aavv falsas apariencias - miradas fragmentadas sobre la infancia

79
FALSAS APARIENCIAS Miradas fragmentadas sobre a infancia

Upload: diego-fernando-guerra

Post on 28-Jan-2016

27 views

Category:

Documents


2 download

DESCRIPTION

Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

TRANSCRIPT

Page 1: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

FALSAS APARIENCIAS Miradas fragmentadas sobre a infancia

Page 2: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia
Page 3: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

FALSAS APARIENCIAS Miradas fragmentadas sobre a infancia

CoNCELLo dE FERRoL

Alcalde de Ferrol / Vicente Irisarri Castro

Concelleira de Cultura, Educación e Universidade / Mercedes Carbajales Iglesias

Asesor cultural / Roberto Taboada

Negociado de Cultura / María Dolores Ameneiros PeraRaquel de Bernardo GuizánEsther Fernández DíazMaría José Vilariño Agras

ExPoSICIóN

do 28 de xaneiro ao 24 de abril de 2011

Responsable de Programación do CTB / Susana Cendán

Comisaria do CTB / Susana Cendán

Comisarios invitados / Manuel Mosquera Cobián Virginia de la Cruz Lichet

Coordinación / Susana Cendán

Axudante de coordinación / Elsa R. Armentia

deseño gráfico / ta ta ta

Rotulación / Aldine

Montaxe / Prieto

Seguro / Mapfre

Guías de sala e recepción / Fesmi / Sermasa

Limpeza / Clece

Agradecementos / CGAC, Galería Espacio Mínimo, Galería JM, Galería Begoña Malone, Galería Ana Vilaseco, Museo Arqueolóxico Provincial de ourense, Museo de Belas Artes da Coruña, Museo de Pontevedra, Museo Provincial de Lugo, Museo de Bellas Artes de Asturias, Museo Etnolóxico de Rivadavia, Arquivo Ramón Caamaño, Julio Reboredo Pazos, Arquivo Pacheco, ovidio Aldegunde, xulio Franco del Amo, Covadonga López de Prado Nistral, Ana María Veiga Romero, Ángeles Tilve Jar, María Quiroga Figueroa, Cesar Llana Rodríguez, Cristina Nóvoa Pereira e a todos os artistas participantes.

CATÁLoGo

Coordinadora de edición / Susana Cendán

Textos / Susana Cendán Manuel Mosquera Cobián Virginia de la Cruz Lichet

Biografías / Susana Cendán / Elsa R. Armentia

Traducións / Antonio Bonome

Fotografía / Ovidio Aldegunde

Arquivos fotográficos / Arquivo Pacheco Arquivo Ramón Caamaño Arquivo Maximino Reboredo Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense Museo Etnolóxico de Rivadavia Museo de Bellas Artes de Asturias Museo de Belas Artes da Coruña Museo de Pontevedra Museo Provincial de Lugo

deseño e maquetación / ta ta ta

Imprime / euroGráficas

ISBN: 978-84-88991-21-8

depósito Legal: C-503-2011

Page 4: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

o CTB abre a programación expositiva do ano 2011 coa exposición Falsas apariencias. Miradas fragmentadas sobre a infancia na que nos invita a reflexionar sobre a imaxe da nenez na arte. Por medio desta proposta o centro da resposta aos seus obxectivos como institución cultural, xa que abre o debate sobre un tema de actualidade á vez que difunde ideas sobre a contemporaneidade. o feito de contrapoñer artistas actuais con pintores decimonónicos reforza a idea do debate e interpela ao espectador sobre as imaxes que forman parte da mostra.

dende o Concello de Ferrol queremos agradecer o apoio prestado ás distintas galerías, museos, arquivos e particulares, xa que sen eles non sería posible levar a cabo este importante proxecto.

Vicente Irisarri CastroAlcalde do Concello de Ferrol

A infancia é un período fundamental na vida das persoas. A algunhas condiciónaas positivamente, xerando toda unha serie de sinerxías que van facilitar o desenvolvi-miento das cousas no futuro, mentres que para outras non deixa de ser unha etapa chea de sombras que desexan esquecer. Esta dualidade reflíctese á perfección en Falsas Aparencias. Miradas Fragmentadas sobre a Infancia, un proxecto coral no que a visión de tres comisarios dialoga coa mirada de artistas procedentes de contextos e cronoloxías diferentes.

A aposta do CTB segue sendo clara. Elaborar unha programación de calidade cunha coherencia que sexa capaz de contextualizar as propostas que se ofrecen nun ámbito concreto pero sen deixar de ambicionar un recoñecemento que vaia máis alá das marxes da propia cidade.

o esforzo que supuxo coordinar institucións, galerías e artistas de dentro e fóra de Galicia, o empeño en incidir no terreo da didáctica, o que os contidos do que face-mos cheguen a todos aqueles que desexen aprender coa arte, constitúe un estímulo para seguir traballando na mellora dun centro que, a día de hoxe, é un dos principais buques insignia da cultura no noso país.

Mercedes Carbajales IglesiasConcelleira de Cultura, Educación e Universidade

Page 5: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

— 8 —

Falsas aparienciasMiradas fragmentadas sobre a infancia

Susana Cendán

— 14 —

Estrañas apariencias…Virginia de la Cruz Lichet

— 20 —

Imaxes da infanciaManuel Mosquera Cobián

— 31 —

memoria e infancia

— 45 —

a primacía do subxectivo

— 61 —

o familiar e o grotesco

— 69 —

anxeliños

— 77 —

nada é o que parece

— 92 —

BiografíasSusana Cendán / Elsa R. Armentia

— 106 —

Textos en castellano

— 130 —

English texts

Page 6: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

9

Falsas Aparencias. Miradas Fragmentadas sobre a Infancia, repite en certa medida o esquema doutras exposicións celebradas no CTB, como A Rebelión dos Xéneros, na que partiamos dunha imaxe clásica que se complementaba e dialogaba con pezas de artistas contemporáneos. A interrelación entre artistas procedentes de finais do século xix e principios do xx, con outros actuais que, ademais, se valen dunha pluralidade de soportes que nada ten que ver coa supremacía da pintura no pasado, mellora a percepción dun espectador que se sinte inmerso nunha lectura pouco ou nada lineal da historia. A nosa intención é seguir unha tendencia que se está a experimentar con éxito nalgunhas institucións punteiras á hora de reorganizar as súas coleccións, tal é o caso da Tate Modern de Londres ou, máis recentemente, o Museo Nacional de Arte Reina Sofía de Madrid. Gozar do pracer de contemplar as construcións minimalistas da Bauhaus, xunto cos deseños de traxes de oskar Schlemmer para o Ballet Triádico nun contexto no que o cinema, as artes decora-tivas ou a ilustración se entrecruzan nun xogo de linguaxes que non fan máis que enriquecer o plano creativo, constitúe unha aposta que repercute directamente no enriquecemento intelectual do espectador.

É sabido que en grande parte das representacións clásicas, sobre todo no século xix, se mostraba unha imaxe amable da infancia, sempre en relación co ámbito familiar, como é o caso dos retratos dos fillos de burgueses ou dos propios pintores. os ar-tistas buscaban nalgunhas poses de nenos —que hoxe poden resultar perturbado-ras— a perfección técnica, un virtuosismo que era o fin último das súas realizacións. Ademais, utilizar nenos resultaba máis económico que contratar a modelos adultos. A amabilidade das representacións clásicas a penas sinalaban a unha realidade inmer-sa en graves conflitos sociais que provocaban que a maior parte dos nenos vivisen nunhas condicións dramáticas que, case nunca, aparecían reflectidas nas pinturas.

A elección da infancia como fío condutor do proxecto garda relación coa intención de comunicar ideas sobre a nosa cultura, tradicións e mesmo sobre aqueles tabús que aínda hoxe planean sobre o mundo dos nenos. A mirada que nos interesa subli-ñar afástase das canles tradicionais que mostran á infancia como un estado idílico e desinhibido construído polo imaxinario adulto. de aí que na selección que propo-ñemos xogue un importantísimo papel a contraposición de épocas e de miradas, da arte considerada clásica, coas súas imaxes amables e preciosistas, e a contemporánea, máis próxima a nós e sabedora de que a infancia é o xeito máis eficaz de manter viva a nosa memoria.

falsas aparienciasMiradas fragmentadas sobre a infancia

Susana Cendán

Page 7: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

10 11

Tratamos en todo momento de reforzar a parte didáctica do proxecto, proporcio-nando ao espectador unha información precisa sobre o xogo de interrelacións que se propoñen. Non é a nosa intención xogar co sensacionalismo ou xerar polémicas baratas. Todas as imaxes, mesmo as máis inquietantes, forman parte da realidade de determinados contextos. Cando Sergei Bratkov decide plasmar unha serie de nenas pousando de xeito provocador, a súa mirada aproxímase á do fotoperiodista disposto a constatar un feito que forma parte das perversións do imaxinario adulto, pois as nenas son levadas a castings de modelos reais polos seus propios pais.

Quero agradecer a Manuel Mosquera Cobián a súa contribución ao proxecto. A se-lección que propuxo non soamente dialoga de xeito maxistral coas obras contempo-ráneas —da elección da cal son responsable—, senón que incide de xeito positivo no carácter marxinal de moitos creadores, homenaxeándoos e sacándoos á luz. A súa aposta por fotógrafos case descoñecidos como Manuel Buch, un autor fascinante e cosmopolita que nos anos vinte experimenta coa fotografía utilizando métodos innovadores, a recuperación de Maria Roesset, unha autora que a pesar de traballar apenas durante catro anos nos legou unha obra chea de interesantes matices ou os dous integrantes da Xeración Doente, Ramón Parada Justel e Jenaro Carrero, desapa-recidos —como o resto dos compoñentes do grupo— traxicamente e que foron a punta de lanza dunha renovación artística que se ralentizóu en case unha trintena de anos. observar a impresionante pintura de Ramón Parada Justel, O fogar, o xeito en como concibe o seu fondo, un pano a base de chorretones, de trazos inacabados, conversando cos personaxes cheos de ironía de Matías Sánchez, non fai outra cousa

que incidir na modernidade duns autores que, de non morrer prematuramente, pro-porcionarían suculentos froitos á evolución da pintura contemporánea en Galicia.

Mención aparte merece a sección dedicada á fotografía post mortem comisariada por Virginia de la Cruz Lichet, reflexo da sociedade de finais do século xix e primei-ra metade do século xx. Unha tradición pouco coñecida e enmarcada nun contexto de pobreza. Imaxes que revelan unha realidade que se oculta hoxe en día, pero que no seu momento foi unha necesidade vital para preservar a memoria do pequeno defunto. Acompañándoos, unha deliciosa pintura do Infante d. Luis obra do autor asturiano dionisio Fierros. Falecido poucas horas despois de nacer, o primoxénito da Raíña Isabel II, foi exposto durante tres días na capela do Pazo Real para a súa contemplación. Tradicións que mostran un relación coa morte quizais máis natural que hoxe en día, e a representación da cal, era un asunto que afectaba por igual a xentes de todos os estratos sociais.

A aposta de dotar ao CTB dunha programación estable —e non de exposicións aleatorias sen apenas conexión—, con contidos intelectualmente atractivos e plu-rais, esixe dun esforzo considerable que non sería posible sen a predisposición e a xenerosidade de todas as institucións, tanto públicas como privadas, que accederon a participar neste proxecto. Neste sentido quero agradecer as obras cedidas polos Museos de Belas Artes de A Coruña, o Museo Arqueolóxico Provincial de ourense, o Museo Provincial de Lugo, o Museo de Pontevedra, auténticos buques insignia da nosa cultura posuidores de xoias, o valor das cales, é un pracer contribuír a resaltar.

Vista da exposición

Fragmento da obra de Laura Pernás, Que voei tan alto, tan alto

Page 8: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

12

Quero dedicar un agradecemento especial ao Museo de Bellas Artes de Asturias, o director do cal Emilio Marcos Vallaure, consentiu en cedernos valiosas obras da súa colección permanente.

A presenza de artistas contemporáneos do talle de Sergei Bratkov ou Enrique Marty non sería posible sen a xenerosa cesión da Galería Espazo Mínimo de Madrid. Aos seus directores, Pepe e Luis, quero dedicar o meu máis profundo agradecemento. As obras de Matías Sánchez son cortesía da Galería Javier Marín de Málaga e a Gale-ría Begoña Malone de Madrid. E pouco poidéramos facer sen a atenta colaboración e os bos consellos de Miriam, a directora da Galería Ana Vilaseco de A Coruña, á hora de seleccionar os traballos de Rebeca Menéndez. Non podo deixar de mencio-nar a estupenda disposición de Miguel Von Haffe, director do Centro Galego de Arte Contemporánea, ao cedernos o vídeo de Teresa Hubbard & Alexander Birchler, unha peza sen a cal este proxecto quedaría incompleto.

Virginia de la Cruz Lichet realizou un labor de investigación maxistral recompilan-do nalgúns dos arquivos fotográficos de Galicia: Museo Etnolóxico de Rivadavia, Arquivo Ramón Caamaño, Arquivo Julio Reboredo e Arquivo Luis Chao, aquelas imaxes que mellor poderían complementar os contidos da exposición A todos eles o meu máis sincero agradecemento. ovidio Aldegunde asesorounos á hora de pasar a papel os negativos dos neniños mortos do xeito máis respectuoso posible, e o resulta-do creo que salta á vista. Grazas á xenerosidade de xulio Franco del Amo puidemos saber algo máis sobre a traxectoria de Manuel Buch. os seus escritos, inéditos, sobre a historia da fotografía en Galicia constituíron toda unha revelación.

Por último, mencionar aos artistas —Rosalía Banet, Cristian Gradín Carbajal, RitaLin, Pablo otero Huertas e Laura Pernás— que nos cederon as súas obras de xeito xeneroso e entusiasta. A todos eles, grazas.

Page 9: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

15

estrañas apariencias…

Virginia de la Cruz Lichet

Infancia... do latín infans, do que provén infante (in-fante), o non-falante. Nestas imaxes da infancia, penetrantes, idílicas por un lado, realistas por outro, espello dunha sociedade de finais do século xix e primeira metade do século xx, desvélanse unhas tradicións e unha práctica pouco coñecida pero absolutamente necesaria: a fotografía post-mortem de nenos.

Enmarcada nun contexto tanto histórico como socio-económico de penuria e ne-cesidade, estas imaxes revelan cun simple golpe de vista unha realidade oculta hoxe en día, pero que no seu momento foi unha necesidade vital para os familiares do pequeno anxeliño...

«o nacemento da imaxe está unido dende o principio á morte»1

Que dicir destes pequenos retratos ou retratos pequenos? Estes in-fantis que pare-cen non dicir nada, pero cuxas imaxes están repletas de palabras mudas. Alí onde a mirada parece ausente, máis que ausente convértese nun limiar cara a ese outro lado; de aí o efecto que producen estas imaxes, hoxe en día, en nós, espectadores estupefactos ante elas.

Non obstante, para chegar a elas, é necesario un proceso de borradura, unha práctica de eliminación de prexuízos, de riscadura neurolóxica para situarnos nunha épo-ca diferente, con outras necesidades. Ariés xa identificaba que o século xix era un século no que a morte é entendida como algo que forma parte da vida e, como tal, se converte nunha morte domesticada, amestrada, apprivoisée como el mesmo a denomina2. do mesmo xeito, e vinte anos antes, en 1955, Görer no seu Pornography of death3, puntualiza ese cambio que se produce entre o século xix e o século xx con respecto á morte. Se nun primeiro momento, esta forma parte integrante da vida mesma, tratando con ela de forma natural mentres que o sexo era algo totalmente tabú, no século xx prodúcese un xiro entre ambos os dous, sendo a morte algo ocul-to e mesmo indicible, mentres que o sexo se converte en algo natural e cotián.

1 Debray, R.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1994 (Primeira edición: Gallimard, París, 1992), p. 19.2 Ariés, P.: Essais sur l´histoire de la mort en Occident. Du Moyen Age à nos jours. Editions du Seuil, 1975, p. 28. (o primeiro capítulo desta publicación está adicado á «mort apprivoiseé», pp. 21-35)3 Görer, G.: «The pornography of death». En Encounter. Literature, Arts, Current Affairs. Vol. v, n.o 4 (outubro 1955). Ed. Stephen Spender and Irving Kristol, London, pp. 49-52.

Page 10: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

16 17

Que sucede entón para que se produza este cambio? E, detectamos o mesmo nos exemplos galegos? En primeiro lugar, hai que achegarse ao caso galego con outra mira-da (ou miradas). Todas as imaxes aquí presentes mostran unha clara evolución entre o século xix e o século xx, por un lado. E por outro, un enfoque diferente con respecto á tradición da fotografía post-mortem no mundo occidental.

En primeiro lugar, obsérvase o xeito en que a Fotografía herda o mesmo tipo de re-presentación utilizada ata agora pola Pintura. os retratos realizados por Maximino Reboredo, no último decenio do século xix, son boa proba diso. Tendo en conta que, tanto durante o século xix coma durante a primeira metade do xx, a mortalida-de infantil era moi elevada, non sorprende a gran proliferación deste tipo de retratos infantís. Retratos que, como aquel que representa a Don Luis, Príncipe de Asturias defunto, realizado por dionisio Fierros en 1850, exhiben os pequenos defuntos re-costados, cunha elegancia que penetra en nós de forma punzante, producindo ese punctum do que tanto falou Roland Barthes.4

Alí, sobre aqueles almofadóns que lles permiten dar maior presenza aos pequenos corpos adormecidos, os nenos preséntansenos cada vez máis cadavéricos, máis evi-dentes. A falsa aparencia da fantasía escatolóxica se ten metamorfoseado con sutileza nunha penetrante pesadume cadavérica. A boca aberta da pequena, o rostro lixeira-mente xirado cara a nós —porque no fondo se trata dun retrato e o modelo ten que mirar cara ao obxectivo—, a gran coroa de flores que decora aqueles fondos neutros, todos estes detalles producen ese punctum que nos fere ao observalas. É aí onde se establece ese cordón umbilical entre os pequenos e nós; unha unión que nos impide fuxir de alí, que nos deixa petrificados e coa mirada fixa neles, preguntándonos que lles sucedeu? Que nos queren contar? Pero tan só obtemos palabras mudas, in-fantis, in-certeza e, polo tanto, convértense en imaxes desacougantes.

É esa falsa aparencia de seres pracidamente durmidos sobre cómodos almofadóns a que nos perturba. Como falar de comodidade en tales situacións? Como falar de be-leza nestas imaxes? Pois de beleza hai que falar, unha beleza algo sublime, romántica mesmo, na que os sonos se mesturan coa realidade, na que o escuro prevalece sobre a luz, na que o ferinte se converte en pracer terrorífico. Estes retratos de Maximino

4 Barthes, R.: La cámara lúcida. Nota sobre la fotografía. Ed. Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1999. (Col. Paidós Comunicación, 43). (1ª. ed. 1980).

Reboredo teñen algo de romántico, mesmo el ten algo de romántico; a súa morte prematura é boa proba diso. Nos seus retratos vemos o xeito en que, pouco a pouco, pasa desa «falsa aparencia» a unha auténtica presenza. o ataúde incorpórase como un accesorio máis, pero aí permanece. Agora xa non hai dúbida: a morte é representada en todo o seu esplendor.

de accesorio a continente, de complemento a habitáculo, de elemento decorativo a funcional, a frontalidade imponse de forma inevitable pola propia caixa. A incerteza disípase... xa non hai dúbida ante o que estamos a ver. Aínda así, seguimos baixo os efectos da mirada medusea. E agora que? Interpelamos ao mundo e o mundo interróganos: Que significado darlle? Non cabe dúbida que todos estes retratos eran encargos por parte da familia. Co cambio de século, todo parece impoñerse. A sua-vidade e dozura dos retratos post-mortem decimonónicos preséntansenos aquí, malia todo, cunha violencia visual quizais máis propia da Arte Contemporánea. Agora xa a morte ou é tabú ou é provocación.5

5 Cruz Lichet, V. (de la): «Más allá de la propia muerte. En torno al retrato fotográfico fúnebre», en Imágenes de la violencia en el arte contemporáneo. Valeriano Bozal (ed.). Ed. A. Machado Libros. Madrid, 2005. (Col. La Balsa de la Medusa, 154). Pp. 151-175.

Ramón Caamaño. Bebé difunto no seu ataúdeArquivo Caamaño

Ramón Caamaño. Bebé difunto no seu ataúdeArquivo Caamaño

Page 11: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

18 19

Non obstante, máis alá desa aparente imposición dada tanto polo formato apaisado como pola colocación do cadaleito e, en consecuencia, a dos corpos expostos man-tendo eses perfís absolutos, se mostran unhas imaxes afastadas, mediante unha dis-tancia prudencial que se establece con respecto a nós, espectadores da escena. «Toda morte é violencia», declara Moeglin-delcroix.6 Non é de estrañar que nenos, xa case adolescentes, aparezan contemplados como adultos, vestidos con traxe de chaque-ta que, por outro lado, lles acaba quedando grande. Aquí prodúcese unha viraxe en todos os sentidos, pero sobre todo na tonalidade: os fondos escuros e tétricos, típicos de Reboredo nos casos de bebés e nenos, transfórmanse xa en fondos lumi-nosos. Un rapaz duns trece ou catorce anos foi brutalmente arrancado da súa nenez. A morte, como rito de paso que é, honroulle nun dobre sentido: o rapaz pasou a ser adulto e defunto á vez.7

E non obstante, esa distancia que nos adecúa para enfrontarnos a estas imaxes rom-pe pouco a pouco. os retratos realizados por Ramón Caamaño durante as décadas dos anos trinta e corenta vannos marcando unha evolución que se irá facendo cada vez máis clara. A imaxe envórcase, a horizontalidade pasa a ser verticalidade, a luz imponse, os pequenos interpélannos. Este cambio comeza a anular esa distancia prudencial, pero outros recursos xorden no seu lugar: a imaxe do pequeno anxo. os corpos dispostos nos seus féretros, rodeados de cirios, de elementos vexetais, de

6 Moeglin-Delcroix, A.: «Le profil mort de notre imperfection» (pp. 85-97), en La Recherche Photographique. Mai-son Europèenne de la Photographie. Nº 11 (decembro 1991). Ed. Paris Audiovisual. París (revista semestral), p. 87.7 Van Gennep, A.: Les rites de passage. Ed. Mouton & Co. y Maidon des Sciences de l´Homme. París-La Haya. 1969. Col. Rééditions V. (Primeira edición: París, 1909).

esculturas relixiosas, preséntanse ao xeito de pequenos altares. o neno, e polo tanto a súa morte, sacralízase, mesmo habería que dicir que se santifica; nenos metamor-foseados en seres etéreos, habitantes de paraísos celestiais. Non obstante, prodúcese unha contradición entre a imaxe que se pretende proxectar e o seu resultado; por-que no fondo estamos a falar de ficcións, de simulacros e, en definitiva, de falsas aparencias. A pequena caixa de bonecas descóbrese para des-velarnos os pequenos rostros aporcelanados.

Pero, como representar unha aparencia? É dicir, como facer verosímil o que non o é? Non existe nas imaxes do século xx unha falsa aparencia da morte. A morte é, e así está representada. Non obstante, o que resulta difícil é materializar esa ausen-cia. «o cadáver non é nin un vivo nin unha cousa», declara Régis debray.8 É unha presenza que se fai ausente, mentres que a imaxe permite capturar unha ausencia e a fai presente. Nenos-estampa, nenos-altares, a súa falsa aparencia non afecta; o que importa é que en todas elas intuímos e nos enfrontamos a unha verdadeira represen-tación da Morte. E iso é o que, en definitiva, nos deixa absortos e algo estrañados. o cadáver e o espectador confúndense; ambos os dous permanecen, atemporais, inmóbiles, enfrontados ante a auténtica realidade: a visión da nosa propia morte.9

8 Debray, R.: Opus cit., p. 27.9 Quixera agradecer a amabilidade e entusiasmo por esta exposición á hora de ceder o material aquí exposto e pu-blicado a: Julio Reboredo do Arquivo Maximino Reboredo, Chete Pose do Arquivo Caamaño, Víctor Vaqueiro do Arquivo Pacheco e José César Llana do Archivo Gráfico do Museo Etnográfico de Ribadavia.

AnónimoNeno defuntoMuseo Etnolóxico de Ribadavia

Maximino Reboredo Bebé morto

Arquivo Maximino Reboredo

Page 12: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

21

imaxes da infanciaManuel Mosquera Cobián

A exposición Falsas aparencias. Miradas fragmentadas sobre a infancia pretende aproximarse á representación da nenez na arte, facendo fincapé na contraposición de épocas. Por unha parte imos coñecer a visión amable e preciosista da arte decimonó-nica fronte aos artistas actuais, que proxectan sobre a infancia unha visión subxecti-va, moi ligada á memoria, e que constrúen as súas imaxes por medio da apropiación dos medios de expresión infantís.

A infancia é o período da vida humana que abrangue dende o nacemento á puber-dade. No noso mundo esta etapa está plenamente recoñecida como un período coas súas propias características e necesidades. Como resposta a esta concepción da nenez prímase a preservación e a calidade de vida, de modo que se garanta o pleno desenvol-vemento dos nenos e nenas como persoas. Estas ideas que nos son comúns non sem-pre foron así, xa que no pasado houbo distintos modos de entender esta fase da vida.

