Phn 1. Gii Thiu | 1VAI TR CA THIT CH THN BN TRONGGIM NGHO TI MT S CNG NGDN TC THIU S IN HNH VIT NAMNghin cu trng hp ti in Bin, Qung Tr, k Lk v Tr VinhOxfam22 L i HnhH Ni Vit NamT: 04 - 3945 4448Fax: 04 - 3945 4449Email: oxfaminvietnam@oxfam.org.ukActionAid Quc t ti VietnamTng 2, ta nh HEAC14 - 16 Hm Long, H Ni Vit NamT: 04 - 3943 9866Fax: 04 - 3943 9872Email: mail.aav@actionaid.org AAV-OXFAM-130518/AMVVAI TR CA THIT CH THN BN TRONGGIM NGHO TI MT S CNG NGDN TC THIU S IN HNH VIT NAM Nghin cu trng hp ti in Bin, Qung Tr, k Lk v Tr VinhAAV-OXFAM-071213/AMVH Ni, thng 3 nm 2013T l ngho (%)x Thanh Xng (huyn in Bin, tnh in Bin)x Xy (huyn Hng Ha, tnh Qung Tr)x C Hu (huyn Eakar, tnh k Lk)x Thun Ha (huyn Cu Ngang, tnh Tr Vinh)MC LCLI TAIIILI CM NVT VIT TTVIITM LCVIIIPhn 1. Gii thiu31.1. t vn 31.2. Khi nim thit ch thn bn41.3. Mc tiu v Phng php nghin cu5Phn 2. Hin trng cc thit ch thn bn112.1. Bi cnh kinh t - x hi - vn ha ca cccng ng DTTS112.2. Hin trng cc thit ch thn bn trong cccng ng DTTS13Phn 3. Vai tr ca cc thit ch thn bn i vi gim ngho213.1. Thc y Tin phong v Lan ta223.2. Thc y Lin kt v Hp tc263.3. Thc y Ting ni v Trch nhim gii trnh313.4. Thc y Tham gia v Trao quyn343.5. Gi gn v Pht huy Bn sc Vn ha tc ngi383.6. An sinh da vo Cng ng43Phn 4. Kt lun v Khuyn ngh514.1. Kt lun514.2. Khuyn ngh53TI LIU THAM KHO55GHI CH56 I Mc Lc|ILI TA1Cng vi cc n lc ci cch qun tr nh nc cp v m, ci cch qun tr cp c sngvaitrrtquantrngivicngcucgimngho.Ccthitchthnbnlnn tng ca qun tr cp c s. Cc thit ch thn bn mnh, bao gm thit ch chnh thc v phi chnh thc, thit ch mi v truyn thng, c th gip pht huy ni lc cng ng v tng hiu qu cc h tr t bn ngoi, t ng gp cho vic ci thin i sng v gim ngho.Trong bi cnh , ActionAid Quc t ti Vit Nam (AAV) v Oxfam, nhng t chc lm vic lu nm h tr ngi ngho v thit thi nht Vit Nam cng vi cc i tc a phng tinhnhmtnghincuvvaitrcaccthitchthnbntronggimnghoticc cng ng dn tc thiu s.Nghin cu ny nm trong khun kh ca d n Theo di ngho theo phng php cngtham gia do AAV v Oxfam t chc thc hin t nm 2007 n nm 2013.Thng qua nghin cu ny, chng ti mong mun ng gp mt s khuyn ngh cho tho lun chnh sch cp quc gia v cp a phng nhm pht huy vai tr tch cc ca cc thit ch thn bn trong gim ngho ti cc cng ng dn tc thiu s Vit Nam.Chng ti hy vng Qu v s tm thy nhng iu b ch v th v trong bo co Vai tr cathit ch thn bn trong gim ngho ti mt s cng ng dn tc thiu s in hnh VitNam ny.

Thay mt OxfamThay mt ActionAid Quc t ti Vit Nam

Andy Baker Hong Phng Tho Gim c Trng i din1Nghin cu ny c s ng gp ca nhiu t chc v c nhn. Cc kin, quan im, kt lun, v xut trnh by trong nghin cu ny khng nht thit l quan im chnh sch ca ActionAid Quc t ti Vit Nam, Oxfam hay t chc v nh nghin cu no c ti liu c trch dn trong bo co ny.I Li Ta|IIILI CM NBoco Vaitrcathitchthnbntronggimnghotimtscngngdntc thiu s in hnh Vit Nam ny l n lc tp th, v khng th hon thnh nu thiu s ng gp quan trng ca nhiu ngi.ChngtixincmnlnhovcnbcacctchcActionAidQuctti VitNam (AAV) v Oxfam ng gp nhng kin qu bu trong sut cc bc thit k, trin khai thc a v vit bo co. Mt s cn b ca AAV v Oxfam trc tip tham gia cc chuyn thca,chiasnhngkinthcvkinhnghimhuchvphngphpvnidung nghin cu.Chng ti xin cm n s cho php v to iu kin thun li cho nghin cu ny ca UBND, cc S ban ngnh lin quan cp tnh v cp huyn ti cc tnh in Bin, Qung Tr, k Lk v Tr Vinh. Chng ti xin cm n cc cn b iu phi thuc Trung tm Pht trin Cng ng (CCD) tnh in Bin, S Ngoi v tnh Qung Tr, Ban Qun l Chng trnh h tr pht trin AAV huyn Eakar (Tr Vinh) v huyn Cu Ngang (Tr Vinh) phi hp cht ch, dnh nhiu thi gian v n lc h tr cc chuyn thc a. Chng ti xin c bit cm n cc cn b x v thn bn tch cc tham gia trong cc chuyn thc a.Cui cng, chng ti xin by t nhng li cm n chn thnh nht ti nhng ngi dn nam v n ti cc thn bn dnh thi gian chia s nhng suy ngh, tri nghim v vai tr ca cc thit ch thn bn i vi ci thin i sng v gim ngho ti a phng. Nu khng c s tham gia tch cc ca h, t nghin cu ny khng th thc hin c.Rt mong nhn c kin ng gp ca mi ngi quan tm2. Chng ti xin chn thnh cm n.Nhm t vn cng ty Trng Xun (Ageless)Hong Xun Thnh (trng nhm), cng viNguyn Th HoaTrng Tun AnhLu Trng Quanginh Th Giang2 Cc kin ng gp c th gi cho: anh Hong Xun Thnh, Trng nhm t vn, Gim c Cng ty Trng Xun (Ageless): (04) 39434478 (vn phng), 091 334 0972 (di ng), email: thanhhx@gmail.com; ch Trn Hng ip, Cn b Chng trnh Vn ngChnhschvTruynthng,Oxfam,(04)39454448,email:thdiep@oxfam.org.uk;chDngMinhNguyt,Cnbiu phi Chnh sch, ActionAid Quc t ti Vit Nam, (04) 39439866, email: nguyet.duongminh@actionaid.org.Li cm n|VT VIT TTAAVActionAid Quc t ti Vit NamABCDCch tip cn pht trin cng ng da trn ni lc (tim nng, thmnh) ca cng ngBQLBan Qun lCDFQu pht trin cng ng / Qu pht trin xChng trnh 135Chng trnh h tr pht trin kinh t-x hi cc x c bit khkhn (theo Quyt nh s 135/1998/Q-TTg ngy 31/7/1998 ca Thtng Chnh ph)Chng trnh 30aChng trnh h tr gim ngho nhanh v bn vng i vi 61huyn ngho (theo Ngh quyt s 30a/2008/NQ-CP ngy 27/12/2008ca Chnh ph), hin nay l 62 huyn do chia tch a gii hnh chnhCIDAC quan pht trin quc t CanaaCLBCu lc bCSHTC s h tngCT-DAChng trnh D nCTMTQG GNChng trnh mc tiu quc gia Gim nghoCTVCng tc vinDCCSDn ch c sDTTSDn tc thiu sFFSLp hc hin trngGSCGim st cng ngHNDHi ng nhn dnHGH gia nhHNDHi Nng dnHPNHi Ph nHTXHp tc xKCKhong cchKHKTKhoa hc k thutKT-XHKinh t - x hiL-TBXHLao ng, Thng binh v X hiMTTQMt trn T qucNgh quyt 80Ngh quyt s 80/NQ-CP ngy 19/5/2011 ca Chnh ph v nhhng gim ngho bn vng thi k t nm 2011 n nm 2020NHCSXHNgn hng Chnh sch X hiNMPRPD n Gim ngho min ni pha Bc (do WB ti tr)PS-ARDChng trnh Ci thin cung cp dch v cng trong nng nghip vpht trin nng thn (do SDC ti tr)SDCC quan Pht trin Thy sTCTKTng cc Thng kTHTiu hc (cp 1)THCSTrung hc c s (cp 2)THPTTrung hc ph thng (cp 3)TTNDThanh tra nhn dnUBNDy ban nhn dnUNDPChng trnh Pht trin Lin hp qucVHLSSKho st mc sng h gia nh Vit NamWBNgn hng Th giiXKLXut khu lao ngI T vit tt | VIITM LCTheocchtipcn imsng,nghincunytmhiuvaitrtchcccaccthitch thn bn i vi ci thin i sng v gim ngho ti mt s cng ng DTTS in hnh. Ti cc a bn kho st, cc thit ch truyn thng/phi chnh thc v thit ch mi/chnh thc lun cng song hnh. D suy yu v bin i nhiu trong bi cnh mi, cc thit ch phi chnh thc/truyn thng vn ng vai tr tch cc quan trng i vi ci thin i sng v gim ngho trong cc cng ng DTTS Vit Nam. Cc thit ch thn bn mnh ti cc cng ng DTTS c nhng vai tr chnh sau y: thc y tin phong v lan ta; thc y lin kt v hp tc; thc y ting ni v trch nhim gii trnh; thc y tham gia v trao quyn; gn gi v pht huy bn sc, vn ha dn tc; thc y an sinh da vo cng ng. Vi tt c cc vai tr nu trn, cc thit ch thn bn gip pht huy ni lc cng ng v tng hiu qu cc h tr t bn ngoi, t gip ci thin i sng ngi dn v gim ngho.Da trn kt qu phn tch, nghin cu ny nu mt s xut phc v tho lun chnh sch nhmymnhphttrinvgimnghobnvngcccngngDTTSti VitNam, nh sau:1.Xy dng v cng c cc thit ch thn bn cn l mt nhim v trng tm ca chng trnh ci cch qun tr a phng nhm y mnh pht trin v gim ngho bn vng cc cng ng DTTS trongthi gian ti. Pht trin cc thit ch thn bn cn ng b vi nhng ci cch v th ch cp x tr ln, nhm thc s nng cao ting ni ca ngi dn v nng cao trch nhim gii trnh vi cng ng ca cc cp chnh quyn v cc c quan dch v cng. 2.R sot li ton b thit ch chnh thc v phi chnh thc, truyn thng cp thn bn ti cc cng ng DTTS. Tinh gin cc thit ch chnh thc hot ng hnh thc v km hiu qu. Kt hp linh hot gia lut php v phong tc, tp qun trong vic xy dng hng c, quy c thn bn nhm phi hp tt hn vai tr ca cc thit ch chnh thc v cc thit ch phi chnh thc, truyn thng i vi ci thin i sng v gim ngho. Ch trng chnh sch hp nht cc chc nng t qun v x hi, vn ha v chc nng iu hnh, t chc cc hot ng kinh t trong v tr trng thn bn. Nn thay hnh thc bu chn c nh mt ngi c uy tn (nh trong Quyt nh 18/2011/Q-TTg) bng vic tn vinh, khen thng, thm hi nhng ngi c uy tn c cng ng bu chn hng nm.3.Sa i cc qui nh php l (trong Lut t ai, Lut Dn s v cc vn bn php lut c lin quan) nhm thc y vai tr ca cc thit ch thn bn trong qun l v s dng cc ngun lc t nhin theo tp qun truyn thng ca ng bo DTTS, gp phn duy tr khng gian sinh tn, bn sc vn ha v thc hnh tm linh lnh mnh ca cc cng ng DTTS. Thc hin cc chng trnh, d n (trong c chng trnh Nng thn mi) tng thn bn cn c qui hoch, l trnh v bin php c th trong vic m bo din tch t sn xut ti thiu, dnh t cho cc li ch cng cng, giao rng cho cng ng, m bo ngun nc v duy tr bi chn th gia sc chung.VIII |Tm lcTm lc |IX4.p dng rng ri cch tip cn pht trin cng ng da trn ni lc (tim nng, th mnh) ca cng ng (cch tip cn ABCD) trong cc chng trnh pht trin v gim ngho hng n cc thn bn DTTS, nhm thc y ngi dn cng nhau lm vic v h tr ln nhau, kt ni cc hot ng a phng vi cc h tr t bn ngoi. Xy dng chnh sch i mi ng b v pht trin cc thit ch lin kt kinh t c li cho ng bo DTTS ngho, trong c thit ch HTX kiu mi, thit ch lin kt gia nng dn vi doanh nghip theo chui ngnh hng, thit ch doanh nghip c mc ch x hi.5.Th ch ha v trin khai trn din rng m hnh u t chiu su theo phng thc trn gi cho cp x v thn bn (m hnh qu pht trin x/qu pht trin cng ng - CDF) trong cc chng trnh pht trin v gim ngho vng DTTS, gn lin vi cc h tr mnh v lin tc v nng cao nng lc lp k hoch pht trin kinh t - x hi c s tham gia, nng lc qun l ti chnh v nng lc gim st cng ng.6.Tng ngun lc v i mi c cu u t trong cng tc khuyn nng ti cc cng ng DTTS. Ch trng xy dng v kin ton i ng cn b khuyn nng nng lc v bm st c s, trin khai rng ri cc phng php khuyn nng lp hc hin trng - FFS v t nng dn n nng dn. Phn b kinh ph ln cho giai on sau m hnh trong thi gian t nht 2-3 nm khi thc hin cc m hnh khuyn nng v m hnh sinh k ti cc cng ng DTTS, nhm h tr vic duy tr v lan ta cc thc hnh tin b, cc tri thc bn a hiu qu t nhng ngi tin phong n ngi ngho thng qua cc thit ch thn bn.7.Xydngchnhschkhuynkhchvnhnrngccmhnhansinhxhidavo cng ng hin c cc thn bn DTTS, trong ch trng n vai tr ca cc thit ch phi chnh thc (qu thn bn, qu cng ng, cc lin kt gia nh m rng, dng h, cc t nhm c chc nng cng ng, kinh t, vn ha v tm linh) trong vic t an sinh v phng chng ri ro. Nghin cu, xy dng chnh sch h tr ng bo DTTS vng min ni c bit kh khn khi i lm n xa trong nc, di c n cc khu vc th v khu cng nghip (cch t vn ging nh chnh sch h tr XKL ra nc ngoi), trong ch trng vai tr tch cc ca mng li x hi ca ng bo DTTS khi i lm n xa.Phn 1. Gii Thiu | 1Phn 1GII THIUPhn 1. Gii Thiu | 31. GII THIU1.1. t vn Cng cuc gim ngho ti cc cng ng DTTSi Vit Nam t c nhng thnh tu ng k trong thi gian qua. Tuy nhin, i sng ng bo DTTS cn rt nhiu kh khn v thch thc. T l ngho trong ng bo DTTS gim chm v cn mc cao. Ngho ti Vit Nam ngy cng tp trung ng bo DTTS. C th, ng bo DTTS chim di 15% tng dn s c nc nhng li chim 47% trong tng s ngi ngho vo nm 2010 (theo chun nghochitiumido WB/TCTKxut). Trntonquc,c66%ngboDTTSsng mcdichunnghovonm2010,trongkhichc13%ngbodntcas (ngi Kinh) sng mc di chun ngho (WB 2012). Trong bi cnh , Chnh ph yu cu cc c quan qun l khn trng nghin cu, xut cc chnh sch hiu qu hn nhm y mnh gim ngho bn vng trong ng bo DTTS.Cng vi cc n lc ci cch qun tr nh nc cp v m, ci cch qun tr cp c s ng vai tr rt quan trng i vi cng cuc gim ngho. Cc thit ch thn bn l nn tng ca qun tr cp c s. T khi thc hin i mi, nh nc Vit Nam ban hnh cc chnh sch khi phc vai tr, kin ton qui ch t chc v hot ng ca thn bn (tng b coi nh di thi pht trin HTX v tp on sn xut)ii. Mc d khng c coi l mt cp hnh chnh, thn bn hin nay c trao mt s chc nng t qun, l ni ngi dn thc hnh mt s quyn dn ch trc tip. Bn cnh l cc chnh sch nng cao nng lc cn b thn bn; hnh thnh v cng c cc chi hi on th; thc hin qui ch dn ch c s; bo tn v pht trin cc gi tr tch cc ca vn ha truyn thng; xy dng cc hng