aktualizacja strategii rozwoju turystyki dla narola · 2011-02-09 · 1.3 trendy w turystyce i...

AKTUALIZACJA STRATEGII ROZWOJU TURYSTYKI DLA NAROLA

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013, Działanie 1.4 „Promocja i współpra-

ca” komponent współpraca, obszar tworzenie polityki rozwoju regionalnego;

GMINA NAROL

2

SPIS TREŚCI

WSTĘP ......................................................................................................................................... 3

I. POLSKI I ŚWIATOWY RYNEK TURYSTYCZNY ................................................................................. 4

1.1 EKONOMICZNE ASPEKTY ROZWOJU TURYSTYKI ........................................................................... 4

1.2 ŚWIATOWY I POLSKI RYNEK TURYSTYCZNY ................................................................................... 5

1.3 TRENDY W TURYSTYCE I ZJAWISKA DETERMINUJĄCE ROZWÓJ TURYSTYKI ................................. 7

II. POTENCJAŁ TURYSTYCZNY GMINY NAROL ............................................................................... 10

2.1 POŁOŻENIE GMINY NAROL .......................................................................................................... 10

2.2 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE – REGIONY FIZYCZNOGEORAFCIZNE GMINY NAROL.................. 11

2.2.1 Makroregion Roztocza .......................................................................................................... 12

2.2.2 Makroregion Kotliny Sandomierskiej ................................................................................... 13

2.3 DZIEDZICTWO KULTUROWE ........................................................................................................ 13

III. ANALIZA POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO GMINY NAROL ......................................................... 16

3.1 HISTORIA ...................................................................................................................................... 16

3.2 WALORY TURYSTYCZNE ............................................................................................................... 18

3.2.1 WALORY KULTUROWE .......................................................................................................... 18

3.2.2 WALORY PRZYRODNICZE ...................................................................................................... 26

3.3 INFRASTRUKTURA TURYSTYCZNA ............................................................................................... 31

3.3.1 SZLAKI TURYSTYCZNE ........................................................................................................... 31

3.3.2 BAZA NOCLEGOWA I GASTRONOMICZNA ............................................................................ 32

3.3.3 BAZA TOWARZYSZĄCA .......................................................................................................... 34

3.3.4 DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA .......................................................................................... 34

3.4 RUCH TURYSTYCZNY .................................................................................................................... 35

3.5 FUNKCJA TURYSTYCZNA GMINY NAROL – ANALIZA WSKAŹNIKOWA ............................................ 37

IV. POSZERZONA ANALIZA SWOT ................................................................................................ 40

V. POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI ................................................................................ 46

STRATEGICZNYMI ....................................................................................................................... 46

VI. PLANOWANIE STRATEGICZNE ................................................................................................ 51

6.1 KIERUNKI ROZWOJU TURUSTYCZNEGO ...................................................................................... 51

6.2 STRATEGICZNY WYMIAR ROZWOJU TURYSTYKI W GMINIE NAROL ............................................ 54

3

WSTĘP

Pomimo zachodzących w gospodarce zjawisk kryzysowych rozwój branży turystycznej

oraz organizacji czasu wolnego wydaje się być niezagrożonym. Prognozy pokazują, że popyt

konsumentów na usługi turystyczne będzie rósł i wg Światowej Organizacji Turystyki już

w 2010 roku nastąpi kilkuprocentowy wzrost podróży zagranicznych. Również do Polski za-

czyna przyjeżdżać coraz więcej turystów, zwłaszcza z krajów Unii Europejskiej.

Swoje miejsce na mapach wyjazdów turystycznych może również zająć południowo-

wschodnia Polska. Sprzyja temu między innymi coraz częstsze odchodzenie od tradycyjnych

kierunków podróży do ciepłych krajów bazujących na biernym spędzaniu czasu. Turyści chęt-

niej odbywają wyjazdy wymagające od ich uczestników większego zaangażowania. Poszuki-

wanie różnorodności, poznawanie ciekawych miejsc, kontakt z innymi kulturami zaczynają

stawać się głównymi, a z pewnością ważnymi motywami podejmowanych podróży. Już teraz

mogą być one z powodzeniem realizowane w okolicach Narola, jednak realizacja założeń

przygotowywanych opracowań strategicznych – Strategia długoterminowej współpracy

Zwierzyńca i Narola, Strategia marki czy wreszcie stanowiąca istotę niniejszego opracowania

Aktualizacja strategii rozwoju turystyki Narola – z pewnością przyczyni się do znacznej po-

prawy zdolności gminy Narol do sprostania coraz ostrzejszej konkurencji na rynku turystycz-

nym.

Niniejsze opracowanie jest próbą wskazania pożądanych kierunków rozwoju turystyki

oraz działań niezbędnych do realizacji założonych celów. Jest on rozwinięciem Strategii Roz-

woju turystyki Miasta i Gminy Narol na lata 2009-2015 opracowanego na zlecenie Urzędu

Gminy Narol przez Firmę Szkoleniową Agnieszka Wiśniewska-Woźniak. Jak każdy tego rodza-

ju dokument bazuje na diagnozie status quo, wskazuje mocne i słabe strony gminy w kontek-

ście rozwoju turystyki, przeciwstawiając je umiejscowionym zewnętrznie szansom i zagroże-

niom rozwojowym. Najważniejszą jednak częścią opracowania są propozycje kilku produk-

tów turystycznych, których kreacja z pewnością przyczyni się do podniesienia atrakcyjności

turystycznej gminy Narol, położonej wszak w dysponującej ciekawym potencjałem przyrod-

niczym i kulturowym części Polski.

4

I. POLSKI I ŚWIATOWY RYNEK TURYSTYCZNY

Programowanie rozwoju turystyki nie może i nie powinno odbywać się w oderwaniu

od tendencji zachodzących na rynku turystycznym. Zlekceważenie postępujących zmian

z dużą dozą prawdopodobieństwa wpłynie negatywnie na powodzenie podejmowanych dzia-

łań, zwłaszcza jeśli nie będą one chociażby uwzględniać zmieniających się preferencji tury-

stów czy, mających na nie pewien wpływ, procesów makroekonomicznych. Działanie takie

byłoby nieracjonalnym z marketingowego punktu widzenia. Należy przy tym zdawać sobie

sprawę z własnego potencjału, bowiem wówczas dopiero możemy właściwie powiązać ze

sobą wszelkie dane.

1.1 EKONOMICZNE ASPEKTY ROZWOJU TURYSTYKI

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że turystyka jest lub może być sektorem gospo-

darki znaczącym dla procesów rozwojowych w skali krajów, regionów czy pojedynczych miej-

scowości. Analiza powszechnie dostępnych źródeł informacji pozwala znaleźć przykłady go-

spodarczego znaczenia turystyki na poziomie lokalnym i regionalnym. Informacje o 12%

udziale turystyki w tworzeniu PKB Hiszpanii w 2009 roku1 czy sięgającym 50% udziale przy-

chodów z turystyki w budżecie Białki Tatrzańskiej2 są jednymi z tego rodzaju mierników zna-

czenia turystyki i wyznacznikiem dla obszarów decydujących się na podejmowanie konku-

rencji na rynku turystycznym. Kraje i regiony turystyczne świadome znaczenia turystyki de-

cydują się na podejmowanie niebanalnych działań, aby tylko przyciągnąć zainteresowanie

turystów. Przykładem może być chociażby Hiszpania, która uruchomiła specjalny program

dofinansowywania seniorom pobytów w Hiszpanii czy Grecja, która postanowiła dopłacać

potencjalnym turystom za ewentualnie dłuższe pobyty wynikające np. ze strajków będących

efektem kłopotów ekonomicznych dotykających w ostatnim czasie ten kraj.

Tego rodzaju przykładów znaczenia turystyki dla rozwoju gospodarczego, jak również

podejmowania działań na rzecz jej rozwoju możemy znaleźć więcej, choć dynamiczny

1 Turystyka to nasze dobro narodowe, Wiadomości Turystyczne, nr 1(199), 1-15 stycznia 2010, str. 11

2 Panna obrotna bywa zalotna, Wiadomości Turystyczne, nr 2(200), 16-30 stycznia 2010, str. 8

5

w ostatnich latach rozwój turystyki zaburzyły ostatnie zjawiska kryzysowe w gospodarce czy

trudne do przewidzenia zjawiska pogodowe (wybuch wulkanu na Islandii czy niedawna po-

wódź w Polsce). Warto jednak mieć świadomość, że, tak czy inaczej spowodowane, wahania

koniunktury są nieodzownym aspektem gospodarki wolnorynkowej.

Ponadto nie wszystkie regiony czy miejscowości turystyczne automatycznie stracą na

zaistnieniu tego rodzaju niekorzystnych zjawisk. O ile, bowiem kryzys ekonomiczny może

wpłynąć na ograniczenie podróży do najbardziej znanych regionów czy kurortów położonych

w basenie Morza Śródziemnego, to można mieć nadzieje, że ruch turystyczny będzie szukał

ujścia w podróżach krajowych, zwłaszcza w krajach rozwijających się, takich jak Polska, gdzie

krajowe miejscowości i regiony turystyczne mogą, paradoksalnie, skorzystać na wszelkiego

rodzaju perturbacjach ekonomicznych czy pogodowych w skali globalnej. Jest to ważną prze-

słanką dla podejmowania wysiłku na rzecz rozwoju poprawy atrakcyjności turystycznej gminy

Narol, która, przy odpowiednim podejściu, może stać się obszarem docelowym dla podróży

turystycznych Polaków.

1.2 ŚWIATOWY I POLSKI RYNEK TURYSTYCZNY

Turystyka należy do tych dziedzin działalności gospodarczej, które rozwijają się nie-

zwykle dynamicznie. W ciągu półwiecza 1950-2001 międzynarodowy ruch turystyczny wzrósł

27-krotnie3. Według danych Światowej Organizacji Turystyki (WTO) w 2009 roku na świecie

zrealizowano 880 mln międzynarodowych wyjazdów turystycznych, co oznacza niewielki

spadek w stosunku do lat wcześniejszych. Pocieszające jest jednak to, że powoli wraca ten-

dencja wzrostowa, o czym świadczą chociażby dane z pierwszego kwartału. Prognozuje się

przy tym w 2010 roku zwiększenie liczby podróży turystycznych o 3-4%.4. Co prawda gmina

Narol nie stanowi na razie celu podróży międzynarodowych, to jednak tendencja spadkowa i

towarzysząca jej nadzieja na wzrosty w różnym wymiarze i charakterze potwierdza się na

rynkach lokalnych, w tym w Polsce.

3 Strategia Rozwoju Turystyki Miasta i Gminy Narol na lata 2009-2015, Firma Szkoleniowa Agnieszka Wi-

śniewska-Woźniak, str. 6 4 www.intur.com.pl/trendy.htm

6

Podróżom turystycznym towarzyszą oczywiście przepływy finansowe. Jak informuje

Instytut Turystyki wpływy z turystyki międzynarodowej osiągnęły w 2008 roku 944 mld dola-

rów, z czego około połowy przypadało na Europę.5 Tego rodzaju transfery nie pozostają bez

wpływu na wytworzenie PKB poszczególnych destynacji. Wystarczy przypomnieć przytacza-

ną wyżej informację� o 12% udziale turystyki w tworzeniu PKB Hiszpanii. Dla porównania

warto dodać, że w Polsce turystyka wytwarza ok. 5% PKB. W 2008 roku cudzoziemcy, których

odwiedziło Polskę ok. 13 mln (19 miejsce w świecie), zostawili u nas ok. 12 mld dolarów.

Uczestnictwo Polaków w turystyce

Rozwój współczesnych środków transportu, jak również sytuacja geopolityczna umoż-

liwia właściwie nieskrępowane podróże turystyczne, przynajmniej w naszej części świata.

Niemniej jednak wydaje się, że z punktu widzenia rozwoju turystyki w gminie Narol kluczowe

są i, przynajmniej przez jakiś czas, będą podróże krajowe. I to właśnie struktura podróży kra-

jowych oraz związane z tym tendencja powinny być traktowane jako kluczowe w kontekście

budowania założeń strategicznych rozwoju turystyki w gminie Narol. Przyjrzyjmy się zatem

właściwościom krajowego ruchu turystycznego.

Jak pokazują statystyki Instytutu Turystyki6 w 2008 roku Polacy odbyli blisko 35 mln

podróży krajowych i tylko 7, 6 mln zagranicznych. W dodatku większość spośród wyjazdów

krajowych (59%) to wyjazdy krótkookresowe, czyli trwające 1-4 dni. Podobna tendencję dało

się również zaobserwować w pierwszych ośmiu miesiącach 2009 roku, kiedy to na ogólną

liczbą krajowych podróży wynoszącą 23,1 mln, 12,6 mln (54,5%) to również wyjazdy krótko-

okresowe. Tego rodzaju informacja nabiera wartości, jeżeli weźmiemy pod uwagę średni

czas trwania pobytów turystycznych na terenie gminy Narol – 3,63 dnia w 2009 roku (por.

rozdział 3.4). Okazuje się bowiem, że większość spośród podróżujących po kraju Polaków to

potencjalni konsumenci oferty turystycznej gminy Narol.

Warto też zwrócić uwagę na inne aspekty krajowych podróży turystycznych Polaków,

zwłaszcza w odniesieniu do wyjazdów krótkookresowych. I tak okazuje się, że mamy tu do

czynienia z wyraźnie mniejszą sezonowością, niż dla podróży długookresowych. Co prawda

5 www.intur.com.pl/trendy.htm

6 www.intur.com.pl/ruch.htm

7

okres letni dominuje, to jednak dysproporcje w odniesieniu do pozostałych pór roku nie są aż

tak wyraźne (tab. 1). Ten symptom odniesiony potencjału turystycznego gminy Narol pozwa-

la również na pewną dawkę optymizmu.

Tab. 1 Sezonowość krajowego ruchu turystycznego w 2008 roku.

wyjazdy

krótkookresowe długookresowe

wiosna 28% 15%

lato 32% 51%

jesień 21% 13%

zima 19% 21%

Źródło: Instytut Turystyki

Optymizmem napawa także analiza innego aspektu podróży krajowych, mianowicie

wysokości wydatków na podróże turystyczne. Pochodzące z I-VIII 2009 roku dane (tab. 2)

wyraźnie pokazują, że turyści wybierający krótkie pobyty wydają co prawda mniej pieniędzy

na podróże (tego rodzaju pobyty z reguły odbywają się do relatywnie bliżej położonych miej-

scowości i regonów), jednak są bardziej hojni już podczas pobytów.

