากรวมๆ แลว เรองนนใหเกดผลดทาใหเกดประโยชนแกสวนรวม เรากมกจะใชวธยกประโยชนใหเขา เพราะในรายละเอยดจรงๆ แลว เราไมรชดหรอกวาคนทเขาไปรวมแลวเสยชวตนนดวยเหตใดบาง มความคดจตใจอยางไรบาง บางคนกเจตนาดจรงๆบางคนกอาจจะไมไดมเจตนาอยางนน ในแงปญญากมความรเขาใจบาง ไมรไมเขาใจบาง อนนเรายกประโยชนให เพราะเราเอาผลรวมของเหตการณทงหมดวามนด

แตถาจะวเคราะหกนใหละเอยดชดเจน เพอประโยชนแกสตปญญาจรงๆ แลว เราจะตองมการแยกแยะพจารณาเปนแงๆไป จะไมพดอะไรแบบตดสนกนงายๆ แตเรากสามารถสรปอยางนวา เอานะ เพอความมงหมายในแงน เราตกลงวายกประโยชนให

๑๘ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๕

๑๔๕

ถาม การสละชวตเพอรกษาธรรมะ ทกระทาไปดวยความโกรธคอยอมสตายอยางนในแงพทธศาสนามองอยางไร?ตอบ ถาจะวนจฉยกนจรงๆ แลว พทธศาสนาวเคราะหทกขนเลยทกขนหมายความวา เอาละ เจตนานนด คอเหนวาสงนถกตอง ฉนจะทาเพอสงน แตในขณะททานนกมขอบกพรองเกดขน เชน มโทสะ ซงจะทาใหการพจารณาใชปญญามจดออนลงไป เวลาเราวเคราะห เรากจะบอกวา การกระทานด แตมจดออนตรงนๆ อยางนเปนตน เราจะพดแบบนเพอประโยชนในการพฒนามนษยทงหมด

หลกการกคอ เราจะวเคราะหกนเปนเรองๆ ไป เหมอนอยางเรองทวา เดกคนหนงไปขโมยเงนมาใหแมทปวย เพอมารกษาแม เราจะตองวเคราะห ไมใชพดไปรวมๆ เหมาทเดยว หรอพดแบบตคลมวาดหรอไมด คอตองแยกแยะวา การทเขามความกตญ รกแมแลวเสยสละนนนะด แตการทไปลกของนนไมด ทาใหการแสดงความกตญของเขาตรงนมจดออนลงไป มจดเสยไมสมบรณ แตเราไมไดไปปฏเสธความดของเขาเลย

อยางนคอททานเรยกวาเปน ‘วภชวาท’ หมายความวา ตองแยกแยะออกไปใหชดเปนเรองๆ แลวมนจะเปนประโยชนในการพฒนา แมแตกบตวเดกผนนเองดวย วาเรายอมรบความกตญของเธอนวาดมากทเดยว เราตองยกยองสรรเสรญ แตวาเธอตองพฒนาตวเองใหฉลาดยงขน มสตปญญามากขน แลวกพยายามทาโดยทวาไมใหเกดผลเสยดานอนดวย เพราะดานทเสยนน อยางนอยมนกเปนขออางสาหรบคนอนทอาจจะไมมเจตนาดเหมอน

๑๙สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๔๖

๑๔๖

อยางเดกคนนกได แตเอาไปเปนพฤตกรรมสาหรบอางวาทาไปเพราะเสยสละ

ดงนน เราจงตองแยกแยะทงเพอประโยชนแกสงคม และเพอประโยชนแกตวบคคลผนนเองดวย ในการทเขาจะไดพฒนายงขนไปอก

ในเวลาทเราบอกวาคนๆ นนเขาทาเพอความถกตอง เรายอมรบเจตนาตอนนนวาด มงหมายเพอสงทด จนยอมแมกระทงเสยสละชวต เรยกวาเปนความดอยางมาก แตเรายงไมไดพจารณาจดอนเลย

ยงไมตองพดถงความโกรธทแทรกเขามาหรอก แมแตจดทเขาวาถกตอง เรากยงอยในขนทตองไปพจารณาอกท เพราะวาบคคลนน บางทเขาใจสงทถกตองนนโดยไมมปญญาแจมชด บางทกโดยยดถอตามเขาไป ซงเปนอนตราย ถาทาอยางนบอยๆ เขาจะถกชกจงไดงาย

ในกรณเฉพาะนนอาจจะไมเสยหาย ไมเปนไร เพราะพอดวาเปนกรณทจรงและถกตอง แตในกรณอนๆ ถาเขาไมไดใชปญญาอยางน เขาอาจจะถกชกจงใหเขาไปทาสงทเขาใจวาถกตอง ทงๆ ทอาจไมถกตอง เราจะตองพจารณาวาเขาทาดวยสตปญญาของตวเองหรอเปลา มความเขาใจชดเจนไหม กเปนเรองของการพฒนาคนอยางทวามาแลว อยาทาการวนจฉยชนดทเปนการตดหรอปดกนหนทางของการพฒนามนษยไปเสย

๒๐ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๗

๑๔๗

ถาม ยงตดใจตรงประเดนวาในสวนของจตของผทสละชวตเพอรกษาธรรมะนน ตามหลกธรรมแลว ผสละชวตนนจะตองมจตซงมงทตวธรรมะจรงๆ คอไมใชมงทวาตองการเพอใหเกดผลตามทฏฐ หรอวาตามมานะของตนเอง ใชหรอไม?ตอบ โดยหลกการกแนนอนวาตองอยางนน คอ เพอธรรม ไมใชเพอเหนแกตวในรปใดรปแบบหนง แมแตเหนแกชอเสยงของตวเองมนกมจดดางพรอยแลว แตกหมายความวา มนอาจจะมสวนเสยนอยลงไปตามความเบาของอทธพลกเลส คอกเลสตวใหญ ซงบงการพฤตกรรมมนษย ไดแก ตณหา มานะ ทฏฐ