A valoración da infancia é o resultado dun longo proceso histórico que ten os seus ini-cios no século xvi e que tivo como consecuencia a creación dunha identidade infantil que dotou ós nenos dun contido cultural, social e político diferente ao dos adultos, e que se vai definir dende os valores destes, que son quen falan da infancia, a describen e interpretan. Trátase de algo definido sempre polos outros. Por todo isto as imaxes xurdidas arredor da infancia transmiten discursos dos adultos, facendo que as repre-sentacións da nenez estean mediatizadas e condicionadas por unha visión allea a ela.

A iconografía infantil non reflicte en moitos casos a realidade do neno, senón que presenta estereotipos que ocultan diferenzas e ignoran os problemas. durante am-plos períodos históricos as nenas e os nenos non tiveron un recoñecemento pleno, sendo vítimas do rexeitamento social e familiar, chegando a exercerse un trato brutal sobre eles. Esta falta de consideración da nenez fai que teñamos unha grande ausen-cia de datos sobre esta e que a reconstrución histórica sexa incompleta. As fontes de que dispoñemos sobre o pasado son parciais, centrándose sobre todo na socieda-de privilexiada, que por medio dos seus diarios, memorias ou correspondencia nos achegan as súas experiencias sobre esta etapa. Así sobre os nenos e nenas que perten-cen a clases menos instruídas ou marxinais apenas hai información.

o estudo da vida privada puxo en valor a galería de retratos infantís que serviron para o estudo das mentalidades e para constatar o cambio de concepción sobre a in-fancia que se deu na cultura europea dende o século xvi. A primeira achega ao tema

Page 13: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

22 23

foi de Philippe Ariés, quen no seu libro O neno e a familia no Antigo Réxime estuda os cambios dos adultos respecto aos nenos e o xurdimento moderno da infancia. Pola súa banda Lloyd deMause, na súa Historia da Infancia, desenvolve a teoría psi-coxénica dende o estudo das relacións entre pai e fillos. Ambos os dous estudos cén-transe en coñecer as actitudes e o trato que se lles dera aos nenos no pasado, abrindo a investigación sobre a materia que se foi matizando coas sucesivas historias da vida privada que engloban a nenez nunha análise maior.

de todos os xeitos a iconografía da nenez é unha das fontes que nos achega un coñece-mento da infancia no pasado. os retratos infantís móstrannos a vestimenta, os xogue-tes, os amuletos protectores, os espazos de recreo ou as estanzas onde vivían as nenas e os nenos. Son imaxes que se explican pola pertenza do infante a unha liñaxe, por iso marcábase a individualidade, e poñíanse en relación coa galería de retratos da familia.

No século xvi aparecen as imaxes nas que os nenos e as nenas se incorporan á re-presentación de todo o núcleo familiar. Esta nova imaxe explícase pola importancia que adquire a familia que inclúe a aparición de novas mostras de afectividade cara á infancia. Neste momento hai unha maior vontade de preservar a vida do neno querendo libralo da enfermidade e da morte prematura. No século xvii esténdense os retratos infantís individualizados que reflicten a consideración que alcanzaran os nenos e as nenas dentro do núcleo familiar. Unha mostra desta nova concepción é a obra de John Locke, A educación dos nenos, publicada en Londres en 1693, que se converteu nun clásico da pedagoxía europea no século xviii. Este autor chama a atención dos pais sobre a virtude dos seus fillos e a necesidade de previr as enfermi-dades e mellorar a saúde dos fillos. A preocupación pola infancia e a súa valoración continuou no século xviii facendo Rousseau unha importante achega que terá gran transcendencia no século xix ao defender que os nenos son, en esencia, diferentes aos adultos, e que polo tanto teñen os seus propios dereitos e privilexios.

No século xix produciuse un cambio radical con respecto á nenez. Por diversos fac-tores a sociedade centrou o seu interese neste período da vida, conferíndolles un status e un recoñecemento tal, que cambiou o anterior rexeitamento, desinterese ou descoñecemento. Neste momento van aparecer as primeiras leis sociais que teñen o propósito de protexer a infancia. Este cambio fixo que a infancia tivese un papel protagonista na familia e a sociedade, e é neste século cando adquire importancia a pedagoxía infantil que terá unha enorme influencia na propagación e regulación

de estándares culturais. Así a educación se transformou nun asunto de interese para os Estados pola súa importancia económica, política e social. durante este período a medicina logra previr enfermidades infecto-contaxiosas e xorden importantes or-ganizacións filantrópicas para axudar aos nenos e nenas desfavorecidos. Hai entón unha idealización da infancia na que tivo grande importancia a literatura, que ade-mais denuncia o abandono, a explotación e reclama o rescate dos nenos. Aparece ta-mén a literatura infantil como metáfora da infancia e dos valores que se desprenden dela creándose unha nova imaxe literaria coa súa conseguinte derivación na plástica.

Como resultado desta nova mentalidade, durante o século xix van abundar os retra-tos infantís con escenas de nenos e nenas nas escolas en actitude de aprendizaxe ou de travesura fronte ao mestre, representacións na natureza, a exaltación da amizade infantil, a imaxe das rifas ou a presentación dos nenos desamparados.

A burguesía acode ao xénero do retrato cun verdadeiro interese pola representación da familia. Son frecuentes as escenas cotiás en interiores domésticos, especialmente de nenos retratados cos seus xogos e ocupacións favoritas. o retrato infantil privado transmite un aire próximo, desenfadado e amable, vinculado aos conceptos de inti-midade, fogar e familia propios do gusto burgués. No cadro o ámbito e as posturas definen ao retrato, así como os xoguetes, que no século xix se converten en obxecto

xesús Rodríguez Corredoyra Retrato da nena María Victoria de Ron y Pascual

Museo Provincial de Lugo

Page 14: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

24 25

de consumo corrente nas cidades. As bonecas e os peluches son comúns na repre-sentación, mentres noutras ocasións existe a tendencia a unir infancia e natureza. Reflexo destes ideais é o retrato de Pilar Vélazquez-duro de Nicanor Piñole que presenta a nena no xardín da casa familiar, sentado nunha randeeira dando de comer a unha ovella, que aquí aparece como un animal de compañía. A escena está cargada de inocencia, tenrura e amabilidade. Pola súa banda no retrato Juan Antonio Fernán-dez García, de xesús Rodríguez Corredoyra, hai unha visión do neno como adulto pola pose e a expresión, lonxe de calquera referencia á súa idade, dando unha imaxe atemporal que o afasta da condición efémera que ten a nenez.

outras obras da exposición transmítennos a importancia que adquire o espazo pri-vado na representación. Así a obra O Fogar de Parada Justel mostra unha escena da vida cotiá, recreando un ambiente doméstico no que o recén nacido ocupa o espazo central do cadro, o seu irmán asómase para velo, mentres a nai cose nun extremo da escena. Pola súa banda Jenaro Carrero realiza multitude de apuntamentos cos seus fillos como modelos en escenas cotiás e familiares, sendo exemplo destas inquietudes o óleo A filla do pintor bordando. Ambas as dúas pezas reflicten claramente o prota-gonismo que os nenos tiveron na arte do século xix. Por outra banda, as fotografías de Manuel Buch presentan como modelo o seu fillo e a súa muller nunha exaltación do amor familiar e da beleza.

A atención cada vez maior que a arte do século xix dedica á captación do natural, o movemento e a expresión, leva a miúdo os pintores e escultores a elixir motivos que permiten mostrar estes aspectos. os escultores neoclásicos fan múltiples represen-tacións de nus infantís motivados polo gusto clasicista. A versatilidade da anatomía do neno, a súa expresividade inmediata e directa, e a súa mobilidade, fixeron del un asunto moi apreciado polos artistas, que o trataron con asiduidade, sobre todo du-rante a segunda metade do século.

dende Mariano Fortuny a representación de nenos nus ao aire libre tivo unha gran difusión. Hai niso un gusto neogrego que se preocupa pola representación da beleza e por captar fielmente a anatomía de corpos inmaturos e cambiantes. Ignacio Pinazo foi un asiduo pintor da infancia, e na súa obra Baco Niño presenta o tema dos nenos como o que consideraba «academias pintadas», nas que había unha clara preocu-pación por realizar unha representación naturalista do corpo. dentro desta mesma tendencia encóntranse as pezas de Parada Justel Neno durmindo e Figura de bañista, de xesús Rodríguez Corredoyra, onde ambos os dous utilizan os corpos nus dos ne-nos como un lugar de ensaio das súas habilidades pictóricas. Moitos autores tiveron o corpo infantil como modelo das súas obras, como é o caso de Joaquín Agrasot, Arcadio Mas e Fondevila, Isidoro Garnelo e Joaquín Sorolla, que creará toda unha serie escenas de nenos nus na praia nos que plasmará o movemento e o reflexo dun momento de luz nos corpos infantís.

dentro destas preocupacións preciosistas, tan en auxe na segunda metade do sé-culo xix, inscríbese Neno con traxe escocés, de Román Navarro, que recolle a moda de representar os nenos vestidos de mariñeiros ou escoceses seguindo o modelo

Manuel Ángel ÁlvarezRetrato de nena con xoguetes Museo de Pontevedra

Isidoro GarneloEstudio de nú

Museo de Belas Artes da Coruña

Page 15: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

26 27

dos retratos da Familia Real inglesa. Nesta obra o tema é intranscendente e o que pretende é mostrar un virtuosismo técnico de carácter preciosista.

Pola súa banda a obra de María Roesset, aínda que se move dentro dun acusado obxectivismo no tratamento do nu, baixo o título A Inocencia preséntanos un nu feminino infantil no albor mesmo da puberdade. Esta peza ten unha marcada re-lación coa pintura simbolista na que o neno adquire un novo protagonismo como representación dun ideal de pureza ou de florecemento, converténdose en alegorías da inocencia e do ben.

durante o século xx a infancia vai adquirindo unha serie de calidades que lle son propias, por iso se estimula e desenvolve a intelixencia, a imaxinación, a fantasía ou a curiosidade e reoriéntanse como parte fundamental do desenvolvemento da per-sonalidade do neno, que ademais se van valorar como calidades produtivas para o estudo ou o traballo. Así, a curiosidade considérase unha calidade desexable, conver-téndose nunha característica prototípica. o xogo considérase unha actividade crea-dora que debe utilizarse permanentemente na educación e na formación de hábitos propios da infancia destinados á preparación da vida adulta e responsable.

A pesar desta nova concepción continúa no imaxinario colectivo un repertorio meta-fórico da infancia, xa que se presenta tanto un período anxélico como un demonía-co. os artistas contemporáneos van levar aos seus traballos estas novas concepcións da nenez, establecendo unha reflexión e unha interpretación sobre ela. A través de distintos soportes —pinturas, instalacións, esculturas, vídeos ou fotografía— produ-cirán unhas obras cargadas de subxectividade, e en moitas ocasións cheas de referen-cias ás súas experiencias vitais.

En A casa de chocolate Rosalía Banet aprópiase da inxenuidade propia da infancia coa intención de cuestionar a aparencia de todo o que nos resulta normal. As súas obras preséntanse baixo o aspecto da inocencia e a felicidade para tratar temas que doutro modo provocarían rexeitamento. Hai unha crítica á sociedade dos medios de comu-nicación que só mostran a superficie e esconden todo o que non encaixa na súa idea de felicidade. En moitas das súas obras presenta unha mirada dura e descarnada so-bre os sentimentos mostrando o máis monstruoso e doloroso da condición humana. A ironía, o humor ou o terror están presentes nas súas pezas, a pesar da utilización dunha linguaxe de aspecto inocente.

dentro desta idea da apropiación da linguaxe infantil encóntrase tamén parte da obra de Rebeca Menéndez, quen por medio de debuxos aparentemente puerís de

María Roesset InocenciaMuseo de Pontevedra

Serguei BratkovKids (Vera)

Galería Espacio Mínimo

Page 16: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

28 29

trazos esquemáticos evoca a súa infancia a través das nenas que plasma nos seus traballos. Sempre é a mesma nena, como a Alicia de Lewis Carroll, en actitude de xogar, de experimentar, creando unha relación especial e lúdica co espectador por medio do movemento da escena.

A obra de Laura Pernás parte dos seus recordos infantís para crear un espazo cargado de suxestións cos obxectos sacados do seu imaxinario persoal. o bam-bán, as gaiolas ou as hedras son alegorías de vivencias que nos relacionan coa súa intimidade e os seus recordos familiares. A falta da súa nai dende idade temperá é o eixe da peza que envolve o espectador nun mundo onírico que lle traslada a lugares comúns.

dentro da apropiación das linguaxes infantís encontramos a obra de Matías Sán-chez, quen por medio de aspectos formais se presenta como un neno irreverente que critica aqueles valores canonizados da historia da arte. A súa obra ten unha gran car-ga expresionista, con aproximacións ao cómic e ao graffiti, e posúe unha aparencia inxenua que deriva da apropiación da linguaxe infantil, aínda que os seus temas e personaxes sexan críticas mordaces á cultura contemporánea.

A mirada de Enrique Marty transita pola visión monstruosa e desasosegante da in-fancia. Nas súas obras o grotesco e a distorsión da realidade son valores que serven

para inquietar o espectador, para provocar. Busca na súa obra o sinistro, sendo a súa familia e o seu ámbito máis próximo os protagonistas das súas obras.

A obra de Pablo otero Huertas aprópiase dun fragmento da serie de Pippi Calzaslargas para falarnos do cambio profundo que se deu na mentalidade do século xx sobre á infancia. Pippi simboliza a autonomía total do neno sobre o adulto, cuxa intelixencia e habilidades o converten nun perigo para a sociedade establecida que non pode conci-bir que unha nena non estea baixo o control da familia ou o Estado. Pola súa banda a obra de Cristian E. Gradín aprópiase do imaxinario gráfico do franquismo a través de medios dixitais, aparecendo imaxes do castigo na aula que parecen sacados dun conto e que nos recordan que o castigo era un método cotián para a educación dos nenos.

o vídeo de Teresa Hubbard & Alexandre Birchler plasma unha escena doméstica na que a chuvia estraga unha festa de aniversario cunha coidada posta en escena que introduce o espectador nunha obra absorbente e fermosa.

Por último a obra de Sergey Bratkov presenta unha mirada crítica sobre a infancia afastada de toda compracencia. As súas imaxes recollen as formas nas que os pais retratan as súas fillas, con roupas e maquillaxe de adultas, para distribuír en axencias de modelos. A denuncia do abuso e a explotación está presente nesta serie, Kids 1, así como en Birds, Bedtime Stories ou Italian School.

Matías SánchezParvo coma un pintorGalería JM

Page 17: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

No século xix a representación da infancia estivo marcada pola exaltación da beleza. As pinturas preciosistas

mostraban escenas amables que evocaban a tenrura e edificaban un modelo ideal da infancia que respondía a valores como a bondade, ao tempo que fuxían do

desagradable. o abxecto só aparecía cando se denunciaba algunha inxustiza.

os artistas contemporáneos interpelan a infancia. As súas obras non son representacións idealizadas. En ocasións falan

da memoria, do eu, noutras aprópianse da linguaxe e dos obxectos do mundo infantil para crear contextos que, baixo

unha aparencia näif, ocultan interrogantes sobre o máis profundo dos sentimentos.

memoriae infancia

Page 18: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

román navarro

Neno con traxe escocés, 1878-1928óleo sobre lenzo37,27 × 24,7 cmMuseo de Belas Artes da Coruña

Page 19: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

rosalía banet

Debuxos da serie A cidade de chocolate, 2007Témpera sobre papel21 × 29,5 cm

A cidade de chocolate, 2007dVd3’49’’

Page 20: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

ramón parada justel

Neno durmindoóleo sobre lenzo32,5 × 56,5 cmMuseo Arqueolóxico Provincial de ourense

Page 21: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

laura pernás

Que voei tan alto, tan alto, 2011instalacióntécnica mixtamedidas variables

Page 22: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

enrique marty

S/t (Serie Ghostdick), 2007óleo sobre táboa60 × 60 cmGalería Espacio Mínimo

S/t (Serie Ghostdick), 2007óleo sobre táboa60 × 60 cmGalería Espacio Mínimo

Page 23: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

xesús rodríguez corredoyra

Figura de bañista, 1907óleo sobre lenzo97 × 97 cmMuseo Provincial de Lugo

Page 24: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

A imaxe da infancia é unha creación dos adultos para representar as súas cualidades físicas ou internarse nas súas

virtudes, defectos ou actos.

A plasmación ideal do corpo infantil foi unha constante ao longo do século xix, permitindo a pintores e escultores mostrar as súas habilidades. As propostas simbolistas que

priman o subxectivo fronte á norma, van romper coas representacións idealistas da beleza.

A estética contemporánea introduce na arte a representación do grotesco, o terrorífico ou o deforme, alterando e

destruíndo a visión bondadosa e bela da infancia, á vez que, valéndose de todo tipo de soportes, xera enigmáticos

significados sobre os que o espectador parece ter a última palabra.

a primacía do subxectivo

Page 25: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

jenaro carrero

Filla do pintor bordando, 1900-1902óleo sobre tea29,2 × 20 cmMuseo de Belas Artes da Coruña

Page 26: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

enrique marty

Nai, 2007Técnica mixta100 × 29 × 38 cmGalería Espacio Mínimo

Page 27: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

ignacio pinazo

Baco nenoóleo sobre lenzo85,8 × 147,4 cmMuseo de Bellas Artes de Asturias

Page 28: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

maria roesset

Desnudo de nena cos brazos cruzados, 1913óleo sobre lenzo146 × 98 cmMuseo de Belas Artes da Coruña

Page 29: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

enrique marty

Sen título (da serie Xogo de nenos), 2003óleo sobre táboa100 × 100 cmGalería Espacio Mínimo

Page 30: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

teresa hubbard & alexander birchler

Eight, 2001Vídeo sonoro Hd transferido a dVd3’16’’Ed 3/10 Colección permanente CGAC. Santiago de Compostela

Page 31: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

manuel buch

Muller e neno, 1925-1935 ca.Fotografía10 × 14 cmMuseo de Pontevedra

Retrato infantil, 1920Fotografía40 × 50 cmMuseo de Pontevedra

Page 32: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

os retratos de nenos burgueses constituían un luxo ao alcance duns poucos. Coa xeneralización da fotografía, ao

longo do século xx, a súa preponderancia foi en detrimento. Non obstante o retrato como tal non desapareceu nunca. os artistas contemporáneos reinterpretan as leccións do

retrato clásico utilizando novos enfoques conceptuais e técnicas.

Nesta sala conviven o vinilo, entendido como unha práctica complementaria ao debuxo, cunha serie de monecos cos que a autora coquetea co concepto de autoría. A medio

camiño entre as artes plásticas, o deseño e o pracer da simple manualidade as creacións de RitaLin convídannos a disfrutar

da cara máis amable da monstrosidade.

o familiar e o grotesco

Page 33: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

nicanor piñole

Retrato da nena Pilar Velázquez-Duro, 1899 ca.óleo sobre lenzo109 × 145 cmMuseo de Bellas Artes de Asturias

Page 34: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

rebeca menéndez

Sen título, 2009InstalaciónTécnica mixtaMedidas variablesGalería Ana Vilaseco

Page 35: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

RitaLin

da serie Aos monstros hai que collelos da man, 2010Técnica mixtaMedidas variables

Page 36: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

os retratos post-mortem son o espello da sociedade de finais do século xix e primeira metade do xx. A súa existencia

desvela tradicións aínda hoxe pouco coñecidas. Enmarcadas nun contexto de penuria e necesidade, as imaxes mostran

unha realidade oculta hoxe en día, pero que no seu momento foi unha necesidade vital para os familiares do

pequeno anxeliño...

Unha práctica que era extensible aos sectores sociais máis privilexiados, como ilustra o Retrato do Infante don Luis

de dionisio Fierros, primoxénito da raíña Isabel II, falecido poucas horas despois de nacer. o corpo do neno foi exposto

durante tres días na capela do Pazo Real de Madrid para a súa contemplación. Unha realidade que nos retrotrae a un tempo no que a relación coa morte era, se cabe, máis

próxima e natural que hoxe en día.

anxeliños

Page 37: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

maximino reboredo

Nena morta co seu ataúdeArquivo Maximino Reboredo

Page 38: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

maximino reboredo

Bebé mortoArquivo Maximino Reboredo

Page 39: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

dionisio fierros

Retrato xacente de D. Luis, Príncipe de Asturias, 1850óleo sobre lenzo65 × 80 cmMuseo de Bellas Artes de Asturias

Page 40: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

durante moito tempo a infancia estivo subordinada á representación do privado, do intímo. As escenas familiares, as maternidades ou os retratos foron o reflexo dun modelo de vida

no que os nenos eran protagonistas.

durante o século xx algúns artistas trasladan ás súas obras o modo en que os nenos representan a realidade nunhas creacións cheas de inxenuidade e expresividade, nas que se valora a emotividade

fronte á beleza formal.

Nalgúns casos os artistas recurren á apropiación de imaxes míticas do entorno televisivo para releer a construcción de

personaxes infantiles que, paradóxicamente, serviron de estímulo para que toda unha xeración de mozas fosen conscientes das súas posibilidades. Non é raro que a nada convencional Pippi Calzaslargas fose víctima da censura en determinados países...

Miradas cheas de confusión, tristura ou violencia. A utilización da linguaxe fotográfica, tan presente nos medios de comunicación

de masas, fai aceptables imaxes que, ao reflexionar sobre elas, tórnanse inquedantes, constatando que a infancia continúa sendo

unha construción, ás veces pervertida, do imaxinario adulto.

nada é o que parece

Page 41: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

sergei bratkov

Kids (Soneschka), 2000Fotografía cor40 × 27 cmSerie 7/10Galería Espacio Mínimo

Kids 2, 2003Fotografía cor40 × 27 cmSerie 1/10Galería Espacio Mínimo

Kids 2, 2002Fotografía cor40 × 30 cmSerie 1/10Galería Espacio Mínimo

Page 42: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia
Page 43: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

matías sánchez

Tres artistas Art Now, 2009 óleo sobre liño200 × 200 cmGalería JM

O pintor camiño do traballo. Arlés 1888óleo sobre liño200 × 200 cm2009Galería Begoña Malone

Page 44: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

ramón parada justel

O fogarPintura mural155 × 84 cmMuseo Arqueolóxico Provincial de ourense

Page 45: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

pablo otero huertas

Pippi recibe unha lección, 2010dVd1’4’’

Page 46: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

xesús rodríguez corredoyra

Retrato do neno de Juan Antonio Fernández García, 1937óleo sobre lenzo70 × 63 cmMuseo Provincial de Lugo

Page 47: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

cristian gradín carbajal

Calquera vicio, pequeno ou grande, 2007Acuarela sobre papel37,5 × 45 cm

Page 48: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

93

biografías

Susana CendánElsa R. Armentia

RoSAlíA bAnEtMadrid, 1972

Esculturas de tortas, xelatinas recheas de carne, intestinos, cerebros, corazóns... as obras-trampa de Rosalía banet, baixo a súa aparencia de falsa inxenuidade, encerran unha crua deconstrucción dos sentimentos. As receitas coas que nos deleita constitúen un particular forma de purgar a dor nun mundo controla-do pola visión superficial dos medios de comunicación e as multinacionais, empeñadas en vendernos produtos que conteñen ideais tan absurdos como a eterna xuventude, a beleza, o poder ou a fama. Cunha ampla experiencia na docencia universitaria nas Facultades de belas Artes de Pontevedra e Altea, Rosalía banet participou en importan-tes exposicións individuais e colectivas, e feiras internacionais ao longo de todo o mundo —Arco, Frieze, Shcontempo-rary en Shangai, Art Chicago, Art basel, Miami beach...—, moitas delas da man da Galería Espazo Mínimo. As siamesas lambeteiras, Sarali e Ana K, con todo o seu mundo de banquetes caníbais, forman parte dos traballos recentes da autora, así como unha liña de bixute-ría realizada con restos das súas receitas máis celebradas: colgantes de cabezas, galletas de ollos contra o mal de ollo, co-razóns namorados, remedios para unha cultura tendente a relacionar insistente-mente a comida cos sentimentos. Unha

descarnada mirada cara ao máis sinistro do noso interior presentada tras unha máscara de inocencia e felicidade.rosaliabanet.blogspot.com

***

SERGEi bRAtKovKharkiv, Ucrania, 1960

A traxectoria de Sergei bratkov está pro-fundamente marcada pola súa biografía. oriúndo de Kharkiv, cidade industrial en decadencia enraizada no socialismo soviético, bratkov retratou con crueza soldados, prostitutas, obreiros e nenos ao bordo da marxinalidade. A mirada de bratkov non coñece clixés. A súa serie Kids (2000) protagonizada por peque-nas lolitas á espera dun casting é, ante todo, un canto á tristura. A prensa do seu país acusouno de pedófilo, cando a súa intención non era outra que poñer-lle voz ás perversións dos adultos, pois as nenas formaban parte dunha axen-cia real de modelos á que eran levadas polos seus pais. os últimos traballos de bratkov, a serie Glory Days, un retrato descarnado da vida cotiá na súa Ucraína natal tras a disolución da Unión Sovié-tica, continúa a liña de contar as cousas sen reparos. A traxectoria profesional de Sergei bratkov resulta tan desbordante como a súa obra. Participou nas bienais de Sao Paulo e venecia representando

