aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu banja luka diplomski rad

Aktivnosti Zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

(Diplomski rad)

Banja Luka, maj, 2012. godine

DIPLOMSKI RADAktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka

SADRŽAJ

Strana:1. Uvod…………………………………………………………………………………………………………………………… 3

2. Aktivnosti Zavoda za transfuzijsku medicinu Banja Luka……………………………………………… 4

3. Zaključak…………………………………………………………………………………………………………………….. 20

Literatura…………………………………………………….……………………………………………………………………… 22

2 | S t r a n aBanja Luka, maj, 2012. godine


1. U V O D

Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske, Banja Luka je javna zdravstvena

ustanova, koja je počela sa radom 1. januara 2009. godine. ZZTM je referentna i nadležna

institucija za transfuzijsku medicinu, odnosno za vođenje dobrovoljnog davalaštva krvi u RS,

sa sjedištem u Banjaluci.

ZZTM vrši prikupljanje, testiranje, pripremu komponenti krvi, čuvanje i distribuciju

krvi namijenjene za transfuziju i pokriva potrebe za transfuziološkim liječenjem

stanovništva RS.

Slika 1. Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske (Banja Luka)

Zavod se nalazi u blizini Kliničkog centra (stara bolnica), preko puta Fonda

zdravstvenog osiguranja RS. Formiranjem ZZTM RS sve jedinice i službe organizaciono se

nalaze u sastavu Zavoda.

Organizacione jedinice Zavoda raspoređene su u 10 gradova RS.



2. AKTIVNOSTI ZAVODA ZA TRANSFUZIJSKU MEDICINU BANJA LUKA

Služba za transfuzijsku medicine Republike Srpske organizovana je po savremenom

modelu i poštujući principe samodovoljnosti, u svom radu oslanja se na dobrovoljne

(neplaćene) davaoce krvi. To je u skladu sa Strategijom obezbjeđenja sigurne krvi u RS, a

politiku i etičke principe definišu Međunarodna organizacija za transfuziju krvi (ISBT),

Svjetska zdravstvena organizacija (WHO) i Savjet Evrope, koji to definiše u Preporuci br. R95

i glasi:

“Donacija se smatra dobrovoljnom i nenaplativom, kada osoba daje krv, plazmu ili

ćelijske komponente svojom voljom i kada za to ne prima nadoknadu, bilo novčanu ili neku

koja se može smatrati zamjenom za novac. Zamjenom za novac smatra se uzimanje

slobodnih dana na poslu, osim kada to nije neophodno zbog davanja ili putovanja.

Simbolični poklončići, osvježenje ili nadoknada putnih troškova u skladu su sa dobrovoljnim i

nenaplaćenim davalaštvom. ”

Djelatnost transfuzijske medicine u Republici obavljaju:

1. Zavod za transfuzijsku medicinu Republike Srpske, kao referentna i samostalna

zdravstvena ustanova koja vrši prikupljanje, obradu i distribuciju krvi i krvnih

komponenti, sa sjedištem u Banjoj Luci,

2. centri za transfuzijsku medicinu u sastavu Zavoda koji imaju sjedište u Banjoj Luci,

Doboju, Bijeljini i Trebinju (u daljem tekstu: centri) i

3. bolničke službe za transfuzijsku medicinu.

Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka sprovodi različitu transfuziološku

djelatnost, što obuhvata planiranje, prikupljanje, testiranje, preradu krvi i komponenata

krvi bez obzira na njihovu namjenu, kao i čuvanje, upravljanje, distribuciju, snadbjevanje i

izdavanje krvi, te komponenata krvi namjenjenih transfuziji.



Zavod, osnovan za teritoriju Republike Srpske, pored poslova utvrđenih zakonom

kojim se uređuje zdravstvena zaštita, obavlja i sljedeće aktivnosti:

– koordinira, usklađuje i povezuje rad ovlašćene transfuziološke ustanove i bolničke

banke krvi pri stacionarnim zdravstvenim ustanovama;

– usklađuje obavljanje transfuziološke djelatnosti vezane za izbor davaoca krvi,

prikupljanje, testiranje, preradu, čuvanje, distribuciju i izdavanje krvi i komponenata

krvi za kliničku upotrebu, kao i nadzor nad ozbiljnim neželjenim događajima

odnosno ozbiljnim neželjenim reakcijama u vezi sa transfuzijom krvi;

– vodi jedinstveni zdravstveni informacioni sistem u oblasti transfuziološke

djelatnosti;

– prikuplja krvnu plazmu i vrši prijem krvne plazme od ovlašćenih transfuzioloških

ustanova za proizvodnju lijekova iz krvne plazme;

– sarađuje sa međunarodnim organizacijama u oblasti transfuziološke djelatnosti.