c, quy c thn bn; pht huy vai tr ca gi lng, ngi c uy tn, trng bn, dng h v cng ng dn c trong cc phong tro ton dn on kt xy dng i sng vn ha, v gn y l phong tro xy dng nng thn mi.T trc n nay c nhiu cng trnh kho cu ca cc nh x hi hc, dn tc hc, vn ha hc v cc thit ch thn bn ti cc vng nng thn Vit Namiii. Gn y, c mt snghincutgctringhim(kinvnhnthc)cangidnvquntra phngiv. Tuy nhin, cn thiu cc nghin cu, nh gi v vai tr tch cc ca thit ch thn bn ti cc vng DTTS trong qu trnh thc hin cc chnh sch, chng trnh, d n v sng kin cng ng hng n gim ngho. y l mt nhu cu bc thit ca cc c quan qun l, c bit l ca y ban Dn tc trong qu trnh xy dng cc chnh sch thc y gim ngho nhanh v bn vng cc vng DTTS trong thi gian ti.Trong giai on 2007-2013, Oxfam v ActionAid Quc t ti Vit Nam (AAV) thc hin D n Theo di ngho theo phng php cng tham giav ti mt mng li cc im quan trc trn khp c nc. Kt qu ca d n theo di ngho cho thy cn c nhng nghin cu chuyn su v cch thc gim ngho hiu qu vng DTTS (Oxfam v AAV, 2012a). Trn c s , trong nm 2012 Oxfam v AAV tin hnh mt chuyn nghin cu v m hnh gim ngho ti mt s cng ng DTTS in hnh Vit Nam. Nghin cu m hnh gim ngho khng nh vai tr quan trng ca cc yu t x hi cp cng ng cng vi chin lc sinh k a dng ca h gia nh to nn cc im sng v gim ngho, ng thi cho rng pht huy vai tr tch cc ca cc thit ch thn bn l mt vn chnh sch quan trng trong gim ngho ca ng bo DTTS (Oxfam v AAV, 2013). |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 4 tip ni chuyn nghin cu m hnh gim ngho nu trn, chuyn nghin cu Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho ti mt s cng ng DTTS in hnh Vit Nam ny c Oxfam v AAV tin hnh vo cui nm 2012, nhm phn tch k hn mt bc na tri nghim ca ngi dn v cc vai tr tch cc ca thit ch thn bn, phc v tho lun chnh sch y mnh gim ngho bn vng trong cc cng ng DTTS.1.2. Khi nim thit ch thn bnNghin cu ny tp trung vo cc thit ch thn bn c th hiu l cc thit ch x hi cp c s ti Vit Namvi. Thit ch x hi l mt khi nim c bn trong x hi hc, tuy nhin bn thn khi nim thit ch x hi kh phc tp v c nhiu nh ngha khc nhau. Trong nghin cu ny s dng khi nim thit ch x hi c tha nhn rng ri (theo nh x hi hc J.Fichter): Thit ch x hi chnh l mt on ca vn ha c khun mu ha. Nhng khun mu tc phong ca nn vn ha c x hi ng tnh, khuyn khch s c xu hng tr thnh cc chun mc hnh vi c mong i - cc vai tr. Do , thit ch x hi l mt tp hp cc khun mu tc phong c a s chp nhn (cc vai tr) nhm tha mn mt nhu cu c bn ca nhm x hivii. Thit ch x hi c hai chc nng c bn l iu ha (t chc) x hi v kim sot (gim st) x hi. Thit ch x hi l yu t phi hp v n nh cho ton th nn vn ha, bao gm c nhng mong i ca x hi (Phm Tt Dong v L Ngc Hng, 2002).C nhiu cch phn loi thit ch thn bn, v lun c s an xen gia cc cch phn loi. Trong nghin cu ny cp n cc cch phn loi sau y.Phn loi thit ch thn bn theo mc chnh thc, gm:Cc thit ch chnh thc, gm cc chun mc hnh vi da trn qui nh chnh thc ca Nh nc (cc vn bn php lut hin hnh), gn vi hot ng ca trng thn, chi b, mt trn, cc on th qun chng nh chi hi Nng dn, Ph n, on thanh nin, Cu chin binh, ban gim st u t cng ngCcthitchphichnhthc,gmccchunmchnhvikhngcquinhchnh thc nhng vn c tha nhn trong cng ng, gn vi vai tr ca gi lng, ngi c uy tn, thy cng, dng h v cc chun mc khc gn vi cc gi tr, d lun, khun mu (bao gm c khun mu gii) ti cng ng thn bn. Ngoi ra, cn c nhng thit ch bn chnh thc, da trn s kt hp gia cc qui nh chnh thc v qui nh phi chnh thc trong cng ng, v d nh hng c thn bn.Phn loi thit ch thn bn theo thi gian (tng i), gm:Cc thit ch mi (mi hnh thnh gn y). Cc thit ch chnh thc u thuc loi thit ch mi. Mt s thit ch phi chnh thc cng thuc loi thit ch mi, v d mi rng buc gia ngi dn v hng qun, i l. Cc thit ch truyn thng (c t lu i), v d vai tr ca gi lng, dng h hoc ch mu h/ph h theo lut tc. Hu ht thit ch truyn thng thuc loi thit ch phi chnh thc, theo mi trng lut php hin nay.Phn loi thit ch thn bn theo chc nng, nhm thc hin cc vai tr/p ng cc nhu cu khc nhau trong cng ng. Cch phn loi ny rt a dng, v d:Cc thit ch kinh t, gm cc chun mc hnh vi gn vi cc hnh thc rng buc v Phn 1. Gii Thiu | 5lin kt v kinh t, v d tp qun i cng, hp tc theo nhm s thch, nhm t qun ti cng ng, HTX, quan h rng buc vi hng qun, i l, doanh nghip, cc t chc cng ng c mc ch qun l, s dng chung ti nguyn thin nhinCc thit ch vn ha, gio dc, gia nh, tm linh/tn ngng1.3. Mc tiu v Phng php nghin cuMctiucanghinculTmhiuvaitrcaccthitchthnbnivigimngho trong 5 nm qua ti mt s cng ng DTTS in hnh, nhm cung cp cc phn tch v xut cho tho lun cc chnh sch v pht huy vai tr tch cc ca cc thit ch thn bn trong gim ngho bn vng i vi ng bo DTTS Vit Nam.Cc cu hi nghin cu chnh:1.Ti cc thn bn kho st ang tn ti, vn hnh nhng loi thit ch ch yu no? c im,mitngtcvingidnnhtlngingho,xuhngphttrincacc thit ch ?2.Vai tr ca cc thit ch thn bn trong gim ngho ti cc im kho st?3.Cc thc hnh tt v bi hc kinh nghim trong vic pht huy vai tr tch cc ca cc thit ch thn bn trong cng cuc gim ngho ti cc im kho st?4.Cc xut, khuyn ngh cho tho lun chnh sch gim ngho, cho thit k v thc hin cc chng trnh, d n pht trin nhm pht huy vai tr tch cc ca cc thit ch thn bn trong gim ngho bn vng cc vng DTTS?Cch tip cn. Nghin cu ny p dng cch tip cn im sng (positive deviance) trong phn tch cc vai tr ca thit ch thn bn. Thay v t cu hi ti sao cc thit ch thn bn khng pht huy c vai tr i vi gim ngho?, nghin cu ny t cu hi ngc li ti sao mt s thit ch thn bn, ti mt s a bn nht nh, li pht huy c vai tr i vi gim ngho?. Bn cht ca cch tip cn im sng l ch trng tm hiu nhng thc hnh tt v nhng yu t lm nn thnh cng, t c th gi cho vic thit k v thc hin hiu qu cc chnh sch, chng trnh gim ngho. Cch tip cn im sng gip tng s t tin v tng tc x hi ca i tng nghin cu vi t cch l cc ch th tch cc, t lm ch qu trnh vn ln ca mnh (Andrew Wells-Dang, 2012).Khungphntchvaitrcathitchthnbndatrnstngtcgiacctcnhn hng n mc tiu pht trin kinh t - x hi v gim ngho cc thn bn DTTS, trong bi cnh chnh tr, kinh t, x hi, cng ngh hin nay (Hnh 1).|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 6Cc c quan chnh quyn v c quan cung cp dch v cng (vai tr ngi cung ng dch v) l ngi t chc thc hin cc chnh sch, chng trnh, d n gim ngho vi cc c ch, qu trnh, th tc, nh mc c th. Cc c quan chnh quyn v cung cp dch v cng lunctngtchaichiuvingidnvccthitchthnbntrongqutrnhtrin khai cc chnh sch, chng trnh, d n.Ngi dn, trong c ngi ngho v ngi yu th (vai tr ngi s dng hay khch hng)litnghnglihocchutcngtccchnhsch,chngtrnh,dn. Ngi dn tri nghim v s tip cn v minh bch thng tin, ha nhp v tham gia, gim st v m bo trch nhim gii trnh theo cch trc tip hoc gin tip thng qua cc thit ch thn bn. Cc thit ch thn bn ng vai tr iu ha v kim sot, c th gip tng cng vn x hi ca ngi ngho v ngi yu th, c th gip thm thu, thc y, pht huy hiu qu thc hin cc chnh sch, chng trnh, d n gim ngho tt hn.a bn nghin cu c la chn c mc ch, gm 6 thn bn in hnh c ng ng boDTTSti4xthucbavngBc(inBin), Trung(Qung Tr,kLk)vNam(Tr Vinh) (Bng 1). y l nhng a bn thuc mng li quan trc ca D n Theo di ngho theo phng php cng tham gia do Oxfam v AAV t chc thc hin.Thi gian kho st thc a t thng 11/2012 n thng 1/2013, mi x tin hnh kho st trong vng 3 ngy, trong c 1 ngy kho st cp x, 2 ngy cp thn bn. Phng php tham gia c p dng ti thc a vi 3 nguyn tc c bn: (i) Tn trng s a dng v khc bit; (ii) cao ting ni ca ngi dn/ngi trong cuc; v (iii) Coi ngi dn l ch th sng to, tch cc. Vai tr ca cc thit ch thn bn i vi gim ngho s c so snh, i chng gia cc a bn kho st theo phng php nghin cu trng hp in hnh da trn tho lun nhm, phng vn su vi ngi dn v cc bn lin quan, v da trn quan st, nh gi khch quan ca nhm nghin cu. Tip cn, Minh bch thng tn Ha nhp, Tham gia Chnh quyn C quan dch v cng Ngi ngho Thit ch thn bn Pht trin KT-XH Gim ngho Bi cnh (chnh tr, kinh t, x hi, cng ngh) Chnh sch, chng trnh, d n Ting ni, nhn thc, vn x hi Gi tr, khun mu, chunmc, hnh vi, d lun C ch, qu trnh,th tc, nh mc Gim stTrch nhim gii trnhHnh 1. Khung phn tch vai tr ca thit ch thn bnPhn 1. Gii Thiu | 7Cc ngun thng tin chnh ca nghin cu ny l:Tho lun nhm vi cn b x v thn, ngi dn nam v n, s dng cc cng c trc quan (lit k v xp hng, ng thi gian, phn tch t chc)Phngvnsumtsidinthitchtixvthn(gilng,thycng,HTX). Phng vn su c h kh v h ngho trong cc thn bn tm hiu vai tr ca cc thit ch trong i sng ca h. Quan st v chp nh ti cng ng DTTS lin quan n ch nghin cu.Thng tin th cp: tham kho bo co pht trin KT-XH v cc thng tin thng k c bn ca x v thn kho st, cc nghin cu lin quan v DTTS. Tng cng, tin hnh 22 cuc tho lun nhm ti cp x v thn bn vi s tham gia ca 134 ngi; thc hin phng vn su 76 ngi, trong c 57 nam v 19 n, hu ht l ng bo DTTS.Hn ch ca nghin cu ch yu lin quan n qui m v thi gian kho st. Kho st thc a c tin hnh trong vng 2 thng ti mt s t cng ng DTTS in hnh (6 thn bn). Cc thit ch thn bn trong cc nhm DTTS rt phong ph v a dng, do vy mt cuc nghin cu trong thi gian ngn khng th bao qut ht. khc phc hn ch v qui m v thi gian kho st, bo co ny s dng thm mt s in cu trong cc cng ng DTTS khc thuc mng li quan trc ca d n Theo di ngho theo phng php cng tham gia v tham kho cc ti liu th cp c lin quanviii. tip tc lm r v khng nh cc pht hin ca nghin cu ny cn c thm cc cc nghin cu thc chng cc cng ng DTTS khc.|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 8 Tnh in Bin Qung Tr k Lk Tr Vinh Huyn in Bin Hng Ha Eakar Cu Ngang X Thanh Xng Xy C Hu Thun Ha Thn P ng Troan Xy La MHng Sc Cha Thy Ha a hnh Ni thp Ni thp Ni thp Cao nguyn ng bng ng bng Tng s h 76 50 34 167 396 273 Thnh phn dn tc ch yu Thi (80%) Kinh (20%) Vn Kiu (96%) Vn Kiu (97%) (94%) Khmer (67%) Kinh v Hoa (33%) Khmer (80%) Kinh (20%) KC n trung tm x (km) 3 0.5 1 0.5 2.5 1 KC n ng t gn nht (km) 0 0 0 0 0 0 KC n trm y t gn nht (km) 1 0 1.5 0.5 2.5 1 KC n trng TH gn nht (km) 1 0.5 0.5 0.5 0.2 0.5 KC n trng THCS gn nht (km) 3 0.5 0.5 0.5 1 0.5 KC n trng THPT gn nht (km) 6 7.5 6 2 3 2 KC n ch gn nht (km) 4 24 22.5 2 2.5 1 Din tch t SX nng nghip bnh qun u ngi (m2) 370 9600 N/A 870 2280 712 Ngun thu nhp chnh ca thn La nc Lm thu gn nh Sn cng nghip La nng Sn cng nghip La nng La nc Ng lai C ph Lm thu gn nh La nc Rau mu Lm thu gn nh v lm n xa Nui tm La nc Lm thu gn nh v lm n xa T l h ngho cui 2012 (%) 7.8 46.0 67.6 7.1 22.7 27.4 Bng 1. c im c bn ca cc a bn kho stPhn 1. Gii Thiu | 9Phn 2HIN TRNGCC THIT CH THN BNPhn 2. Hin trng cc thit ch thn bn | 112. HIN TRNG CC THIT CH THN BN2.1. Bi cnh kinh t - x hi - vn ha ca cc cng ng DTTSKhng gian sinh tn ca cc cng ng DTTS c kho st bin i mnh m vo na sau th k XX. C 6 thn bn DTTS kho st u thay i rt nhiu trong vi chc nm qua. 4/6 thn bn tri qua qu trnh ti nh c. Bun MHng, x C Hu(k Lk) hin nay l ni ti nh c tp trung gn ng ci ca ng bo sau nhiu ln chuyn c t nhng nm 1960 v sau nm 1975. ng bo Thi hin sinh sng ti bn P ng, x Thanh Xng (in Bin) khu vc ra lng cho in Bin, vn di chuyn t bn c Noong Nhai trung tm lng cho in Bin ln t nhng nm 1979-1980 trong phong tro kinh t mi. ng bo Vn Kiu hai thn Troan v Xy La, x Xy (Qung Tr) trc kia ri rc ven sng X Pn, mi chuyn v nh c ti ch hin ti t nm 1995. Hai p ng bo Khmer ti x Thun Ha (Tr Vinh) tuy khng ti nh c nhng p Thy Ha c chia tch ra t p c t nm 1996, cn p Sc Cha dn s tng rt mnh; c hai p ny u c t l ngi Kinh n lp nghip sinh sng kh cao.Tp qun truyn thng v s hu v s dng t , t canh tc, t rng, rng thing, ngha acacccngngDTTSthayicbn.Mai ThanhSn(2008)chorng,chnh sch mi v qun l t ai v vic sp xp li lao ng vi quy m ln ca Nh nc na sau th k 20 khng ch khin cho khng gian sinh tn ca ngi dn cc dn tc thiu s b thu hp m cn y h ra khi mi trng t nhin quen thuc. Hnh thc s hu cng ng v ch s dng tp th t ai theo lut tc b bi b. Cc thn bn khng