Aleksandar Boţić

“PORODIČNA GRUPNA KONFERENCIJA - INOVATIVNI MODEL PODRŠKE DJECI,

MLADIMA I PORODICIMA U RIZIKU U BOSNI I HERCEGOVINI ”

Izvještaj procjene petogodišnjeg programa

Banja Luka, 2017.

2

Naslov: Porodična grupna konferencija, inovativni model podrške djeci, mladima i porodicama u riziku u Bosni i Hercegovini - Izvještaj procjene petogodišnjeg programa

Izdavač: In fondacija-fondacija za unapreĎenje socijalne inkluzije djece i mladih u Bosni i Hercegovini p.p. 45, 78 102 Banja Luka

Autor izvještaja: Aleksandar Boţić

Statistička obrada podataka: Snjeţana Miščević

ProvoĎenje procjene na terenu: Branka Ivanović i Aleksandar Boţić Urednik: Branka Ivanović

Dizajn naslovne strane: Moment-Vujičić Saša s.p. Banja Luka

Godina:

Januar, 2017.

3

SADRŢAJ

1. UVOD .................................................................................................................................... 4

2. ŠTA JE PORODIČNA GRUPNA KONFERENCIJA? .............................................................. 5

2.1. Razvoj modela Porodične grupne konferencije kroz istoriju ............................................. 5

2.2. Vrijednosti modela...............................................................................................................5

2.3. Definicija porodične grupne konferencije............................................................................6

2.4. Teorijski okvir .................................................................................................................. 8

2.5. Model i njegova uloga u oblasti socijalne i dječije zaštite - meĎunarodna iskustva .......... 9

2.6. Hronološki prikaz razvoj modela Porodične grupne konferencije u BiH ...........................10

3. OPIS PROVOĐENJA MODELA ............................................................................................14

3.2. Faze modela Porodične grupne konferencije u 5 koraka ................................................17

4. PROCJENA PROGRAMA PORODIČNE GRUPNE KONFERENCIJE U BIH ........................18

4.1. Metodologija ...............................................................................................................18

4.2. Rezultati evaluacije .....................................................................................................19

4.2.1. Podaci prikupljeni od nezavisnih koordinatora .............................................................19

4.2.2. Podaci prikupljeni tri mjeseca nakon odrţane konferencije od članova porodice .............23

4.2.3. Podaci prikupljeni neposredno nakon odrţane konferencije od djece/mladih ..................27

4.3. Analiza polustrukturisanih intervjua .............................................................................29

4.3.1. Primjena porodične grupne konferencije u radu sa porodicom i porodičnom mreţom .....29

4.3.2. Iskustva inicijatora-centra za socijalni rad u iniciranju porodica za PGK ..........................31

4.3.4. Iskustva nezavisnih koordinatora u provoĎenju modela ...................................................34

4.4. Mogućnosti primjene Porodične grupne konferencije u praksi .....................................36

4.5. Partnerstvo javnog i nevladinog sektora u razviju usluge porodične grupne konferencije37

5. ZAKLJUČCI I PREPORUKE .................................................................................................38

5.1.Preporuke za integraciju modela i usluge u BiH: ..............................................................41

4

1. UVOD

Promjene koje se dogaĎaju u porodici nameću potrebu za većom i raznovrsnijom društvenom podrškom porodici u obavljanju njenih funkcija. Društvo ima odgovornost da osigura podršku porodici u situacijama koje zahtijevaju stručnu pomoć putem socijalnih, zdravstvenih, obrazovnih i drugih usluga, te novčanih davanja kao i pruţanjem i razvojem niza usluga koje pridonose jačanju porodice i sprečavanju njene socijalne isključenosti. Usljed slabe i neravnomjerne dostupnosti usluga namijenjenih porodicama u lokalnoj zajednici, ograničenih finansijskih resursa i kapacitete postojećih usluga, manjak stručnjaka, kao i promjene koje se dogaĎaju u porodicama, nameće se potreba za kreiranjem novih inovativnih pristupa, kako bi se moglo adekvatno odgovoriti na potrebe porodica u rješavanju sloţenih problema, mobilizirajući njihove vlastite izvore, snagu i moć.

Porodična grupna konferencija (PGK) definiše se kao meĎunarodni savremeni model podrške djeci i porodicama koje se suočavaju sa ţivotnim krizama i problemima. Porodica kroz model porodičnog okupljanja, podrške i pomoći svoje socijalne mreţe aktivira vlastite snage za rješavanje i prevazilaţenje ţivotnih izazova i problema sa kojima se susreće. Ovaj inovativni model postao je dostupan u Bosni i Hercegovini zahvaljujući programskim aktivnostima In fondacije - fondacije za unapreĎenje socijalne inkluzije djece i mladih u BiH (INF) i donatorske Fondacije „Kinderpostzegels― iz Holandije. Prvi koraci u pilotiranju razvijanja PGK modela u Bosni i Hercegovini napravljeni su u junu 2010. godine, a do danas realizovano je preko 175 porodičnih grupnih konferencija u 8 većih gradova u Bosni i Hercegovini. U pitanju je praksa koja je usmjerena na klijenta i porodični sistem, sa fokusom na preostale (zdrave) potencijale klijenta i porodičnog sistema uz korišćenje resursa lokalne zajednice i socijalne mreţe (uključujući i plan tretmana).

Ovaj izvještaj predstavlja rezultat provedene procjene petogodišnjeg programa In fondacije iz programske oblasti ―Porodične grupne konferencije―. Budući da je izraţen nedostatak litrature i istraţivanja na temu porodičnih grupnih konferencija u BiH, izvještaj daje priliku da se se stekne širi uvid o tome kakav uticaj ovaj program ima na ciljnu grupu (djecu, mlade i porodice u riziku) i koristi koja se ostvaruje u oblasti razvijanja vaninstitucionalnih i inovativnih usluga u socijalnom sektoru u BiH. Ujedno, ovim izvještajem ţelimo omogućiti široj i stručnoj javnosti da se pobliţe upozna sa perspektivama koje nudi ovaj model. TakoĎe, ţelimo predstaviti ovu inovativnu uslugu na polju socijalnog uključivanja, zaštite djece i porodice u riziku, ali i na jačanju kapaciteta i koordinacije izmeĎu pruţaoca socijalnih usluga, civilnog sektora i organa nadleţnih za donošenje odluka na lokalnom nivou u okviru sistema dječije i socijalne zaštite u BiH, kao i u okviru drugih sistema, jer model pruţa širok spektar mogućnosti primjene.

5

2. ŠTA JE PORODIČNA GRUPNA KONFERENCIJA?

2.1. Razvoj modela Porodične grupne konferencije kroz istoriju

Razvoj savremenog koncepta porodične grupne konferencije inspirisan je promjenama na Novom Zelandu u oblasti socijalne i dječije zaštite. Tokom 80-tih godina pripadnici Maora izraţavali su ozbiljnu zabrinutost u vezi sa tadašnjom praksom sluţbi za zaštitu djece na Novom Zelandu. Značajan broj djece i mladih Maorske populacije koji su bili u stanju potrebe odvajani su od roditelja i smještani u zatvorene institucije, dok se u rada sa porodicama nije uvaţavao njihov kulturološki niti socijalni kontekst. Istovremeno, pripadnici Maorske populacije zahtijevali su aktivno uključivanje šire rodbinske mreţe u proces odlučivanja i traţili mogućnost da se čuje glas porodice u svim onim situacijama ili okolnostima zbog kojih su sluţbenici nadleţnih ustanova za zaštitu djece pokretali postupke. Vlada Novog Zelanda bila je suočena sa novim izazovom i definiciju porodice morala je proširiti u skladu sa tradicijom i kulturom Maora, što je podrazumijevalo i usklaĎivanje zakonskih okvira sa novim zahtjevima.

Zakonom o djeci, omladini i porodici iz 1989.godine na Novom Zelandu uvršteno je da graĎani pri ulasku u sistem socijalne i dječije zaštite imaju priliku da problem riješe organizovanjem porodičnog sastanka. Ovaj Zakon je po prvi put uvrstio porodične grupne konferencije kao primarni model odlučivanja u okviru sistema dječije zaštite. U okviru prve godine uvoĎenja modela na Novom Zelandu, izvršena je evaluacija novog pristupa u radu koja je pokazala da je od organizovanih 2000 konferencija, vrlo mali broj istih nije uspio da definiše porodični plan za rješavanje problema (Robertson, 1996). Od 1989-2006. godine na Novom Zelandu odrţano je preko 50.000 porodičnih grupnih konferencija, a samo manji broj nije uspio da postigne sporazum koji je u najboljem interesu djeteta i porodice (Connolly, 2006).

Inspirisani pozitivnim ishodima za djecu i porodice putem porodičnog okupljanja sa akcentom na obezbjeĎivanje podrške od strane neutralne osobe, ovaj jedinstven model vrlo brzo počeo je da se širi i primijenjuje u mnogim drugim zemljama, poput SAD, Australije, Juţne Afrike, Kanade i Zapadne Evropa. Posljednjih 20 godina, od kada se model razvija kao savremeni model podrške djeci i porodici koja su izloţena riziku od zlostavljanja, zanemarivanja, siromaštva i socijalne isključenosti, porodične grupne konferencije pronalaze svoje mjesto u sistemima dječije i socijalne zaštite širom svijeta.

Nalazi evaluacija modela porodične grupne konferencije, koje su se provodile u mnogim zemljama, uglavnom su pokazivali pozitivan uticaj koji ovaj model ima na djecu, mlade i porodice u periodima krize ili kritičnih dogaĎaja (Olson 2009, Huntsman 2006), prilikom čega je utvrĎeno sljedeće: većina porodica je bila u mogućnosti da razvije odgovarajući „Porodični plan― koji

identifikuje potencijalne rizike za dijete i ispunjava zahtjeve nadleţnih ustanova za zaštitu djece;

porodice su posredstvom konferencija bolje informisane o uslugama koje su im lakše dostupne na nivou zajednice;

ostvaruje se bolji kontakt djece i mladih sa bliţim srodnicima; uspostavlja se saradnički odnos izmeĎu porodice i nadleţnih sluţbi za zaštitu djece .

6

Preuzimajući model i integrišući ga u različitim sistemima dječije i socijalne zaštite, razvijali su se i standardi za primjenu porodične grupne konferencije kao vrste socijalne usluge u radu sa djecom i porodicama koja su u riziku. U mnogim zemljama Evrope koje posjeduju više decenijsko iskustvo sa primijenom porodičnih grupnih konferencija, razvili su se posebni standardi za primjenu ovog modela u praksi dječije zaštite, definisan je model treninga i redovne supervizije, a integrisanjem u zakonske okvire stvoreni su uslovi za redovnu primjenu porodične grupne konferencije u radu sa djecom, mladima i porodicama u riziku.

Evropska mreţa organizacija koje razvijanju i primijenjuju model porodična grupne konferencija uspostavljena je 2003. godine1. U početku su mreţu činile organizacije iz Velike Britanije, Holandije i Skandinavskih zemlje, a vremenom model se širio i u drugim zemljama, te danas ovu mreţu čini 28 organizacija iz 17 zemalja sjeverne, srednje, i jugoistočne Evrope (Bosna i Hercegovina, Srbija, Bugarska). Sastanci Evropske mreţa odrţavaju se jednom godišnje, svaki put u drugoj drţavi članici, s ciljem izjednačavanja i standardizacije modela u Evropi.

Širenjem modela u Evropi, rezultiralo je potrebom da se formuliše i zajednička definicija koja bi pomogla da se bolje razumije i utvrdi klasifikacija modela. Na sastanku Evropske mreţe koji je odrţan 2011. godine u Utrehtu, Holandiji, definisan je zajednički dokument o svrsi, vrijednostima i procesima porodične grupne konferencije. Na narednom godišnjem sastanku mreţe u Sofiji, u Bugarskoj, koji je odrţan 2012 godine, ovaj dokument je revidiran i prihvaćen jednoglasno od strane svih članica pomenute mreţe.

2.2. Vrijednosti modela

Model porodične grupne konferencije se zasniva na sljedećim vrijednostima2:

1) Pojedinci pripadaju širem porodičnom i socijalnim sistemu koji ima značajnu ulogu i odgovornost u pruţanju brige i pomoći onim članovima koji su u stanju potrebe;

2) Porodična mreţa je izvor informacija budući da poznaje istoriju porodice, te uz podršku stručnjaka, moţe se usmjeriti u definisanju efikasnog porodičnog plana za rješavanje problema;

3) Svaka osoba - posebno djeca i ranjive odrasle osobe - imaju pravo da aktivno učestvuju u donošenju odluka koje ih se tiču; ili koje se odnose na njih;

4) Odluke donesene u krugu porodice mnogo su efikasnije nego odluke koje se nameću izvana;

5) Aktivno uključivanje porodične grupe (mreţe) i adekvatno usmjeravanje ključni su za ostvarivanje pozitivnih ishoda za porodicu, ali se prethodno mora riješiti ili uspostaviti ravnoteţa moći izmeĎu stručnjaka iz socijalnih sluţbi i porodične grupe;

6) Drţava i društvo imaju odgovornost da prepoznaju, podrţe i izgrade resurse za porodičnu zaštitu. Omogućiti porodicama da zadrţe vlasništvo, ali i odgovoronost za svoje probleme, kao i da za iznalaţenje mogućih rješenja koriste resurse svoje socijalne mreţe i lokalne zajednice.