Slika 2. Aktivnost prilikom dobrovoljnog davanja krvi

Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka je ovlašćena transfuziološka ustanova i

bolnička banka krvi koja je dužna da uspostavi i održava sistem kvaliteta obavljanja

transfuziološke djelatnosti, odnosno određenih poslova transfuziološke djelatnosti i da se u

svom radu pridržava Dobre proizvođačke prakse, odnosno Dobre laboratorijske prakse.



U Republici Srpskoj se godišnje prikupi oko 24 hiljade jedinica krvi, što čini nešto

manje od 18 donacija na 1000 stanovnika Od toga oko 30% krvi prikupi se dobrovoljnim

darivanjem krvi, a ostatak od 70% od namjen skih (porodičnih) davalaca krvi. Takav odnos

je nepovoljan, otežava funkcionisanje i ne omogućava postojanje stalnih rezervi krvi. Prema

preporukama SZO i Savjeta Evrope, svu krv bi trebalo prikupiti od dobrovoljnih davalaca

krvi. Najveći dio te krvi sakupi se u Zavodu za transfuzijsku medicinu Banja Luka.

Statistika u RS je pokazala da krv prikupljena od dobrovoljnih davalaca krvi sigurnija,

da postoji znatno manji procenat reaktivnosti na rezultate testiranja na transmisivne bolesti

u odnosu na porodične (namjenske) davaoce krvi. Osim toga i sa etičkog aspekta je

opravdano da krv daje onaj ko želi da daruje taj lijek dobrovoljno i bez koristoljublja, a ne

zato što je na to na neki način obavezan.

U svim transfuziološkim jedinacama u RS ukupno je zaposleno 96 zdravstvenih

radnika. Struktura medicinskog kadra izgleda ovako:

– 15 doktora medicine specijalista transfuziologije

– 5 doktora medicine na specijalizaciji iz transfuziologije

– 2 doktora medicine

– 8 viših medicinskih sestara (tehničara)

– 66 srednjih medicinskih sestara (tehničara)

U odnosu na zemlje u okruženju, Republika Srpska ima manji broj transfuziologa, tj.

ima 1,02 specijalistu transfuziologa na 100 000 stanovnika (Srbija ima 2,7/100,000, Crna

Gora 2/100,000, Hrvatska 1,8/100,000).

Manji broj transfuziologa se ogleda i kroz odnos broja zaposlenih medicinskih

sestara (tehničara) i broja transfuziologa, koji iznosi 4,93 prema 1. U okolnim zemljama taj

odnos je manji i iznosi i u Srbiji i u Crnoj Gori oko 3,6:1.



Najveći broj ljekara zaposlen je upravo u Zavodu za transfuziju krvi u Banja Luci (6

specijalista transfuziologije i 2 doktora medicine na specijalizaciji iz transfuziologije).

Uglavnom isto osoblje radi i po više poslova u službi. Nema posebnih mobilnih timova za

rad na terenu, već prema rasporedu i rotaciji učestvuju u akcijama dobrovoljnog darivanja

krvi na terenu.

Prostorni uslovi u kojima se nalazi Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka su

obnovljeni. Pravilnikom o uslovima za osnivanje zdravstvenih ustanova definisani su i

prostorni standardi za osnivanje transfuzioloških bolničkih službi.

Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka vrši kolekciju krvi, imunoserološko i

testiranje na markere transmisivnih bolesti (AIDS, hepatitis B i C, sifilis). Oprema kojom se

testira je različita: Banja Luka, Foča, Kasindo vrši testiranje automatskim aparatima,

Bijeljina i Doboj testiraju krv i automatskim i poluautomatskim aparatima, a u ostalim

transfuziološkim jedinicama (Prijedor, Gradiška, Zvornik, Trebinje, Nevesinje) testiranje je

poluautomatskim aparatima. Većina transfuzioloških službi (8/10) ima kriocentrifuge, što

omogućuje pripravljanje komponenata od krvi, i primjenu komponentne terapije u

transfuziološkom liječenju.

Zavod za transfuziju krvi u Banja Luci od maja mjeseca 2006. ima u upotrebi ćelijski

sepatator, koji omogućuje aferezno prikupljanje pojedinačnih komponenata od krvi.

Laminarnu komore, frižidere za duboko zamrzavanje (-80ºC) i vage miješalice za uzimanje

krvi, imaju samo Banja Luka i Trebinje. Miješalicu za trombocite, koja omogućava čuvanje

trombocita do 5 dana, imaju samo Banja Luka, Kasindo i Trebinje. Ukupno ima 18 frižidera

za čuvanje krvi i 13 zamrzivača za čuvanje plazme.

Jedino Zavod za transfuziju krvi u Banja Luci posjeduje vozilo za teren, ali je i ono

staro preko 20 godina i nije adekvatno. Ni jedna transfuziološka jedinica ne posjeduje

mobilne frižidere za terene sa kontrolisanim temperaturama, koji su neophodni da bi se krv

uzeta na terenu na bezbjedan način transportovala. Postoji značajna razlika u specifičnim

medicinskim sredstvima (testovima, reagensima, kesama za krv) koje se koriste u pojedinim

bolničkim transfuziološkim službama. Svaka bolnica ih zasebno uzima, i s obzirom da



mnoge bolnice nemaju dovoljno materijalnih sredstava da kupe najkvalitetnije proizvode

(koji su i najskuplji), dešava da se koriste i proizvodi nedovoljno visokog kvaliteta.

Izbor davalaca krvi jedan je od najvažnijih postupaka za obezbjeđenje sigurne

(bezbjedne) krvi i krvnih komponenata u Zavodu. Cilj je da se odredi da li je potencijalni

davalac krvi zdrav, radi zaštite davaoca i primaoca krvi. Samo zdrava osoba sa negativnom

anamnezom podesna je za davanje krvi. Svaki potencijalni davalac krvi, nakon registracije,

treba da se podvrgne proceduri provjere zdravlja. Neophodno je slijediti propisane

postupke i procedure za efikasan skrining davalaca. Adekvatan pristup davaocu i dobra

komunikacija značajni su za dobijanje važnih informacija. Izbor davalaca zasniva se na

medicinskoj anamnezi i pregledu doktora medicine.

Djelatnosti Zavoda za transfuzijsku medicinu Republike Srpske su:

– Učešće u promociji dobrovoljnog davalaštva krvi;

– Prikupljanje, procesiranje, čuvanje i distribucija krvi i krvnih komponenti;

– Laboratorijska ispitivanja;

– Edukacija i obuka kadrova;

– Naučna istraživanja;

– Kontrola racionalne primjene krvi i krvnih komponenti;

– Monitoring i praćenje efekata transfuzije i neželjenih reakcija;

– Donorske i terapijske aferezne procedure;

– Autologne transfuzije i

– Ispitivanje poremećaja hemostaze.



Registracija dobrovoljnih davalaca podrazumijeva dobru identifikaciju i to je jedan

od osnovnih ciljeva Zavoda. Preporučeni način je u okviru informacionog sistema pomoću

bar-kodova, kod nas službe podatke upisuju u karton davaoca krvi. Prijem i registraciju

davalaca vrše medicinski tehničari, koji su za to edukovani u službi.

Neophodni podaci prilikom registracije su: ime i prezime, ime jednog roditelja,

datum rođenja, pol, adresa, kontakt telefon, prethodno davanje, eventualno ranije

odbijanje i razlozi.

Mogući razlozi odbijanja davalaca prilikom registracije:

1. Ako je davalac mlađi od 18 ili stariji od 65 godina (za 1. davanje ne smije biti stariji

od 60 godina). Prihvatanje davalaca izvan ovih granica diskreciono je pravo doktora

specijaliste transfuziologa.

2. Tjelesna težina manja od propisanih 50kg.

3. Ako od prethodnog davanja krvi nije prošlo 3 mjeseca za muškarce ili 4 mjeseca za

žene.

4. Ako je evidentirano da je davalac trajno odbijen ili privremeno, a da taj period nije

istekao.

Medicinski tehničar zaposlen u Zavodu mora biti edukovan da u slučaju potrebe da

odbije davaoca na registraciji, to uradi krajnje ljubazno, uz pokazano poštovanje i

zahvalnost, a sve da se davalac ne bi osjećao neprijatno. Sva ostala zapažanja, vezana za

poremećaj ponašanja i neobičnosti, tehničar treba da prijavi doktoru koji je na pregledu

davalaca.

Aktivnosti tehničara u Zavodu za transfuzijsku medicinu Banja Luka je da podijeli

učesnicima već pripremljene upitnike i zamoliti ih da ih popune. Dobro uzeta medicinska

anamneza prvi je i osnovni korak ka sigurnoj krvi. Najsigurniji način provjere da su sva

potrebna pitanja postavljena davaocu krvi i da je na sve iskreno odgovorio jeste korištenje

Upitnika za davaoce krvi.



U RS postoji standardizovan i jedinstven za sve službe za transfuzijsku medicinu RS.

On sadrži osnovne podatke o davaocu krvi, opšta pitanja i pitanja vezana za infektivne rizike

od HIV, HBV, HCV i uzročnika sifilisa, saglasnost davaoca i potpis kojim potvrđuje sve

navedeno.

Prilikom izrade profila davaoca, koristi se metoda upitnika. Upitnik mora biti pisan

jezikom koji svi razumiju, pitanja moraju biti konkretna i da podrazumijevaju odgovore sa

DA i NE. Upitnike davaocima treba da podijeli tehničar na prijemu i da im bude na usluzi

oko načina popunjavanja. Nakon registracije, svakom davaocu treba da se uradi

određivanje nivoa hemoglobina u krvi ili hematokrit.

U RS radnim uputama standardizovana je i ova procedura i sve službe rade

određivanje nivoa hemoglobina iz kapilarne krvi jagodice prsta, pomoću aparata koji se

zove hemoglobinometar. Nivo hemoglobina u krvi moguće je odrediti i pomoću rastvora

bakarnog sulfata specifične težine 1035 za muškarce i 1025 za žene.

Po evropskim standardima minimalne vrijednosti hemoglobina prije davanja krvi za

muškarce treba da bude 135g/L ili 8,4mmol/L, a za žene 125g/L ili 7,8mmol/L i takva je

praksa i u Zavodu. Hematokrit za muškarce mora biti veći od 0,40, a za žene veći od 0,38.

Razlozi za odbijanje davalaca na laboratorijskom pregledu su:

1. Za muškarce – ako je hemoglobin manji od 135g/L

2. Za žene – ako je hemoglobin manji od 125g/L.

Ponovljene niske vrijednosti hemoglobina ili ekstremno visoke, kao i pad

hemoglobina za više od 20g/L između dva uzastopna davanja, zahtijevaju hematološko

ispitivanje davaoca i potrebno ga je uputiti porodičnom doktoru. Svi davaoci krvi koji prođu

laboratorijski pregled idu na pregled doktora medicine. Klasičan fizikalni pregled davaoca

nije moguć u praksi. Suština je u dobroj anamnezi, izgledu davaoca krvi i propisanom

pregledu. Inspekcijom obratiti pažnju na sljedeće:

– psihičku nestabilnost



– intoksikaciju alkoholom ili drogama

– slabu tjelesnu građu i malaksalost

– pothranjenost

– anemičnost, žutilo i cijanotičnost

– malokrvnost ili punokrvnost

– otežano disanje

– promjene na koži i sluznicama (koža naročito u kubitalnom predjelu, gdje će se vršiti

venepunkcija)

– povišena tjelesna temperature, koju treba izmjeriti elektronskim toplomjerom, koja

ne smije biti veća od 37,5oC, dok niža nema značaja

Svi nabrojani znaci razlog su za odbijanje davaoca, što treba uraditi na način da ne

izazovemo protivljenje davaoca ili ga destimulišemo za ponovni dolazak. Podatak ili sumnja

na injekciono uzimanje opojnih sredstava razlog su da davalac bude trajno odbijen.

Popunjeni Upitnik za davaoce doktor zaposlen u TZTM Banja Luka mora detaljno

analizirati i naročito obratiti pažnju na odgovore koji upućuju na razloge za odbijanje

davaoca. Zadržati se na tim odgovorima i još jednom davaocu postaviti isto pitanje, da bi

potvrdio svoj odgovor. Ukoliko je negativna medicinska anamneza, pristupiti pregledu

davaoca.

Puls – mjeriti tokom 15 sekundi, izmjereni broj pomnožiti sa 4, uz regularan ritam

frekvencija treba da bude između 50 i 100 otkucaja u minuti. Kod sportista može da bude i

niži od 50. Krvni pritisak – poremećaj vrijednosti krvnog pritiska, u smislu hipo- ili hiper-

tenzije, razlog su za odbijanje davalaca. Po prihvaćenim standardima, sistolni pritisak ne

smije biti manji od 90mmHg, niti veći od 180mmHg, dok dijastolni mora biti između 50 i

90mmHg.



Auskultacija srca i pluća – omogućava da se uoče sve promjene i patološka stanja,

zbog kojih bi davalac krvi trebao biti odbijen, radi zaštite njihovog zdravlja i zdravlja

primaoca. Kod svakog patološkog nalaza, davaoca uputiti porodičnom doktoru radi

dijagnostike i potrebne terapije.

Doktor medicine (specijalizant ili specijalista transfuziologije) nakon pregleda odobri

davanje, čime snosi odgovornost za svakog davaoca krvi. Kod svakog patološkog nalaza,

doktor je u obavezi da to zabilježi u dosije davaoca i ovjeri potpisom. Davaocima koji ne

ispunjavaju uslove moraju se objasniti razlozi odbijanja, kao i da li ikada mogu ponovo doći

kao davalac.

Medicinska anamneza i Upitnik za davaoce krvi, laboratorijski i fizikalni pregled pri

izboru davalaca imaju za cilj zaštitu davaoca i primaoca krvi. Od velikog značaja je podatak

da li je davalac ranije davao krv, plazmu ili trombocite, čime bismo odredili pristup

davaocu. Za davaoce koji prvi put daju krv procedura mora biti kompletna i detaljna. Za

višestruke davaoce koristimo kraću proceduru, u principu sva pitanja se odnose na period

od posljednjeg davanja do momenta pregleda.

Propisani normativi koji se moraju poštovati u svim jedinicama ZAvoda za

transfuzijsku medicinu RS služe da zaštite zdravlje davaoca. Podsjetićemo na neke koje smo

već opisali i koji se poštuju u ZZTM Banja Luka:

1. starosna dob (18-65 godina, za 1. davanje do 60 godina)

2. tjelesna težina (veća od 50 kilograma)

3. interval između dva davanja (za muškarce - najmanje 3 mjeseca, za žene - najmanje 4

mjeseca)

4. količina darovane krvi – po svjetskim standardima količina uzete krvi ne smije preći

500ml krvi (450 + 20-30ml za analize) ili 13% od procijenjenog volumena krvi trudnice

ne mogu davati krv, porodilje nakon godinu dana, a šest mjeseci nakon abortusa, niti

za vrijeme menstrualnog ciklusa



5. davaoci nakon većih hirurških intervencija mogu dati krv poslije šest mjeseci, a ako su

primali krv ili krvne komponente nakon godinu dana

6. ozbiljna oboljenja srca (koronarna bolest, srčani infarkt, aritmije, miokardiopatije)

razlog su odbijanja davaoca

7. oboljenja pluća (aktivna tuberkuloza, hronični bronhitis, astma, upale pluća)

8. upalne i hronične bolesti jetre razlog su za odbijanje davaoca

9. hronične upale bubrega su kontraindikacija za davanje krvi

10. epilepsija i konvulzivni poremećaji su razlog za vraćanje

11. uzimanje lijekova u principu nije štetno za primaoca, ali je bitno odrediti razlog

uzimanja lijeka, tako da odbijanje zavisi od prirode i toka bolesti, tako da procjenu i

konačnu odluku donosi transfuziolog.

Najveći broj jedinica krvi prikupi se upravo u Zavodu za transfuzijsku medicinu u

Banja Luci. U 2006. godini u toj ustanovi prikupljeno je 8.138 jedinica krvi, što čini 33,65%

prikupljenih doza u Republici Srpskoj. Prosječni dnevni broj prikupljenih doza krvi u

Republici Srpskoj je 67, od toga u Banja Luci prosječno dnevno se prikupi 22 jedinice krvi.

Od ukupno prikupljene krvi oko 29 % jedinica krvi prikupi se u akcijama

dobrovoljnog darivanja krvi, i drugim vidovima dobrovoljnog darivanja.Ostatak se odnosi na

tzv. namjenska ili porodična davanja. Velike su razlike u zastupljenosti dobrovoljnog

davalaštva krvi, i ono se razlikuje.

Transfuziološke službe su u prošlom periodu, uključujući i ZZTM Banja Luka bile

različito tehnički opremljene i imaju različite tehničke mogućnosti, naročito u pripremanju

komponenti krvi. Formiranjem Zavoda, centralizovana je nabavka materijala za rad (kese

za krv, serumi za laboratorijski rad, testovi za transmisivne bolesti itd.). Na taj način

omogućeno je da sve službe za transfuziju dobiju isti kvalitetan materijal za rad u

potrebnim količinama.



Tabela 1. Pregled prikupljenih doza krvi i pripremljenih komponenti od krvi po

transfuziološkim jedinicama

Nabavka nove opreme je omogućila standardizaciju rada u svim laboratorijama i

uvođenje novih procedura u rad, npr. za sve službe su nabavljene vagice-mješalice za

uzimanje krvi, koje mjere protok uzete krvi od davaoca, što je omogućilo standardizaciju

uzetih doza krvi uz optimalan omjer uzete krvi i antikoagulantne otopine u kesi za krv.

Takođe, za sve službe su nabavljeni sileri za zavarivanje crijeva na kesama za krv. Time smo

unaprijedili pripremanje komponenti krvi na siguran i kvalitetan način.

Nabavljeni su prenosivi, transportni frižideri za krv, sa kontrolisanom

temperaturom, što olakšava transport krvi do najudaljenijih službi Zavoda, a na siguran

način. Nabavljeno je i nekoliko namjenskih frižidera za krv, zamrzivača za brzo zamrzavanje

plazme, mješalice za trombocite, aparati za suvo otapanje plazme. Zavod je dobio aparat

za intraoperativno spasavanje krvi, kao donaciju.

Za obavljanje imunoseroloških analiza u laboratoriji, uvedena je nova metoda

aglutinacije u gelu (za krvne grupe davalaca, pacijenata i beba, skrining (screening) antitijela



i identifikacija klinički značajnih antitijela, a nabavljen je i aparat za automatsko izvođenje

interreakcija pri izdavanju krvi pacijentima). Nabavljene su kese za inlajn (in line) filtraciju

krvi za leukodepleciju. Takve doze krvi su namijenjene prvenstveno djeci, pacijentima

senzibilisanim na leukocitne antigene, imunokompromitovanim pacijentima i pacijentima

koji se pripremaju za transplantaciju organa.

U stručnom pogledu, uočene su velike razlike u stručnom radu između pojedinih

službi za transfuziju. Zajedničkim trudom svih transfuziologa urađene su radne upute

prema preporukama Evropske unije i Svjetske zdravstvene organizacije, koje treba da

pomognu da se ujednači način rada i poboljša kvalitet rada u svim organizacionim

jedinicama Zavoda za transfuzijsku medicinu Republike Srpske.

U saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Zavod radi i

na uvođenju sistema kvaliteta u oblasti transfuzijske medicine. U toku je instalacija

softverskog programa u svim službama, kako bi se ostvario jedinstven informacioni sistem.

Prema „Strategiji“ i Zakonu, planirano je postojanje dva tipa transfuzioloških ustanova:

– Centri za transfuzijsku medicinu – koji bi radili na prikupljanju, procesiranju,

testiranju, čuvanju i distribuciji krvi (Banjaluka, Doboj, Bijeljina i Trebinje) i

– Bolničke službe u postojećim gradovima (10) koje bi radile izdavanje krvi i praćenje

posttransfuzionih reakcija.

Da bi ovakva organizacija zaživjela, potrebno je obezbijediti adekvatnu opremu,

prostor i kadar, a prema “Strategiji obezbjeđenja adekvatnih količina sigurne krvi u

Republici Srpskoj do 2015. godine”. Takođe, potrebno je raditi na uvođenju standarda

kvaliteta u svim segmentima rada Zavoda (prikupljanje, testiranje, obrada, čuvanje i

distribucija krvi i komponenti krvi). Potrebno je uraditi i usvojiti nacionalni program u

oblasti davalaštva krvi i sprovoditi kontinuiranu kampanju na promociji dobrovoljnog

davalaštva krvi. Zahvaljujući angažmanu, dovitljivosti, idejnosti i istrajnosti direktora dr

Gordane Guzijan, Zavod se takođe može pohvaliti na saradnji koja je ostvarena sa:



– Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite – od kojeg Zavod ima izuzetno veliku

podršku, razumijevanje i pomoć ministra i njegovih pomoćnika da se oblast

transfuzijske medicine reguliše u skladu sa savremenim direktivama Evropske unije i

Svjetske zdravstvene organizacije;

– U saradnji sa Fondom zdravstvenog osiguranja Republike Srpske FZO, prvi put se

usluge transfuzije posebno fakturišu što je regulisano Ugovorom sa Fondom što je,

takođe, veliki napredak u oblasti regulisanja i izmirenja obaveza Fonda prema

Zavodu;

– Zdravstvenim ustanovama - početkom godine potpisani su ugovori o saradnji

Zavoda i kliničkih centara i bolnica, što je znatno doprinijelo ostvarivanju strateških

ciljeva Zavoda i

– Crvenim krstom Republike Srpske i Udruženjem dobrovoljnih davalaca krvi – gdje se

redovno sarađuje na planu organizacije i sprovođenja akcija dobrovoljnog davanja

krvi. „ S obzirom na to da se samo zajedničkim radom može doprinijeti poboljšanju

statusa dobrovoljnih davalaca krvi i povećati njihov broj“

Uprkos velikim tranzicionim promjenama u našoj zemlji, procesu privatizacije i

teškoj ekonomskoj situaciji, u RS ipak postoji porast broja davanja krvi iz godine u godinu, a

profil prosječnog davaoca je muškarac, star izmedju 35 i 40 godina, srednjeg stručnog

obrazovanja.

Aktivnosti Zavoda uključuju i neke obaveze. Zavod je dužan da uspostavi i održava

sistem kvaliteta obavljanja transfuziološke djelatnosti. Standardi i mjere za uspostavljanje

sistema kvaliteta u obavljanju transfuziološke djelatnosti, odnosno određenih poslova

transfuziološke djelatnosti moraju biti usklađeni sa standardima medicinske struke u

obavljanju transfuziološke djelatnosti.

Zavod takođe utvrđuje mjere koje obezbjeđuju da se krv i komponente krvi

prikupljaju, testiraju, prerađuju, čuvaju, distribuiraju i izdaju na teritoriji RS, na način koji

omogućava praćenje krvi i komponenata krvi od davaoca krvi do primaoca krvi i obratno.



Zavod je dužan da obezbjedi sistem za identifikaciju svakog pojedinačnog uzimanja

krvi i svake pojedinačne jedinice krvi i komponente krvi, što omogućava potpuno praćenje

krvi i komponente krvi od davaoca krvi do primaoca krvi ili komponente krvi. Zavod mora

utvrditi mjere kojima se garantuje da je sistem koji se upotrebljava za označavanje krvi i

komponenata krvi, kao i svake pojedinačne jedinice krvi, koje se prikupljaju, testiraju,

prerađuju, čuvaju, distribuiraju i izdaju u skladu sa sistemom za identifikaciju.

Sistem praćenja, način označavanja, kao i druga pitanja od značaja za identifikaciju

svakog pojedinačnog uzimanja krvi, odnosno svake pojedinačne jedinice krvi, propisuje

ministar. Zavod je dužan da podatke kojima se obezbjeđuje potpuno praćenje svakog

pojedinačnog uzimanja krvi i svake pojedinačne jedinice krvi, čuva najmanje 30 godina.

Ukoliko pri upotrebi krvi ili komponenata krvi dođe do ozbiljnih neželjenih

događaja, odnosno ozbiljnih neželjenih reakcija, nadležni doktor medicine dužan je da o

tome obavjesti bolničku transfuziološku komisiju pri stacionarnoj zdravstvenoj ustanovi.

Jedan od ciljeva Zavoda je i promovisanje dobrovoljnog, anonimnog i neplaćenog

davalaštva krvi. U Zavod za transfuzijsku medicinu takođe dolaze žene u trudnoći, pacijenti

(u svrhu preoperativne obrade) i građani koji žele da utvrde svoju krvnu grupu i Rh faktor.

Potrebni dokumenti za žene u trudnoći, pacijente i građane su:

– uputnica od porodičnog ljekara koja je adekvatno ispunjena;

– ovjerena zdravstvena knjižica i l

– lična karta (rodni list kod maloljetnih lica).

Primjenjivanje preporuka Svjetske zdravstvene organizacije, Savjeta Evrope i

Standarda Internacionalnog udruženja za transfuziju krvi predstavlja imperativ za sve

zemlje. Zadatak Vlade i službe za transfuziju svake zemlje je da preduzme neophodne mjere

kako bi priprema, primjena i obezbjeđenje sistema kvaliteta kontrole bile u skladu sa

preporukama. Na osnovu ovih dokumenata, pokrenuta je izrada zakonske regulative u

oblasti transfuzijske medicine u Republici Srpskoj:



1. Strategija obezbjeđenja adekvatnih količina sigurne krvi u Republici Srpskoj do 2015.

god. („Službeni glasni RS“ br. 82/07)

2. Zakon o transfuzijskoj medicini („Službeni glasnik RS“ br. 1/08)

3. Pravilnik o privremenom isključivanju davaoca krvi („Službeni glasnik RS“ br. 111/09)

4. Pravilnik o sastavu i načinu rada Republičkog Komiteta za transfuzijsku medicinu

(„Službeni glasnik RS“ br. 107/09)

5. Pravilnik o utvrđivanju uslova na mjestu prikupljanja krvi („Službeni glasnik RS“ br.

107/09)

6. Pravilnik o vrsti i sadržaju zahvalnog obroka („Službeni glasnik RS“ br. 107/09)

7. Pravilnik o izmjenama i dopunama Pravilnika o sadržaju i obimu prava na zdravstvenu

zaštitu i participaciju („Službeni glasnik RS“ br. 38/10)

8. Zakon o radu

9. Zakon o zdravstvenoj zaštiti („Službeni glasnik RS“ br. 106/09)

10. Strategija razvoja zdravstva Republike Srpske za period 2009-2014. god. („Službeni

glasnik RS“ br. 102/09)

11. Zakon o evidencijama i statističkim istraživanjima u oblasti zdravstvene zaštite („Službeni

glasnik RS“ br. 53/07).

Aktivnosti Zavoda na ovom polju su poštovanje i primjena standarda iz ovih

dokumenata i adekvatno tumačenje istih.

Radi zaštite od bolesti koje se mogu prenijeti krvlju, u Zavodu se svakodnevno

sprovode mjere od kojih je najvažnije obučavanje zdravstvenih radnika o epidemiologiji,

načinu prenošenja i prevenciji infekcija HIV-om, virusima hepatitisa i dr. infektivnim

agensima koji se mogu naći u krvi. Rutinska primjena opštih mjera predostrožnosti pri radu

sa materijalom koji sadrži krv, što je obaveza svih zdravstvenih radnika, predstavlja polaznu



osnovu u prevenciji navedenih infekcija i na minimum svodi rizik kontakta sa infektivnim

agensima.

Mjere predostrožnosti koje se poštuju u Zavodu za transfuzijsku medicinu Banja

Luka se dijele na mjere koje treba preduzeti u cilju zaštite davalaca krvi i mjere zaštite

zdravstvenih radnika koji vrše uzimanje krvi, njenu laboratorijsku obradu i primjenu.

U cilju zaštite davalaca krvi, neophodno je:

– da sav materijal koji se koristi za uzimanje krvi bude za jednokratnu upotrebu (lancete,

igle, kese i dr);

– prije punkcije, obavezno prati ruke sapunom i toplom vodom, a zatim i u rastvoru nekog

dezinfekcionog sredstva, kao i poslije svake kontaminacije sa krvlju;

– sav upotrebljeni materijal (tupferi, igle i sistemi) koji je bio u kontaktu sa krvlju, treba

staviti u čvrste plastične kese i odlagati u metalne kontejnere do uništavanja, shodno

propisima;

– povremeno obavljati bakteriološke kontrole prostorija i vazduha u prostorijama u kojima

se uzima krv, radnih površina, opreme, kao i brisevi grla i ruku zaposlenih.



3. ZAKLJUČAK

Statistika u RS je pokazala da krv prikupljena od dobrovoljnih davalaca krvi sigurnija, da

postoji znatno manji procenat reaktivnosti na rezultate testiranja na transmisivne bolesti u

odnosu na porodične (namjenske) davaoce krvi.

Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka sprovodi različitu transfuziološku djelatnost,

što obuhvata planiranje, prikupljanje, testiranje, preradu krvi i komponenata krvi bez obzira

na njihovu namjenu, kao i čuvanje, upravljanje, distribuciju, snadbjevanje i izdavanje krvi, te

komponenata krvi namjenjenih transfuziji. Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka je

ovlašćena transfuziološka ustanova i bolnička banka krvi koja je dužna da uspostavi i održava

sistem kvaliteta obavljanja transfuziološke djelatnosti, odnosno određenih poslova

transfuziološke djelatnosti i da se u svom radu pridržava Dobre proizvođačke prakse,

odnosno Dobre laboratorijske prakse.

Zavod za transfuzijsku medicinu Banja Luka vrši kolekciju krvi, imunoserološko i

testiranje na markere transmisivnih bolesti (AIDS, hepatitis B i C, sifilis). Zavod u Banja Luci

od maja mjeseca 2006. ima u upotrebi ćelijski sepatator, koji omogućuje aferezno

prikupljanje pojedinačnih komponenata od krvi. Jedino Zavod za transfuziju krvi u Banja Luci

posjeduje vozilo za teren.

Najveći broj jedinica krvi u RS prikupi se upravo u Zavodu za transfuzijsku medicinu u

Banja Luci. U 2006. godini u toj ustanovi prikupljeno je 8.138 jedinica krvi, što čini 33,65%

prikupljenih doza u Republici Srpskoj. Prosječni dnevni broj prikupljenih doza krvi u Republici

Srpskoj je 67, od toga u Banja Luci prosječno dnevno se prikupi 22 jedinice krvi.

U saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Zavod radi i na

uvođenju sistema kvaliteta u oblasti transfuzijske medicine. U toku je instalacija softverskog

programa u svim službama, kako bi se ostvario jedinstven informacioni sistem. Jedan od

ciljeva Zavoda je i promovisanje dobrovoljnog, anonimnog i neplaćenog davalaštva krvi. U



Zavod za transfuzijsku medicinu takođe dolaze žene u trudnoći, pacijenti (u svrhu

preoperativne obrade) i građani koji žele da utvrde svoju krvnu grupu i Rh faktor.

Zavod je dužan da obezbjedi sistem za identifikaciju svakog pojedinačnog uzimanja krvi i

svake pojedinačne jedinice krvi i komponente krvi, što omogućava potpuno praćenje krvi i

komponente krvi od davaoca krvi do primaoca krvi ili komponente krvi. Zavod mora utvrditi

mjere kojima se garantuje da je sistem koji se upotrebljava za označavanje krvi i

komponenata krvi, kao i svake pojedinačne jedinice krvi, koje se prikupljaju, testiraju,

prerađuju, čuvaju, distribuiraju i izdaju u skladu sa sistemom za identifikaciju.

Radi zaštite od bolesti koje se mogu prenijeti krvlju, u Zavodu se svakodnevno sprovode

mjere od kojih je najvažnije obučavanje zdravstvenih radnika o epidemiologiji, načinu

prenošenja i prevenciji infekcija HIV-om, virusima hepatitisa i dr. infektivnim agensima koji se

mogu naći u krvi.



LITERATURA

1. Strategija sigurne krvi u Republici Srpskoj do 2015. godine, Ministarstvo zdravlja i

socijalne zaštite RS, 2007.

2. Balint B., Transfuziologija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004.,

3. Grgičević D., Labar B. , Transfuzijska medicina u kliničkoj praksi, Medicinska naklada,

Zagreb, 2006.

4. Guide to the preparation, use and quality assurance of blood components, Council

of Europe Publishing, 2006.

5. Zakon o transfuzijskoj medicini ("Službeni glasnik Republike Srpske" br. 1/08)

6. http://www.ezdravlje.org/sr-Latn-BA/ustanove/republika-srpska/detalji/e03fc5fa-ef4b- 4950-9107-9efb00ee7ec0


http://www.ezdravlje.org/sr-Latn-BA/ustanove/republika-srpska/detalji/e03fc5fa-ef4b-4950-9107-9efb00ee7ec0

http://www.ezdravlje.org/sr-Latn-BA/ustanove/republika-srpska/detalji/e03fc5fa-ef4b-4950-9107-9efb00ee7ec0

aktivnosti zavoda za transfuzijsku medicinu banja luka diplomski rad

Documents