Page 49: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

94 95

Jenaro Carreronoia, 1874-santiago de Compostela, 1902

a traxectoria de Jenaro Carrero está marcada pola súa prematura morte por tuberculose aos vinte e oito anos de idade. a súa breve traxectoria profesio-nal ten lugar no contexto de finais do século xix, caracterizado no pictórico por unha estética ecléctica na que terán cabida o academicismo ou un realismo de carácter naturalista. Jenaro Carrero é un dos membros da mítica Xeración Doente —xunto con ovidio Murguía, Joaquin vaamonde e ramón Parada Justel—, marcada pola morte tempe-rá de todos os seus compoñentes así como polo seu carácter de abandeira-do na introdución de novas perspecti-vas estéticas en Galicia. neste sentido, o carácter bosquexado e a rapidez de execución das pinturas de Jenaro Ca-rrero, serán algunhas das virtudes máis apreciadas pola crítica, xunto coa súa intelixente reinterpretación de clásicos como velázquez ou Goya, ou a proxi-midade a artistas coetáneos como ig-nacio Pinazo, participante igualmente nesta exposición. a partir do ano 1900 desaparecen as implicacións sociais na súa pintura, centrándose na plas-mación de escenas cotiás así como na recreación das calidades pictóricas e lumínicas. entre a súa temática predi-lecta destacan as representacións infan-tís, instantáneas dos seus fillos, Pepita e

Jenaro, executadas con puntos de vista novidosos onde a verdadeira protago-nista é a luz xunto cunha pincelada longa e solta que anuncia a evolución da súa pintura cara a postulados próxi-mos ao postimpresionismo. este é pre-cisamente o período ao que pertence a pintura presente na exposición, A filla do pintor bordando, a confirmación de que Jenaro Carrero constituíu unha verdadeira renovación na pintura fini-secular galega.http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Xesús roDríGUeZ CorreDoyralugo, 1889-santiago de Compostela, 1939

sen dúbida o retrato que mellor define a controvertida personalidade de Xesús rodríguez Corredoyra é unha carica-tura de Castelao na que aparece por-tando unha caveira. imbuído dunha relixiosidade rayana no místico, Corre-doyra, pertencente á aristocracia rural galega, viviu toda a súa vida en perpe-tuo conflito interior. Home decadente e atormentado, non soubo nin quixo adecuarse ás esixencias dun mundo cambiante e novo. a españa de prin-cipios do século xx vivía unha situa-ción de total anquilosamento, tanto moral coma económico. artistas como Dario de regoyos, solaina, Zuloaga

ao seu país, en Manifesta 5 en san se-bastián ou na trienal de Fotografía de Grazt. así mesmo protagonizou impor-tantes exposicións individuais en mu-seos e institucións de todo o mundo —a última delas no Pinchuk art Centre en Kiev (Ucrania)— e a súa obra encóntra-se depositada, entre outros, no MuKKa Museum of Contemporary art de am-beres (bélxica), no Museum of Con-temporary art de Zagreb (Croacia), no Museum of Photography de boston (U.s.a.), no Museum of Contemporary art de Gante (bélxica), no Marta Herford Museum of Contemporary art de Herford (alemaña), no CGaC de santiago de Compostela (españa), ou na ekaterina Fundation de Moscú (ru-sia). vive e traballa en Moscú, é artista da regina Gallery (londres-Moscú) e en españa represéntao a Galería espazo Mínimo de Madrid.www.reginagallery.comwww.espaciominimo.net

***

ManUel bUCH sainZa Coruña, 1884-a Coruña, 1969

artista cosmopolita onde os haxa, o carácter inquedo de Manuel buch le-vouno a percorrer medio mundo dende a súa Coruña natal. Madrid, bogotá, nova york ou a Habana, son algúns

dos destinos nos que rastrexamos a pre-senza dun artista, aínda hoxe, pouco ou nada coñecido. os inicios da súa traxec-toria sitúano na Coruña, onde monta un pequeno estudo na rúa Panaderas. Un afortunado golpe de sorte darao a coñecer. o falecemento de Franzen, re-coñecido fotógrafo da Casa real afin-cado en Madrid, así como o seu mestre e protector, permitirá a buch herdar o posto de fotógrafo real, unha valiosa distinción que lle reportará fama entre unha clientela distinguida que buscará compulsivamente facerse retratar por el. algo perfectamente comprensible se observamos o seu fascinante xeito de entender a fotografía. buch manipula os positivos e os negativos, achegando á fotografía calidades e matices funda-mentalmente pictóricos. nalgún caso recorre ao óleo para iluminar as foto-grafías, ata o punto de que estas des-aparecen por completo. as súas compo-sicións, estudadas polo miúdo, destilan un aire misterioso incriblemente mo-derno para a época (1925-1935). os re-tratos dos seus fillos e a súa esposa, unha muller dunha beleza extraordinaria, son presentados ante o obxectivo da cámara case como personaxes shakesperianos. a constatación de que a historia da fo-tografía en Galicia ten excitantes capí-tulos por descubrir.www.museo.depo.es

***

Page 50: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

96 97

compoñente integrante da forma. Unha tendencia que o artista irá superando en fases sucesivas, nas que os bosquexos, a temática costumista e certa crítica social centrarán os seus intereses creativos.www.museobbaa.com

***

Cristian GraDín CarbaJalsoutomaior, Pontevedra, 1980

A creatividade reside no erro. A miña traxectoria está chea de creatividade. asiduo ao traballo no campo da vi-deocreación ou a animación, Cristian Gradín practica a apropiación de mate-riais tomados de medios dixitais sobre o imaxinario gráfico do franquismo. este é o caso de Blue Children, onde o artista adopta esta estratexia compositi-va e temática para darnos unha visión particular da infancia e os seus tabús. ademais do vídeo, Cristian traballa soportes como o debuxo, a pintura ou o gravado para reflexionar sobre temas como a identidade, a subxectividade, ou a infancia. Destaca especialmente nas pezas de Cristian a súa elegancia coi-dada, a súa agudeza conceptual, e unha sensibilidade adestrada en desenmas-carar as leas da sociedade contemporá-nea. este novo artista recibiu o Premio nacional á excelencia no rendemento académico outorgado polo Ministerio

de educación tras licenciarse en bbaa pola Universidade de vigo no ano 2008. Forma parte do grupo artístico El ama de casa pervertida, xunto a Pablo otero Huertas, presente tamén nesta colectiva. entre as súas exposicións destaca Vemos ou que somos. Somos ou que vemos no Pazo dá Cultura de Pontevedra, I Love You no Ctb, a mostra de vídeo Progra-ma 03, Desafi(n)ando o xénero en Mur-cia, e outras realizadas en espazos como o CGaC, o Museo nogueira dá silva de braga (Portugal) ou o Centro de arte Joven de Madrid.

***

teresa HUbbarD & aleXanDer birCHler

Dublín, irlanda, 1965-baden, suiza, 1962

Parella artística dende o ano 1990, os traballos de teresa Hubbard & alexan-der birchler revelan a complexidade e a flexibilidade das súas paisaxes narra-tivas, a imposibilidade de buscar unha explicación definitiva ou a insistencia en abrir multitude de contraditorias e suxestivas realidades. É o caso de Eigth (2001), unha coidada posta en esce-na percorrida por unha cámara que se move dentro e fóra da casa nun loop sen fin. Como en moitos dos seus traballos, Eight oscila entre a idea de exterior-inte-rior, o real e o imaxinario, introducindo

ou Joaquin romero de torres, daban perfecta conta nas súas pinturas dunha españa en branco e negro. a pesar da súa formación cosmopolita —estudou na real academia de bbaa de san Fernando de Madrid, tivo profesores do talle de Cecilio Plá ou sorolla e viaxou por europa e américa— Corre-doyra non soubo liberarse do peso da tradición familiar. rebelarase contra os seus mestres, pero sobre todo contra unha sociedade que non entende e á que acusa de excesivamente positivista e vulgar. o resultado é unha obra per-soal na que predomina o negro xunto a unha posta en escena de marcado ca-rácter simbolista. o simbolismo enten-dido como un estado de ánimo e cata-lizador da ambigüidade expresiva. as pinturas que representan a Corredoyra na exposición pertencen a períodos dis-pares da súa vida. O Bañista (1907) co-rrespóndese co seu período de forma-ción, mentres que o retrato de D. Juan A. Fernández (1938) foi pintado un ano antes de morrer. este último represen-ta o prototipo de retrato burgués atípi-co que cultivaba Corredoyra, situando á figura descentrada ante unha paisaxe, a maniera a dos pintores renacentistas. todo un sinal de identidade que testi-fica a fuxida cara a atrás dun dos nosos artistas máis persoais.www.museolugo.org

***

Dionisio Fierrosla ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

a fama chégalle a Dionisio Fierros tras a obtención dunha das primeiras me-dallas na exposición nacional de be-las artes do ano 1860. Curiosamente o cadro co que Fierros gaña o galardón, Romaxe nas proximidades de Santiago, foi pintado en Galicia, a onde o artista se traslada buscando novas aventuras e tipoloxías. o exotismo reterao en Ga-licia durante tres anos, durante os ca-les poñerá de moda o costumismo nos círculos artísticos autóctonos e nacio-nais. a súa formación, no taller dos to-dopoderosos Madrazo —primeiro con José, e posteriormente co seu fillo Fe-derico— influirá decisivamente na súa traxectoria, tomando, sobre todo do último, o debuxo minucioso, unha po-tente posta en escena e a recreación de todo tipo de detalles. Coincidentemen-te, o cadro co que participa Fierros na exposición, o Retrato xacente do infan-te D. Luis (1850), é unha copia doutro anterior realizado por Federico de Ma-drazo. a pintura recrea o costume de retratar recén nacidos mortos. o prín-cipe D. luis, primoxénito de isabel ii, faleceu ás poucas horas de nacer no Pazo real de Madrid, e alí, no centro da Capela real, foi exposto ao público durante tres días. a pintura pertence á primeira etapa de Fierros, condicionada claramente polo dominio da liña como

Page 51: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

98 99

espallou internacionalmente a través de galerías en italia ou australia e centros como o White box Gallery de nova york. a súa obra foi adquirida por im-portantes institucións, e o seu extenso currículo ostenta moitas exposicións destacables, entre as que resaltan Just one bad idea after another, na galería K4 (Múnic); Existencias, no MUsaC de león; ou Hóspede, no Museo de arte Contemporáneo de bos aires (ar-xentina). actualmente traballa coa Ga-lería espazo Mínimo.www.espaciominimo.net / www.musac.es

***

rebeCa MenÉnDeZavilés, 1976

rebeca é unha artista de extrema sen-sibilidade que reflexiona en torno a te-mas como a feminidade e as cuestións de xénero, as inquietudes infantís, a decadencia ou a loucura aos que enga-de tinguiduras barrocas e lúdicas. nas súas obras, as nenas, emblema da ino-cencia, sitúanse nunha realidade disfra-zada, transformada nun lugar no que nada é o que parece. seguindo a liña aberta por balthus ou Pasolini, rebe-ca invita o espectador a indagar sobre certos segredos ocultos nese mundo recreado. o resultado é unha imaxe chea de beleza que apela ás emocións

sen recorrer directamente ao drama. os seus personaxes, en moitas ocasións preadolescentes de aparente inocencia, adoitan aparecer solitarios e ensimes-mados, en ámbitos inquietantes e mo-nótonos, ou como refire a propia artis-ta, no momento anterior ao caos, cando todo parece a punto de estalar. Como unha voyeur do descoñecido, esta artis-ta versátil se desenvolve en múltiples rexistros como a serigrafía ou a foto-grafía, aínda que ás veces prefire situar-se na interzona da pintura e a instala-ción, o debuxo e o audiovisual. rebeca Menéndez traballa coa Galería espazo líquido, a Galería ana vilaseco ou a Galería ana Gil. expuxo en diferentes feiras internacionais, Miami, bolonia, sao Paulo ou a art Fair de turín. Des-taca especialmente a súa participación na mostra titulada Areas Movedizas que tivo lugar en la lavandería, unha sala pertencente a la laboral de Gijón.www.espacioliquido.net

www.anavilaseco.com

***

roMán navarroa Coruña, 1854-a Coruña, 1928

a afección de román navarro polo debuxo xerminou cando era neno, e levouno máis tarde a estudar na es-cola de artes e oficios da súa cidade

o espectador nunha atmosfera tan ab-sorbente e fermosa como impredicible. influídos por autores como Hitchcock, Malick, Mamet, Hopper, Flaubert ou o propio Kafka, Hubbard & birchler fan uso dunha dimensión psicolóxica do es-pazo, alterando os límites entre o aquí e o alá, o antes e o despois. Pertencente á colección arCo do CGaC —san-tiago de Compostela—, Eight é só un exemplo máis da exquisita traxectoria duns artistas que foron seleccionados para participar en proxectos nos espa-zos máis prestixiosos do mundo, tales como o Whitney Museum of american art (new york), o art Pinakothek der Moderne de Múnic ou a amsterdam and the Kunstverein st. Gallen Kunst-museum. en canto ás colectivas, a súa presenza rastrexámola na bienal de ve-necia, a bienal internacional de liver-pool, o Wexner Center for the arts de Columbus (ee.UU) o Mori Museum de tokyo, o Museum of Contempo-rary art de Chicago ou o MnCars de Madrid. Colaboran coa tanya bo-nakdar Gallery de new york, a bob van orsouw Gallery de Zürich, a bar-bara thumm Gallery de berlin, a beira Munro Gallery de Hamburgo ou a lora reynolds Gallery de austin, texas.www.hubbardbirchler.netwww.tanyabonakdargallery.comwww.bobvanorsouw.chwww.lorareynolds.com

***

enriqUe Martysalamanca, 1969

este autor polifacético manexa todos os medios incluída a escenografía, e presenta un corpus frecuentemente monstruoso, circense, estrafalario, re-pleto de acenos á historia da arte e ao mundo do cine. o universo creativo de enrique Marty xira en torno ao que Froid identificou como Unheimlich re-feríndose ao sinistro no familiar, como ese personaxe con quen nos cruzamos todos os días e do cal intuímos que, baixo a súa amigable aparencia, ocul-ta un escuro segredo. o obxectivo de Marty é provocar no espectador unha sensación de inquietude ou desasosego ao enfrontarnos a aquilo que sendo co-tián nos resulta ao mesmo tempo alleo e estrano. así é como probablemen-te nos sentiremos ante a súa escultura Nai, un personaxe en zapatillas certa-mente afastado dunha aparencia tenra ou compasiva. Fascinado polo mundo barroco e o sentido tráxico da vida, elixe como modelos e protatonistas das súas obras á súa familia e ámbito máis próximo, aos que combina con mun-dos ficticios, sobre todo cinematográ-ficos. o resultado é unha fusión entre película de terror e vida real. Despois de licenciarse en belas artes, este en-fant terrible da arte contemporánea non só alcanzou o recoñecemento en españa, senón que a súa proxección se

Page 52: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

100 101

individualmente como baixo o pseudó-nimo de Amela Pamelusa, ou formando parte do colectivo El ama de casa perver-tida, xunto a Cristian Gradín Carbajal.http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

raMón ParaDa JUstel ourense 1871-1902

ramón Parada Justel obtivo no ano 1988 o número un nas probas de acceso á real academia de belas artes de san Fernando en Madrid e posteriormen-te recibiu unha bolsa para continuar os seus estudos na academia española de roma. Gran mestre da cor, durante a carreira adscribiuse á estética impre-sionista e deixouse influír pola pintura de temática histórica e a escenografía. obtivo unha mención honorífica en artes Decorativas e realizou traballos ornamentais en localizacións públicas e eclesiásticas, entre elas a catedral de ourense. aínda despois de caer grave-mente enfermo, continuou traballando incansablemente e reafirmándose na co-rrente impresionista, aínda que ao final da súa curta vida o influxo de sorolla se fixo patente e a súa pincelada se am-pliou debuxando directamente con bro-chadas de cor. Morreu con só 31 anos, entrando a formar parte da lendaria Xeración Doente, integrada por novos

artistas falecidos de tuberculose ao redor de 1900, algúns deles presentes nesta ex-posición. esta xeración caracterizouse polo ton burgués e os retratos de forte instrospección psicolóxica. a obra de Parada Justel está amplamente recoñeci-da e encóntrase dispersa en prestixiosos museos e institucións, como o Museo arqueolóxico Provincial de ourense.www.musarqourense.xunta.es

***

laUra Pernáslugo, 1979

esta artista lucense traballa o tema da infancia perdida e intérnase nas sensa-cións que lle produce un estrañamento vital consecuencia da falta temperá da súa nai. investiga a extimidad —ben-vidos ao espectáculo da miña vida pri-vada—, de onde extrae, como enrique Marty, aquilo que sendo moi íntimo e familiar se converte á vez en algo radi-calmente estraño. Para algúns, este é o signo do suxeito do noso tempo, que só parece atopar o seu ser máis íntimo no máis afastado e deslocalizado del. esta artista adscríbese ao vídeo para exhibir publicamente, como louise bourgeois ou lewis Carrol, aspectos psicolóxicos da súa biografía persoal entretecidos con elementos tomados da literatura ou do cine. a todo iso laura engade outros

natal. ampliou os seus estudos artísti-cos en italia e foi posteriormente des-tinado en barcelona como profesor de debuxo, para regresar despois de con-mutar a súa praza co pai de Picasso á escola de artes e oficios na que cursa-ra os seus estudos. Compaxinou a súa vertente de debuxante e pintor coa ca-rreira militar, de aí que, malia a esca-seza de afeccionados aos temas bélicos entre os pintores galegos da súa época, navarro, pola súa profesión, abunda-se nesta temática, chegando a facer das escenas militares o seu motivo por excelencia. realizou ademais retratos a políticos e militares do momento, así como a membros da familia real. Chama a atención a súa peculiar for-ma de adaptar a técnica da augada ao óleo e a súa mestría á hora de captar o movemento e a espontaneidade, como queda patente nas súas escenas milita-res ecuestres, nas que dota ao cabalo dun movemento excepcional. natura-lista con tinguiduras rembrandtianas, ao final da súa carreira deixouse in-fluír polo costumismo de sotomayor. o seu amplo legado pictórico encón-trase repartido entre o Museo de belas artes da Coruña e outros museos mi-litares e organismos oficiais de Galicia e españa.http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Pablo otero HUertas Pontevedra, 1984

este mozo investigador da facultade de belas artes de Pontevedra defínese a si mesmo coas iniciais M&M: Mitómano e Melodramático. Pablo é un artista corro-sivo que bota unha visón cáustica sobre a humanidade e medio. a frase o exte-rior non existe. Só é real o que sae por te-levisión... e quizais nas revistas, reflicte o seu carácter fetichista e o seu gusto pola maridaxe da cultura pop e a arte, un emparellamento contemporáneo moi característico do noso insconsciente co-lectivo. así sucede na peza que hoxe nos presenta, na que somete un capítulo da serie de Pippi Calzaslargas a un detour-nement, é dicir, terxiversa o seu sentido orixinal cunha clara intención crítica. o humor ácido, o carácter catártico e a súa adhesión ao trauma como ele-mento desencadenador de experiencias límite explican a filosofía de traballo deste artista, que a miúdo reproduce o coñecido dito de que se non queres cal-do, dúas cuncas. excelente fotógrafo, desenvólvese con igual soltura en ámbi-tos tan dispares como a escultura ou o bordado. Demostrouno en exposicións como I Love You, celebrada no Centro torrente ballester, e en mostras como a do Centro de arte nova de Madrid ou o Museo nogueira dá silva en bra-ga. Cun vasto coñecemento do mundo cinematográfico, Pablo traballa tanto

Page 53: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

102 103

artes de san Carlos, en valencia e en san Fernando, en Madrid. Pola súa destreza recibiu múltiples encargos da aristocracia valenciana. a súa obra está depositada en importantes institucións nacionais, tal é o caso do Museo de be-las artes de asturias.http://www.museobbaa.com

***

niCanor Piñole Gijón, 1878-1978

Con só 14 anos nicanor Piñole presen-touse en Madrid para comezar a súa carreira artística, un periplo que o leva-ría a residir en cidades como londres, París ou roma. este pintor asturiano viviu o apoxeo do período postimpre-sionista, participou en exposicións tan-to nacionais como en estados Unidos, e traballou dentro da chamada escola de Gijón. De abraiante versatilidade, Piñole producía coa mesma mestría retratos ou autorretratos, paisaxes, na-turezas mortas e escenas populares ins-piradas na súa terra natal, utilizando indistintamente o óleo, a acuarela ou o pastel. a pesar do seu virtuosismo téc-nico e o seu éxito nas relacións sociais, a súa pintura non gozou de recoñece-mento ata que tivo unha idade avan-zada. Morreu aos 100 anos, e despois da súa morte, a súa viúva doou unhas

700 obras e obxectos persoais ao Con-cello de Gijón que ampliou a colec-ción creando o Museo nicanor Piñole. nel pódense considerar máis de 4000 obras que reflicten as diferentes etapas da súa creación artística. Destaca espe-cialmente unha gran cantidade de bos-quexos, apuntamentos e debuxos que nos permiten coñecer o Piñole máis íntimo, un artista que explotaba igual-mente o pequeno e o gran formato, con trazo rápido ou cunha minuciosi-dade abraiante.http://museos.gijon.es/

***

ritalin

Pouco se sabe sobre a biografía de ri-talin e é que o anonimato é unha for-ma de non restar protagonismo ás súas criaturas. nacida nunha familia de cos-tureiras, na que eran habituais as tardes en que a súa nai, avoa e tías creaban patróns, cosían e bordaban con mimo. ritalin creceu nun ámbito de teas, fíos, abelorios e botóns. Coser é un modo de invocar á serenidade dos momentos vividos na infancia, ademais de apli-car o aprendido a un proxecto persoal e irreverente. os seus bonecos contan historias que alimentan un imaxinario de monstros, nenos, amigos, sonos e aventuras. Cada unha destas criaturas

motivos como os insectos, as ventás, a hedra ou as ruínas que forman parte o seu imaxinario de cabeceira, e que uti-liza para situar a súa obra nunha me-diana entre o real e o onírico que ás veces raia no alucinatorio. laura revive episodios do seu pasado rememorando certos aspectos inquietantes da súa in-fancia. o resultado, unha mestura de vivencias e misterio desdobradas nunha especie de delirio poético. Deste xeito parece conxurar os seus propios demos do pasado para reverter o feito artísti-co en terapia existencial. a súa poética, alegórica e chea de esperanza, xira en torno á dor e ao destino, á morte e ao pracer, ao misticismo e á éxtase. espe-cialista en deseño e audiovisuais, esta artista desenvólvese con igual soltura no terreo da instalación ou a pintura. no ano 2005 recibiu a bolsa novos valores na modalidade de curtos de animación. Posteriormente participou no Proxecto abertal que reuniu novos artistas lu-censes contemporáneos e expuxo, entre outras institucións, no Museo Provin-cial de lugo.

***

iGnaCio PinaZovalencia, 1849-1916

ignacio Pinazo naceu nunha familia humilde e pasou por penalidades que o

marcaron como a temperá perda da súa nai, na liña doutros autores presentes na exposición. Pouco despois faleceu o seu pai e o pintor trasladouse a vivir co seu avó. Pinazo desempeñou na súa xuven-tude traballos como pintor de abanos, decorador de azulexos, sombreireiro ou prateiro. estudou na academia de san Carlos de valencia e gozou dunha bol-sa en roma. ao comezo da súa carreira decantouse polos temas históricos de estilo académico, enmarcándose na liña do eclecticismo, un movemento que era unha amálgama de varios estilos pictó-ricos. Posteriormente e como resultado do seu regreso de italia, adoptou unha poética intimista e abandonou os temas históricos por escenas familiares, da vida cotiá, e nus. Por entón, xa apare-ce completamente inmerso na estética impresionista, con predominancia dos tons escuros e terrosos, e cunha pince-lada dinámica e enérxica. a pesar das lecturas ambiguas que poida xerar, os obxectivos de Baco neno, a obra en ex-posición, garda relación coa intención de estudar a anatomía infantil de ma-nera fidedigna, así como coa potencia-ción dos efectos lumínicos, unha das principais obsesións do artista. ade-máis, a utilización de nenos resultaba máis económica que a contratación de adultos o modelos profesionais. Pinazo é considerado un dos principais precur-sores de sorolla en canto a temática e estilo. Foi docente na escola de belas

Page 54: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

104 105

Matías sánCHeZtübingen, alemania, 1972

nacido de pais emigrantes en alemaña, este artista multidisciplinar fórmase e re-side en sevilla. Da súa personalidade ar-tística destaca unha mestura de ironía e expresionismo que impregna a súa obra do carácter irreverente dun neno píca-ro. os seus personaxes son o reflexo do pobo nos medios de comunicación, o telelixo ou a prensa sensacionalista. Des-caradamente provocador, Matías presén-tanos un mundo —tamén o do mercado da arte— cruel, carnavalesco, ridículo e caricaturizado, expresado cun debuxo infantil tan espontáneo como influído por Picasso e Matisse. Formalmente re-lacionóuselle cos expresionistas salvaxes

alemáns e co kitsch, o cómic ou o graffi-ti, pero os contidos da súa obra reflicten unha sociedade de rabiosa actualidade. Matías ofrécenos a súa visión particular dun presente marcado polos medios de comunicación e os índices de audien-cia, o maltrato á muller, o terrorismo, a emigración ilegal, as drogas, o racismo, a prensa do corazón... todo iso aderezado cunhas boas doses de humor sarcástico. en resumo, este autor desentrañador de tópicos encarna unha mestura de diver-timento e acidez a partes iguais. traballa asiduamente con diversas galerías, entre elas begoña Malone ou a Galería JM de Málaga, coa que expuxo en feiras e pres-tixiosos espazos de todo o mundo.http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.html

http://www.bmalone.com

podería formar parte da nosa fantasía, evocando paisaxes de lugares que que-reriamos coñecer. son donos e seño-res dos seus propios reinos, de lugares próximos nos que poderiamos vivir, á fin e ao cabo aos monstros hai que colle-los da man, asegura ritalin.

a ilustración tamén forma parte do seu singular traballo. a narrativa das imaxes pode ir do tenro ao mordaz e crítico, todo iso levado con certa pica-resca e ironía, ademais dun coidado re-matado, ao igual que os seus bonecos. os que a coñecen saben que o equili-brio é a chave que lle permite transitar dun xénero a outro con igual éxito. ritalin permitiu ás súas criaturas aban-donar por uns días o seu hábitat para es-tar entre nós. quen pode adiviñar o que son capaces de facer cando se saben non observadas? Por se acaso, manteñámolas nas súas vitrinas...