cn l ch s hu ca t ai; phn ln t rng, ngay c nhng khu rng thing cng c giao cho cc h gia nh.Do qu trnh chuyn c v xen c, i sng vn ha v tinh thn ca cc cng ng DTTS b xo trn mnh. Tnh cng ng thn lng truyn thng cng b suy gim nhiu. Cc thn bn DTTS c truyn thun nht v mt tc ngi, mi thn bn thng ch c mt dn tc sinh sng. Bn cnh thc tc ngi, trong cc thn bn c truyn lun c cc quan h an xen nh quan h dng h/gia nh m rng, quan h hn nhn. Qu trnh cng c lu di gip nui dng tnh cng ng cht ch gia cc thnh vin trong thn bn v gia cc thn bn vi nhau. Tuy nhin, ln sng di c n ca ngi Kinh, s xen c ca nhiu tc ngi v ngi thuc nhiu a phng khc nhau trn cng mt n v thn bn mi ph v tnh thun nht tc ngi ca nhiu thn bn. Khi nhiu tc ngi cng chia s mt khng gian sng, s giao lu v tip bin vn ha l im tch cc c th nhn thy, nhng cng to ra nguy c ny sinh nhng xung t v li ch kinh t, vn ha v x hi, hoc k th gia cc tc ngi. TnngngtruynthngcanhiutcngiDTTScngbtcngmnhtrongbi cnh mi. Nhng ni m nh v thn linh, ma qu b coi l m tn d oan v suy gim dn trong i sng cng ng. Mt s tn gio mi xut hin ti cc cng ng DTTS cng lm cho c tin truyn thng b phai nht. V d nh cng ng ngi ti bun MHng, x C Hu (k Lk), do chnh sch vn ng tuyn truyn ca Nh nc cng vi s xm nhp ca o Tin Lnh, h b hu ht cc hnh thc cng, c bit l nghi l cng tri v cng bn nc vn l nghi l rt quan trng ca tc ngi ny. Linh Nga Ni KDam (2007) cng cho rng, cui thp k 90 ca th k XX, ln sng dn di c t do pha bc vo Ty Nguyn tng mnh, s xm nhp ca o Tin Lnh, s giao thoa |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 12vn ha ca ngi dn n t nhiu vng min gy xo trn khng nh trong i sng tinh thn ca b con. CccngngDTTSangchutcngmnhcakinhtthtrngvnhnglung vn ha mi. Thn bn truyn thng ca cc tc ngi thiu s tng i khp kn, kinh t mang tnh t cung t cp l ch yu. Nhng t khi chuyn sang kinh t th trng, c bit l s ci thin CSHT v thng tin lin lc trong nhng nm gn y, khng cn cng ng DTTS no thun nht t cung t cp, t nht h cng tham gia vo mt hoc mt vi chui gi tr. Khi nim vng su vng xa khng cn ng vi hu ht cng ng DTTS xt v mt tip cn thng tin v tham gia th trng.C cu kinh t, c cu cy trng vt nui c thay i do tc ng ca c ch th trng. Theo Linh Nga Ni KDam (2007), vic chuyn i c cu cy trng vt nui, to ra nhng sn phm c gi tr cao gia nhp vo kinh t th trng, cng nh p dng cc bin php khoahckthutnngcaonngsut,tngsnlnglmlunglaytngcr, khng ch i sng vt cht, m c i sng tinh thn ca ng bo cc DTTS Ty Nguyn. Ba n, trang phc, nh , ti sn ca ng bo thay i, v d nh nhiu ph n khngcnmcvydiphqumtcchndokhngtintrongqutrnhcanhtcla nc hoc trong nhiu cng on chm sc c ph. Nhng phong tc, nghi l truyn thng gnvivngicytrngngycngmaimtdokhngcnmitrngtnti.Np ngh, li sng ca ng bo cng thay i nhm ph hp vi nhp canh tc mi.Nhng lung vn ha mi (cc gi tr mi, quan h mi, vn ha tiu dng mi) cch kh xa vi vn ha truyn thng ca ng bo cng c du nhp. Nhiu thanh nin DTTS hin nay c xu hng Kinh ha ly ngi Kinh lm chun, v tm l t k th - cho rng nhiu phong tc, tp qun c ca dn tc mnh khng ph hp vi i sng mi.--- Ngi Doan (Kinh) n hn mnh ri v n c hc hnh, mong con sau ny c nh ngi Doan. Mnh mun ging nh ngi Doan, mc qun o Doan khng thy ngi g, cn thy thch ch. Khng thch qun o truyn thng mnh v vng, kh chu. (Nhm h trung bnh v kh ngi bun MHng, x C Hu, k Lk)Cngviscithinisng,ngboDTTScsthayinhtnhtrongnhn thc. Nhu cu ca h m rng hn, hng n cht lng cuc sng tt hn. Vi s u t ca Nh nc v n lc ca ngi dn, i sng vt cht v tinh thn ti cc cng ng DTTSkhostcnngcaotrongthigianqua.Anninhlngthcccithin ng k, cn rt t h thiu i thng xuyn. Trng lp c xy dng kin c, tr em n trng nhiu hn v hc ln cc bc hc cao hn. Ngi dn n khm cha bnh ti cc c s y t nhiu hn. Nh ca ca cc h gia nh DTTS cng khang trang hn, nhiu h gia nh sm c nhng ti sn c gi tr (Oxfam v AAV, 2012a). Hin nay, ng bo DTTS khng cn ch lo n thu nhp nhm p ng cc nhu cu c bn ( n, qun o, nh v ti sn c bn), m quan tm nhiu hn n cc kha cnh vn ha, x hi (gio dc, y t, thng tin, bnh ng gii, thc hnh cc phong tc, l hi, tm linh) v cc kha cnh th trng (dng tin, vic lm phi nng nghip). Nhiu tiu ch thot ngho do ngi dn nu ln va l kt qu ca s pht trin, va l ng lc cho s pht trin (Oxfam v AAV, 2013).Nhng nm gn y, vai tr ca thng tin tr nn rt quan trng. Trnh hc vn tng ln, c hi giao lu vi bn ngoi m rng lm gia tng nhu cu tip cn thng tin ca ng bo DTTS. Ti cc thn bn kho st, s hu cc phng tin nghe nhn c ngi dn coi l mt tiu ch quan trng phn loi kinh t h. Theo quan nim ca ng bo Vn Kiu ti x Xy (Qung Tr), nh c ti vi, c in thoi di ng l khng ngho. Ti cc cng ng DTTS Phn 2. Hin trng cc thit ch thn bn | 13c i sng tng i kh v sn xut hng ha pht trin, nh ng bo ti x C Hu (k Lk), Khmer ti x Thun Ha (Tr Vinh) v Thi ti x Thanh Xng (in Bin), s hu ti vi v in thoi cht lng cao c coi l biu hin ca cuc sng kh gi.---Githcigcngcnthngtin,gic,gibp,subnhquativi,inthoibit c nhanh hn. Nh m c ti vi phng, in thoi p chp hnh c l nh kh y. (Nhm ngho ngi bun MHng, x C Hu, k Lk)Nhng ri ro lin tip trong thi gian qua (thin tai, dch bnh, gi c tng) nh hng ln n n lc gim ngho ca ng bo DTTS ti cc im kho st. Nng lc phng chng ri ro ca ngi dn v cng ng cn yu. S tng tr trong h hng, lng ging khng cn sc gip ngi dn chng ri ro. Mi quan h vay trc tr sau vi cc hng qun, i l (ch yu ca ngi Kinh) tr nn rt quan trng i vi nhiu ng bo DTTS. --- m au thiu tin vay qun, tht tm cng vay qun, khng c g t lo c. Nh kh kh cn c tin y vo, nh no kh th tht 1-2 v l st nghip lun vy. (Nhm nng ct ngi Khmer p Thy Ha, x Thun Ha, Tr Vinh)ng bo DTTS thc r hn v vic tham gia, v ting ni ca mnh i vi cc vn caaphng. Trongnhngnmqua,cccngngDTTSkhostchnglit nhiu chnh sch, chng trnh, d n h tr ca Nh nc v cc nh ti tr. i vi nhiu ngi dn v cn b c s, s tham gia, v d nh cng ng gp v gim st xy dng cc cng trnh CSHT ti thn bn, tr thnh mt nhu cu v mt tiu ch nh gi s tin b v nhn thc ca cng ng.--- Nh nc cho ng, vic ca mnh l ng gp, trng coi ngi ta lm. Dn tch cc, ch ng th chng t mnh nhn thc tt, ngi im hng th l km ri. (Nhm trung bnh v kh ngi Khmer p Sc Cha, x Thun Ha, Tr Vinh)2.2. Hin trng cc thit ch thn bn trong cc cng ng DTTSThit ch truyn thng c nhiu bin i. Trong qu kh, cc thit ch truyn thng chng minh c tnh hiu qu trong vic iu ha cc hot ng kinh t hoc duy tr trt t thn lng. Theo qui nh php lut hin hnh, hu ht thit ch truyn thng tr thnh thit ch phi chnh thc. Bi cnh mi khin cho cc thit ch truyn thng khng cn gi c nguyn vn. Ti cc cng ng DTTS c kho st, hin ti ch mt s t thit ch truyn thng cn hot ng mnh, mt s bin mt, s cn li gim vai tr v bin i linh hot (Bng 2).|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 14Thc t, nhng thay i v bi cnh kinh t - x hi vn ha v khng gian sinh tn ca cc cng ng DTTS khin cho a s thit ch thn bn truyn thng b thu hp vai tr. in hnh nht l s suy gim vai tr ca gi lng vn l th lnh tinh thn v l ch t trong cc cng ng DTTS truyn thng. Linh Nga Ni KDam (2007) cho rng, gi lng Ty Nguyn mt dn vai tr quyt nh thi im v a im sn xut do phng thc sn xut thay i. Nhng vng c s chuyn i tn ngng sang cc tn gio khc nh Thin Cha gio, Tin Lnh, trng trch giao lu vi thn linh (ch o thc hnh cc tn ngng) ca gi lng cng mt hn. Ngay ti cc a bn thit ch truyn thng cn mnh nh cng ng ngi Vn Kiu ti x Xy (Qung Tr), gi lng cng ch cn vai tr iu chnh hnh vi lin quan n mt s kha cnh nht nh ca i sng nh hn nhn gia nh, sinh , tang ma, quan h cng ng, v mt phn no lin quan n s hu ti nguyn thin nhin. Vi s bin i ca thn lng, nhiu vn hin nay nm ngoi tri thc v kh nng ca gi lng.--- ng gi lng bit nhiu chuyn ngy xa, chuyn gi ng t bit. ng khuyn mnh i hc nhng ng u bit mnh hc g. Gi lm n cng khc ngy xa, nh thi ng c lm sn bn u. (H.V.K, thanh nin ngi Vn Kiu thn Troan , x Xy, Qung Tr)Cchccthitchtruynthngthhinvaitrcamnhkhngcnquytlit, vvytnhrngbucviccthnhvintrongcngngkhngcnmnh.Gilng, trng h hin ch dng bin php nhc nh, khuyn rn, cc khung hnh pht theo lut tc xa hu nh khng cn c p dng. Vic chp hnh quy nh lut tc truyn thng ph thuc nhiu vo s t nguyn ca c nhn. --- Ngy xa con trai h Proan th ly gi h R Man nhng gi Proan khng ly trai R Man c. Nu ly th b lng ci cho, dng h vi gi lng bt pht heo, pht tru, phi tm ch ring khng cho ai nhn thy. Gi th ni n thi, khng pht g ht. C a nghe, c a n khng nghe na. (H.V.L, ngi cao tui Vn Kiu thn Troan , x Xy, Qung Tr)a bn Thit ch cn hot ng mnhThit ch gim vai tr/bin i linh hotThit ch bin mtXyQung Tr i cng Quyn uy ca gi lngDng h/gia nh m rng Quan h lng ging Vai tr ca ngi hnh nghtn gio/thy cng Quan h hn nhn thun chiu Quy nh vs hu, khai thc ngun lc t nhin Tp qun chia uVai tr ca b m (ngi hnh ngh )C Huk Lki cng Dng h/gia nh m rng Quyn uy ca gi lngCh mu h v hnh thc c tr bn v sau hn nhn Quy nh v shu, khai thc ngun lc t nhin Vai tr ca ngi hnh nghtn gio/thy cng Hn nhn ni dyThun Ha Tr VinhMi rng buc vi nhcha Pht gioHi Sn KhmVai tr ca ngi c uy tn trong cng ngDng h/gia nh m rng Vai tr ca m phumix Vai tr ca m scx

Thanh Xng in BinDng h/gia nh m rng Vai tr ca ngi hnh nghtn gio/thy cng Quyn uy ca gi lngHn nhn r

iTrong ting Khmer, phum c ngha l vn. Trong mi mnh vn nh vy thng c 4-5 h gia nh c quanhvinhauvmthuytthngtnhtheodngmcngchungsng.Mphumthngl ngiconr ln tui nht thuc ngnh trn trong nhm thntc. ng ta cng l ngi c nhiu kinh nghim sn xut v c uy tn i vi h h ng.Mphuml ngi ng ra ch tr c c cng vic chung ca mi phum.iiMisc Khmerbao gm nhiu phum hp thnh, l im nh c truyn thng, thuc loi hnh cng x nng thn,datrnquanhlngginglchnh,chnhthnhtnhinvctnhttrcao.Msc cbu ln t mt trong scc m phum. ng ta cng phi l ngi c tui, c kinh nghim sn xut v c uy t n c mi ngi tha nhn. M sccng l ngi chu trch nhim chnh trong vic iu hnh hot ng ca sc.Bng 2. Cc thit ch truyn thng ti cc im kho stPhn 2. Hin trng cc thit ch thn bn | 15ingtrthc,cuchinbinh,cnbvhutrvsngticngngangtr thnhnhngngiktnigiathitchtruynthngvithitchmi.Trongcc cng ng DTTS, nhng ngi c hc vn, i ra ngoi lm vic c b con rt n trng. H l ngi trao truyn nhng tri thc bn a, ng thi dy bo, gip con chu chp hnh php lut v ha nhp vi x hi mi. Ti khu vc Ty Nguyn, Linh Nga Ni KDam (2007) gi y l nhng gi lng mi, ng vai tr quan trng trong cng tc vn ng qun chng c s, gp ting ni khng nh trong vic gi gn an ninh trt t x hi.---CpScChaaicngnbati,nglmttrongnhngngiihccaonht lng, ngy xa bit my ngoi ng, i lm trn thnh ph nh ng l him lm. M ng ni ngi ta nghe lm nha, trong nh ng cho con ci i thot ly ht, a lm thy gio, a lm bc s, gia nh tho hin nn ni h mi nghe. No th con ci i thi trng g, nh lm ci g cng hi ba ti. Ci hi g cng bo ba ti i lm ch cho, v ng bit l nghi ngy xa, li hiu lut php by gi.(K.V, gio vin ngi Khmer p Sc Cha, x Thun Ha, Tr Vinh)Uy tn v s tm huyt vi cc cng vic cng ng ca nhng cn b v hu ny xut pht t nng lc v o c ca h, khng ph thuc vo s cng nhn hay nhng h tr ca Nh nc. Hai nm tr li y, thc hin Quyt nh 18/2011/Q-TTg, mi thn bn DTTS thc hin bu chn mt ngi c uy tn trong cng ng. Tuy nhin, vic bu chn chnh thc cha chc gip tng hiu qu hot ng ca ngi c uy tn, nht l ti nhng ni ngi dn cho rng cn c nhiu ngi c uy tn khc trong cng ng m khng c bu chn.--- Ngi c uy tn th vn c uy tn ri, bu th c c mt ng thi m trong bun nhiu ngicuytnch.Nginyhisaongnyc,saonggitithmlikhng c. (Y.N., ngi , BQL bun Mhng, x C Hu, k Lk)--- Theo ti, ngi c uy tn th t dn h bit, n thm ri tng qu ngi ta xong y li cn bu. Bn mnh ch hiu, c th l bu ng H., trc l trng bn lm ngi cuytn,chtrongbncnhiungiuytnm.