1 Zvanična internet stranica Evropske mreţe PGK: http://www.fgcnetwork.eu/

2 Dokument Evropske mreţe PGK o svrsi, vrijednostima i procesima porodične grupne konferencije, koji je definisan

na sastanku mreţe koji je odrţan u Holandija, 2011.godine u organizaciji Eigen Kracht Centrale. Dokument na engleskom jeziku dostupan je na sljedećem linku http://www.fgcnetwork.eu/user/file/fgc_purpose_values_and_processes_2012.pdf

7

2.3. Definicija porodične grupne konferencije

Porodična grupna konferencija definiše se kao meĎunarodni savremeni model podrške djeci i porodicama koje se suočavaju sa ţivotnim krizama i problemima. Porodica kroz model porodičnog okupljanja, podrške i pomoći svoje socijalne mreţe aktivira vlastite snage za rješavanje i prevazilaţenje ţivotnih izazova i problema sa kojima se susreće. Suština je odaziv i učešće što je moguće više briţnih članova porodične mreţe u rješavanju krizne situacije/problema3. Oblici podrške briţnih članova porodične mreţe su raznovrsni, od prisustva sastanku kada se problem rješava (porodična konferencija), preko davanja doprinosa u planiranju rješenja, sve do preduzimanja konkretne odgovornosti za odreĎeni dio izabranog rješenja.

Porodični plan za rješavanje porodičnih problema je rezultat porodičnog dogovora na konferenciji (sastanku), prilagoĎen je i fleksibilan u odnosu na specifičnosti i jedinstvenost svake porodice. U skladu sa tim, pretpostavka je da će svaka odrţana porodična grupna konferencija biti drugačija od ostalih.

Nezavisna fasilitacija konferencija (sastanaka) predstavlja jednu od glavnih karakteristika ovog modela. U kontekstu BiH, za provoĎenje konferencije zaduţene su relevantne organizacije civilnog društva - partnerske organizacije In fondacije, čiji su članovi edukovani za ovaj model i koje su uspostavile partnerstvo sa lokalnim institucijama sistema socijalne zaštite ili obrazovanja za pruţanje ove usluge. Nezavisni koordinatori su odabrane osobe iz zajednice koje posjeduju različita profesionalna i ţivotna iskustva, komunikacijske i socijalne vještine i koji su edukovani za nezavisnu koordinaciju porodičnih konferencija. Porodični sastanci odrţavaju se na neutralnom terenu, van institucija sistema, najčešće u adekvatno opremljenim prostorijama organizacija civilnog društva koje razvijaju ovaj model u svojim lokalnim zajednicama. Selekciju i iniciranje porodica za ovaj model vrši nadleţni centar za socijalni rad, ali i školske zajednice, kroz razvijeno partnerstvo sa lokalnom organizacijom civilnog društva.

Mogućnosti primijene modela u odnosu na porodičnu problematiku:

kod pruţanja podrške porodici/roditelju (npr. kada roditelj nije u mogućnosti samostalno da brine za djecu);

u starateljstvu (npr. kod zbrinjavanja djece bez roditeljskog staranja); kod nesreĎenih porodičnih i porodično-pravnih odnosa (porodično nasilje, razvod); kao prethodnica sudskom postupku: izmjena odluke o povjeravanju djeteta; kod djece koja imaju problema u školi (promjene ponašanja, vršnjačko nasilje,

problem sa učenjem, nepohaĎanje škole isl.); u adolescentskim razvojnim krizama i koji izraţavaju nepovoljna društvena

ponašanja (maloljetni prestupnici, zloupotreba alkohola, droge i sl.); kod teţih i trajnijih fizičkih/mentalnih bolesti članova porodice; pogoĎenim gubicima (posla, domovine, člana porodice, imovine); u hraniteljskim porodicama;

3 Priručnik za ponudu i iniciranje porodične konferencije, UG „U krugu porodice―, Beograd, Srbija, 2012.

8

2.4. Teorijski okvir

Teorijski koncepti na kojima se zasniva model porodične grupne konferencije u skladu su sa savremenim poimanjem socijalne zaštite prema kojoj klijent ima najviše koristi od stimulativnog, aktivirajućeg pristupa usmjerenog na rješavanje problema. Metod rada po modelu Porodične grupne konferencije naglašava shvatanje da je osoba odgovorna za sopstvene akcije. Model takoĎe naglašava poštovanje ličnih gledišta o tome kako se nositi sa problemom. Ovaj model zasnovan je na teoriji kriznih intervencija i opštoj teoriji sistema, a proširen je primjenom modela kompetencija jer je povećavanje kompetencije roditelja i djece jedan od ciljeva tretmana. Model podrţava pristup usmjeren na snage - oslanjajanje na sopstvene kapacitete i prepoznavanje vlastitih resursa u rješavanju teškoća ili nepovoljnih stanja. Poseban se akcenat stavlja na orijentaciju na ciljeve, korisnici participiraju u postavljanju ciljeva (porodični plan), preuzimajući kontrolu nad vlastitim ţivotom. Istovremeno, model uključuje koordinaciju i saradnju izmeĎu različitih aktera (šire porodične i socijalne mreţe), kao i organizacija ili institucije sistema koje pruţaju usluge djeci ili porodicama. Ova vrsta intervencije pretpostavlja jasno definisanje odreĎenog problema, a naglasak je na pozitivnim snagama svakog sistema kojem dijete/mlada osoba pripada (porodica, srodnici, prijatelji, šire socijalno okruţenje, škola, vršnjačka grupa), a koji su glavni pokretači promjena. Konkretno definisan porodični plani sadrţi specifične akcije koje su orijentisane na rješavanje problema. Intervencija se kontinuirano mjeri i nastoje se ostvariti kratkoročni i dugoročni efekti.

Prema priručniku za predlaganje i iniciranje porodičnih konferencija Udruţenja ―U krugu porodice― iz Beograda iz 2014., model porodične grupne konferencije čini jedinstvenim je drugačija uloga profesionalca (inicijatora), kao i nezavisna fasilitacija konferencija (sastanaka). Model porodične grupne konferencije preispituje ustaljene prakse da porodične probleme rješavaju za to edukovani stručnjaci, kao, čime se mijenja paradigma moći profesionalaca proistakla iz stava da porodične probleme najbolje rješavaju edukovani profesionalci. Naime, plan za rješavanje porodičnog problema ne prave profesionalci već to čini sama porodica. On predlaţe porodične konferencije, pomaţe u formulisanju teme porodičnog sastanka, ukoliko je potrebno informiše učesnike konferencije o problemu, posljedicama nerješavanja problema, mogućim mjerama, pravima i uslugama koje realizuju institucije sistema i procjenjuje da li je plan koji je porodica donijela bezbjedan za sve njene članove i da li je zakonit. Cjelokupnim postupkom se istovremeno obezbjeĎuje poštovanje propisa i uvaţavanje principa participacije korisnika. Porodica tako direktno i potpuno participira u rješavnju svojih problema i zadrţava moć da donosi odluke na efikasan način.

9

2.5. Model i njegova uloga u oblasti socijalne i dječije zaštite - meĎunarodna iskustva

Evaluacijske studije provedene u brojnim zemljama su pokazala da konferencije postiţu pozitivne ishode u pogledu osnaţivanja porodica posredstvom mobiliziranja snaga unutar formalne i neformalne socijalne mreţe i kreiranjem plana za rješavanje problema koji je prihvatljiv i primljenljiv, čime se ostvaruje bolja bezbjednost djece i ostalih osjetljivih odraslih članova porodice (Havnen & Christiansen, 2014; Frost, Abram, and Burgess, 2014; Olson 2009; Huntsman 2006; Pennell, 2004). Analiza provedenih evaluacijskih istraţivanja potvrĎuju opšte zadovoljstvo porodice procesom odrţavanja sastanaka, okupljanjem srodničke mreţe i definisanim planovima nastalim tokom konferencija (Havnen, & Christiansen, 2014; Aziz, 2011; Morris & Burford, 2007; Barnsdale & Walker, 2007). Porodice koje su u riziku dobro reaguju kada im se omogući da imaju ključnu ulogu u donošenju odluka koje ih se tiču i u stanju su da razviju efektivan porodični plan zajedno sa svojom mreţom u svrhu rješavanja problema sa kojima se suočavaju (Weigensberg, Barth, & Guo, 2009, Holland & Rivett, 2008).

Studije koje su provedene u Sjedinjenim Američkim Drţavama pokazale su uspješne kratkoročne rezultate za djecu, nakon njihovog direktnog učešća na porodičnim konferencijama. Dvogodišnja studija koja je provedena u Mičigenu pratila je dvije grupe djece koja su bila smještena u hraniteljskim porodicama. Za jednu grupu djece bile su organizovane porodične grupne konferencije, a druga grupa djeca bila je usmjerena na druge usluge. Poredeći krajnje ishode izmeĎu dvije ispitivane grupe, pokazalo se da grupa djeca, koja su učestvovala na porodičnim grupnim konferencijama, mnogo manje su imali kontakta sa nadleţnim sluţbama za zaštitu djece i češće su smještana u srodničke hraniteljske porodice (Crampton & Jackson, 2007). Slični rezultati dobijeni su i evaluacijom programa ―Porodično grupno odlučivanje‖ u Arizoni (engl. Family group decision making), budući da je većina djece koja su učestvovala u pomenutom programu nastavila ţivjeti u srodničkim porodicama i 87% njih nije prijavilo nasilje ili zanemarivanje tokom tri godine nakon završetka programa (Titcomb & LeCroy, 2003). Barnsdale and Walker (2007) slično zaključuju o značaju modela po pitanju osnaţivanja djece i porodice u riziku putem srodničke podrške, ali navode da implementacija porodičnog plana koji se definiše na konferenciji zahtjeva bolje praćenje, kao i da nedostaje dovoljno podataka o dugoročnim ishodima konferencija za djecu.

U odnosu na slične interevencije koje se primijenjuju u radu sa porodicom u kojem djeca i mladi u riziku nemaju značajnu ulogu ili su potpuno nevidiljiva, model porodične grupne konferencije nastoji uključiti dijete u cjeli proces i pruţiti mu mogućnost da formira i izrazi svoje stavove slobodno o svim pitanjima koja ga se tiču, što je i u skladu sa principima Konvencije Ujedinjenih nacija o pravima djeteta. Promjene koje doţivljavaju djeca učešćem na porodičnim grupnim konferencijama odnose se na smanjenje njihove brige po pitanju odnosa sa roditeljima ili o meĎuroditeljskim odnosima, situacije kod kuće, u školi, sa prijateljima i vršnjacima. Za mlaĎu djecu ili mlade koji se nalaze u posebnim okolnostima potrebno je obezbjediti podršku osobe koju oni izaberu da ih predstavlja na sastanku, ili da budu njihova direktna podrška. Djeca najveći nivo zadovoljstva iskazuju okupljanjem pozvanih predstavnika srodničke i socijalne mreţe i mogućnostima da iskaţu svoje mišljenje. Kod adolescenata je primjećena najčešća zabrinutost da se na sastanku neće pojaviti osobe iz rodbinske ili

10

socijalne mreţa koju su oni predloţili za konferenciju (Carswell, o-Hinerangi, Gray, & Taylor, 2013; Havnen, & Christiansen, 2014). Prilikom pripreme organizacije porodične konferencije, ali i tokom definisanja porodičnog plana, neophodno je sagledati problem iz perspektive djeteta, uključujući najbolji interes djeteta. Bitno je da nezavisni koordinator obezbjedi prostor za dijete ili mladu osoba kako bi adekvatno izrazilo vlastite stavove koje će se integrisati u dio plana za rješavanje problema. Radi boljeg razumijevanja, jezik i način govora treba prilagoditi uzrastu djeteta i mlade osobe koji su prisutni na konferenciji, prvenstveno prilikom učešća informatora na konferenciji i pruţanja stručnih informacija (npr. profesionalaca iz relevantnih institucija/organizacija).

2.6. Hronološki prikaz razvoj modela PGK u Bosni i Hercegovini

In fondacija - fondacija za jačanje socijalne uključenosti djece i mladih u Bosni i Hercegovini, zajedno sa donatorskom Fondacijom „Kinderspostzegles― iz Holandije prepoznala je značaj ulaganja u inovativne modele u kontekstu razvoja i unapreĎenja socijalnog sektora u BiH. Porodična grupna konferencija je redovna programska aktivnost In fondacije, koja je zaduţena za pruţanje finansijske, stručne, tehničke podrške, praćenje prenosa i razvoja ovog modela na nacionalnom nivou, dok se pilotiranje modela u kontekstu socijalnog sektora u BiH razvija u saradnji sa odabranim lokalnim partnerskim organizacijama civilnog društva u odbranim zajednicama.

Prvi koraci u pilotiranju razvijanja modela u Bosni i Hercegovini napravljeni su u junu 2010. godine. Uz podršku OSCE-a BiH i na osnovu inicijative menadţmenta Javne ustanove ―Centra za socijalni rad― Kantona Sarajevo i Javne ustanove ―Centra za socijalni rad― Banja Luka organizovani su uvodna prezentacija i prvi trening za primjenu i provoĎenja modela porodične grupne konferencije. Tom prilikom, obuku je pohaĎalo 25 osoba koji su prošli selekciju odabira za nezavisne koordinatore porodičnih konferencija i 16 inicijatora - stručnih radnika iz oba Centra za socijalni rad. Trening su proveli Rob van Pagee i Marc Rakers, treneri iz organizacije „Eighen Kracht Centrala― iz Holandije i Ţeljka Burgund ispred organizacije „U krugu porodice― iz Beograda, Srbije.