***

María roesset espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

a breve dedicación de Maria roesset á pintura (1911-1914) constitúe un dos episodios máis suxestivos da histo-ria da arte recente. Descuberta case casualmente por alfonso Pérez sán-chez —entón director do Museo do

Prado— a mediados dos oitenta, a au-todidacta, cosmopolita e culta autora, xamais tivo a pretensión de ser coñe-cida. a súa pintura desenvolveuse no ámbito máis íntimo e familiar. Fixo unha obra para si mesma que xamais mostraría en público, a pesar da súa calidade indiscutible. o tempo que lle tocou vivir —morreu moi nova, aos 38 anos— non era o máis idóneo para o acceso das mulleres á educación artís-tica. a pesar de que a súa magnífica formación incluía a aprendizaxe do de-buxo, a pintura ou a música. as ensi-nanzas de eduardo Chicharro, pintor de gustos simbolistas, serán decisivos para a conformación dunha atmosfera moi particular, case sempre caracteri-zada polo misterio. o mesmo que ob-servamos na obra desta exposición, Nu de nena cos brazos cruzados (1913) —en realidade a súa filla eugenia—, un ma-rabilloso nu dunha rapaza preadoles-cente expresando todo o desamparo do tránsito á idade adulta. tan inquietan-te como efémera, a traxectoria de Ma-ría roesset continúa fascinando a pesar do tempo transcorrido. a peculiarida-de do seu legado resumiuno a súa filla de xeito maxistral ao afirmar que non pintou nunca un cadro de flores.http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Page 55: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

107

el Ctb abre la programación expositiva del año 2011 con la exposición Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia en la que nos invita a reflexionar sobre la imagen de la niñez en el arte. Por medio de esta propuesta el centro da respuesta a sus objetivos como institución cultural, ya que abre el debate sobre un tema de actualidad a la vez que difunde ideas sobre la contemporaneidad. el hecho de contraponer artistas actuales con pintores decimonónicos refuerza la idea del debate e interpela al espectador sobre las imágenes que forman parte la muestra.

Desde el Concello de Ferrol queremos agradecer el apoyo prestado a las distintas galerías, museos, archivos y particulares, ya que sin ellos no hubiera sido posible llevar a cabo este importante proyecto.

Vicente Irisarri Castroalcalde del ayuntamiento de Ferrol

***

la infancia es un periodo fundamental en la vida de las personas. a algunas las condiciona positiva-mente, generando toda una serie de sinergias que van a facilitar el desenvolvimiento de las cosas en el futuro, mientras que para otras no deja de ser una etapa llena de sombras que desean olvidar. esta dua-lidad se refleja a la perfección en Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia, un proyecto coral en el que la visión de tres comisarios dialoga con la mirada de artistas procedentes de contextos y cronologías diferentes.

la apuesta del Ctb sigue siendo clara. elaborar una programación de calidad con una coherencia que sea capaz de contextualizar las propuestas que se ofrecen en un ámbito concreto pero sin dejar de ambi-cionar un reconocimiento que vaya más allá de los márgenes de la propia ciudad.

el esfuerzo que supuso coordinar instituciones, galerías y artistas de dentro y fuera de Galicia, el em-peño en incidir en el terreno de la didáctica, el que los contenidos de lo que hacemos lleguen a todos aquellos que deseen aprender con el arte, constituye un estímulo para seguir trabajando en la mejora de un centro que, a día de hoy, es uno de los principales buques insignia de la cultura en nuestro país.

Mercedes Carbajales IglesiasConcejala de Cultura, educación y Universidad

textos en castellano

Page 56: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

108 109

quiero agradecer a Manuel Mosquera Cobián su contribución al proyecto. la selección que propuso no solamente dialoga de manera magistral con las obras contemporáneas —de cuya elección soy res-ponsable—, sino que incide de manera positiva en el carácter marginal de muchos creadores, home-najeándolos y sacándolos a la luz. su apuesta por fotógrafos casi desconocidos como Manuel buch, un autor fascinante y cosmopolita que en los años veinte experimenta con la fotografía utilizando métodos innovadores, la recuperación de Maria roesset, una autora que a pesar de trabajar apenas durante cuatro años nos ha legado una obra llena de interesantes matices o los dos integrantes de la Generación Doliente, ramón Parada Justel y Jenaro Carrero, desaparecidos —como el resto de los componentes del grupo— trágicamente y que fueron la punta de lanza de una renovación artística que se ralentizó en casi una treintena de años. observar la impresionante pintura de ramón Parada Justel, El hogar, la manera en cómo concibe el fondo de la misma, un telón a base de chorretones, de trazos inacabados, conversando con los personajes llenos de ironía de Matías sánchez, no hace otra cosa que incidir en la modernidad de unos autores que, de no haber muerto prematuramente, habrían proporcionado sucu-lentos frutos a la evolución de la pintura contemporánea en Galicia.

Mención aparte merece la sección dedicada a la fotografía post-mortem comisariada por virginia de la Cruz lichet, reflejo de la sociedad de finales del siglo xix y primera mitad del siglo xx. Una tradición poco conocida y enmarcada en un contexto de pobreza. imágenes que revelan una realidad que se ocul-ta hoy en día, pero que en su momento fue una necesidad vital para preservar la memoria del pequeño difunto. acompañándolos, una deliciosa pintura del infante D. luis obra del autor asturiano Dionisio Fierros. Fallecido pocas horas después de nacer, el primogénito de la reina isabel ii, fue expuesto du-rante tres días en la capilla del Palacio real para su contemplación. tradiciones que muestran un rela-ción con la muerte quizá más natural que hoy en día, y cuya representación, era un asunto que afectaba por igual a gentes de todos los estratos sociales.

la apuesta de dotar al Ctb de una programación estable con contenidos intelectualmente atractivos y plurales, exige de un esfuerzo considerable que no sería posible sin la predisposición y la gene-rosidad de todas las instituciones, tanto públicas como privadas, que han accedido a participar en este proyecto. en este sentido quiero agradecer las obras cedidas por los Museos de bellas artes de a Coruña, el Museo arqueológico Provincial de ourense, el Museo Provincial de lugo, el Museo de Pontevedra, auténticos buques insignia de nuestra cultura poseedores de joyas cuyo valor es un placer contribuir a resaltar. quiero dedicar un agradecimiento especial al Museo de bellas artes de asturias, cuyo director emilio Marcos vallaure, ha consentido en cedernos valiosas obras de su co-lección permanente.

la presencia de artistas contemporáneos de la talla de sergei bratkov o enrique Marty no sería po-sible sin la generosa cesión de la Galería espacio Mínimo de Madrid. a sus directores, Pepe y luis, quiero dedicar mi más profundo agradecimiento. las obras de Matías sánchez son cortesía de la Galería Javier Marín de Málaga y la Galería begoña Malone de Madrid. y poco hubiésemos podido hacer sin la atenta colaboración y los buenos consejos de Miriam, la directora de la Galería ana vilaseco de a Coruña, a la hora de seleccionar los trabajos de rebeca Menéndez. no puedo dejar de mencionar la estupenda disposición de Miguel von Haffe, director del Centro Galego de arte Contemporáneo, al cedernos el vídeo de teresa Hubbard & alexander birchler, una pieza sin la cual este proyecto quedaría incompleto.

falsas aparienciasMiradas fragmentadas sobre la infancia

susana Cendán

Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia, repite en cierta medida el esquema de otras exposiciones celebradas en el Ctb, como La Rebelión de los Géneros, en la que partíamos de una imagen clásica que se complementaba y dialogaba con piezas de artistas contemporáneos. la interrelación entre artistas procedentes de finales del siglo xix y principios del xx, con otros actuales que, además, se valen de una pluralidad de soportes que nada tiene que ver con la supremacía de la pintura en el pasado, alberga como objetivo mejorar la percepción de un espectador que se ve inmerso en una lectura poco o nada lineal de la historia. nuestra intención es seguir una tendencia que se está experimentando con éxito en algunas instituciones punteras a la hora de reorganizar sus colecciones, tal es el caso de la tate Modern de londres o, más recientemente, el Museo nacional de arte reina sofía de Madrid. Disfrutar del placer de contemplar las construcciones minimalistas de la bauhaus, junto con los diseños de trajes de oskar schlemmer para el ballet triádico en un contexto en el que el cine, las artes decorativas o la ilustración se entrecruzan en un juego de lenguajes que no hacen más que enriquecer el plano creativo, constituye una apuesta que repercute directamente en el enriquecimiento intelectual del espectador.

es sabido que en gran parte de las representaciones clásicas, sobre todo en el siglo xix, se mostraba una imagen amable de la infancia, siempre en relación con el ámbito familiar, como es el caso de los retratos de los hijos de burgueses o de los propios pintores. los artistas buscaban en algunas poses de niños —que hoy pueden resultar perturbadoras— la perfección técnica, un virtuosismo que era el fin último de sus realizaciones. además, utilizar a niños resultaba más económico que contratar a modelos adultos. la amabilidad de las representaciones clásicas apenas señalaban a una realidad inmersa en graves conflictos sociales que provocaban que la mayor parte de los niños vivieran en unas condiciones dramáticas que, casi nunca, aparecían reflejadas en las pinturas.

la elección de la infancia como hilo conductor del proyecto guarda relación con la intención de comuni-car ideas sobre nuestra cultura, tradiciones e incluso sobre aquellos tabúes que aún hoy planean sobre el mundo de los niños. la mirada que nos interesa subrayar se aleja de los cauces tradicionales que muestran a la infancia como un estado idílico y desinhibido construido por el imaginario adulto. De ahí que en la selección que proponemos juegue un importantísimo papel la contraposición de épocas y de miradas, del arte considerado clásico, con sus imágenes amables y preciosistas, y el contemporáneo, más próximo a nosotros y sabedor de que la infancia es la manera más eficaz de mantener viva nuestra memoria.

tratamos en todo momento de reforzar la parte didáctica del proyecto, proporcionando al espectador una información precisa sobre el juego de interrelaciones que se proponen. no es nuestra intención jugar con el sensacionalismo o generar polémicas baratas. todas las imágenes, incluso las más inquie-tantes, forman parte de la realidad de determinados contextos. Cuando sergei bratkov decide plasmar a una serie de niñas posando de manera provocadora, su mirada se aproxima a la del fotoperiodista dis-puesto a constatar un hecho que forma parte de las perversiones del imaginario adulto, pues las niñas son llevadas a castings de modelos reales por sus propios padres.

Page 57: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

110 111

extrañas apariencias…virginia de la Cruz lichet

infancia… del latín infans, de la cual proviene infante (in-fante) el no-hablante. en estas imágenes de la infancia, penetrantes, idílicas por un lado, realistas por otro, espejo de una sociedad de finales del siglo xix y primera mitad del siglo xx, se desvelan unas tradiciones y una práctica poco conocida pero absolutamente necesaria: la fotografía post-mortem de niños.

enmarcada en un contexto tanto histórico como socio-económico de penuria y necesidad, estas imáge-nes revelan con un simple golpe de vista una realidad oculta hoy en día, pero que en su momento fue una necesidad vital para los familiares del pequeño anxeliño…

«el nacimiento de la imagen está unido desde el principio a la muerte»1

¿qué decir de estos pequeños retratos o retratos pequeños? estos in-fantis que parecen no decir nada, pero cuyas imágenes están repletas de palabras mudas. allí donde la mirada parece ausente, más que ausente se convierte en umbral hacia ese otro lado; de ahí el efecto que producen estas imágenes, hoy en día, en nosotros, espectadores estupefactos ante ellas.

sin embargo, para llegar a ellas, es necesario un proceso de borradura, una práctica de eliminación de prejuicios, de tachadura neurológica y situarnos en una época diferente, con otras necesidades. ariés ya identificaba que el siglo xix era un siglo en el que la muerte es entendida como algo que forma parte de la vida y, como tal, se convierte en una muerte domesticada, amaestrada, apprivoisée como él mismo denomina.2 De igual manera, y veinte años antes, en 1955, Görer en su Pornography of death3, puntualiza ese cambio que se produce entre el siglo xix y el siglo xx con respecto a la muerte. si en un primer momento, ésta forma parte integrante de la vida misma, tratando con ella de forma natural mientras que el sexo era algo totalmente tabú, en el siglo xx se produce un vuelco entre ambos, siendo la muerte algo oculto e incluso indecible, mientras que el sexo se convierte en algo natural y cotidiano.

¿qué sucede entonces para que se produzca este cambio? ¿y, detectamos lo mismo en los ejemplos gallegos? en primer lugar, hay que acercarse al caso gallego con otra mirada (o miradas). todas las imágenes aquí presentes muestran una clara evolución entre el siglo xix y el siglo xx, por un lado. y por otro, un enfoque diferente con respecto a la tradición de la fotografía post-mortem en el mun-do occidental.

1 Debray, r.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. ediciones Paidós ibérica. barcelona, 1994 (Primera edición: Gallimard, París, 1992), p. 19.2 Ariés, P.: Essais sur l´histoire de la mort en Occident. Du Moyen Age à nos jours. editions du seuil. 1975. P. 28 (el primer capítulo de esta publicación está dedicado a la «mort apprivoiseé», pp. 21-35).3 Görer, G.: «the pornography of death». en Encounter. Literature, Arts, Current Affairs. vol. v, n.o 4 (octubre 1955). ed. stephen spender and irving Kristol. london. Pp. 49-52.

virginia de la Cruz lichet realizó una labor de investigación magistral recopilando en algunos de los archivos fotográficos de Galicia: Museo etnolóxico de rivadavia, archivo ramón Caamaño, archivo Julio reboredo y archivo luis Chao, aquellas imágenes que mejor podrían complementar los conte-nidos de la exposición a todos ellos mi más sincero agradecimiento. ovidio aldegunde nos asesoró a la hora de pasar a papel los negativos de los niñitos muertos de la manera más respetuosa posible, y el resultado creo que salta a la vista. Gracias a la generosidad de Xulio Franco del amo pudimos saber algo más sobre la trayectoria de Manuel buch. sus escritos, inéditos, sobre la historia de la fotografía en Galicia constituyeron toda una revelación.

Por último, mencionar a los artistas —rosalía banet, Cristian Gradín Carbajal, ritalin, Pablo ote-ro Huertas y laura Pernás— que nos han cedido sus obras de manera generosa y entusiasta. a todos ellos, gracias.

***

Page 58: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

112 113

se muestran unas imágenes alejadas, mediante una distancia prudencial que se establece con respecto a nosotros, espectadores de la escena. «toda muerte es violencia», declara Moeglin-Delcroix.6 no es de extrañar que niños, ya casi adolescentes, aparezcan contemplados como adultos, vestidos con traje de chaqueta que, por otro lado, les acaba quedando grande. aquí se produce una inversión en todos los sentidos, pero sobre todo de tonalidad: los fondos oscuros y tétricos, típicos de reboredo en los casos de bebés y niños, se transforman ya en fondos luminosos. Un chico de unos trece o catorce años ha sido brutalmente arrancado de su niñez. la muerte, como rito de paso que es, le ha honrado en un doble sentido: el chico ha pasado a ser adulto y difunto a la vez.7

y sin embargo, esa distancia que nos adecúa para enfrentarnos a estas imágenes se rompe poco a poco. los retratos realizados por ramón Caamaño durante las décadas de los años treinta y cuarenta nos van marcando una evolución que se irá haciendo cada vez más clara. la imagen se vuelca, la horizontalidad pasa a ser verticalidad, la luz se impone, los pequeños nos interpelan. este cambio comienza a anular esa distancia prudencial, pero otros recursos surgen en su lugar: la imagen del pequeño ángel. los cuerpos dispuestos en sus ataúdes, rodeados de cirios, de elementos vegetales, de esculturas religiosas, se presentan a la manera de pequeños altares. el niño, y por lo tanto su muerte, se sacraliza, incluso habría que decir que se santifica; niños metamorfoseados en seres etéreos, habitantes de paraísos celestiales. no obstante, se produce una contradicción entre la imagen que se pretende proyectar y su resultado; porque en el fondo estamos hablando de ficciones, de simulacros y, en definitiva, de falsas apariencias. la pequeña caja de muñecas se descubre para des-velarnos los pequeños rostros aporcelanados.

Pero, ¿cómo representar una apariencia? es decir, ¿cómo hacer verosímil lo que no lo es? no existe en las imágenes del siglo xx una falsa apariencia de la muerte. la muerte es, y así está representada. sin embargo, lo que resulta difícil es materializar esa ausencia. «el cadáver no es ni un vivo ni una cosa», declara régis Debray.8 es una presencia que se hace ausente. Mientras que la imagen permite capturar una ausencia y la hace presente. niños-estampa, niños-altares, su falsa apariencia no afecta; lo que im-porta es que, en todas ellas, intuimos y nos enfrentamos a una verdadera representación de la Muerte. y eso es lo que, en definitiva, nos deja absortos y algo extrañados. el cadáver y el espectador se confun-den; ambos permanecen, atemporales, inmóviles, enfrentados ante la auténtica realidad: la visión de nuestra propia muerte.9

***

6 Moeglin-Delcroix, a.: «le profil mort de notre imperfection» (pp. 85-97), en La Recherche Photographique. Mai-son europèenne de la Photographie. nº 11 (diciembre 1991). ed. Paris audiovisual. París, (revista semestral). P. 87.7 Van Gennep, a.: Les rites de passage. ed. Mouton & Co. y Maidon des sciences de l´Homme. París-la Haya. 1969. Col. rééditions v. (Primera edición: París, 1909).8 Debray, r.: Opus cit., p. 27.9 quisiera agradecer la amabilidad y entusiasmo por esta exposición a la hora de ceder el material aquí expuesto y publicado a: Julio reboredo del archivo Maximino reboredo, Chete Pose del archivo Caamaño, vítor vaqueiro del archivo Pacheco y José César llana del archivo Gráfico del Museo etnográfico de ribadavia.

en primer lugar, se observa la manera en que la Fotografía hereda el mismo tipo de representación utilizado hasta ahora por la Pintura. los retratos realizados por Maximino reboredo, en el último de-cenio del siglo xix, son buena prueba de ello. teniendo en cuenta que, tanto durante el siglo xix como durante la primera mitad del siglo xx, la mortandad infantil era muy elevada, no sorprende la gran proliferación de este tipo de retratos infantiles. retratos que, como aquel que representa a Don Luis, Príncipe de Asturias difunto, realizado por Dionisio Fierros en 1850, exhiben a los pequeños difuntos recostados, con una elegancia que penetra en nosotros de forma punzante, produciendo ese punctum del que tanto ha hablado roland barthes.4

allí, sobre aquellos almohadones que les permiten dar mayor presencia a los pequeños cuerpos ador-milados, los niños se nos presentan cada vez más cadavéricos, más evidentes. la falsa apariencia de la ensoñación escatológica se ha metamorfoseado con sutileza en una penetrante pesantez cadavérica. la boca abierta de la pequeña, el rostro ligeramente girado hacia nosotros —porque en el fondo se trata de un retrato y el modelo ha de mirar hacia el objetivo—, la gran corona de flores que decora aquellos fondos neutros, todos estos detalles producen ese punctum que nos hiere al observarlas. es ahí donde se establece ese cordón umbilical entre los pequeños y nosotros; una unión que nos impide huir de allí, nos deja petrificados y con la mirada fija en ellos, preguntándonos ¿qué les ha sucedido? ¿qué nos quieren contar? Pero tan sólo obtenemos palabras mudas, in-fantis, in-certidumbre y, por lo tanto, se convierten en imágenes inquietantes.

es esa falsa apariencia de seres plácidamente dormidos sobre cómodos almohadones la que nos perturba. ¿Cómo poder hablar de comodidad en tales situaciones? ¿Cómo poder hablar de belleza en estas imáge-nes? Pues de belleza hay que hablar, una belleza algo sublime, romántica incluso, en la que los sueños se mezclan con la realidad, en la que lo oscuro prevalece sobre la luz, en la que lo hiriente se convierte en placer terrorífico. estos retratos de Maximino reboredo tienen algo de romántico, incluso él tiene algo de romántico; su muerte prematura es buena prueba de ello. en sus retratos vemos la manera en que, poco a poco, pasa de esa «falsa apariencia» a una auténtica presencia. el ataúd se incorpora como un acce-sorio más, pero ahí permanece. ahora ya no hay duda: la muerte es representada en todo su esplendor.

De accesorio a continente, de complemento a habitáculo, de elemento decorativo a funcional, la frontali-dad se impone de forma inevitable por la propia caja. la incertidumbre se disipa… ya no hay duda ante lo que estamos viendo. aún así, seguimos bajo los efectos de la mirada medusea. ¿y ahora qué? interpela-mos al mundo y el mundo nos interroga: ¿qué significado darle? no cabe duda que todos estos retratos eran encargos por parte de la familia. Con el cambio de siglo, todo parece imponerse. la suavidad y dulzura de los retratos post-mortem decimonónicos se nos presentan aquí, pese a todo, con una violencia visual quizás más propia del arte Contemporáneo. ahora ya la muerte o es tabú o es provocación.5

no obstante, más allá de esa aparente imposición dada, tanto por el formato apaisado, como por la co-locación del ataúd y, en consecuencia, la de los cuerpos expuestos manteniendo esos perfiles absolutos,

4 Barthes, r.: La cámara lúcida. Nota sobre la fotografía. ed. ediciones Paidós ibérica. barcelona, 1999. (Col. Pai-dós Comunicación, 43). (1.a ed. 1980).5 Cruz Lichet, v. (de la): «Más allá de la propia muerte. en torno al retrato fotográfico fúnebre», en Imágenes de la violencia en el arte contemporáneo. valeriano bozal (ed.). ed. a. Machado libros. Madrid, 2005. (Col. la balsa de la Medusa, 154). Pp. 151-175.

Page 59: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

114 115

protectores, los espacios de recreo o las estancias donde vivían las niñas y los niños. son imágenes que se explican por la pertenencia del infante a un linaje, por ello se marca la individualidad y se ponían en relación con la galería de retratos de la familia.

en siglo xvi aparecen las imagenes en las que los niños y las niñas se incorporan a la representación de todo el núcleo familiar. esta nueva imagen se explica por la importancia que adquiere la familia que in-cluye la aparición de nuevas muestras de afectividad hacia la infancia. en este momento hay una mayor voluntad de preservar la vida del niño queriendo librarlos de la enfermedad y de la muerte prematura. en el siglo xvii se extienden los retratos infantiles individualizados que reflejan la consideración que había alcanzado los niños y las niñas dentro del núcleo familiar. Una muestra de esta nueva concepción es la obra de John locke, La educación de los niños, publicada en londres en 1693, que se convirtió en un clásico de la pedagogía europea en el siglo xviii. este autor llama la atención de los padres sobre la virtud de sus hijos y la necesidad de prevenir las enfermedades y mejorar la salud de los hijos. la pre-ocupación por la infancia y su valoración continuó en el siglo xviii haciendo rousseau una importante aportación que tendrá gran transcendencia en el siglo xix al defender que los niños son, en esencia, diferentes a los adultos, y que por tanto tienen sus propios derechos y privilegios.

en el siglo xix se produjo un cambio radical con respecto a la niñez. Por diversos factores la sociedad centró su interés en este período de la vida, confiriéndoles un status y un reconocimiento tal, que cam-bió el anterior rechazo, desinterés o desconocimiento. en este momento van a aparecer las primeras le-yes sociales que tienen el propósito de proteger la infancia. este cambio hizo que la infancia tuviera un papel protagonista en la familia y la sociedad, y es en este siglo cuando adquiere importancia la peda-gogía infantil que tendrá una enorme influencia en la propagación y regulación de standars culturales. así la educación se transformó en un asunto de interés para los estados por su importancia económica, política y social. Durante este período la medicina logra prevenir enfermedades infecto-contagiosas y surgen importantes organizaciones filantrópicas para ayudar a los niños y niñas desfavorecidos. Hay entonces una idealización de la infancia en la que tuvo gran importancia la literatura, que además denuncia el abandono, la explotación y reclama el rescate de los niños. aparece también la literatura infantil como metáfora de la infancia y de los valores que se desprenden de ella creándose una nueva imagen literaria con su consiguiente derivación en la plástica.

