Szkolenie realizowane w ramach projektu współfinansowanego przez UE z EFS: Kompleksowy system doskonalenia nauczycieli drogą do sukcesu szkół powiatu wołowskiego

Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Priorytet III Wysoka jakość systemu oświaty. Działalnie 3.5. Kompleksowe wspomaganie rozwoju szkół

Agresja i przemoc w szkole - formy występowania, częstotliwość, interwencja

Jakub Kołodziejczyk

Treści wykładu

Kwestie definicyjne – agresja, przemoc, formy zachowań agresywnych

Wiedza o agresji i przemocy w polskich szkołach Strategie systemowego działania i interwencji

Podstawy teoretyczne. Agresja vs. przemoc

•celowe zachowanie, •skierowane przeciwko

komuś lub czemuś, •przynosi szeroko

rozumianą szkodę.

Agresja

Podstawy teoretyczne. Typologia zachowań agresywnych

• obrażanie • wyzwiska • ośmieszanie • brutalne dokuczanie i szyderstwa • rozsiewanie złośliwych plotek • Wysyłanie obraźliwych esemesów lub e-maili

Agresja werbalna

•bicie, •kopanie •opluwanie, •posługiwanie się niebezpiecznymi narzędziami

Agresja fizyczna

• zastraszające gesty, grożenie • uporczywe wpatrywanie się w ofiarę • ostentacyjne odwracania się plecami do kogoś, komu

chce się pokazać, że jest niemile widziany

Agresja pozawerbalna

Proaktywna agresja w szkołach Celowe zachowania agresywne Niesprowokowana chęć skrzywdzenia lub

przymuszenia Pozytywne oczekiwania wobec efektów agresji Typ „luzaka” i „maczo” Często postrzegany przez rówieśników jako lider z

poczuciem humoru Większe ryzyko popadnięcia w przestępczość niż w

przypadku zachowań nieagresywnych lub agresji reaktywnej

Najskuteczniejszą metodą oddziaływania jest efektywny nadzór

Zob. Walters, 2005

Reaktywna agresja w szkołach Nieplanowana, impulsywna agresja Cechy charakterystyczne: Wybuchowość Nieumiejętność kontrolowania emocji Zewnętrzny punkt kontroli Odrzucenie przez rówieśników Zaburzone przetwarzanie informacji Najwięcej problemów dyscyplinarnych w szkole

Funkcje agresji Redukcja napięcia emocjonalnego Poznawcza Forma utrzymania zasad życia społecznego W służbie potrzeb Biologicznych Społecznych

Prawidłowości związane z agresją dzieci i młodzieży Zmniejsza się wraz z wiekiem Częściej ofiarami zachowań agresywnych są chłopcy

niż dziewczynki Częściej występują werbalne zachowania agresywne

niż fizyczne

Rozwój agresywnego zachowanie w dzieciństwie

0 5

10 15 20 25 30 35 40 45

%

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Wiek (w latach)

Dziewczynki Chłopcy

Częstotliwość agresji fizycznej stopniowo spada w wieku od 2 do 12 lat (Tremblay & LeMarquand, 2001)

Nasilenie zachowań agresywnych w przekroju typów placówek (szkoły podstawowe n =22678, gimnazja n =22741, szkoły ponadgimnazjalne n =13025). Źródło: opracowanie własne.

3,4%

2,6%

3,2%

8,0%

9,4%

11,0%

21,9%

21,6%

6,7%

7,0%

6,9%

15,9%

16,3%

20,2%

35,5%

43,6%

5,6%

12,0%

8,3%

12,4%

17,6%

25,7%

34,8%

46,9%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0%

Uczestniczyłeś/aś w bójce z innymi uczniami, w którejużywano niebezpiecznego narzędzia.

Zostałaś/eś pobita/y.

Inni uczniowie zmuszali Cię do kupowania czegoś za Twojewłasne pieniądze lub oddawania im Twoich rzeczy.

Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą Internetu lubtelefonów komórkowych.

Ukradziono Ci jakiś przedmiot lub pieniądze.

Inni uczniowie celowo wykluczali Cię z grupy/ nie zadawalisię z Tobą.

Inni uczniowie zachowywali się wobec Ciebie w sposób,który odbierałaś/eś jako nieprzyjemny.

Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec Ciebienieprzyjemnych przezwisk.

szkoła podstawowa gimnazjum szkoła ponadgimnazjalna

Regionalne zróżnicowanie doświadczania agresji przez uczniów

Podstawy teoretyczne. Agresja vs. przemoc

•Celowe zachowanie skierowane przeciwko komuś lub czemuś, przynosi szeroko rozumianą szkodę

Agresja

•Niechciane, zamierzone, agresywne zachowanie, które wiąże się z rzeczywistą lub domniemaną nierównowagą sił, które powtarzane jest cyklicznie (D. Olweus 1993)

Przemoc

Przemoc Współcześnie przemoc określa się jako szczególną postać zachowania agresywnego (Cornell 2006), którą cechuje: intencja skrzywdzenia, powtarzalność, nierównowaga sił, jest niesprowokowana.

75,3

56,0

52,8

10,1

17,4

21,7

7,0

10,3

9,9

7,6

16,3

15,6

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Szkoła pondgimnazjalna

Gimnazjum

Szkoła podstawowa

Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec Ciebie nieprzyjemnych przezwisk – woj.

dolnośląskie

ani razu raz 2-3 razy 4 razy lub więcej

89,2

82,5

87,8

5,7

8,7

8,8

3,0

4,7

1,7

2,1

4,1

1,6

70% 75% 80% 85% 90% 95% 100%

Szkoła pondgimnazjalna

Gimnazjum

Szkoła podstawowa

Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych –

woj. dolnośląskie

ani razu raz 2-3 razy 4 razy lub więcej

97,8

93,8

87,8

1,1

3,6

7,0

0,7

1,3

3,0

0,4

1,3

2,3

80% 85% 90% 95% 100%

Szkoła pondgimnazjalna

Gimnazjum

Szkoła podstawowa

Zostałeś pobity – woj. dolnośląskie

ani razu raz 2-3 razy 4 razy lub więcej

Skutki agresji i przemocy Występowanie agresji i przemocy w szkole wiąże się z: mniejszym poczuciem bezpieczeństwa dzieci i młodzieży, konsekwencjami dla rozwoju psychicznego zarówno ofiar,

jak i sprawców (Kaltiala-Heino i in. 2000), problemami w relacjach społecznych (Graham, Bellmore,

Juvonen 2003), negatywnym wpływem na wyniki edukacyjne (Glew i in.

2005).

Macierz korelacji współczynnika tau Kendalla dla różnych form agresji **korelacja istotna na poziomie p<0,001 (na podstawie danych z roku szkolnego 2012/2013)

1 2 3 4 5 6 7 8 9

1. Inni uczniowie obrażali Cię, używali wobec Ciebie nieprzyjemnych przezwisk

1,000 ,515** ,410** ,327** ,227** ,245** ,347** ,329** ,185**

2. Inni uczniowie robili Ci kawały, dowcipy, które odbierałeś jako nieprzyjemne

1,000 ,379** ,293** ,216** ,209** ,339** ,307** ,202**

3. Inni uczniowie celowo wykluczali Cię z grupy nie zadawali się z Tobą

1,000 ,307** ,205** ,226** ,260** ,260** ,172**

4. Inni uczniowie obrażali Cię za pomocą Internetu lub telefonów komórkowych

1,000 ,227** ,229** ,275** ,218** ,171**

5. Ukradziono Ci jakiś przedmiot lub pieniądze

1,000 ,212** ,353** ,223** ,215**

6. Inni uczniowie zmuszali Cię do kupowania czegoś za Twoje własne pieniądze lub oddawania im Twoich rzeczy

1,000 ,270** ,244** ,257**

7. Umyślnie zniszczono rzecz należącą do Ciebie

1,000 ,277** ,215**

8. Zostałeś pobity 1,000 ,313** 9. Uczestniczyłeś(aś) w bójce z innymi uczniami, gdzie używano niebezpiecznego narzędzia

1,000

Rekomendacje Przeciwdziałanie werbalnym zachowaniom agresywnym

(przezywaniu, ośmieszaniu itd.). Dostosowanie działań profilaktycznych do wieku i płci

uczniów. Zróżnicowanie i dostosowanie działań do dwóch typów

sytuacji: agresji i przemocy rówieśniczej. Stworzenie systemu pomocy uczniom, którzy są ofiarami

przemocy rówieśniczej.

Socjo-ekologiczne podejście do agresji i przemocy

Kultura

Uczeń Rodzina Rówieśnicy Szkoła Społeczność lokalna

Kultura

Ukierunkowanie szkolnych strategii przeciwdziałania agresji i przemocy

- Strategie interwencji wyróżnione ze względu na metodę oddziaływań Podejście moralistyczne Podejście humanistyczne/rozwojowe Podejście legalistyczne

21

Ukierunkowanie szkolnych strategii przeciwdziałania agresji i przemocy

- Strategie nakierowane na „odbiorcę” (ofiara, agresor, świadkowie)

- Strategie wyróżnione ze względu na poziom oddziaływań (szkoła, klasa, jednostka)

- Strategie interwencji wyróżnione ze względu na metodę oddziaływań

22

Profilaktyka ukierunkowana na wspieranie dobrych wzorców zachowania

23

Poziom I: profilaktyka uniwersalna – wszyscy uczniowie, wszędzie – szkolny kodeks – klasowe reguły i konsekwencje – nauka o emocjach i zachowaniach społecznych

Poziom II: profilaktyka selektywna. – niektórzy uczniowie (zagrożeni) – klasowe interwencje behawioralne – treningi w małych grupach

Poziom III: profilaktyka wskazująca. – pojedynczy uczniowie – szkolne interwencje oparte na funkcjonalnej ocenie zachowania – kliniczna terapia zewnętrzna

Rozwiązania systemowe w profilaktyce agresji i przemocy Wspieranie uczenia się wszystkich uczniów Zarządzanie klasą – (kultura, klimat klasy) Szkolny system dyscyplinarny (kodeks zachowania +

konsekwencje) Szkolny system motywacyjny

Reakcje na trudności dzieci Trudności uczniów Co robimy?

Nie umieją czytać Zajęcia kompensacyjne/ uczymy czytać

Mają trudności z matematyką Dodatkowe zajęcia z matematyki

Nie umieją się zachować/popełniają błędy w zachowaniu

Karzemy

Reaktywna agresja w szkołach Nieplanowana, impulsywna agresja Cechy charakterystyczne: Wybuchowość Nieumiejętność kontrolowania uczuć Zewnętrzny punkt kontroli Odrzucenie przez rówieśników Zaburzone przetwarzanie informacji Najwięcej problemów dyscyplinarnych w szkole

Zajęcia edukacyjne Radzenie sobie ze złością Rozwijanie umiejętności społecznych Rozwiązywanie konfliktów Rozwijanie empatii Reagowanie w sytuacjach przemocy Podnoszenie rozwoju moralnego uczniów

27

Podobieństwa i różnice w działaniach edukacyjnych kierowanych do młodszych i starszych uczniów

Treść jest dosyć podobna, ale podejście terapeutyczne do nastolatków jest oczywiście zupełnie inne

Potrzeba większej współpracy Mniej uwagi poświęca się kwestiom zarządzania

zachowaniem Możliwość bardziej zaawansowanych strategii

restrukturyzacji poznawczej Gra zazwyczaj toczy się o wyższą stawkę Mniejszy wpływ rodziców Czynniki zewnętrzne: uzależnienia, przestępczość,

problemy społeczne są inne i mają silniejsze oddziaływanie

Prewencja agresji reaktywnej w szkołach Szkoła podstawowa Nauczenie zasad Trening zarządzania zachowaniem w klasie Uczenie umiejętności społeczno-emocjonalnych Zapewnienie solidnego, stałego wsparcia

dydaktycznego Szkoły ponadpodstawowe Sprawdzanie obecności Trening umiejętności wychowawczych dla rodziców Trening umiejętności behawioralnych (w małych

grupach) powiązanych z deficytami społeczno-poznawczymi

Interwencja Reagowanie na każdy przejaw zachowania

agresywnego lub przemocy Prowadzenie indywidualnych rozmów

z ofiarą i agresorem Rozmowy ze świadkami zdarzenia Wsparcie dla ofiary Odwoływanie się do konsekwencji

30

Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej Przemoc rówieśnicza sama się nie kończy 10-15% to przeciętna skuteczność interwencji

nauczycieli w sytuacji przemocy rówieśniczej Metoda wspólnej sprawy Metoda bez obwiniania

Dziękuje za uwagę