Zbog poštovanja principa neutralnosti, organizaciju porodičnih grupnih konferencija ne mogu da realiziju institucije od javnog intresa, s toga je odlučeno da se model razvija kao projektna aktivnost civilnog društva u partnerstvu sa javnim sektorom (centrima za socijalni rad, školama i dr.). In fondacija 2011. odlučuje da projektno podrţi pilotiranje modela na području Sarajeva i Banja Luke. Za implementaciju projekta i pruţanje usluge porodične grupe konferencije bilo je zaduţeno novoosnovano Udruţenje graĎana „Porodična mreţa― iz Banja Luke. U prvoj godini implementacije projekta pilotirane su 23 porodične grupne konferencije u obje lokalne zajednice, a projekat je završen u junu 2015. godine, sa preko 100 provedenih konferencija.

Inspirisani pozitivnim ishodima koje konferencije ostvaruju na polju pruţanja podrške za djecu i porodice u ţivotnim kriznim situacijama, početkom 2014. godine In fondacija je u okviru svog programskog djelovanja odlučila da nastavi sa širenjem modela u novim lokalnim zajednicama u BiH. Po osnovu sagledanih socijalnih potreba u zajednicama i interesa za uspostavljanje novih usluga u partnerstvu javnog i nevladinog sektora u oblasti socijalne zaštite, podrţano je repliciranje modela na području Mostara, Zenice, i Bijeljine.

11

Odabrane su tri nove partnerske organizacije koje su grantovno podrţane od In fondacije i fondacije ―Kinderpostzegles‖ iz Holandije: Humanitarna organizacija ―Altruist‖ iz Mostara, Udruţenje graĎana ―Naša djeca‖ iz Zenice i novoosnovano Udruţenje ‖Porodični krug‖ iz Bijeljine. Pored podrţanih OCD, u realizaciju projekata uključili su se i centri za socijalni rad iz navedenih jedinica lokalne samouprave. Grupa od 30 novih nezavisnih koordinatora, projektnih menadţera i sedam stručnih radnika iz centara za socijalni rad iz Mostara, Zenice i Bijeljine pohaĎali su posebno organizovan trodnevni program obuke koji je organizovala In fondacija, a koju su provele predstavnice Udruţenja ―U krugu porodice‖ iz Srbije, Beograda. Nakon završene obuke, u junu 2014 godine započela je implementacija modela i razvijanje usluge u odabranim zajednicama.

S ciljem jačanja lokalnih kapaciteta za osposobljavanje stručnjaka u institucijama socijalne zaštite i članova organizacija civilnog društva koji rade u oblasti zaštite djece i porodice, In fondacija je u januaru 2016. godine organizovala trening za trenere za sticanje specifičnih trenerskih vještina i prenosa znanja kroz program obuke za PGK.

U decembru 2015. godine In fondacija odlučuje da procjeni kapacitete i zainteresovanost novih lokalnih zajednica u BiH za repliciranje i pilotiranje pomenute usluge u radu sa djecom i porodicama koja su u riziku. Nakon izvršene procjene potencijalno zainteresovanih organizacija civilnog društva i centara za socijalni rad, u maju 2016. godine projekati u trogodišnjem ciklusu počinju sa implementacijom na području Tuzle, Bihaća i Gradiške. Tri nove OCD postaju partneri In fondacija na razvijanju porodičnih grupnih konferencija u pomenutim lokalnim zajednicama: Udruţenje ―Amica Educa‖ iz Tuzle, Udruţenje ―Ţene sa Une‖ iz Bihaća i Udruţenje ―Most‖ iz Gradiške. Pored njih, u realizaciji projekta razvijanja modela uključili su se i lokalni centri za socijalni rad. 21 osoba koja je prošla selekciju odabira za nezavisne koordinatore, projektni menadţeri iz tri navedene partnerske organizacije, kao i 8 stručnih radnika iz centara za socijalni rad sa područja navedenih jedinica lokalne samouprave prolaze sertifikovanu obuku i stiču znanja i dodatne vještine za iniciranje i organizovanje porodičnih grupnih konferencija u svojim lokalnim zajednicama.

U periodu od 2011 do 2016. godine u BiH je realizovano preko 175 porodičnih grupnih konferencija na području 8 opština, na kojima je učestvovalo 315 djece djece i mladih u riziku, i preko 1300 članova porodičnih i socijalnih mreţa, koji su se pojavili na konferencijama kao podrška porodicama. Predstavnici/nice sedam organizacija civilnog društva kao i osam centara za socijalni rad razvili su stručne kompetencije i znanja, te stekli značajna iskustva za pruţanje nove vrste usluge u oblasti podrške djeci, mladima i porodicama u riziku.

U toku uspostavljanja modela na nivou BiH, u saradnji sa partnerskim organizacijama civilnog društva razvijeni su sljedeći programski elementi: proces standardizovanja organizovanja konferencije; uspostavljanje formalnog oblika saradnje izmeĎu organizacije civilnog društva-nosioca projekta i centra za socijalni rad: izrada, primjena i praćenje kroz obrasce za dokumentovanje i rada sa porodicama; stručna podrška, kao i model internog praćenja i procjene rada u primjeni konferencija.

12

Memorandumi o partnerstvu/saradnji izmeĎu organizacije civilnog društva koja je nosilac podrţanog projekta i lokalnog centra za socijalni rad potpisani su na početku implementacije projekta. TakoĎe je usaglašen model izvještavanja o procjeni zadovoljstva korisnika pruţenom uslugom, odnosno učešćem na konferenciji. Štampani su posteri i pamfleti koji pruţaju informacije o modelu zainteresovanim porodicama, ali i široj javnosti.

Razvijena je neformalna mreţa organizacija u BiH koje pruţaju uslugu PGK s ciljem sistemske razmjene znanja, iskustava i naučenih lekcija u implementaciji modela.

Slika 1: Koraci u pokretanju projekata PGK Slika 2: Gradovi u kojima se implementira razvoj modela u BiH

Prva javna prezentacija postignuća u razvijanju ovog savremenog modela podrške porodice, u BiH namjenjena stručnjacima-profesionalcima iz oblasti dječije i socijalne zaštite u BiH, realizovana je u junu 2015. godine u Sarajevu. Tom prilikom prisutni su se pobliţe upoznali sa principima rada ovog modela i načinom razvijanja ove inovativne usluge pri sistemu dječije i socijalne zaštite, koja je orijentisana na snage porodice.

In fondacija nastoji osigurati mogućnost za razmjenu znanja i naučenih lekcija u procesu razvoja savremenog koncepta porodičnih konferencija u BiH. Organizovanjem zajedničkih intervizijskih sastanaka i supervizijskih susreta sa predstavnicima partnerskih organizacija i uključenih centara za socijalni rad, utvrĎuju se metodološka i praktična pitanja koja se odnose na razvoj i implementaciju modela. TakoĎe, učešćem na godišnjim sastancima Evropske mreţe zemalja koje primjenjuju ovaj model u sistemu dječije zaštite, značajno se doprinosi izjednačavanju i standardizaciji modela i usluge Porodične grupne konferencije u BiH u skladu sa Evropskim standardima.

Od 2012. godine, In fondacija i njene podrţane lokalne partnerske organizacije predstavljaju BiH kao članice Evropske mreţe organizacija koje razvijanju i primijenjuju model porodične grupne konferencije. S ciljem izjednačavanja modela sa evropskim standardima, predstavnici BiH učestvovali su na godišnjim sastancima Evropske mreţa koji su se organizovali u Švedskoj 2012., Italiji 2014., i u Velikoj Britaniji 2015. godine.

13

U novembru 2015. godine, na poziv Ministarstva rada i socijalne zaštite Češke vlade, programski sluţbenik In fondacije učestvovao je na nacionalnoj konferenciji o razvijanju ovog modela u Češkoj u okviru aktuelne reforme dječije zaštite. Tom prilikom predstavnicima ministarstava, lokalnih administrativnih sluţbi i civilnog društva predstavljena iskustva i naučene lekcije u razvijanju ovog modela i usluge u BiH.

Početkom oktobra 2016. godine, u Sarajevu je organizovan javni-stručni skup pod nazivom „Porodična grupna konferencija - savremeni model podrške porodici u riziku‖ u organizaciji In fondacije, s ciljem da se predstave dosadašnji rezultati u primjeni modela u BiH, ali i da se mapiraju prijedlozi za integrisanje ovog modela u sisteme dječje i socijalne zaštite u BiH. Skupu je prisustvovalo više od 40 predstavnika resornih ministarstava, lokalne vlasti, centara za socijalni rad, akademske zajednice sa odsjeka za socijalni rad, te predstavnika nevladinog sektora, a prisutni su izmeĎu ostalog mogli saznati više o iskustvima primjene ovog modela u dječijoj zaštiti u Holandiji koje su predstavili holandski stručnjaci.

Doprinos dosadašnjim aktivnostima na izgradnji kapaciteta za primjenu navedenog modela pruţen je i putem organizovanja trodnevnog godišnjeg susreta Evropske mreţe porodične grupne konferencije u organizaciji In fondacije, koji je odrţan u Sarajevu u periodu od 05.- 07.oktobra 2016. godine. Susretu je prisustvovalo 50 članova mreţe iz 12 Evropskih zemalja koji provode ovaj model u sistemima dječije zaštite. To je ujedno bila dobra prilika i za predstavnike podrţanih partnerskih organizacija civilnog društva iz BiH da razmjene svoja iskustva sa članovima Evropske mreţe i steknu nova saznanja u vezi sa razvojem ovog modela.

14

3. OPIS PROVOĐENJA MODELA

Model porodične grupne konferencije je model donošenja odluke unutar porodice i porodične mreţe sa ciljem da se sačini plan podrške za porodicu u krizi, kao odgovor na konkretan problem porodice. Usluga podrške porodici se zasniva na modelu porodične grupne konferencije, a pruţaju je organizacija civilnog društva u saradnji sa vladinim sektorom i to angaţovanjem odabranih i obučenih graĎana za ulogu nezavisnog koordinatora, i profesionalaca u ulozi inicijatora. U nastavku teksta predstavljamo opis provoĎenja modela u Bosni i Hercegovini, koji je prilagoĎen našim uslovima, a inspirisan izvornim modelom i holandskim iskustvima u primjeni porodične grupne konferencije.

U samom provoĎenju porodičnih grupnih konferencija učestvuje četiri grupa aktera

(prema priručniku za ponudu i iniciranje porodičnih konferencija Udruženja „U krugu

porodice“ Beograd iz 2012. godine):

Inicijator porodične grupne konferencije U kontekstu Bosne i Hercegovine, inicijatore predstavljaju zaposlenici centara za socijalni rad/voditelji slučaja, ali svakako da to mogu biti i po potrebi predstavnici škole, predstavnici iz drugih institucija iz sistema socijalne zaštite, zdravstva, pravosuĎa i sl. Porodičnu grupnu konferenciju nudi inicijator (profesionalac) koji je uspješno prošao program obuke za iniciranje konferencija. Inicijatori predstavljaju i nude model porodici za rješavanje njihovih problema. Po pozivu porodice i nezavisnog koordinatora profesionalci (inicijatori) mogu da učestvuju na porodičnom skupu (konferenciji) da bi pruţili stručne informacije bitne za centralno pitanje ili temu koja se obraĎuje na konferenciji (kao davaoci informacije), a stručnjaci iz centra za socijalni rad mogu biti pozvani i da verifikuju bezbjednost i zakonitost plana do kojeg je porodica došla. Postoje situacije kada stručnjak dolazi na konferenciju kao dio socijalne mreţe porodice.

Lokalni menadţer projekta

Menadţer projekta predstavlja poveznicu izmeĎu centra za socijalni rad, porodice i nezavisnog koordinatora, koji organizuje i daje logističku podršku za sprovoĎenje konferencije. Lokalni menadţer projekta dolazi ispred organizacije civilnog društva koja je pruţalac usluge porodične grupne konferencije. Pruţalac ove usluge ne moţe da bude institucija sa javnim ovlaštenjima, već treba da bude posebna organizacija civilnog društva kako bi se obezbjedila neutralnost (odsustvo interesa) i balans moći (odsustvo moći odlučivanja o privatnim pitanjima porodice). Lokalni menadţer projekta odgovoran za koordinaciju i implementaciju aktivnosti na projektu, radi na razvoju i promociji modela ―porodične grupne konferencije‖, uspostavlja i odrţava dobre odnose sa lokalnom zajednicom i centrom za socijalni rad; zaprima zahtjeve od strane centra (voditelja slučaja). TakoĎe, uloga nezavisnog koordinatora podrazumijeva i pripremu i snabdjevanje potrebnim informacijama, materijalima i dokumentima nezavisne koordinatore i lokalni centar za socijalni rad; daje svoj prijedlog i učestvuje u odabiru nezavisnog koordinatora; izraĎuje i potpisuje ugovor sa angaţovanim nezavisnim koordinatorom; formira i aţurira bazu podataka o realizovanim konferencijama.

15

Pored toga, prikuplja podatke o provedenim konferencijama, vrši praćenje i procjenu realizovanih konferencija prema pripremljenim formularima, prati i nadgleda projektne aktivnosti; organizuje i vodi intervizijske sastanke; izraĎuje periodične izvještaje o provedenim aktivnostima i završni izvještaj po isteku projekta.

Nezavisni koordinator U pitanju je osoba koja je prošla selekciju i poseban program obuke za nezavisne koordiantore porodične grupne konferencije. Ovaj program obuke namjenjen je osposobljavanju graĎana, koji su dio civilnog sektora, za ulogu nezavisnog koordinatora. Ova osoba je nezavisna, odnosno nije u sluţbi ni jedne institucije koja ima pravo donošenja odluke u vezi sa porodicom. Osposobljena je za organizaciju i voĎenje porodičnih grupnih konferencija, koju predlaţe koordinator projekta i po pristanku porodice biva odabran da realizuje samu konferenciju. Rad nezavisnog koordinatora je suštinski volonterski angaţman ali zbog ugovornog odnosa (koji je obavezujući po sadrţaju i zadacima) neophodno uzeti u obzir utrošeno vrijeme/rad nezavisnog koordinatora. Zadatak nezavisnog koordinatora je da saziva konferenciju dogovarajući vrijeme, datum i mjesto odrţavanja, istraţuje ko je, kao i da li je za učešće dostupna šira porodična mreţa, ohrabruje i podrţava učešće na sastanku predstavnika svih strana, vodi (koordiniše) dio sastanka na kome se daju obavještenja i pojašnjenja, pomaţe u preciziranju plana, svim učesnicima (članovi porodice i profesionalci) obezbeĎuje povratnu informaciju plana. PredviĎeno je da dio rada na pravljenju plana za porodicu bude uključen i zajednički obrok koji obezbjeĎuje nezavisni koordinator iz troškova projekta ili sama porodica (obrok ima svoje dublje značenje za porodicu). Često je to i neophodno, s obzirom na činjenicu da konferencija traju više sati i na njima su učesnici i djeca.

Porodica i njena mreţa Korisnik porodične grupne konferencije je porodica u krizi ili neki njen član (dijete/mlada osoba ili ranjiva odrasla osoba) koji prihvati da po modelu porodične grupne konferencije potraţi rješenje za odreĎeni izazov ili teškoću koju nije u stanju da prevaziĎe poptuno samostalno. Članovi ovih porodica mogu se nalaziti na evidenciji korisnika centara za socijalni rad, dnevnim centrima za djecu i odrasle, domovima zdravlja, škola. Porodičnu i socijalnu mreţu čine: članovi porodice, rodbina, prijatelji, komšije članova porodice, kolege i svi drugi koji su spremni da ličnim angaţovanjem dorpinesu uspjehu porodične grupne konferencije. To su osobe koje se solidarišu sa porodicom, posjeduju empatiju za situaciju krize i porodica ţeli njihovo prisustvo u svom porodičnom krugu.

Porodične grupne konferencije se realizuju stupanjem u partnerski odnos ova četiri aktera, a čiji je zadatak okupljanje porodice, donošenje plana i njegovu realizaciju u praksi.

16

Porodični plan (prema priručniku za ponudu i iniciranje porodičnih konferencija Udruženja „U krugu porodice“ Beograd iz 2014. godine)

Nakon što se u okviru konferencije završi faza privatno vrijeme porodice, svi članovi porodice i šire porodične mreţe imaju zadatak da definišu plan za rješavanje problema, bez uloge i učešća inicijatora (npr. stručnjaka iz centra za socijalni rad ili nezavisnog koordinatora). Tom prilikom odlučuju kao grupa koji je najbolji način da reaguju na problem, koje su aktivnosti koje treba preduzeti, ko preuzima koje uloge i zadatke. Kada porodica i predstavnici porodične mreţe naprave plan za rješavanje problema, oni ga zapisuju i predstavljaju inicijatoru i nezavisnom koordinatoru. Plan mora da sadrţi i rokove i izvršioce konkretnih zadataka. Plan se usvaja ukoliko je zakonit i bezbjedan. Njegovu bezbjednost verifikuje inicijator, odnosno najčešće voditelj slučaja, koji je, uz nezavisnog koordinatora ponovo prisutan u ovoj, završnoj fazi porodične grupne konferencije. Prije kraja konferencije pravi se dogovor o načinu komunikacije i izveštavanju o toku realizacije plana. Na kraju se definisani porodični plan potpisuje i popunjava formular o iskustvu na skupu u krugu porodice. Time je porodična grupna konferencija završena, a nezavisni koordinator ima obavezu da porodični plan dostavi svim učesnicima skupa.

17

3.2. Faze modela PGK u 5 koraka

18

4. PROCJENA PROGRAMA PORODIČNE GRUPNE KONFERENCIJE U BOSNI I HERCEGOVINI

4.1. Metodologija

In fondacija - fondacija za unapreĎenje socijalno inkluzije djece i mladih u BiH utvrdila je opseg procjene programa „Porodična grupna konferencija― koji se implementira u periodu od 2011-2018. godine uz finansijsku podršku Fondacije „Kinderpostzegels― Holandija.

Procjena je trajala u vremenskom periodu od 01.06.-31.07.2016. godine. Postupak procjene programa provelo je programsko osoblje INF, sa svrhom da se procjeni proces provoĎenja programa, uticaj koji program ima na ciljnu grupu (djeca, mladi i porodice u riziku) i korist koja je ostvarena programom u oblasti razvijanja vaninstitucionalnih i inovativnih usluga u socijalnom sektoru u BiH. Lica angaţovana na procjeni programa su dobro upoznati sa principima modela, organizacijskom kulturom i ciljevima, posjeduju iskustvo u provoĎenju evaluacija, te je uspostavljena dobra saradnja sa relevantnim partnerskim orgnizacijama, što je omogućilo bolju dostupnost informacija i podataka bitnih za provoĎenje evaluacije.

Opseg i obim procjene s obzirom na raspoloţive resurse bilo je ograničeno i uključivalo je sljedeće metode:

pregled i analizu, te odabir ključnih materijala i dokumenata koji su proizašli iz implementacije programskih aktivnosti;

analiza izvještajne i druge prateće projektne dokumentacije (izvještaji o napretku projekta, izvještaji sa odrţanih treninga, zaključci intervizijskih sastanaka);

polustrukturisani intervjui i fokus grupe koji su provedeni u Mostaru, Zenici i Bijeljini sa predstavnicima centara za socijalni rad (8 učesnika), nezavisnim koordinatorima (12 učesnika) i članovima porodica (20 učesnika);

analiza sekundarnih statističkih podataka iz relevantne projektne dokumentacije, zasnovane na 159 realizovanih porodičnih grupnih konferencija, koje su prikupile četiri partnerske organizacije In fondacije (izvor prikupljenih podataka: dosijei porodica, formular za iniciranje PGK, plana koji je sačinila porodica, praćenja realizacije plana nakon 3 mjeseca, popunjeni upitinici o zadovoljstvu korisnika pruţenom uslugom, kvartalni izvještaji o napretku projekta).

formulisanje zaključaka i preporuka definisano je na osnovu analize i procjene ključnih projektih dokumenata i sprovedenih intervjua sa ključnim akterima.

19

4.2. Rezultati procjene

4.2.1. Podaci prikupljeni od nezavisnih koordinatora

Analiza sekundarnih statističkih podataka zasnovana je na procjeni 159 realizovanih

porodičnih grupnih konferencija u BiH.

Grafik 1.: Razlozi za iniciranje PGK

Prema prikupljenim podacima, najčešći razlozi za iniciranje konferencija su:

razvod roditelja (17.6%)

problemi vezani uz ispunjavanje školskih obaveza (17.6%),

problemi u porodici, kao što su bolesti ovisnosti, mentalne bolesti i poteškoće u

razvoju u 14.7% slučajeva,

te poremećeni odnosi u porodici (14.7%).

20

Grafik 2.: Procjena uspješnosti implementacije porodičnog plana

Procjenu uspješnosti implementacije porodičnog plana su vršili nezavisni koordinatori na Liketovoj skali procjene od 1 do 5. Prikupljeni podaci upućuju da je implementacija plana je procjenjena vrlo uspješnom za sve navedene razloge iniciranja PGK, odnosno tipove problema. Ipak, primjećuje se slabija realizacija porodičnog plan sa porodicama gdje je prisutno nasilje nad djecom (prosječna ocjena uspješnosti je 3.00), dok je najuspješnija implementacija u okviru podrške samohranim roditeljima (5.00). MeĎutim, ovaj podatak moţe da zavisi i od manjeg broja iniciranih slučajeva nasilja nad djecom u odnosu na drugu vrstu problematike koja se češće rješavala putem porodičnih grupnih konferencija, što bi trebalo dodatno istraţiti.

21

Grafik 3.: Prisustvo na konferencijama

Kako se moţe vidjeti u grafiku 3, najbrojniji učesnici na odrţanim konferencijama su bliski roĎaci djeteta/mlade osobe za koje se inicira konferencija (38.7%). Ovaj podatak je i očekivan s obzirom na suštinu porodične grupne konferencije gdje se očekuje učešće što je moguće većeg broja bliţiih članova porodične mreţe u rješavanju krizne situacije, odnosno problema, jer oni predstavljaju značajan faktor u pruţanju podrške i pronalaţenju rješenja za problem porodice. Analizom je potvrĎeno češće uključivanje i prisustvo očeva na porodičnim grupnim konferencijama, što nije čest slučaj u nekim drugim uslugama.

22

Grafik 4.: Trajanje konferencija

Inicirane konferencije su u najvećem broju slučajeva (40.7%) trajale 2-3 sata, a nešto manji procenat njih (35.2%) je trajao od 1.5 do 2 sata. Nije bilo slučajeva u kojima je porodična grupna konferencija trajala više od 4 sata.

Grafik 5.: Uzrast djece/mladih

Djeca, odnosno mlade osobe, zbog kojih su organizovane konferencije su različitog uzrasta, a raspon njihovih godina se proteţe od 2 godine do 21 godine, a prosječan uzrast je 11 godina. Najviše prisutne djece/mladih na konferencijama su bili uzrasta od 8 godina (10.7%), 10 godina (8.7%) i 17 godina (10.7%).

23

Grafik 6.: Pol djece/mladih

Na koferencijama je učestvovalo nešto više dječaka/mladića, njih 52.6%, dok je

djevojčica/djevojaka bilo 47.6% (Grafik 6).

Ukupan broj iniciranih, ali nerealizovanih PGK u BiH je 15. Navedeni razlozi su sljedeći:

neodazivanje bitnih članova porodične mreţe,

nepovjerenje u vaninstitucionalno rješavanje problema,

nespremnost porodica da se uključe u zajedničko rješavanje problema,

nemogućnost uspostavljanja dijaloga izmeĎu suprotnih strana,

nespremnost prihvatanja novih modela.

4.2.2. Podaci prikupljeni tri mjeseca nakon odrţane PGK od članova porodice

Grafik 7.: Zadovoljstvo PGK

Tri mjeseca nakon odrţane PGK, članovi uključenih porodica se u najvećem procentu

izjašnjavaju da su zadovoljni odrţanom PGK (85%), dok je znatno manji broj djelimično

zadovoljan (14.6%), a vrlo mali procenat učesnika je nezadovoljan (0.4%).

24

Grafik 8.: Poštovanje plan usvojenog na konferenciji

Usvojeni porodični plan, prema procjeni korisnika, u velikom procentu slučajeva bio je

ispoštovan (71.7%). Nešto manji procenat usvojenih planova je djelimično ostvareno

(25,5%), dok je vrlo mali broj onih kod kojih su evidentirana značajna odstupanja

(2.8%).

Grafik 9.: Procjena uspjeha usvojenog plana

Najviše korisnika ovog modela (79.6%) uspješnost usvojenog plana ocjenjuje vrlo

visokim ocjenama (4 i 5), dok vrlo malo njih smatra da je doneseni plan na konferenciji u

njihovom slučaju imalo vrlo mali i ili nikakav uspjeh (3.7%).

25

Grafik 10.: Zadovoljstvo saradnjom sa predstavnicima Centra za socijalni rad u pogledu praćenja realizacije plana donesenog na konferenciji

Korisnici PGK modela su najčešće zadovoljni saradnjom sa predstavnicima CSR

(88.3%), dok je samo vrlo mali broj korisnika nezadovoljan ovom saradnjom (0.8%).

Grafik 11.: Promjena donesenog porodičnog plana na konferenciji

U najvećem broju slučajeva nije bilo promjene usvojenog porodičnog plana (66.8%),

dok je u 21.5 % njih došlo do manjih, a u 11.7% i do značajnijih promjena istog. O

potrebi za promjenom plana, pravovremeno su informisani nezavisni koordinator i

voditelj slučaja u centru. Razlog je najčešće vezan za nemogućnost člana srodničke

mreţe da ispoštuje realizaciju preuzete obaveze ili zbog potrebe da se realizacija iste

odloţi, usljed odreĎenih poteškoća (odlazak na put, preseljenje, bolest i sl.).

26

Grafik 12.: Stepen poboljšanja odnosa u porodici nakon održane

konferencije

Tri mjeseca nakon odrţane porodične grupne konferencije, 24.7% uključenih porodica

primjećuje umjerena poboljšanja u porodičnim odnosima, 39.4% procjenjuje da je

napredak na polju porodičnih odnosa izraţen, a čak 28.1% porodica prijavljuje izuzetno

pozitivne promjene.

Grafik 13.: Predlaganje modela drugim osobama

31.2% porodica koje su bile uključene u model PGK je već preporučila ovaj model

drugim osobama/porodicama u rješavanju njihovih problema, dok još 38.1% ima

namjeru da ga predloţi nekom od svojih poznanika koji su u stanju u potrebe.

27

4.2.3. Podaci prikupljeni od djece/mladih neposredno nakon odrţane konferencije

Grafik 14.: Ocjena za realizovane PGK od strane maloljetnih učesnika

Neposredno nakon odrţane porodične grupne konferencije, najveći broj djece/mladih,

korisnika PGK modela, na skali procjene od 1 do 5 ocjenjuju ovaj model najvišim

ocjenama 4 i 5 (86.4%).

Grafik 15.: Osjećaj tokom konferencije

28

Grafik 16.: Da li su ostali slušali ono sto si ima/la da kažeš?

Najveći broj djece/mladih se osjećalo prijatno tokom same konferencije (74.5%,Grafik

16). TakoĎe, većina njih (85.5%) je imala osjećaj da su ih ostali slušali tokom

konferencije (Grafik 17).

Grafik 17.: Ocjenu napravljenog porodičnog plana

Usvojeni porodični plan je većina djece/mladih (95.4%) ocijenila kao vrlo dobar ili

odličan (Grafik 18).

29

4.3. Analiza polustrukturisanih intervjua

4.3.1. Primjena porodične grupne konferencije u radu sa porodicom i

porodičnom mreţom

Suština porodične grupne konferencije je učešće što je moguće više briţnih članova porodične mreţe u rješavanju krizne situacije, odnosno problema. MeĎutim, prvi utisci korisnika usluga u centrima za socijalni rad obiljeţeni su skepsom kada im se ponudi mogućnost da dio problema pokušaju riješiti putem ovog modela. Najveći izazov za korisnike predstavlja faza kada trebaju identifikovati potencijalne osobe iz svoje porodične ili socijalne mreţe koje bi bile pozvane na konferenciju. Najčešće u prvom kontaktu sa inicijatorom-predstavnici centra za socijalni rad, ističu da nemaju nikoga bliskog koga bi mogli pozvati na porodični susret ili često ne ţele druge informisati o problemu, zbog čega ponekad nisu spremni da odmah donesu odluku u vezi sa organizovanjem konferencije. Primijećno je da je porodicima teško da okupe svoje srodnike i prijatelje, jer su porodice u riziku često izolovane i marginalizovane, te zbog kulturološkog obrasca, ali i socijalne otuĎenosti probleme skrivaju i nemaju naviku da kroz komunikaciju dolaze do rješenja. MeĎutim, kada se okupe tada prepoznaju svoje snage i sposobne su da pokrenu svoje resurse i da uz pomoć bliţnjih pronaĎu rješenja za odreĎeni problem. Jedan od glavnih izazova koje identifikuju nezavisni koordinatori i inicijatori-predstavnici centara za socijalni rad u implementaciji projekta porodične grupne konferencije u BiH jeste i odustajanje manjeg broja porodice od organizovanja već predloţene i pripremljene konferencije. To je nešto što se redovno dešava u praksi prilikom primjene modela i takvu situaciju ne treba negativno posmatrati, budući da mogu postojati različiti razlozi za takvu odluku. Često, problem moţe biti slaba promocija modela, nedostatak motivacije za promjene od strane korisnika, nevjerovanje u svoje kapacitete i neprepoznavanje resursa za promjenu, otpor od strane porodice kao rezultat straha od nečeg novog i drugačijeg, nespremnost da se informiše rodbinska i socijalna mreţa o problemu ili u rješavanju istog. Iskustvo je pokazalo da porodice koje su odustale u jednom trenutku od konferencije, u nekom kasnije periodu odluče da kontaktiraju centar za socijalni rad sa zahtjevom da se konferencija pokuša ponovo organizovati.

Prva očekivanja korisnika od nove usluge su različita, od optimističkih prognoza, do toga da se usluga prihvata samo zato da bi se zadovoljili ―zahtjevi― institucije ili da se ne dovodi u pitanje ostvarivanje socijalnih prava ukoliko bi se odbio prijedlog inicijatora-voditelja slučaja iz centra za odrţavanje konferencije. Od ukupnog broja iniciranih konferencija u tri uključena centra za socijalni rad, u potpunosti ih je realizovano 80%. O tome na koji način se odabiru porodice za koje će se organizovati porodične grupne konferencije, iz perspektive inicijatora pojašnjava socijalna radnica S.K.:

„Kada biram porodicu za konferenciju, onda odaberem onu za koju vidim da „nedostaje ono nešto malo “ da bi se u njihovom slučaju stanje poboljšalo ili dovelo u red, da bi se premostio neki problem, pogotovo ako vidim da imaju resurse i ljude koji bi im mogli pomoći, ali nisu sami moćni da te ljude dovedu na jedno mjesto. TakoĎe biram lakše slučajeve. I prilikom predlaganja konferencije

30

klijentu, trudimo se da predočimo do kakvih mogućnosti konferencijski sastanak može da dovede i tražimo onda njihovu saglasnost. Jer samo tako možemo ih pridobiti na saradnju i lakše indetifikovati druge za pozivanje.“

Kako bi se odlučili da učestvuju na konferenciji, intervjuisani ispitanici koji su bili u ulozi predstavnika socijalne mreţe na odrţanim konferencijama, navode nekoliko vrsta informacija koje su im bile bitne prilikom kontakta od strane inicijatora ili nezavisnog koordinatora. Prvenstveno je bilo značajno da dobiju adekvatnu informaciju o tome šta model tačno podrazumijeva i koja je njihova uloga na sastanku. TakoĎe im je bilo bitno da znaju ukratko o problemu porodice i cilju okupljanja, kao i da procjene kako mogu da pomognu porodici. Svi ispitanici iz reda korisnika usluga i njihovih porodica su potvrdili da su mogli postavljati pitanja tokom konferencija, izraţavati svoje mišljenje i učestvovati u razgovoru, prvenstveno zbog atmosfere otvorenosti, zato što se učesnici većinom meĎusobno poznaju, kao i spremnost nezavisnog koordinatora i davaoca informacija da odgovore na svako postavljeno pitanje.

Oblici podrške članova porodice su raznovrsni, od samog prisustva konferenciji kada se problem rješava, preko davanja doprinosa u planiranju rješenja, sve do preduzimanja konkretne odgovornosti za odreĎeni dio izabranog rješenja. U nekoliko slučajeva, slanjem i čitanjem odreĎenog imejla, pisma podrške ili pozivanjem putem Skajpa, omogućeno je da se čuje glas srodnika na konferenciji koji ţive u inostranstvu.

Poredeći faze konferencije, korisnici usluga, ali i nezavisni koordinatori su indentifikovali fazu pod nazivom „porodično vrijeme― kao najveći izazov u puţanju usluge. U ovoj fazi, porodica ostaje sama sa predstavnicima svoje mreţe kako bi diskuskutovali o identifikovanom izazovima i mogućnostima, te donijeli samostalno odluke u vezi sa rješavanjem problema, bez upliva i miješanja stručnjaka iz centra za socijalni rad, nezavisnog koordinatora ili drugih sistema. Tom prilikom odlučuju kao grupa koji je najbolji način da reaguju na problem, koje su aktivnosti koje treba preduzeti, ko preuzima koje uloge i zadatke. Nakon toga se kreira porodični plan koji sadrţi rokove i izvršioce konkretnih zadataka. Često članovi porodice očekuju da se nezavisni koordinator uključi i na neki način dodatno „interveniše― da bi se diskusija pokrenula ili vodila u ţeljenom pravcu, jer ne znaju kako komunicirati kao grupa ili su izgubili kapacitete za dogovaranje. Nezavisni koordinatori posjeduju znanje i vještine kako ostati neutralan u ovakvim situacijama, te uspjevaju cijeli proces usmjeriti prema porodici, mobilizirajući njihove snage. Generalna procjena intervjuisanih porodica je da nisu očekivali da se adekvatan plan moţe kreirati i da se primjena plana moţe uspješno realizovati uz podršku drugih značajnih osoba iz bliţeg okruţenja. Prema mišljenju nezavisne koordinatorice I.R. podrška koja se ukaţe na konferenciji na neki način je motivišuća i za korisnike, odnosno porodicu, u smislu sagledavanja problema iz različitih perspektiva i dobijanja dodatne snage da se istraje na promjenama. Ona još dodaje sljedeću konstataciju:

“Ja vjerujem da korisnici i kada doĎu kući nakon održane konferencije pronaĎu još hiljadu drugih rješenja, da im samo budemo podsticaj za to. Dolaze bespomoćni, sve je crno i odjednom vide draga bliska lica koja su spremna da im pomognu, tako da se vraća energija i otvaraju se neki novi vidici i onda se vraćaju kući sa novom vjerom da je promjena moguća i da će se zaista desiti. „

31

Nakon odrţanih konferencija i implementacije definisanog plana u praksi, intervjuisane porodice navode da su osjetile poboljšanje u komunikaciji i odnosima unutar porodice, kao i sa širom porodičnom mreţom, intenzitet sukoba se smanjuje a primjećeno je i bolje razumijevanje teškoća i pronalaţenje efikasnih rješenja za probleme. Najznačajnija poruka koja se šalje ovim modelom da pojedinac nije sam i da uz podršku moţe naći rješenja za svoje probleme. Na taj način se pojedincu vraća moć i kontrola da upravlja svojim ţivotom. Procjena je intervjuisanih socijalnih radnika i nezavisnih koordinatora da se porodični plan za rješavanje problema koji se definiše na konferenciji uglavnom uspješno realizuje, s tim da postoje situacije da zbog odreĎenih okolnosti (sluţbeni put, bolest, operacija, preseljenje) pojedini članovi porodične mreţe ne mogu u potpunosti da odgovore na preuzete obaveze ili je provoĎenje istih moralo biti prolongirano. Procjena je da od ukupnog broja definisanih porodičnih planova, u praksi se realizuje od 75% do 100% od onog što je utvrĎeno i definisano planom.

Pozitivno je takoĎe što se programom u BiH uspostavila i redovna procjena zadovoljstva korisnika pruţenom uslugom. Po završetku svake odrţane konferencije učesnici popunjavaju upitnik za djecu i mlade, kao i upitnik za odrasle, čime se omogućava dobijanje jasnije slike o tome kakva su njihova iskustva u vezi sa pruţenom uslugom. Prikupljene povratne informacije pomaţu da se jasnije sagleda razvijanje modela iz perspektive korisnika i po potrebi da se model prilagodi kulturološkom kontekstu. Upitnicima se procjenjuju očekivanja korisnika, način informisanja o modelu, ocjena konferencije, zadovoljstvo definisanim planom, kao i druge primjedbe i sugestije. Upravo je tako na osnovu procjena usvojen prijedlog angaţovanih nezavisnih koordinatora da se primjena porodičnog plana osnaţi praćenjem mjeseca dana nakon odrţane konferencije i dodatno nakon drugog mjeseca, s ciljem da se pravovremeno obrati paţnja na eventualne promjene u planu i kako bi se implementacija plana dodatno osnaţila ukoliko je potrebno. Uglavnom, realizovane porodične konferencije opravdale su očekivanja korisnika u pogledu dobijanja dodatne podrške od strane porodične i socijalne mreţe, razvijanja i jačanja odnosa na relaciji porodica -socijalna mreţa - institucije sistema. Za korisnike je značajno i to što nakon odrţane konferencije nezavisni koordinatori prate primjenu plana, jer ih to uvjerava da mogu dobiti podršku ukoliko se suoče sa poteškoćama ili izazovima.

4.3.2. Iskustva inicijatora-centra za socijalni rad u iniciranju porodica za

porodične grupne konferencije

Porodičnu grupnu konferenciju nudi inicijator (profesionalac) koji je uspješno prošao program obuke za iniciranje konferencija. U kontekstu BiH, inicijatore predstavljaju zaposlenici centara za socijalni rad/voditelji slučaja, ali svakako da to mogu biti i po potrebi predstavnici škole, predstavnici iz drugih institucija iz sistema socijalne zaštite, zdravstva, pravosuĎa i sl. Inicijatori prolaze sertifikovanu obuku i stiču znanja i dodatne vještine za iniciranje i organizovanje porodičnih grupnih konferencija u svojim lokalnim zajednicama. Dosadašnja iskustva predstavnika centara za socijalni rad kao inicijatora konferencija govore da ovaj model pomaţe u rješavanju manje sloţenih problema ili jednog segmenta kompleksnijeg problema korisnika usluga u sistemu socijalne zaštite.

32

Istovremeno, socijalna radnica V.M. ističe da su za promjenu značajni i preostali kapaciteti koje pojedinac i porodica imaju, kako bi organizacijska priprema bila upješna, a efekti konferencija trajniji:

“ Inicirala sam dosta konferencija gdje su postojali problemi sa djecom, kao npr.: ne odlazak u školu ili asocijalno ponašanju djece, neka loša organizacija u kući, preopterećenost jednog roditelja koji se brine o porodici i sl. Porodične grupne konferencije najbolje daju rezultate kada članovi porodice imaju problem u komunikaciji i kada porodica još uvijek ima kapacitete i želju da ostane zajedno, jer često su korisnici, odnosno članovi porodice krutog karaktera i ne mogu da adekvatno uspostave kontakt i razgovaraju dok ih neko ne dovede zajedno za stol. Ili kada su neke stvari nedorečene, nezavršene, pa treba im da ih neko još malo podrži da se stvari riješe. „

Učešćem na konferencijama u ulozi voditelja slučaja ili pruţaoca informacija, radnici centra za socijalni rad imaju priliku da se bolje upoznaju i sagledaju porodičnu dinamiku svojih korisnika, da stupe u kontakt sa članovima porodične mreţe koji mogu biti značajni nosioci promjena za porodicu. Vraća se ţivotna perspektiva porodici i osjećaj moći za rješavanje problema i upravljanje svojim ţivotom, smanjuje se osjećaj bespomoćnosti, što značajno olakšava provoĎenje stručnog rada na identifikovanom slučaju porodice. Kao prednost ovog modela, predstavnici centara za socijalni rad takoĎe ističu dobru priliku za institucionalno unapreĎenje saradnje i komunikacije sa predstavnicima drugih institucija u zajednici, koji se pojavljuju na konferencijama u ulozi šire porodične mreţe ili kao pruţaoci informacija, o čemu posebno govori socijalna radnica S.K. :

“ Moja iskustva govore da je vrlo važna podrška škole ili neke nevladine organizacije koja može dati svoj doprinos, u smislu kontrole i uvoĎenja nekih vannastavnih, dodatnih aktivnosti. Socijalni radnici u školama su pokazali veliku zainteresovanost da budu uključeni u porodične grupne konferencije i to je vrlo pohvalno. Čak smo zahvaljujući ovim konferencijama uspostavili i dodatne kontakte sa školama mi kao Centar, u smislu da se čujemo s vremena na vrijeme kako bi pričali i o novim slučajevima. U posljednje vrijeme imali smo dobru saradnju sa Romskom nevladinom organizacijom čiji su članovi učestvovali na konferencijama u ulozi pružaoca informacija ili dio socijalne mreže porodice za koju je održana konferencija i to je dalo rezultate i otvorili su se neki novi modele podrške, i uspostavila se nova saradnja. „

Iako se na konferencijama rješava uglavnom jedno jasno definisano centralno pitanje (problem), iskustvo je pokazalo da centralno pitanje porodice ne mora uvijek biti i glavno pitanje. Čini se da se rješavanjem jednog problema pokreće lančano rješavanje drugih problema pojedinca ili porodice, uz pomoć novih resursa koje imaju na raspolaganju. Upravo takva zapaţanja iznosi socijalni radnik N.E. koji navodi prednosti koje model pruţa u radu sa korisnicima usluga u sistemu socijalne zaštite:

33

“Imamo slučaj maloljetnog I.B. Na konferenciji su se pored bliskih srodnika odazvali i prijatelji pokojne majke i oca koji su izrazili želju da žele da pomognu. Kao rezultat te konferencije desilo se nekoliko velikih stvari za dijete, vraćen je u školu, položio je razliku predmeta, nastavio je sa redovnim školovanje, stan je sreĎen i doveden u red, a on je sam predstavio svima cijelu svoju problematiku sa kojom se nosi kroz život.... Kroz konferenciju, problem se bolje fokusira i svako preuzme svoj dio zadaće u rješavanju problema. Tako jedan problem koji se identifikuje na konferenciji, tim sastankom pomogne u rješavanju i mnogo drugih tekućih problema. Mi nismo ni bili svjesni koliko smo problema riješili tom jednom konferencijom. Za ta dva sata koliko smo ostali na konferenciji, rješeno je mnogo više stvari nego što smo mogli i predvidjeti.“

Ipak, stručni radnici centra za socijalni rad priznaju da su malo oprezni kada iniciraju porodice za ovu vrstu usluge. Pojedine porodice sa kojima dolaze u profesionalni kontakt i koje ispunjavaju kriterije ―porodice u krizi― nemaju uvijek kapaciteta da cjelokupnu konferenciju iznesu do kraja. Jedan od problema je i njihova „siromašna―, odnosno malobrojna socijalna mreţa. Prisutno je i nepovjerenje u vaninstitucionalnu podršku, kao i nespremnost porodica da se uključe u zajedničko rješavanje problema.

Prema njihovom mišljenju, najbitnije je da se izdvoji dovoljno vremena u smislu adekvatne pripreme i procjene da li konferencija porodici moţe biti od koristi. TakoĎe se slaţu da nema prioritetnijih ili manje prioritetnih slučajeva, kao i da ne treba ograničavati sa nekakvom tvrdnjom da je model više uspješniji u ranoj fazi, a manje u kasnijoj fazi postojanja problema. Naime, sam naziv konferencije daje mogućnost u svakom segmentu primijene, odnosno daje jednu širinu u djelovanju, a model je tako definisan da ne moţe da napravi štetu porodici. Čak i kad se misli da je sve otpisano, porodica moţe doći u fazu promjene zahvaljujući konferenciji. Svaka do sada realizovana porodična grupna konferencija rezultirala je porodičnim planom. I one porodice koje su imale najmanje povjerenja u sebe, prihvatile su prijedlog za odrţavanje konferencija kao još jedan pokušaj koji ih neće nigdje odvesti, pa su ipak uspjele da definišu plan za rješavanje problema.

Iako je u pitanju model koji tek treba da pronaĎe svoj put u smislu integracije u praksu socijalne i dječije zaštite u BiH, neregulisan formalni zakonski status modela ponekad oteţava stručnim radnicima centara za socijalni rad da iniciraju veći broj konferencija od onog što je definisano projektom. S obzirom na činjenicu da se zbog ograničenih resursa uglavnom edukuje manji broj inicijatora iz uključenih centra za socijalni rad, potrebno je obučiti veći broj stručnih saradnika kako bi se dodatno unaprijedile njihove stručne kompetencije za primjenu ovog pristupa u praksi, i tako bi se postigao veći obuhvat zainteresovanih porodica za ovaj model. Budući da projektom nisu predviĎene naknade za angaţman stručnih radnika kao inicijatora konferencija zbog ograničenih finansijskih resursa, primjetna je i njihova nedovoljna motivisanost za iniciranje konferencija, pogotovo na početku projekta. MeĎutim, vrlo brzo kada se pokaţu prvi rezultati i kada se uvjere da model funkcioniše u praksi, inicijatori mijenjaju svoje mišljenje, jer počinju shvatati da im novi pristup pomaţe i olakšava u radu sa korisnicima usluga.

34

4.3.4. Iskustva nezavisnih koordinatora u provoĎenju modela

Uloga nezavisnih koordinatora u ovom procesu je specifična. Ove osobe su nezavisne u svom radu, odnosno nisu u sluţbi ni jedne institucije koja ima pravo donošenja odluke u vezi sa porodicom. Osposobljeni su za organizaciju i voĎenje PGK koju predlaţe koordinator projekta i po pristanku porodice bivaju odabrani da realizuju konferenciju. Obavezuju se na profesionalno i nepristrasno postupanje, bez osuĎivanja bilo kojeg aspekta ţivota ili ponašanja korisnika, povjerljivost i čuvanje podataka o porodici, o čemu takoĎe govori i nezavisni koordinator D.P.:

“Svaka konferencija je za sebe. Čak se nikada ne može reći da će sve biti po istom šablonu. Nemoguće je šablonski djelovati...Ja mislim da mi nezavisni koordinatori tu imamo jako fini zadatak i ulogu, jer se sve realizuje van institucije i ne dolazimo u kontakt sa korisnikom kroz neki „osuĎujući“ stav, kao što korisnik može da ima slična iskustvo kroz kontakte sa predstavnicima javnih službi, tako da ta naša neutralna uloga samo može dodatno doprinijeti da pojedinca ili porodicu pridobijemo na saradnju. Ukoliko duže radimo sa porodicom u vidu pripreme, tada se otvara mogućnost i nekog povjeravanja ili otvaranja prema nama od strane pojedinca ili porodice...“

Svi angaţovani nezavisni koordinatori u obavezi su da potpišu i izjavu o zaštiti podataka i nepristrasnom postupanju prilikom sprovoĎenja modela. Time se obavezuju da će za vrijeme angaţmana na projektu odrţavati visoke standarde stručnog rada i etičkog ponašanja te štiti informacije o korisnicima usluga u skladu sa pozitivnim zakonskim propisima, te da će iste odgovorno čuvati, njima raspolagati i pohranjivati podatake korisnika, kao i informacija o njihovim osjetljivim ţivotnim situacijama prikupljenim tokom pripreme i provoĎenja porodičnih grupnih konferencija.

Presudni elementi koji vode pozitivnom ishodu konferencije, prema pojedinim nezavisnim koordinatorima, jesu kapaciteti porodice za dogovor. Budući da je u pitanju nova usluga koja se pruţa korisnicima socijalne zaštite, veoma često, pored inicijalnog kontakta koji se ostvaruje sa zainteresovanom porodicom putem telefona, nezavisni koordinatori procjenjuju da je neophodno ostvariti i direktan kontakt kroz kućne posjete, čime se postiţe veći uspjeh u pridobijanju porodice na saradnju i njihova bolja informisanost o karakteristikama modela. Kako bi se na neki način olakšalo organizovanje i tehničko provoĎenje modela u praksi i prevenirala mogućnost „dubljeg― uključivanja nezavisnih koordinatora u problematiku porodice, što nije podrţano metodološkim principima ovog modela, preporuka je da se iniciraju one porodice koje se jave sa problemom u ranoj fazi njegovog nastajanja. To znači da bi trebalo izbjegavati iniciranje porodica sa kojima centri za socijalni rad rade duţi niz godina - kao zadnje rješenje za izlaz iz dugogodišnje krizne situacije, premda se manji pomaci svakako mogu primijetiti i prilikom rada sa kategorijom porodica koje su dugogodišnji korisnici usluga u socijalnoj zaštiti.

35

Bilo bi poţeljno da pozvani članovi porodične i socijalne mreţe koji su pozvani da učestvuje na konferenciji budu otvoreni prema novom pristupu u rješavanju problema. MeĎutim, domaće i meĎunarodno iskustvo u provoĎenju konferencija je pokazalo da se dešava i da se članovi srodničke ili socijalne mreţe koji su prethodno potvrdili svoj dolazak, ipak ne pojave na porodičnom susretu. Pretpostavke su da je u pitanju strah od nečeg novog, strepnja da bi se od njih mogle očekivati veće obaveze u vidu pruţanja finansijske podrške porodici zbog koje se organizuje sastanak, kao i da su srodnički veze poprilično oslabljene. Ovaj problem treba pokušati riješiti boljom pripremom članova mreţe detaljnijim informisanjem i podizanjem svijesti o potrebi za učešćem na sastanku u interesu djeteta i porodice/obitelji. U pripremnoj fazi prilikom kontakta sa djetetom i sa njegovim roditeljima potrebno je identifikovati što veći broj potencijalnih članova mreţa, kako bi se spriječilo da se zbog eventualnog nepojavljivanja pojedinih članova mreţe ne uspije definisati efikasan plan za rješavanje problema. Nezavisni koordinatori konstatuju da se konferencije bolje organizuju kada se rješava problem oko „jednog― lica, odnosno veoma je bitno da dijete bude u fokusu prilikom sazivanja porodičnog susreta, jer obično svi teţe da djetetu pomognu i da ga zaštite. U suštini to je moţda i ključ za uspješno pridobijanja članova šire porodične socijalne mreţe na odziv i saradnju.

Nezavisni koordinatori naglašavaju da bi bilo poţeljno provesti jednu širu kampanju i bolje upoznati javnost o modelu i njegovim mogućnostima, jer bi se tako pridobile porodice i njihovi srodnici, kao i drugi potencijalni predstavnici iz zajednice na bolju saradnju prilikom organizovanja porodičnih sastanaka.

U kontaktu sa porodicama, nezavisni koordinatori trude se ispoštovati princip neutralnosti, meĎutim nije neuobičajeno da nakon odrţanih konferencija porodice ponekada pokušavaju da ih „uvuku― u rješavanje svojih problema. Ovakve ili slične izazove i dileme uspješno se prevazilaze posredstvom internih intervizijskih sastanaka koji su dio komponente projekta, kao i eksternih intervizijskih sastanak koje podrţava i provodi In fondacija na nacionalnom nivou. Na intervizijskim sastancima se redovno okupljaju uključeni nezavisni koordinatori, menadţeri projekata i stručni saradnici centra za socijalni rad, čime se značajno pomaţe u prevazilaţenju poteškoća sa kojima se susreću u realizaciji projekta i implementaciji modela u praksi. Iskustvo u provoĎenju konferencija pokazuje da su nezavisni koordinatori značajno unaprijedili vještine prepoznavanja problema, uspostavljanje odnosa sa osjetljivim kategorijama korisnika, komunikacijske i prezentacijske vještine, organizacije sastanka, vještine prilagoĎavanja, kao i razvijanje saradnje i partnerstva.

Značajan izazov za uspješnu implementaciju ovog modela odnosi se na odustajanje edukovanih nezavisnih koordinatora od svog angaţmana, najčešće zbog pronalaska posla, nedostatka vremena ili malog broja konferencija koje vode u toku godine zbog čega se gubi motivacija. Rad nezavisnog koordinatora je suštinski volonterski angaţman, ali zbog ugovornog odnosa (koji je obavezujući po sadrţaju i zadacima) neophodno uzeti u obzir utrošeno vrijeme/rad nezavisnog koordinatora, te je odreĎena naknada obezbjeĎena projektom.

36

4.4. Mogućnosti primjene PGK u praksi

Model porodične grupne konferencije, kao inovativna metodologija za podršku porodici, primjenjuje se u BiH u brojnim slučajevima u kojima su djeca i mladi u riziku od nasilja, zanemarivanja, siromaštva, socijalne isključenosti, do situacija u kojoj bolest ili drugi problemi ugroţavaju efikasnost u obavljanju uloge roditelja, a što ugoţava ostvarivanje najboljeg interesa dece i mladih, i mogućnost zadovoljavanja njihovih potreba u porodici. Kada je u pitanju primjena modela u predmetima razvoda, postoje dilema da li i kada inicirati konferencije za ovu vrstu problematike. Iskustvo socijalne radnice V.M. svakako daje novu perspektivu u vezi sa stručnim procjenom o adekvatnosti primjene ovog modela za navedenu vrstu problematike:

“...Mi nikada nismo inicirali porodične grupne konferencije, a da prije toga nismo prethodno proveli barem jedan pokušaj mirenja. Ukoliko osjetimo da ima još nešto sačuvano u njihovom odnosu ili da spominju neke važne ljude koji bi mogli da im pomognu, onda tada konferencije mogu da se predlože kao dodatna opcija... Kada su u pitanju partneri u postupku razvoda, meni se tu vrlo značajnim čini ona poruka koja se šalje ovim načinom rada, a to je: “Na vama je! Znači, vi ste ti koji imaju moć“. Vrlo često u postupku razvoda partneri se previše oslone na nas i naše službe, jer smo percipirani kao službe koje trebaju da rješe njihove probleme. Kada sve bude iscrpljeno i budu upućeni na porodičnu grupnu konferenciju oni se suoče da tu nema ni radnika centra, ni sudije, ni advokata, nego samo njih dvoje, sa svojom djecom i svojom mrežom. Dakle, poruka je ili će se tenzije primiriti i naći neko rješenje ili će se nastaviti haos. Fokus tada stavljamo i na djecu, da se malo preusmjeri perspektiva sa partnerskih na roditeljske obaveze i dužnosti i na potrebe njihove djece...“

Predstavnici centara za socijalni rad ističu da se model, izmeĎu ostalog, pokazao veoma primjenjljivim u situacijama u kojima postoji visok rizik da dijete ili mlada osoba ponovi neprilagoĎena i asocijalna ponašanja i da prekrši zakon. U skladu sa novim zakonskim rješenjima u oblasti programa pravde za maloljetnike u sukobu sa zakonom u BiH, intervjuisani ispitanici slaţu se da bi trebalo iznaći mogućnost za integrisanje ovog modela u primjeni u krivičnom zakonodavstvu za maloljetnike u FBiH i RS-u, kao dio alternativnih mjera i odgojnih preporuka. S toga bi bilo neophodno informisati i dodatno edukovati socijalne radnike, sudije i tuţioce za maloljetnike o mogućnostima koji ovaj model moţe da pruţi u praksi restorativne pravde. Poseban osvrt u vezi sa primjenom modela dao je socijalni radnik N.A. koji radi na zaštiti malodobne djece:

“Kada sam incirao prve konferencije bio sam mišljenja da neće doći niti dvije osobe na sastanak, bio sam malo iznenaĎen koliko se ljudi pojavilo jer se konferencija održavala u 17 časova. Te konferencije koje su raĎene pogotovo za zaštitu maloljetnih lica, bile su izuzetno dobro posjećene i imamo i dobre rezultate. Mislimo da su organizovane konferencije pomogle više korisnicima i lokalnoj zajednici nego samom centru za socijalni rad. Po meni najvažnije upravo spajanje porodice... Na jednoj od konferencija bila je pozvana, i odazvala se, predsjednica suda koja je sumnjala u efikansnost modela, ali se nakon prisustvovanja sastanku oduševila modelom. Dugo joj je trebalo vremena da progovori...“

37

Da bi se na što efikasniji i kvalitetniji način odgovorilo potrebama djece, mišljenje većine intervjuisanih nezavisnih koordinatora jeste da se ovaj model treba početi primjenjivati u školama u cilju rane intervencije. Osoblje škola bi moglo imati ulogu potencijalnih incijatora, s obzirom da su u prilici da u ranoj fazi prepoznaju promjene u ponašanju kod djece i mladih. Prilikom implementacija konferencija na području BiH, nekoliko stručnih radnika i razrednih nastavnika koji su imali priliku da prisustvuju odrţanim konferencijama kao vid podrške maloljetnim osobama za koje su organizovane konferencije, prepoznali su značaj i ulogu ovog modela sa aspekta obezbjeĎivanja rane intervencije i prevencije problema djeteta ili mlade osobe u sistemu obrazovanja. Učešćem na konferencijama predstavnicima škola pruţa se odlična prilika da se bolje informišu u vezi sa socio-ekonomskim i porodičnim okolnostima u kojima se nalaze njihovi učenici, kao i mogućnost uspostavljanja bliţe saradnje sa centrom za socijalni rad i lokalnom zajednicom.

Svi intervjuisani socijalni radnici i nezavisni koordinatori slaţu se da je ovaj model idealan za škole i da otvara mogućnost da se interveniše u ranom stadiju. Neke od dilema koja se javljaju odnose se prvenstveno na otvorenost škola za nove inicijative koje dolaze izvana, te praktična pitanja u vezi sa dobijanjem saglasnosti od strane roditelja ili nadleţnih ministarstva za obrazovanje i pedagoških zavoda da se model provodi u saradnji sa sistemom obrazovanja.

4.5. Partnerstvo javnog i nevladinog sektora u razviju usluge porodične grupne konferencije

Budući da se ovaj model od početka pilotiranja u BiH razvija u bliskoj partnerskoj saradnji izmeĎu organizacije civilnog društva koji su nosioci projekta i centra za socijalni rad koji su partneri, interesovalo nas je mišljenje o uspješnosti ove saradnje. Zajednička procjena predstavnika centara za socijalni rad jeste da je dobro što ove projekte pokreću organizacije civilnog društva, čime se omogućava primjenu principa neutralnosti i vanistitucionalne podrške koja je naglašena u ovom modela. Vaţan faktor uspješnosti predstavlja odabir adekvatne i kvalitetne organizacije civilnog društva kao nosioca projekta. Predstavnici centara za socijalni rad iz Mostara, Bijeljine i Zenice odabir podrţanih OCD i saradnju u implementaciji projekta i modela ocjenili su veoma zadovoljavajućom. Prilikom odabira OCD In fondacija je vodila računa da što detaljnije procjeni njihove kapacitete, iskustvo i ugled koji organizacija ima u zajednici, kao i odnos sa centrom za socijalni rad. Sagovornici su konstatovali da su odabrane organizacije koje posjeduju značajno iskustvo u razvijanju i pruţanju socijalnih usluga, koje su ostvarile kvalitetnu raniju saradnju sa centrom za socijalni rad i drugim institucijama na lokalnom nivou, kao i da imaju odreĎeni kredibilitet i prepoznatljivost u zajednici. Menadţeri projekta partnerskih OCD-a navode da je kroz razvijanje modela uspostavljena kvalitetnija saradnja sa centrima za socijalni rad, budući da je komunikacija sa predstavnicima ove instituciji mnogo intenzivniji nego što je bila ranije, što predstavlja iskorak u pravcu izgradnje meĎusobnog povjerenja i otvara prostor za razvoj dodatnih kapaciteta iz oblasti socijalnih usluga na nivou zajednice. Jasno utvrĎen i definisan način komunikacije povodom iniciranja slučajeva izmeĎu nadleţnog centra za socijalni rad i odabrane OCD-a, potpisivanje izjave o zaštiti podataka i nepristrasnom postupanju, preduprijedilo pojavljivanje eventualnih nepravilnost u zajedničkoj saradnji.

38

5. ZAKLJUČCI I PREPORUKE

Iako savremeni model podrške djeci i porodici u krizi i riziku razvija se u Bosni i Hercegovini relativno kratko, iskustva svih onih koji su uključeni u ovaj proces su više nego pozitivna i ohrabrujuća.

Proces prenošenja znanja o modelu razvijao se postepeno kroz paţljivu procjenu i odabir, pilotiranje i testiranje modela prvo na području Sarajeva i Banja Luke, a kasnije na osnovu stečenih iskustava i ostvarenih ishoda i u drugim lokalnim zajednicama u BiH, uključujući Mostar, Zenicu, Bijeljinu, Tuzlu, Bihać i Gradišku. Značajan doprinos dosadašnjim aktivnostima na izgradnji kapaciteta za primjenu modela porodične grupne konferencije u BiH dale su In fondacija i Fondacija „Kinderpostzegels‖ iz Holandije, kroz projektno partnerstvo sa lokalnim partnerskim organizacijama civilnog društva i lokalnim centrima za socijalni rad. Model predstavlja iskustvo dobre prakse koje se razvilo kroz blisku saradnju vladinog i nevladinog sektora koji su bili spremni da prihvate ovu novinu i testiraju je u svojim lokalnim zajednicama. Predstavnici centara za socijalni rad koji su uključeni u projekat iz gore pomenutih jedinica lokalnih samouprava u načelu prihvataju da se model testira u njihovim ustanovama i direktno se uključuju u proces iniciranja porodica i razvoja modela.Potencijali ovog modela prije svega se odnose na nepostojanje zakonskih prepreka da se model razvija i primijenjuje, ekonomičnost usluge, široku mogućnost primijene, visok procenat pozitivnih ishoda modela za djecu, mlade i porodice u riziku, prepuštanja moći porodici da donosi odluke i participativno djeluje u razvoju promjena. UtvrĎeno je da se konferencijama ne rješava samo jedan problem, već se lančano pronalaze rješenja i za druge probleme sa kojima se dijete, mlada osoba ili porodica suočava.

Model porodične grupne konferencije koristi porodicu kao izvor snaga za rješavanje problema, za donošenje odluka, ali je ne ostavlja u tome samu. Članovi šire srodničke i socijalne mreţe porodice imaju takoĎe značajnu ulogu i predstavljaju bitan resurs u pruţanju podrške pojedincu i porodicu u riziku. Oblici podrške su raznovrsni, od samog prisustva konferenciji kada se problem rješava, preko davanja doprinosa u planiranju rješenja, sve do preduzimanja konkretne odgovornosti za odreĎeni dio izabranog rješenja. Zbog atmosfere otvorenosti, zato što se učesnici većinom meĎusobno poznaju, kao i spremnosti nezavisnog koordinatora i davaoca informacija da odgovore na svako pitanje učesnika, ovaj zanimljiv model pronalazi svoj put do korisnika sistema socijalne i dječije zaštite u BiH.

Veliki broj organizovanih porodičnih konferencija, kao i osnaţene i zahvalne porodice koje su bile korisnici ove usluge govore u prilogu potrebe o primjeni novog modela i pristupa u radu sa porodicama, usljed slabe i neravnomjerne dostupnosti usluga namijenjenih porodicama u lokalnoj zajednici, te ograničenih finansijskih resursa i kapacitete postojećih usluga. Iako se model na nivou BiH prvenstveno razvijao kroz saradnju sa centrom za socijalni rad kako bi se pokušalo inovirati u oblasti porodične i socijalne zaštite, takoĎe se pokazalo da se ovaj model moţe primijenjivati unutar obrazovnog, zdravstvenog i pravosudnog sektora.

39

Razvojem ovog modela značajno je unaprijeĎen kapacitet organizacija civilnog društva i centara za socijalni rad u BiH na obezbjeĎivanju nove usluge u partnerstvu izmeĎu javnog i nevladinog sektora, ali i na primijeni inovativnog pristupa u radu sa djecom, mladima i porodicama koji se suočavaju sa ţivotnim kriznim situacijama.

Porodični plan za rješavanje problema- kao rezultat porodičnog dogovora koji se kreira unutar podrške porodične mreţe, predstavlja jednu novinu u radu sa porodicama u riziku. Plan donosi strukturu, a pri tom je i specifičan, fleksibilan i prilagoĎen u odnosu na specifičnost i jedinstvenost svake porodice. Dosadašnja iskustva govore da su porodice više nego zadovoljne primjenom porodičnog plana u praksi, a da se većina mjera uspješno relizuje nakon odrţanih konferencija. Budući da sigurnost i zakonitost plana verifikuje lokalni centar za socijalni rad, isti je primijenjivan kao validni dokument u praksi socijalnog rada u postupcima porodično-pravne zaštite ili kad se radi o zaštiti prava i interesa djeteta ili porodice u postupku.

Model takoĎe posebnu paţnju daje perspektivi djeteta, u smislu da su djeca i mladi u mogućnosti da aktivno participiraju u cjelokupnom procesu i imaju značajnu ulogu u iniciranju i provoĎenju konferencija. Istovremeno, djetetu se daje pravo da bude aktivno uključen, da se njegovi najbolji interesi prvenstveno procjene i razmotre u svim radnjama ili odlukama koje ga se tiču. Primarno se vodi računa da se prilikom organizovanja konferencija omogući djetetu da izrazi svoje mišljenje, u skladu sa njegovom starosnom dobi i zrelosti, da se uključi u različita pitanja koja ih se direktno tiču, kao i da se pronaĎu rješenja koja su u najboljem interesu djeteta. Činjenica da je dijete malo ili se nalazi u stanju ranjivosti, ovim se modelom ne uskraćuje pravo da izrazi svoj stav, čemu prethodi individualna procjena i utvrĎivanje specifičnosti konteksta, kako bi se osiguralo adekvatna podrška. Najviše prisutne djece/mladih na konferencijama su bili uzrasta od 8 godina, 10 godina i 17 godina. Prosječan uzrast djece za koje se organizuju konferencije je 11 godina. Većina djece koja su učestvovala na konferencijama veoma pozitivno ocjenjuju model, izraţavajući osjećaj prijatnosti tokom trajanja sastanka i mogućnosti da se čuje njihovo mišljenje, a usvojeni porodični plan je većina djece/mladih ocijenila kao vrlo dobar ili odličan.

Mogućnosti primijene modela u odnosu na porodičnu problematiku je široka, a konferencije u BiH koje su inicirane od strane centra za socijalni rad u najvećem broju slučajeva odnosile su se na predmete/probleme vezane za razvod braka, ispunjavanje školskih obaveza, poremećeni i nesreĎeni porodični odnosi i problemi u porodici, kao što su bolesti ovisnosti, mentalne bolesti i poteškoće u razvoju. Prosjek trajanja konferencija je od 2 do 3 sata, a analizom je potvrĎeno uključivanje i prisustvo očeva na porodičnim grupnim konferencijama, što nije čest slučaj u nekim drugim uslugama.

Procjenjujući uspješnost provoĎenja porodičnog plana, prikupljeni podaci upućuju da se plan uspješno primijenjuje za sve vrste problema sa kojima se suočavaju djeca, mladi i porodice u riziku. Ipak, primjećuje se slabija realizacija porodičnog plan sa porodicama gdje je prisutno nasilje nad djecom, dok je najuspješnija implementacija u okviru podrške samohranim roditeljima. MeĎutim, ovaj podatak moţe da zavisi i od manjeg broja iniciranih slučajeva nasilja nad djecom od strane voditelja slučaja u centru za

40

socijalni rad, u odnosu na drugu vrstu problematike koja se češće rješavala putem porodičnih grupnih konferencija. Usvojeni porodični planovi, prema procjeni korisnika, u velikom procentu slučajeva uspješno su provedeni, dok je vrlo mali broj planova kod kojih su evidentirana značajna odstupanja. Razlog je najčešće vezan za nemogućnost člana srodničke mreţe da ispoštuje realizaciju preuzete obaveze ili zbog potrebe da se realizacija iste odloţi, usljed odreĎenih poteškoća (odlazak na put, preseljenje, bolest, operacija i sl.).

Tri mjeseca nakon odrţane porodične grupne konferencije, velika većina porodica primjećuje pozitivne promjene i poboljšanja u porodičnim odnosima i ističu da bi rado preporučile ovaj model drugim osobama/porodicama u rješavanju njihovih problema.

Potencijale prepreke u primjeni modela prvenstveno se ogledaju u otporima da se prihvate novine u radu sa djecom, mladima i porodicama u riziku. Pojedine porodice koje ispunjavaju kriterijume ―porodice u krizi― nemaju uvijek kapaciteta da cjelokupnu konferenciju iznesu do kraja zbog „siromašne― socijalna mreţa. TakoĎe je prisutno i nepovjerenje u vaninstitucionalnu podršku, kao i nespremnost porodica da uključe srodnike i druge bliske osobe u zajedničko rješavanje problema. Nedostatak finansijske podrške porodici s ciljem efektnije implementacije porodičnog plana u praksi. Povremeno osipanje edukovanih nezavisnih koordinatora, nedovoljan broj obučenih predstavnika centara za socijalni rad za iniciranje konferencija, neregulisan formalni zakonski status modela i nejasni modaliteti integrisanja modela/usluge u praksu porodične i socijalne zaštite takoĎe mogu predstavljati potencijalnu prepreku za odrţivost ove vrste modela i usluge u BiH.

41

5.1.Preporuke za integraciju modela i usluge PGK u BiH:

Ne postoje zakonske prepreke za primjenu modela PGK u sistemu socijalne zaštite u BiH.

Preporuka je da se model porodične grupne konferencije integriše u lokalne i/ili kantonalne strateške dokumente, politike i akcione planove iz oblasti poboljšanja sistema zaštite djece, mladih i porodice (akcioni planovi za djecu, startegije razvoja socijalne uključenosti, startegije borbe protiv nasilja nad djecom, starteška usmjeravanja u radu sa djecom u sukobu sa zakonom i sl.)

U procesu reforme sistema socijalne zaštite u BiH bilo bi vaţno promovisati model PGK kao vaninstitucionalni oblik podrške u lokalnim zajednicama, odnosno kao dio proširenog sistem usluga socijalne zaštite na lokalnom nivou.

Putem izrade odgovarajućih normativa i standarda, bilo bi vaţno osigurati standardizaciju usluge Porodične grupne konferencije u okviru reformskih procesa u oblasti sistema socijalne zaštite u BiH.

Za sistem socijalne zaštite je takoĎe vaţno da je model ekonomičan i zahtjeva mala ulaganja, a često smanjuje angaţman profesionalaca i predstavnika institucija sistema.

Model porodične grupne konferencije ima potencijal za širu primjenu u pruţanju podrške različitim korisničkim grupama, kao i mogućnost uključivanja drugih institucija u iniciranju PGK - sastanaka, kao što su centri za socijalni rad, sud, školski, zdravstvo, nevladine organizacije.

Pokrenuti inicijativu za uvoĎenje teme „porodične grupne konferencije― na studijskom programu socijalni rad, kako bi mladi stručnjaci koji se spremaju za rad u socijalnoj i dječijoj zaštiti već u toku svog fakultetskog obrazovanja stekli osnovne informacije o mogućnostima primijene modela u praksi.

Bilo bi vaţno uraditi opseţniju procjenu samog modela na akademskom nivou što bi moglo, u slučaju pozitivnih nalaza voditi direktnim zakonskim preporukama za primjenu ovog modela.

Predlaţe se šira prezentacija modela stručnjacima koji rade u nadleţnim institucijama na lokalnom, kantonalnom i entitetskom nivou (nadleţnim ministarstvima iz oblasti socijalne, zdravstvene zaštite, obrazovanja, pravde, kao i opšinskim sudovima, kantonalnim tuţilaštvima, policijskim stanicama, pedagoškim zavodima, školama, opštinskim administrativnim sluţbama, domovima zdravlja, centrima za mentalno zdravlje, entitetskim ustanovama koje se bave socijalnom zaštitom i inkluziju djece, studijski odsjeci za socijalni rad, udruţenjima i savezima socijalnih radnika, te nevladinim organizacijama), kako bi se upoznali sa mogućnostima i prednostima modela.

42

U cilju daljnje promocije modela PGK i njegovog značaj u osnaţivanju porodice, predloţeno je da se organizuje dodatna obuka za nove polaznike koji bi radili na sprovoĎenju ovog modela: nezavisni koordinatori, profesionalci koji se bave porodicom i djecom u sluţbama socijalne zaštite, stručni saradnici u predškolskim ustanovama i školama, domovima zdravlja, nevladinim organizacijama i itd.

U cilju šire javne promocije, bilo bi vaţno osmisliti i provesti kampanje upoznavanja šire društvene zajednice sa modelom i načinima njegove primjene, čime bi se ovaj model prezentovao i pribliţio krajnjim korisnicima.

Porodični plan za rješavanje problema kreira i definiše porodica na porodičnoj grupnoj konferenciji, a verifikuje ga centar za socijalni rad. S toga se ukazuje i na dodatnu mogućnost da se porodični plan kao validni dokument koristi u sudskim postupcima koji se odnose na porodično-pravnu i krivično-pravnu zaštitu (npr. pri podnošenju izvještaja i prijedloga za izricanje mjere na sudu, neposredno izvršenje odgojnih mjera, i dr.), ili pred drugim drţavnim organima, kad se radi o rješavanje pitanja iz odnosa roditelji – djeca i zaštiti prava i interesa djeteta ili porodice u postupku.

Model podstiče aktivnu participaciju svih članova porodice, uključujući djecu i mlade koji učestvuju na porodičnim grupnim konferencijama. Na taj način učesnici postaju značajni nosioci promjena u svom porodičnom okruţenju. S toga bi porodica trebala da, prije bilo kojih drugih mjera, dobije priliku da odrţi porodičnu grupnu konferenciju, da kreira porodični plan i tako pokuša pokrenuti svoje vlasite resurse, uz podršku svoj socijalne mreţe i tako riješi problem. Na takav način se podstiče direktna participacija, članovima porodice se vraća osjećaj kontrole, ali i odgovornost za vlastiti ţivot. Na taj način se ostvaruje osnovno pravo da o ţivotno vaţnim pitanjima odlučuje sam pojedinac i njegovi najbliţi članovi porodice, što smanjuje osjećaj bespomoćnosti i daljnju ovisnosti o sistemu socijalne zaštite.

Kroz odrţavanje konferencije, ostvaruje se bolje razumijevanje teškoća i pronalaţenje efikasnih mehanizama u rješavanju problema porodica. Iskustva govore da se nakon odrţanih konferencija poboljšava komunikacija i odnosi unutar porodice, kao i sa širom porodičnom mreţom, te se smanjuju sukobi meĎu članovima porodice.

Model predstavlja iskustvo dobre prakse koji je kroz primjenu provjeren i potvrĎen u socijalnom i kulturološkom kontekstu BiH.

Svojom podrškom dosadašnjim aktivnostima na polju uvoĎenja socijalnih inovacija, te izgradnji kapaciteta za primjenu modela u BiH, In fondacija je značajno doprinijeli razvoju, širenju, standardizaciji, dokumentovanju, te osiguravanju kvalitete u primjeni ovog modela, kroz razvijen sistem obuke, intervizije, stručne podrške u sprovoĎenju, te praćenju i procjeni modela u BiH.

43

BIBLIOGRAFIJA

Aziz, A.Q. (2011) Developing an evaluation of family group conferencing across Wales, Thesis submitted for the degree of Master of Philosophy School of Social Sciences Cardiff University, United Kingdom https://orca.cf.ac.uk/19733/1/2011QuinnAzizAMPhil.pdf

Barnsdale, L. and Walker, M. (2007) Examining the use and impact of Family Group Conferencing, Social Work Research Centre University of Stirling, United Kingdom, http://www.gov.scot/resource/doc/172475/0048191.pdf

Carswell, S.L., o-Hinerangi, M., Gray, C., and Taylor, A. (October 2013). Evaluation of Family Group Conference Practice and Outcomes – Scoping Phase, University of Canterbury, New Zeland.

Connolly, M. (2006) Fifteen years of family group conferencing: Coordinators talk about their experiences in Aotearoa New Zealand. British Journal of Social Work, 36(4), 523-540.

Crampton, D.and Jackson, W. (2007) Family group decision making and the over-representation of children of color in foster care: A case study, ChildWelfare, 86 (3): 51-70

Eighen Kracht Centrale (2012) Family Group Conferences: Purpose, Values and Processes, approved by EU FGC Network October 2012 in Sofia, Bulgaria, http://www.fgcnetwork.eu/user/file/fgc_purpose_values_and_processes_2012.pdf

Frost, N., Abram, F. and Burgess, H. (2014) Family group conferences: Evidence, outcomes and future research. Child & Family Social Work, 19: 501–507, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/cfs.12049/full

Havnen, K.J.S. and Christiansen, Ø. (2014) Knowledge review on Family Group Conferencing, experiences and outcomes, Regional Centre for Child and Youth Mental Health and Child Welfare (RKBU West) Uni Research Health, Norway.

Holland, S. and Rivett, M (2008) Everyone started shouting: Making connections between the process of family group conferences and family therapy practice. British Journal of Social Work, 38, 21-38.

Huntsman, L. (2006) Literature review: Family group conferencing in a child welfare context. Sydney: Department of Community Services. http://www. community.nsw.gov.au/docswr/_assets/main/documents/research_family_conferencing.pdf

Morris, K. and Burford, G. (2007) Working with children's existing networks — building better opportunities? Social Policy and Society, 6, 209–217.

Olson, K.B. (2009) Family group conferencing and child protection mediation: Essential tools for prioritizing family engagement in child welfare cases. Family Court Review 47(1): 53–68.

Pennell, J. (2004) Family Group Conferencing in child welfare: Responsive and regulatory interfaces, The Journal of Sociology & Social. Welfare: Vol. 31: Iss.1, http://scholarworks.wmich.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2963&context=jssw

44

Priručnik za ponudu i iniciranje porodične konferencije, UG „U krugu porodice―, Beograd, Srbija, 2014.

Robertson, J. (1996) Research on family group conferences in child welfare in New Zealand. In J. Hudson, M. Allison, G. Maxwell, & B. Gallaway (Eds.), Family group conferences. Annandale: Federation Press.

Titcomb, A. and LeCroy, C. (2003) Evaluation of Arizona's Family Group Decision Making program, Protecting Children, vol 18, pp. 58-64.

Weigensberg, E.C., Barth, R.P., and Guo, S. (2009) Family group decision making: a propensity score analysis to evaluate child and family services at baseline and after 36-months, Children and Youth Services Review, 31 (3), 383–390