Como resultado de esta nueva mentalidad, durante el siglo xix van a abundar los retratos infantiles con escenas de niños y niñas en las escuelas en actitud de aprendizaje o de travesura frente al maestro, repre-sentaciones en la naturaleza, la exaltación de la amistad infantil, la imagen de las riñas o la presentación de los niños desamparados.

la burguesía acude al género del retrato con un verdadero interés por la representación de la familia. son frecuentes las escenas cotidianas en interiores domésticos, especialmente de niños retratados con sus juegos y ocupaciones favoritas. el retrato infantil privado transmite un aire cercano, desenfadado y amable, vinculado a los conceptos de intimidad, hogar y familia propios del gusto burgués. en el cua-dro el entorno y las posturas definen al retrato, así como los jugetes, que en el siglo xix se convierten en objeto de consumo corriente en las ciudades. las muñecas y los peluches son comunes en la repre-sentación, mientras en otras ocasiones existe la tendencia a unir infancia y naturaleza. reflejo de estos ideales es el retrato de Pilar Vélazquez –Duro de nicanor Piñole que presenta a la niña en el jardín de la finca familiar, sentada en una mecedora dando de comer a una oveja, que aquí aparece como un animal

imágenes de la infanciaManuel Mosquera Cobián

la exposición «Falsas apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia» pretende aproximarse a la representación de la niñez en el arte, haciendo hincapie en la contraposición de épocas. Por una parte vamos a conocer la visión amable y preciosista del arte decimonónico frente a los artistas actuales, que proyectan sobre la infancia una visión subjetiva, muy ligada a la memoria, y que construyen sus imáge-nes por medio de la apropiación de los medios de expresión infantiles.

la infancia es el período de la vida humana que abarca desde el nacimiento a la pubertad. en nuestro mundo esta etapa está plenamente reconocida como un período con sus propias características y necesi-dades. Como respuesta a esta concepción de la niñez se prima la preservación y la calidad de vida, de tal modo que se garantice el pleno desarrollo de los niños y niñas como personas. estas ideas que nos son co-munes no siempre fueron así, ya que en el pasado hubo distintos modos de entender esta fase de la vida.

la valoración de la infancia es el resultado de un largo proceso histórico que tiene sus inicios en el siglo xvi y que tuvo como consecuencia la creación de una identidad infantil que dotó a los niños de contenido cultural, social y político diferentes al de los adultos, y que se va a definir desde los valores de estos, que son quienes hablan de la infancia, la describen e interpretan. se trata de algo definido siempre por los otros. Por todo esto las imágenes surgidas alrededor de la infancia transmiten discursos de los adultos, haciendo que las representaciones de la niñez estén mediatizadas y condicionadas por una visión ajena a ella.

la iconografía infantil no refleja en muchos casos la realidad del niño, sino que nos presenta estereoti-pos que ocultan diferencias e ignoran los problemas. Durante amplios períodos históricos las niñas y los niños no tuvieron un reconocimiento pleno, siendo victimas del rechazo social y familiar, llegándose a ejercer un trato brutal sobre ellos. esta falta de consideración de la niñez hace que tengamos una gran ausencia de datos sobre la misma y que la reconstrucción histórica sea incompleta. las fuentes de que disponemos sobre el pasado son parciales, centrándose sobre todo en la sociedad privilegiada, que por medio de sus diarios, memorias o correspondencia nos aportan sus experiencias sobre esta etapa. así sobre los niños y niñas que pertenecen a clases menos instruidas o marginales apenas hay información.

el estudio de la vida privada puso en valor la galería de retratos infantiles que sirvieron para el estudio de las mentalidades y para constatar el cambio de concepción sobre la infancia que se dio en la cultu-ra europea desde el siglo xvi. la primera aportación al tema fue de Philippe ariés, quien en su libro El niño y la familia en el Antiguo Régimen estudia los cambios de los adultos respecto a los niños y el surgimiento moderno de la infancia. Por su parte lloyd DeMause, en su Historia de la Infancia, desa-rrolla la teoría psicogénica de ésta desde el estudio de las relaciones entre padre e hijos. ambos estudios se centran en conocer las actitudes y el trato que se les había dado a los niños en el pasado, abriendo la investigación sobre la materia que se fue matizando con las sucesivas historias de la vida privada que engloban la niñez en un análisis mayor.

De todos modos la iconografía de la niñez es una de las fuentes que nos aporta un conocimiento de la infancia en el pasado. los retratos infantiles nos muestran la vestimenta, los juguetes, los amuletos

Page 60: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

116 117

Durante el siglo xx la infancia va adquiriendo una serie de cualidades que le son propias, por ello se estimula y desarrolla la inteligencia, la imaginación, la fantasia o la curiosidad y se reorientan como parte fundamental del desarrollo de la personalidad del niño, que además se van a valorar como cua-lidades productivas para el estudio o el trabajo. así, la curiosidad se considera una cualidad deseable, convirtiéndose en un rasgo prototípico. el juego se considera una actividad creadora que debe utilizarse permanentemente en la educación y en la formación de hábitos propios de la infancia destinados a la preparación de la vida adulta y responsable.

a pesar de esta nueva concepción continúa en el imaginario colectivo un repertorio metafórico de la infancia, ya que se presenta tanto un período angélico como uno demoníaco. los artistas contempo-ráneos van a llevar a sus trabajos estas nuevas concepciones de la niñez, estableciendo una reflexión y una interpretación sobre ella. a través de distintos soportes, pinturas, instalaciones, esculturas, videos o fotografía producirán unas obras cargadas de subjetividad, y en muchas ocasiones cargadas de referen-cias a sus experiencias vitales.

en La casa de chocolate rosalía banet se apropia de la ingenuidad propia de la infancia con la intención de cuestionar la apariencia de todo lo que nos resulta normal. sus obras se presentan bajo el aspecto de la inocencia y la felicidad para tratar temas que de otro modo provocarían rechazo. Hay una crítica a la sociedad de los medios de comunicación que sólo muestran la superficie y esconden todo lo que no encaja en su idea de felicidad. en muchas de sus obras presenta una mirada dura y descarnada sobre los sentimientos mostrando lo más mostruoso y doloroso de la condición humana. la ironia, el humor o el terror están presentes en sus piezas, gracias a la utilización de un lenguaje de aspecto inocente puede abordar temas que de otro modo provocarían el rechazo.

Dentro de esta idea de la apropación del lenguaje infantil se encuentra también parte de la obra de rebeca Menéndez, quien por medio de dibujos aparentemente pueriles de trazos esquemáticos evoca su infancia a través de las niñas que plasma en sus trabajos. siempre es la misma niña, como la alicia de lewis Carroll, en actitud de jugar, de experimentar, creando una relación especial y lúdica con el espectador por medio del movimiento de la escena.

la obra de laura Pernás parte de sus recuerdos infantiles para crear un espacio cargado de sugerencias con los objetos sacados de su imaginario personal. el columpio, las jaulas o las hiedras son alegorías de vivencias que nos relacionan con su intimidad y sus recuerdos familiares. la falta de su madre desde edad temprana es el eje de la pieza que envuelve al espectador en un mundo onírico que le traslada a lugares comunes.

Dentro de la apropiación de los lenguajes infantiles encontramos la obra de Matías sánchez, quien por medio aspectos formales se presenta como un niño irreverente que critica aquellos valores canonizados de la historia del arte. su obra tiene una gran carga expresionista, con aproximaciones al cómic y al graffiti, y posee una apariencia ingenua que deriva de la apropiación del lenguaje infantil, aunque sus temas y personajes sean críticas mordaces a la cultura contemporánea.

la mirada de enrique Marty transita por la visión monstruosa e desasosegante de la infancia. en sus obras lo grotesco y la distorsión de la realidad son valores que sirven para inquietar al espectador, para

de compañía. la escena está cargada de inocencia, ternura y amabilidad. Por su parte en el retrato Juan Antonio Fernández García, de Xesús rodríguez Corredoyra, hay una visión del niño como adulto por la pose y la expresión, lejos de cualquier referencia a su edad, dando una imagen atemporal que lo aleja de la condición efímera que tiene la niñez.

otras obras de la exposición nos transmiten la importancia que adquiere el espacio privado en la repre-sentación. así la obra El Hogar de Parada Justel muestra una escena de la vida cotidiana, recreando un ambiente doméstico en el que el recien nacido ocupa el espacio central del cuadro, su hermano se aso-ma para verlo, mientras la madre cose en un extremo de la escena. Por su parte Jenaro Carrero realiza multitud de apuntes con sus hijos como modelos en escenas cotidianas y familiares, siendo ejemplo de estas inquietudes el óleo La hija del pintor bordando. ambas piezas reflejan claramente el protagonismo que los niños tuvieron en el arte del siglo xix. Por otra parte las fotografías de Manuel buch presentan como modelo a su hijo y su mujer en una exaltación de amor familiar y de la belleza.

la atención cada vez mayor que el arte del siglo xix dedica a la captación del natural, el movimiento y la expresión, lleva a menudo a los pintores y escultores a elegir motivos que permiten mostrar estos aspectos. los escultores neoclásicos hacen múltiples representaciones de desnudos infantiles motivados por el gusto clasicista. la versatilidad de la anatomía del niño, su expresividad inmediata y directa, y su movilidad, hicieron de él un asunto muy apreciado por los artistas, que lo trataron con asiduidad, sobre todo durante la segunda mitad del siglo.

Desde Mariano Fortuny la representación de niños desnudos al aire libre tuvo una gran difusión. Hay en ello un gusto neogriego que se preocupa por la representación de la belleza y por captar ve-razmente la anatomía de cuerpos inmaduros y cambiantes. ignacio Pinazo fue un asiduo pintor de la infancia, y en su obra Baco Niño presenta el tema de los niños como lo que consideraba «academias pintadas», en las que había una clara preocupación por realizar una representación naturalista del cuer-po. Dentro de esta misma tendencia se encuentran las piezas de Parada Justel Niño durmiendo y Figura de bañista, de Xesús rodríguez Corredoyra, donde ambos utilizan los cuerpos desnudos de los niños como un lugar de ensayo de sus habilidades pictóricas. Muchos autores tuvieron el cuerpo infantil como modelo de sus obras, como es el caso de Joaquín agrasot, arcadio Mas y Fondevila, isidoro Garnelo y Joaquín sorolla, que creará toda una serie escenas de niños desnudos en la playa en los que plasmará el movimiento y el reflejo de un momento de luz en los cuerpos infantiles.

Dentro de estas preocupaciones preciosistas, tan en boga en la segunda mitad del siglo xix, se inscribe Niño con traje escocés, de román navarro, que recoge la moda de representar a los niños vestidos de ma-rineros o escoceses siguiendo el modelo de los retratos de la Familia real inglesa. en esta obra el tema es intrascendente y lo que pretende es mostrar un virtuosismo técnico de carácter preciosista.

Por su parte la obra de María roesset, aunque se mueve dentro de un acusado objetivismo en el tra-miento del desnudo, bajo el título La Inocencia nos presenta un desnudo femenino infantil en el um-bral mismo de la pubertad. esta pieza tiene una marcada relación con la pintura simbolista en la que el niño adquiere un nuevo protagonismo como representación de un ideal de pureza o de florecimiento, convirtiéndose en alegorías de la inocencia y del bien.

Page 61: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

118 119

memoria e infancia

en el siglo xix la representación de la infancia estuvo marcada por la exaltación de la belleza. las pintu-ras preciosistas mostraban escenas amables que evocaban la ternura y edificaban un modelo ideal de la infancia que respondía a valores como la bondad, al tiempo que huían de lo desagradable. lo abyecto solamente aparecía cuando se denunciaba alguna injusticia.

los artistas contemporáneos interpelan a la infancia. sus obras no son representaciones idealizadas. en ocasiones hablan de la memoria, del yo, en otras se apropian del lenguaje y de los objetos del mundo infantil para crear contextos que, bajo una apariencia naif, ocultan interrogantes sobre lo más profundo de los sentimientos.

la primacía de lo subjetivo

la imagen de la infancia es una creación de los adultos para representar sus cualidades físicas o inter-narse en sus virtudes, defectos o actos.

la plasmación ideal del cuerpo infantil fue una constante a lo largo del siglo xix, permitiendo a pinto-res y escultores mostrar sus habilidades. las propuestas simbolistas que priman lo subjetivo frente a la norma van a romper con las representaciones idealistas de la belleza.

la estética contemporánea introduce en el arte la representación de lo grotesco, lo terrorífico o lo de-forme, alterando y destruyendo la visión bondadosa y bella de la infancia, al tiempo que, valiéndose de todo tipo de soportes, genera enigmáticos significados sobre los que el espectador parece tener la última palabra.

lo familiar y lo grotesco

los retratos de niños burgueses constituían un lujo al alcance de unos pocos. Con la generalización de la fotografía, a lo largo del siglo xx, su preponderancia fue en detrimento. no obstante, el retrato como tal nunca desapareció. los artistas contemporáneos reinterpretan las lecciones del retrato clásico utilizando nuevos enfoques conceptuales y técnicos.

en esta sala convive el vinilo, entendido como una práctica complementaria al dibujo, con una serie de muñecos con los que la autora coquetea con el concepto de autoría. a medio camino entre las artes plásticas, el diseño y el placer de la simple manualidad, las creaciones de ritalín nos invitan a disfrutar de la cara más amable de la monstruosidad.

provocar. busca en su obra lo siniestro, siendo su familiar y su entorno más cercano los protagonistas de sus obras.

la obra de Pablo otero Huertas se apropia de un fragmento de la serie de Pippi Calzaslargas para hablarnos del cambio profundo que se dio en la mentalidad del siglo xx sobre a la infancia. Pippi sim-boliza la autonomía total del niño sobre el adulto, cuya inteligencia y habilidades lo convierten en un peligro para la sociedad establecida que no puede concebir que una niña no esté bajo el control de la familia o el estado.

Por su parte la obra de Cristian e. Gradín se apropia del imaginario gráfico del franquismo a través de medios digitales, apareciendo imágenes del castigo en el aula que parecen sacados de un tebeo y que nos recuerdan que el castigo era un método cotidiano para la educación de los niños.

el video de teresa Hubbard & alexandre birchler plasma una escena doméstica en la que la lluvia es-tropea una fiesta de cumpleaños con una cuidada puesta en escena que introduce al espectador en una obra absorbente y hermosa.

Por último la obra de sergey bratkov presenta una mirada crítica sobre la infancia alejada de toda complacencia. sus imágenes recogen las formas en las que los padres retratan a sus hijas, con ropas y maquillaje de adultas, para distribuir en agencias de modelos. la denuncia del abuso y la explotación está presente en esta serie, Kids 1, así como en Birds, Bedtime Stories o Italian School.

Page 62: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

120 121

rosALíA BAnetMadrid, 1972

esculturas de tartas, gelatinas rellenas de carne, intestinos, cerebros, corazones... las obras–tram-pa de rosalía banet, bajo su apariencia de falsa ingenuidad, encierran una cruda deconstrucción de los sentimientos. las recetas con las que nos deleita constituyen una particular forma de pur-gar el dolor en un mundo controlado por la vi-sión superficial de los medios de comunicación y las multinacionales, empeñadas en vendernos productos que contienen ideales tan absurdos como la eterna juventud, la belleza, el poder o la fama. Con una amplia experiencia en la docencia universitaria en las Facultades de bellas artes de Pontevedra y altea, rosalía banet ha participa-do en importantes exposiciones individuales y colectivas, y ferias internacionales a lo largo de todo el mundo —arco, Frieze, shcontemporary en shangai, art Chicago, art basel, Miami bea-ch...—, muchas de ellas de la mano de la Galería espacio Mínimo. las siamesas golosas, sara li y ana K, con todo su mundo de banquetes caní-bales, forman parte de los trabajos recientes de la autora, así como una línea de bisutería realizada con restos de sus recetas más celebradas: colgantes de cabezas, galletas de ojos contra el mal de ojo, corazones enamorados, remedios para una cultu-ra tendente a relacionar insistentemente la comi-da con los sentimientos. Una descarnada mirada hacia lo más siniestro de nuestro interior presen-tada tras una máscara de inocencia y felicidad.rosaliabanet.blogspot.com

***

serGei bratKovKharkiv, Ucrania, 1960

la trayectoria de sergei bratkov está profunda-mente marcada por su biografía. oriundo de Kharkiv, ciudad industrial en decadencia enrai-zada en el socialismo soviético, bratkov ha retra-tado con crudeza soldados, prostitutas, obreros y niños al borde de la marginalidad. la mirada de bratkov no conoce clichés. su serie Kids (2000) protagonizada por pequeñas lolitas a la espera de

un casting es, ante todo, un canto a la tristeza. la prensa de su país lo acusó de pedófilo, cuando su intención no era otra que ponerle voz a las per-versiones de los adultos, pues las niñas formaban parte de una agencia real de modelos a la que eran llevadas por sus padres. los últimos trabajos de bratkov, la serie Glory Days, un retrato des-carnado de la vida cotidiana en su Ucrania natal tras la disolución de la Unión soviética, continúa la línea de contar las cosas sin reparos. la tra-yectoria profesional de sergei bratkov resulta tan desbordante como su obra. Ha participado en las bienales de sao Paulo y venecia representando a su país, en Manifesta 5 en san sebastián o en la trienal de Fotografía de Grazt. asimismo ha protagonizado importantes exposiciones indivi-duales en museos e instituciones de todo el mun-do —la última de ellas en el Pinchuk art Centre en Kiev (Ucrania)– y su obra se encuentra de-positada, entre otros, en el MuKKa Museum of Contemporary art de amberes (bélgica), en el Museum of Contemporary art de Zagreb (Cro-acia), en el Museum of Photography de boston (U.s.a.), en el Museum of Contemporary art de Gante (bélgica), en el Marta Herford Museum of Contemporary art de Herford (alemania), en el CGaC de santiago de Compostela (españa), o en la ekaterina Fundation de Moscú (rusia). vive y trabaja en Moscú, es artista de la regina Gallery (londres-Moscú) y en españa lo repre-senta la Galería espacio Mínimo de Madrid.www.reginagallery.com www.espaciominimo.net

***

ManUel bUCH sainZa Coruña, 1884-a Coruña, 1969

artista cosmopolita donde los haya, el carácter inquieto de Manuel buch lo llevó a recorrer medio mundo desde su Coruña natal. Madrid, bogotá, nueva york o la Habana, son algunos de los destinos en los que rastreamos la presencia de un artista, aún hoy, poco o nada conocido. los inicios de su trayectoria lo sitúan en a Co-ruña, en donde monta un pequeño estudio en la calle Panaderas. Un afortunado golpe de suerte lo dará a conocer. el fallecimiento de Franzen,

angelitos

los retratos post-mortem son el espejo de la sociedad de finales del siglo xix y primera mitad del xx. su existencia desvela tradiciones aún hoy poco conocidas. enmarcadas en un contexto de penuria y necesidad, las imágenes muestran una realidad oculta hoy en día, pero que en su momento fue una necesidad vital para los familiares del pequeño angelito

esta práctica era extensible a los sectores sociales más privilegiados, como ilustra el retrato del infante Don luis de Dionisio Fierros, primogénito de la reina isabel ii, fallecido pocas horas después de nacer. el cuerpo del niño fue expuesto durante tres días en la capilla del Palacio real de Madrid para su con-templación. Una realidad que nos retrotrae a un tiempo en el que la relación con la muerte era, si cabe, más próxima y natural que hoy en día.

nada es lo que parece

Durante mucho tiempo la infancia estuvo subordinada a la representación de lo privado, de lo íntimo. las escenas familiares, las maternidades o los retratos fueron el reflejo de un modelo de vida en el que los niños eran los protagonistas.

Durante el siglo xx algunos artistas trasladan a sus obras el modo en que los niños representan la reali-dad en unas creaciones cargadas de ingenuidad y expresividad, en las que se valora la emotividad frente a la belleza formal.

en algunos casos, los artistas recurren a la apropiación de imágenes míticas del entorno televisivo para releer la construcción de personajes infantiles que, paradójicamente, sirvieron de estímulo para que toda una generación de jóvenes mujeres fueran conscientes de sus posibilidades. no es raro que la nada convencional Pippi Calzaslargas fuera víctima de la censura en determinados países Miradas llenas de confusión, tristeza, o violencia. la utilización del lenguaje fotográfico, tan presente en los medios de comunicación de masas, hace aceptables imágenes que, al reflexionar sobre ellas, se tornan inquietantes, constatando que la infancia continúa siendo una construcción, a veces pervertida, del imaginario adulto.

Page 63: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

122 123

personalísima en la que predomina el negro jun-to a una puesta en escena de marcado carácter simbolista. el simbolismo entendido como un estado de ánimo y catalizador de la ambigüedad expresiva. las pinturas que representan a Co-rredoyra en la exposición pertenecen a periodos dispares de su vida. El Bañista (1907) se corres-ponde con su período de formación, mientras que el retrato de D. Juan A. Fernández (1938) fue pintado un año antes de morir. Éste último re-presenta el prototipo de retrato burgués atípico que cultivaba Corredoyra, situando a la figura descentrada ante un paisaje, a la maniera de los pintores renacentistas. toda una seña de identi-dad que testifica la huída hacia atrás de uno de nuestros artistas más personales.www.museolugo.org

***

Dionisio Fierrosla ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

la fama le llega a Dionisio Fierros tras la obten-ción de una de las primeras medallas en la ex-posición nacional de bellas artes del año 1860. Curiosamente el cuadro con el que Fierros gana el galardón, Romería en las cercanías de Santia-go, fue pintado en Galicia, a donde el artista se traslada buscando nuevas aventuras y tipologías. el exotismo le retendrá en Galicia durante tres años, durante los cuales pondrá de moda el cos-tumbrismo en los círculos artísticos autóctonos y nacionales. su formación, en el taller de los todopoderosos Madrazo —primero con José, y posteriormente con su hijo Federico— influirá decisivamente en su trayectoria, tomando, sobre todo del último, el dibujo minucioso, una po-tente puesta en escena y la recreación de todo tipo de detalles. Coincidentemente, el cuadro con el que participa Fierros en la exposición, el Retrato yacente del infante D. Luis (1850), es una copia de otro anterior realizado por Federi-co de Madrazo. la pintura recrea la costumbre de retratar a recién nacidos muertos. el príncipe D. luis, primogénito de isabel ii, falleció a las pocas horas de nacer en el Palacio real de Ma-drid, y allí, en el centro de la Capilla real, fue

expuesto al público durante tres días. la pintura pertenece a la primera etapa de Fierros, condi-cionada claramente por el dominio de la línea como componente integrante de la forma. Una tendencia que el artista irá superando en fases sucesivas, en las que el abocetamiento, la temáti-ca costumbrista y una cierta crítica social centra-rán sus intereses creativos.www.museobbaa.com

***

Cristian GraDín CarbaJal soutomaior, Pontevedra, 1980

La creatividad reside en el error. Mi trayectoria está llena de creatividad. asiduo al trabajo en el campo de la videocreación o la animación, Cristian Gradín practica la apropiación de ma-teriales tomados de medios digitales sobre el imaginario gráfico del franquismo. Éste es el caso de Blue Children, donde el artista adopta esta estrategia compositiva y temática para dar-nos una visión particular de la infancia y sus tabúes. además del vídeo, Cristian trabaja so-portes como el dibujo, la pintura o el grabado para reflexionar sobre temas como la identidad, la subjetividad, o la infancia. Destaca especial-mente en las piezas de Cristian su elegancia cui-dada, su agudeza conceptual, y una sensibilidad entrenada en desenmascarar los entresijos de la sociedad contemporánea. este joven artista recibió el Premio nacional a la excelencia en el rendimiento académico otorgado por el Mi-nisterio de educación tras licenciarse en bbaa por la Universidad de vigo en el año 2008. For-ma parte del grupo artístico El ama de casa per-vertida, junto a Pablo otero Huertas, presente también en esta colectiva. entre sus exposicio-nes destaca Vemos o que somos. Somos o que ve-mos en el Pazo da Cultura de Pontevedra, I Love You en el Ctb, la muestra de vídeo Programa 03, Desafi(n)ando el género en Murcia, y otras realizadas en espacios como el CGaC, el Museo nogueira da silva de braga (Portugal) o el Cen-tro de arte Joven de Madrid.

