اسنین االخیق ادقار اور رکف اابقؽا

ااسنؿ ہی ےنہک اؿ آوہں،ویکسسں اور وہوکں ںیم ںیتی، رپاشیاینں اور دباحیل ربداتش رکین ڑپ ریہ ےہ، ذےک ےیل ینتج ا التش احیسمیئوک داین ےک وبجمر و وہقمر ااسنؿ

ی وھبؽ اجان ےہ۔ ااسنؿ اس داین ںیم ااسنؿظفلہک رکف اابقؽ اک رس تسم اشنیہ ںیہک وھک ایگ ےہ۔رپ وبجمر ےہ

معن

اینپ االخیق انشتخ وھکات ایسنؿ ےس ےہ اور ایسنؿ اک

وھک ںیہک ڈلھ اجیت ےہ۔ رینیگن ء اکانئت ںیم وصرںیت ئاپھ ے یتلک اوررکف ےب راروی ےس ےل رک ونعمی اور یلمع دنگیگ کت رہ حبص اور رہ اشؾ اانپ ہنمالچ اج راہ ےہ۔

رتادیشہ تب رظن آےت ںیہ۔ ،ذات و رکدارںیہ اوریکچ

یھبک ،وہسااسنؿ وک وہس اک وہ اکشر ایک ےہ ہک ااسنتین رشام یئگ ےہ۔ اابقؽ ےک رکف رمد ومنم ، رمد دنلقر،رمد دروشی اور رمد رکدار ےک ربسکع اعمرشیت دباحیل ےن

ولط یک راہ االخؼ ابہتف لسن ااسنین یھبک،کت اخہمت ےک رمدوں اور وعروتں یک میسقت ، یھبک دؽ ےس وہوٹنں کتامتؾ االخیق ،رپ اور آج رحص و وہس اک امرا ااسنؿ وقؾ

وصعمؾ ویلکں کت اج اچنہپ ےہ۔ یسک ڑیھبےی ےک روپ ںیم ،دقروں وک الھپگن رک

ااسنتین وک درشیپ اج ےنچ اور اؿ رپ لم اریا وہےن یک ا د ورورت ےہ۔ ااسنؿ وک راہ اکلم ےس زمنی رکف اابقؽ ےک االخیق ایعمرات وک اس اذتی انک اموحؽ ںیم

ارفناد ےس ےک رک اامتجع ےک ۔ زجنلیچ ںیم بس ےس ڑبا جنلیچ االخیق ادقار اک یلمع وطر رپ افنز ےہ۔ ہی افنز ،الب رگن و لسن،ذمبہ و ربادری ےک اعؾ وہان وروری ےہ

ع رپ ےلیھپ رکفی زاوویں ےس یلمع االخیق رگن بج کت دیبار ںیہن وہات بت کت ہی وخاب رشدنمۃ ریبعت ںیہن وہ اتکس۔

سط

رکدار کت رہ

رقاطس رپ یہ درھے رہ ےسی االخیق ےفسلف دبھ تم ،وہیدتی و اسعتیئ ، دنہو تم اور نیج تمااسنین اعمرشوں ںیم ےب امشر االخیق ےفسلف اور ایعمرات وموجد ںیہ۔

زخمؿ االخؼ، رقآؿ رواہن رفس ےہ۔ دورسی ابر،االخایقت ااسنین یک اس اعمرشے ںیم داغ لیب ڈایل یھت، اب التش زنمؽ یلمع سج ےن ہک اتم ہملسمےئگ ںیہ۔

ملس ا ہ یک فرػ کت رےہ ںیہ۔ اور االخایقت دقتمنیم و اتمرخنی دور احور ںیمملسو هيلع هللا ىلصدیجم، ریست ہبیط رکمی

اور اترخی االسؾ ےک اقمرہن ےک اسھت، دجدی دور ےک اقتوضں وک دم رظن ےتھک وہ ے، الع ہ دمحم اابقؽ ےک ہفسلف االخؼ وک االطصاحت رعش و رثن قیقحت ںیماس اقمہل

لین ےک دوابرہ ںیلکن اور اجحز دقمس ےس ےنلکن واےل یلمع ہفسلف االخؼ ےک اسھت ملس ا ہ ےک ویغر املسمؿ، قیمع اطمہعل ےک اسھت شیپ ایک اج ے اگ۔ اس ےیل ہک

اروں اکی تبحم یک ڑلی ںیم رپو ے اجںیئ اور داین ںیم وموجد لسن ااسنین وک اکی ابر رھپ، ریغ االخیق اور ریغ ااسنین رواایت،ااعفؽ اور رکداسلح ےس اتاخبک اکرغش

۔ اجنت اطع رکںی ےس

ꙮ ۔اٹنٹسس رپورسیف الوہر ریگژیؿ ویوینریٹس، الوہر،اپاتسکؿ :ڈارٹک نسحم اخؿ ابعیس

رقآین ہفسلف االخؼ اور رکف اابقؽ 1

ےہ۔ ہی وہ الکؾ نیبم ےہ سج ںیم رب زو االجلؽ ےن داین ںیم ےنسب واےل رفاد و اوقاؾ وک تین ہنسح ےسی ہفسلف االخؼ ےس االخؼ ےس زمنیرقآؿ دیجم رفاقؿ دیمح

ہلل ابترک و ا وک یک اینبدہفسلف اس اےنپ ہی انہک ےب اج ہن وہ اگ ہک الع ہ دمحم اابقؽ ےن الع ہ دمحم اابقؽ یک رکف االخؼ یھب الکؾ ایہل ںیم ڈویب وہیئ یتلم ےہ۔ ےہ۔ اعتمرػ رکاای

یک الربی اتکب رپ راھکےہااسنین زدنیگ ںیم احلئ بس ۔ الع ہ دمحم اابقؽ ےن رتشی اقمامت رپ اتم ہملسم وک رقآین االخؼ ہنسح ااوتار رکےن اک درس دای ےہ۔ اعتل

ےن رقآؿ دیجم ںیم اراشد رفامای: ےس ڑبی لکشم سفن اک رسشک وہ اجان ےہ۔ ااہلل ابترک و اعتل

ا ساه

مس و

ف

ن

و

1

۔سج ےن اس وک درتس ایک اور اس یک یک سفناور رتہمج:

اس نمض ںیم الع ہ رفامےت ںیہ:

اھٹ ہک وخردیش اک اسامؿ رفس اتزہ رکںی

و رحس اتزہ رکںی سفن وسہتخ اشؾ

2

احالح ےس ااسنؿ ںیم یک الع ہ ےک زندکی ااسنین زدنیگ ںیم روینش یھبت نکمم ےہ بج وہ اےنپ سفن وک اھکسےن ںیم ای اقوب رکےن ںیم اکایمب وہ اج ے۔ سفن ااسنین

دتس ہ ر ےہ۔ ںیہک آدتیم رپواؿ ڑچیتھ ےہ اور وحاتین ےک انعرص زمکور وہ رک وٹٹ وھپٹ اک اکشر وہےت ںیہ۔ آج ویریپ داین اس امیبری وک اقوب ںیم الےن ےک ےیل

یئ دہ ی ےہ۔وہ ااسنین ایسفنت ےس ، دبھ تم رماوبقں ںیم اور ںیہک اعمرشیت ااحبث ںیم اس اک لح التیتش اھک

رغمب یک بیےہ کمچ ذہت رکیت ہرظن وک ریخ

ےہ یاکر ہزیر رگم وھجےٹ وگنں یک انصیع ہی

3

داین ںیم رظنوں وک ریخہ رکیت ! رغمیب داین یک اکچ وچدن ےس اتمرث رشمیق وعاؾ وک اس اک وعشر الع ہ دمحماابقؽ ےک وےلیس ےس اکی دصی رتشی یہ دے ایگ اھت۔ رگم ریحت ےہ

آےت ںیہ۔ اس ذہتبی ےن یقیقح ونعمں ںیم ایسی انصتع ریھکب دی ےہ ہک رشمیق اوقاؾ ںیم رہ وھچاٹ ،ڑبا، رمد و زؿ، التبم ے قشع ذہتبی رغمب رظن

ےک اجب ے، ومجد اور الع ہ دمحم اابقؽ یک رظن بج اؿ داشن دکوں یک اجبن ذبموؽ وہیئ، نج ںیم ملع و تمکح ےک ومویتں ےک اجب ے ،اہجؿ رگن و وب یک دیپاشیئ

رفہق وارتی ےک وسفں انسیئ دے رےہ ےھت ،وت الع ہ اک وسز دؽ اکپرات ےہ:

دمرہس و اخاقنہ ےس مغ انکااھٹ ںیم

ہن زدنیگ، ہن تبحم، ہن رعمتف، ہن اگنہ!

4

اک رکیپ وہ، نکیل ری االسؾ ےن سج ااسنؿ وک رکیپ تبحم و االخص اتبای ےہ، رقآؿ اس وک ؤمنم ےک بقل ےس وموسؾ رکات ےہ۔ وہ ؤمنم سج اک دؽ وت وتاعض اور ااسکن

ک ںیم یھب یسک یک اچی ہن مسج ہشیمہ رحتک ےک وھگڑے رپ وسار رےہ۔ؤمنم اک مسج، یتسس، اکیلہ اور آراؾ یبلط اک وخااہں ںیہن وہات۔ الع ہ ےک زندکی ااسنؿ رحت

داھک ے، ااسنین وتمظعں اک رکدار دنلب وہ اج ے۔ ابگن درا ںیم رفامےت ںیہ:

ےس یسک اک دؽ ہن دےھکریمی زابؿ ملق

یسک ےس وکشہ ہن وہ،زری آامسں ھجم ےس

5

ابت یک ےہ۔ االسؾ ےن اور الع ہ دمحم اابقؽ ےن اس رعش ںیم اکی ےئن ادناز ےس اےنپ ملق وک اخمبط ایک ےہ۔ االسؾ ےن وت ااسنتین ےک اسھت نسح ولسک یک اوصیل

ہ دمحم اابقؽ ےن آ ے ڑبھ رک اداہتد ایک ےہ اور اہھت اور زابؿ ےک اسھت ملق وک یھب اشلم ایک ےہ۔ ہی اراعترۃ رقآؿ ےن ااسنتین وک زدنیگ ےک اوصؽ اھجمس ے ںیہ۔ الع

الع ہ دمحم اابقؽ یک نیسح رکف اک اکعس ےہ ہک لسن ااسنتین یک تبحم اور االج نپ اور درددؽ،یسک دح اک اپدنب ںیہن۔

طف د تت ایہل وک اانپان ےہ۔ سااسنؿ یک زدنیگ اک حیحص طف د وہ وہ اتکس ےہ ہک وہ اس اع تاسواست ےس ززی رکے اور االفوطؿ ےک زندکی ااسنؿ یک زدنیگ اک حیحص

اینپ تت وک ایہل تت ےک اطمقب انب ے۔س

6

ین، رہ اکؾ رکےن ےک دع اس ےجیت رپ یچنہ ےہ:ایس ےفسلف وک ایبؿ رکےت وہ ےالع ہ دمحم اابقؽ رس زگتش آدؾ ںیم رفامےت ںیہ ہک آدؾ، ینعی لسن ااسن

وہیئ وج مشچ اظمرہ رپتس و آرخ

وت اپای اخہن دؽ ںیم اےس ںیکم ںیم ےن

7

رقآؿ دیجم ےن االخیق وحاےل ےس وج ملس ا ہ یک راامنہیئ رفامیئ ےہ اس اک الخہص درج زلی ےہ۔

یک اینبدی امیلعتت ےس وھپاٹ ےہ اوردور احور ںیم الع ہ اابقؽ یک زابؿ نب ایگ ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصہی وصتر اہلل ےک روسؽ رقآؿ دیجم ےن ہفسلف االخؼ اک االطیق ولہپ دای ےہ۔

دور ںیم ہی الع ہ اابقؽ اک رمد ؤمنم ےہ۔ ہ وموجد

ڈارٹک دمحم اطرہ ااقلدری اصبح اینپ اتکب اابقؽ اور رمد ومنم ںیم ررطمقاز ںیہ:

ت رپ فلتخم ونعاانت ےک تحت رمد ومنم اک وج وصتر ایبؿ ایک ےہ اور اس یک وج افصت ونگایئ ںیہ اؿ ےک وب وملقں نسح و امجؽ ےک رہظم سرقآؿ دیجم ےن فلتخم اقمام

ل رپ اابقؽ ےک رمد ومنم اک رس

خ

ت

ےہ۔ سااپ ارھباتاور ایلجتت وک اجکی رک ایل اج ےا ور اؿ وک عمتجم رک ےک اکی اریک امکؽ رتبیت دای اج ے وت رقاطس

8

ےس وموس ؾ رکات ےہ۔ ںیہک الع ہ دمحم اابقؽ ےن اس ےک العوہ یھب وصترات دےیئ ںیہ۔ ںیہک وہ سفن اکلم واےل ااسنؿ وک رمد ومنم اتہک ںیہ، ںیہک رمد قح ےک بقل

ںیم وخوصبرت ادنا ز ںیم ےس ایبؿ ایک ایگ ےہ ہک رہااسنؿ ںیم ہی الع ہ دمحماابقؽ ےک ابطخت اابقؽ رمد دنلقر اک وصتر اتلم ےہ وت ںیہک رمد دروشی اک زرک اتلم ےہ۔

فلتخم ویکں ےہ۔ الع ہ

ملی تع

ہلئسم اراقتء رپ ابت رکےت وہ ے ےلہپ، اجدناروں ںیم وپدوں اک ذرک رکےت ںیہ ،رھپ ویحاانت اک اور رھپ ااسنونں اک ذرک وصترات اور

رکےت وہ ے رفامےت ںیہ:

A human being receiving light form the inner depths of life, are all cases of inspiration varying in character…س

according to the need of the recipient... س

9

اعمےلم ںیم رکدار یک ارث ادنازی یک رتہمج:۔۔۔ وپدوں اور اجونروں ںیم۔۔۔ اور اکی ااسنین زدنیگ ںیم بج، ادنر یک رہگایئ ےس روینش بیصن وہیت ےہ وت رہ

تقیقح احلص رکےن واےل یک ورورت ےک اطمقب وہیت ےہ۔

ھت رپاھک اجات ےہ۔ رقآین رہ ےش یک االخیق تیفیک اس ےک دایلخ و اخریج ووجد ےس لکن رک اموحؽ ںیم ارث ادناز وہیت ےہ۔ رغمیب اعمرشوں ںیم اس وک اایتمزات ےک اس

ق ےس اکلم االخؼ ہنسحہفسلف االخؼ یسح ،

ل

خ

ق کت اور

ل

خ

یک اریوی ونعمی اور االطیق ولہپؤں وک اےنپ دانم ںیم ےٹیمس وہ ے ےہ۔ رقآؿ دیجم تقیقح ںیم،قلخ ےس

اک ایبؿ ےہ۔ رقآین ہفسلف االخؼ تبحم ےک اؿ نیسح ذترکوں ےس رپ ےہ نج ےک ابرے ںیم الع ہ رفامےت ںیہ:

ونر وہات ےہتبحم ےک رشر ےس دؽ رسااپ

ذرا ےس جیب ےس دیپا رایض طور وہاتےہ

10

ہ ھچ اس ادناز ےس یوای وہےت الع ہ دمحم اابقؽ ےک زندکی دور احور ںیم وقںیم اکی امیبر مسج یک امدنن ںیہ ، اںیہن تبحم یہ افش دے یتکس ےہ۔ اکی اور اقمؾ رپ الع

ںیہ:

تبحم یہ ےس اپیئ ےہ افش امیبر وقومں ےن

ا ہ وک دیبار وقومں ےنک

ت

ےہ اےنپ تخب خ

11

اور رکف اابقؽملسو هيلع هللا ىلصااسنین االخیق ادقار، ریست روسؽ 2

ااسنین االخیق ادقار ،وضحر یبن ارکؾ

ےک االخؼ ہنسح رکامیہن ںیہ۔ داین ںیم وموجد ااسنین االخیق ادقار وک یھب ایہن ایعمرات وک رپاھک اجان ملسو هيلع هللا ىلصاتم ہملسم ےک ےیل الع

ےک االخؼ ہنسح اور رکف اابقؽ اک اکی ومازہن شیپ ایک اجات ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصںیم وضحر یبن ارکؾاچےیہ۔ ذلی

اؼ ازؽ ےن سج وخوصبریت ےس وضحر یبن ارکؾ

اک رکیپ دربلںی قیلخت رفامای ےہ، اس یک ریظن اور اس اک وکیئ وصتر یھب ںیہن ایک اج اتکس۔ االسیم اترخی ےک ملسو هيلع هللا ىلصخ

ےن وضحر یبن مرکؾ اطمقب، لسن ااسنین ںیم ہنانک وےک االخؼ رکامیہن ےک ابرے ںیم اراشد رفامای: ملسو هيلع هللا ىلص وکیئ ا اس آای ےہ اور ہن آ اتکس ےہ۔اہلل ابترک و اعتل

لعلی خلق عظیم 12

ملسو هيلع هللا ىلصدور احور ںیم آپ ہکوہ ہی وسےچ اتم ہملسم یک ہی روش یھب درتس ںیہن االخؼ ہنسح ےک اس دنلب رتنی اقمؾ رپ افزئ ںیہ وج تمظع اک انیمر ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصآپ

ا اس ںیہک یھب یسک دور ںیم یھب ںیہن راہ۔ ا ز ایسی رکف وموجد وہیت وت بس ےس ےلہپ اس یک اریوی تیصخش ےک االخؼ ہنسح یک اریوی نکمم ںیہن۔ااشلؿ یسیج میظع

ےک اوسۃ ہنسح اور ومنہن اکلم یک اریوی رکان ، اس ملسو هيلع هللا ىلص رفامےت اابت ع ایعبنیعب رفامےت ۔ ااسنؿ ےک یم ںیم آپاتنیعبرضحات احصہب رکاؾ مہیلع ارلوضاؿ رفامےت۔

الع ہ دمحم اابقؽ رمد املسمں یک االطصح اعتمرػ رکاےت وہ ے دور احور ےک مک تمہ املسمں ےس اخمبط ںیہ:دجو دہج رکان ےہ۔ ےک وکشش اور

ؿ، یئن آؿرہ ہظحل ےہ ومنم یک یئن اش

رباہؿ!اہلل یک اتفگر ںیم ، رکدار ںیم،

ااریہ ق

فااریو

ربجوتو دقویسو غ

ےہ املسمؿوت اتنب وہںانعرص اچر ہی

13

اک زماج ادقس، نسح ملکت،مسبت، زہی،ابعت،تیشخ،راتفر، ملسو هيلع هللا ىلصےک االخؼ ہنسح اک اطمہعل رکےن ےس ہی ابت ایعں وہیت ےہ ہک وضحر یبن ارکؾملسو هيلع هللا ىلصآپ

ےک االخؼ رکامیہن وک رقآؿ رقار دای ایگ۔ رضحت اعہشئ دصہقی ریض اہلل ملسو هيلع هللا ىلصاختس،اارتا ت اور لومعالت زدنیگ ہشیمہ رپونر رےہ۔ آپادنز تسشن و رب

ق رقآؿ یہ ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصےک االخؼ رکامیہن ےسیک ےھت؟ آپ ریض اہلل اہنع ےن رفامای: آپملسو هيلع هللا ىلصاہنع ےس یسک ےن وپاھچ ہک آپ

ل

خ

اک

رضحت ابزیدی اطسبیم رۃمح اہلل ہیلع اکی رعموػ وقؽ ےک اطمقب ،ےک اشعاقؿ ںیم ےس ضعب ےن اس دقر اریوی رفامیئ ہک میظعت اک درہج امکؽ اشخب۔ ملسو هيلع هللا ىلصآپ

اھت۔ ےن رخوبزہ ےسیک اھکایملسو هيلع هللا ىلصےن اسری زدنیگ رخوبزہ اھکےن ےس اس ےیل ززی ایک ہک اںیہن اس ابت اک ملع ہن وہ اکس ہک وضحر یبن ارکؾ

الع ہ دمحم اابقؽ یک زابؿ ویں یوای وہیئ:

رفد اکلم اطسبؾ در دیلقت

اانتجب از وخردؿ رخوبزہ رکد

14

رکےت وہ ے رضحت یلع ریض اہلل ہنع ےن اراشد رفامای: ےک االخملسو هيلع هللا ىلصوضحر یبن ارکؾ

ؼ رکامیہن اک ذرک یمح

۔لینھم عریکۃ ا اجود الناس صدرا، اصدق الناس لھجۃ، و 15

دؽ ےک بس ےس ڑبھ رک یخس، زابؿ ںیم بس ےس ڑبھ رک ےچس اور زماج ےک بس ےس ڑبھ رک رنؾ ےھت۔ ملسو هيلع هللا ىلصوضحر یبن ارکؾ

اس وک ھچ اس ادناز ںیم ایبؿ ایک ےہ: الع ہ اابقؽ یک زابؿ وسز ےن

اع آب و اخک ںیم ریتے وہظر ےس رفوغ

ولطع آاتفب وت ےن ذرہ ء رگی وک دای

16

یک ملسو هيلع هللا ىلصےک اطمہعل ےس ولعمؾ وہات ےہ ہک آپ ملسو هيلع هللا ىلصےک زماج ابمرک امجؽ اور الجؽ دوونں وصخایصت اسکیں اپیئ اجیت ںیھت۔ ریست ارلوسؽ ملسو هيلع هللا ىلصآپ

درہج اک نیسح ادتعاؽ اپای اجات اھت۔ سج ںیم آپ

یک تعیبط ابمرہک ںیم الجؽ ےس زایدہ امجؽ اپای اجات ےہ۔ ملسو هيلع هللا ىلصتعیبط ابمرہک ںیم الع

خااہن ادناز ےس ایبؿ ایک ےہ: الع ہب ن

ش

ن

دمحم اابقؽ ےن اس اک ویں

وشتک رجنس و میلس، ریتے الجؽ یک ومند

ےب اقنب رقف دینج و ابزیدی، ریتا امجؽ

17

وہ ابوصخلص آج ونوجاؿ لسن ابوصخلص سج ےلئسم ںیم التبم ےہوکااکفر احور ےن سج زیت ی ےس الگن ےہ ،اترخی ںیم اس یک ریظن ںیہن یتلم۔ دور احور ںیم آزادی ااکفر

بج وہ اعمرشے ںیم دنی یک فرح فرح یک وتاحیجت اور ارفاد وک ت و رکدار اور ارفاد اک ان انلم ےہ۔ االخؼ ہنسح ےس دور ےہ اور اس یک وہج ونوجاونں یک درتس ریس

اد ےک دنھپہء آزادںیم یہ اس اک آاغز وہ اکچ اھت۔ دہعالع ہ دمحم اابقؽدےتھکی ںیہ وت دنی ےس یہ دور ےلچ اجےت ںیہ۔ ںیم یص

ی املسمؿ ےک ،اسنھپ دھکی رک آپ

معن

:رفامےت ںیہآزادی یک واض ت رکےت وہ ے

وک وٹےکاملسمؿرجآت ہکےہ سک یک ہی

ااکفریک تمعن

ےہدخادادرحی

اچتہ وت ےبعک وک آشت دکہ اپرس

اچےہ وت رکے اس ںیم رفیگ منص آابد

وک ابزہچیءاتولی انبرکرقآؿ

اچےتہ وت وخد اک اتزہ رشتعی رکے ااجید

اک فرہف امتاش ےہ تکلمم دنہ ںیم

!االسؾ ےہ وبحمس ،املسمؿ ےہ آزاد

18

رفامےت ںیہ: ایہل ںیم یہ التش ایک ۔آپ

الع ہ دمحم اابقؽ اس ےلئسم اک لح ااکحؾ

اپدنبی دقتری ہک اپدنبی اکحؾ

شلہ لکشم ںیہن ےہ رمد رخد دنممہی

اک آؿ ںیم وس ابر دبؽ اجیت ےہ دقتری

ایھب وخردنسےہاس اک مقلد ایھب انوخش،

دقتری ےک اپدنب ابناتت وامجدات

ومنم طقف ااکحؾ ایہل اک ےہ اپدنب

19

ااسنین االخیق ادقار،ومالان الجؽ ادلنی رویم اور رکف اابقؽ 3

یک ذات ابرباکت ےس رضحت اوسی ملسو هيلع هللا ىلصاالخؼ اکہلم یک التش ںیم اابقؽ ومالان الجؽ ادلنی رویم ےک رمدی ےتنب داھکیئ دےتی ںیہ۔ ےسی اترخی ےن وضحر یبن ارکؾ

یہ ومالان الجؽ ادلنی رویم ےس ضیف الع ہ ڈارٹک دمحم اابقؽ رقین وک دع اکمین اور ابزیدی اطسبیم اوررضحت اوبانسحل رخاقین وک دع زامین ےک ابووجد ضیف ےتیل داھکی، وےسی

ےن احلص ایک ےہ۔

یک اچتہ و تبحم ںیہن وت اس یک زدنیگ یھب ےب اعمین وہ یگ وہ دب بیصن اع ربزخ اور ملسو هيلع هللا ىلصرضحت ومالان الجؽ ادلنی رویم رفامےت ںیہ: سا ز یسک ےک دؽ ںیم وضحر

وؾ رےہ اگ۔ سآرخت ںیم یھب، رتمح ایہل ےس رحم

20

یہ یھت ۔ ایس قشع، امیلعتت، رکدار اور رکف اک سکع رضحت ملسو هيلع هللا ىلصرضحت ومالان الجؽ ادلنی رویم ےک اسھت الع ہ دمحم اابقؽ یک یبلق و یبح قلعت یک اینبد قشع روسؽ

الع ہ اابقؽ یک تیصخش ونف ںیم رظن آات ےہ۔

ضرض زگار وہےت ںیہ: الع ہ اابقؽ وضحبر سمش و رویم ھچ اس فرح ےس

وؾ آوررطمب زغےل، ےتیب از رم د ر

ربتزیے ات وغہط زمن اک من در آشت

21

وؾ )رطماب! وکیئ اک زغؽ ای رعش اری ر

اتریمی اجں وغہط زؿ وہ آشت ربتزی ںیم(

ہ اابقؽ: رضحت ومالان رویم اور الع

زریک اگنہ ےن ہی دھکی ایل اھت الع ہ دمحم اابقؽ ےک زندکی وخدی اک رس ادراک اور تقیقح اک اجانن ےہ۔ ہی رصػ فشک اور ودجاؿ یہ ےس نکمم ےہ۔ الع ہ دمحماابقؽ یک

ق ےک اکلم ومنہن یک اریوی ، ومالان الجؽ ادلنی رویم ےک یم ںیم یہ ےہ۔

ل

خ

ہک

ویم وک اانپ رواحین اری ام ےت ےھت۔ فشک اور ودجاؿ ےک ذر ےع ادراک تقیقح ےک دع وصوہ وہج یف حیحص ونعمں ںیم ےہ،سالع ہ دمحم اابقؽ ، ومالان الجؽ ادلنی ر

یقیقح ےک امتؾ ااکحؾ یک اریوی رکات ےہ۔ ساعقش وہ اجات ےہ ہک ہب رتبغ امتؾ وبحمب

22

ؾ یک تیصخش و االخؼ رپ ڑپی، الع ہ اابقؽ وبؽ اےھٹ، ا ز وموجدہ دور ےک ونوجاونں وک اانپ الع ہ اابقؽ یک رظن بج ومالان رو

ہمغن رویم ےس رسیم آ اتکس ےہ۔ رکدار درتس رکان ےہ۔ وہ اینبدی االخیق رکدار، وجرہ وج امیض ےک ددنھوکلں ںیم ںیہک وھک ایگ ےہ، رصػ الع ہ دمحم اابقؽ یک رظن ںیم

الع ہ اابقؽ اس رکف یک ایبؿ رکےت وہ ے رفامےت ںیہ:

اب کت! طلغ ہ ر ےہ رتی مشچ مین ابز

راز اب کت!رتا ووجد رتے واےطس ےہ

اب کت! رتا اینز ںیہن آانش ے انز

ہک ےہ ایقؾ ےس اخیل رتی امنز اب کت!

گ

ہ اتر ےہ ریتی

ست س

وخدی اک اسز اب کت!

ویم ےس ےب اینز اب کت!ہک وت ےہ ہمغن ر

23

اباالخؼ ااسنؿ ،اکی اعقش اس وھجیٹ داین ںیم، اہجں دلج، رفبی،عملم اکری اور سفن رپیتس اک ابزار ےہ، ومالان الجؽ اددلنی رویم یک رظن ںیم بس ےس ابرکدار اور

ہ اکلم یہ رسااجنؾ دے یتکس ےہ۔ ہفسلف یک وماگشایفں ،لقع یک ایعرایں اور سفن یک ایعایشں یھبک ااسنؿ ےک یقیقح یہ وہ اتکس ےہ۔ ہی اکؾ رصػ اس نمض ںیم اگن

اشیین اک دماوا ےہ۔ رکدار و نف درتس ںیہن رےنہ دںیتی۔ اؿ بس اک العج الع ہ دمحم اابقؽ یک رظن ںیم قشع اک وہ رتایؼ ےہ وج رہ امیبری اک العج اور رہ رپ

ی اور رمد دروشی یک تقیقح یک فرػ ااشرۃ رکےت وہ ے اابقؽ الع ہ دمحم

ی ققخ

رفامےت ںیہ: اعقش

رفدوس ںیم رویم ےس ہی اتہک اھت انسیئ

رشمؼ ںیم ایھب کت ےہ ویہ اکہس، ویہ آش

الحج یک نکیل ہی رواتی ےہ ہک آرخ

!اک رمد دنلق ر ےن ایک راز وخدی افش

24

ی زیخ ااشرے ےیک ںیہ، وصیف یک ذینہ لیمکت اک اقمؾ ایک ےہ اس ےک

معن

ویم ےن وج رہ قشع یک رعتفی اور اس یک امتیہ یک فرػ قلعت دو رعش یاہتی دؽ سومالان ر

ںیشن ںیہ۔س

25

آدیم ددی اتس ابیق وپتس اتس

دی آؿ اب د ہک ددی دوتس اتس

را در دگاز ادنر رصبہلمج نت

رظن در در رظن رو در رظن رو

26

الع ہ اابقؽ ھچ اس فرح رتامجین رفامےت ںیہ:

رخد ےک اپس ریخ ےک وسا ھچ اور ںیہن

ریتا العج رظن ےک وسا ھچ اور ںیہن

27

رھکنا نپ اطع رکیت ےہ۔ وہ رضحت ومالان الجؽ ادلنی رویم یک رظن ںیم کین ولیوں یک تگنس و تبحص ااسنؿ وک االج انب دہ ی ےہ۔ اےس اپک اصػ رکیت ےہ اور اےس

وہج ےہ ہک آپ رفامےت ںیہ: سکین ولیوں یک رقتب ےس ہشیمہ افدئہ وہات ےہ۔

28

اور تبسن سمش ربتزی ہن یتلم وت وہ یھبک ومال ے روؾ ہن ےتنب۔داین ںیم زہار اع دیپا وہ ے اور امکل یقیقح ےس اج ملسو هيلع هللا ىلصا ز ومالان الجؽ اددلنی رویم وک تبسن روسؽ

آج کت ومال ے روؾ ےک بقل ےس اید ومالان الجؽ ادلنی رویم یہ ےیک اجےت ںیہ۔ ےلم رگم

ومولی رہ زگ دشنس ومال ے روؾس

دشن ات الغؾ سمش ربتزی

29

، ومالان الجؽ ادلنی رویم ےک اوقاؽ ںیم رمضم ےہ۔ آدتیم اک وہ ہفسلف ےسج الع ہ اابقؽ ےن ایل ےہ ج

ت کپ

اس ےک اطمقب آدیم ےک ےیل ااسنین اینبدی االخؼ اک اکی

ےس دوری ںیم ےہ۔ تیم،وتفیص دخاودنی ےک وسا ھچ یھب ںیہن۔ ااسنتین اک امکؽ وخػ دخا ںیم ےہ۔ ااسنین واقر ،مک وبےنل ںیم ےہ۔ ااسنین اپزیکیگ، انگوہںآد

بش ںیم ےہ۔ ااسنتین اک ضروج، ربص ںیم ےہ۔ راز االخؼ، سلجم دورشی ےک ریغب رسیم ںیہن آ ےتکس۔ ااسنین ایحء،وہشوتں ےک رتک ںیم ےہ۔ ااسنین رعماج ،ایقؾ

رشػ و زعت اک ابثع ےہ۔ لسن ااسنین کین اور اکلم یک تبحص دواؾ کت ےل اجیت ےہ۔ اافنؼ ، ااسنؿ ےک راےتس ےک اصمبئ وک متخ رک داتی ےہ اور رتہبنی الکؾ ااسنین

دےیئ اج رےہ ںیہ۔ ہی ہفسلف االخؼ ومالان الجؽ ادلنی رویم ےک اؿ اوقاؽ یک رتامجین ےہ وج ذلی ںیم

رپ السؾ وہ۔۔۔!!ملسو هيلع هللا ىلصامتؾ رعتفی و وتفیص دخا ے وادح ےک ےیل ےہ اور اس ےک ربمغیپ .1

ںیم ںیہمت وتیص رکات وہں ےلھک اور ےپھچ دخا ےس ڈرےن یک۔۔۔ .2

اھکےن، وسےن ،وبےنل ںیم یمک رکو! .3

ور روہ! .4انگوہں ےس د

وہشوتں وک رتک رکو! .5

بش اور روزوں اک اامتہؾ رکو! .6ایقؾ

فرح ےک ااسنونں یک افجؤں وک ربداتش رکو! رہ .7

انداونں اور اعویمں یک مہ ینیشن وھچڑو! .8

وکینں، زبریوں یک تبحص اایتخر رکو! .9

رتہبنی آدیم وہ ےہ وج ولیوں وک عفن اچنہپ ے۔۔۔ .11

رتہبنی الکؾ وہ ےہ وج رصتخم اور دلیل واال وہ۔۔۔ .11

30

س، 1

م

لش

7ارقلآؿ،وسرۃ ا

2

327ااکدیم الوہر،ص اابقؽ ، (ابؽ ربجلی ،)ت اابقؽایلک

3

315ااضی،) ابگن درا(،ص

4

378(،صابؽ ربجلیااضی،)

5

117، (ابگن درا،)ااضی

6

ل، رتہمج:ہفیلخ دبع امیکحل، دار اعبطل اجہعم امثعہین، دیحر آابد، دنک، شب

ن

131ء،ص 1934رصتخم اترخی ہفسلف ویانؿ، ڈارٹک ومہلی

7

119، ص (ابگن دراایلکت اابقؽ،)

8

13ڈارٹک دمحم اطرہ ااقلدری، اابقؽ اک رمد ومنم، اہنمج ارقلآؿ یلبپ زنشیک،الوہر،ص

9

The Reconstruction of Religious Islamic Thought, Allama Muhammad Iqbal, Oxford University Press,P119

10

112، ص (ابگن دراایلکت اابقؽ،)

11

113صااضی،

12

5املقل ارقلآؿ،

13 میلک(، ااضی)ایلکت اابقؽ،

573ص ،ورب

14

42صونثمی ارسار وخدی،الع ہ دمحم اابقؽ،وینین میٹس رپسی،الوہر،

15

3638رمق: :599،ص5دلجی، ااجلعم احیحصل، اوباب اانملبق،رتذم

16

4ایلکت اابقؽ، ص

17

،ااضیایلکت اابقؽ

18 میلکاابقؽ،) تایلک

575(، صورب

19 میلکاابقؽ،) تایلک

577(، صورب

20

64ص کب اکررن وشروؾ،کب رٹسٹی،ملہج ،اکحایت رویم، ومالان الجؽ ادلنی رویم،

21

اابقؽ،) ایپؾ رشمؼ(، ص تایلک

22

44ص ااضی،اکحایت رویم، ومالان الجؽ ادلنی رویم،

23

میلک(، ص 633ایلکت اابقؽ،) ورب

24

631ص ااضی،

25

45-44صااضی،اکحایت رویم، ومالان الجؽ ادلنی رویم،

26

45ص ااضی،

27

45ص ااضی،

28

62ص ااضی،

29

534دویاؿ سمش، ومولی، زغایلت، ص

30

22صااضی،اکحایت رویم، ومالان الجؽ ادلنی رویم،