(L.V.T.,ngi Thi,trngbnP ng, x Thanh Xng, in Bin)Hin nay, cp c s c qu nhiu thit ch chnh thc khin b my cn b ti c s tr nn cng knh. Thng thng, mt thn bn DTTS c kho st c khong 15 20 thit ch chnh thc, mi thit ch c 1-3 ngi iu hnh, nhiu thit ch v nhiu i din thit ch thc cht khng hot ng. Khng phi tt c cc chc danh u nhn c ph cp ca Nh nc, v vy cc thn bn thng mt ngi kim nhim nhiu chc danh, thm ch c trng thn kim n 5-6 chc danh (Hp 1). |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 16Mt s ngi kim nhiu chc danh, v d nh trng ban nhn dn kim b th chi b, chi hi trng khuyn hc, trng ban ch o v sinh mi trng v cng l thnh vin t ha gii.Mtsthitchhotngrtthatht,vdnhban Thanhtranhndn,chihi CCB, chi hi Ch thp , i din vel (c bit l ph vel) Nhiu ngi dn trong p c phng vn cho bit, h khng nh ht trong p c nhng cn b no, c vai tr g.--- p ny nhiu cn b, nhng tn ngi dn trn tr s cha ht c u. Ngay vel ny cng trng, ph y m ch bit h lm ci g. C vo cn b l hng c quyn li thi, g ch h ngho l c chn l c xt trc. (N.T.N.P, ngi Khmer p Thy Ha, x Thun Ha, Tr Vinh)Trong i sng ca ng bo DTTS v trong iu hnh hot ng ca thn bn, lun c s song hnh ca hai loi thit ch, gm thit ch truyn thng/phi chnh thc v thit ch chnh thc. Lut php chung ca Nh nc c trin khai t x xung n thn, nhng cc thit ch truyn thng ring vn c duy tr v c nh hng nht nh ti nhn thc v hnh vi ca ngi dn. in hnh l ti cng ng ngi bun MHng, x C Hu (k Lk), quan h hn nhn, gia nh vn chu nh hng mnh ca cc quy nh truyn thng theo ch mu h. Khi ly v, ngi n ng thng v sng bn v. Khi ngi v qua i, ngi chng phi tr v nh mnh v ch c mang theo nhng ti sn ring m b m chia cho t ngy v nh vxii , hoc mt phn ti sn hai v chng tch ly thm sau khi kt hn. Quy nh trn khng ng vi vi php lut Nh nc nhng vn c duy tr ti cc cng ng ngi .---Nuvmtthnhvvihaibntaykhng,nukhthccmtheodi10 triu. Con ci m thng th n bo li, nhng khng c my u, hu ht vn c v. Thng con r n khng hp vi mnh l phi i. Mnh m li cng s b con ngi ta Hp 1. Cc thit ch chnh thc ti thn bn TheothngkcanhmnngctpThyHa(xThunHa,TrVinh),hinnay,tip c khong17thit ch chnh thc, vi hn 30 ngi iu hnhCc thit ch chnh thc S ngi i dinBan Nhn dn p 2 (trng ban v ph ban)Chi b 3 (b th, ph b th, th k)Cng an vin 2Ban Cng tc Mt trnBan Thanh tra nhn dn 2 idinvelxi 6 (mi vel 2 ngi: trng v ph Vel)Chi hi Nng dn2 (chi hi trng v chi hi ph)Chi hi Ph n 2 (chi hi trng v chi hi ph)Chi onthanh nin 1 Chi hi Cuchin binh (CCB) 1 Y t p 1 CTV Th y 1 CTV Dn sChi hi Khuyn hChi hi Ch thp 1 Ban ch o V sinh mi trng 3 (trng ban v 2 thnh vin)T ha gi i 3 (t trng v 2 thnh vin)Tng s thit ch:17Tng s ngi i din:32 hot ng rt tha tht, p Thy Ha, x Thun Ha, Tr Vinh)Phn 2. Hin trng cc thit ch thn bn | 17bn tn. Mnh lm lng vt v cho con ci, cho n i hc hnh, nhng sau v mt l mt ht, cng bc ch. Lut n th, phong tc th.(Nhm h trung bnh v kh ngi bun MHng, x C Hu, k Lk)Thit ch chnh thc cng knh, hiu qu hot ng cn cha cao. Trong khi , thit ch truyn thng/phi chnh thc khng cn gi c nguyn vn trong bi cnh mi, tnh rng buc khng cn mnh. iu ny to ra khong trng v vnh nht nh gia hai h thng thit ch cc cng ng DTTS, c th gy nn nhng bt li i vi i sng ngi dn. Ticngngngi VnKiuxXy(Qung Tr),phngphpchabnhhini i bnh vin cha thng th so vi phng php truyn thng cng bi nn khi b bnh b con thng va i bnh vin va cng bi gy tn km. Trng hp gia nh H.T.L, l trng Ban cng tc Mt trn thn Troan l mt in hnh. V b bnh phi phi i cha ti bnh vin huyn. Xt tnh hnh bnh, bnh vin cho v ng v cha tr lu di ti nh, ly thuc ti Trm Y t x, hng thng i bnh vin huyn khm li. Tuy nhin, do thy bnh khng khi ngay gia nh 3 ln t chc cng ( cng l d, g, ln, b), tng thit hi khong 30 triu. Kinh t gia nh kit qu, tin thu t sn khng chi ph, ng b phi bn i c chic xe my duy nht ca gia nh, con gi ca gia nh tuy c hc lc kh cng phi ngh hc do khng c tinv gia nh thiu lao ng. --- Bnh vin bo cha lu di nhng b s tri, s au, s cht nn cng. H hng cng bo cng khng th v cht mt. Gi th b trng tay, g khng c, heo khng c, khng c con g c. (H.T.L, ngi Vn Kiu thn Troan , x Xy, Qung Tr)Mai Thanh Sn (2008) cng cho rng, khong trng gia thit ch chnh thc v thit ch phichnhthclmttrongnhngnguynnhngynnsbtntrongisngcng ng(trmcp,bohnhgianh,sngbtha).Ncnglmttrongnhngnguyn nhn khin cho cc qu trnh kinh t ca thn lng b ngn tr (c th thy r vic khng tm c s ng thun trong nhiu vn nh vic bo v cy trng, vt nui, bo v cc ngun li t nhin, cc c s h tng c nh nc u t). Mt vi c nhn cn tn dng cc khong trng ny lm nhng iu khng hay phc v li ch c nhn.Phn 1. Gii Thiu | 19Phn 3VAI TRCA THIT CH THN BNI VI GIM NGHOPhn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 213. VAI TRCACC THITCH THNBN I VI GIM NGHOKt qu nghin cu cho thy, cc thit ch thn bn mnh (bao gm c thit ch phi chnh thc/truynthngvthitchchnhthc/mi)ticccngngDTTScnhngvaitr chnh sau y: thc y tin phong v lan ta; thc y lin kt v hp tc; thc y ting ni v trch nhim gii trnh; thc y tham gia v trao quyn; gn gi v pht huy bn sc, vn ha dn tc; thc y an sinh da vo cng ng. Theo khung phn tch vai tr quyn lcxiii, cc thit ch thn bn gip nng cao nng lc hnh ng, ci thin cch thc cng hnh ng, nng cao s t tin v t tn tc ngi, nng cao nng lc kim sot v iu chnh ca cng ng DTTS. Vi tt c cc vai tr nu trn, cc thit ch thn bn gip pht huy ni lc cng ng v tnghiuqucchtrtbnngoi,tgipcithinisngngidnvgim ngho (Hnh 2).Hnh 2. Vai tr ca cc thit ch thn bn i vi gim ngho Pht huy Ni lc cng ng Ci thin i sng v Gim ngho Tng hiu qu H tr t bn ngoi HG HG HG HG HG HG HG CSHTGio dc, y tVn ha, thng tinKhuyn nng, Dy nghTn dngCc chnh sch, CT-DAi l, hng qunT nhm, HTXDoanh nghipMng li x hiLin lng, siu lngQun l ti nguyn thin nhinPhong tc, tp qunKin thc bn aTm linh, tn ngngQu cng ng/thn bnTng tr h ngho, gip ln nhauPhng chng ri roX hi haTin phong, lan taGn kt cng ngKhuyn nng, cch lm vic vi dn, c cu chi tiu (phn mm)Thc y Tin phong v Lan taThc y Lin ktv Hp tcThc y An sinh da vo cng ngGn gi v phthuy Bn sc,Vn ha dn tcThc y Tingni v Trchnhim gii trnhThc y Thamgia v Trao quynTnh i dinThng tin, minh bchGim st, phn hi(Quy ch DCCS)Nng cao Nng lc kim sot, iu chnh ca cng ngNng cao sT tin, t tn tc ngiNng cao Nng lc hnh ngPhn cp, phn quynQu pht trin cng ng (gn vi lp k hoch, nng lc qun l ti chnh)Thc hin sng kin cng ngTnh i din, nng lc cn b ngi DTTSCi thincch thc Cng hnh ngThit chChnh thc &Phi chnh thc|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 223.1. Thc y Tin phong v Lan taTin phongNgi tin phong c vai tr quan trng vi gim ngho v ci thin i sng trong cc cng ng DTTS. thng l ngi nhy bn, mun tm ti th nghim ci mi, ng thi l ngi c tnh cng ng, bit chia s v c kh nng dn dt mi ngi lm theo. C 2 dng tin phong chnh l: (i) ngi i u trong sn xut v pht trin kinh t h, thng qua vic p dng ging mi, k thut mi nhm nng cao hiu qu m hnh sinh k; v (ii) ngi i u xy dng cc m hnh lin kt, hp tc v vn ng ngi dn tham gia; nhiu ngi bng tm huyt, ni lc v sc lan ta ca mnh hnh thnh cc thit ch kinh t (v d cc HTX ngnh ngh truyn thng), to vic lm cho nhiu ngi dn ti ch (Oxfam v AAV, 2013).Cc thit ch truyn thng hot ng mnh trong cng ng c th h tr c lc nhng ngi tin phong trong qu trnh hc hi, th nghim ci mi v chng ri ro. Nhng u vit trong cch thc t chc sn xut truyn thng ca gia nh ht nhn, gia nh m rng v dng h c ngi tin phong vn dng em li thnh cng. Ti bun MHng, x C Hu (k Lk), anh Y.L.K ngi , c b con cng nhn l nh trng c ph gii nht bun do t my m hc hi t ngi Kinh. Gia nh anh hu nh khng nhn c h tr no t bn ngoi pht trin c ph; thnh cng anh c c l kt qu ca vic phn cng lao ng hp l da trn th mnh ca cc thnh vin trong gia nh. Nhng lc kh khn, s ng lng ca anh em gip gia nh anh vt qua. V d nh nhng nm 2000 khi c ph xung gi, anh em nh Y.L.K tng phi tha thun cng nhau bn bt t b m li duy tr vn c ph.Vai tr b thng qua cch h tr thc t, kp thi, lin tc ca h thng khuyn nng, vin nghin cu v cc CT-DA nh hng ln n vic hnh thnh nhng ngi tin phong. Ti cc a bn kho st, mt s ngi tin phong tn dng tt s h tr trc tip t bn ngoi (v k thut, ging, vn, my mc), mc d nhng h tr cng ch l mt phn nh so vi cng sc, tr tu v tin bc m h b ra. in hnh l ng Y.H.K ngi bun MHng, x C Hu (k Lk). ng l CTV khuyn nng ca bun, tr thnh ngi tin phong trong vic ci to n b v lm phn vi sinh nh nhng h tr ca Trm Khuyn nng huyn v chng trnh AAV. Trm Khuyn nng Eakar (k Lk) c sng kin hay l khuyn khch cc CTV khuyn nng thn bun lm m hnh bng cch cho ng trc 10 thng ph cp, ng thi cc cn b ca Trm h tr st sao cc CTV trong qu trnh thc hin v nhn rng m hnh cng ng.Gia thit ch thn bn (bao gm c thit ch chnh thc v phi chnh thc) v ngi tin phong lun c s tng tc hai chiu. Thit ch thn bn ng vai tr thc y tin phong. Khithnhcngnmcnhtnh,ngitinphonglitcngtrli,gipxy dng v vn hnh cc thit ch thn bn c ngha tch cc i vi gim ngho. Ti mt s a bn, ngi tin phong v kinh t trong giai on trc nay chuyn sang tin phong trong cng tc x hi, bng cch gp phn xy dng v vn hnh cc thit ch cng ng hng n mc tiu x hi. ng T.C ngi Khmer ti x Thun Ha (Tr Vinh) l mt trng hpinhnh.Nhngnmtrcy,nglngiiutiaphngtrongvicth nghim, nhn rng cc m hnh canh tc mi vi s h tr ca dng h, gia nh m rng, cc Vin nghin cu v CT-DA. n nay, ng li i tin phong trong cng tc x hi qua vic thnh lp CLB Bi tr t nn x hi ca x (Hp 2).Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 23Lan taon kt l yu t truyn thng lu i trong cc cng ng DTTS. Thng qua nhng hot ng chung ca cng ng, cc thc hnh tn ngng, tm linh, cc thit ch gia nh m rng,dngh,hnnhn(thnthchtc),milinhtcngivxenghptcngi gip cho nhng thc hnh mi v hiu qu c lan ta, t gip gim ngho.Cc thit ch chnh thc v phi chnh thc l knh lan ta chnh t ngi tin phong n cc thnh vin khc trong cng ng. Sc lan ta ca ngi tin phong ph thuc nhiu vo vai tr ca ngi tin phong trong cc thit ch . Ti cc im kho st, sc lan ta slnhnnungitinphongltrngh,gilng,ngicuytn,ngiphtrch on th... Hn na, ngi tin phong c gia nh ha thun, bo ban c con ci trong sn xut v trong ng x th sc lan ta trong cng ng cng cao. ng Y.H.K ngi bun MHng, x C Hu (k Lk) l mt trng hp in hnh nh vy. ng l trng h (ngCu)cahKrng,mttronghaihlnnhtcabun.ngcncbulmChi hi trng HND v CTV khuyn nng ca bun. Ting ni ca ng c trng lng ln, c nhiu ngi nghe theo. Nhng m hnh do ng thc hin sau khi thnh cng c sc lan ta ln. --- Mnh l h Krng, Y.H.K l ng cu mnh, ng lm n gii, chm ch, con ci bit n . ng lm phn vi sinh nhiu ngi n xem, hc v ri lm theo. ng ch cho mnh thy phn vi sinh tit kim, d lm, bo v mi trng. (Nhm trung bnh v kh ngi bun MHng, x C Hu, k Lk)Hp 2. T tin phong trong lm n kinh t chuyn sang tin phong v cng tc x hing T.C (1943) l mt nng dn gii ngi Khmer p Sc Cha, x Thun Ha (Tr Vinh). Vi s h tr ca gia nh m rng, ng l ngi i u ti a phng trong vic th nghim ging v lm m hnh canh tc mi. ng c nhiu Vin nghin cu, CT-DA chn lm m hnh kho nghim, v d: m hnh la s hng, la-u phng; u phng sm; da hu nghch ma; bp ging ng nhn c nhiu bng khen ca UBND tnh Tr Vinh v nhiu c quan, d n v thnh tch sn xut gii v nhng ng gp cho hot ng khuyn nng.n nay, a s ngi dn trong p, trong x bit v p dng cc k thut tin b trongsnxutmng T.Clmtinphong.Khiisngccithinngk, ng T.C li l ngi i u trong cng tc x hi. Nm 2012, ng vn ng thnh lp v m nhim chc Ch nhim CLB Bi tr t nn x hi ca x. Vai tr ca CLB l kt hp vi chnh quyn, cng an a phng gio dc v cm ha nhng ngi vng vo t nn x hi. T khi thnh lp v i vo hot ng n nay, CLB tn dng nhng bui sinh hot ticha,hiSnKhm,hpptuyntruyn.ngT.Ccnntnnhccem thanh nin ngi Khmer khuyn nh. Hot ng ca ng T.C v CLB gp phn gim hn tnh trng trm cp, quy ph v chy xe u ca thanh nin Khmer ti a phng. C nm 2012, trn a bn p khng c trng hp no vi phm cn ti s can thip ca chnh quyn.|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 24Mi quan h huyt thng v hn nhn cng gip lan ta trc tip. Cha m truyn li cho con ci t ai, ti sn km theo nhng kinh nghim lm n. i vi nhng i v chng tr mi tch h, cha m thng h tr trong nhng nm u cho n khi kinh t gia nh n nh. Anh em, h hng, bn ni bn ngoi cng d dng chia s cho nhau nhng cch lm hay, thm ch h tr nhau v ti chnh, t ai lm n pht trin kinh t. Ti cng ng ngi Khmer p Sc Cha, x Thun Ha (Tr Vinh), vn tn ti hnh thc mt s h gia nh cng huyt thng sng quy qun theo vung (mi vung c hng ro tre, c cng chung v sn chung, gn ging nh m hnh phum c truyn). Ti cng ng ngi bun MHng, x C Hu (k Lk), nhng gia nh ln c 3 th h tr ln cng sinh sng vn cn kh ph bin (d nh khng cn l nh di nh truyn thng xa). Cha m thng bao bc cho gia nh con ci, chia t ai cho con, dy bo cch lm n. Cc gia nh nh ca nhng ngi anh em sng cnh nhau cng thng xuyn h tr ln nhau. --- Ly chng xong khng nh di, ng b gi lm cho ci nh bn cnh y nhng vn chung t. ng chia cho 4 so trng c, 3 so bp, 1 con b m. Ci g ng gi cng gip, i b bp ng cho thng em i gip, phi ging b ng khng ly tin, lm h s vay vn ng cng lm cho.(H.G, ngi bun MHng, x C Hu, k Lk)Ticngngngi VnKiuxXy(Qung Tr),dotpqunhnnhnmtchiu,cc dnghcmilinhchtchquanhiui. Vvy,ngitrongcchthngxuyn thm hi, gip ln nhau, c bit khi c ngi m au hoc tang ma. y cng l iu kin chia s nhng thc hnh mi, cch lm hay trong cng ng.Sinh hot tn ngng, tm linh lnh mnh gip tng cng s lan ta. Ngi dn cm thy gn b hn do cng chung mt c tin, v vy h sn sng gip ln nhau nh i cng, giptgohocttin,traoikinhnghimlmn.NgiKhmertix ThunHa(Tr Vinh), ni Pht gio c vai tr rt ln vi cng ng, mi quan h lng ging v pht t ha quyn vi nhau. B con y thng ni lng ging l b con trong cng wun. Theo nhngngicuytntiaphng,wunl danhtnhcha,chvicphnchiacc nhmPhtttheoavcsinhsng(tngngvicchiSnKhm).Nhngngi trongcngmtwunthngtngtrlnnhaukhigianhcmau,tangma(xem thm phn An sinh da vo cng ng). c bit, nhng bui l cu an (t chc mt thng hai ln) cng l dp ngi dn cng trao i v sn xut v i sng. Ti cng ng ngi bun MHng, x C Hu (k Lk), nhng h theo o Tin Lnh thngnhcnhausngthunha,onkt,nhcconcihchnhtrongccbuisinh hot tn gio hng tun. Trong bun c ngi theo o c ngi khng theo, trong mt gia nh cng c nhiu trng hp c thnh vin theo o c thnh vin khng theo; nhng tnh trng ny khng nh hng n tnh cm xm ging, quan h huyt tc. --- Nh Y.H.K, b m theo Tin lnh, nhng con ci khng theo. Nh Y.K.N, con ci theo Tin lnh nhng b m th khng. H vn chung 1 mi nh v chng c iu chi phn bit c. Khng v th m cha m mu thun vi con ci.(Y.B.N ngi bun MHng, x C Hu, k Lk)Cc thit ch kinh t thc y lan ta. Ti cc cng ng DTTS c s hot ng mnh ca cc thit ch kinh t phi chnh thc trn tinh thn gip ln nhau, cc bn cng c li (nh i cng, lm thu, mua bn nng sn) s to iu kin lan ta cc thc hnh mi.PhbinnhtltpqunicngcangboDTTSccvngminni.icng thng din ra nhiu nht vo thi im gieo trng v thu hoch nng sn kp thi v. Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 25im mnh ca lan ta thng qua i cng l tnh tri nghim thc t cao. Cc nhm i cng thng tham gia vo cng vic ca nhiu gia nh nn nhng cch lm hay c ng bo chng kin tn mt, c th hc hi tng tn lm theo. Cch lan ta qua i cng rt ph hp vi ngi ngho. V d, ti thn Xy La, x Xy (Qung Tr), ng bo Vn Kiu hc hi nhau qua i cng mua bnh xt thuc tr c chy ng c tit kim cng sc lao ng trong lm ry.--- Nh H.V.Ebit lm n, n mua bnh xt tt, i i cng ngi ta hay ni v ci my nmua.Mnhkhngctinnnmuacimyvitrmngn,khngnhanhbng n nhng cng bng 3-4 ngi lm. (Nhm ngho ngi Vn Kiu thn Xy La, x Xy, Qung Tr)Mi lin kt tc ngi to iu kin thun li cho lan ta. Mi lin h tc ngi c th t huynnysanghuynkhc,thmchgiacctnhvinhau.BococaOxfamvAAV (2013) nu trng hp ngi M k Glong (k Nng) hc cch trng c ph, trng chcaanhemngiMbncchuynDiLinh,BoLc(Lmng).Ngcli,mts ngi M bn Lm ng sang k Glong mua t lm n v dy li kinh nghim trng ch cho ngi M ti a phng.Lan ta do s xen ghp tc ngi cng ng lu . ng bo Thi ti bn P ng, x Thanh Xng (in Bin) hc kinh nghim trng rau, lm la ca ngi Kinh (t Thi Bnh) thng qua qu trnh xen c trong cng mt thn bn bt u cch y vi chc nm. ng bo Kh M v Thi ti x Thanh Xng (in Bin) trong qu trnh c tr gn nhau hng trm nm cng chia s, hc hi ln nhau nhiu gi tr vn ha v kinh nghim trong sn xut (v d, ngi Kh M hc ngi Thi cch lm la nc; ngi Thi s dng nhiu sn phm my tre an ca ngi Kh m).Phngphpkhuynnngtnngdnnnngdncthphthuyhiuqucao trong lan ta thc hnh mi. ng bo DTTS thng da vo thng tin truyn ming v quan st trc tip hn l thng tin vn bn. Nhiu ngi Khmer ti p Sc Cha, x Thun Ha (Tr Vinh) cho bit, mun hiu hn v cch chm sc mt ging la mi, h thng hi trc tip t nhng ngi sn xut gii trong p, t khi tm n cn b khuyn nng/nng nghip. Thc t cho thy, nhng nng dn sn xut gii c c quan khuyn nng h tr lin tc theo phng php t nng dn n nng dn gip lan ta cc thc hnh tin b trong cng ng (Hp 3).Hp 3. Ngi lan ta ci to n b trong cng ng Bc Y.H.K l mt nng dn sn xut gii ca bun MHng, x C Hu (k Lk). Bc cng l CTV khuyn nng ca bun kim chi hi trng hi nng dn. Trong dng h, bc l ng Cu (ngi ng u dng h) ca h Krong mt trong hai h c s lng nhn khu ln nht trong bun. Nm2009,PhngNngnghipvBQLdnphttrinhuynEakarhtrcito n b a phng, gia nh bc Y.H.K c chn lm m hnh. Bc c cp mt con b c ging ngoi, c ng trc tin ph cp CTV khuyn nng mua tn lm chung b, c h tr ging c, v c cn b khuyn nng huyn h tr su st. Cam kt t ra l bc phi ging min ph cho b con trong bun, ngi ngoi bun |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 26c th ly ph theo tha thun, sau 3 nm bc s ton quyn s hu con b ging.Sau 3 nm, bc Y.H.K gip phi ging cho mt lng ln b trong ton x. Trung bnh mi nm, gia nh bc cho b c phi thnh cng vi 200 con b ci. Nh vy, nhiuhnghotrongbunvngoibuncitogingbcagianhmnh. Theo nhn xt ca ngi dn, la b con lai ging mi c nhiu li th, nh dng p, khe v mau ln, thch hp vi iu kin kh hu v thc n a phng, hn hn so vi ging b a phng trc y.--- Cam kt vi huyn lm chung tri y , c n y , c nh phi trng trc hmiphtbcho.cngtrctinphcpmuatnlmchungchob. Trong3nmhpngphichmvchophiging,qua3nmlcamnhlun. Trong nm u, theo nh quy nh, ch ngi trong bun khng mt tin. n 2012, ngi trong bun ty ho tm, c th cho vi chc, 100 ngn, ngi ngoi bun mi lnlyging,bcthu120ngnng.Ht3nmstnggiln150ngnng,v lm cc v gi phi ngoi hin nay cng 300 ngn ri. (Y.H.K Cng tc vin khuyn nng bun MHng, x C Hu, k Lk)Phng php khuyn nng t nng dn n nng dn khc bit c bn vi phng php mhnhtrnhdinphbintronghthngkhuynnnghinnay.Phngphp m hnh trnh din cha ch trng n xc nh v h tr cc knh lan ta. Ngh nh 02/2010/N-CP qui nh nhn rng m hnh ra din rng l mt ni dung quan trng ca hot ng khuyn nng. Tuy nhin, c cu kinh ph khuyn nng hin khng ph hp, hu ht vn tp trung vo giai on thc hin m hnh (v mt bui hi tho u b khi kt thc m hnh), thiu hn kinh ph cho giai on sau m hnh (thng qua h tr vic duy tr v lan ta cc thc hnh mi trong thi gian t nht 2-3 nm). iu ny dn n tnh trng nhiu m hnh trnhdincthchinthnhcngnhngccthngipkhuynnngkhngc nhn rng trong cc cng ng DTTS.3.2. Thc y Lin kt v Hp tc Vai tr ca Hp tc x (HTX) v t nhmMt s HTX kiu mi hot ng hiu qu em li li ch cho cc x vin. Trong s cc a bn kho st, c HTX Thanh Xng (in Bin) hot ng tng i tt. HTX qun l hot ng thy nng ni ng, phi hp vi khuyn nng ln lch thi v, ch o phng chng dch bnh, mua phn bn tr chm cho b con... Cc dch v nng nghip a dng ca HTX gipngidnyntmsnxut.cbit,dchvmuaphnbntrchmcduytr trong nhiu nm nay gip cho ngi ngho khng phi mua chu vi li sut cao t i l, gip h tng cng bn phn cho la hn trc.---uvngkviitrng,cuivthtr,khngphimuachucail.Nu mmuailthmtbaoNPK5trmnghn,sau3-4thngmnhsphitrngita thm 50 70 nghn na. Vay phn qua HTX ch mt li bng ngn hng thi. Nh mnh hi khng c vay phn th bn t, gi c cho la n . (L.T.T, bn P ng, x Thanh Xng, in Bin)Khi so snh vi nhng HTX hot ng km hiu qu hoc tn ti hnh thc khc, HTX Thanh Xng hot ng tt l do: (i) Cung ng c hiu qu cho cc x vin nhng dch v thit yu, Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 27khng th thiu trong sn xut nng nghip; (ii) T chc ca HTX tng i cht ch, BQL nhit tnh, di BQL l cc i sn xut - i trng i sn xut cng l cc trng thn bn; (iii) Minh bch trong hot ng to ra s ng thun trong x vin. Cc thng tin v cho vay v tr n phn bn, tin cng cho i trng i sn xut, tin hoa hng nhn c khi bn phn bn, tin pht khi cc i thu tin mun u c HTX cng khai qua cc bui hp u nm v cui nm. Nhng t nhm bn chnh thc (do cc t chc on th, CT-DA lp nn) xut pht t nhuculinkt,hptcthcscangidncthgipcithinisngvgim ngho. Ti x Xy (Qung Tr), t u nm 2012, Hi ph n x pht ng thnh lp nhm tn dng - tit kim. Ti tt c cc thn trong x u c nhm tn dng tit kim, c nhm ngun qu ln ti gn 10 triu ng (tnh n cui nm 2012). Ch em ph n Vn Kiu tham gia kh nhit tnh vo cc nhm tn dng tit kim, t gip h hc cch m tin, tit kim c cc khon tin nh do bn cc nng sn ph, tng s giao lu hc hi ln nhau v sn xut v i sng. T nhm tn dng ti x Thun Ha (Tr Vinh) do CIDA h tr thnh lp nm 2008 c nhiu ng bo Khmer ngho hng ng v ngy cng m rng quy m do ph hp vi nhu cu v vn ca ngi dn vng sn xut hng ha (Hp 4).Hp 4. Qu tn dng tit kim thu ht s tham gia nhit tnh ca ngi dnNm 2008, D n Nng cao i sng do t chc CIDA (Canada) h tr x Thun Ha (Tr Vinh) thnh lp cc Nhm tn dng tit kim. Ton x c 21 nhm, mi nhm c 20 thnh vin, trong khong 50% thnh vin l n, 30% thnh vin l i din ca h ngho hoc h c hon cnh kh khn. Cc thnh vin trong nhm cng ng gp tin qu hng thng vi nh mc 20.000 ng/thnh vin/thng. Mc vay mi ln t 500.000 1.000.000 ng vi li sut l 10.000 ng/ln vay. Trong mt s trng hp gia nh gp kh khn hoc cn tin u t sn xut, cc thnh vin trong nhm c th trao i v linh ng cho h gia nh vay s vn nhiu hn nh mc nhng khng vt qu 50% tng s qu. Thi hn vay vn ca lt vay u tin l 3 thng/ln vay v t lt th hai l 6 thng/ln vay. Tin li c gp chung vo qu nhm tr tin tr nc, giy mc khi hi hp v thm hi thnh vin trong nhm lc m au.Vn vay t qu tn dng tit kim tuy nh nhng gip nhiu h gia nh c th tr tin n hoc mua vt t u vo cho sn xut nng nghip. --- Dn y cn vn lm, khng c khng lm g c, c tin t qu nh thi nhng c ci vay d, ri bn bp, my tri trong vn mnh tr, li cng t khng ng bao nhiu. (S.N, ngi Khmer p Sc Cha, x Thun Ha, Tr Vinh)Nm 2010, D n Nng cao i sng kt thc nhng cc Nhm tn dng tit kim vn cduytr. Tiptcphthuyhiuqucamhnhny,bnthnchemphn cng ch ng ng gp duy tr ngun qu. Tnh n thng 10/2012, s lng ttndngtitkimtonx ThunHatngln23t(nm2012thnhlp thm 2 t), vi 420 thnh vin (trong 336 thnh vin l ngi Khmer), vi tng s vn 351.900.000 ng, cho 105 lt ch vay chn nui v mua bn nh.|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 28Cc t nhm phi chnh thc c mc ch hp tc kinh t t nguyn l ch da quan trng cangingho.Tip ThyHa,x ThunHa(TrVinh)nginghoKhmertchc thnhcc bnggm5-10ngitrongp,cnglmnghgnhct,.Ngoiracnc nhng nhm bc vc, nhm xy dng cng i lm chung, gm nhng ngi trong phm vi mt p hoc mt s p gn k. Cc bng, nhm thng khng c trng nhm chnh thc, m mt ngi c th ng ra nhn vic, sau chia u cng vic cho cc thnh vin cng lm. Tnh cam kt gia cc thnh vin kh cao, d nhiu hay t vic, nhm u c gng m bo s tham gia ca tt c cc thnh vin. --- Hm nay xy nh th, h ch c cht vic thi nhng anh em i ht, lm t 7h n hn 9h l xong, mi ngi cm c hn ba chc ngn . Nhng quen th ri, nay t, mai nhiu. (T.S, ngi Khmer p Thy Ha, x Thun Ha, TV)Vai tr ca Doanh nghipMt s doanh nghip l tc nhn thc y tip cn th trng cho cc mt hng nng sn ca ng bo DTTS. Trong giai on 2007-2012, ti cc im quan trc ca d n theo di ngho theo phng php cng tham gia c mt s m hnh doanh nghip lin kt vi nng dn h tr sn xut v thu mua li nng sn c trin khai, m ra nhiu c hi ln cho ngi dn. Mt s m hnh lin kt ang din ra tng i thun li, nh ch Shan ti x Bn Lin (Lo Cai), ma ti x Phc i (Ninh Thun), sn cng nghip ti x x Xy (Qung Tr). Ti x Bn Lin, doanh nghip ch nm 2010 xut khu c ch hu c sang chu u qua knh Thng mi Cng bng (Fair Trade) vi gi cao, t c iu kin nng mnh gi thu mua ch ti. Ti x Phc i, cng ty ma ng h tr ngi dn m rng din tch canh tc ma theo hp ng t 54 ha nm 2009 sang 100 ha nm 2010 (Oxfam v AAV, 2012a).Bo co ca Oxfam v AAV (2013) cng cho thy, xy dng c thit ch lin kt bn vng i bn cng c li gia nng dn v doanh nghip l yu t c bit quan trng i vi nhng im sng v gim ngho. Cc c sn da trn tri thc bn a l li th ca nhiu cng ng DTTS (nh cc sn phm dt th cm, go, ru, ch, ln, g, tri cy, bi thuc bn a...) nu c s h tr v sn xut v tiu th ca doanh nghip s em li thu nhp n nh cho cc h gia nh. Nng cao trch nhim x hi ca doanh nghip, trong c vic khuyn khch hnh thnh cc doanh nghip c mc ch x hi (doanh nghip x hi) c li cho ng bo DTTS ngho, l mt vn chnh sch cn c quan tm hn na trong thi gian ti.Vai tr ca i l, hng qun, ch phinMi quan h gia ngi dn vi i l, hng qun l loi thit ch kinh t phi chnh thc c mt ti tt c cc a bn kho st. T l h gia nh c giao dch (mua hng, bn sn phm, vay mn) vi qun, i l kh cao. V d nh ti bun MHng, x C Hu (k Lk), 100% cc h gia nh vay qun, i l u t trng c ph, trng bp. Ti x Xy (Qung Tr), phn ln cc h gia nh ngi Vn Kiu vay go, tin trc tip ti qun 10 ngi th c 7 ngi vay, 3 ngi khng vay (Nhm cn b x Xy Qung Tr). Mc d qun, i l ti y hn ch cho h ngho vay nhng nh nhng ngi h hng c lng vay qun, nhiu h ngho cng c go n vo lc gip ht (ngi c s lng vay go t qun ri cho h ngho trong dng h vay li). Vaytrc,trsaulhnhthcgiaodchphbingiaqun,ilvngidn.yl dng quan h cng sinh cng c li. Qun, i l thu li nhun thng qua chnh lch gi v li sut cho vay (c ni li sut cao ln n 3-4% thng). i vi ngi dn, qun v i l l nhng ngn hng phi chnh thc khng th thiu. Ngi dn c vay vt t, vay go, Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 29thm ch vay tin ti qun, i l vi c ch n gin, thun tin. Ti nhng a bn sn xut hng ha nh x C Hu (k Lk) v Thun Ha (Tr Vinh), ngi dn cn lng vn u t cho sn xut nng nghip ln, vay qun, i l cng quan trng. Trong bi cnh ri ro, ngi dn thng phi da vo qun, i l nhiu hn. --- 10 ngi th ch 1-2 ngi c tin t b ra mua phn c, cn ton ngi thiu ca ngi ta, khng c phn ku ngi ta ch cho, thiu tin chi tiu mn h tm 5 trm, mt triu. Lc bn la th bn cho ngi ta, thit mt hai gi th chp nhn thi. Khng c ngi ta liu mnh c phn bn khng, mnh cng phi cm n h ch. (Nhm trung bnh v kh ngi Khmer p Sc Cha, x Thun Ha, Tr Vinh)Trongnhngnmgny,hngqunngycngxuthinnhiuhnnnkhnngla chn ca ngi dn cao hn. S cnh tranh gia cc qun cng c li cho ngi ngho. Bn thn cc qun cng c nhng thay i linh hot nhm gi khch hng. Ti mt s a bn, khi ngi dn gp ri ro, cc qun c th cho ngi dn hon n m khng tnh thm li sut.--- Nm no cng chu 2-3 bao go ca qun, n khi bn sn tr. Nhng c nm sn bn ch tin cha bnh cho v, mnh li xin qun cho hon. H khng tnh li thm, h cng thng mnh, c tin mnh tr h. (H.T.L ngi Vn Kiu thn Troan , x Xy, Qung Tr)Hng qun, i l cn l ni ngi dn tm hiu thng tin v k thut v th trng. Ti nhng a bn pht trin mnh sn xut hng ha, cc i l kinh doanh vt t nng nghip, vi s h tr ca cc cng ty m, rt tch cc thc hin m hnh, hi tho, truyn thng v sn phmcamnh.Cccahngvttnngnghip,nhtlcahngthucBVTV,thng kim lun vai tr t vn cho ngi dn khi cy trng c su bnh. Bo co ca Oxfam v AAV (2012a) cng cho thy, khi cn tm hiu thng tin trong sn xut, ch bin v tiu th sn phm, hi hng qun, i l c ngi dn nh gi l mt trong nhng knh thng tin chnh. mt s ni xa ch, giao thng khng thun tin th hng rong rt c li i vi i sng ng bo DTTS. Cuc sng ca ngi Vn Kiu ti x Xy (Qung Tr) v ngi Khmer ti p Sc Cha, x Thun Ha (Tr Vinh) thun li hn nh c nhng xe hng rong hng ngy vo thumuanngsnvikhilngnh(chui,mng,cph,tiu,mpng),emli lng tin mt chi tiu hng ngy cho ngi dn. Bn cnh , hng rong bn tht, c, rau, cc vt dng tiu dng nh qun o, bt la, i khi cn ch phn bn v cc dng ngi dn t mua.Ch phin c tc ng tch cc i vi gim ngho ti cc vng DTTS min ni pha Bc. Chphinlningidntiuthnngsnvmuasmnngc,thcphm,ccmt hng tiu dng thit yu. Vi s lng ngi tham gia ln trong cc phin ch, ng bo DTTS c th nm bt thng tin v gi c tt hn, c nhiu la chn trong bn v mua sn phm nn gim thiu cc bt li khi giao dch (b p gi, gian ln v cn o...). Ch phin cn to vic lm cho nhiu ngi gm c ng bo ngi Kinh v DTTS chuyn kinh doanh lu ng theo phin ch (c th mi ngy i mt ch mt x mua hng chuyn v xui v bn cc mt hng cn thit cho b con). Ch phin cng l ni giao lu vn ha, gip ci thin i sng tinh thn ca ng bo DTTS.Ti x Bn Lin (Lo Cai), t khi ch phin c m vo gia nm 2008, b con ngi Ty, ngi Mng khng phi i xa 30 km mt c ngy ng ra ch huyn mua bn na. Nhiu nng sn trc y thng ch gia nh s dng, nay c em ra ch bn ly tin chi |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 30tiu hng ngy nh rau, g... C ch phin ti ch gip cho ngi dn t phi vay mn hng qun, i l so vi trc (Oxfam v AAV, 2011).Vai tr ca Mng li x hiTi cc thn bn DTTS c phong tro i lm n xa, mng li x hi to nn s on kt, giplnnhaugianhngngicngdngh,cngthnbnhoccngdntc. Ngi i trc l u mi gip nhng ngi i sau tm vic lm, gim thiu ri ro khi xa nh. iu ny cng c nhiu nghin cu v di c cp ti. Bo co ngho th ca Oxfam v AAV (2012b) cho thy, nhm thanh nin DTTS khi mi xung H Ni lm cng nhn trong ccnhmythngphidartnhiuvonhngngiitrc.Dochaquenvitc phong lm vic cng nghip v li sng, sinh hot thnh ph nn nhng ngi mi n thngsngnhhocthucngkhutrvinhngngicngquxunglmcng nhn trc. H thng i lm cng nhau bit ng i li li. Sau mt thi gian quen dn vi cuc sng th, h c th t i li, n ung sinh hot ring.Miquanhlinlng,siulnggipcccngngtngtrlnnhaunhmchias nhng gi tr tinh thn hoc chng ri ro. Ti x Xy (Qung Tr), c ba thn ng bo Vn Kiu cng lin kt thc hin nghi l cng rng thing theo s tha thun ca ba v trng gi lng. Khi gia nh gp kh khn (m au, tang ma, chy nh), nhiu gia nh t cc thn xung quanh cng n thm hi, gip do c mi quan h thn thch tc (c to ra t tc hn nhn thun chiu).--- B Troan nhng ly v bn thn Xi Tnua, nhiu i vn ly th ri, ngi bn y cng l anh em. C ngi cht b v con trai vn mang ru vi go sang hi thm. Lm ry cnh nhau th vn ni chuyn, i cng c khi cn vn gi nhau.(Nhm trung bnh v kh ngi Vn Kiu thn Troan , x Xy, Qung Tr)Mt s mi quan h lin lng, siu lng c thit lp trong bi cnh mi, do nhu cu ca sn xut to c hi tng thu nhp cho ngi dn. V d nh mi quan h lin lng trong vic sn xut ru San Lng ti x Bn Xo, huyn Bt Xt (Lo Cai): thn San Lng nu ru, cc thn khc cung cp nguyn liu u vo (thc). Mi lin kt ny gip ngi dn cc thn bn cng c li (Hp 5). Hp 5. Lin kt gia cc thn bn trong sn xut ru San Lng (Bt Xt, Lo Cai)Thn San Lng, x Bn Xo huyn Bt Xt l thn 100% ng bo dn tc Dao nm trn ni cao, cch trung tm x 5 km. Thn ny c ngh nu ru truyn thng, c nhiu ni bit ting. T nm 2003, Cng ty c phn du lch du kh Sa Pa lin kt vi a phng nhm pht trin thng hiu ru San Lng, thnh lp nn HTX ru San Lng. Khi thnh lp HTX ru, nhu cu v thc nguyn liu tng ln. Cc thnh vin trong HTXSanLngphimuathccanhiuthnkhclmnguynliu. Vvy,ccthn trong x (c bit l nhng thn khu vc thung lng) ch yu trng ging la Nh u 838 p ng cho nhu cu ca HTX. n v thu hoch, h trng la ch gi li mt phn thc n v chn nui, cn li bn ht cho thn San Lng. Thc tr thnh nng sn em li lng tin mt ln cho ngi dn x Bn Xo. Ngun: S L-TBXH tnh Lo Cai v Oxfam (2013) Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 313.3. Thc y Ting ni v Trch nhim gii trnhCng khai, minh bchCc thit ch chnh thc mnh gip ci thin cng khai v minh bch thng tin. Thc hin Php lnh v DCCS, vic cng khai thng tin qua cc knh chnh thc c nhiu ci thin ti cc im kho st. Nhng ni dung cng khai kh a dng, t k hoch pht trin KT-XH, d n, cng trnh u t trn a bn, chnh sch h tr ri ro n lch thi v, thng tin xut khu lao ng, tim chng m rng Hp thn l knh ph bin thng tin quan trng nht i vi ngi dn, ngoi ra cn c cc knh thng tin khc nh loa truyn thanh, ph bin qua hp on th hoc trc tip ti nh, treo dn ti tr s, ni cng cng Ngoi ra cn c cc thng tin chung c ph bin qua tivi, bo v tp ch. Trong cc thit ch chnh thc, trng thn ng vai tr quan trng nht trong vic m bo s cng khai v minh bch thng tin cp thn bn. Nh ti bn P ng, x Thanh Xng (in Bin), khi trng bn a cc thng tin v d n h tr bnh tr su chy in (Nh nc cho 750.000 ng, dn gp 250.000 ng) ra tho lun cng khai tai cuc hp thn, nhiu ngi sau khi nm thng tin vui v xin rt nhng cho nhng h kh khn hn. tng hiu qu ph bin thng tin ti cng ng DTTS, ban qun l v cc on th ti cc cng ng kho st p dng nhiu sng kin, nh:Lngghphpthnvihpcconth,lngghptuyntruynccthngip khuyn nng, th y, y t, v sinh mi trng do cn b x hoc khuyn nng thn, y t thn thc hin (Thanh Xng in Bin, Thun Ha Tr Vinh). a vo hng c thn bn qui nh chm cng, pht tin nhng h vng mt trong cuc hp thn khng c l do chnh ng (Thanh Xng in Bin).Phbnhnhnghkhngihpthn(tronglnhptrc)trctonthcuchp thn (Thanh Xng in Bin). Vit giy mi i hp thn ghi tn i din ch h, trao tn tay tng h gia nh (C Hu-k Lk).T chc cc cuc hp nh k theo xm, i, vel i vi nhng thn qui m ln; ch khi c vic quan trng v d bnh xt h ngho, c chng trnh, d n h tr mi hp ton thn (Thun Ha-Tr Vinh).Lm bng treo cng khai cc thng tin dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra ti tr s thn theo tinh thn ca Quy ch dn ch ti c s, ngi dn quan tm c th c khi n hp thn (Thun Ha - Tr Vinh).Bin tp li cc chnh sch, ch trng ca cp trn thnh vn bn ngn gn, d hiu, gi cho cn b thn, bun truyn t cho b con (x C Hu - k Lk).Ccthitchphichnhthccngngvaitrquantrngtrongtipcnthngtinca ngi dn. Tin truyn ming qua anh em, h hng, lng ging lan truyn rt nhanh trong cc cng ng DTTS. Nhiu thng tin nh gi c nng sn, cch lm hay trong sn xut c lan truyn t nng dn n nng dn ch yu qua knh truyn ming. Vai tr ca tin n ph thuc vo mnh yu ca vic thc hin quy ch dn ch c s. Ti nhng a bn lm tt cng tc thng tin tuyn truyn qua cc knh chnh thc th tin n c vai tr yu, v ngc li. |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 32Vai tr ca d lun rt quan trng i vi vic cng khai, minh bch thng tin trong nhng cng vic chung ca cng ng (xy dng CSHT nh theo sng kin cng ng, t chc l hi, qun l cc loi qu cng ng, qu on th...). Ngi chu trch nhim v nhng vn ny c nhu cu t thn phi cng khai thng tin vi cng ng do h chu s iu chnh ca d lun. S nghi ng ca cng ng nh hng ln n danh d v uy tn ca c nhn h. V d, thn Troan , x Xy (Qung Tr) hng nm trch li 1 t go cu i lm qu thn (chi cho hi hp, thm ngi cht hoc m nng), cui nm trng thn phi bo co vic thu chi vi ton dn trong cuc hp tng kt. Vi hi Sn Khm ti x Thun Ha (Tr Vinh), vic m v phn chia tin quyn gp trong cc bui l cu an u c thc hin trc mt tt c cc thnh vin. Ti bn P ng, x Thanh Xng (in Bin), tin thng ca HTX cho c nhn trng bn (kim i trng i sn xut ca HTX) t vic thu tin phn bn tr chm ng hn cng c trng bn cng khai nhm trnh iu ting ca d lun, t gip tng uy tn ca trng bn vi ngi dn.--- HTX thng cho i trng 150 nghn ng v tr n phn ng thi hn, nhng anh em v bn chi b quyt nh. Anh cm 150 nghn y cng c v HTX thng cho anh m, nhng m tin y anh ch n c vi bt ph thi, nhng ch cn my h np chm l v sau cht mnh. Anh c cho tp th quyt nh l hp l nht, s dng th no l ty b con. (L.V.T, ngi Thi, trng bn P ng, Thanh Xng, in Bin)S kt hp gia cc thit ch chnh thc v phi chnh thc c th to ra hiu ng rt tt trong ci thin tip cn thng tin ca ngi dn. in hnh l sng kin kt hp gia chnh quyn, on th vi nh cha Pht gio ph bin thng tin cho ngi dn ti cha Khmer vo nhng ngy rm, mng 1 ngi dn i l cha ng ti x Thun Ha (Tr Vinh). (Hp 6)Hp 6.Nh cha tham gia vo ph bin thng tin ti x Thun Ha (Tr Vinh)Cc p ti x Thun Ha c din tch rng, cc p u cha c tr s kin c nn vic hp thn rt kh khn. B con trong x hu ht theo Pht gio Nam tng, mt thng hai ln (rm v mng 1 theo lch Khmer) h thng n cha cng Pht (trn a bn x c hai cha). y khng ch l ni sinh hot tn gio m cn l trung tm vn ha ca cng ng. Cc ng Lcxiv(nh s) c ting ni rt quan trng i vi b con v c tin v nhiu kha cnh khc ca i sng. T nhiu nm nay, chnh quyn v on th x Thun Ha kt hp vi ng C (s tr tr) 2 cha trn a bn x ph bin thng tin cho ngi dn. Trong cc bui l vo ngy rm v mng 1, ng C thng lng ghp cc ni dung tuyn truyn v chnh sch, php lut. Trong cha t t sch, c cc ti liu truyn thng v php lut, chnhschccPhttcththamkhothm.CcHionthcngtndng ngy l ny tuyn truyn thng tin n ngi dn. --- Ngy i l l ng C ni ngi dn chp hnh chnh sch, khng i nhanh vt u, khng gy mt trt t, khng sinh con th ba Hi ny hi kia c g cng qua tuyn truyn, Hi Khuyn hc ca bc cng tranh th vn ng b con. i hp p cng ni nhng b con khng nghe nhiu bng ni cha.(B.P, ngi Khmer p Sc Cha, x Thun Ha) Nhm pht huy vai tr ca knh thng tin qua cc cha Pht gio, tnh Tr Vinh ang c ch trng s h tr kinh ph cho hot ng tuyn truyn, ph bin thng tin ca cc nh cha.Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 33Gim st, phn hiCc thit ch chnh thc l knh phn hi hiu qu khi c cung cp y thng tin, c c ch phi hp vi ch u t v c h tr nng cao nng lc gim st. Tng t nh vn tip cn thng tin, trng thn l ngi thng xuyn tip nhn cc kin phn hi ca ngi dn ti cc cng ng DTTS. Nu c bt c chuyn g thc mc, ng bo DTTS thngnivitrngthn.Khitrngthnccungcpthngtintrlitha ng cc thc mc, hoc ng vai tr phn hi hiu qu kin ca ngi dn n cp x (v n cc cp cao hn) s gip tng s ng thun trong cng ng. Cc Ban Thanh tra nhn dn (Ban TTND), Ban gim st u t ca cng ng (Ban GSC) s pht huy c vai tr ca mnh khi c to iu kin hot ng. in hnh ti p Sc Cha, x Thun Ha (Tr Vinh) khi d n CIDA h tr xy dng con ng nha xuyn p vo nm 2008 tp hun k lng v cch gim st, cung cp bn v k thut v to iu kin cho cc thnh vin Ban GSC gim st hot ng ca nh thu. Nh gim st cng ng hiu qu, con ng nha xy xong c cht lng tt, sau 5 nm i vo hot ng hu nh cha c biu hin xung cp, c ngi dn a phng nh gi cao. Ringvicctranhchpdnstiaphng,ccthitchchnhthclknhc ngi dn nh cy khi c ch t gii quyt qua cc thit ch phi chnh thc khng c tc dng. Ti x Xy (Qung Tr), khi cho rng b cc x ln cn ln chim t ai, ngi dn trong x nhiu ln phn nh ln HND cc cp. Ti bun MHng, x C Hu (k Lk), mt s h b doanh nghip khai thc lm nh hng n t trng la phn nh quyt lit ln trng bun, t kin ca h c a ln chnh quyn x. --- M bm nc lt ht la. Mnh i bo co bun trng ngay, bun trng bo ln x, x can thip, nay gii quyt c. Ci g Nh nc c vn bn giy t mnh phi nghe theo, ch m th mnh khng s, n cng l dn mnh. (Y.M, ngi bun MHng, x C Hu, k Lk) ---Hi ng nhn dn huyn v, mnh ni chuyn t ai gia x mnh vi A Tc ra th hi ng nghe, phn nh ln cp trn, c thanh tra v ri, cha r rng th no nhng h cng nghe nguyn vng dn x Xy ri. (P.T, ngi Vn Kiu, thn Troan , x Xy, Qung Tr)Ngc li, cc thit ch phi chnh thc thc hin rt tt vai tr gim st v phn hi i vi nhng sng kin cng ng hoc nhng CT-DA c s ng gp ca ngi dn. ng bo DTTS thng t bu ra ban gim st ca mnh gm nhng ngi c uy tn, kinh nghim trong thn bn gim st cc cng trnh n gin, qui m nh c thc hin theo sng kin cng ng hoc theo phng chm Nh nc v nhn dn cng lm. Cc cng trnh do thit ch phi chnh thc trong cng ng gim st trc tip thng m bo cht lng, gim thiu tht thot. Kinh nghim thc hin qu pht trin cng ng (CDF) ti hai huyn Tng Dng v K Sn (tnh Ngh An) cho thy r iu ny (Hp 7).Hp 7. Gim st ca ngi dn i vi cng trnh ng giao thng ni thn ti bn Lau, x Thch Gim (huyn Tng Dng)BnLaulmtbnngi Thicnnhiukhkhn.Nm2012,bnthchincng trnh ng giao thng ni thn vi tng chiu di 927 mt, vi tng vn u t gn 850 triu ng. Trong , ngun t CT Nng thn mi chim 30%, qu CDF ca OHK |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 34chim 10%, 10% t ngun ti tr ca doanh nghip v mnh thng qun, cn li 50% l t ng gp ca ngi dn bao gm c tin v ngy cng lao ng. m bo cht lng cng trnh, c hai Ban gim st c bu ra. Ban gim st ca x gm Ban ch o CT Nng thn mi v trng cc on th ca x. Ngi dn bn Lau cng bu ra mt ban gim st ring gm 2 ngi c uy tn, c kinh nghim v xy dng, tc trc ti cng trnh t khi khi cng cho n khi kt thc. Tin v nhngvngmccacngtrnhthngxuynccpnhttrongccbuihp dn. Mt s hng mc lm sai so vi thit k c kp thi chn chnh. Vi cng trnh Nh nc v nhn dn cng lm ny, ngi dn th hin c quyn lm ch ca mnh.--- Cng trnh ny l ng gp ca dn nn dn rt mun c gim st. Cht lng ngtt,khngaichc.Huynnhiulnkhencngtrnhny.(V.X.Q,ch tch x Thch Gim)Ngun: BQL chng trnh OHK ti huyn Tng Dng v cn b x Thch Gim3.4. Thc y Tham gia v Trao quynKt qu kho st cho thy, cc thit ch chnh thc v phi chnh thc u c th pht huy vai tr thc y tham gia v trao quyn trong cc cng ng DTTS. Vai tr ny c bit hiu qu khi s kt hp gia hai loi thit ch.Vai tr ca cc thit ch chnh thcTrong x hi truyn thng, b my t qun thn bn c bu theo hnh thc dn ch i dinxv. Ngi ng u thn bn phi l ngi c uy tn, c nng lc t chc, c nhng hiu bitsuvluttc,phongtctpquncadntc.Hthngkhngchngcc quyn li v vt cht nhng lun nhn c s tn trng ca ngi dn v c mt s quyn hn thc cht trong qun l, iu hnh thn lng. Hin nay, mi thn bn DTTS bu ra mt trng thn l ngi ng u thn bn theo hnh thc dn ch trc tipxvi. Quyn c bu trng thn chnh l quyn dn ch trc tip nht ca ngi dn ti cng ng. S hp nht gia chc nng t qun v x hi, vn ha v chc nng iu hnh, t chc cc hot ng kinh t dn n s thnh cng ca v tr trng thn trong thc y tham gia v trao quyn.KhithchinccchnhschhoctrinkhaicchotngcaCT-DA ti a phng, trng thn chnh l ngi t chc, iu phi ngi dn tham gia. Trng thn cng l cu ni gia thit ch chnh thc v phi chnh thc (v d nh trao i vi chnh quyn x, ng thi xin kin ca gi lng, ngi c uy tn) trong qu trnh vn ng, thuyt phc ngi dn tham gia vo cc hot ng chung ca cng ng. Cc hot ng chia s, gipnhautrongcngngcngcvaitriuhnhcatrngthn,vdnhkhi ngi dn c m l hoc dng nh. Trnghpinhnhtix ThanhXng(inBin),trngthngivaitriuhnh quan trng nht trong cng ng khng ch v hnh chnh m cn trn nhiu lnh vc kinh t, vn ha, x hi. Nh vai tr hp nht ca trng thn, s tham gia ca ngi dn trong cc hot ng thn bn c tng cng (Hp 8).Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 35Hp8.Vaitrhnhchnhgnlinvivaitrkinht,xhicatrngbn P ng (x Thanh Xng in Bin)Anh L.V.T lm trng bn P ng c 1 nm. Anh cn m nhim nhiu v tr khc nhautrongbn.AnhkimitrngSX,chihitrngHND,chihitrngHi khuyn hc, t trng t vay vn, t trng t phng chng thin tai, bo v rng. Cc cng vic chnh anh phi m nhim nh sau:T chc cc hot ng ca thn theo thng bo ca x hoc theo sng kin ca cng ngCh o iu tra h ngho, gim st v huy ng nhn lc khi cn trong qu trnh trin khai cc chng trnh, d n ti bn.Chocngtclmt,gieo,cy,iutitnc,phngtrsubnh;tchc thu thu sn, thu ni ng; lp danh sch mua phn bn, thu tin n phn bn ca b con. T trng t vay vn (lm vic vi ngn hng, hp t tn dng, thu li vn vay).n c vic hc tp ca cc chu, phi hp vi nh trng ng vin cc chu khng ngh hc, b hc.i tun tra, t chc bo v rng, c bit vo ma hanh kh.Hng thng, anh c ph cp khong hn 1 triu ng cho nhng cng vic mnh m nhim, bao gm ph cp trng bn (630.000 ng/thng), ph cp i trng do HTX chi tr cho qun l sn xut v hoa hng mua phn bn tr chm (3.400.000 ng/2 v), ph cp t trng t vay vn do NHCSXH chi tr (theo nh mc 0,09% s li sut thu c, khong 120.000 ng/thng).D cng vic bn rn v vt v, bn thn anh lm trng bn cm thy t ho, an tm lm vic v c ngi dn ng thun, v c c quyn li nht nh. Ting ni ca anh rt c trng lng khi cn huy ng s tham gia ca ngi dn, do ngi dn thy trng bn em li li ch cho h trn nhiu kha cnh ca i sng.--- y ch cn trng bn h mt ting l ngi dn nghe, v ng ni c l. Bo con n 5 tui cho n i mu gio i, d kh khn lm mnh cng cho i. i khi mng mng ng nhc mnh l x vin phi theo ch. (Nhm h ngho bn P ng, x Thanh Xng, in Bin)Ticcimkhost,trngthnbncnngvaitrtrunggiangiagianhvnh trng. Trng thn bn ng thi cng l Chi hi trng Hi Khuyn hc, c trch nhim r sot hc sinh thuc din ph cp gio dc, bo co vi x v nh trng nhm m bo quyn c n trng ca cc em. Gia nh trng v trng thn bn c mi quan h thngxuyn.Nhngbuilquantrngcanmhcnhkhaiging,bging,trng thn bn u c mi tham d. Kt qu hc tp ca cc em c nh trng thng bo n trng thn bn kp thi ng vin nhng em c thnh tch hc tp tt v nhc nh nhng em hc km, b hc. Khi tr em b hc, gio vin cng kt hp vi trng thn bn n vn ng cc chu n trng. --- Nu c em ngh hc trng vn ng trc tip, nu khng c th nh chi on kt hp vi thn trng vn ng. (B th chi on x Xy, Qung Tr)|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 36--- Trng thn cng l trng Ban i din cha m hc sinh, trng lm vic g ln cng gi thn n, khng trng thn th ph thn c mt. Em no b hc th mnh n cng giovinntnnhvnng,vsaoblmnhbitmnhnihnghe.(C.T,ngi Raglai, ph thn Ma Hoa, x Phc i, Ninh Thun)Mtsonthchotnggnviccnhucuthitthccangidnthuht cngohivinthamgia.inhnhtimtsabnnhtix ThanhXng (inBin), ThunHa(Tr Vinh)vXy(Qung Tr),hotngcaHiPhngnvit nhm tn dng tit kim (mt hnh thc hp tc bn chnh thc) c ch em hng ng nhit tnh, gip ch em c vn pht trin chn nui v ngh ph trong gia nh, ng thi tng s giao lu on kt gia ch em.Vai tr ca cc thit ch phi chnh thcCc thit ch phi chnh thc th hin tt nht vai tr thc y tham gia v trao quyn thng qua s kt hp vi thit ch chnh thc trong thc hin cc sng kin cng ng. Ti cc a bn kho st khu vc nng thn ca D n Theo di ngho theo phng php tham gia, trong nhng nm gn y, c nhiu sng kin cng ng hon ton do ngi dn ng gp v thc hin, v d nh: cng trnh nh cng ng thn Minh Phong (Thun Ha H Giang) nm 2008, lm nh mu gio ti thn Khu Chu Tng 1 (Bn Lin Lo Cai) nm 2007 v 2011, lm cu qua khe sui bn Chm Pung (Lng Minh Ngh An) nm 2011...Vi cc sng kin cng ng, ngi dn tham gia rt tch cc t khu thit k, lp k hoch, ng gp tin, cng lao ng, vt liu a phng, theo di gim st v vn hnh bo dng cng trnh. Trong mi khu, s phi hp gia gi lng, ngi c uy tn trong cng ng vi trng thn em li hiu qu cao. V d nh vi cng trnh lm nh mu gio ti thn Khu Chu Tng 1 (Bn Lin Lo Cai), gi lng v trng thn cng xut tng, vn ng thuyt phc ngi dn, ch o v gim st thc hin (Hp 9). Hp 9. Vn ng ngi dn lm lp mu gio ti Khu Chu Tng 1 (Bn Lin Lo Cai)Khu Chu Tng 1 l thn ngi Mng nm bit lp trn nh ni cao. Khong cch t trung tm thn n trc ng giao thng chnh vo khong 5km ng dc v xu. Nm 2008, trc nhu cu hc tp cho tr em trong bn, gi lng cng vi trng thn tiKhuChu Tng1aratngxydngnhmugiongaytithnvvn ng ngi dn cng tham gia ng gp. Cc h gia nh u nhit tnh gp tm lp, g, tre v ngy cng lao ng. Trong qu trnh thc hin, trng thn ch o st sao cng vic v c chm cng cho cc h tham gia.--- Cn b thn t tnh cn bao nhiu tm lp, bao nhiu inh, bao nhiu ct, bao nhiu x ri chia ra cc h i ly, cha c thn li chia ra i ly tip. Trng thn gi bn chm cng, h no t lm trng khng tham gia uc s phi i sa trng mi khi c hng hc(Nhm nam ngi Mng thn Khu Chu Tng 1, x Bn Lin, Lo Cai). Nm 2011, lp Mu gio ti thn xung cp, gi lng v trng thn li tip tc vn ng ngi dn trong thn sa sang li lp hc. Tt c cc h gia nh trong thn, k c h khng c con em i hc mu gio u tham gia gp cng (cht g, gi v x g, Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 37 ng v cu ca D nnh canh nh cCu qua sui theo sng kin cng ngDo nh thu thc hin, x v thnkhng tham giaThit k, lp khochGp tin, cnglao ng v vttGim st,nghim thuSa cha, vnhnhCht lngcng trnh100% h tr ca d nKhng c hot ng sa cha,qun l vn hnhUBND x, BQL bn v ngi dnkhng tham gia gim st cng trnhng xung cp, cu b sp sau2 thng s dngKhi cu b sp ngi dn khngbo li vi x do v cho rng y lvic ca nh thu vi x di, rng ca x ngang, x dc, vnng nh thit k ban uCu vn ang s dng ttNgi dn thng xuyn kin tra chtlng cu, sa cha hng hc di sch o ca gi lng v trng bnBn c ngi uy tn ch o v gim stqu trnh thc hinNgi dn t ng gp 100% chi ph:tin, go, cng lao ngGi lng xut lnBn hp dn bn bc v k hoch, bu raBan xy dngdng vch...). Kt qu l trng mu gio c sa li khang trang, iu kin hc tp ca tr c ci thin ng k.Ngun: Ghi chp thc a D n Theo di ngho theo phng php tham gia, Oxfam v AAV (2007- 2012)S tham gia tch cc ca ngi dn nh vai tr tch cc ca c thit ch chnh thc v phi chnh thc gip cho nhng cng trnh xut pht t sng kin cng ng th hin c tr tu, sc mnh chung ca cng ng. c bit, khi so snh vi cc cng trnh CSHT do cc CT-DA khc thc hin khng c s tham gia ca ngi dn, cht lng ca nhng cng trnh ny th hin s vt tri (Bng 