Tab. 2 Przeciętne wydatki na podróże turystyczne w ruchu krajowym w okresie I-VIII 2009 roku (PLN).

wyjazdy krótkookresowe wyjazdy długookresowe

Na podróż Na dzień Na podróż Na dzień

Poniesione przed podróżą 139 48 272 27

Poniesione podczas podróży 199 69 649 64

Ogółem 338 117 921 91

Źródło: Instytut Turystyki

1.3 TRENDY W TURYSTYCE I ZJAWISKA DETERMINUJĄCE ROZWÓJ TURYSTYKI

Oprócz przedstawionych wyżej ilościowych przemian turystyka jako zjawisko poddaje

się także przemianom o charakterze jakościowym. Jest to związane w dużej mierze z moty-

wami podejmowanych wyjazdów turystycznych, warunkujących rodzaj uprawianej turystyki.

Należy też wspomnieć o zjawiskach wpływających negatywnie bądź pozytywnie na rozwój

turystyki w ogóle oraz w ujęciu krajowym. Znak „+” sygnalizuje potencjalnie pozytywny

wpływ na rozwój turystyki w gminie Narol.

8

Biernie vs. aktywnie

+

Dotychczas najpopularniejszym i przynoszącym najwięcej korzyści finan-

sowych dla obszarów recepcyjnych, choć w coraz mniejszym stopniu, jest turysty-

ka wypoczynkowa. Definiowana skrótem 3XS (Sea, Sun, Sund) bazuje na biernym

spędzaniu pobytów wakacyjnych, najczęściej trwających dwa tygodnie i więcej.

Coraz większa popularność zdobywają jednak wyjazdy wymagające od ich uczest-

ników większego zaangażowania – fizycznego i psychicznego, bazujące na aktyw-

nym sposobie spędzania czasu wolnego, związane z poznawaniem lokalnej kultu-

ry, zabytków i środowiska przyrodniczego.

Pobyty krótko- vs długookresowe

+

Czas trwania związany jest w dużej mierze ze sposobem spędzania czasu

wolnego. Pobyty typowo wypoczynkowe z reguły trwają przeciętnie dłużej , niż

wyjazdy, gdzie mamy do czynienia z różnego rodzaju aktywnością. Pobyty te kie-

rują się często do nieodległych regionów turystycznych, położonych 200-300 km

od dużych miast generujących znaczną część ruchu turystycznego

Większa częstotliwość wyjazdów

+

Z przemianami w zakresie motywów wyjazdów, jak również czasie ich

trwania idzie częstotliwość podróży turystycznych. Coraz częściej jeden dłuższy

wyjazd realizowany latem zastępowany jest 2-3 wyjazdami trwającymi krócej i

realizowanymi w innych porach roku. Świadczy o tym poniekąd rozkład sezono-

wości podróży turystycznych (por. tab. 1), zwłaszcza pobytów krótkotermino-

wych.

9

Wahania kursów walut/zjawiska kryzysowe w gospodarce światowej

+

Wspomniane wcześniej zjawiska kryzysowe zachodzące ostatnio w świa-

towej gospodarce nie pozostają bez wpływu na funkcjonowanie sektora tury-

stycznego. Niepewność finansowa mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych i

rozwijających się ograniczyła ich podróże turystyczne bądź doprowadziła do

zmian w kierunkach podróży, czasie ich trwania etc. Najbardziej w przypadku Pol-

ski zmianą jest wzrost zainteresowania krajowymi miejscowościami i regionami

turystycznymi. W tym wypadku czynnikiem ograniczającym zainteresowanie wy-

jazdami zagranicznymi jest też słabnący polski złoty powodujący, że cena poby-

tów poza granicami kraju wzrosła w porównaniu do lat ubiegłych.

Rosnąca popularność idei turystyki zrównoważonej

+

Celem koncepcji jest taki rozwój turystyki zintegrowanej ze środowiskiem

przyrodniczym oraz kulturowym, połączony z kształtowaniem odpowiednich po-

staw turystów korzystnych dla lokalnych społeczności. Jednym z podstawowych

wyznaczników jest dostosowanie rozwoju turystyki do zasobów środowiska przy-

rodniczego.

10

II. POTENCJAŁ TURYSTYCZNY GMINY NAROL

Potencjał turystyczny miejsca jest wypadkową szeregu czynników, wśród których klu-

czową wydają się odgrywać dwa: renta położenia oraz czynnik ludzki. Pierwszy z nich, nieza-

leżny od intencji człowieka, wpływa na zastane środowisko przyrodnicze oraz dziedzictwo

kulturowe obszaru. Wpływ czynnika ludzkiego z kolei przejawia się w rozwoju infrastruktury

turystycznej czy powstawaniu produktów turystycznych czyli, innymi słowy, odpowiednim

wykorzystaniu renty położenia. Potencjał turystyczny jest też w pewnym sensie wypadkową

zainteresowania turystów, których liczba jest jednym z mierników funkcji turystycznej.

2.1 POŁOŻENIE GMINY NAROL

Gmina miejsko-wiejska Narol położona jest na terenie powiatu lubaczowskiego, na

Podkarpaciu przy granicy z województwem lubelskim. Sąsiaduje zarówno z gminami podkar-

packimi: Cieszanów oraz Horyniec Zdrój, jak i lubelskimi: Bełżec, Lubycza Królewska, Obsza i

Susiec. To przygraniczne położenie powoduje, że Gmina współpracuje w różnych obszarach

działania zarówno z Podkarpaciem, jak i Lubelszczyzną. Gmina ma 203,58 km2 powierzchni

i zamieszkuje ją 8 360 mieszkańców (wg fatycznego miejsca zamieszkania na dzień

31.12.2009 r.7 Największą miejscowością jest miasto Narol o powierzchni 12 km2, gdzie za-

mieszkuje 2 080 osób (wg. fatycznego miejsca zamieszkania na dzień 31.12.2010 r.8). Gmina

Narol leży w północno-wschodniej części województwa podkarpackiego i obejmuje niewiel-

kie fragmenty makroregionów Kotlina Sandomierska i Roztocze, co w znacznym stopniu de-

terminuje jej potencjał turystyczny. Pod względem hydrograficznym obszar Gminy mieści się

w dorzeczu Tanwi (dopływ Sanu) i Wirowej (dopływ Tanwi), należącym do zlewiska Bałtyku.

Położenie matematyczne wyznaczają następujące punkty skrajne:

• północny (50°24'40''N) - położony na granicy sołectwa Podlesina;

• południowy (50°16'10''S) - położony na północ od wzgórza 262,8 w lesie

Bruszczyn;

7 Źródło danych: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl

8 Źródło danych: GUS, Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl

11

• wschodni (23°26'20''E) - położony na wschód od wsi Chlewiska;

• zachodni (23°07'35''W) - położony na północny - zachód od wzgórza 230,6

w lesie Trzy Kopce.”9

Rys. 1 Położenie Miasta i Gminy Narol na tle województwa podkarpackiego

Źródło: Strategia Rozwoju Turystyki Miasta i Gminy Narol na lata 2009-2015

2.2 ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE – REGIONY FIZYCZNOGEORAFCIZNE GMINY

NAROL

Gmina Narol położona jest głównie na obszarze dwóch jednostek geograficznych, a

mianowicie Kotliny Sandomierskiej i Roztocza Wschodniego z jego jednym z najwyższych

szczytów – Wielkim Działem, sięgającym 389,5 m n.p.m. Niewielka część Gminy leży na Roz-

toczu Środkowym. Dzięki wspomnianemu położeniu na styku dwóch makroregionów fizycz-

nogeograficznych obszar gminy, mimo relatywnie niewielkiej powierzchni cechuje duża róż-

norodność środowiska przyrodniczego stanowiąca podstawę do rozwoju turystyki. Nie wni- 9 www.narol.pl

MIASTO I GMINA NAROL

12

kając

w szczegółowe rozważania dotyczące podziału na różnego rzędu jednostki fizycznogeogra-

ficzne skupmy się na ogólnych właściwościach środowiska przyrodniczego wynikającego z

podziału na makroregiony: Roztocze oraz Kotlinę Sandomierską.

2.2.1 Makroregion Roztocza

Z fizycznogeograficznego punktu widzenia Roztocze to pas wzniesień szerokości

12-32 km i długości około 180 km ciągnący się delikatnym łukiem od Kraśnika na północnym-

zachodzie aż do okolic Lwowa na południowym-wschodzie. Jego wysokość wzrasta w tym

kierunku od około 300 m do około 400 m n n.p.m. Wysokość względna, a więc liczona od

podnóży wzniesień do ich wierzchołków, osiąga 100-150 m. Polska część Roztocza zajmuje

powierzchnię około 2,2 tysiąca km2 i dzieli się na trzy mezoregiony: Roztocze Zachodnie,

Roztocze Środkowe i Roztocze Wschodnie (Południowo-Wschodnie, Południowe). Niektórzy

badacze podważając jednak sens tych nazw proponują podział na Roztocze Gorajskie, Toma-

szowskie i Rawskie pokrywający się w zasadzie z wcześniej wymienionymi. Można też spo-

tkać się z podziałem Roztocza na sześć mezoregionów: Roztocze Gorajskie, Szczebrzeszyń-

skie, Tomaszowskie, Rawskie oraz, po stronie ukraińskie, Roztocze Janowskie i Lwowskie.

Najpowszechniej przyjmowanym jest jednak podział wymieniony w pierwszej kolejności, przy

czym gmina Narol swoim zasięgiem obejmuje głównie Roztocze Wschodnie oraz, w niewiel-

kim zakresie, Roztocze Środkowe.

Położone na południowy-wschód Roztocze Środkowe oddziela dolina Wieprza

w pobliżu Zwierzyńca. Na wschodzie granica z Roztoczem Wschodnim przebiega obniżeniem

łączącym dolinę górnej Tanwi oraz Sołokiji przebiegającym od Narola do Lubyczy Królewskiej.

Roztocze Środkowe, w przeciwieństwie wcześniej opisanej części makroregionu roztoczań-

skiego jest silnie zalesione. Roztocze Środkowe nie ma pokrywy lessowej. Piaskowce i wapie-

nie budują nieregularne kulminacje, z których najwyższe jest wzgórze Wapienia (387 m

n.p.m.). Roztocze Środkowe przecinają podłużne doliny górnych odcinków Wieprza, Sołokiji

i Tanwi z wodospadami. Na jego terenie, w okolicach zwierzyńca utworzono Roztoczański

Park Narodowy.

Położone dalej na południowy-wschód Roztocze Wschodnie tylko w swojej północnej

części znajduje się w granicach Polski. Na jego terenie znajdują się najwyższe kulminacja pol-

13

skiej części Roztocza – Wielki Dział (390,4 m n.p.m.) i Długi Goraj (391,5 m n.p.m.). Krajobraz

Roztocza Wschodniego cechuje się występowaniem obszarów zrównań wierzchowinowych

pośród których można napotkać liczne pagóry ostańcowi będące bardzo charakterystycznym

elementem mezoregionu. Taki kształt środowiska przyrodniczego stanowi bazę do rozwoju

wszelkich form turystyki aktywnej (pieszej, rowerowej, konnej czy – zimą – narciarstwa bie-

gowego) i poznawczej, jak również decyduje o wyjątkowych walorach krajobrazowych gmi-

ny.

2.2.2 Makroregion Kotliny Sandomierskiej

Kotlina Sandomierska jest największym makroregionem Podkarpacia Północnego.

W granicach gminy Narol znajdują się fragmenty dwóch składających się na nią mezoregio-

nów: Równiny Biłgorajskiej (południowo-zachodnia część mezoregionu) oraz Płaskowyżu

Tarnogrodzkiego (północno-wschodnia część mezoregionu). W średniowieczu obszar Kotliny

Sandomierskiej pokrywały wielkie lasy, których pozostałością jest m.in. Puszcza Solska i to

ona przesądza o charakterze znacznej części gminy Narol, bowiem praktycznie cały jej za-

chodni fragment objęty jest ochroną Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej. Sama puszcza

jest wielkim kompleksem leśnym pokrywającym w dużej mierze piaszczystą powierzchnię

urozmaiconą wydmami, torfowiskami i z występującymi gdzieniegdzie wyższymi kępami

przekraczającymi wysokość 200 m n.p.m.

Drzewostan Puszczy Solskiej stanowią głównie bory sosnowe, choć w strefie krawę-

dziowej Roztocza można spotkać również buczynę karpacką (rezerwat Bukowy Las). Puszcza

stanowi znakomity teren do uprawiania turystyki aktywnej, jak również poznawczej.

2.3 DZIEDZICTWO KULTUROWE

Środowisko kulturowe gminy Narol jest przede wszystkim wypadkową położenia na

obszarze Roztocza. Puszcza Solska stanowiła bowiem od wieków barierę dla osadnictwa

człowieka. Można również rozpatrywać dziedzictwo kulturowe z punktu widzenia położenia

geopolitycznego, mówimy bowiem o regionie leżącym w strefie odwiecznego przenikania się

14

kultur łacińskiej oraz bizantyjskiej. Związane są z tym między innymi istniejąca do dziś granica

obrządków (rzymsko- i greckokatolickiego), alfabetów (łacińskiego i cyrylicy) oraz kalendarzy

(juliańskiego i gregoriańskiego). Główny jednak ciężar, jeśli chodzi o dziedzictwo kulturowe

jest efektem położenia na Roztoczu, które aż do II wojny światowej było obszarem przenika-

nia się różnych kultur, narodowości i religii, czego pozostałości można obserwować właściwie

po dziś dzień. Stanowią one jeden z cenniejszych elementów dziedzictwa kulturowego Roz-

tocza pełniąc ponadto rolę walorów turystycznych. Na podłożu kulturowym i religijnym for-

mowały się tez podziały polityczne związane z zaborami.

Obszar Roztocza związany był z tak ważnymi historycznie tworami, jak Grody Czer-

wieńskie czy Księstwo Halicko-Włodzimierskie. Z tego jedna czasu nie zachowało się właści-

wie nic do naszych czasów. W przeciwieństwie do czasów wcześniejszych, związanych

z osadnictwem prehistorycznym, którego pozostałości (obiekty archeologiczne) można po

dziś dzień oglądać na terenie Roztocza w postaci chociażby cmentarzysk kurhanowych. Na

uwagę zasługuje zwłaszcza tzw. kultura ceramiki sznurowej.

Najwięcej jednak zabytków pochodzi z okresów późniejszych, począwszy od XVI-XVII

wieku tj. od czasu ożywionego rozwoju gospodarczego Roztocza. Nastąpił on w dużej mierze

dzięki powstaniu Ordynacji Zamojskiej na przełomie XVI i XVII wieku. Założona przez Jana

Zamojskiego ordynacja przetrwała aż do II wojny światowej. Będąc niepodzielnym, zajmują-

cym rozległe tereny tworem gospodarczym przyczyniła się do rozwoju regionu. Najsławniej-

szym wytworem ordynacji był Zwierzyniec pełniący rolę swoistego ogrodu zoologicznego, od

którego nazwę wzięła jedna z bardziej znanych roztoczańskich miejscowości. Kompleksy dóbr

magnackich, choć dużo mniejsze, powstawały też w południowej części Roztocza. Do naj-

większych należały dobra Czartoryskich czy Antoniego hrabiego Łosia (m.in. miasto Narol).

Pozostałością po dobrach magnackich jest wiele zabytków architektury (pałace, wille, kościo-

ły) czy techniki (papiernia, browar).

Ważnym, wspomnianym już elementem kultury regionu jest mozaika etniczna, która

wytworzyła się dzięki położeniu regionu na styku różnych państw i kultur. Aż do Ii wojny

światowe można było mówić o zamieszkującej region mozaice etnicznej, którą budowali ko-

egzystujące ze sobą Polacy, Rusini i Żydzi. Wcześniej, w XVIII wieku na teren Roztocza napły-

nęła w ramach kolonizacji józefińskiej duża fala osadników niemieckich, którzy jednak dość

szybko zasymilowali się z miejscowa ludnością. Pozostałością po nich są, zmienione już, nie-

15

gdysiejsze nazwy wsi (np. Polanka Horyniecka – dawne Deutschbach, spolszczone później na

Dojczbach).

Zmiany geopolityczne, jakie nastąpiły po I wojnie światowej spowodowały znaczną

degradację kulturową terenu. Sławetna akcja „Wisła” przyczyniła się do wysiedlenia m.in.

z terenu Roztocza ludności ukraińskiej, po której zachowały się cerkwie (bądź ich ruiny) czy

cmentarze. Do wyniszczenia rdzennej ludności przyczyniła się też zresztą sama II wojna świa-

towa, podczas której silnie zaznaczył swoją obecność ruch partyzancki. Świadectwem ich

walki są liczne cmentarze i pomniki poległych. W czasie wojny, jak również kilka lat po jej

zakończeniu aktywna była, działająca przeciwko ludności polskiej Ukraińska Powstańcza Ar-

mia, której działalność była bezpośrednim powodem akcji wysiedleńczej. Na Roztoczu można

gdzieniegdzie spotkać mogiły i pomniki upamiętniające ofiary działań UPA.

Na Roztoczu można spotkać inne jeszcze przejawy działalności kulturowej. Dobrym

tego przykładem jest działalność bruśnieńskich kamieniarzy, których wytwory w postaci wy-

konywanych z miejscowego piaskowca krzyży nagrobnych nader często możemy spotkać na

rzymsko- i greckokatolickich cmentarzach, zwłaszcza wschodniej części Roztocza. W szerokim

rozumieniu określenia „działalność kulturowa” mieszczą się ponadto zabytki sztuki militarnej.

Oprócz nielicznych pozostałości dawnej sztuki militarnej na szczególną uwagę zasługuje tzw.

Linia Mołotowa. Jest to pas umocnień ciągnący się wzdłuż dawnej linii demarkacyjnej oddzie-

lającej tereny okupowane przez Niemcy od tych zajętych przez Związek Radziecki. W ramach

fortyfikacji powstało szereg schronów bojowych, które stanowią dziś ciekawe pomniki archi-

tektury wojskowej oraz lokalne atrakcje turystyczne.

16

III. ANALIZA POTENCJAŁU TURYSTYCZNEGO GMINY NAROL

Opracowanie założeń rozwojowych dla turystyki wymaga analizy potencjału gminy,

w szczególności jej potencjału turystycznego. Tego rodzaju analiza jest krokiem niezbędnym

do wskazanie kierunków przyszłych działań strategicznych. Identyfikacja potencjału tury-

stycznego, zorientowanie się w szeroko rozumianych właściwościach badanego obszaru, zi-

dentyfikowanie jego mocnych i słabych stron jest conditio sine qua non dla planowania stra-

tegicznego, zwłaszcza w kontekście rozwoju markowych produktów turystycznych gminy.

3.1 HISTORIA

Mniej więcej w tym samym momencie historycznym możemy mówić o początkach

funkcjonowania Narola. Co prawda początki osady mają wg tradycji sięgać XIII wieku, to jed-

nak o zaczątkach rozwoju możemy mówić w wieku XVI10. Z wcześniejszego okresu na uwagę

zasługują z pewnością czasy prehistoryczne, zwłaszcza związane z występującą na tym tere-

nie kulturą ceramiki sznurowej, której osady znajdowały się w rejonie dzisiejszych Lipia i Łu-

kawicy. Szeroko udokumentowanymi znaleziskami są czasy zwane okresem wpływów rzym-

skich, z tego okresu pochodzą dwa kurhany w Łukawicy. Do chwili obecnej za Lipskiem przy

drodze do Jędrzejówki przetrwał tajemniczy kopiec, który może być kurhanem.

W ko0ńcu XVI wieku Florian Łaszcz, ówczesny właściciel dóbr zaczął zakładać miasto

zwane od jego imienia Florianowem, która prawa miejskie otrzymała w 1592 roku z rąk Zyg-

munta III Wazy. Położenie przy szlaku handlowym ze Lwowa korzystnie wpływało na rozwój

miasteczka, co jednak zostało przerwane najazdami tatarskimi w połowie XVII wieku. Z tego

czasu wywodzi się legenda wyjaśniająca nazwę rzeczki przepływającej przez Narol, która od

krwi pomordowanych przybrała krwawy kolor, stąd też nazwano ją Krwawicą. Z tych wyda-

rzeń bierze się również wyjaśnienie nazwy miasta. Otóż jak podaja lokalne przekazy ocaleli

z rzezi kozackiej mieszkańcy miasta założyli na prawym brzegu Tanwi nową osadę nazywając

ją Narol, od położenia „na roli” dawnego miasteczka.

10

P. Wład, M. Wiśniewski, 2004, Roztocze Wschodnie, Wydawnictwo Naukowe, Turystyczne i Edukacyjne, Mie-lec

17

Ważne wydarzeni w historii miasteczka wiąże się też z kolejnym najazdem tatarskim,

od którego miasto uratował Jan III Sobieski uwalniając jednocześnie 2 tysiące zniewolonych

mieszkańców. W dalszych latach miasteczko przechodziło z rąk do rąk trafiając w końcu ręce

rodziny Łosiów. Jeden z przedstawicieli rodu, Feliks Antoni Łoś, wzniósł w latach 1773-81

okazały barokowo-klasycystyczny pałac, a w latach 1790-1804 ufundował nowy klasycystycz-

ny kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Z pałacem wiąże się działal-

ność Akademii Narolskiej – pierwszej akademii artystycznej na ziemiach polskich (!). W pa-

łacu znalazła się szkoła muzyczna, dramatyczna oraz teatr.

Tradycje Akademii próbuje obecnie kontynuować Fundacja Pro Academia Narolense

założona w 1999 roku przez klawesynistę i dyrygenta Władysława Kłosiewicza, wieloletniego

profesora Universitat fur Musik und Darstellende Kunst w Grazu (Austria) oraz wykładowcę

Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Celem Fundacji jest odbudowa

XVIII-wiecznego zespołu pałacowo-parkowego w Narolu i utworzenie w nim Międzynarodo-

wego Centrum Szkoleniowo-Artystycznego, kontynuującego tradycje Akademii Narolskiej.

Zespół Pałacowo-Parkowy w Narolu o wyjątkowej wartości historycznej i architektonicznej,

jest doskonale znany historykom sztuki i był wielokrotnie opisywany w literaturze z dziedziny

historii architektury i sztuki ogrodowej. 11

Hrabia Łoś w dowód pamięci dla założyciela miasta Florianowa – Floriana Łaszcza Nie-

ledewskiego, w rynku narolskim ufundował także pomnik św. Floriana z wyrytym napisem

łacińskim. W pobliżu pałacu przy drodze do Narola, na bagnach wzniósł natomiast kaplicę

dworską pod wezwaniem "Serca Jezusowego" wraz z dzwonnicą.

Po powstaniu styczniowym Narol przechodzi we władanie księcia Juliana Puzyny.

Wybudował on w miasteczku szkołę, młyn, tartak, gorzelnię oraz mieszkania dla służby. Mia-

sto często nawiedzały pożary, więc zorganizowano Ochotniczą Straż Ogniową, której pierw-

szym naczelnikiem był książę.

W 1930 r. Narol ponownie otrzymał odebrane w czasie I wojny światowej na skutek

dużych zniszczeń prawa miejskie, jednak niedługo potem ponownie je utracił. Kolejne znisz-

czenia przyniosła II wojna światowa, z którym to okresem wiąże się swoiste dziedzictwo mar-

tyrologiczne miasta. Mieścił się tu obóz pracy dla Żydów, a od 1942 roku dokonywano wielu

11

http://www.narol.free.ngo.pl/akademia.htm

18

zbiorowych mordów na mieszkańcach, głównie pochodzenia żydowskiego. W Narolu i okoli-

cach rozwinął się też bardzo silny ruch oporu, z którym walczyli nie tylko niemieccy żołnierze,

ale również partyzanci Ukraińskiej Powstańczej Armii. To jej działalność bezpośrednio przy-

czyniła się po wojnie do akcji przesiedleńczych i w konsekwencji pozbawienia obszaru Rozto-

cza Wschodniego (a więc również gminy Narol) jej wielokulturowego charakteru

II wojna światowa przyczyniła się do zniszczenia tkanki miejskiej. Jedynie przy niektó-

rych ulicach przetrwało kilkadziesiąt drewnianych domów z lat międzywojennych. Odbudo-

wywany jest też staraniem Fundacji Pro Academia Narolense XVIII-wieczny zabytkowy zespół

pałacowo parkowy.

3.2 WALORY TURYSTYCZNE

Podstawą do rozwoju turystyki jest, oprócz intencji rozwojowych wychodzących ze

strony organów zarządzających, istnienie walorów, w oparciu o które realizowane będą mo-

tywy podróży turystycznych. Walory te podzielone zostały na dwie główne grupy – walory

kulturowe i przyrodnicze – w obrębie których wydzielone zostały kolejne kategorie.

3.2.1 WALORY KULTUROWE

Zabytki architektury

Jak pokazuje tabela mina Narol jest dość zasobna w różnego rodzaju zabytki budow-

nictwa i architektury. Kościoły, cerkwie, pałace czy cały szereg przykładów tzw. małej archi-

tektury (np. kapliczki) są znakomitą bazą do rozwoju turystyki poznawczej, która może być

uzupełnieniem do innych rodzajów turystyki aktywnej – pieszej, rowerowej czy konnej. Po-

nadto zabytki architektury w gminie Narol noszą znamiona wielokulturowości (przykłady

kultury polskiej, ukraińskiej i żydowskiej), jak również są nawiązaniem do istotnych dla Polski

wydarzeń historycznych – liczne zmiany granic począwszy już od czasów zaborów, przesie-

dlenia, walki zbrojne i partyzanckie, działalność UPA. Należy jednak wskazać równocześnie

niską rangę tych zabytków, które poza pałacem Łosiów w Narolu nie prezentują rangi po-

19

nadregionalnej. Są przy tym w dużej mierze w dość opłakanym stanie technicznym, zwłasz-

cza cerkwie.

Tab. 1 Gmina Narol – zabytki architektury ZABYTKI ARCHITEKTURY

1 cerkiew greckokatolicka pw. Św. Mikołaja – ruina z 1825 r. Huta Różaniecka

2 układ drewnianej zabudowy drewnianej Jędrzejówka

3 drewniane zabudowania z lat 20. i 30. XX wieku Lipie

4 kościół pw. św. Andrzeja Apostoła z II połowy XVIII wieku Lipsko

5 Cerkiew greckokatolicka drewniana z 1799 roku, Łówcza

6 Dzwonnica drewniana z 1820 roku, Łówcza

7 Kaplica cmentarna murowana z 1848 roku Łówcza

8 Pałac, pozostałości dworu i kaplicy z XIX wieku. Łówcza

9 dawna cerkiew greckokatolicka pw. św. Paraskewy Łówcza

10 kapliczka z I połowy XIX wieku Łukawica

11 4 domy drewniane z lat 30. XX wieku Łukawica

12 barokowo-klasycystyczny pałac Łosiów Narol

Narol – Mauzoleum Puzynów Foto: Jakub Grabowski

Huta Różaniecka – ruina cerkwi Foto: Jakub Grabowski

Płazów – kościół pw. św. Michała Archanioła Foto: www.pl.wikipedia.org

Narol – pałac Łosiów Foto: www.narol.free.ngo.pl

20

13 klasycystyczny kościół pw. NMP Narol

14 cerkiew greckokatolicka z 1899 roku Narol

15 kaplica św. Jana Nepomucena Narol

16 kaplica dworska pw. św. Serca Jezusowego Narol

17 zabudowa rynku w Narolu (ratusz, rzeźba św. Floriana z 1800 roku, pomnik poświęcony bohaterom poległym w latach 1939-45)

Narol

18 Mauzoleum Puzynów z 1881 roku na Cmentarzu Komunalnym Narol

19 Dwór drewniany z XIX wieku Narol Wieś

20 Krzyż upamiętniający miejsce narodzin siostry Bernardyny Jabłońskiej Pizuny

21 Kościół murowany pw. św. Michała Archanioła z 1818 roku, Płazów

22 Plebania murowana z 1820 roku, Płazów

23 Karczma murowana z przełomu XVIII-XIX wieku, Płazów

24 Cerkiew greckokatolicka pw. Zaśnięcia NMP z 1936 roku (nieużytkowana) Płazów

25 pałac murowany z przełomu XIX-XX wieku, obecnie Dom Pomocy Społecznej, Ruda Różaniecka

26 kapliczka przy drodze do Paar Ruda Różaniecka

27 stary dwór, oficyna murowana z przełomu XVIII i XIX wieku, obecnie leśni-czówka,

Ruda Różaniecka

28 drewniana cerkiew greckokatolicka pw. Opieki NMP z ok. 1755 roku Wola Wielka

Źródło: Opracowanie własne

Miejsca martyrologii

Inną grupą obiektów, nader często występujących na narolszczyźnie są miejsca mar-

tyrologii reprezentowane głównie przez pomniki żołnierzy poległych na froncie czy ofiar fa-

szyzmu, ale również ofiar Ukraińskiej Powstańczej Armii. Na terenie gminy właściwie w każ-

dej miejscowości znajdziemy przykłady tego rodzaju obiektów dokumentujących historię

tego obszaru z czasów II wojny światowej.

Tab. 2 Gmina Narol – miejsca martyrologii MIEJSCA MARTYROLOGII

1 mogiła zbiorowa oraz pomnik poległych w walce z UPA okolice Lipska

2 mogiły żołnierzy poległych w 1939 roku wraz z pomnikiem poległych Lipsko/Lipie

3 pomnik żołnierzy poległych w 1939 oraz 143 mieszkańców Huty Różaniec-kiej pomordowanych w czasie pacyfikacji w 1943 roku

Huta Różaniecka

4 Pomnik ku czci milicjantów pomordowanych w walce z UPA Łówcza

5 pomnik ku czci żołnierzy poległych podczas II wojny światowej Narol

6 Pomnik wzniesiony w 1928 roku 10 rocznicę odzyskania niepodległości Płazów


21

Muzea

W gminie Narol znajdziemy tylko jeden tego rodzaju obiekt. Rolę taką pełni Izba Mu-

zealna w Lipsku. Zawiera głównie eksponaty z XIX i XX wieku pochodzące od osób prywat-

nych dokumentując w ten sposób historię narolszczyzny.

Huta Różaniecka – pomnik żołnie-rzy poległych w 1939 r. Foto: Jakub Grabowski

Narol – pomnik ku czci żołnierzy pole-głych podczas II wojny światowej Foto: Jakub Grabowski

Lipsko – fragment ekspozycji Izby Muzealnej Foto: www.narol.pl

22

Tab. 3 Gmina Narol – obiekty muzealne

OBIEKTY MUZEALNE

1 Izba Pamięci Lipsko


Obiekty historyczno-wojskowe

W okolicach Lipska znajdziemy pozostałości bastejowych fortyfikacji ziemnych z XVI

wieku. Najciekawszym jednak zespołem obiektów dających się zaklasyfikować do tej katego-

rii są znajdujące się w okolicach wzniesienia Wielki Dział schrony bojowe tzw. Linii Mołoto-

wa. Wybudowane podczas II wojny światowej tuż przy granicy z województwem lubelskim,

gdzie przebiegała wówczas granica między Związkiem Radzieckim a Rzeszą Niemiecką.

Wzdłuż systemu umocnień biegnie obecnie szlak turystyczny.

Tab. 4 Gmina Narol – obiekty historyczno-wojskowe

OBIEKTY HISTORYCZNO-WOJSKOWE

1 schrony bojowe Linii Mołotowa Huta Złomy

2 pozostałości zespołu zamkowego - bastejowe fortyfikacje ziemne z XVI wieku Lipsko


Obiekty archeologiczne

Obszar Roztocza znajdował się pod wpływem kultury ceramiki sznurowej, która

obejmowała swoim wpływem znaczną część Europy do ok. 18000 r. p.n.e. Pozostałości kultu-

Schron „linii Mołotowa” Foto: Jakub Grabowski

23

ry można po dziś dzień oglądać na terenie gminy Narol w postaci cmentarzysk kurhanowych

w okolicach Łukawicy. Z kolei okolice Guciowa w gminie Zwierzyniec obfitują w datowane na

nieco późniejszy czas cmentarzyska kurhanowe z VII-XII wieku oraz grodzisko na wzgórzu

Monastyr.

Tab. 5 Gmina Narol – obiekty archeologiczne

OBIEKTY ARCHEOLOGICZNE

1 cmentarzyska kurhanowe ceramiki sznurowej Łukawica, Brzezinki,

Lipie


Cmentarze

Na terenie gminy Narol znajdziemy wiele przykładów cmentarzy mogących stanowić

przedmiot zainteresowania potencjalnych turystów. Specjalnie bogactwo w tym względzie

prezentuje się na terenie gminy Narol, gdzie znajdziemy mnóstwo przykładów świadczących

o dawnej wielokulturowości tego terenu. Na wielu z nich znajdziemy ponadto ciekawe przy-

kłady krzyży bruśnieńskich. Możemy też na opisywanym obszarze spotkać cmentarze wojen-

ne z czasów I czy II wojny światowej.

Wola Wielka – cmentarz przycerkiewny Foto: Jakub Grabowski

Narol – fragment krzyża na cmentarzu parafialnym Foto: Jakub Grabowski

24

Tab. 6 Gmina Narol – cmentarze

CMENTARZE

1 cmentarz greckokatolicki z I połowy XIX wieku Huta Różaniecka

2 cmentarz greckokatolicki Huta Stara

3 cmentarz choleryczny z I płowy XIX wieku Jędrzejówka

4 cmentarz rzymskokatolicki z nagrobkami kamieniarzy bruśnieńskich Lipsko

5 cmentarz wojenny z 1939 r. Lipsko

6 cmentarz greckokatolicki z nagrobkami kamieniarzy bruśnieńskich Łówcza

7 miejsce po cmentarzu żydowskim z XVIII wieku Narol

8 cmentarz przycerkiewny z XIX wiecznymi nagrobkami kamieniarzy bru-śnieńskich

Płazów

9 cmentarz wielowyznaniowy z początku XIX wieku Płazów

10 cmentarz wojenny z I wojny światowej Płazów

11 cmentarz wojenny Ruda Różaniecka

12 cmentarz greckokatolicki z XIX wieku Wola Wielka

13 cmentarz przycerkiewny Wola Wielka


Wydarzenia kulturalne

Na terenie gminy Narol odbywa się również szereg wydarzeń o charakterze kultural-

nym. Część z nich ma charakter lokalny, część jednak posiada rangę ponadlokalną, a nawet

ponadregionalną. Cesarsko-Królewski Jarmark Galicyjski, Festiwal NAROL.ARTE to ważniejsze

z imprez, które mogą stanowić przedmiot zainteresowania turystów i podstawę do przyszłej

współpracy. Organizowane są przez działający w gminnie Narolski Ośrodek Kultury (NOK)

przy współpracy z podmiotami zewnętrznymi, jak np. prężnie działające Fundacja Pro Aca-

demia Narolense. Organizacja imprez kulturalny w wydatny sposób stymuluje ruch tury-

styczny.

Narol – Cesarsko-Królewski Jarmark Gali-cyjski Foto: www.narol.free.ngo.pl

25

Tab. 7 Gmina Narol – ważniejsze wydarzenia kulturalne

WAŻNIEJSZE WYDARZENIA KUKLTURALNE

1 Majówka Narolska – Spotkanie na Kresach (maj) Narol

2 Cesarsko-Królewski Jarmark Galicyjski (lipiec) Narol

3 Festiwal NAROL.ARTE im. Pana, Wójta i Plebana (sierpień) Narol

4 Międzynarodowe Warsztaty Artystyczne (Akademia Narolska) (sierpień) Narol


Na szczególną uwagę zasługują z pewnością Cesarsko-Królewski Jarmark Galicyjski

oraz Festiwal NAROL.ARTE. Pierwszy z nich jest to rodzaj kiermaszu dla twórców ludowych i

rzemieślników, wzorowanego na dawnych jarmarkach i targach galicyjskich. Oprawą mu-

zyczną imprezy są występy zespołów amatorskich i zawodowych, łącznie z największymi

gwiazdami polskiej estrady, jak Stanisław Sojka, Anna Maria Jopek czy zespół Trebunie Tutki.

Imprezie towarzyszy prezentacja kuchni regionalnej. W 2010 roku odbędzie się XI edycja

Jarmarku, w którym bierze corocznie udział ok. 3 tys. osób.

Festiwal NAROL.ARTE jest imprezą o zbliżonej do jarmarku formule artystycznej, na-

wiązującej do dawnej kultury Galicji w jej trzech głównych aspektach: religijnym, dworskim i

plebejskim. W trakcie festiwalu odbywają się koncerty i recitale profesjonalnych wykonaw-

ców muzyki klasycznej, ludowej i folkowej. Miejscem festiwalowych wydarzeń są zabytkowe

obiekty Narola, takie jak zespół pałacowy, kościół parafialny, cerkiew greckokatolicka i ra-

tusz. Imprezie towarzyszą Międzynarodowe Galicyjskie Warsztaty Artystyczne.

W Gminie prężnie działa ponadto aż 14 kół gospodyń wiejskich, w których prace

czynnie angażuje się ok. 140 pań. Swe prace, jako pamiątki regionalne oferuje Pan Jerzy Józef

Kowalczyk, artysta malarz i rzeźbiarz ze wsi Jacków Ogród. Warto także wspomnieć o organi-

zowanych bądź współorganizowanych przez NOK każdego roku następujących imprezach

cyklicznych:

• „Gminny opłatek” – styczeń,

• Finał Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy – styczeń,

• Dzień Kobiet – marzec,

• konkurs na pisankę wielkanocną: marzec – kwiecień,

• Dzień Matki – maj,

26

• Festyn „Pożegnanie lata” – sierpień,

• Obchody rocznicy bitwy pod Narolem – wrzesień,

• Obchody rocznicy Odzyskania Niepodległości – listopad,

• Koncert Bożonarodzeniowy – grudzień.12

3.2.2 WALORY PRZYRODNICZE

Obszary i obiekty chronione

Na obszarze gminy Narol znajdziemy przykłady większości typów ochrony przyrody –

rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszar chronionego krajobrazu czy wreszcie pomni-

ki przyrody. W gminie Narol nie ma oczywiście parku narodowego, występują za to fragmen-

tu dwóch parków krajobrazowych: Puszczy Solskiej oraz Południoworoztoczański. Pierwszy

z nich, utworzony w 1988 roku, powstał z myślą o ochronie unikalnych walorów przyrodni-

czych i kulturowych Puszczy Solskiej oraz Roztocza, w szczególności zwartych kompleksów

o charakterze puszczańskim, jak również bogactwa dolin rzecznych z typowymi dla Roztocza

„szumami”. Z kolei Południoworoztoczański Park Krajobrazowy został utworzony na obszarze

polskiej części Roztocza Wschodniego, na pograniczu województw w lubelskiego i podkar-

packiego. Na jego terenie znajduje się kulminacja Wielkiego Działu (390 m n.p.m.), leżąca

zresztą w granicach gminy Narol.

12

Strategia Rozwoju Turystyki Miasta i Gminy Narol na lata 2009-2015, Firma Szkoleniowa Agnieszka Wi-śniewska-Woźniak, str. 25-26

PK Puszczy Solskiej – rezerwat „Las Bukowy” Foto: Jakub Grabowski

Rezerwat przyrody „Mnokąt” Foto: Firma Szkoleniowa Agnieszka Wi-śniewska-Woźniak

27

Wreszcie warto wspomnieć o Roztoczańskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, który

pełni rolę otuliny dla wyżej wymienionych parków krajobrazowych. Cennym elementem pod-

legającym tutaj ochronie są zbiorowiska leśne z których najwartościowsze fragmenty chro-

nione są w rezerwatach, z których jeden „Rezerwat Minokąt” znajduje się na terenie gminy

Narol. Jest to rezerwat leśny powołany dla zachowania naturalnego lasu jodłowo-bukowego

z charakterystycznym runem zespołu roślinnego buczyny karpackiej. Całość przedstawionego

wyżej systemu ochrony przyrody w gminach Narol i Zwierzyniec uzupełniają liczne pomniki

przyrody. Szczególnie obfituje w nie pierwsza z gmin, gdzie można doliczyć się około 245

drzew pomnikowych rosnących pojedynczo bądź w zgrupowaniach. W znacznej mierze są to

lipy, ale spotkany też wiązy, klony, graby czy dęby. W gminie Zwierzyniec znajdziemy co

prawda znacznie mniej drzew pomnikowych, jednak są one bardziej zróżnicowane, a ponad-

to napotkamy tu także stanowiska roślin (śnieżyczka czy zimoziół) czy posiadający oryginalne

kształty pomnik przyrody nieożywionej „Płaczący Kamień”.

Tab. 8 Gmina Narol – obszary chronione OBSZARY CHRONIONE

1 rezerwat Las Bukowy 86,9 ha/ 0,869 km2

2 rezerwat leśny Minokąt 22,88 ha / 0,2288 km2

3 rezerwat torfowiskowy Źródła Tanwi 186,54 ha /1,8654 km2

4 Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej (fragment) 5778 ha/57,78 km2

5 Południoworoztoczański Park Krajobrazowy (fragment) 3315 ha/33,15 km2

6 Roztoczański Obszar Chronionego Krajobrazu 11265 ha/112,65 km2

Źródło: Opracowanie własne Tab. 9 Gmina Narol – pomniki przyrody

POMNIKI PRZYRODY

1 Pomnik przyrody – lipa Chlewiska

2 Pomnik przyrody – brzoza brodawkowata Chlewiska

3 Pomnik przyrody – lipa Huta Różaniecka

4 Pomnik przyrody – wiąz szypułkowy 4 sztuki Huta Różaniecka

5 Pomnik przyrody – wiąz szypułkowy Huta Różaniecka

6 Pomnik przyrody – wiąz szypułkowy 2 sztuki Huta Różaniecka

7 Pomnik przyrody – lipa Huta Różaniecka

8 Pomnik przyrody – buk zwyczajny Huta Różaniecka

9 Pomnik przyrody – lipa 2 sztuki Huta Złomy

10 Pomnik przyrody – grab 3 szt., wiąz Huta Złomy

11 Pomnik przyrody – lipa Huta Złomy

12 Pomnik przyrody – lipa, grab Huta Złomy

13 Pomnik przyrody – lipa Huta Złomy

14 Pomnik przyrody – buk Huta Złomy

28

15 Pomnik przyrody – lipa Huta Złomy – Stara Huta

16 Pomnik przyrody – klon jawor Huta Złomy – Stara Huta

17 Pomnik przyrody – buk zwyczajny 2 sztuki Huta Złomy – Złomy Ruskie

18 Pomnik przyrody – buk zwyczajny 2 sztuki Huta Złomy – Złomy Ruskie

19 Pomnik przyrody – buk zwyczajny Huta Złomy – Złomy Ruskie

20 Pomnik przyrody – lipa Jędrzejówka




24 Pomnik przyrody – lipa Kadłubiska

25 Pomnik przyrody – lipa, klon, jawor Kadłubiska

26 Pomnik przyrody – lipa x 3 Kadłubiska

27 Pomnik przyrody – jesion wyniosły 3 szt. Kadłubiska

28 Pomnik przyrody – jodła 4 szt. Kadłubiska

29 Pomnik przyrody – sosny Lipsko

30 Pomnik przyrody – lipa 2 szt. Lipsko

31 Pomnik przyrody – lipa 2 szt. Lipsko

32 Pomnik przyrody – dąb szczupły Łówcza

33 Pomnik przyrody – wiąz szczupły Łówcza

34 Pomnik przyrody – jesion Łówcza

35 Pomnik przyrody – lipa Łówcza

36 Pomnik przyrody – świerk pospolity Łówcza

37 Pomnik przyrody – lipa, sosna 4 szt. Łówcza

38 Pomnik przyrody – lipa na skarpie potoku 2 szt. Łówcza

39 Pomnik przyrody – lipa 10 szt., jesion 4 szt., kasztanowiec, grab, klon

Łówcza

40 Pomnik przyrody – topola 4 szt. Łówcza

41 Pomnik przyrody – lipa, klon Łówcza

42 Pomnik przyrody – lipa Łówcza

43 Pomnik przyrody – lipa 3 sztuki Łukawica

44 Pomnik przyrody – lipa 3 sztuki Łukawica

45 Pomnik przyrody – lipa Narol


47 Pomnik przyrody – lipa 5 szt. Narol

48 Pomnik przyrody – jesion wyniosły Narol


50 Pomnik przyrody – lipa x 2 Narol Wieś

51 Pomnik przyrody – jesion wyniosły Narol Wieś

52 Pomnik przyrody – zadrzewia parkowe 25-drzew – lipa Narol Wieś

53 Pomnik przyrody – lipa – 21 szt., klon, jawor- 3 szt., kasztanowiec biały, garb pospolity

Narol Wieś

54 Pomnik przyrody – lipa- 33 szt. Narol Wieś

29

55 Pomnik przyrody – kasztanowiec, jesion wyniosły Narol Wieś

56 Pomnik przyrody – jesion wyniosły 14 szt. Narol Wieś

57 Pomnik przyrody – lipa drobnolistna Narol-Łozy

58 Pomnik przyrody – klon jawor Narol-Łozy

59 Pomnik przyrody – lipa Płazów



62 Pomnik przyrody – lipa, klon Płazów

63 Pomnik przyrody – klon jawor Płazów

64 Pomnik przyrody – klon jawor Płazów

65 Pomnik przyrody – klon 2 szt., jawor, klon Płazów

66 Pomnik przyrody – klon 2 szt., jawor, klon Płazów

67 Pomnik przyrody – robinia akacjowa 2 szt. Płazów

68 Pomnik przyrody – modrzew europejski Ruda Różaniecka

69 Pomnik przyrody – buk zwyczajny 6 sztuk Ruda Różaniecka

70 Pomnik przyrody – jodła pospolita Ruda Różaniecka

71 Pomnik przyrody – wiąz szypułkowy Ruda Różaniecka

72 Pomnik przyrody – wiąz szypułkowy 2 szt. Ruda Różaniecka

73 Pomnik przyrody – dąb szypułkowy Ruda Różaniecka

74 Pomnik przyrody – lipa Ruda Różaniecka

75 Pomnik przyrody – lipa Ruda Różaniecka

76 Pomnik przyrody – lipa 2 sztuki Wola Wielka

77 Pomnik przyrody – źródlisko rzeki Tanew Wola Wielka

78 Pomnik przyrody – lipa Wola Wielka

79 Pomnik przyrody – lipa Wola Wielka

80 Pomnik przyrody – lipa Wola Wielka – Brzezinki

81 Pomnik przyrody – lipa Wola Wielka – Jacków

Ogród


Rzeki – walory kajakowe

Region roztoczański zasługuje na uwagę również z powodu dysponowania walorami

umożliwiającymi uprawianie turystyki kajakowej, choć w Gminie Narol tego rodzaju użytko-

wanie rzeki jest możliwe jedynie na fragmencie Tanwi (począwszy od Narola). Należy jednak

dodać, że przez Gminę przechodzi dział wód rozdzielający zlewnię Bugu, Sanu i Wieprza. Le-

żące na terenie Gminy Narol najwyższe wzniesienie polskiego Roztocza jest jednym ze

wzgórz, które rozdzielają dorzecza Bugu i Sanu Gmina Narol w całości należy do dorzecza

30

najdłuższego prawobrzeżnego dopływu Sanu - Tanwi. Długość Tanwi wynosi 103 km, z czego

odcinek w granicach Gminy Narol wynosi 17 km. Główne źródło Tanwi bierze swój początek

na zachód od Wielkiego Działu, w obrębie sołectwa Huta Złomy, na wysokości 308 m n.p.m..

Ujście Tanwi do Sanu znajduje się w Ulanowie. Efektowne progi (szypoty) tej rzeki zwane

„szumami” znajdują się już na terenie gminy Susiec, choć tuż przy granicy z Gminą Narol.

Inną rzeką płynącą przez Gminę Narol jest Łówczanka - prawobrzeżny dopływ Wiro-

wej, która ma swe źródła na wschodnim krańcu wsi Łówcza. W korycie tej rzeki znajdują się

podobnie jak na Tanwi, ale znacznie niższe progi skalne. Przez Rudę Różaniecką przepływa

potok Różaniec (Różanka), który swój początek bierze u stóp Roztocza, w pobliżu dawnego

przysiółka Płazowa Kuryje. Źródła Różańca, których jest osiem, znajdują się na wysokości 275

m n.p.m. Główne źródło znajduje się na równinie i jest głęboko wcięte w czwartorzędowe

piaski. Miejsce to nazywa się Parnia. W tym pięknym zakątku planuje się utworzenie rezer-

watu „Źródła Różańca”.

Na północ od Rudy Różanieckiej, w pobliżu Maziarni znajdują się źródła strumienia

Paucza, gdzie projektuje się utworzenie rezerwatu przyrodniczego „Źródła Pauczy”. W obni-

żeniach, w dnach dolin powstają bezodpływowe, międzywydmowe jeziora będące typowym,

wspomnianym już, elementem krajobrazu Kotliny Sandomierskiej. Najliczniej występują one

w okolicy wsi Kadłubiska.

Znacznie częściej spotkać można stawy pochodzenia sztucznego. Największe ich sku-

pisko znajduje się w okolicach Rudy Różanieckiej, gdzie są wykorzystywane przez tamtejsze

gospodarstwo rybackie. W obrębie sołectwa Ruda Różaniecka łączna powierzchnia stawów

wynosi 209,53 ha. Na początku XX wieku, w celu utrzymania optymalnego poziomu wody w

stawach, połączono za pomocą rowów zlewnię Różańca ze strumieniem Paucza. Większe

zbiorniki wodne występują również w Lipsku oraz Narolu (zbiornik Narol-Młynki).

Tab. 10 Gmina Narol – walory kajakowe

WALORY KAJAKOWE

1 rzeka Tanew


31

3.3 INFRASTRUKTURA TURYSTYCZNA

Baza turystyczna stanowi bardzo ważny element stanowiący o potencjale turystycz-

nym obszaru bądź miejscowość. Niemożność bowiem zaspokojenia potrzeb potencjalnych

turystów, nawet przy potencjalnej zasobności w walory turystyczne, będzie czynnikiem blo-

kującym zainteresowanie miejscem jako celem wyjazdów turystycznych.

3.3.1 SZLAKI TURYSTYCZNE

W pierwszej kolejności analizie poddane zostaną znajdujące się na terenie obydwu

gmin różnego rodzaju szlaki turystyczne: ścieżki dydaktyczne, szlaki piesze czy szlaki rowero-

we. Jak widać z przedstawionych dalej zestawień tabelarycznych na opisywanym obszarze

znajdziemy przykłady wszystkich spośród wymienionych rodzajów szlaków turystycznych.

Na terenie Gminy Narol mamy wytyczone trzy ścieżki dydaktyczne, spośród których na

szczególną uwagę zasługuje dobrze zagospodarowana ścieżka „Po Źródłach Tanwi”, mająca

łączną długość 9 km. Możliwa do przebycia zarówno pieszo, jak i rowerem, z zastrzeżeniem

jednak odpowiedniego ubioru wynikającego z podmokłego charakteru obszaru. Gmina Narol

może się również pochwalić całkiem pokaźną długością szlaków turystycznych. Ich atutem jest

dobre konsekwentne stosowanie oznaczeń w terenie, mankamentem natomiast brak dobrej infra-

struktury: miejsc parkingowych, jednolitych oznaczeń zabytków czy ciekawych miejsc przyrodni-

czych, miejsc wypoczynku etc.

Łukawica – początek ścieżki dydaktycznej „Po Źródłach Tanwi” Foto: Jakub Grabowski

Szlak niebieski – Po Bunkrach Linii Mołotowa – okolica Huty Starej Foto: Jakub Grabowski

32

Tab. 11 Gmina Narol – ścieżki przyrodnicze ŚCIEŻKI PRZYRODNICZE

1 Ścieżka dydaktyczna "Kobyle Jezioro" 2 km

2 Ścieżka dydaktyczna "Po Źródłach Tanwi" 9 km

3 Ścieżka dydaktyczna "Bukowy Las" 1,5 km

OGÓŁEM 12,5 km

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów promocyjnych Tab. 12 Gmina Narol – szlaki turystyczne piesze i rowerowe

SZLAKI TURYSTYCZNE PIESZE I ROWEROWE

1 trasa rowerowa zielona ok. 18 km

2 trasa rowerowa czerwona 18 km

3 trasa rowerowa żółta 15 km

4 trasa rowerowa niebieska 20 km

5 trasa rowerowa pomarańczowa 30 km

6 trasa rowerowa fioletowa 18 km

7 Szlak św. Brata Alberta Chmielowskiego 23 km

8 szlak żółty (Południowy) Narol-Rebizanty (częściowo poza terenem gminy) ok 10 km

9 Szlak zielony im. św. Brata Alberta (na terenie gminy od Wielkiego Działu do Narola)

ok 10 km

10 Szlak niebieski - Po bunkrach linii Mołotowa (na terenie gminy od Huty Starej przez Wielki Dział do Woli Wielkiej)

ok. 5 km

11 szlak czarny łącznikowy ok. 5 km

OGÓŁEM ok. 172 km

Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów promocyjnych

3.3.2 BAZA NOCLEGOWA I GASTRONOMICZNA

Baza noclegowa i gastronomiczna są najważniejszym rodzajem bazy turystycznej za-

spokajającym podstawową potrzebę związaną z pobytem turystycznym. Wiąże się z zapew-

nieniem potrzeb bytowych oraz wynikającego z nich bezpieczeństwa, które znajdują się na

samym dole piramidy potrzeb Maslowa. Brak tego rodzaju obiektów bądź niedostatki w ich

jakości mogą stanowić barierę rozwojową turystyki.

Na terenie Gminy Narol znajdziemy oczywiście przykłady tego rodzaju obiektów, jednak na-

leży podkreślić, że występują pod tym względem poważne niedostatki (tab. 13). Ich utrzy-

mywanie się znacznie spowolni, a może nawet uniemożliwi, zaistnienie trwałych tendencji

rozwojowych sektora turystycznego. Krótko mówiąc obecny stan bazy noclegowej pozosta-

wia wiele do życzenia. 207 miejsc noclegowych, z czego 75 w szkolnych schroniskach mło-

dzieżowych, zaś 35 w hotelu oferującym usługi w cenach pozostającym poza zasięgiem zwy-

33

kłego turysty, to stanowczo zbyt mało. Rozwój bazy noclegowej to zatem, obok kreacji no-

wych produktów turystycznych gminy, podstawowy problem do rozwiązania.

Nieco lepiej prezentuje się sytuacja w obrębie bazy gastronomicznej (tab. 14). Na pewno

dysponuje ona większą jednostkową pojemnością w porównaniu z bazą noclegową. Najważ-

niejszym postulatem, jaki należałoby postawić w kontekście bazy żywieniowej, jest wykre-

owanie lokalnych produktów tradycyjnych i potrwa będących specjalnością gminy. Mogą to

być pierogi narolskie bądź knedle z Chlewisk13, które same z siebie stanowiłyby walor wzbu-

dzający zainteresowanie turystów, zwłaszcza jeśli byłyby serwowane we wszystkich (bądź

prawie wszystkich) zakładach gastronomicznych na terenie Gminy.

Tab. 13 Gmina Narol – baza noclegowa

BAZA NOCLEGOWA LICZBA MIEJSC

1 Dębiny - Gospodarstwo Agroturystyczne - U Kossaków 6

2 Huta Różaniecka - Szkolne Schronisko Młodzieżowe (całoroczne) 50

3 Lipsko - Gospodarstwo Agroturystyczne – Zdrowie (Jan Waszek) 4

4 Łukawica - Agroturystyka – Aleksander Mamczur 50

5 Łukawica - Gospodarstwo Agroturystyczne - Pod Lasem 7

6 Narol - Gospodarstwo Agroturystyczne – Źródełko (Teresa Kudyba) 8

7 Narol - Hotel Pałacowy 35

8 Ruda Różaniecka - Szkolne Schronisko Młodzieżowe (sezonowe) 25

9 Wola Wielka – Bolesław Rebizant - Wola Wielka 148 8

10 Wola Wielka - Gospodarstwo Gościnne - Jan Głaz 6

11 Wola Wielka – Zbigniew Rebizant - Wola Wielka 147 8

OGÓŁEM 207


Tab. 14 Gminy Narol i Zwierzyniec – baza gastronomiczna

BAZA GASTRONOMICZNA LICZBA MIEJSC

1 Narol – Restauracja Pałacowy 220

2 Narol – Restauracja Sakra 30

3 Narol – Bar Rubin 30

4 Narol – Bar Animax 10

5 Wola Wielka - Maria Niedużak 20

OGÓŁEM 310


13

Por. Contact Report Nr: 13/05/2009

34

3.3.3 BAZA TOWARZYSZĄCA

Będąca uzupełnieniem podstawowej bazy turystycznej umożliwia bądź ułatwia korzy-

stanie z walorów turystycznych. Obejmuje urządzenia rozrywkowe, sportowo-rekreacyjne,

punktu informacji turystycznej, wypożyczalnie sprzętu turystycznego etc. Jak wynika z przed-

stawionego dalej zestawienia (tab. 15) w Gminie Narol mamy do czynienia z wyraźnymi nie-

dostatkami w tym względzie. Możemy jedynie mówić o jednym tego rodzaju obiekcie –

punkcie informacji turystycznej przy Gminnym Ośrodku Kultury – w dodatku na chwilę obec-

ną funkcjonującym w niewystarczającym zakresie. Nie można bowiem uznać pełnoprawnym

punktem informacyjnym sklepu „Papirus”, gdzie sprzedawane są wydawnictwa turystyczne.

Brakuje wypożyczalni sprzętu rekreacyjnego (np. rowerów czy kijków do nornic wal kingu),

organizatorów spływów kajakowych, obiektów rozrywkowych pozwalających zaspokoić po-

trzeby czasu wolnego etc.

Tab. 15 Gmina Narol – baza towarzysząca

BAZA TOWARZYSZĄCA

1 Punkt Informacji Turystycznej Narol


3.3.4 DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA14

Dobra dostępność komunikacyjna ma znaczący wpływ na rozwój ruchu turystyczne-

go. Możliwość skorzystania z różnych rodzajów transportu ułatwia turystom zaplanowanie

podróży. Na dostępność składa się m.in. sieć dróg kołowych i kolejowych, częstotliwość ich

połączeń i innymi miastami a także bliska odległość od lotnisk. Dobry dojazd, duża ilość par-

kingów stanowią zachętę do przyjazdu dla turystów.

Główną drogą Gminy jest droga wojewódzka Nr 865, pozostałe drogi mają status po-

wiatowych oraz gminnych.

14

Strategia Rozwoju Turystyki Miasta i Gminy Narol na lata 2009-2015, Firma Szkoleniowa Agnieszka Wi-śniewska-Woźniak, str. 36-39

35

Przez Gminę Narol przebiega 25 linii autobusowych PKS. Główne kierunki połączeń

autobusowych to: Lubaczów, Jarosław, Rzeszów, Przemyśl, Mielec, Tomaszów Lub., Wola

Wielka, Zamość, Hrubieszów, Chełm, Werchrata.

W Narolu mają również przystanki linie obsługiwane przez tzw. „busy” (firmy AfarBus,

BusDej czy Feniks) w kierunku Rzeszowa i Tomaszowa Lubelskiego. W Gminie nie ma przy-

stanku kolejowego, a najbliższe stacje PKP znajdują się w Bełżcu, Suścu, Lubaczowie i Wer-

chracie.

Przez Gminę Narol przebiega jedna droga wojewódzka o numerze 863 mająca prze-

bieg od granicy województwa (kierunek Bełżec) do Piły. Najbliższą drogą krajową jest trasa

Nr 17, przebiegająca przez Bełżec i łącząca Lublin z granicą państwa w Hrebennem.

Przez teren Gminy Narol przebiega około 78,4 km dróg powiatowych, co plasuje mo-

nę na średniej pozycji wśród gmin powiatu lubaczowskiego. Z kolei gminna sieć drogowa

długości 41,6 km należy do najdłuższych w powiecie.

3.4 RUCH TURYSTYCZNY

Bardzo ważnym aspektem, który niewątpliwie wymaga analizy na etapie programo-

wania działań związanych z programowaniem rozwoju turystyki (w szerokim tego sformuło-

wania znaczeniu) jest analiza ruchu turystycznego. W przypadku Gminy Narol sprawa jest o

tyle skomplikowana, że nie są prowadzone żadne statystyki ruchu turystycznego. Jedyne

dostępne dane obrazujące charakter ruchu turystycznego pochodzą z Banku Danych Regio-

nalnych GUS dotyczące liczy udzielonych noclegów oraz liczby osób z nich korzystających.

Pochodzą one z oficjalnych statystyk, których charakter jednak w dużym stopniu nie od-

zwierciedla stanu faktycznego. Powodem tego jest duży udział w ofercie noclegowej gospo-

darstw agroturystycznych, często pozostających poza oficjalnym obiegiem informacji. Pomi-

jając niedoskonałości materiału badawczego można jednak wysnuć pewne wnioski, choć,

wymaga to podkreślenia, nie należy ich traktować w kategoriach zupełnych. Nie znajdziemy

np. informacji dotyczących tzw. odwiedzających jednodniowych czyli osób nie korzystających

z noclegów.

36

Jak wynika z tabeli 15 Gmina Narol jest odwiedzana przez niewielka liczbę turystów,

w dodatku nie zarejestrowano wśród nich turystów zagranicznych. Pozytywnym symptomem

jest kilkakrotnie większa liczba udzielonych noclegów w końcu badanego okresu w porówna-

niu z jego początkiem, choć cały czas mówimy o wartościach liczbowych niewielkich zarówno

w ujęciu bezwzględnym, jak i odniesionym chociażby do liczby mieszkańców, co pokazuje

przeprowadzona w dalszej części pracowania analiza wskaźnikowa.

Tab. 16 Gmina Narol – dane dotyczące ruchu turystycznego

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

udzielone noclegi ogółem 488 556 1704 2371 1597 2144 2877

w tym turyści zagraniczni 0 0 0 0 0 0 0

korzystający z noclegów ogółem 239 211 311 326 465 566 793

w tym turyści zagraniczni 0 0 0 0 0 0 0

średnia długość pobytu ogółem 2,04 2,64 5,48 7,27 3,43 3,79 3,63

w tym turystów zagranicznych 0 0 0 0 0 0 0

Źródło: Opracowanie na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS

Zwraca również uwagę krótkookresowy realizowanych pobytów. Sugeruje ton w

głównej mierze charakter weekendowy (świąteczny) ruchu turystycznego bądź, uwzględnia-

jąc motywy pobytów, mamy do czynienia z turystyką aktywną bądź krajoznawstwem. To dla

tego rodzaju aktywności turystycznej są bowiem właściwe krótkie, maksymalnie kilkudnio-

we, pobyty (w przeciwieństwie do długich pobytów właściwych turystyce wypoczynkowej).

Z danymi uzyskanymi w wyniku analizy dostępnych źródeł wtórnych korespondują

wyniki badań wizerunku Roztocza. Zgodnie z deklaracjami respondentów w większości przy-

padków ich ostatnie pobyty trwały do 5 dni (71,4%), podczas gdy trwające tydzień i dłużej

pobyty były udziałem tylko 26,5% ankietowanych mających osobiste doświadczenia tury-

styczne z regionem15. Tego rodzaju korelacja pozwala na wysnuwanie wniosków w kontek-

ście programowania rozwoju turystyki w gminie. Określenie bowiem przybliżonych Nawet

właściwości potencjalnego rynku turystycznego jest istotne dla kształtu przyszłej oferty tury-

stycznej.

15

Por. Badanie wizerunku Roztocza – str. 33

37

3.5 FUNKCJA TURYSTYCZNA GMINY NAROL – ANALIZA WSKAŹNIKOWA

Przedstawiona wyżej jakościowa analiza potencjału turystycznego Gminy Narol po-

służyła do wyliczenia szeregu wskaźników obrazujących poziom rozwoju jej funkcji turystycz-

nej. Uzyskane w ten sposób syntetyczne wskaźniki zobrazują stan potencjału turystycznego

Gminy stanowiąc jednocześnie punkt wyjścia dla przyszłej oceny efektów działań podejmo-

wanych na rzecz rozwoju turystyki. Zacznijmy od danych dotyczących ruchu turystycznego

prezentowanych w tabeli 16. Choć nie oddają one w pełni stanu faktycznego, to jednak

z uwagi na pochodzenie z jednego źródła mogą posłużyć do wyliczenia pewnych wskaźników

funkcji turystycznej:

• wskaźnik Charvata – wskaźnik wiążący rozwój funkcji turystycznej z liczbą stałych

mieszkańców; wyliczany ze wzoru: liczba osobonoclegów x 100/liczba stałych mieszkańców;

• wskaźnik Deferta16 – wskaźnik gęstości ruchu turystycznego; wyliczany ze wzoru:

liczba turystów korzystająca z noclegów/powierzchnia gminy w km2.

Jak wynika z zawartych w tabeli 17 wskaźnikach funkcja turystyczna mierzona w

oparciu o wielkość ruchu turystycznego nie wygląda zbyt imponująco świadcząc o tym, że

Gmina Narol dopiero raczkuje na rynku turystycznym. Trzeba jednak przyznać, że mamy tu

do czynienia z tendencją wzrostową rozwoju funkcji turystycznej.

Tab. 17 Funkcja turystyczna Gminy Narol – ruch turystyczny

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Wskaźnik Charvata 5,82 6,63 20,32 28,28 19,05 25,57 34,31

Wskaźnik Deferta 1,17 1,03 1,52 1,60 2,28 2,77 3,89

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS

Jednym z wyznaczników funkcji turystycznej gminy może być również liczebność

podmiotów gospodarczych. Poziom przedsiębiorczości jest generalnie jednym z czynników

konkurencyjności obszarów, zaś liczebność firm działających w branży turystycznej z pewno-

ścią świadczy o potencjale rozwojowym miejsca w dziedzinie turystyki. Do wyliczenia wskaź-

ników zostały wykorzystane dane pochodzące z Banku Danych Regionalnych GUS, dotyczące

liczby firm prowadzących ‘działalność związaną z zakwaterowaniem i usługami gastrono-

16

Wskaźnik Deferta powinien być w zasadzie wyliczany w oparciu o całkowitą liczbę turystów odwiedzających gminę, jednak z uwagi na brak tego rodzaju danych został on zastosowany w wersji zmodyfikowanej.

38

micznymi’ (sekcja „I”) oraz ‘działalność związana z kulturą, rozrywka i rekreacją (sekcja „R”)

wg PKD 2007.

Tab. 18 Funkcja turystyczna Gminy Narol – podmioty gospodarcze

podmioty ogółem 403

podmioty sekcji „I” 16

podmioty sekcji „R” 10

podmioty sekcji „I+R” w ogólnej liczbie podmiotów 6,45%

podmioty sekcji „I+R” na 1000 mieszkańców 3,11

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS

Jak widać zarówno bezwzględne, jak i względne wartości obrazujące poziom rozwoju

funkcji turystycznej związane z liczebnością podmiotów gospodarczych zarejestrowanych

w sekcjach bezpośrednio związanych z rozwojem turystyki nie pozostawiają wiele miejsca na

wątpliwości. W tym obszarze działalności również wymagane są działania aktywizujące lo-

kalną społeczność.

Potencjał turystyczny możemy również oceniać analizując zasobność gmin pod kątem

określonych walorów turystycznych. Oczywiście nadają się do tego celu głównie powierzch-

niowe (obszary ochrony przyrody), liniowe (rzeki) bądź punktowe walory przyrodnicze (po-

mniki przyrody). Zwraca uwagę duża powierzchnia zalesienia dwukrotnie przewyższająca

średnią krajową (ok. 29%). Stanowi to istotny atut Gminy. Ewenementem jest także stupro-

centowe objęcie obszaru gminy Narol różnego rodzaju formami ochrony przyrody: parkami

krajobrazowymi (Puszczy Solskiej i Południoworoztoczańskim) oraz obszarem chronionego

krajobrazu (Roztoczański). Co prawda gmina Narol nie dysponuje parkiem narodowym, jed-

nak wynik i tak robi wrażenie. Jednym z elementów systemu ochrony są również pomniki

przyrody, które występują na terenie Gminy Narol w dość dużej liczbie. Powoduje to, że gę-

stość ich występowania w przeliczeniu na 1 km2 powierzchni jest dość znaczna (1,21 na km2).

Tab. 19 Funkcja turystyczna Gminy Narol – walory przyrodnicze

GMINA NAROL

ogółem % pow. gminy

na 1 km2

pow. gminy

powierzchnia lasów (2008) 114,59 km2 56,29% -

powierzchnia obszarów chronionych17 203,58 km2 100,00% -

liczba drzew pomnikowych 246 - 1,21

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Banku Danych Regionalnych GUS 17

Parki narodowe, krajobrazowe i obszary chronionego krajobrazu

39

Ostatnim wreszcie elementem poddanym analizie porównawczej jest zasobność

Gminy Narol w obiekty bazy turystycznej, jak również ich wielkość. Warunkuje to jedną z

podstawowych kwestii, jaką jest chłonność turystyczna poszczególnych gmin. W odniesieniu

do bazy noclegowej i gastronomicznej został zastosowany wskaźnik Beretje’a i Deferta18,

wyliczany odnoszący pojemność obiektów do liczby stałej ludności. Wskaźnik jest z reguły

stosowany dla bazy noclegowej, jednak uznawszy bazę żywieniową za równie ważną można

dokonać implementacji metody.

Jak wynika z prowadzonej wcześniej zagospodarowania turystycznego Gnina Narol

ma w tym względzie do nadrobienia niezwykle dużo. Potwierdzają to również wartości

wskaźników prezentowane w tabeli 20. Z zestawienia wynikają stwierdzone już wcześniej

niedostatki w rozwoju bazy noclegowej i gastronomicznej, przy czym w przypadku tej drugiej

mamy do czynienia z sytuacją korzystniejszą. Nieco lepiej wygląda natomiast sytuacja w kon-

tekście szlaków turystycznych, których gęstość można uznać za zadowalającą. Blisko 1 km

szlaków turystycznych na 1 km2 powierzchni Gminy jest znakomitym punktem wyjścia do

rozwoju turystyki na jej terenie.

Tab. 20 Funkcja turystyczna Gminy Narol – baza turystyczna

wskaźnik Beretje’a i Deferta dla bazy noclegowej 2,47

wskaźnik Beretje’a i Deferta dla bazy gastronomicznej 3,70

gęstość szlaków turystycznych19 0,91 km/km2


18

Wskaźnik wyliczany jest z następującego wzoru: liczba miejsc noclegowych na danym obszarzex100/ liczba ludności miejscowej 19

Szlaki piesze, rowerowe, ścieżki dydaktyczne

40

IV. POSZERZONA ANALIZA SWOT

Punktem wyjścia do formułowania założeń rozwoju turystyki, obok dokonanej wyżej

analizy potencjału Gminy Narol, jest również przeprowadzenia analizy SWOT dotyczącej jej

obszaru. Należy się w tym względzie małe wyjaśnienie metodologiczne. Pierwsza rzecz odno-

si się do klasyfikacji wskazywanych czynników i uwarunkowań do poszczególnych kategorii –

mocne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia. Dwie pierwsze kategorie odnoszą się do

cech wynikających z właściwości analizowanego podmiotu, z kolei szanse i zagrożenia są ce-

chami identyfikowanymi w szeroko rozumianym otoczeniu. W sytuacji jednak, gdy przedmio-

tem analizy jest jedna z funkcji rozwojowych danego obszaru (w tym wypadku funkcja tury-

styczna), niektóre czynniki lokalne mogą być zaliczone do uwarunkowań o charakterze ze-

wnętrznym. Tak też zostało przyjęte w ramach niniejszej analizy.

Druga uwaga odnosi się do zastosowanej w ramach analizy ocenie jakościowej wska-

zywanych cech, co w konsekwencji pozwoli na określenie pozycji strategicznej badanych ob-

szarów. Przyjęta została metoda oceny zaproponowana przez A. Zajadacz i J. Śniadek20.

Zgodnie z nią każdy czynnik jest oceniany dwojako:

• wg przyjętej przez badacza skali punktowej (Pij), przy czym czynniki oddziałujące po-

zytywnie (mocne strony i szanse) otrzymują ocenę punktową ze znakiem dodatnim, a czynni-

ki oddziałujące negatywnie (słabe strony i zagrożenia) – ocenę punktową ze znakiem ujem-

nym;

• wg jego ważności dla rozwoju organizacji bądź jej funkcji (w tym wypadku funkcji

turystycznej).

W przeprowadzonej niżej analizie SWOT przyjęto za Autorkami koncepcji skalę trzy-

punktową traktując również wykonana na podstawie metody analizę SWOT potencjału tury-

stycznego gminy Zbąszyń21 jako idealny punkt odniesienia w ocenie czynników. Efektem za-

biegu jest zagregowana ocena dla każdej z czterech kategorii czynników wyliczona wg wzo-

ru:

20

A. Zajadacz, J. Śniadek, 2009, Ocena potencjału turystycznego [w:] Z. Młynarczyk, A. Zajadacz, Uwarunkowa-nia i plany rozwoju turystyki, Tom III, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, str. 50-58 21

A. Zajadacz, J. Śniadek, 2009, Potencjał turystyczny gminy Zbąszyń [w:] Z. Młynarczyk, A. Zajadacz, Uwarun-kowania i plany rozwoju turystyki, Tom III, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, str. 61-68

41

gdzie: Oj – zagregowana ocena j-tej kategorii, Rij – ranga (waga) nadana i-temu składnikowi

j-tej kategorii, Pij – ocena punktowa i-tego składnika w j-tej kategorii.

Tab. 21 Analiza SWOT potencjału gminy Narol w kontekście aktualizacji strategii rozwoju turystyki

Czynnik Ranga czyn-

nika (Rij) skala 1-3

Ocena punktowa

(Pij) skala 1-3

Ocena wa-żona

(Rij x Pij)/ Σ Rij

Mocne strony urozmaicone walory przyrodniczo-krajobrazowe wynikające z po-łożenia w różnych krainach geograficznych – Roztocze i Kotlina Sandomierska

3 3 0,17

czystość środowiska naturalnego 3 2 0,11

rzeka Tanew (ważny szlak turystyki kajakowej) oraz liczne stawy, zbiorniki wodne i źródła

3 3 0,17

zabytki architektury (rozproszone po terenie gminy) 3 3 0,17

dobrze zachowane umocnienia tzw. Linii Mołotowa (schrony z czasów II wojny światowej)

3 3 0,17

Wielki Dział (jedno z najwyższych wzniesień polskiego Roztocza) 3 3 0,17

system szlaków turystycznych (ścieżek dydaktycznych, szlaków pieszych i rowerowych)

3 2 0,11

cykliczne imprezy kulturalne: Akademia Narolska – cykl letnich kursów muzycznych (sierpień), Cesarsko-Królewski Jarmark Galicyj-ski, Festiwal NAROL.ARTE

3 3 0,17

działalność Fundacji Pro Academia Narolense wraz z planami od-tworzenia Akademii Narolskiej

2 3 0,11

działalność Gminnego Ośrodka Kultury w Narolu 2 2 0,07

obecność 2 parków krajobrazowych (Południoworoztoczańskiego i Puszczy Solskiej), Roztoczańskiego Obszaru Ochrony Krajobrazu oraz pomniki przyrody

3 3 0,17

położenie na Szlaku Architektury Drewnianej 3 3 0,17

położenie przy drodze wojewódzkiej 865 (Jarosław – Tomaszów Lubelski)

2 1 0,04

duża lesistość (lasy stanowią około 60% powierzchni gminy), w tym lasy należąca do Puszczy Solskiej

3 3 0,17

materialne świadectwa dawnej wielokulturowości 3 2 0,11

przygraniczne położenie 2 2 0,07

rozbudowana sieć dróg leśnych sprzyjająca turystyce rowerowej 3 3 0,17

42

atrakcyjność terenu dla rozwoju turystyki aktywnej 3 2 0,11

rolniczy charakter gminy stwarzający szansę rozwoju agroturystyki 2 2 0,07

intrygująca forma urbanistyczna Duopolis Narol Lipsko 2 2 0,07

WYNIK Σ = 54 2,56

Słabe strony

brak profesjonalnych produktów turystycznych (!) 3 -3 -0,20

brak organizatora turystyki przyjazdowej na terenie miasta i gminy 2 -1 -0,05

małe możliwości atrakcyjnego spędzania czasu wolnego 3 -3 -0,20

niewystarczająca oferta sportowo-rekreacyjna 3 -2 -0,14

nieład przestrzenny i architektoniczny (chaotyczna zabudowa no-wych domów, niekorzystne przekształcenia zabytkowych domów drewnianych)

2 -2 -0,09

słabo rozwinięta baza noclegowa i gastronomiczna 3 -3 -0,20

brak punktu informacji turystycznej 3 -3 -0,20

niska jakość dróg gminnych 3 -2 -0,14

średnia lub niska jakość usług turystycznych 3 -2 -0,14

małe możliwości atrakcyjnego zagospodarowania czasu wolnego 3 -3 -0,20

brak turystycznego wizerunku gminy 3 -2 -0,14

brak wydzielonej w strukturze urzędu gminy jednostki odpowie-dzialnej za programowanie rozwoju turystyki

3 -3 -0,20

niewystarczające oznakowanie turystyczne (brak tablic informacyj-nych przy zabytkach, drogowskazów turystycznych, planu sytu-acyjnego)

3 -2 -0,14

niskie nakłady na promocję turystyczną gminy 3 -2 -0,14

brak dostępu kolejowego 2 -2 -0,09

brak połączeń drogowych pomiędzy niektórymi częściami gminy 2 -2 -0,09

WYNIK Σ = 44 -2,36

Szanse

zainteresowanie władz gminy rozwojem turystyki 3 3 0,31

położenie w regionie o wysokiej atrakcyjności turystycznej 3 3 0,31

przygotowywana aktualizacja Strategii rozwoju turystyki 3 3 0,31

przynależność do Lokalnej Organizacji Turystycznej Roztocze oraz Lokalnej Grupy Działania „Serce Roztocza”

3 3 0,31

niski poziom rozwoju infrastruktury przemysłowej 3 2 0,21

43

postrzeganie Polski jako kraju o nieskażonym środowisku przyrod-niczym

3 3 0,31

rosnące zainteresowanie mieszkańców dużych miast wypoczyn-kiem weekendowym w małych miejscowościach w promieniu do 100 km

3 2 0,21

wzrost zainteresowania nowymi formami wypoczynku (ekotury-styka, agroturystyka, obserwacja przyrody)

2 3 0,21

popularność regionu roztoczańskiego wśród mieszkańców War-szawy i innych dużych miast (Łódź, Kraków, aglomeracja katowic-ka)

3 3 0,31

aktywizacja turystyczna wokół odbudowywanego pałacu w Narolu 3 3 0,31

WYNIK Σ = 29 2,79

Zagrożenia

konkurencja ze strony innych regionów w kraju (w tym gmin są-siednich: Horyńca i Suśca) i za granicą

3 -3 -0,41

marginalizacja Gminy Narol w strategiach rozwojowych oraz poli-tyce proturystycznej województwa podkarpackiego faworyzują-cych Bieszczady i Beskid Niski

3 -3 -0,41

krótki sezon turystyczny 3 -3 -0,41

zmniejszające się rozmiary turystyki krajowej 3 -2 -0,27

kryzys gospodarczy 3 -3 -0,41

brak zainteresowania inwestorów zewnętrznych 3 -3 -0,41

omijanie Roztocza w ramach dalekosiężnych planów dotyczących budowy dróg ekspresowych i autostrad na terenie Polski

2 -2 -0,18

ujemne saldo migracji („ucieczka” do dużych miast) oraz ujemny przyrost naturalny

2 -2 -0,18

WYNIK Σ = 22 -2,68

Analiza przedstawionych wyżej zestawień czynników determinujących rozwój tury-

styki Gminy Narol powala stwierdzić, że dysponuje ona pewnymi atutami, które w niewiel-

kim stopniu dominują wewnętrznymi niedostatkami. Mimo to jednak Gmina Narol musi upo-

rać się z szeroką gama wewnętrznych czynników utrudniających rozwój funkcji turystycznej.

Należy ponadto zdać sobie sprawę z całej gamy zewnętrznych uwarunkowań, zwłaszcza za-

grożeń, na które co prawda nie ma bezpośredniego wpływu z pułapu gminy, jednak ich nie-

korzystne oddziaływanie może być zniwelowane odpowiednio podejmowanymi działaniami.

Pozycję strategiczną Gminy Narol ilustruje rysunek 3.

Generalnie można jednak uznać, że Gmina Narol dysponuje pewnym potencjałem

umożliwiającym dalszy rozwój jej funkcji turystycznej. Należy jednak skupić się na ulepszaniu

44

jej oferty terytorialnej, zwłaszcza w obrębie subproduktu turystycznego (infrastruktura tury-

styczna, produkty turystyczne), jak również zwiększeniu natężenia działań informacyjnych.

Tylko wówczas istnieje szansa zniwelowania niekorzystnego układu zewnętrznych uwarun-

kowań, których modyfikacja leży praktycznie poza zasięgiem oddziaływania lokalnych władz.

Rys. 2 Ocena pozycji strategicznej Gminy Narol w kontekście aktualizacji strategii rozwoju turystyki

Ustalenia te pozostają w pewnej zbieżności z wynikami badań wizerunku Roztocza

przeprowadzonych przez Instytut Badawczy ARC Rynek i Opinia na potrzeby przygotowywa-

nych strategii marki Zwierzyńca i Narola. Jednym ze zidentyfikowanych problemów jest bo-

wiem słaba znajomość Roztocza jako regionu turystycznego oraz, wynikająca z tego poniekąd

niska ocena atrakcyjności turystycznej Roztocza jako regionu turystycznego22. Wynika to

w dużej mierze z niedostatecznej informacji o regionie i jego ofercie turystycznej. Jak bo-

wiem wykazały badania zwyczajów turystycznych większość respondentów nie miała żadnej

22

Roztocze uplasowało się na 11 miejscu pod względem znajomości przez respondentów oraz 8 miejscu w zestawieniu proponowanych do oceny regionów turystycznych ze średnia ocen 3,9 w skali 5-punktowej (por. Badanie wizerunku Roztocza – str. 20 i 22)

45

wiedzy o Roztoczu bądź wiedze bardzo ograniczoną. Wynika z powyższej diagnozy poważna

bariera w rozwoju turystyki w regionie roztoczańskim23, której zniwelowaniu podporządko-

wana jest istota proponowanych dalej założeń strategicznych i działań operacyjnych odno-

szących się zarówno do współpracy Zwierzyńca i Narola, jak i rozwoju turystyki w Gminie

Narol. Uproszczone zestawienie głównych uwarunkowań rozwoju funkcji turystycznej Gminy

Narol prezentuje rys. 4.

Rys. 4 Główne uwarunkowania rozwoju turystyki w Gminie Narol

Tego rodzaju założenia pozostają w pewnym związku z zaleceniami wynikającymi ze

wspomnianego już badania jakościowego dotyczącego zwyczajów turystycznych responden-

tów. Jedno z zaleceń wynikających z analizy zebranego materiału badawczego sugeruje bo-

wiem skupienie się na aspektach komunikacyjnych obejmujących edukację potencjalnych

grup docelowych na temat Roztocza, a w kontekście tych informacji promocję gmin Narol i

Zwierzyniec. Postępując z duchem zalecenia przedstawione poniżej propozycje będą swo-

istym odwróceniem schematu. Promocja gmin będzie bowiem wyniesiona na pierwszy plan

traktując jako tło położenie na Roztoczu.

23

Por. wyniki badań jakościowych - najważniejsze ustalenia badawcze 4/4

46

V. POWIĄZANIA Z INNYMI DOKUMENTAMI

STRATEGICZNYMI

Opracowanie założeń strategicznych rozwoju funkcji turystycznej w Gminie Narol jest

przedsięwzięciem, którego założenia wynikają w dużej mierze z położenia gminy w obrębie

regionu roztoczańskiego. Nawiązują również bądź wpisują się wprost w założenia szeregu

opracowań o podobnym charakterze stworzonych na potrzeby różnego szczebla jednostek

samorządu terytorialnego (województw, powiatów, gmin), jak również powstających od nie-

dawna Lokalnych Grup Działania. Roztocze może się pod tym względem pochwalić prawdzi-

wym urodzajem strategii rozwojowych programujących wielowątkowy rozwój regionu

uwzględniający również turystykę i kulturę jako obszary o charakterze rozwojowym.

Przyjrzyjmy się zatem zapisom znajdującym się w poszczególnych dokumentach

w kontekście poszukiwania przesłanek oraz uzasadnienia podjęcia działań na rzecz rozwoju

turystyki w Gminie Narol. Zacznijmy od jednostki najwyższego rzędu, tj. województwa pod-

karpackiego, na potrzeby którego została opracowana „Strategia rozwoju województwa

podkarpackiego na lata 2007-2020”. Znajdziemy w jej zapisach pewne odwołania świadczące

o znaczeniu przypisywanemu rozwojowi turystyki.

Konstrukcja części koncepcyjnej Strategii… oparta jest na kilu celach strategicznych,

podzielonych na priorytety, a następnie kierunki działania. I tak w obrębie celu strategiczne-

go: Tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki poprzez rozwijanie przed-

siębiorczości, zwiększanie jej innowacyjności oraz podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej

regionu odnajdziemy jeden z priorytetów traktujących turystykę jako czynnik rozwoju spo-

łeczno-gospodarczego województwa (priorytet 4). Zapisane w nim kierunki działania wskazu-

ją na podniesienie konkurencyjności produktu turystycznego (kierunek działania 1) czy roz-

wój marketingu turystycznego regionu (kierunek działania 2), w który można wpisać również

działania poszczególnych gmin, w tym Gminy Narol.

Miejsko-wiejskiemu charakterowi gminy Narol odpowiada również cel strategiczny:

Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich sprzyjający powstawaniu rentownych gospo-

darstw rolnych oraz kreowaniu pozarolniczych źródeł dochodów. W szczególności należy

47

zwrócić uwagę na priorytet 1 odnoszący się do rozwoju pozarolniczych form działalności go-

spodarczej. Zapisana w 3 kierunku działania tego priorytetu Aktywizacja społeczności wiej-

skiej w kierunku podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej jest działaniem naj-

właściwszym z punktu widzenia rozwoju turystyki w gminie (np. rozwój agroturystycznej

oferty noclegowe).

Rozwój funkcji turystycznej implikuje również aktywizację na polu kultury. Ten kieru-

nek działań wpisuje się z kolei w priorytet 3 celu strategicznego: Wszechstronny rozwój kapi-

tału społecznego, umożliwiający pełne wykorzystanie potencjału i możliwości rozwoju osobi-

stego mieszkańców regionu. Priorytet brzmiący „Rozwój kultury” przewiduje między innymi

zwiększenie możliwości dostępu do kultury (kierunek działania 1), w tym aktywizację rozwoju

małych miast jako lokalnych ośrodków usług kulturalnych oraz rozwój infrastruktury na ob-

szarach peryferyjnych (a taki właśnie charakter pełni gmina Narol w obrębie województwa

podkarpackiego). Z kolei kierunek działania 3 (Poprawa jakości środowiska kulturowego)

wskazuje na konieczność wspierania rozwoju systemu informacji kulturalnej i turystycznej,

co wpisuje się w niedostatki gminy Narol w tym względzie.

Gminy, jak jednostki samorządowe najniższego szczebla, powinny w swoich opraco-

waniach strategicznych uwzględniać również cele rozwojowe powiatów. I tak w Strategii

rozwoju powiatu lubaczowskiego na lata 1999-2010 w jednym z obszarów rozwojowych (ce-

lów strategicznych) wskazuje na konieczność rozwoju kultury, sportu i turystyki. Brzmienie

niektórych celów operacyjnych wyraźnie wskazuje przy tym na kierunki przyszłych działań:

- rozwój turystyki oraz standardu świadczonych usług;

- zachowanie dziedzictwa kultury i patriotyzmu lokalnego czy

- wspieranie imprez kulturalnych i sportowych.

To co najbardziej odnosi się do planowanego rozwoju funkcji turystycznej Gminy Na-

rol to jednak przypisane celom zadania realizacyjne. Wśród zadań realizacyjnych przypisa-

nych do obszaru rozwojowego ‘rozwój kultury, sportu i turystyki’ znajdziemy:

- przygotowanie bazy noclegowej pod kątem turystyki;

- promocja zabytków historycznych i walorów krajobrazowych powiatu;

- tworzenie gospodarstw agroturystycznych czy

48

- prowadzenie działalności wydawniczej promującej powiat.

Należy również poświęcić nieco uwagi relatywnie nowym w polskich warunkach lo-

kalnym strategiom rozwoju – opracowaniom tworzonym na potrzeby funkcjonowania Lokal-

nych Grup Działania. Znaczenie lokalnych strategii rozwojowych jest o tyle duże, że nie są

one efektem swoistego obowiązku samorządowego, lecz wyrazem oddolnej, międzygminnej

inicjatywy rozwojowej.

Gmina Narol zaangażowała się w działalność LGD ”Serce Roztocza” (obok gmin: Cie-

szanów i Horyniec-Zdrój), której lokalna strategia rozwoju w pierwszym celu strategicznym

postuluje „Rozwój turystyki w oparciu o wykorzystanie zasobów naturalnych i kulturowych, w

tym potencjału obszarów należących do sieci Natura 2000”. W szczególności wskazuje na

konieczność dążenia do:

- rozwoju produktów i usług turystycznych;

- poprawy infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej oraz

- promocji walorów rekreacyjnych i turystycznych Roztocza Środkowego.

Na zakończenie należy również podkreślić spójność przygotowywanej aktualizacji z

dokumentami strategicznymi najwyższego rzędu:

Narodowy Plan Rozwoju 2007 – 2013:

Priorytet: Przedsiębiorczość i Innowacyjność:

• Kierunek działań 1: Tworzenie przyjaznego otoczenia działania przedsiębiorstw.

- Zwiększanie efektywności działań służących promocji w świecie szeroko ro-

zumianego wizerunku Polski

- Rozwój i promocja produktów turystycznych

• Kierunek działań 4: Podnoszenie innowacyjności przedsiębiorstw.

- Wspomaganie systemów rozwijających turystykę

Priorytet: Inwestycje i Gospodarowanie Przestrzenią:

• Kierunek działań 1: Rozwój miast i obszarów wiejskich

- Wzmocnienie ponad-regionalnych ośrodków wzrostu,

49

- Aktywizację sub-regionalnych i regionalnych ośrodków rozwoju,

- rozwój infrastruktury małych miast i obszarów wiejskich,

- Wykorzystanie specyficznych uwarunkowań regionalnych i lokalnych

- Wspieranie przekształceń obszarów problemowych w kierunku aktywizacji

ich potencjałów gospodarczych, społecznych i środowiskowych

• Kierunek działania 5: Racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi

- Promowanie „przyjaznych dla środowiska” produktów i usług

Z kolei odnosząca się bezpośrednio do rozwoju sektora turystycznego Strategia Roz-

woju Turystyki w Polsce na lata 2007-2013 jest strategią opartą o zasadę zrównoważonego

rozwoju. Wyznacza ona główne kierunki rozwoju polskiej turystyki w postaci obszarów prio-

rytetowych, do których należą produkt, zasoby ludzkie, marketing i przestrzeń turystyczna:

Obszar Priorytetowy I - Produkt Turystyczny o Wysokiej Konkurencyjności.

• Cele operacyjne:

- Kreowanie i rozwój konkurencyjnych produktów turystycznych

- Rozwój infrastruktury turystycznej

- Integracja produktów i oferty turystycznej regionów

- Rozwój przedsiębiorczości i działalności organizacji w dziedzinie turystyki

- Rozwój wiodących typów turystyki

Obszar Priorytetowy II – Rozwój Zasobów Ludzkich na Rzecz Rozwoju Turystyki.


- Przygotowanie kadr operacyjnych gospodarki turystycznej

- Rozwój edukacji turystycznej i turystyki społecznej

- Monitorowanie potrzeb branży turystycznej w zakresie kadr zawodowych.

Obszar Priorytetowy III – Wsparcie Marketingowe.


- Usprawnienie systemu informacji turystycznej

50

- Zwiększenie efektywności działań marketingowych w turystyce

Obszar Priorytetowy IV – Kształtowanie Przestrzeni Turystycznej.


- Kształtowanie rozwoju turystyki w sposób zachowujący i podnoszący war-

tość przestrzeni

- Zwiększanie dostępności turystycznej regionów przez rozwój transportu.24

Jak wynika z powyższej analizy rozwój funkcji turystycznej Gminy Narol z jednej stro-

ny wspomagany jest szeregiem opracowań strategicznych, z drugiej zaś wpisuje się w ten-

dencje rozwojowe odnoszące się do województwa bądź kraju. Pozwala to rościć nadzieje, że

przyszłe działania nie pozostaną bez wsparcia różnego szczebla podmiotów samorządu tery-

torialnego.

24

Na podstawie Strategii Rozwoju Turystyki Miasta i Gminy Narol na lata 2009-2015, Firma Szkoleniowa Agnieszka Wiśniewska-Woźniak, str. 47-48

51

VI. PLANOWANIE STRATEGICZNE

Efektem diagnozy przeprowadzonej w pierwszej części niniejszego opracowania ma

być zestaw propozycji działań, których wdrożenie ma przyczynić się do rozwoju funkcji tury-

stycznej Gminy Narol. Najpierw jednak konieczne są pewne wyjaśnienia metodologiczne.

Po pierwsze przedstawione w tej części dokumentu propozycje działań nie zostały

obwarowane ramami czasowymi. Chodzi bowiem o przedstawienie nie tyle planu działania,

co pewnej koncepcji rozwojowej, jak również pozostawienie organowi wdrażającemu (Urząd

Gminy Narol) pewnej swobody decyzyjnej związanej z kolejnością realizowanych działań.

Taka decyzja wynika ze świadomości autora odnośnie szeregu ograniczeń, głównie finanso-

wych, jakim podlegają organy władzy samorządowej. Niemożność realizacji konkretnych za-

dań wynikająca z takich właśnie przesłanek rodziłaby konieczność każdorazowego uzasad-

niania przesunięć terminowych.

Ważnym elementem działań składających się na część koncepcyjną aktualizacji stra-

tegii rozwoju turystyki będą również elementy zaczerpnięte ze Strategii długoterminowej

współpracy Zwierzyńca i Narola, dla której turystyka i kultura są motywem przewodnim.

Ostatnim wreszcie zastrzeżeniem jest wyjaśnienie intencji Autora aktualizacji odno-

śnie proponowanych w niej działań mających doprowadzić do rozwoju funkcji turystycznej

Gminy Narol. Otóż zestaw proponowanych działań ma charakter realny, tj. możliwy do reali-

zacji w rozsądnym przedziale czasowym, przy dostępnych w Gminie środkach finansowych

i organizacyjnych. Chęć uniknięcia utopijnych propozycji nie mających szansy na realizację

leżała u podstaw koncepcji merytorycznej niniejszego opracowania.

6.1 KIERUNKI ROZWOJU TURUSTYCZNEGO

Z dokonanej w pierwszej części niniejszego opracowania diagnozy szeroko rozumia-

nego potencjału turystycznego wyłania się ogólna koncepcja kierunków, jakie powinny zo-

stać utrzymywane w ramach strategicznych działań zmierzających do rozwoju turystyki. Pa-

miętając o tym, aby zamiary, podobnie jak opisywane następnie działania, miały charakter

52

realny, proponuje się podjęcie konkurencji w segmencie rynku turystycznego dającym realne

szanse na odniesienie sukcesu.

Jak przedstawiono na rys. 5 dostępne walory turystyczne dają realną możliwość roz-

woju trzech podstawowych rodzajów turystyki: aktywnej (ewentualnie kwalifikowanej), po-

znawczej oraz kulturowej. W świetle analizy dostępnych danych dotyczących ruchu tury-

stycznego, jak również badań wizerunku Roztocza można założyć, że realizacja tak sformuło-

wanych motywów pobytów turystycznych będzie się głównie odbywać w ramach pobytów

krótkoterminowych, głównie o charakterze weekendowym i świątecznym. Konsumenci ofert

turystycznej Gminy Narol to przede wszystkim młodzi mieszkańcy aglomeracji: Warszawskiej,

Katowickiej, Krakowskiej czy Łódzkiej, ale również mieszkańcy dużych miast położonych

w relatywnie niedalekim sąsiedztwie (Lublin, Przemyśl, Rzeszów). Biorąc również pod uwagę

obecną strukturę bazy noclegowej należy również brać pod uwagę młodzież jako grupę doce-

lową oferty turystycznej gminy (np. zielone szkoły).

Rys. 5 Proponowane kierunki rozwoju turystyki w Gminie Narol

6.2 STRATEGICZNY WYMIAR ROZWOJU TURYSTYKI W GMINIE NAROL

Misją każdego opracowania strategicznego jest określenie nadrzędnego sensu pro-

gramowanych działań. Uznając, że rozwój turystyki powinien być procesem podporządkowa-

ny celom wyższym, misję rozwoju turystyki w Gminie Narol można określić następująco:

Wizja jest z kolei wyrażeniem aspiracji i określeniem pożądanego obrazu Gminy Narol

jako obszaru recepcji turystycznej, bez wskazywania środków i narzędzi służących jego osią-

gnięciu. Wizja jest również swoistą werbalizacją docelowego wizerunku turystycznego gminy

Z tak sformułowanej misji oraz wizji wynika kilka celów strategicznych. Są one próbą

wykorzystania atutów Gminy stwierdzonych w ramach diagnozy jej potencjału turystycznego

oraz reakcją na niedostatki tkwiące tak w samej Gminie, jak i szeroko rozumianym otoczeniu.

Ważnym aspektem wyznaczania długofalowych celów rozwojowych jest przy tym uwzględ-

nienie planowanej współpracy w dziedzinie turystyki i kultury z Gminą Zwierzyniec. Strate-

giczne cele rozwojowe Gminy Narol w zakresie turystyki zostały zatem sformułowane nastę-

pująco:

WZMOCNIENIE POTENCJAŁU GOSPODARCZEGO GMINY NAROL PROWADZĄCE DO POPRAWY WARUNKÓW ŻYCIA JEJ MIESZKAŃCÓW

GMINA NAROL PRĘŻNIE FUNKCJONUJĄCYM OBSZAREM RECEPCJI TURYSTYCZNEJ BAZUJĄCYM NA DZIEDZICTWIE KULTUROWYM

I PRZYRODNICZYM

Cel 1. Realizacja założeń długoterminowej współpracy z Gminą Zwierzyniec w zakresie turystyki i kultury

Cel 2. Kompleksowy rozwój infrastruktury turystycznej

Cel 3. Kreacja markowych produktów turystycznych uwzględniających różnorodność potencjału przyrodniczego i kulturowego Gminy Narol

Nazwa pliku: AKTUALIZACJA_STRATEGII_ROZWOJU_TURYSTYKI_GMINY_NAROL Katalog: C:\Documents and Settings\Administrator\Pulpit Szablon: C:\Documents and Settings\Administrator\Dane aplika-

cji\Microsoft\Szablony\Normal.dotm Tytuł: FORMY WSPÓŁPRACY NA RZECZ ROZWOJU I PROMOCJI REGIONÓW

NA SZCZEBLU SAMORZĄDOWYM I POZASAMORZĄDOWYM Temat: Partnerstwo Lokalne Autor: Olga Woźniak Słowa kluczowe: Komentarze: Data utworzenia: 2010-06-27 11:13:00 Numer edycji: 41 Ostatnio zapisany: 2010-07-02 15:35:00 Ostatnio zapisany przez: Całkowity czas edycji: 142 minut Ostatnio drukowany: 2010-07-02 15:35:00 Po ostatnim całkowitym wydruku Liczba stron: 54 Liczba wyrazów: 13 521 (około) Liczba znaków: 81 129 (około)