***

reconocido fotógrafo de la Casa real afincado en Madrid, así como su maestro y protector, permitirá a buch heredar el puesto de fotógrafo real, una valiosa distinción que le reportará fama entre una clientela distinguida que buscará com-pulsivamente hacerse retratar por él. algo per-fectamente comprensible si observamos su fas-cinante manera de entender la fotografía. buch manipula los positivos y los negativos, aportando a la fotografía cualidades y matices fundamental-mente pictóricos. en algún caso recurre al óleo para iluminar las fotografías, hasta el punto de que éstas desaparecen por completo. sus com-posiciones, estudiadas al detalle, destilan un aire misterioso increíblemente moderno para la época (1925-1935). los retratos de sus hijos y su esposa, una mujer de una belleza extraordinaria, son pre-sentados ante el objetivo de la cámara casi como personajes shakesperianos. la constatación de que la historia de la fotografía en Galicia tiene excitantes capítulos por descubrir.www.museo.depo.es

***

Jenaro Carreronoia, 1874-santiago de Compostela, 1902

la trayectoria de Jenaro Carrero está marcada por su prematura muerte por tuberculosis a los veintiocho años de edad. su breve trayectoria profesional tiene lugar en el contexto de finales del siglo xix, caracterizado en lo pictórico por una estética ecléctica en la que tendrán cabida el academicismo o un realismo de carácter natu-ralista. Jenaro Carrero es uno de los miembros de la mítica Generación Doliente —junto con ovidio Murguía, Joaquin vaamonde y ramón Parada Justel—, marcada por la muerte tem-prana de todos sus componentes así como por su carácter de abanderado en la introducción de nuevas perspectivas estéticas en Galicia. en este sentido, el carácter abocetado y la rapidez de ejecución de las pinturas de Jenaro Carrero, serán algunas de las virtudes más apreciadas por la crítica, junto con su inteligente reinterpreta-ción de clásicos como velázquez o Goya, o la proximidad a artistas coetáneos como ignacio

Pinazo, participante igualmente en esta exposi-ción. a partir del año 1900 desaparecen las im-plicaciones sociales en su pintura, centrándose en la plasmación de escenas cotidianas así como en la recreación de las cualidades pictóricas y lumínicas. entre su temática predilecta destacan las representaciones infantiles, instantáneas de sus hijos, Pepita y Jenaro, ejecutadas con puntos de vista novedosos en donde la verdadera prota-gonista es la luz junto con una pincelada larga y suelta que anuncia la evolución de su pintura hacia postulados próximos al postimpresionis-mo. Éste es precisamente el período al que per-tenece la pintura presente en la exposición, La hija del pintor bordando, la confirmación de que Jenaro Carrero constituyó una verdadera reno-vación en la pintura finisecular gallega.http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Xesús roDríGUeZ CorreDoyralugo, 1889-santiago de Compostela, 1939

sin duda el retrato que mejor define la contro-vertida personalidad de Xesús rodríguez Corre-doyra es una caricatura de Castelao en la que aparece portando una calavera. imbuido de una religiosidad rayana en lo místico, Corredoyra, perteneciente a la aristocracia rural gallega, vi-vió toda su vida en perpetuo conflicto interior. Hombre decadente y atormentado, no supo ni quiso adecuarse a las exigencias de un mundo cambiante y nuevo. la españa de principios del siglo xx vivía una situación de total anquilosa-miento, tanto moral como económico. artistas como Dario de regoyos, solana, Zuloaga o Joa-quin romero de torres, daban perfecta cuenta en sus pinturas de una españa en blanco y ne-gro. a pesar de su formación cosmopolita —es-tudió en la real academia de bbaa de san Fer-nando de Madrid, tuvo profesores de la talla de Cecilio Plá o sorolla y viajó por europa y amé-rica— Corredoyra no supo liberarse del peso de la tradición familiar. se rebelará contra sus maestros, pero sobre todo contra una sociedad que no entiende y a la que tilda de excesivamen-te positivista y vulgar. el resultado es una obra

Page 64: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

124 125

las cuestiones de género, las inquietudes infan-tiles, la decadencia o la locura a los que añade tintes barrocos y lúdicos. en sus obras, las niñas, emblema de la inocencia, se sitúan en una rea-lidad disfrazada, transformada en un lugar en el que nada es lo que parece. siguiendo la línea abierta por balthus o Pasolini, rebeca invita al espectador a indagar sobre ciertos secretos ocul-tos en ese mundo recreado. el resultado es una imagen llena de belleza que apela a las emocio-nes sin recurrir directamente al drama. sus per-sonajes, en muchas ocasiones preadolescentes de aparente inocencia, suelen aparecer solitarios y ensimismados, en entornos inquietantes y mo-nótonos, o como refiere la propia artista, en el momento anterior al caos, cuando todo parece a punto de estallar. Como una voyeur de lo descono-cido, esta artista versátil se desenvuelve en múl-tiples registros como la serigrafía o la fotografía, aunque a veces prefiere situarse en la interzona de la pintura y la instalación, el dibujo y el au-diovisual. rebeca Menéndez trabaja con la Ga-lería espacio líquido, la Galería ana vilaseco o la Galería ana Gil. Ha expuesto en diferentes fe-rias internacionales, Miami, bolonia, sao Paulo o la art Fair de turín. Destaca especialmente su participación en la muestra titulada Arenas Mo-vedizas que tuvo lugar en la lavandería, una sala perteneciente a la laboral de Gijón.www.espacioliquido.netwww.anavilaseco.com

***

roMán navarroa Coruña, 1854-a Coruña, 1928

la afición de román navarro por el dibujo ger-minó cuando era niño, y le llevó más tarde a estudiar en la escuela de artes y oficios de su ciudad natal. amplió sus estudios artísticos en italia y fue posteriormente destinado en bar-celona como profesor de dibujo, para regresar después de haber conmutado su plaza con el padre de Picasso a la escuela de artes y oficios en la que había cursado sus estudios. Compa-ginó su vertiente de dibujante y pintor con la carrera militar, de ahí que, pese a la escasez de

aficionados a los temas bélicos entre los pinto-res gallegos de su época, navarro, por su pro-fesión, abundara en esta temática, llegando a hacer de las escenas militares su motivo por excelencia. realizó además retratos a políticos y militares del momento, así como a miembros de la familia real. llama la atención su peculiar forma de adaptar la técnica de la aguada al óleo y su maestría a la hora de captar el movimien-to y la espontaneidad, como queda patente en sus escenas militares ecuestres, en las que dota al caballo de un movimiento excepcional. na-turalista con tintes rembrandtianos, al final de su carrera se dejó influir por el costumbrismo de sotomayor. su amplio legado pictórico se encuentra repartido entre el Museo de bellas artes de a Coruña y otros museos militares y organismos oficiales de Galicia y españa.http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Pablo otero HUertasPontevedra, 1984

este joven investigador de la facultad de bellas artes de Pontevedra se define a sí mismo con las iniciales M&M: Mitómano y Melodramático. Pablo es un artista corrosivo que arroja una vi-són cáustica sobre la humanidad y el entorno. la frase el exterior no existe. Sólo es real lo que sale por televisión... y quizá en las revistas, refleja su carácter fetichista y su gusto por el maridaje de la cultura pop y el arte, un emparejamiento contemporáneo muy característico de nuestro insconsciente colectivo. así sucede en la pie-za que hoy nos presenta, en la que somete un capítulo de la serie de Pippi Calzaslargas a un detournement, es decir, tergiversa su sentido original con una clara intención crítica. el hu-mor ácido, el carácter catártico y su adhesión al trauma como elemento desencadenador de experiencias límite explican la filosofía de tra-bajo de este artista, que a menudo reproduce el conocido dicho de que si no quieres caldo, dos tazas. excelente fotógrafo, se desenvuelve con igual soltura en ámbitos tan dispares como la escultura o el bordado. lo ha demostrado en

teresa HUbbarD & aleXanDer birCHler

Dublín, irlanda, 1965-baden, suiza, 1962

Pareja artística desde el año 1990, los trabajos de teresa Hubbard & alexander birchler revelan la complejidad y la flexibilidad de sus paisajes na-rrativos, la imposibilidad de buscar una explica-ción definitiva o la insistencia en abrir multitud de contradictorias y sugerentes realidades. es el caso de Eigth (2001), una cuidada puesta en esce-na recorrida por una cámara que se mueve den-tro y fuera de la casa en un loop sin fin. Como en muchos de sus trabajos, Eight oscila entre la idea de exterior�interior, lo real y lo imaginario, introduciendo al espectador en una atmósfera tan absorbente y hermosa como impredecible. influidos por autores como Hitchcock, Malick, Mamet, Hopper, Flaubert o el propio Kafka, Hubbard & birchler hacen uso de una dimen-sión psicológica del espacio, alterando los lími-tes entre el aquí y el allá, el antes y el después. Perteneciente a la colección arCo del CGaC —santiago de Compostela—, Eight es sólo un ejemplo más de la exquisita trayectoria de unos artistas que han sido seleccionados para partici-par en proyectos en los espacios más prestigiosos del mundo, tales como el Whitney Museum of american art (new york), el art Pinakothek der Moderne de Munich o el amsterdam and the Kunstverein st. Gallen Kunstmuseum. en cuanto a las colectivas, su presencia la rastrea-mos en la bienal de venecia, la bienal interna-cional de liverpool, el Wexner Center for the arts de Columbus (ee.UU) el Mori Museum de tokyo, el Museum of Contemporary art de Chicago o el MnCars de Madrid. Colaboran con la tanya bonakdar Gallery de new york, la bob van orsouw Gallery de Zurich, la barbara thumm Gallery de berlin, la vera Munro Ga-llery de Hamburgo o la lora reynolds Gallery de austin, texas.www.hubbardbirchler.netwww.tanyabonakdargallery.comwww.bobvanorsouw.chwww.bthumm.dewww.lorareynolds.com

***

enriqUe Martysalamanca, 1969

este autor polifacético maneja todos los medios incluida la escenografía, y presenta un corpus fre-cuentemente monstruoso, circense, estrafalario, repleto de guiños a la historia del arte y al mundo del cine. el universo creativo de enrique Marty gira en torno a lo que Froid identificó como Un-heimlich refiriéndose a lo siniestro en lo familiar, como ese personaje con quien nos cruzamos todos los días y del cual intuimos que, bajo su amigable apariencia, oculta un oscuro secreto. el objetivo de Marty es provocar en el espectador una sensa-ción de inquietud o desasosiego al enfrentarnos a aquello que siendo cotidiano nos resulta al mis-mo tiempo ajeno y extraño. así es como proba-blemente nos sentiremos ante su escultura Madre, un personaje en zapatillas ciertamente alejado de una apariencia tierna o compasiva. Fascinado por el mundo barroco y el sentido trágico de la vida, elige como modelos y protatonistas de sus obras a su familia y entorno más cercano, a los que combina con mundos ficticios, sobre todo cinematográficos. el resultado es una fusión entre película de terror y vida real. Después de licen-ciarse en bellas artes, este enfant terrible del arte contemporáneo no sólo alcanzó el reconocimien-to en españa, sino que su proyección se extendió internacionalmente a través de galerías en italia o australia y centros como el White box Gallery de nueva york. su obra ha sido adquirida por importanets instituciones, y su extenso currículo ostenta muchas exposiciones destacables, entre las que resaltan Just one bad idea after another, en la galería K4 (Munich); Existencias, en el MUsaC de león; o Huésped, en el Museo de arte Con-temporáneo de buenos aires (argentina). actual-mente trabaja con la Galería espacio Mínimo.www.espaciominimo.net; www.musac.es

***

rebeCa MenÉnDeZavilés, 1976

rebeca es una artista de extrema sensibilidad que reflexiona en torno a temas como la feminidad y

Page 65: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

126 127

la temprana pérdida de su madre, en la línea de otros autores presentes en la exposición. Poco des-pués falleció su padre y el pintor se trasladó a vivir con su abuelo. Pinazo desempeñó en su juventud trabajos como pintor de abanicos, decorador de azulejos, sombrerero o platero. estudió en la aca-demia de san Carlos de valencia y disfrutó de una beca en roma. al comienzo de su carrera se decantó por los temas históricos de estilo acadé-mico, enmarcándose en la línea del eclecticismo, un movimiento que era una amalgama de varios estilos pictóricos. Posteriormente y como resul-tado de su regreso de italia, adoptó una poética intimista y abandonó los temas históricos por es-cenas familiares, de la vida cotidiana, y desnudos. Por entonces, ya aparece completamente inmerso en la estética impresionista, con predominancia de los tonos oscuros y terrosos, así como una pin-celada dinámica y enérgica. a pesar de las lectu-ras ambiguas que pueda generar, los objetivos de Baco niño, la obra en exposición, guarda relación con la intención de estudiar la anatomía infantil de maner fidedigna, así como con la potenciación de los efectos lumínicos, una de las principales obsesiones del artista. además, la utilización de niños resultaba más económica que la contrata-ción de adultos o modelos profesionales. Pinazo es considerado uno de los pirncipales precursorres de sorolla en cuanto a temática y estilo. Fue do-cente en la escuela de bellas artes de san Carlos, en valencia y en san Fernando, en Madrid. Por su destreza recibió múltiples encargos de la aris-tocracia valenciana. su obra está depositada en importantes instituciones nacionales, tal es el caso del Museo de bellas artes de asturias. http://www.museobbaa.com

***

niCanor Piñole Gijón, 1878-1978

Con sólo 14 años nicanor Piñole se presentó en Madrid para comenzar su carrera artística, un periplo que le llevaría a residir en ciudades como londres, París o roma. este pintor asturiano vivió el apogeo del período postimpresionista, participó en exposiciones tanto nacionales como

en estados Unidos, y trabajó dentro de la llama-da escuela de Gijón. De pasmosa versatilidad, Piñole producía con la misma maestría retratos o autorretratos, paisajes, naturalezas muertas y escenas populares inspirados en su tierra natal, utilizando indistintamente el óleo, la acuarela o el pastel. a pesar de su virtuosismo técnico y su éxito en las relaciones sociales, su pintura no gozó de reconocimiento hasta que tuvo una edad avanzada. Murió a los 100 años, y después de su muerte, su viuda donó unas 700 obras y objetos personales al ayuntamiento de Gijón que amplió la colección creando el Museo nica-nor Piñole. en él se pueden contemplar más de 4.000 obras que reflejan las diferentes etapas de su creación artística. Destaca especialmente una gran cantidad de bocetos, apuntes y dibujos que nos permiten conocer al Piñole más íntimo, un artista que explotaba igualmente el pequeño y el gran formato, con trazo rápido o con una minu-ciosidad pasmosa. http://museos.gijon.es

***

ritalin

Poco se sabe sobre la biografía de ritalin y es que el anonimato es una forma de no restar pro-tagonismo a sus criaturas. nacida en una familia de costureras, en la que eran habituales las tardes en que su madre, abuela y tías creaban patrones, cosían y bordaban con mimo. ritalin creció en un entorno de telas, hilos, abalorios y botones. Coser es un modo de invocar a la serenidad de los momentos vividos en la infancia, además de aplicar lo aprendido a un proyecto personal e irreverente. sus muñecos cuentan historias que alimentan un imaginario de monstruos, niños, amigos, sueños y aventuras. Cada una de estas criaturas podría formar parte de nuestra fantasía, evocando paisajes de lugares que querríamos co-nocer. son dueños y señores de sus propios rei-nos, de lugares cercanos en los que podríamos vi-vir, al fin y al cabo a los monstruos hay que cogerlos de la mano, asegura ritalin.

la ilustración también forma parte de su sin-gular trabajo. la narrativa de las imágenes puede ir de lo tierno a lo mordaz y crítico, todo ello

exposiciones como I Love You, celebrada en el Centro torrente ballester, y en muestras como la del Centro de arte Joven de Madrid o el Mu-seo nogueira da silva en braga. Con un vasto conocimiento del mundo cinematográfico, Pa-blo trabaja tanto individualmente como bajo el pseudónimo de amela Pamelusa, o formando parte del colectivo El ama de casa pervertida, junto a Cristian Gradín Carbajal. http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

raMón ParaDa JUstelourense 1971-1902

ramón Parada Justel obtuvo en el año 1988 el número uno en las pruebas de acceso a la real academia de bellas artes de san Fernando en Madrid y posteriormente recibió una beca para continuar sus estudios en la academia española de roma. Gran maestro del color, durante la ca-rrera se adscribió a la estética impresionista y se dejó influir por la pintura de temática histórica y la escenografía. obtuvo una mención honorífica en artes Decorativas y realizó trabajos ornamen-tales en ubicaciones públicas y eclesiásticas, en-tre ellas la catedral de ourense. aún después de caer gravemente enfermo, continúo trabajando incansablemente y reafirmándose en la corriente impresionista, aunque al final de su corta vida el influjo de sorolla se hizo patente y su pincelada se amplió dibujando directamente con brocha-zos de color. Murió con sólo 31 años, entrando a formar parte de la legendaria Generación Do-liente, integrada por jóvenes artistas fallecidos de tuberculosis alrededor de 1900, algunos de ellos presentes en esta exposición. esta generación se caracterizó por el tono burgués y los retratos de fuerte instrospección psicológica. la obra de Parada Justel está ampliamente reconocida y se encuentra dispersa en prestigiosos museos e ins-tituciones, como el Museo arqueolóxico Provin-cial de ourense.www.musarqourense.xunta.es

***

laUra Pernáslugo, 1979

esta artista lucense trabaja el tema de la infancia perdida y se adentra en las sensaciones que le pro-duce un extrañamiento vital consecuencia de la falta temprana de su madre. investiga la extimidad —bienvenidos al show de mi vida privada—, de donde extrae, como enrique Marty, aquello que siendo muy íntimo y familiar se convierte a la vez en algo radicalmente extraño. Para algunos, éste es el signo del sujeto de nuestro tiempo, que sólo parece encontrar su ser más íntimo en lo más le-jano y deslocalizado de él. esta artista se adscribe al vídeo para exhibir públicamente, como louise bourgeois o lewis Carrol, aspectos psicológicos de su biografía personal entretejidos con elemen-tos tomados de la literatura o del cine. a todo ello laura añade otros motivos como los insectos, las ventanas, la hiedra o las ruinas que forman parte su imaginario de cabecera, y que utiliza para situar su obra en una mediana entre lo real y lo onírico que a veces raya en lo alucinatorio. laura revive episodios de su pasado rememorando ciertos as-pectos inquietantes de su infancia. el resultado, una mezcla de vivencias y misterio desdobladas en una especie de delirio poético. De esta manera parece conjurar a sus propios demonios del pasa-do para revertir el hecho artístico en terapia exis-tencial. su poética, alegórica y llena de esperanza, gira en torno al dolor y al destino, a la muerte y al placer, al misticismo y al éxtasis. especialista en diseño y audiovisuales, esta artista se desenvuelve con igual soltura en el terreno de la instalación o la pintura. en el año 2005 recibió la bolsa novos valores en la modalidad de cortos de animación. Posteriormente participó en el Proyecto Abertal que reunió a jóvenes artistas lucenses contemporá-neos y ha expuesto, entre otras instituciones, en el Museo Provincial de lugo.

***

iGnaCio PinaZovalencia, 1849-1916

ignacio Pinazo nació en una familia humilde y pasó por penalidades que le marcaron como

Page 66: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

128

llevado con cierta picaresca e ironía, además de un cuidado acabado, al igual que sus muñecos. los que la conocen saben que el equilibrio es la clave que le permite transitar de un género a otro con igual éxito.

ritalin ha permitido a sus criaturas abando-nar por unos días su hábitat para estar entre no-sotros. quién puede adivinar lo que son capaces de hacer cuando se saben no observadas? Por si acaso, mantengámoslas en sus vitrinas...

***

María roesset espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

la breve dedicación de Maria roesset a la pin-tura (1911-1914) constituye uno de los episodios más sugerentes de la historia del arte reciente. Descubierta casi casualmente por alfonso Pérez sánchez —entonces director del Museo del Pra-do— a mediados de los ochenta, la autodidacta, cosmopolita y culta autora, jamás tuvo la preten-sión de ser conocida. su pintura se desarrolló en el ámbito más íntimo y familiar. Hizo una obra para sí misma que jamás mostraría en público, a pesar de su calidad indiscutible. el tiempo que le tocó vivir —murió muy joven, a los 38 años— no era el más idóneo para el acceso de las mu-jeres a la educación artística. a pesar de que su magnífica formación incluía el aprendizaje del dibujo, la pintura o la música. las enseñanzas de eduardo Chicharro, pintor de gustos simbolis-tas, serán decisivos para la conformación de una atmósfera muy particular, casi siempre caracteri-zada por el misterio. el mismo que observamos en la obra en exposición, Desnudo de niña con los brazos cruzados (1913) —en realidad su hija euge-nia—, un maravilloso desnudo de una muchacha preadolescente expresando todo el desamparo del tránsito a la edad adulta. tan inquietante como

efímera, la trayectoria de María roesset continúa fascinando a pesar del tiempo transcurrido. la peculiaridad de su legado la resumió su hija de manera magistral al afirmar que no pintó nunca un cuadro de flores. http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Matías sánCHeZtübingen, alemania, 1972

nacido de padres emigrantes en alemania, este artista multidisciplinar se forma y reside en sevi-lla. De su personalidad artística destaca una mez-cla de ironía y expresionismo que impregna su obra del carácter irreverente de un niño travieso. sus personajes son el reflejo del pueblo en los medios de comunicación, la telebasura o la pren-sa sensacionalista. Descaradamente provocador, Matías nos presenta un mundo —también el del mercado del arte— cruel, carnavalesco, ridículo y caricaturizado, expresado con un dibujo infantil tan espontáneo como influido por Picasso y Ma-tisse. Formalmente se le ha relacionado con los expresionistas salvajes alemanes y con el kitsch, el cómic o el graffiti, pero los contenidos de su obra reflejan una sociedad de rabiosa actualidad. Matías nos ofrece su visión particular de un pre-sente marcado por los medios de comunicación y los índices de audiencia, el maltrato a la mujer, el terrorismo, la emigración ilegal, las drogas, el racismo, la prensa del corazón... todo ello adere-zado con unas buenas dosis de humor sarcástico. en resumen, este autor desentrañador de tópicos encarna una mezcla de divertimento y acidez a partes iguales. trabaja asiduamente con diversas galerías, entre ellas begoña Malone o la Galería JM de Málaga, con la cual ha expuesto en ferias y prestigiosos espacios de todo el mundo.http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.htmlhttp://www.bmalone.com

Page 67: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

131

the Ctb opens its new exhibition program for 2011 with False Appearances. Fragmented looks at infancy inviting us to reflect on the image of childhood in art. through its proposal, this institution is respon-ding to its objectives as a cultural showcase, and it accordingly starts a discussion on a topical subject while disseminating ideas on contemporaneity. the act of confronting contemporary artists to painters from the nineteenth century intensifies the idea of debate and questions the viewer about all images in this show.

Form the City Council of Ferrol we would like to express our gratitude to all galleries, museums, archives and particulars for their collaboration. this important project would not have been possible without their support.

Vicente Irisarri CastroMayor or the City Council of Ferrol

***

infancy is a fundamental period of human life. it can determine some people in a positive way, ge-nerating a whole series of synergies that will make things easier in the future. to some other people, it is just a stage full of shades to be forgotten. this duality is perfectly conveyed in False Appearances. Fragmented looks at infancy, a choral project joining the vision of three curators in dialogue with many artists coming from different contexts and times.

the commitment of the Ctb is still clear: to elaborate a coherent, high quality program able to con-textualize specific proposals offered in a specific sphere but still aspiring to recognition beyond the limits of our own city.

the effort invested in coordinating all institutions, galleries and artists from inside and outside Galicia, our determination to improve the didactic side of this project, and our intention to spread its contents to all interested in learning with art, all encourage us to keep on working to increase the value of an institution which nowadays champions culture in our country.

Mercedes Carbajales IglesiasCity Councillor for Culture, education and University

english texts

Page 68: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

132 133

the spearhead of an artistic renewal that was miscarried for almost thirty years. ramón Parada Justel´s impressive painting El hogar, (Home) was conceived of with a very particular background, like an un-finished, dripping backdrop, and it is placed in conversation with Matías sánchez´ ironical characters, bringing out the former´s modernity. if they had not died so early, they would have contributed enor-mously to contemporary painting in Galicia.

a separate remark must be made for the section dedicated to post-mortem photography, curated by virginia de la Cruz lichet. it reflects society at the end of the nineteenth and first half of the twentieth centuries. these images involve a little-known tradition within a context of poverty, and put forward a reality that is hidden nowadays but was a vital necessity back in the day to preserve the memory of the young deceased. along with these pictures is a delightful painting of the infante D. luis, an artwork by the asturian author Dionisio Fierros. Having died soon after birth, queen elisabeth ii´s firstborn child was exposed in the chapel of the royal Palace during three days for public contemplation. tradi-tions of this sort show our relationship with death was much more natural than today, and its represen-tation leveled all social strata.

our bid on providing the Ctb with a stable program full of intellectually attractive and plural content implies considerable effort and would not be feasible without the dedication and generosity of all ins-titutions, public and private, that have agreed to participate in this project. therefore, i would like to thank the following for transferring artworks: the Fine arts Museum of a Coruña, the archaeological Provincial Museum of ourense, the Provincial Museum of lugo, and the Museum of Pontevedra. all of them are exceptional models for our culture and owners of treasures which value we are pleased to bring to light. i would also like to express my most sincere gratitude to the Museum of asturias, for his director, emilio Marcos vallaure, has consented in our borrowing of valuable samples from its permanent collection.

the presence of contemporary artists as important as sergei bratkov or enrique Marty would not have been possible without the kind cession or their work by the espacio Mínimo Gallery of Madrid. to its directors, Pepe and luis, i would like to dedicate my most deep gratitude. Matías sánchez´s work is courtesy of the Javier Marín Gallery in Málaga and the begoña Malone Gallery in Madrid. little would have been done without the director of the ana vilaseco Gallery of a Coruña, Miriam, whose attentive collaboration and wise advice was priceless when selecting rebeca Menéndez´s pieces. Miguel von Haffe´s excellent disposition as director of the CGaC (Galician Centre of Contemporary art) should not be left aside. From there we borrowed teresa Hubbard & alexander birchler´s video, a piece without which our project would be incomplete.

virginia de la Cruz lichet carried out an excellent research compiling images that best complement the contents of this exhibition from several photographic archives in Galicia: the ethnological Museum of rivadavia, the ramón Caamaño archive, the Julio reboredo archive and the luis Chao archive. i would like to express my most sincere gratitude to all of them. ovidio aldegunde advised us when transferring to paper the photographic negatives of the little children in the most respectful way possi-ble. the outcome leaps into view. thanks to Xulio Franco del amo´s generosity we know now a little bit more about Manuel buch´s career. His unpublished writings about the history of photography in Galicia have been an uplifting enlightenment.