3). Bng3.KhcbitvsthamgiavchtlnggiahaicngtrnhCSHTtibn Chm Pung (x Lng Minh Ngh An)Ngun: Ghi chp thc a D n Theo di ngho theo phng php cng tham gia, Oxfam v AAV (2007 2012)Mt s thit ch phi chnh thc gip ci thin vic tip cn dch v cng ti a phng. Ti x Thun Ha (Tr Vinh), nh cha Khmer t chc dy ting Khmer cho tr em, cp hc bng cho cc em hc sinh ngho vt kh. Ting Khmer l mn hc bt buc i vi hc sinh t lp 2 tr ln ti trng Tiu hc x Thun Ha vi 2 tit hc mi tun. Vo dp h, nh cha t chc dy ting Khmer ti cha 2 bui 1 tun. Theo nh gi ca gio vin trng Tiu hc Thun Ha, nh cha dy ting Khmer c nhiu im mnh hn so vi nh trng: (i) dy cho nhng ngi thch hc, khng bt buc nh trong trng nn cc hc sinh thc s say m; (ii) gio vin l nhng nh tu ngi Khmer, c hc ting Khmer bi bn nn kin thc tt hn; (iii) cha c nhiu sch, tch truyn bng ting Khmer; cha l ni lu gi v trao truyn vn ha truyn thng ca dn tc Khmer, nn khi hc ti cha, hc sinh c gn gi vi vn ha truyn thng ca dn tc mnh. Kt qu l cc lp hc ting Khmer ti cha vo dp h c nhiu hc sinh hng ng, khng ch l hc sinh Khmer m cc em dn tc Kinh, Hoa cng tham gia. |Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 38--- Cha Cossom dy ting Khmer vo dp h nhiu em hc sinh n hc lm. Chng bo hc cha thch hn trng, va hc va tm hiu vn ha Khmer, ch gio vin ng vn cng bit nhng khng rnh bng cc thy trong cha. (T.T.S.R, ngi Khmer, gio vin trng Tiu hc x Thun Ha, Tr Vinh)Nh cha cng tham gia vo phong tro khuyn hc ca x. Mi dp tng kt nm hc, nh cha trao khong 10 sut qu cho hc sinh ngho hc gii (mt b v vit), mt s em c kt qu hc tp xut sc cn c thng tin, s tin thng thng ch mang tnh tng trng (vi chc nghn ng/sut) nhng c ngha ng vin cc em phn u hc tp. V y t, hin nay, ti tt c cc a bn kho st u c Trm Y t x v mng li y t thn bn.ngboDTTSnTrmkhmchabnhnhiuhn,cbitlnhvcytd phng (khm thai, tim chng cho tr em) c m bo kh tt. Tuy nhin, b con ti mt s a bn vn gi cc phng thuc dn gian cha cc bnh thng thng (cm cm, nhc u, b thng tch nh). Cc thy lang vn cn vai tr nht nh i vi i sng b con. H l ngi lu gi cc bi thuc b truyn ca thn lng, ca tc ngi. in hnh l cc thy lang ti cng ng ngi Vn Kiu x Xy (Qung Tr).Vai tr ca thit ch thn bn trong thc y tham gia v trao quyn c pht huy ti a thng qua c ch phn cp u t trn gi.QuphttrincngnghocQuphttrinx(CDF)lthitchgipcccngng DTTS c mt ngun ti chnh phn cp trn gi nht nh ch ng thc hin cc d n nh (CSHT hoc h tr sinh k). Lut Ngn sch v cc vn bn lin quan hin cha c c ch v phn cp u t trn gi cho cng ng (c ch ny mi c a vo CTMTQG GN bn vng giai on 2012-2015 nh mt m hnh th im). Tuy nhin, mt s CT-DA do cc t chc ti tr trin khai nhng gi u t ny kh thnh cng ti hng trm x vng DTTS (v d nh D n Gim ngho min ni pha Bc - NMPRP do WB ti tr, Chng trnh CithincungcpdchvcngtrongnngnghipvphttrinnngthnPSARDdo SDC ti tr...). Nhng nghin cu, nh gi v qu CDF cho thy, qu CDF gip tng cng s tham gia v trao quyn ca ngi dn ti cc cng ng DTTS, to c hi cho h c ch ng bn bc v thc hin cc cng trnh CSHT nh v cc m hnh sinh k. Kt qu ni bt nht ca CDF l thc y s ng gp i ng, gim st cht ch, chia s li ch, thc y DCCS thc cht trong cng ng. Bi hc chnh t cc a bn thc hin thnh cng CDF l, ch khi i lin vi lp k hoch pht trin kinh t x hi theo phng php tham gia, nng cao nng lc qun l ti chnh v nng lc gim st cng ng, CDF mi thc s mang li hiu qu cao i vi gim ngho (Helvetas, 2010).3.5. Gi gn v Pht huy Bn sc Vn ha tc ngiGi gn bn sc vn ha truyn thng l nhu cu t thn ca cc tc ngi thiu s. Gi c cnh rng thing, bo ban c con chu gi gn tc l hn nhn, c mc nhng trang phc c truyn trong cc bui l hi v thc hnh cc nghi l truyn thng l mong mun ca nhiu b con DTTS. Gi c ti nguyn rng, ngun nc, bi chn th tp trung theo tp qun cng ng cn gip ci thin i sng v sinh k ca ngi dn. y l mt kha cnh ca gim ngho a chiu theo quan nim ca ngi dn v cn b c s, hng n nng cao cht lng cuc sng trong bi cnh mi (Oxfam v AAV, 2012a & 2013).Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 39Qun l cng ng i vi ti nguyn thin nhinTi cc cng ng DTTS, t rng v ti nguyn rng va c chc nng tm linh gn vi bn sc tc ngi, va c chc nng bo v ngun nc, bo v a dng sinh hc, tiu kh hu v cnh quan thin nhin xung quanh cc thn bn. Rng cng ng cng l ni ngi ngho c th da vo, nh ly ci, mng dng v bn, v ly g, tre na lm nh.Trong cc thn lng truyn thng, t rng v ti nguyn rng l ti sn chung quan trng ca cng ng. Gi lng v nhng ngi hnh ngh tn gio c vai tr iu hnh, nhc nh vic qun l, bo v, gii quyt tranh chp t ai, cng t rng thing. Hin nay, cng ng khng c quyn s hu t ai v cc ngun ti nguyn thin nhin, quyn ny thuc v Nh nc. Nh nc giao quyn s dng i vi t, rng cho cc h gia nh v t chc. Mc d vy, trong tm thc ca ng bo DTTS, t rng vn l s hu chung ca cng ng. Do , cc thit ch thn bn ti mt s cng ng DTTS vn th hin c quyn uy nht nh. Ti cng ng ngi Vn Kiu x Xy (Qung Tr), mc d ti nh c xung mt a im khc vi ni c tr truyn thng, t ai c chia cho tng h gia nh, nhng cc gi lng vn vn ng con chu gi li nhng khu rng thing (3 thn c chung mt khu rng thing) ti ni c lm ti sn chung ca thn lng, v hng nm thc hnh cc nghi l cng ti y. Cc khu rng ngha a (rng ma) ca dng h vn c bo ton kh nguyn vn. y chnh l mt cch hiu qu ngi Vn Kiu bo v c din tch rng ti ni c khng b ngi khc xm ln, s dng vo mc ch khc. Ti cc cng ng khc nh ngi Dao bn Gc L (x Xun Ha, huyn Bo Yn, Lo Cai), ngi Thi bn n nh (x Chu Thn, huyn Qu Phong, Ngh An), thn bn vn gi c nhng khu t chung (mc d trn giy t t ny c giao cho h gia nh) dnh cho mc ch chn th tru b ca c cng ng, t gp phn pht trin chn nui ci thin i sng (Hp 10).Hp 10. Gi t chung lm khu chn th ti bn Gc L, x Xun Ha (Bo Yn, Lo Cai)Gc L l bn c 95% ngi dn tc Dao. Mt phn t rng ca bn c chia cho cc h gia nh, phn cn li l t ca lm trng. Tuy nhin, nhng ngi c uy tn trong bn vn ng b con v lm n xin lm trng dnh 15 ha t lm khu chn th chung cho c bn vi suy ngh t ny l t chung t i ng b. Thng thng, ch ma ng cc h gia nh mi a tru v nh, cn li quanh nm thtptrungtikhuchnthchung.Mtsngilntuicnlndnglutrng gia sc cho con chu trong nh, ng thi tng gia thm. Nh c khu chn th chung, ngi dn trong bn c th pht trin th mnh v nui tru tng thu nhp. Nm 2007, bn c D n Nhn rng m hnh gim ngho trong CTMTQG GN chn h tr m hnh tru. D n thc hin thnh cng, m mt trong nhng l do chnh l c khu chn th tp trung. ng .V., mt nng dn nng ct ca bn chia s: --- Khng c khu chn th th mi nh ch 1 con thi, 2 con l thiu thc n ri, d n vo ch, vo cy ca ngi ta. C t rng th tru Nh nc cho mi thnh n, bn mi c nhiu tin tiu vo vic ln. t ny l t chung t i ng b. Cch y hn 10 nm c ngi bn lm nghip n o c trng rng, c bn ng ln xin gi lm ni chn nui mi c nh hin nay.Ngun: S L-TBXH tnh Lo Cai v Oxfam (2012)|Vai tr ca thit ch thn bn trong gim ngho 40MtsthnbnDTTSthuyngccngngbovrnghiuqu.inhnhl cng ng ngi Mng thn Khu Chu Tng 1 (x Bn Lin Lo Cai). Cho n nay, thn vn bo v tt khong 30 ha rng tre, vu. L do thc hin tt bo v rng l phng thc qun l rng hin nay vn thc hin theo truyn thng, c s ng thun ca c cng ng. Ngi dn va c ngha v v va c quyn li vi rng. Thn cho php ngi dn c hi mng vo nhng thi im nht nh. Khi cy trng thnh, cc h gia nh c th ly v lm nh vi s cho php ca BQL thn. Ai hi mng ba bi, cht ph rng khng xin php s b quy vo ti n trm v b x pht. C thn c ngha v bo v rng, ai pht hin trng hp vi phm phi bo li vi BQL thn. im khc bit l, thn thnh lp mt t nhm chuyn bo v rng nhm tng trch nhim ca nhng c nhn c th i vi cng vic chung (Hp 11).Hp 11. Bo v rng cng ng ti thn Khu Chu Tng 1 (x Bn Lin Lo Cai) Khu rng tre, vu rng khong 30 ha ca thn Khu Chu Tng 1 c t lu i. Hng nm, trong thn bu ra mt nhm gm 4 ngi c trch nhim kim tra, gim st v bo v rng. Nhm ny c bu li hng nm theo hnh thc lun phin nhm tng thc bo v rng trong cng ng.Quy ch hot ng ca t qun l rng kh nghim ngt. Mi h gia nh ng gp 5kg go/nm ( nng ln 10 kg t nm 2011) h tr cho i bo v rng. Mt tun, i chia ra lm 2 nhm i theo hai hng khc nhau kim tra ton b khu rng, s bo li cho BQL thn nu c vn xy ra. Theo quy nh ca thn, nu ly mng b pht 5.000 ng/ci, ly tre b pht 50.000 ng/ngi. Tuy nhin, cc h trong thn khi c nhu cu (lm nh, m ci, m ma ) ch cn bo vi trng thn th u c th ly tre, vu, mng vi s lng khng hn ch, nhng khng c cht mang i bn. Nhvicqunlchtchvthctgiccangidnnndintchrngcng ng ti thn Khu Chu Tng 1 vn c bo v v pht trin tt. Theo nhm cn b thn,chactrnghpnobphtvviphmquynhcathnvbovrng cng ng. Ngun:GhichpthcaDn Theodinghotheophngphpcngthamgia,OxfamvAAV (2007 2012)Mt s a phng thc hin chnh sch giao khon chm sc v bo v rng cho thn hocnhmhtheoChngtrnh30anhmphthuyvaitrcacngngtrongbo v ti nguyn rng. Trng hp ti hai x Phc i v Phc Thnh (huyn Bc i, Ninh Thun)chothy,giaorngchocngngtheochnhschcaChngtrnh30aci thin tinh thn bo v rng so vi giao cho tng h gia nh,pht huy c vai tr ca BQL thn trong bo v rng (trng thn phn cng ngi trc phng chy cha chy, dn c gianh...), ng thi tng c ngun thu nhp t rng cho ngi ngho.Tri thc bn aTri qua qu trnh tn ti v pht trin, ng bo DTTS c kt c nhiu tri thc bn a trong sn xut v qun l cng ng mt cch c hiu qu. l c s m bo i sng ngi dn, bnh n x hi v pht trin ca tc ngi. Phn 3. Vai tr ca thit ch thn bn i vi gim ngho | 41Ti mt s a bn, c nhng ng thi tch cc ca c nhn v t chc trong vic bo tn v pht trin cc tri thc bn a gp phn nng cao i sng ca ngi dn. Nhiu ngboDTTSctmhuytgngitinhhoatrongnghthcngtruynthngcatc ngi, ng thi l ngun tng thu nhp gia nh. Nh trng hp ch L.T.P bn P ng, x Thanh Xng (in Bin) lm ngh may o truyn thng ca dn tc Thi (xa cm) c khong 5 nm nay, c uy tn trong huyn, trong tnh. Ch t lm l chnh, ng thi c nh thm mt s ph n ln tui c kinh nghim trong lng khi n hng nhiu. Mt in hnh khc l s thnh cng ca HTX lanh trong cng ng ngi Mng ti thn Hp Tin, x Lng Tm (H Giang) l kt qu ca nhng n lc t thn trong cng ng v s h tr ca cc t chc v d n ti tr. n nay, HTX pht trin nhiu mu m sn phm c khch hng n nhn, em li thu nhp bnh qun khong 1 triu ng/thng cho 120 x vin (Oxfam v AAV, 2013).Gi lng, trng h, ngi c uy tn, cc chc sc v nhng ngi hnh ngh tn gio gip lu gi cc tri thc bn a v qun l cng ng. Ti nhng a bn yu t truyn thng cn mnh nh cng ng ngi Vn Kiu x Xy (Qung Tr), vic iu hnh thn lng ca cc trng thn lun c s h tr ca gi lng. Trc nhng vn ca cng ng, trng thn thng hi kin gi lng v c truyn t nhng kinh nghim truyn thng. Ti mt s cng ng, cc tr thc v hu, cu chin binh - ngi c uy tn trong cng ng cng gip kt ni gia cc tri thc bn a vi cc tri thc mi. y l ngi ln tui, c hiu bit su sc v nhng tri thc bn a. H cng l nhng ngi him hoi trong cng ng tng thot ly, tip xc vi nhng x hi bn ngoi. V vy, h c s so snh, c rt nhng tri thc cng ng cho ph hp vi bi cnh mi. Khi tr li sng trong cng ng, nhng kin, li khuyn ca h thng c gi tr rt ln i vi i sng ngi dn cng nh vic qun tr a phng. ---My ng i b i gii phng, mi y mi v bun sng nn hiu bit d lm, chuyn ngy xa, chuyn hin ti u bit. My ng gii thch dn chu nghe, tc chu nu (hn nhnnidy)myngkhuynkhnggivnkhchonb,cngiithchphp lut cho dn nghe na, c g khng hiu c qua hi ng. (Y.K.N ngi , ph bun MHng, x C Hu, k Lk)Phong tc, tp qun Trong qu trnh pht trin, phc v cho nhu cu t qun, mi tc ngi ti cc thn bn hnh thnh nn np sng, nhng quy tc x s ring, c c cng ng tha nhn. Hin nay, khi thn lng c nhiu bin i, nhiu phong tc tp qun c nguy c bin mt, nhu cu gi gn cc phong tc tp qun ca cc tc ngi DTTS tr nn bc thit. Gilng,trnghvndybo,nhcnhccthnhvinthchintheoccphongtc truynthng.duytrccphongtc,thahiplbinphpcnhiunging u cc thit ch truyn thng p dng. Trc ht l s tha hip vi cc thnh vin trong thn lng, nht l th h tr. Cc phong tc cng phi ph thuc vo iu kin kinh t, s t nguyn ca cc thnh vin. Cc phong tc ci xin, tang ma, cng ma n gin ha hn nhiu. Hn nhn thun chiu tuy cn mnh nhiu a bn nhng khi lp tr khng mun thc hin, c kin vi