ตณหา กคอตองการผลประโยชนเพอตวเอง หาสงบารงบาเรอความสขสวนตว แลวก มานะ คอตองการความยงใหญของตวเอง อยากไดอานาจความโดดเดนในอะไรกตาม แมแตความมชอเสยงโดงดง แลวก ทฏฐ คอความยดถอเอาความเหนของตวเองไมฟงใคร

ทงสามตวนจะเขามาบดบงและชกจง ทาใหมนษยหนเหพฤตกรรมของตนออกไปจากธรรม ทน ถาเราจะสละชวตเพอเหนแกธรรม มนกตองไมใชดวยสามตวน

ถาม แตบางทคนกเขาใจไปวา ทฏฐทตวเองยดถอนนเปนสมมา-ทฏฐ กเลยสละชวตตวเองตอบ นแหละ เพราะฉะนนเราจงตองระวงจดนดวย คอวา จะตองมการเตอนตวเองใหระวงวา มนเปนทฏฐของเรา หรอวาเปนความจรงของธรรมกนแน

๒๑สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๔๘

๑๔๘

ถาม แลวเราจะมวธตรวจสอบตวทฏฐนไดอยางไรบาง?ตอบ เราตองมองวา ทฏฐเปนขนตอนหนงในการเขาถงความจรงของมนษย เราพยายามเขาถงตวสจจะ คอความจรงทเปนกลางๆทเปนธรรมชาต เปนสากล

ทน ในขณะทเราเรมหาความจรง หรออยระหวางทางของการหาความจรงนน เราไปไดความรความเขาใจบางอยางและเกดมขอสรปอยางใดอยางหนงเขา กมกจะเกดความยดถอวาเปนของตวขนมา ทน พอใครไปกระทบสงนเขา มนไมใชกระทบสงทยดถอแตมนมากระทบตวตน ถงตอนนกทาใหเกดปญหา

เราจะแยกไดไหมวา ระหวางสงทเรามองเหนวาเปนความจรงกบตวเรานน การกระทบมนกระทบทตวเราหรอมนกระทบทตวความจรง ถากระทบทตวความจรง เราจะยนดตอนรบ เพราะเราตองการเขาถงความจรงแทใชไหม

ธรรมาธปไตย หรอการยดถอธรรมเปนใหญนนแหละ ทมาแกเรองทฏฐนได คอถาใจเราอยทความจรงแลว ความรในความจรงเทาทเรามองเหนนแหละ จะเปนตวชวยใหเขาถงความจรงทสมบรณ

แตถาเมอไรเราไปยดความรเขาใจเทาทมทถงนน เปนตวฉนของฉน เปนความเหนของฉน พอเขาพดอะไรเกยวกบสงทเรามองเหน มนกมากระทบทตวเราดวย สงทเรามองเหนนนแทนทจะเปนตวชวยใหเขาถงความจรง กกลบกลายเปนอปสรรคตอการทจะเขาถงความจรงไปเลย ทาใหเราไมพฒนาสกาวตอไป เพราะพอกระทบตวฉน ฉนกทนไมได ฉนกเลยกลายไปปกปองสงนนไว ถงตอนน

๒๒ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๔๙

๑๔๙

ความเหนทฉนยดถอไวนน มนสาคญยงกวาความจรงแลวใชไหมนคออปสรรคใหญของมนษย แลวทาอยางไรจะแกได ทาน

จงบอกวา ตองพยายามฝกคนใหเปนธรรมาธปไตย คอยดถอธรรมเปนใหญ กเพอแกปญหาอนน

ถาม การเกดสถานการณซงทาใหฝายใดฝายหนงตองใชความรนแรงเขาแกปญหา หรอเขาตอบโตดวยความโกรธหรอเพอปองกนตนเอง พทธศาสนามองการใชความรนแรงโดยความจาเปนนอยางไร?ตอบ ในบางกรณเราอาจจะเหนใจ แตไมวาในกรณใดกตาม เราจะวนจฉยไดวาวธการนนยงไมดจรง หมายความวา ถาหากวาคนมความสามารถจรง เขากจะใชปญญาและคณธรรม ทาใหไมตองมความรนแรง

ไมใชคณธรรมเพยงอยางเดยว ทจะยบยงความรนแรงไดตองมปญญาดวย ยงถามปญญามาก เขากสามารถใชวธคณธรรมไดมาก คอ คนนนฉลาดจนกระทงวาไมตองใชวธรนแรงมาชวยเลย เพราะการทตองรนแรงกนนน เนองจากคนหาชองทางอนไมได คนยงไมฉลาดพอ

ถาเรายอมรบความจรงตรงนได โดยไมคดวาอะไรตออะไรตวทาแลวตองถกหมด มนกจะเปนทางของการพฒนามนษยไดตอไป เพราะการทเรายอมรบตวเองวา ทเรารนแรงนน เพราะเราเองยงไมเกงจรง ถาเราเกงจรง มปญญาจรง เราจะทาไดสาเรจโดยไมตองใชวธรนแรง

๒๓สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๕๐

๑๕๐

เพราะฉะนน คณธรรมจงตองมากบปญญา ถาไมมปญญาเตมทบรบรณ คณธรรมกไปไมรอดเหมอนกน คณธรรมกทาไดแคยอมเสยสละตวเองตายไปเลย เหมอนอยางพระโพธสตวในตอนทบาเพญบารม ยงไมบรรลโพธญาณ

คอ พระโพธสตวนนเรากตองยอมรบลกษณะอยางหนงวาทานบาเพญความดอยางยง แตทานยงไมใชคนทสมบรณนะ ทานยงอยในระหวางขนตอนของการพฒนาตนเอง ดงนนจงไมใชหมายความวาการกระทาของพระโพธสตวจะถกหมด แตเจตนาของพระโพธสตวนนด คอมความเสยสละ สวนนเปนคณธรรมเตมท แตวาสงนบางททานทาไมถก อนนเปนจดหนงทคนมกจะมองขามไป

อยางพระโพธสตวหลายชาตกไปบวชเปนฤษ บาเพญฌานไดผล จบแลวกตาย พอมาถงพระพทธเจา ทานบอกวาทไปบาเพญฌานจบแคนนมนยงไมถกตองหรอก พระโพธสตวทานพฒนาตวของทานเตมท ตอนนนทานไปไดถงขนนน ทานกตองยอมตายเพอรกษาคณธรรมไวโดยไมทาวธรนแรง คอยอมสละชวตใหเขาไปเลย อนนกเปนเรองของการเลอกในขนทยงไมสมบรณ กเอาทคณธรรมกอน

ทน ถาถงขนทสมบรณนน มนจะตองมปญญามาเปนตวชวยหาทางออกเพอใหคณธรรมอยได และใหทาสาเรจดวยคณธรรมไมอยางนนคณธรรมกกลายเปนเบยลางไป กถกฝายทไมมคณธรรมจดการหมด

๒๔ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๑

๑๕๑

คณธรรมทาใหเราเสยสละเพอจดมงหมายทเหนวาด แตตองมปญญา ถงจะรไดชดเจนวาจดหมายนนดจรง และสามารถบรรลจดหมายทดนนดวยวธการทดดวย

ถาเราใชปญญาพจารณายอมรบขอบกพรองทยงมอย เรากจะมการพฒนามนษยกนตอไป ไมตองหมนเวยนอยในวงจรรายทซารอย

ถาม ในชวงทเหตการณตางๆ วนวายหรอแมแตในปจจบน ทมกจะมขาวสารมากมายชวนใหไขวเขว เราควรจะมวธคดหรอทาทอะไร อยางไร ตอการรบฟงสงตางๆ ทผานเขามาตอบ เรองนอยทฝายผทาขาว กบผฟง ทงสองฝาย คอพดรวมๆแลว ทงสองฝายนตองมงทตวธรรม ทตวความจรง ความถกตอง

อยางผทาขาวนน ถาเสนอขาวอะไรตางๆ โดยมความรสกไปยดฝายหนงวาเราจะเอาอยางนละนะ เขาจะมความรสกเลยวาเขาจะหาทางทาอยางไรใหคนเขาใจตามทเขาอยากใหเขาใจ ถงตอนนเขาจะไมคานงถงตวความจรงแลว จะมงแตในแงของฝายวาเราจะใหฝายของเราชนะ ใหคนเหนดวยกบฝายของเราอยางนเทานน เพราะฉะนนพฤตกรรมทแสดงออกมาเปนขาวเปนอะไรกหนเหหรอเอยงหมดเลย

มนษยในสงคมทยงพฒนาไปไมถงทสด กเพราะจดน คอถงจดหนงแลวกจะมาตดเรองการทยดถอฝกฝายอย แลวตวเองกจะพยายามใหสงทตนยดถอหรอฝายทตนยดถอเปนฝายทถกตอง

๒๕สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๕๒

๑๕๒

เพราะฉะนน การทจะแสวงหาความจรง หรอการทาใหคนเขาถงความจรงแทๆ นน จงไมคอยม

ทน ในแงของเราผฟงหรอผสดบ เรากตองรทนความจรงนวา คนสวนใหญเปนอยางทวานแหละ เพราะฉะนนเราตองรและเขาใจความจรงของชวตจตใจของเขา โดยเราจะไมตเตยนเขาละเราเพยงแตรใหเทาทน และตวเราเองกมหนาทจะตองคนหาความจรงความถกตองทแทไปดวย อนนกจะเปนสตทจะทาใหเราไดใชปญญา เรยกวามโยนโสมนสการ คอรจกทาในใจโดยแยบคาย ไมใชหลงตามไปอยางงายๆ กบถอยคาทฝายใดชกจง

บางททงสองฝายกมทงสวนถกแลวกสวนผดดวยกนทงนน ทนแตละฝายกมกจะพยายามใหฝายหนงผดแทๆ กบอกฝายหนงถกแทๆ คอจะเอากนรอยเปอรเซนตทงสองฝาย เพราะฉะนนมนกขดกบความจรง

คนเรามกจะไมยอมกน เพราะตางกมความยดถอ ตรงนแหละคอกเลสของปถชน คอจะยดถอเอาทตวจะเอา แลวกจะเอยงไปใหเตมรอยเปอรเซนต เพราะฉะนน คนทพจารณาจงตองรเทาทนความจรงในธรรมชาตของมนษยขอน แลวกมองเขาดวยความเหนใจนะ ไมใชวาเราจะตองไปดาไปวาอะไรเขา แตกจะตองหาโอกาสเตอนเขาดวย วาอยาไปเอาอะไรแตเพยงแงเดยว หรอวามเจตนาทจะหาทางชกจงใหเปนวา อยางของฉนเทานนจงจะถกตอง คอถาหากวาแตละฝายมการพจารณาตวเองบาง มนกจะทาใหมการปรบปรง

๒๖ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๓

๑๕๓

เพราะฉะนน เราตองยอมรบวา มนษยทงหลายมขอบกพรองมจดออนอย แลวเรากควรปรบปรงพฒนากนเรอยๆ ไป ถาเรามความรสกอนนอยบาง เราจะไมมองแตวาจะเอาชนะกนหรอตองใหอกฝายหนงผด หรอเราถกตองเตมบรบรณ แตเราจะมองขนไปหาสงทสงกวานน โดยไมมวมาตดอยแคสองฝายของคน คอเรามองไปถงสงทดงามประเสรฐสดคอธรรม นนกคอ เรามงเขาหาสงทเปนตวธรรม แลวเราทงสองฝาย หรอจะกฝายกตามกพากนเดนทางเขาสสงทดงามสงสงหรอความสมบรณนน

ถาม แตปถชนนน มกจะเขาไปเกยวของกบเหตการณตางๆโดยถกครอบงาดวยอคตทง ๔ (ลาเอยงเพราะรก เกลยด หลงกลว) เราจะแกไขเรองอคตทง ๔ ไดอยางไร?ตอบ ถาเปนปถชนกตองเรมจากการพฒนาใหพนภาวะของอนธพาลปถชน มาเปนกลยาณปถชน พอเปนกลยาณปถชนแลวแมอคตยงไมหมดจากใจ แตจะมสตทจะไมยอมตามอคตนนสามารถทจะบงคบตวไมใหอยในอานาจของสงเหลาน

หมายความวา เมอมอะไรเกดขน เราตองตรวจสอบตวเองเสมอ การทเรารวาอคตทง ๔ นนมอยในปถชนทวไป และพนฐานของมนมาจากความชอบ-ไมชอบ เรากจะไดเตอนตวเองใหตรวจสอบวา เราจะทาการครงนนน เราตดสนหรอวนจฉยไปอยางมอคตอยหรอเปลา ถามตวเองเสยหนอยกยงด พออยางนมนกจะออกมาในแงพฤตกรรมวา เราไมรบผลนผลน หนหน ตดสนวนจฉยไปทนท

๒๗สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๕๔

๑๕๔

เพราะมนอาจจะพลาดดวยอคตได เราจงตองแสวงหาขอมลใหชดกอน มนกจะทาใหเรามพฤตกรรมในการแสวงหาขอมล เชน เราอาจจะไปปรกษาไถถามคนอน ฟงความรความคดของเขากอน

สรปกคอวา หนง ตองมสตเตอนตนเอง แลวกมการสารวจตนเอง สอง เพอใหไดผลอยางน เรากตองมวธการ โดยเราจะรบฟงและแสวงหาขอมลขอเทจจรงและความจรงใหมากทสดกอน อนนแหละคอธรรมาธปไตยละ

หมายความวา เราจะวนจฉยโดยใชปญญาอยางเตมท ทนจะใชปญญาอยางเตมทไดอยางไร กตองหมายความวาเราไดพจารณาขอมล ขอเทจจรงตางๆ มากทสดอยางเพยงพอแลว เรองมนจะโยงกนไปเอง

ถาม ในสวนของผปกครองนน เขาควรจะไดขอคดอะไรบางจากเหตการณทเกดขน?ตอบ กพดไดในแงหลกธรรมทเปนนามธรรม คอปญหาของคนนนมนเกยวกบการยดตดในตวตน บางคนกมทฏฐมาก บางคนกมานะมาก บางคนกตณหามาก

ถาตณหามาก เวลาทาอะไรกเพอผลประโยชนของตวเองทงนน เราจะเหนไดในนกการเมองไมนอย บางคนทาอะไร ถาเพอผลประโยชนละกเอาทงนน สวนบางคนกมานะมาก ทาอะไรเกยวกบการเสยศกดศร เสยอานาจ ลบหล แลว จะยอมไมไดเลย บางคนกทฏฐมาก หมายความวา ถาเปนทฏฐหรอความเหนของฉนละ

๒๘ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๕

๑๕๕

กตองเอาใหได จะยอมไมไดเลยเหมอนกนกเลส ๓ ตวนแหละทคอยบงการมนษย คอ ตณหา มานะ

ทฏฐ ซงถามองแลว กไมเฉพาะผปกครองหรอก ทกๆ คนกมปญหานทงนน ถาไมมสตนกทจะมองดตว หรอตรวจสอบตนเองบาง และไมยดหรอคดนกระลกทจะเอาธรรมมาตงเปนใหญ ทจะยงตวไวเมอไรๆ กอยแคกบสามตวน ไมไปไหน ไมพฒนาไปไดเลย

ทน ทาอยางไรถงจะไดธรรม หรอความจรง ความถกตองดงาม ทจะเปนประโยชนแกประชาชนจรงๆ เรากตองมสตทจะสารวจตวเอง แลวกแกไข ไมยอมทาตามตวบงการสามอยางน ใหสารวจดวาทเราทานนเปนไปเพราะตณหา เพราะมานะ หรอเพราะทฏฐหรอเปลา พอเราเหนตวเราชดขนมา เรากยงตว เรากแกไขอยาไปทาตามมน แตมองมงไปทธรรม เอาธรรมมาทบมนเสย แลวหนไปอยกบธรรม และทาตามธรรม

ทนในแงของคนอน เขากตองสารวจตนเองดวย และคนทมงธรรมแทๆ ใชปญญาจรงๆ กจะชวยเขาไดดวย สมมตวาเขาคนนมมานะแรงอยแลว คนอนทมปญญากควรจะระวง อยาไปแตะทมานะของเขา กควรจะใชวธอนเสย ซงอาจจะทาใหการแกไขเรองนดขนได แตบางทกดวยความยดถอของตวเองทจะตองเอาอยางนนใหได กเลยมปญหา

หรอฝายหนงมานะแรง ฝายหนงทฏฐแรง แลวมาเจอกนเขากเลยหนกไปดวยกนทงสองฝาย กลายเปนปญหายงขน

๒๙สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๕๖

๑๕๖

ถาม โดยเปรยบเทยบแลว ตวไหนอนตรายทสด ตอสงคมสวนรวม?ตอบ มนหนกคนละแบบ คอบางคนนน เพอผลประโยชนของตวเองแลว เขาทาไดทกอยาง ไมวาจะแยงชง เบยดเบยน ขมเหง ทาราย ฆาฟนใครเทาไร กทาได

บางคน เพออานาจความยงใหญ กทาไดทกอยางเหมอนกน คอเพอใหฉนคงอานาจอย ใครมาขวางทางททาใหรสกวาถกทาใหเสยความยงใหญ จะทนไมไดเลย เขากจะทาไดทกอยางเหมอนกน

อกพวกหนงคอ เพออดมการณทเปนทฏฐของตนแลวอะไรๆ กทาไดหมด แมการยอมตาย เชน อดมการณชาตนยมอดมการณคอมมวนสต หรออดมการณยดถอศาสนา

ถาวาตามประวตศาสตรของมนษยแลว ปญหาของผปกครองในอดต คอกษตรยนน เรองของตณหาและมานะเปนเรองสาคญ

การยกทพทาสงคราม กดวยตณหา เพอกวาดรวบเอาทรพยสมบตมากมายไปครอบครอง แยงชงกามารมณกน

มานะกเปนอกอนหนงทสาคญมาก เพราะตองการความยงใหญเหนอใครๆ ตองการเปนมหาราช เปนราชาธราช หรอเปนกษตรยผเดยวทยงใหญทสดในประวตศาสตร อยางเชน อเลกซานเดอรมหาราช คอขอใหไดพดวาตนเองยงใหญทสดเทานน แลวกทาไดทกอยางเลย

๓๐ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๗

๑๕๗

ทนยคตอมา สงครามในหมมนษยมกจะเปนเรองทฏฐ เรองตณหามานะนนมกจะเปนกบบคคล แตกแผอทธพลไปถงหมคนดวย แตวาทฏฐนมกจะเปนระหวางมนษยเปนกลมเปนหม อยางทกาลงเปนปญหาของยคปจจบน และดวาจะตอๆ ไปดวย ทาใหเกดสงครามศาสนา สงครามระหวางคายอดมการณในรปตางๆ เรองทฏฐนไมใชเรองยอยเลยเหมอนกน

ถาม ถาเราจะแกปญหาตรงน ควรเรมจากตรงไหน อยางพระเจาอโศกนน เดมกแสวงหาความยงใหญมาก แตกยงกลบใจไดอยางทนททนใด เมอเหนผลทตนเองกอจากการทาสงคราม ซงมผคนลมตายมากมาย ผปกครองอนๆ จะมโอกาสเปนแบบนบางไหม?ตอบ พระเจาอโศกนน กลบใจกเพราะประสบสถานการณทกระทบจตใจรนแรงมาก ทาใหพลกความรสก กเหมอนกบคนทไดประสบการณอะไรบางอยางทพลกผนชวตของตน พระเจาอโศกกไดประสบการณทเกดจากการกระทาของพระองคเองทมผลมากตอจตใจ แลวกอาจจะประจวบกบทมหลกธรรมทเคยรเคยผาน ไดชองเขามาใหความคดในทางใหม กเลยทาใหเปลยนไปเลย ขณะทราชามากมายเจออยางพระเจาอโศก กไมไดคดอะไร กลบฮกเหมหนกขน

ทนในกรณทวไป เราจะไปมวหวงจงหวะอยางนนไมไดมนษยเราจะตองพยายามพฒนาตนเอง อยางนอยกใหมสต แลวกมการสารวจตวเอง ใหมความรทนและมความสามารถทจะยบยงไมปลอยตว ไมยอมตามใจตวทกลดกเลสพวกนน

๓๑สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๕๘

๑๕๘

แคนทมนษยจะพอทาได คอไมยอมตกอยใตอานาจของมน แลวกมสงทจะตงไวเปนหลกใหตวยนหยดไดมน คอยดถอธรรมเปนใหญ โดยเอามาขมทบมน หรออยางนอยกเปนตวคานไวสาหรบมนษยปถชนทาไดในระดบน กจดวาด

ถาม แลวในแงของการใชความรนแรง ในฐานะทเมองไทยเปนเมองพทธ ควรจะไดขอคดอยางไร ทงในสวนของผปราบ แลวกผถกปราบ?ตอบ เรองนกอยทการฝกฝนในเรองคณธรรม เพราะมนษยนนมความพรอมทจะรนแรงอยในตวเองแลว บางทเรากการาบกนไวหรอขมกนไวดวยวฒนธรรมประเพณ หรอดวยธรรมะทยดถอไวเชน สงสอนกนวา เราเปนชาวพทธนะ จะตองประพฤตอยางนๆ

แตทน พอเขาไปในเหตการณแลว สงทจะมาชวยกากบเหลานมนหายไป ทงผสง ผปราบ ผตอบโต กไปตามความรสกทพลงขนมาแทน ในขณะนน สงทเขามากากบจงกลบเปนฝายตรงขาม คอแทนทจะเปนคณธรรม กกลบเปนตณหา มานะ ทฏฐ มนกเลยออกมาในรปอยางน

ถาวาในแงของธรรมะ กเปนธรรมดาของธรรมชาตมนษยอยแลว มนอยทวาตวไหนจะเขามาบงการพฤตกรรมขนาดไหนอยางตอนนน ตณหา ทฏฐ มานะ เขามาบงการหมด กนาไปสการใชความรนแรง

ถาเราคานงถงจดมงหมายของธรรมอยเสมอวา ทเราทาน

๓๒ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๕๙

๑๕๙

เพอประโยชนสขแกสงคม เพอความดงามของสงคมไทย เรากจะมองทมนษยทงหมด ถาเราสานกตระหนกอยในจดหมายน กจะทาใหเราทาอะไรดวยความรอบคอบมากขน แทนทจะไมคดอะไรเลยปลอยไปตามอารมณทพลงนน ยงมงจะเอาชนะกน ปญญาทจะมองถงประโยชนทแทจรงกหายไปเลย กลายเปนปญญาทเอามารบใชความคดทสนองตณหา มานะ ทฏฐไป

ถาม โดยสรปแลว เหตการณทเกดขนน ไดใหขอคดหรอภาพสะทอนอะไรของสงคม ทเราควรจะตองหาทางแกไข?ตอบ ภาพสะทอนกคอ มนฟองวา เรายงไมไดมความใสใจและเขาใจจรงจงในเรองของหลกการ และเนอหาสาระของประชาธปไตยเรากเลยตดกนอยแครปแบบทเหน พอมอะไรขนมากไปตดอยกนแคสงทเปนอาการภายนอก ไมคอยมคนทจะใฝรหรอจะศกษากนจรงจง พอเหตการณผานไปแลวกกลบไปเหมอนอยางเดมอก หมนเวยนกนอยอยางนไมรจบ เรยกวาฮอกนไปเปนพกๆ เพราะไมมความคดของตนเอง จงขาดหลกวนจฉย คออาจจะมภาพลางๆ วาประชาธปไตยตองเปนอยางนๆ พอใครจจดขนมา กตามๆ เขาไป

มนแสดงหรอฟองวา ในยามปกต เวลาสงบมโอกาส เราไมไดเอาใจใสใชเวลาในการศกษาพฒนาคน เรองหลกการของประชาธปไตย กตาม เรองการถอธรรมไมยอมตามกเลส กตาม ไมไดใสใจ พอเจอเหตการณ สวนมากกเฮกฮอกนไป

ทน ทาอยางไรจะใหคนมความรความเขาใจของตวเองได

๓๓สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๖๐

๑๖๐

เรานาจะเอาเหตการณรปธรรมทเกดขน มาเปนจดกระตนตอเพอไมใหมนจบแคนน นามากระตนเพอใหคนไดศกษาและสนใจเรองประชาธปไตยทแทจรง ทเปนดานเนอหาสาระกนหนอย เพราะสงคมของเราขาดตรงนมาก

ถาเราไมมอนนมาอยในปญญา เรากตดสนอะไรไมเปน กตองถกใชเปนเครองมอ ไมของใครกของใคร เพราะไมมหลกทจะคดเอง

ประชาธปไตย คอการใหประชาชนทกคนมสวนรวมในการปกครอง เมอจะเปนผปกครองตนเอง ประชาชนกตองมคณภาพสามารถใชปญญาคดเองเปน รจกวนจฉย เพราะถาปกครองแบบประชาธปไตยไมสาเรจ มนกตองมคนมาบงการแทนอยเรอยไป

อยางไรกตาม สงทเราไดอยอยางหนง คอวา เหตการณทผานมานน อยางนอยมนกเปนเหมอนหนงสอเรยน ทใหความเขาใจอะไรขนมาบาง จากภาพทเหน แตมนอาจจะไมชด หรอบางคนกอาจจะถงกบเขาใจผดกได แตวาโดยสวนรวมของสงคม กทาใหไดฉลาดขนมาบาง แตเพยงเทานไมพอหรอก เพราะมนจะไดกแคลกษณะหรออาการทปรากฏ ซงไมชดเจน บางทผวเผน ฉาบฉวย

อยากจะใหขอส ง เกตอกนดหน งว า การเรยกรองประชาธปไตยอะไรตางๆ ทมการถกเถยงกนมานน โดยมากแลวคนมากมายทเขามายงกบเรองเหลาน สวนมากเขาไมไดสนใจประชาธปไตยจรงจง เวลามเหตการณขนมา กฮอกนเขาไปท และเวลาสนใจกมาตดอยแครปแบบ เชน วธการเลอกตงตามทเขา

๓๔ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๑

๑๖๑

บญญตไวอะไรตางๆ เหลาน แตตวสาระเนอแทของความเปนประชาธปไตยนน กลบไมไดหยบยกขนมาถกเถยงกนอยางจรงจง พอเหตการณผานไป ความสนใจประชาธปไตยจงเงยบหาย ซงในระยะยาวแลว ความสาคญอยทอนน

เรายอมรบวา สงคมตะวนตกอยางอเมรกานน ไดกาวหนาในการพฒนาประชาธปไตยมาก ในแงหนง กเพราะเขาผานประสบการณมามาก เรยกวาตอสกนในทางการเมองมามากมายเพอจะไดมาซงสทธ เสรภาพ ความเสมอภาค

แตสงหนงทฝรงเถยงกนมากดวย กคอเรอง “สาระ” อนนอาตมาวาเปนขอเดนของเขาอนหนง คอเขาตองการรความจรงวาสาระของความเปนประชาธปไตยคออะไรกนแน

เพราะฉะนน ในเมอมเหตการณทเปนรปธรรมเกดขนมาถาจะใหด เรากนาจะโยงตอไปหาสงทเปนนามธรรม ทเปนตวหลกการทางความคด ไมใชตดอยแครปธรรมทเหนเปนเหตการณเดนๆเฮกนไปแลวกจบ แลวกเลก แตสวนทเปนสาระไมเคยคดกนเลยจนกวาจะมเหตการณทเปนรปธรรมขนมาจอก กสนใจกนใหม

แลวทนเราตองมองอกชนหนงดวยวา แมแตฝรงเองเขากยงมปญหา สาระและหลกการประชาธปไตยของเขากยงไมสมบรณทงๆ ทเขาพฒนามาถงขนทเราเอาเขามาเปนตวอยาง แตเดยวนเขาเองกยงมปญหาอย

ทาไมเราไมคดตอ ทจะชวยกนโดยมองในแงของอารย-ธรรมโลกวา มนษยจะตองชวยกนทงหมด แตนกลายเปนวา ฝรงได

๓๕สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๖๒

๑๖๒

มาแคไหน เรากจะมาทาตามแคนน แทนทจะคดตอไปอกใหไกลคอชวยกนในแงทเราเปนเพอนมนษย ฝรงเปนเพอนมนษยกบเราชวยกนคดเพอหาจดสมบรณ โดยจะตองมองใหกวางออกไปใหทวโลก ไกลออกไปในอนาคต จนใหถงความสมบรณ

อยามาตดอยเพยงแควา ใครผด ใครถก ใหถอวาเรามสวนบกพรองดวยกนทงสองฝาย แลวจะตองมาชวยกนพฒนาดกวา

ถาม ถาเราชวยกนพฒนาดงทวาแลว อะไรคอหลกใหญททกฝายควรยดถอ เพอใหสาเรจตามทมงหมายน?ตอบ หลกการปกครองหลกใหญนนมอยแลว โดยทรปแบบเปลยนแปลงไปได เพราะแตละยคสมยนน สภาพแวดลอมไมเหมอนกน เราอาจจะตองเปลยนดานวธการ แตหลกการนนมกจะใชไดตลอดเวลา นนคอ ไมวาจะเปนใครในสมยไหน กตองเปนธรรมาธปไตย ถออนนเปนหลกใหญ

ธรรมาธปไตยนน ไมใชระบบการปกครอง คอบางทมความสบสนกน เพราะบางคนไปเขาใจวาธรรมาธปไตยคอระบบการปกครอง ซงทจรงแลวไมใช เพราะไมวาในการปกครองรปแบบไหนกตาม คณสมบตทตองการของมนษย กคอ ธรรมาธปไตย

ธรรมาธปไตยเปนคณสมบตของตวคน สวนประชาธปไตยเปนระบบการปกครอง เรยกวาคนละเรองกนเลย

ธรรมาธปไตยนนเปนคณสมบตของคนทจะทาใหเกดการปกครองทดได ไมวาในระบบใด ถากษตรยเปนผปกครองแลวเปน

๓๖ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๓

๑๖๓

ธรรมาธปไตย กจะไดการปกครองแบบราชาธปไตยทด เมอเรามการปกครองแบบประชาธปไตย กตองใหคนทมสวนรวมในการปก-ครอง คอประชาชนทกคนเปนธรรมาธปไตย จงจะไดประชาธปไตยทด คอถาทกคนยดถอความถกตอง ความจรง ความดงามเปนใหญแลว กมหวงวาจะไดการปกครองแบบประชาธปไตยทด แตถาประชาชนแตละคน ไมเอาความถกตองหรอความจรงเปนหลกเสยแลว กหมดกน พอเสยหลกแลว ปญหากเกดขนทนท

ทนปญหาปจจบนกคอวา ทาอยางไรจะใหคนทกคนเปนธรรมาธปไตย หรอคนสวนมากเปนธรรมาธปไตยกได เพราะจะใหทกคนเปนธรรมาธปไตยหมดคงเปนไปไมได แตถาคนสวนใหญทมาปกครองในแบบประชาธปไตยน เปนธรรมาธปไตย ประชาธปไตยนนกจะเปนประชาธปไตยทมคณภาพ

มคาพดกนมา เปนของนกปราชญฝรงวา “ประชาธปไตยไมใชการปกครองทดทสด แตเปนการปกครองทเลวนอยทสด” เราอาจจะพดตอวา “ในความเลวทนอยทสดนน ประชาธปไตยจะดทสด เมอประชาชนมคณภาพมากทสด”

อยากตงขอสงเกตอนหนงขนมาดวยวา ในสงคมมนษยนนปญหาหลกทเดนขนมากอน มกจะเปนเรองของผลประโยชน ในยคทเปนมาน คนมปญหาเกยวกบผลประโยชนของตวเอง เชนวาแตละคนไมมสทธเสรภาพ หรอมไมมากเทาทควร หรอไมเปนไปตามมาตรฐาน มนษยในสงคมนนกจะดนรนเพอสทธเสรภาพ ซงรวมไปถงความเสมอภาคดวย โดยเปนเรองของแตละคนหรอ

๓๗สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๖๔

๑๖๔

ปจเจกชน อยางในอเมรกากดนรนมากเรองน จนกระทงเปนลทธปจเจกชนนยมไป คอมองไปทสทธเสรภาพสวนบคคลของประชาชนแตละคน

ตอมา เมอปญหาเรองนเบาบางลงไป คลายๆ วาแตละคนไดรบสงทตองการพอสมควรจนถงจดทวาใชไดแลว ถงตอนนปญหาอนกจะเดนขนมาแทน คอปญหาเรองการแบงพวก เผาพนธเชอชาต สผว ศาสนา ลทธ อยางทเราจะเหนไดทวไปตอนน ในอเมรกากมปญหาเรองนเดนมาก ถาคาดการณภายหนา กมองไมเหนวาปญหาจะลดลงดวย

ในสงคมอนๆ กเหมอนกน บางสงคมมปญหานมาแตไหนแตไรแลว และยงถาหากไดประชาธปไตยไปแลว ปญหานกจะยงเดนมาก

ตอไปโลกจะยงดวยปญหาดงกลาว ในประเทศเดยวกนกจะรบกนดวยเรองเผาไหน ผวไหน ศาสนาไหน มนษยจะพฒนาพนความแบงแยกนไดหรอไม นคอเรองใหญทถอวาเปนปญหาของอารยธรรมมนษยเลยทเดยว

กเลยอยากเนนจดนวา เราอยาคดกนแคนเลย เราควรมองตอไปทจะแกปญหาของมนษยใหสาเรจจรงๆ ไมใชแกกนอยางขอไปท เพราะวามนไมไดมแคนหรอก ปญหาทวานนจะเดนขนมาเรอย เมอเราเดนทางกนตอๆ ไป แลวเราจะแกไขไดอยางไร มนษยมความดงาม มการพฒนาเพยงพอหรอไม ทจะแกปญหาเหลาน

๓๘ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๕

๑๖๕

ถาม คาถามสดทาย จงอยากจะกราบเรยนถามวา เมอมองทบทวนอดตและมองตอไปสอนาคตขางหนาแลว อะไรคอเรองสาคญหลกทควรจะตองชวยกนคดใหมาก?

ตอบ เรองหนงกคอการปลกฝงใหทกคนหรอคนสวนใหญเปนธรรมาธปไตย มงใฝทตวธรรม ความจรง ความถกตองดงาม ถอธรรมเปนใหญ ปลกฝงกนตงแตเดก จนใหเปนนสยของจต ซงจะชวยใหคนเราขามพนความยดตดในตวตนได แมมนจะตองฝนใจบาง จะตองเจบบาง แตมนกยงมทางไป

เรองนตองยาไว เพราะขณะนสงคมของเราไมมลกษณะนเลย มนกเลยมาตนอยทตวตนของแตละคน

ในสงคมตะวนตกนน เทาทสงเกต เหนวาเขาปลกฝงเรองการยดถอความจรงความถกตองไดบางไมนอย เมอเขาทประชมหรอมการถกเถยงอะไรกน ทกคนกเถยงกนไดหมด บางทเถยงกนหนาดา แลวกมคนเจบปวดเหมอนกน ไมใชเขาไมเจบปวดจากการถกเถยง เพราะฝรงกมทฏฐ มความนอยอกนอยใจ แตเพราะเขามความยดถอรวมกนทใฝร อยากเขาถงตวความจรงหรอเขาถงธรรมมากกวา เพราะเขาถอเรองนเปนเรองใหญและสาคญมาก ดงนนถาจะตองเจบปวดบางกชางมน เพราะตวอยากไดสงทถกตองเปนความจรง ดงนนเขากไปถงสาระได ไปสจดหมายของประชาธปไตย

๓๙สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)

ประชาธปไตย ไมยาก ถาอยากได๑๖๖

๑๖๖

เราควรปลกฝงเรองนใหมาก ใหเกดการใฝหาความจรงเพราะมนจะเปนฐานของประชาธปไตย ถาประชาธปไตยไมมสงนเปนฐาน กคงพฒนาไดยาก เพราะตณหาทจะเหนแกประโยชนสวนตว มานะทตองการความยงใหญโดดเดน และทฏฐทยดถอเอาแตความเหนของตน เหลานจะมาเปนอปสรรคบงการไมใหเราเขาถงจดหมายทตองการได

ทน เวลาปลกฝงอะไร เรามกจะเนนไปทรปแบบมากกวานกถงสาระ เชน รปแบบการฝกประชาธปไตย กไปจดระบบในระดบพฤตกรรม แมแตตดอยแครปแบบของการเลอกตง ขาดคณภาพในระดบจตใจและระดบปญญา กเลยไดของทไมแทจรงและไมมนคง แลวเดกกพฒนาไมได

ในการฝกฝนทดนน เราจะตองใหเขาสามารถพฒนาตอไปไดเองดวย เพราะเดกจะตองไปอยในสภาพสงคมทเปลยนแปลงตอไป เขาจะตองมปญญาทสามารถปรบรปแบบประชาธปไตยตอไปไดดวย ไมใชมอยเพยงความเคยชนในระดบพฤตกรรม

ระดบพฤตกรรมไมใชไมสาคญ มนไดประโยชนมากในระดบทหนง เพราะเราจะฝกคนกตองใชระดบพฤตกรรมเปนพนฐาน ทาใหเคยชนเปนวถชวตของเขาเลย เชน มเรองอะไรกจะนามาประชมปรกษารวมกน หรอวานามาวนจฉยดวยเสยงสวนรวมคอฝกพฤตกรรมใหเคยชนจนกระทงเปนวถชวตของเขา ซงจะเปนพนฐานของประชาธปไตยได

๔๐ มองใหลก นกใหไกล

พระพรหมคณาภรณ (ป. อ. ปยตโต) ๑๖๗

๑๖๗

แตเราตองไมพอแคน เราจะตองใหเขามสภาพจตทเขากบพฤตกรรมนนดวย เชน ความพงพอใจและความรสกรบผดชอบทสอดคลองกลมกลนกบพฤตกรรม โดยเฉพาะมปญญาทรและเขาใจหลกการ เหตผล วาทาไมเราถงทาอยางน มนมผลดอยางไร

จะตองพฒนาคน ใหมความใฝรความจรง ความใฝทจะเขาถงธรรม และการถอธรรมเปนใหญ ทมกาลงแรงเพยงพอทจะทาใหเขาพนจากอานาจครอบงาของตณหา มานะ และทฏฐ เพอใหเขาสามารถพฒนาประชาธปไตยตอไปได ไมใชไปตดอยแครปแบบเทานน หรอไดแคเอารปแบบมาเลนลอหลอกกน

๔๑สมเดจพระพทธโฆษาจารย (ป. อ. ปยตโต)