Finally, i must mention all artists remaining, -rosalía banet, Cristian Gradín Carbajal, ritalin, Pablo otero Huertas and laura Pernás- who have contributed generously and enthusiastically with their artworks. thanks to all of them.

false appearancesFragmented looks at infancy

susana Cendán

to a certain extent, False Appearances. Fragmented looks at infancy repeats the scheme of previous ex-hibitions in the Ctb, like a rebelión dos Xéneros (the Genre revolt), in which classical images were complemented by and in dialogue with other artworks by contemporary artists. Creators from the end of the nineteenth and the early decades of the twentieth centuries correlate with contemporary ones making use of a plurality of supports that has nothing to do with the supremacy of painting in days gone by. this correlation seeks to improve the spectator´s perception immersed here in a rather non-linear reading of the story. our aim is to follow a trend that is being successfully carried out but some leading institutions when rearranging their collections. such is the case of the tate Modern in london or lately the reina sofía national Museum in Madrid. being delighted by the sight of minimalist bauhaus constructions placed close to oskar schlemmer´s outfits designed for the triadic ballet, in a context in which cinema, decorative arts or illustration interbreed in an enhanced language game, constitutes a bid to enrich the spectator´s intellect.

it is a well-known fact that most of the classical representations, mainly during the nineteenth century, showed a pleasant image of infancy, always related to the family sphere, like in portraits of bourgeois children or the own painter´s offspring. artists sought in the children´ poses –which might seem dis-turbing nowadays- only a means to technical perfection and virtuosity. Moreover, hiring children was much cheaper than hiring adults as models. the kindness of classical representations scarcely showed how a reality full of social conflicts forced many children to live under dramatic circumstances seldom reflected in paintings.

Choosing infancy as the storyline for this project goes hand in hand with our intention to communica-te ideas about our culture, traditions and even taboos looming over the world of childhood. What we are interested in is very far from the traditional view of infancy as an idyllic, uninhibited state concei-ved of from adult imaginary. Hence the decisive role played by the confrontation of epochs and views, from classical art, with its pleasant and affected images, to contemporary art, assuming infancy as the most effective way to keep our memory alive.

We are trying to reinforce the didactics of this project by providing the spectator with precise infor-mation about the relations among all artworks presented. our aim is far from having a penchant for sensationalism or raising any cheap controversy. all images, even the most disturbing ones, are part of reality in certain contexts. When sergei bratkov decides to capture a series of young girls posing provo-catively, his gaze stays close to that of a photojournalist ready to state a fact that is one more perversion of adult imagery: all these girls were taken to real model castings by their own parents.

i would like to thank Manuel Mosquera Cobián for his contribution to this project. the selection of artworks he proposed engages in a masterly dialogue with the contemporary ones i am responsible for. He also has a positive bearing on honoring and recovering some marginal creators. Proof of this is his commitment to nearly unknown photographers like Manuel buch, a fascinating, cosmopolitan author who experimented with innovative photographic techniques during the twenties. Mosquera also recovers María roesset, who left an oeuvre full of interesting subtleties in spite of being active as a painter only for four years, and two members of the Xeración Doente (Sore Generation), ramón Parada Justel and Jenaro Carrero. they both died tragically young -like every member of this group- and were

Page 69: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

134 135

show the deceased child leaning with an elegance that seeps sharply through us producing that punc-tum roland barthes4 has extensively dealt with.

there, on those cushions that enhance the presence of the small, sleepy bodies, children are presented more and more ghastly and evident. the false appearance of eschatological daydreaming has been subtly metamorphosed into a deep cadaverous heaviness. the young girl´s open mouth, her face slightly turned to us –because deep down it is all about a portrait so the model should look towards the camera- the big wreath decorating those neutral backgrounds, all those details produce that punctum that hurts us when looking. there, an umbilical cord is set up between the children and us, like a liai-son that prevents us from running away and leaves us with a petrified stare, wondering what happened to them. What do they have to tell? We receive only mute words, in-fantis, un-certainty, and conse-quently, they become unsettling images.

What upsets us is this false appearance of beings placidly sleeping on confortable cushions. How could we talk about comfort in those situations? How could we talk about beauty in these images? Well, beauty must be considered, a somehow sublime beauty, even romantic, in which dreams are mixed with reality, in which darkness prevails over light, in which what is hurting becomes a dreadful plea-sure. these portraits by Máximo reboredo are somehow romantic, even he is somehow romantic: his premature death is further evidence of this. in his portraits we see how he slides, step by step, from a “false appearance” to a real presence. the coffin is incorporated as one more accessory, but there it stays. now, there is no doubt: dead is represented at its peak.

From accessory to continent, from complement to dwelling, from decorative to functional element, frontality imposes itself necessarily due to the coffin. Uncertainty vanishes… there is no possible doubt about what we are seeing, not anymore. and yet, we are under the influence of Medusa’s gaze. What is to be done now? We address the world and the world in turn interrogates us: What meaning should we ascribe to it? no doubt these portraits were requested by someone in the family. as the century gave way, it all seemed to have been imposed. after all, the softness and sweetness of nineteenth-century post-mortem portraits appear imbued with a visual violence perhaps befitting of contemporary art. now, death is either taboo or provocation.5

However, beyond this apparent imposition given by the landscape format as much as by the appearance of the coffin, and consequently the exposed bodies in full profile, this images are shown from a reasonable distance with respect to us, spectators of the scene. “all death is violence”, Moeglin-Delcroix6 states. it is hardly surprising that children, almost teenagers, are treated as adults, even dressed in loose-fitting suits. Here an inversion is produced in all respects, but most of all in its tone: dark, gloomy backgrounds, typi-cal of reboredo for babies and children, are turned into bright backgrounds. a thirteen or fourteen year old boy has been brutally torn out from his childhood. Death, being a rite of passage, has done him credit in a double sense: the kid has become an adult and a defunct at the same time.7

4 Barthes, r.: La cámara lúcida. Nota sobre la fotografía. ed. ediciones Paidós ibérica. barcelona, 1999. (Col. Paidós Co-municación, 43). (1ª ed. 1980).5 Cruz Lichet, v. (de la): “Más allá de la propia muerte. en torno al retrato fotográfico fúnebre”, in Imágenes de la vio-lencia en el arte contemporáneo. valeriano bozal (ed.). ed. a. Machado libros. Madrid, 2005. (Col. la balsa de la Medusa, 154). Pp. 151-175.6 Moeglin-Delcroix, a.: “le profilmort de notreimperfection” (pp. 85-97), in La RecherchePhotographique.Maison euro-pèenne de la Photographie. nº 11 (december 1991). ed. Paris audiovisual. París, (half-yearly magazine). P. 87.7 Van Gennep, a.: Les rites de passage. ed. Mouton & Co. y Maidon des sciences de l´Homme. París · la Haya. 1969. Col. rééditions v. (Firstedition: París,1909).

strange appearances…virginia de la Cruz lichet

infancy… is latin īnfīns from which infant (in-fant) evolved meaning incapable of speech. these pier-cing images of infancy, idyllic on the one hand, realistic on the other, mirror the society of the end of the nineteenth and the beginning of the twentieth centuries. they unveil traditions and expose a rather unfamiliar but absolutely necessary practice: post-mortem photography of children.

Framed in a historic and socio-economic context of misery and need, at first glance these images expose a reality that is hidden today even if back in the day was a vital necessity for the little angel´s family…

“From its inception, the birth of the image is tied to death”1

What could we say about these little portraits? these infantis seem to be saying nothing, but their images are full of mute words. Where there seems to be an absent look, it turns out to be a threshold towards the other side; hence the astonishing effect that strikes the spectator of these images nowadays.nevertheless, to take the right approach to these photographs, we need to go through a process of erasure, a practice of prejudice deletion, of neurologic correction to place ourselves in a different time and with other needs. ariés already identified the twentieth century with a time when death was un-derstood as a part of life and, as such, it became a domesticated death, tamed, apprivoisée in his own words.2 likewise, in 1955, twenty years earlier, Görer confirms in Pornography of death3 this change re-garding death as being produced between the ninetieth and the twentieth century. if at first death was an inherent part of life itself, dealt with in a natural way while sex was a total taboo, in the twentieth century a drastic alteration happened, and death became something hidden and even unspeakable, while sex came to be usual and natural.

What happened then for this change to take place? Do we detect the same process in Galician exam-ples? Firstly, the Galician case must be approached from a different point of view (or views). on the one hand, all images presented here confirm a clear cut evolution between the ninetieth and the twen-tieth centuries. on the other hand, they show a different focus with respect to post-mortem photogra-phy in the western world.

in the first place, they embody the way in which photography inherits the same type of representation used by painting up to then. Conclusive proofs of it are the portraits by Máximino reboredo from the last decade of the century. bearing in mind that infant mortality was high both during the ninetieth century and the first half of the twentieth, the spread of these kinds of portraits comes as no surprise. Portraits like that representing Don Luis, Príncipe de Asturias difunto, made by Dionisio Fierros in 1850,

1 Debray, r.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. ed. Paidós ibérica. barcelona, 1994 (Firstedi-tion: Gallimard, París, 1992), p. 19.2 Ariés, P.: Essais sur l´histoire de la mort en Occident. Du Moyen Age à nos jours. editions du seuil. 1975. P. 28. (the first chapter of this edition is dedicated to the “mort apprivoiseé”, pp. 21-35)3 Görer, G.: “the pornography of death”. en Encounter. Literature, Arts, Current Affairs. vol. v, nº4 (octubre 1955). ed. stephen spender and irving Kristol. london. Pp. 49-52.

Page 70: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

136 137

images of infancyManuel Mosquera Cobián

the exhibition “False appearances. Fragmented looks at infancy” tries to approach the representation of childhood in art with a special emphasis on the confrontation of epochs. on the one hand, we´ll get in contact with the kindness and preciousness of nineteenth century art. on the other, these images are opposed to those of current artists intensifying a subjective gaze into infancy, a view linked to memory and constructed through the appropriation of children´s means of expression.

infancy is that period of human life that ranges from birth to puberty. in our world, this stage is gene-rally acknowledged as a period with its own particular characteristics and needs. as a result of this un-derstanding of childhood, preservation and quality of life are top priorities so that a full development of children as individuals is guaranteed. these common ideas have not always been accepted, since in days gone by this stage of life was not understood in that particular way.

infancy assessment is the result of a long historical process that began in the sixteenth century. its con-sequence was the creation of a child identity that provided children with a cultural, social and political content different from the adult one. this content would be defined by the latter, who were the ones explaining, describing and interpreting infancy. it is always about something defined by the other. so, images emerging around infancy convey adult discourses, and consequently early childhood represen-tations are influenced by media and conditioned by an alien view.

the iconography of childhood seldom captures the children´s true reality, but shows stereotypes that hide differences and ignore problems. For wide historical periods, young boys and girls were not fu-lly recognized, but were victims of social and familiar rejection, even brutal harassment. this lack of thoughtfulness for infancy has deprived us of many data on this subject, and so historical reconstruc-tion is incomplete. all our resources about past times are partial and frequently centered on privileged society, whose diaries, memories or correspondence report their experiences about this period. thus, there is scarce information about children from marginal or less educated social strata.

the study of private life boosted children portraits value, which served as a starting point to redefine frames of mind and to state changes in preconceived ideas about infancy prevailing in european cul-ture from the sixteenth century onwards. the first in contributing to this change was Philippe ariés ´ book Children and Family in the Ancient Regime, a study of changes in attitudes of adults towards children and the emergence of a modern model of infancy. For his part, lloyd Demause´s History of Infancy develops the psychogenic theory on the basis of the relationship between father and child. these studies are centered on attitudes and treatment given to children in past times, and both pa-ved the way to further research. this subject will be successively clarified thanks to deeper studies of childhood in private life.

besides, child iconography is one of the sources providing us with knowledge on infancy in past times. Depictions of children show their attire, their toys, their protection amulets, their playgrounds, or the rooms where they lived. the reason why kids´ individuality is highlighted is because these images con-vey the infant as belonging to a lineage and their image is related to the gallery of family portraits.

images in which children are incorporated to the family unit appear in the sixteenth century. this new image conveys the importance a family acquires when able to show affectivity towards infancy.

and then, this distance that makes us fit to face these images fades gradually. ramón Caamaño´s portraits of the 30´s and 40´s verify an evolution emerging more and more clearly: images turn upside down, horizontality becomes verticality, light imposes itself, children interrogate us. this change be-gins to cancel that reasonable distance, and other options emerge in turn: the image of a little angel. the bodies in their coffins, surrounded by candles, vegetable elements, and religious sculptures, are presented in the style of a small altar. the kid, and therefore his or her death, is seen as sacred or even sanctified; metamorphosed into an ethereal being, dweller of a heavenly paradise. However, there is a contradiction between the image intended to be projected and its result, given that we are actually talking about fictions, simulacra, and in short, false appearances. the little doll´s house is revealed to un-veil some little, porcelain face.

but how to represent an appearance? that is, how to make plausible something which is not? there is no false appearance of death in any image from the twentieth century. Death is, and thus it is repre-sented. What is difficult, however, is materializing absence. “the corpse is not alive nor is it a thing” régis Debray8 states. it is a presence that is made absent, whereas the image makes it possible to cap-ture an absence and turn it into a presence. Postcard-kids, altar-kids, their false appearance does not matter; what is really important is that in all images we sense and are faced with a true representation of Death. and that is, in conclusion, what makes us absorbed and somewhat puzzled. the corpse and the viewer are confused, they both remain, timeless, motionless, brought face to face before the veri-table reality: the vision of our own death.9

8 Debray, r.: Opus cit., p. 27.9 i would like to thank the following for their kindness and enthusiasm in transfering all material exhibited and published for this exhibition: Julio reboredo of the archivo Maximino reboredo, Chete Pose of the archivo Caamaño, vítor vaquei-ro of the archivo Pacheco and José César llana of the archivo Gráfico del Museo etnográfico de ribadavia.

Page 71: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

138 139

anatomy, their immediate and direct expressivity, their mobility, were all highly appreciated characteristics for artists, who worked on them frequently and mostly during the second half of the century.

since Mariano Fortuny, nude children represented in the open air had a widespread coverage. they conveyed a neogreek liking for representing beauty and capturing the anatomy of those immature and changing bodies in a truthful way. ignacio Pinazo was devoted to painting infancy, and in his work Baco as a child he introduces the theme of what he considered “painted academies”, in which his main preoccupation was attaining a naturalist representation of the body. Parada Justel´s Sleeping Boy and Xesús Corredoira´s Figure of a Bather both assume the children´s naked bodies as a place to try out their pictorial skills. Many authors had infantile bodies as models for their artwork. such is the case of Joaquín agrasot, arcadio Mas y Fondevila, isidoro Garnelo and Joaquín sorolla. the latter would pro-duce a whole series of children nudes at the beach in which he would masterfully capture movement and momentary light casted over infantile bodies.

Boy in Scottish Costume by román navarro shows some precious mannerist traits so fashionable in the second half of the nineteenth century when, following the trend set by the british royal Family, paintings representated young boys dressed as sailors or scottish. While the theme is unimportant, the author is trying to convey a technical virtuosity much in the style of préciosité.

For her part, María roesset conceives of nudity from a pronounced objectivist perspective, so in In-nocence she introduces a feminine nude on the very verge of puberty . this work is closely related with symbolism, in which the child attained a new leading role as embodiment of an archetype of purity or flowering, and became an allegory of innocence and good.

as the twentieth century progressed, infancy acquired a series of inherent qualities and intelligence, imagination, fantasy, or curiosity were encouraged and boosted. all these qualities are reoriented as es-sential parts of the child´s personality development and considered as productive elements to improve their performance in school or at work. thus, curiosity is believed to be a desirable quality and becomes a prototypical trait. Playing turns to be considered a creative activity and must be always integrated in early childhood education and habit formation as a way to prepare children for liable adulthood.

in spite of this new conception on infancy, a metaphorical repertoire still remains in the collective un-conscious, whereby representations of an angelic period coexist with those of a devilish one. Contempo-rary artists will work on these ideas about childhood, reflecting and reinterpreting them. Using a whole range of different supports –paintings, installations, sculptures, videos or photographs– their works are loaded with subjectivity, and in many occasions full of references to their own personal experiences.

in The Chocolate House, rosalía banet adopts a childish naïveté with the idea of questioning the ap-pearance of anything usually taken as normal. Her artwork is presented under the guise of innocence and happiness in order to deal with issues that would otherwise be rejected. there is an underlying criticism to a media society that focuses on superficial matters and hides anything that perturbs its ideal of happiness. in many occasions, she hurls a harsh, stark look on feelings, uncovering the most painful and atrocious side of human condition. irony, humor and terror as well as an innocent looking language are common in her works.

this form of appropriation of childhood languages is similarly found in many of rebeca Menéndez´s pieces. she recalls her own childhood by means of little girls constructed with an apparently childish drawing and oversimplified lines. but it is always the same girl, like lewis Carrol´s alice, in a playful

at that time, there were an increasing tendency to preserve the children´s life and to keep them away from illness and premature death. During the eighteenth century, individualized portraits of children spread confirming their new status inside the family unit. a sample of this new perspective is John locke´s work Education of Children, published in london in 1693 and a classic of european pedagogy already in the eighteenth century. this author draws parents´ attention to their sons and daughters´ virtue, warns them to prevent their falling ill and advises to keep their offspring healthy. assessment and concern for infancy continued to grow during the eighteenth century, especially with rousseau´s important contribution. His work, one of the most influential through the nineteenth century, stressed that children are essentially different from adults and have their own rights and privileges.

then infancy underwent a radical change. For several reasons, during the nineteenth century society focused all attention in this period of life, so much so that it acquired such a recognition and status that previous rejection, lack of interest, and ignorance changed radically. at that time the first child protec-tion laws came into existence. this conferred infancy a leading role in family and societal matters, and child-centered pedagogy gained importance becoming highly influential in the propagation and regula-tion of cultural standards. so, education came to be a matter of interest for all states due to its political, economic and social importance. During this period, medicine managed to prevent contagious and in-fectious diseases, and many important philanthropic organizations sprung to help unprotected children. subsequently, infancy became idealized largely due to literature and its condemnation of abandonment and exploitation and its claiming for children´s protection. Children´s books came out as a metaphor of all values emerging from infancy and a new literary image was created with its resulting parallel in plastic arts. as a consequence of this new nineteenth century mentality, children´s portraits abound and convey a wide variety of scenes: boys and girls learning at school, being naughty with the teacher, fighting, exalt-ing friendship, at natural sceneries, or even those from underprivileged social classes.

the middle-classes turn to the genre of portraiture with a real interest in family representation. Daily scenes in domestic interiors are common, particularly those with children playing or engaged in their favorite activities. Private infant portraits transmit close relationships, ease and kindness and are tied to intimate, homely and familiar spheres in the spirit of a bourgeois taste. Portraits are defined by the environment, the children´s poses and their toys, which became consumer goods in nineteenth century cities. Dolls and cuddly toys are an ordinary feature in many representations, while there is a tendency to join infancy and nature. reflection of these ideals is the portrait of Pilar Vázquez–Duro by nicanor Piñole, who depicts the little girl in the garden of a country house, sitting on a rocking chair while feeding a sheep, which is here conveyed as a pet. the scene is charged with innocence, tenderness and kindness. the portrait of Juan An-tonio Fernández García by Xesús rodríguez Corredoyra shows the kid with an adult´s pose and expression, with no references to his age, in a timeless image far from the ephemeral condition of childhood.

other artworks in this exhibition communicate the importance attained by private spaces in the re-presentation. thus, the piece Home by Parada Justel depicts a daily life scene recreating a domestic milieu in which the newborn takes up the central part of the painting, his brother leans out to see him while his mother is sewing in the far corner of the scene. Jenaro Carrero makes a lot of sketches with his offspring as models in daily and familiar situations. an example of his concerns is his oil painting The Painter´s Daughter Embroidering. both works openly show the outstanding role of children in ni-neteenth century art. also, Manuel buch takes his son and wife as models for his photographs, exalting familiar love and beauty.

art in the nineteenth century gives more and more attention to painting from life, movement and expres-sion, and that is why painters and sculptors choose motifs that enhance this features. neoclassical sculp-tors make multiple representations of infant nudes motivated by a classicist taste. the children´s versatile

Page 72: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

140 141

memory and infancy

in the nineteenth century the exaltation of beauty marked all representations of infancy. Paintings in the style of Preciosité depicted pleasant scenes that evoked tenderness and contributed to an ideal mo-del of infancy that supported values like goodness while rejecting unpleasantness at the same time. the abject was only shown when reporting injustices.

Contemporary artists examine infancy. their work is not an idealized representation. at times, the talk about memory or the i. on other occasions they appropriate languages and objects of childhood to create contexts that hide questions about the deepest side of feelings under a naïf appearance.

the primacy of the subjective

the image of infancy is an adult creation to represent its physical qualities or to explore its virtues, flaws or acts.

the ideal portrayal of infantile bodies was a constant theme all through the XiXth century, making it possible for painters and sculptures to show their skills. symbolism, with a preeminence of subjective points of view over standard practices, woul break with an idealistic representation of beauty.

Contemporary aesthetics introduces in art representations of the grotesque, the horrific or the freak, altering and destroying the pleasant and beautiful vision of infancy. at the same time, it makes use of a whole range of supports, and generates enigmatic meanings over which the spectator seems to have the final say.

the familiar and the grotesque

Portraying bourgeois children was a luxury that only a few could afford. its preeminence decreased with the spread of photography in the XXth century. nevertheless, the portrait as such never disappeared. Contemporary artists reinterpret classical portraits from new conceptual and technical viewpoints.

in this room, vinyl, understood as a complementary practice to drawing, coexists with a series of dolls by an author flirting with the concept of authorship. Halfway between plastic arts, design and the plea-sure of simple crafts, ritalín´s creations invite us to enjoy the kindest side of monstrosity.

attitude, experimenting, creating a special and ludic relationship with the viewer through movement in the scene.

laura Pernás takes her own childhood memories as a starting point in her work to recreate a suggestive space full of objects from her personal imagery. swings, cages or ivy are allegories of past experiences that bring us near her intimacy and family memories. the early disappearance of her mother is the keystone in this piece that keeps the viewer somewhere between an oneiric world and a common place.

Matías sánchez also appropriates a childhood language introducing himself as an irreverent child who, by means of formal aspects, criticizes canonical values of art history. His is a highly expressionist work, also dropping a hint to comic and graffiti, and its apparent naïveté comes from his childish style even though his themes and characters are a biting critique of contemporary culture.

enrique Marty´s gaze is directed towards the atrocious, uneasy side of infancy. in his works, a grotes-que and distorted reality is used as a tool for disquieting and provoking the viewer. He seeks for the sinister side of human nature, with his family and close environment as main characters in his works.Pablo otero´s piece is an appropriation of the tv series Pippi långstrumpf and serves as an excuse to talk about the deep change in mentality that occurred during the twentieth century with regard to infancy. Pippi is the epitome of child autonomy, whose intelligence and skills are dangerous for an esta-blished society that cannot allow a young girl act ad libitum uncontrolled by the family or estate.

next, Cristian e. Gradín´s artwork revolves around the graphic imagery of the Franco regime fre-quently taken from digital media. in his present work there are images of punished boys in the clas-sroom that seem to be taken from a comic. they remind us that punishment was a usual method in children upbringing.

teresa Hubbard & alexandre birchler´s video conveys a domestic scene in which a birthday party is spoiled by a downpour. it has a well-cared staging immersing the spectator into an absorbing and beautiful piece of art.

Finally, sergey bratkov´s work introduces a caustic look at infancy way far from all indulgence. His images are only witnesses to the way parents themselves take photographs of their daughters with clo-thes and make-up of adults, to distribute those pictures in model agencies. bratkov´s series Kids 1, as well as Bird, Bedtime Stories or Italian School, is only about a condemnation of abuse and exploitation.

Page 73: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

142 143

rosalía banetMadrid, 1972

sculptures of cakes, jellies filled with meat, intes-tines, brains, hearts… the works–trap by rosalía banet, in the guise of a false naïveté, involve a harsh deconstruction of feelings. We take delight with her recipes, which constitute a particular way to make amends for a painful world ruled by the media and multinationals superficial appro-ach that insists on selling products full of absurd ideals like eternal youth, beauty, power or fame. With a wide experience in teaching at the Univer-sity of Fine arts in Pontevedra and altea, rosalía banet has participated in remarkable individual and group exhibitions and international fairs all over the world: arco, Frieze, shcontemporary in shangai, art Chicago, art basel, Miami beach… many of them with the espacio Mínimo Gallery. the sweet–toothed siamese twins, sara li and ana K, and their world full of cannibal banquets, are among the most recent works by this author, as well as a her new line of jewelry carried out using leftovers from her most famous recipes: necklaces of heads, cookies of eyes against evil eye, hearts in love, remedies for a culture prone to relating food and feelings repeatedly. Hers is a sharp gaze towards the most sinister part of our inner self pre-sented behind a mask of innocence and happiness.rosaliabanet.blogspot.com

***

serGei bratKovKharkiv, Ucrania, 1960

sergei bratkov´s career is marked by his biography. Coming from Kharkiv, an industrial city in decline deeply rooted in soviet socialism, bratkov has made crude portraits of soldiers, prostitutes, workers and kids at the verge of marginality. bratkov´s gaze knows about no clichés. His Kids series (2000), staged by young lolitas waiting for a casting, is primarily a hymn to sadness. the Ucranian press accused him of pedophilia, when his intention was nothing but to report adults´ perversions: the girls were taken to a real models agency by their own parents. bratkov´s last work, the Glory Days series,

is a stark portrait of daily life in his native Ucrania after the dissolution of the soviet Union, and it gives continuity to his usual not–mincing–words style. bratkov´s professional experience is as broad as his oeuvre. He has represented his country in the biennials of sao Paulo and venice, in Mani-festa 5 in san sebastian or in the Grazt triennial of Photography. likewise, he has played the lead in outstanding solo exhibitions in museums and institutions all over the world –the very last one in the Pinchuk art Centre in Kiev (Ucrania)– and some of his artwork is deposited in the MuKKa Museum of Contemporary art in amberes (bel-gium), the Museum of Contemporary art in Zagreb (Croatia), the Museum of Photography in boston (U.s.a.), the Museum of Contemporary art in Gante (belgium), the Marta Herford Museum of Contemporary art in Herford (Ger-many), the CGaC in santiago de Compostela (spain), or in the ekaterina Fundation of Moscow (russia) among other places. He lives and works in Moscow where he collaborates with the regina Gallery (london–Moscow). He also works with the espacio Mínimo Gallery in spain.www.reginagallery.comwww.espaciominimo.net

***

ManUel bUCH sainZa Coruña, 1884-a Coruña, 1969

as cosmopolitan an artist as they come, Manuel buch´s lively personality took him to wander around the world from his native Coruña. Ma-drid, bogotá, new york or la Habana are among the destinies in which we discover the presence of this little–known artist. the first steps of his career can be traced back to a Coruña, where he sets up a modest studio in Panaderas street. a timely stroke of luck will make him well–known. the death of Franzen, a renowned photographer at the royal House in Madrid as well as his master and patron, will allow buch to replace him as royal photogra-pher. this valuable award will make him popular among a clientele desperately seeking to be portra-yed by him. this is perfectly understandable if we take into account the fascinating way he conceived

little angels

Post-mortem portraits mirror society at the end of the XiXth century and the first half of the XXth. its existence reveals traditions that are little known even nowadays. inside a context of hardships and need, these images show a reality that is hidden today. However, they were a sheer necessity for the little angel´s family

this practice was extended to the most privileged social strata, as proved by the Portrait of the infant Don luis, firstborn of the queen elisabeth ii and deceased just a few hours after birth. the child´s body was exhibited for three days at the chapel of the royal Palace in Madrid for public contempla-tion. this fact takes us back to a time when our relationship with death was, if possible, closer and more natural than today.

nothing is what it seems

For a long time, infancy was subordinated to private and intimate representations. Familiar scenes, maternities or portraits mirrored a mode of life in which children played the main role.

During the XXth century, many artists depict the way in which children represent reality in creations loaded with naiveté and expressiveness, with a special emphasis on emotions over formal beauty.

occasionally, artists resort to appropriating mythic images from television in order to redesign infantile characters, who paradoxically, encouraged a whole generation of girls to be aware of their chances. it is not striking that the unconventional Pippi Calzaslargas was subjected to censorship in certain coun-tries… bewildered, sad, or violent looks. the use of photographic languages, so common in media, makes many images acceptable, but when we think them over carefully, they become disquieting. this confirms that infancy is still something built, sometimes in a perverted way, on adult imagery.

Page 74: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

144 145

Dionisio Fierros la ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

Dionisio Fierros shot to fame after being hono-red with one of the first medals at the Fine arts national exhibition in 1860. Curiously enough, the painting he obtained the award with, Fest in the outskirts of Santiago, was painted in Galicia, where the artist moved to looking for new ad-ventures and typologies. exoticism would keep him in Galicia for three years during which he would make regionalism popular in local and national artistic circles. His training, in the stu-dio of the powerful Madrazos –first José and later his son, Federico– will have a decisive in-fluence on his career. Particularly from the latter he took a meticulous way of drawing, a powerful staging, and the recreation of all kinds of details. by coincidence, the painting Fierros is participa-ting with in this exhibition, Portrait of lying Don Luis (1850), is a copy of a previous one by Fede-rico de Madrazo. this painting exemplifies the habit of portraying dead newborn babies. Prince Don luis, isabel ii´s firstborn child, died just a few hours after being born in the royal Palace of Madrid, and there, at the center of the royal Chapel, he was exposed for public contempla-tion during three days. this painting belongs to the earliest stage in Fierros´ career, where lines clearly dominate as main formal elements. He will successively move beyond this trend to focus on sketching, regionalism, and a certain social criticism as his main creative concerns.www.museobbaa.com

***

Cristian GraDín CarbaJalsoutomaior, Pontevedra, 1980

Creativity lies in error. My career is full of errors. Habitué in the fields of videocreation and ani-mation, Cristian Gradín usually appropriates material from digital media about the graphic imagery of the Franco regime. this is the case of Blue Children, where the artist adopted this com-positional and thematic strategy to convey his particular view of infancy and its taboos. besides

video, Cristian cultivates drawing, painting, or printing to reflect on themes like identity, sub-jectivity or childhood. especially outstanding in Cristian´s artworks are its impeccable elegance, its conceptual witticism, and a sensibility trained to expose the ins and outs of contemporary so-ciety. this young artist was given the national Prize for excellence in academic performance awarded by the Ministry of education after gra-duating in Fine arts at the University of vigo, in 2008. He is part of the artistic group El ama de casa pervertida, with Pablo Huertas, also present in this exhibition. among his exhibitions some must be highlighted, like Vemos o que somos. So-mos o que vemos, at the Museum of Pontevedra, I love you at the Ctb, the video fest Programa 03 Desafi(n)ando el género in Murcia, and others in places like the CGaC, the nogueira da silva Museum in braga (Portugal) or the young art Center in Madrid.

***

teresa HUbbarD & aleXanDer birCHler

Dublín, irlanda, 1965; baden, suiza, 1962

artistic partners since 1990, every artwork by teresa Hubbard & alexander birchler conveys the complexity and flexibility of their narrative landscapes, the impossibility to find a defini-te explanation or their persistence in opening a variety of contradictory and suggestive realities. Eight (2001) serves as a good example here, with a meticulous mise en scène run over by a came-ra going in and out of the house in an endless loop. like many other artworks by this couple, Eight fluctuates between the idea of inside and outside, the real and the imaginary, introducing the viewer into an overwhelming atmosphere, as beautiful as unpredictable. influenced by authors like Hitchcock, Malick, Mamet, Hopper, Flau-bert or the very own Kafka, Hubbard & birchler have a bearing on a psychological dimension of space, altering the borderline between what is here and what is there, what happens before or after. belonging to the arCo collection in the CGaC –santiago de Compostela– Eight is just

of photography. buch would manipulate both po-sitives and negatives, adding to the photographs hues and qualities taken mainly from painting. in some cases, he would resort to oil to illumina-te his photographs, to the extent that they would disappear completely. His compositions, studied with great detail, ooze an air of mystery and in-credible modernity way ahead of his time. the portraits of his children and wife, an extraordinary beautiful woman, are presented like shakesperean characters in front of the camera. buch is the true verification that the history of photography in Ga-licia still leaves many more yet to be discovered. www.museo.depo.es

***

Jenaro Carrero noia, 1874-santiago de Compostela, 1902

Jenaro Carrero´s career is marked by his early dea-th of tuberculosis when he was only twenty eight years old. His brief professional career evolves at the turn of the twentieth century and his painting is characterized by an eclectic aesthetics comprising academicism and naturalistic realism. Jenaro Ca-rrero is one of the members of the mythic Xeración Doente (sore Generation) –together with ovidio Murguía, Joaquín vaamonde and ramón Parada Justel,– a generation marked by the early death of all its members. they all contributed to the intro-duction of new aesthetic perspectives in Galicia. in this respect, Carrero´s sketchy style and fast execu-tion are among his most valuable virtues for many critics, along with his intelligent reinterpretation of classics like velázquez or Goya and his proximity to peers like ignacio Pinazo, also in this exhibition. From 1900 on, social commentary disappears from his paintings, and he turns to focus on giving ex-pression to daily scenes and recreating light and pictorial qualities. among his favorite themes, the portrayal of infancy must be highlighted, along with snapshots of his children, Pepita and Jenaro, carried out with an innovative viewpoint. in them, the true leading roles are played by light and by a long, loose brushstroke advancing his technical evo-lution towards an impressionistic facture. the pre-sent painting, The painter´s daughter embroidering,

belongs just to this period, and it proves that Gena-ro Carrero represented a true renewal in Galician painting at the turn of the century.http://museobelasartescoruna.xunta.es/

***

Xesús roDríGUeZ CorreDoyralugo, 1889-santiago de Compostela, 1939

Withouth a doubt, the portrait that best defines Xesús Corredoyra´s controversial personality is a caricature of Castelao holding a skull. imbued with a religiousness bordering on mysticism, Corredoyra belonged to the Galician rural aristocracy and led a life of perpetual inner conflict. a tormented and decadent man, he did not want or could not come to terms with the requirements of a changing new world. at the beginning of the twentieth century, spain was going through a period of complete mo-ral and economic stagnation. artists like Darío de regoyos, solana, Zuloaga or Joaquín romero de torres provide record of this black and white spain in their paintings. in spite of his cosmopolitan education, –he studied in the royal academy of Fine arts in san Fernando, Madrid, where he had teachers as renowned as Cecilio Pla or sorolla, and traveled around europe and america– Corredoyra could not get rid of the burden of family traditions. He would rebel against his masters, but most im-portantly, against a society he did not understand and which he considered too positivist and vulgar. as a result, he produced a very personal body of work with black tones predominating in his pain-tings along with a prominent symbolist mise en scè-ne. Here, symbolism is understood as a mood and a catalyst for expression ambiguity. all paintings by Corredoyra in this exhibition belong to different periods in his career. El bañista (1907) is assigned to his training period, while the portrait titled D. Juan A. Fernández (1938) was painted just one year before he died. the latter embodies the archetypal bourgeois portrait practiced by Corredoyra, placing the main figure off–center in front of a landscape, a la maniera of renaissance painters. www.museolugo.org

***

Page 75: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

146 147

Paulo or the art Fair in turin. in spain, her par-ticipation in Arenas Movedizas must be especially highlighted, a show that took place in la lavan-dería of la laboral in Gijón.www.espacioliquido.netwww.anavilaseco.com

***

roMán navarro a Coruña, 1854-a Coruña, 1928

román navarro´s liking for drawing bloomed when he was just a child and took him to study at the school of arts and Crafts later in his home town. He broadened his artistic studies in italy and was later stationed in barcelona as a drawing teacher, returning to the school of arts and Crafts where he had studied after switching his post with Picasso´s father. He combined both his drawer and painter role with his career officer status. thus, even when there were scarcely any enthu-siasts of warlike themes among Galician painters at his time, navarro abounded in this field due to his profession and even made it his theme par excellence. He also portrayed many of his peers, politicians, military men and even the royal Fa-mily among others. He adopted the wash drawing technique to oil painting in a very striking and particular way, and he was extremely fluent in capturing movement and spontaneity. this is evi-dent in all his equestrian military scenes, in which horses are endowed with an exceptional move-ment. as a naturalist with a rembrandtian air, he was influenced by sotomayor´s regionalism. His large pictorial legacy is spread across the Fine arts Museum of a Coruña and other military museu-ms and official institutions in Galicia and spain.http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

Pablo otero HUertasPontevedra, 1984

this young researcher at the school of Fine arts in Ponteverda defines himself with the initials M&M: Mythomaniac and Melodramatic. Pablo is

a scathing artist with a caustic understanding of humanity and environment. the sentence “the outside world does not exist. The only real thing is what is on television… and perhaps in magazines” reflects his fetishistic nature and his liking for the close association of pop culture and art, a con-temporary combination that characterizes our collective unconscious. this is the case in the pie-ce he is presenting for this exhibition, in which the popular series Pippi Calzaslargas is subjected to a detournement which destabilizes its original meaning taking on a powerful critical intention. His harsh humor, cathartic character, and adhe-rence to trauma as triggers for extreme situations explain this artist´s working philosophy, which often reproduces the popular saying it never rains but it pours. an excellent photographer, he easily handles different media like sculpture or embroi-dering, as proved in exhibitions like I Love You in the Ctb, and in places like the young art Centre in Madrid or the nogueira da silva Mu-seum in braga. With a thorough knowledge in cinematography, Pablo works solo or under the pseudonym amela Pamelusa, and also as part of the group El Ama de Casa Pervertida with Cris-tian Gradín Carbajal.http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

raMón ParaDa JUstel ourense 1971-1902

in 1988, ramón Parada Justel ranked number one in the entrance exam for the Fine arts aca-demy of san Francisco in Madrid, and he later received a scholarship to continue his education at the spanish academy in rome. this master of color subscribed impressionism during his career and was influenced by historical painting and scenography. He gained an honorable mention in Decorative arts and carried out ornamental works in public and ecclesiastical locations like the Cathedral of ourense. even after falling te-rribly ill, he continued working tirelessly and stood by impressionism. a certain sorollan in-fluence sprung in his artwork at the end of his short life when he began drawing with colorful

one more example of these artists exquisite career. they have been selected to participate in some of the most prestigious projects all over the world, such as the Whitney Museum of american art in new york, the art Pinakothek der Moderne in Munich or the amsterdam and the Kunstverein st. Gallen Kunstmuseum. regarding their co-llective exhibitions, their presence can be traced at the venice biennale, the liverpool biennial’s international exhibition, the Wexner Center for the arts in Columbus (ee.UU), the Mori Mu-seum in tokyo, the Museum of Contemporary art in Chicago or el MnCars in Madrid. they collaborate with the tanya bonakdar Gallery in new york, the bob van orsouw Gallery in Zu-rich, the barbara thumm Gallery in berlin, the vera Munro Gallery in Hamburgo or the lora reynolds Gallery in austin, texas.www.hubbardbirchler.netwww.tanyabonakdargallery.comwww.bobvanorsouw.chwww.bthumm.dewww.bthumm.dewww.lorareynolds.com

***

enriqUe Marty salamanca, 1969

this versatile author handles all media inclu-ding scenography, and his oeuvre is frequently grotesque, circus–like, eccentric, full of winks to art history and cinema. enrique Marty´s creative universe revolves around what Freud identified as Unheimlich, referring to what is familiar, yet sinister at the same time, just like that neighbor we pass by every day but still we sense some dark secret is hiding under his or her kind appearan-ce. Marty´s aim is to prompt a feeling of rest-lessness or unease confronting the viewer with something that, being common, is foreign and strange at the same time. this is probably what we will feel before his sculpture Madre (Mother), a character in her sleepers rather far from a ten-der or compassionate appearance. Fascinated by the baroque and the tragic meaning of life, he chooses his own family and home environment as models and main characters for his artworks,

combining them with fictional worlds mostly taken from cinema. the outcome is a merger between a horror movie and real life. after gra-duating in Fine arts, this enfant terrible of con-temporary art not only shot to fame in spain, but his reputation spread internationally through galleries in italy or australia, and centers like the White box Gallery in new york. His work has been acquired by significant institutions and his vast curriculum holds many outstanding exhi-bitions, among which some can be highlighted: Just one bad idea after another, in the K4 Gallery (Munich); Existencias, for the MUsaC in león; or Huésped, in the Contemporary art Museum in buenos aires (argentina). He presently works with the espacio Mínimo Gallery.www.espaciominimo.net, www.musac.es

***

rebeCa MenÉnDeZavilés, asturias, 1976

rebeca is an extremely sensitive artist whose work revolves around femininity and gender issues, childhood, decadence or madness, all sprinkled with baroque and ludic tones. in her artworks, young girls, emblem of innocence, are transported to a disguised reality, a place whe-re nothing is what it seems. Following the way paved by balthus or Pasolini, rebeca invites the viewer to inquire about certain hidden secrets in a recreated world. the resulting image is full of beauty, and it appeals to emotion while not re-sorting explicitly to drama. often apparently in-nocent pre–teenagers, her characters are usually lonely and lost in thought in a restless and mono-tonous scenery, or, in the author´s own words, in the moment before chaos, when everything seems about to explode. like a voyeur of the unknown, this versatile artist masters different disciplines like serigraphy or photography, even though she sometimes dwells in the interzone between pain-ting and installation or drawing and audiovi-suals. rebeca Menéndez works with the espacio líquido Gallery, ana vilaseco Gallery, or ana Gil Gallery, and has already exhibited in diffe-rent international fairs like Miami, bolonia, sao

Page 76: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

148 149

niCanor Piñole Gijón, 1878-1978

When he was only fourteen, nicanor Piñole went to Madrid to start his artistic career, a periplum that took him to move to cities like london, París, or rome. this asturian painter lived the height of postimpressionism, participated in na-tional exhibitions as well as in the United states, and worked into the so called school of Gijón. amazingly versatile, Piñole produced masterly portraits, landscapes, still lifes and popular scenes inspired by his homeland and he has been proli-fic in using oil, watercolor or pastel. in spite of his technical virtuosity and successful social life, his paintings did not acquire recognition until late in life. He died when he was a hundred years old, and after his death his wife donated more than seven hundred works and personal objects to the Gijón City Hall, which founded the nica-nor Piñole Museum enlarging its collection con-siderably. there, more than four thousand works from different stages of his artistic career can be viewed. especially worth noting is a wide selec-tion of sketches, outlines and drawings through which we can appreciate the most intimate Piño-le, an artist who exploited small and big formats alike, whether with a quick stroke or with an amazing attention to detail.http://museos.gijon.es/

***

ritalin

little do we know about ritalin´s biography, and the truth is that anonymity is a way not to overshadow her creatures´ prominent role. born into a family of seamstresses, her mother, grandmother and aunts used to lovingly sew and embroider every afternoon. ritalin was raised surrounded by fabrics, threads, glass beads and buttons. sewing is a way to invoke the sereni-ty of many experiences from childhood, so does ritalin when she applies sewing to her perso-nal and irreverent project. Her dolls tell stories that feed an imaginary of monsters, children, friends, dreams and adventures. each one of

these creatures could be part of our fantasy, brin-ging to mind landscapes we would love to know. they are lords and masters of their own king-dom, near places in which we could live, because after all, you have to go hand in hand with your monsters, as ritalin states.

illustration is also part of her peculiar work. in her images, the storyline ranges from tenderness to causticity and criticism, and is often carried out with a certain picaresque and irony, in addi-tion to a polished finish, just like her dolls. tho-se who know her affirm she is very level–headed and that is what allows her to shift at ease from one genre to the other.

ritalin has allowed her creatures to leave their habitat just to join us for a while. it is hard to guess what they are able to do when they know no one is watching. let us keep them in their showcases, just in case…

***

María roesset espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

María roesset´s brief commitment to painting, from 1911 to 1914, constitutes one of the most su-ggestive episodes in our recent art history. it was almost by chance that alfonso Pérez sánchez —director of the Prado Museum at that time— discovered in the mid–eighties this self–taught, cosmopolitan and educated author. she never as-pired to be popular. Her paintings stayed in her most familiar and intimate milieu. she worked for herself and, her works were never intended to be shown in public in spite of their indisputable high quality. she died when she was just thirty eight years old. Despite the fact that her time was not the most suitable for women´s access to artistic education, she was exceptionally well educated and learnt drawing, painting and mu-sic. the influence of her teacher, eduardo Chi-charro, a painter of symbolist tendencies, will be crucial to her very particular atmospheres, where mystery is almost a constant feature. such is the case of Nude Girl with her Arms Crossed (1913),

brushstrokes. He died when he was only 31 years old, and became part of the Xeración Doente (sore Generation), comprising young artists who died of tuberculosis around 1900. some of them are present in this exhibition. this generation was notable for a deep psychological introspec-tion in portraits as well as for its bourgeois tone. Parada Justel´s artwork is widely renowned and is spread out in prestigious museums and institu-tions like the archaeological Provincial Museum of ourense.www.musarqourense.xunta.es

***

laUra Pernáslugo, 1979

this artist from lugo works on the topic of lost infancy and goes deep into any sensations pro-duced by a vital estrangement consequence of the early absence of her mother. she enquires into extimacy –welcome to my private life show– distilling, like enrique Marty, that which being private and familiar becomes all at once radica-lly strange. to many, this is a distinctive mark of the subject of our time, who seems to find its most inner self only in what is most remote to him or her. this artist relies on video to publicly exhibit, like louise bourgeois o lewis Carrol, psychological aspects of her personal biography intertwined with elements taken from literature or cinema. to all this, laura adds some motifs like windows, ivy or ruins as part of her favori-te imagery to place her artwork in between the real and the oneiric, sometimes bordering on the hallucinatory. laura revives episodes from her past recalling certain aspects of her childhood. the outcome, a mixture of personal experiences and mystery, is displayed in a sort of poetic de-lirium. thus, she seems to exorcise her own past personal demons to turn her artistic practice into existential therapy. Her poetics, allegoric and full of hope, revolves around pain and destiny, death and pleasure, mysticism and ecstasy. an expert in design and audiovisuals, this artist can handle with ease installation or painting. in 2005, she obtained the novos valores grant in the section

of animated short films. she later joined the abertal Project, which comprised young con-temporary artists from lugo. she has exhibited in many institutions, among which the Provin-cial Museum of lugo must be mentioned.

***

iGnaCio PinaZovalencia, 1849-1916

ignacio Pinazo was born into a humble family and his life was marked by great hardships like the early death of his mother, just as happened to other authors present in this exhibition. soon after, he lost his father and moved to live with his grandfather. as a youth, he worked as fan pain-ter, tile designer, hatter or silversmith. He stu-died at the san Carlos academy in valencia and was awarded a grant in rome. at the beginning of his career he opted for historical and academic themes, and he joined eclecticism, an art move-ment consisting of a mixture of several painting styles. later, and as a result of his coming back from italy, he adopted a more intimate poetics abandoning historical themes for family scenes, daily life, and nudes. by then he was completely into an impressionist aesthetics, with a predo-minance of dark and earthly hues and a dyna-mic and vigorous brushstroke. in spite of any ambiguous reading Baco Niño, the work in this exhibition, could prompt, the painter´s real in-tention was to study child anatomy in a truthful way as well as to strengthen light effects, one of the Pinazo´s main obsessions. Moreover, hiring children was much cheaper than hiring adults or professionals as models. Pinazo is considered one of the main painters in paving the way to sorolla as for his themes and stile. He was pro-fessor at the Fine arts school in valencia and at san Fernando, Madrid. Highly skilled, he was commissioned many paintings by the valencian aristocracy. His œuvre is deposited in many outs-tanding national institutions, like the Fine arts Museum of asturias.http://www.museobbaa.com/

***

Page 77: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

150

—actually her daughter eugenia— which is a wonderful nude of a preteenager girl expressing a state of absolute vulnerability in her passage towards adulthood. as disquieting as ephemeral, Maria roesset´s career still fascinates the viewer in spite of the time gone by. the peculiarity of her legacy was exceptionally summed up by her daughter when she stated that she never made a floral painting.http://museobelasartescoruna.xunta.es/

***

Matías sánCHeZtübingen, alemania, 1972

this multidisciplinary artist was born of emi-grant parents in Germany but he was educated in seville where he currently lives. a mixture of irony and expressionism stands out in his artis-tic production, along with his naughty boy´s irreverent air. His characters mirror people as

portrayed by the media, trash tv, or tabloids. an insolent agitator, Matías introduces a cruel, carnival–like, ridiculous and caricaturish world —including the art market world— represen-ted with a childish drawing, as spontaneous as influenced by Picasso or Matisse. as regards to his style, he has been related to German fauvism, kitsch, comic or graffiti, but his content reflects society at the forefront of recent times. Matías has a particular view on our present as marked by media, audience rating, domestic violence, terrorism, illegal immigration, drugs, racism, gossip magazines… all of them seasoned with a good dose of sarcasm. to sum up, this author is a topic–decipher and embodies a mixture of fun and bitterness. He usually works with several galleries, like the begoña Malone or the JM in Málaga, with which he exhibited in many of the most outstanding spaces all over the world.http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.htmlhttp://www.bmalone.com

***

Page 78: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia
Page 79: AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia