ali İhsan yitik - hint kökenli dinlerde karma İnancının tenasüh İnancıyla İlişkisi
TRANSCRIPT
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
1/221
Dr.Ali ihsan Y T K
Hint Kkenli Dinlerde
KARMA NANCININ
TENASH NANCIYLA LKS
IRM.)
Ruhve MaddeYaynlar
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
2/221
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
3/221
B u
K i tab n Yay n Hakk
nsanl
Bi r leti ren Bi lg iy i Ya ym a (B LYA Y) V akf n n
bir kurulumu olan
R u h
ve Madde Yaync l k ve Sal k HizmetleriA . . n eaittir.
R u h
ve Madde Yay nc l k ve Sal k HizmetleriA . . n d e n
Yaz l izinA l n m ad an H ib ir A l n t Yap lam az
stanbul , Ekim 1996
tSBN 975-8007-16-5
Kap ak Dzeni ve B ask
M e ta Ba s m Y a y m S a n a y i v e
Ticaret
Ltd. ti .
(O
212) 281 62 00 - 268 37 28 - 269 07 34
Yayn
R u h
ve Madde Yaync l k ve Sal k Hizmetleri A . .
H a s n u n
G a l ip Sok . Pem be kmaz N o: 4 , D : 6
80060 B e y o l u / S T A N B U L
Te l: (O 212) 243 18 14 Fax: (O 212) 252 07 18
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
4/221
SUNU
Karma ve tenash inancm yanllardan ve keyf anla
y
ve yorumlardan ksmen olsun kurtarmak ve konuyu
dedikodu malzemesi olmaktan karmak amacyla, zellik
le tenashn REENKARNASYON olmadn, tenash
incelemi bir bilenin ifadeleriyle anlatabilmek amacyla Ali
hsan YTK' inbu almasn yaynlamay doru bulduk.
Yazar
btn
objektiflii
ve
bilimsellik gayreti ile, he
men hemen ilk kez lkemizde bu konuyu ileme liyakatini
gstermitir. Kendisini tebrik eder, baarlarnn devamn
dileriz.
Ergn
ARIKDAL
B L Y A Y Vakf
Ruhve Madde
Yaynlar
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
5/221
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
6/221
NDIKLER
NSZ 9
GR 13
A- Kaynaklar ve Arahrmala 13
B-Hint KkenliDinlerinOrtayak 17
C-
Hint Kkenli
Dinlerin
Ortak nanlar 34
KARMA ve TENASHN MAHYETve
BRBRYLE
LKS 40
A- Karmann Anlam ve Mahiyeti 40
1- Kavram OlarakKarma 40
2-Fiil OlarakKarma 44
3-nan OlarakKarma 51
B-Tenashn Anlam ve Mahiyeti 68
1- Tenash nancnn Anlam veDeerlendirilmesi 68
2-Tenash nancnn Ortayakve
TarihselGeliimi 74
3-Tenash nancnn DayemdTemel Varsaymlar 81
C-Karmave Tenash nanlarnn Birbiriylelikisi 86
HNDUZMDE KARMA-TEN> .SHNANCI 89
A-HinduKutsal Literatrnde Karma-Tenash nanc 89
1- Upaniadlara Gre Karma-Tenash nanc 89
2-Ramayana ve Mahabharata Destanlarnda
Karma-Tenash nanc 96
3-Dharmasstralarda Karma-Tenash nanc 104
B-
Hindu Dnce
SistemlerindeKarma-Tenash nanc 114
C-
SihizmdeKarma-Tenash nanc 120
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
7/221
BUDZMDE KARMA-TENASHNANCI 123
A- Budizmin Kozmoloji ve Ahiret Anlay 123
1-
Kozmoloji Anlay 123
2-
Ahiret Anlay 128
B-
BudistKarma-Tenashnancnn Anlam ve Mahiyeti 132
1-
BudizmeGreKarmave Oluumu 132
2-Karmanm
Tasnifi 135
3-
Budizmde
Karma-Sonu
likisi
140
4-BudizmdeKarma-YenidenDoum
likisi
144
5-
Budizmde
Karma-Nirvanalikisi
148
CAYNZMDE KARMA-TENASHNANCI 153
A- Caynizmde
Karma-Tenash
nancna Giri 153
1-
Caynist Kozmoloji Anlay 153
2-
Caynist Ontoloji Anlay 156
B-
Caynizmde
Karma
Anlay 160
C-Caynizmde Tenash 170
KARILATIRMA
176
A- Hint Kkenli DinlerdeKarma-Tenash nanc 176
B-Karma-Tenashnancnn slmDiniAsmdan
Durumu ve Baz slmnanlarylaMukayesesi 180
1-
Bazslm Mezheplerinde Tenash Anlay 181
2-slmn Ahiret Anlay veKarma-Tenash nanc...
185
3-
slmdaki
Kaza-Kader
Anlay ve
Karma-Tenashnanc 195
SONU 198
BBLYOGRAFYA
204
BUKONUDAYARARLANABLECENZ
DER
YAYINLARIMIZ
219
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
8/221
ONSOZ
Karma
inanc, btn Hint kkenli dinlerin ortak
inanlarndan biridir ve bu dinlerin her biri iin merkez
neme sahiptir. Kelime anlam itibaryla, Sanskrite kri
(yapmak, etmek) kknden treyen bir isim olan karma
kavram beden, kavl ve zihn her trl fi i l ,amel, i an
lamna gelir. Terim veya inan olarak ise karma,
irad yolla
icra edilen byle fiillerin, gzle gr lebilen somut sonularnn
yan sra,
zorunlu
olarak ahlk nitelikleriyle do ru oran tl,
gzle gr lemez, metafizik son ular ortaya karm asn ifade
eder. Buna gre, yaplan her irad iin sonucunda ortaya
kan
potansiyel mahiyetteki bu etkiler, hemen veya belli
b ir
sre sonra eylem hlinednr ve kendilerinin nede
ni olan fiillerin cezas veya mkfat olarak ortaya karlar.
Semere
olarak
bilfiil
ortaya kmadka, bu karmik birikim
lerin yok olmalar sz konusu deildir. Potansiyel mahi
yetteki karmik etkilerin bu zellii, Hinthier tarafndan bir
borcakarlk verilen senede benzetilir. Nasl ki, karln
da alman mal veya para harcansa, yok olsa bile senedin
deeri bor deninceye kadar devam ederse, potansiyel
enerjihlindeki birikimler del^ilfiilortaya kp semereleri
ni vermedike yok olmazlar.
stelik,karmik birikimlei"in semerelerini vermeleri sa
dece
iinde yaadmz hayatla da snrl deildir. Onlar,
lmden sonra da enerji ve varlklarn muhafaza ederek,
nitelik ve nicelikleri bakmndan yeni varolular tayin ve
tespit eder. uanda iinde yaadmz artlar ve bu varo-
9
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
9/221
KARMA NANCININ
TENASH NANCIYLA LKS
10
lu srecinde yaayacamz mr, karma kanununun bir
gerei olarak, nceki hayatlarmzda ilenilen amellerin
karmik birikimleriyle belirlendii gibi, gelecekteki varolu
larmzlailgiH ayrntlar da bu hayatta ileyeceimiz amel
lerin sonularna gre belirlenecektir.
Bylecekarma inanc, Radhakrishna'nn da hakl ola
rak iaret ettii gibi, insan hem gemie, hem de gelecee
balayan bir badr. Dolaysyla o
bylece,
Hint kkenli
dinlerin dier bir ortak inanc samsara (ruh g, tenash)
anlaym da ihtiva etmektedir. Karma inancnn genelllik-
le
karma-tenash inanc eklinde tek bir inan veya anla
y olarak ele alnp deerlendirilmesi de
onun
samsara
inancyla
olan bu yakm ilikisine dayanr.
Nitekim sz konusu inan bu ekliyle Hintliler tara
fndan lemdeki mevcut adaletsizlik ve eitsizliklere getiri
len makul bir izah tarz olarak ne
srlr.
Zaten lemde
byle
eitsizk ve farkhiklarn mevcudiyeti de
onun
varl
nn ve gerekliinin apak delilidir.
Karma inancnn tenash inancyla olan bu yakn
ili
kisinin yan sra, onun, Hint kkenli dinlerin dier iki or
tak inanc maya ve nirvana ile de ok yakn bir mnasebet
ierisinde
olduu grlr. Zira sz konusu bu iki inantan
maya, bilhassa kt
fiiller
ve onlarn failikaytlayc nite
likteki karmik birikimlerinin ortaya kmasnn temel ne
deni kabul edilen inantr. Bundan dolay maya, karmay
meydana getiren temel
unsurdur
denilebilir. Dier taraftan
nirvana/moka ise, insanlarn,
btn
karmik birikimlerin
kaytlama ve tesirlerinden tamamen kurtularak mutlak ay
dnlanmaya kavumasn ifade eden bir inantr. Btn
bunlar gz nne alndnda, karma inancnn Hint k
kenli
dinlerde arz ettii merkez nemin mahiyeti ve anla
m sanrm daha iyi anlalabilir.
M . .
6. veya 7. asrdan beri Hint din hayatnda
nemli bir yeri olan karma-tenash inancnn slm
dnya-
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
10/221
NSZ
sna
girii, slmn dou ve gelime asr olarak nitelendiri
lebilecek M . S.
7. asrn sonlarna kadar uzanr. Bununla bir
likte
sz konusu inancn tarih ierisinde slm dnyas
zerindeki tesiri yok denecek kadar azdr. slama nispet
edilen, fakat ana Mslman kitle tarafndan sapk mezhep
ler
(frak- dalle) olarak nitelendirilen baz topluluklar bir
yana braklacak olursa, Mslmanlarn bu doktrinlere hi
itibar
etmedikleri bile sylenebilir.
Buna
ramen zellikle son zamanlarda, Hint kkenli
bu inanlarn gerek televizyon programlarnda gerekse ya
zl
basnda daha fazla yer almaya balad dikkati
ek
mektedir. Tabiatyla bu
dux^um
birok kiiyi etkilemekte
dir, nitekim bir ksm Mslmanlarn bile, tpk Hint k
kenli
dinlere mensup kimseler gibi karma-tenash din
birinan olarak grmelerinin tesinde, nceden birok ha
yatlar yaadn ileri srenlerine rastlanmakta; dier baz-
larmm da bu kabil inanlar Kur'an'a dayandrma gayreti
ierisinde
olduklar grlmektedir. yle grnyor ki, a
mzn iletiim alanndaki badndrc gelimelerine
paralel olarak, bu tr yabanc inan ve dncelerin insa
nmz zerindeki tesiri
gnden
gne artacaktr.
te bizim bu almarmzm hedefi, aslnda Hint k
kenli
dinler iin bir inan konusu olan, ancak her geen
gn biraz daha artan bir ekilde Trk insannn hayatna
giren karma-tenash inanon ayrntl bir ekilde ele alp
incelemektir.
Byle
bir alma,
mmkn
olduu lde
tarafsz kalnarak ve bilhassa sz konusu dinlerin kutsal
metinlerine dayanlarak yaplmaya gayret gsterilmitir.
"Hint Kkenli Dinlerde Karma-Tenash nanc" bal
m tayan bu aratrma,
"(3iri"
ksmnn dnda be b
lmden olumaktadr. Giri blmnde, aratrma yaplan
alann okuyucuya tantlmas hedeflenmitir. Bu nedenle,
Hint kkenli dinlerin ortaya
k
ve genel zellikleri ksa
ca
verildikten sonra,
btn
bu dinlerin ortak zelliklerine
11
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
11/221
KARMA NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
12
temas edilmitir. Karma ve Tenashn
Mahiyeti
ve
Birbiriyle
likisi adl blmde, aratrma konumuz olan karma ve
tenash inanlarnn genel zellikleri ve birbiriyle olan
mnasebeti zerinde durulmutur.Bunu takip eden dier
blmde ise, srasyla, karma-tenash inancnn
Hindu
izm, Budizm ve Caynizm dinlerindeki yeri ve nemi belir
lenmeye allmtr. Ancak Sihizm de burada sz geen
dier dinler gibi ayn blgede ortaya kan ve zamanla ayr
bir
hviyet kazanan bir din sistem olmasna ramen,onun
iinayr bir blm almamtr. Bu din sistemdeki karma-
tenash anlay, byk lde Ramnuja ekolnn gr
lerinden etkilendii gz nne alnarak.Hinduizmde Kar
ma-Tenash
nanc
balkh blmde incelenmitir.
Karlatrma blmnde ise, ilk olarak, Hint kkenli
dinlerin Karma-Tenash anlaylar arasndaki benzerlik
ve farkllklar zerinde
durulmu,
daha sonra de Hint kar
ma-tenash inancnnilgilislm inanlaryla olan benzer
lik
ve farkllklar tespit edilmeye allmtr.
Sonu blmnde ise Hint karma-tenash inanc ile
ilgili baz problemlere temas edilerek alma tamamlan
mtr.
ahmalarm esnasnda kymetli mesailerini ayrarak
bana yol gsteren merhum hocam Prof. Dr. Gnay TU-
M E R ' e ; gerek tez
konusunun
seiminde, gerekse dil ve
kaynak problemlerinin halledilmesi iin yurt dna k
mamda yakn ilgi ve desteklerini grdm ok deerli
hocalarm Prof. Dr. E. Ruhi F I L A L Ive Prof. Dr. Mehmet
AYDIN'a;Sanskrite ileilgiliproblemleri zmede ve ihti
yaduyduumkaynaklar temin etmede yardmlarn esir
gemeyen kymetli Prof. Dr.
nci
MACUN'a; son olarak, a
lmamz sresince hibir yardmn esirgemeyen Dr. O.
Seyf i Y C E T R Kve dier arkadalarma teekkr ederim.
zmir
1992
Ali hsan
YTK
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
12/221
GIRI
A-K A Y N A K L A RVE
ARATIRMALAR
Aratrma konumuz Hint
Kkenli Dinlerde
Karma-Te
nash nanc" olduu iin, Hint dinlerine aitbtn kutsal
metinler tabi olarak temel kaynaklarmz tekil etmekte
dir. Ancak ou Sanskrite olarak kaleme alnm, irili
ufakl yzlerce kitaptan oluan bu kutsal metinler koleksi
yondan Rig-Veda lhileri,temelUpaniadlar,Manu Ka
nunnamesi,
Ramayana
veM ahabharata destanlar, Milin-
dapanha,
Jaina Sutralar ve SriGuru G r a nt Sahib konu
muz asndan zellikle zikredilmeye deer mahiyettedir.'
Bunlarn dndaki dier kutsal metinlere de aratrmamz
boyunca zaman zaman mracaat edilmise de, yukarda
zikrettiimiz kutsal metinler karma-tenash konusunda
vazgeilemez nitelikte temel kaynaklar olarak dikkati ek
mektedir.
Bilindii gibi Rig-Veda Samhita Hinduizmin en
nemli kutsal metinlerinden birisi olmann tesinde, ayn
zamanda Hint kltrnn ilk yazl eseri olma zelliini
de tamaktadr. Bundan dolay o, gerek karma-tenash
inancnn, gerekse onunla ilgili dier inanlarn Upaniad
lar ncesi Hint din dncesmdeki yerini ve
durumunu
belirleme asndan son derece nemli bir kaynaktr.
1-Biz, byk ounluu Sanskrite olmak zere, Pali, Prakiti ve Pencbi gibi
ok eitli dillerde yazlm olan kutsal metinlerin ngilizce evirilerini kullan
mak
zorunda kaldk. (Bu metinlerin ngilLce evirilermin bask
tarihi,
bask ye
ri
ve benzeri bilgiler Bibliyografya'da verilmitir. )Ancak
aratrmamz
asn
dan byk nem arz eden baz ibare ve kavramlar uzmanlaryla
tartarak
mmkn olduu lde doru anlamaya gayret gsterdik.
13
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
13/221
KARMA
NANCININ TENASH
NANCIYLA
LKS
14
te yandan temel Upaniadlar arasmda yer alan ve
Hint din dncesinin Upaniadlar dnemi olarak bilinen
ikinci
devresinde kompoze edildikleri kabul edilen
Katha,
Briharanyaka,Chandogya,Mundakave saUpaniadlar
ise,
aratrma
konumuzun
ilk olarak ak
seik
ifade edildi
i kutsal metinlerdir. Her ne kadar zikredilen bu kutsal
metinlerde ifadesini bulan karma-tenash inanc, daha
sonraki dnemlerdeManu Kanunnamesiveya Caynist li
teratrdeki kadar ayrntl deilse bile, bu inancn Hint
din dncesinde yer ald ilk kutsal metinler olmalar
itibarylaaratrmamz asndan ayr bir nem tarlar.
Ramayana ve Mahabharata destanlar ise, kompoze
edildikleri dnemin halk inanlar ve din inanlarn halk
zerindeki tezahrlerini yanstan eserler olarak dikkati e
ker. Dolaysyla Hint kkenli dinlerin her biri iin inan
konusu olarak kabul edile karma-tenash inancnn tarih
ierisinde toplum zerindeki etkilerini ve
onun
toplum ha
yatnda arz ettii nemi tespit edebilmek bu destanlar ol
makszn neredeyse imknszdr.
Ayn ekilde Manu Kanunnamesi,aratrma konu
muzunDharmasastralardaki eklinin ortaya konulmas ve
bylece
onun Hindu hukukundakiyerinin belirlenebilmesi
asndan zikredilmeye deer bir baka kutsal metindir.
Dharmasastralar adyla tannan kutsal literatr meydana
getiren dier baz sutralarda da konuyla ilgili ayrntl ifa
delere rastlamakmmknolmakla beraber,ManuKanun
namesi hemen hemen dierbtn sutralara kaynaklk et
mesi itibaryla bizim amzdan ayr bir neme sahiptir.
Hinduizmdeki karma-tenash inancn belirlerken is
tifade ettiimiz bu kutsal kaynaklarn yan sra,Milinda-
panha,Budizmdeki karma-tenash inanc ve onunla ilgili
problemleri zmede;
Ja ina
Sutralar da -zellikle
Utta-
rdhyayana
blm- Caynist karma-tenash inancnn
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
14/221
GR
15
mahiyetini belirlemede;SriGnruGrantSahibise, Sihizm-
deki sz konusu inanc ortaya koymada faydalandmz
dier
kutsal metinler olmutur.
Hint din dncesinin nemli zelliklerinden biri
olan karma-tenash inanc, Hintli ve Avrupal birok ara
trmacnn da ilgi
duyduukonulardan
biridir.
Onun
hak
knda kaleme alnmbtnaratrma ve incelemeler bura
da saylamayacak kadar oktur. Bununla birlikte, alma
mz sresince kendilerinden ok istifade ettiimiz baz
aratrma ve incelemeler ise unlardr:
1-
K a r m a
andRebirthin Classical IndianTraditions,
Ed.
Wendy Doniger O'Flahtery, Delhi, 1984.25-27 Mart,
1977ve
26-29
Ocak
1978
yllarnda Amerika'da yaplan iki
ayr Karmavda konferansna sunulan teblilerden on
iki
sini ihtiva^en bu eser, aratrmamzn her safhasnda ya
rarlandmz nemli bir almadr.
2- Indian Philosophy (The Concept of
K a r m a ) ,
Ke-
wal Krishna Anand,
Delhi,1982.
Kendisi
Hindu
dinine
mensup
bir akademisyen olan Anand bu aratrmasnda,
karma-tenash anlaynn Hint din dncesindeki yerini
belirlemeye ve ortaya kard problemleri zmeye gay
ret gstermitir. Dolaysyla bu eser, hem konuyla ilgili
problemleri hem de bu problemlere
Hindular
tarafndan
getirilen zm nerilerini renmemizde yararl olmu;
bizeyol gstermitir.
3-
K a r m a
andReincarnation in Hindu Religion and
Philosophy,PaulYevtic,Londra, 1927 .
Yaklak
70 yl n
ce
bir doktora almas olarak meydana getirilen bu eser,
bilhassa
karma -tenash inanonm Hint din dncesinde
gsterdii gelime seyrini tespit ederken, olduka fayda
landmz bir aratrma olarak dikkati eker.
4- Theory
of K a r m a in Indian Thought,Koshelya
Walli,
Varanasi,
1977.
Yukarda zikrettiimiz K.K. Anand
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
15/221
KARMA NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
16
veeseri gibi, Koshelya Walli'nin bu almasda, aratrma
konumuzla
dorudan ilgilidir. Ayrcabir Hindu akade
misyen tarafndan
yaplm bir
inceleme
olduundan
bi
zimiinayrbir nemtamaktadr.
5-Law of
K a r m a
as Perceived by M. Gandhi, SriAu-
robindho,
S. Vivekanand, S. Radhakrishnan,Nirmala
Jha, YeniDelhi, 1985 .Hintdncesinde drtayr gelene
in temsilcileridurumundakiada drt
dnrn
kar
ma-tenash inanc konusundaki grlerini ele alp deer
lendiren bu aratrma, konumuzun, Upaniadlardan bug
ne geirdii deiiklikleri tespit edebilmemiz asmdan ol
duka yararldr.
6-
Development in Ear lyBuddhist Concept of
K a r -
ma/Kamma,Paul James McDermott,
Yeni
Delhi, 1984.Hi-
nayana Budizmindeki karma-tenash anlayn ele alp
tartan bu deerli alma, bizim de ayn konuyu ele alr
ken karlatmz eitli problemlerin zmnde kendi
sinden epeyce yararlandmz bir eser olmutur.
7-
The Doctrine ofKarmaninJa inaPhilosophy, Hel-
muth von Glasenapp, (Almancadan ngilizceye eviren
G.Barry
Gifford) Bombay,1942 .Bahndan da kolayca an
lalabilecei
gibi, bu eser Caynizmdeki karma-tenash an
layve onunla ilgili dier inanlar incelemektedir. al
mamzda Caynist karma-tenash inancn aratrrken her
bakmdan istifade ettiimiz aratrmalardan biri olmutur.
Zaten
1930
yllarnda yaplan bu alma, o tarihten sonra
ayn konuyla, hatta Caynizmle ilgilibtn aratrmalarda
mutlaka bavurulan klsik bir eser hviyeti kazanmtr.
Aratrma konumuzla
dorudan
alkal bu aratrma
larn yan sra Nathmal Tatia'nn Studies in
J a i n a
Philosophy^ isimli almas, Harbans Singh'in The Mes
sage of Sikhism'i^ Arthur L. Herman'n The Problem of
2-NathmalTatia,Studies inJ a in aPhilosophy,
Varanasi, 1951
3 -HarbansSingh,TheMessage of Sikhism, Delhi, 1968
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
16/221
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
17/221
KARMA NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
7-S.E.Bose,
A Catechism of HinduDharma, YeniDelhi,
1978,
s.l
S.Radhakrishnan,Indian Religions, Delhi, 1982,s.73; H.Sigh-L.M. Moni, An
Introductionto Indian Religions,
Patiala,
1973,s.13
8-A.L.Bashnni,
"Hinduism", The Concise Encyclopedia of LivingFaiths,
Ed.R.C.Zaehner, ngiltere,,1977,s.217
9- K.M.Sen, Hinduism, Londra, 1978,s.14-15
18
tan'da ortaya kan ancakbugn ne mensubu olan ne de
kutsal metinleri bize kadar ulaan Hint meneli din sis
temler olduu gibi,
dnyann
baka blgelerinde ortaya
km ve zamanla bu blgede de yaylm slm, Hristi-
yanlk, Parsilik gibi dinler de vardr. Ancak biz alma
mzda, sadece bu blgede ortaya kan, dolaysyla nemli
benzerlikler
gsteren vegnmzde hl varlklarn sr
drendin sistemleri ele aldk.
Budin sistemler arasnda tarih itibaryla en kkl ge
lenee sahip olan din phesiz Hinduizmdir. Kendi men
suplar tarafndan "Sanatana Dharma" (ezel-ebed eriat)
veya sadece "Dharma" olarak anlan^ bu din sistemin, ayn
blgede ortaya kan dier din sistemlerle mnasebeti, ba
z aratrmaclar tarafndan Yahudiliin Hristiyanlk ve
slm gibi dier semitik dinlerle ilikisine benzetilir.^ Bu
benzetmenin nedeni, sz konusu bu iki din gelenein, g
nmz
dnyasnn en eski din sistemleri olmalarnn te
sinde, her ikisinin de etnik kkenli mill dinler olmalar ve
misyonerlie yer vermemeleridir.
Bununla birlikte Hinduizmi Yahudilik ve dier dinler
den ayran en nemli zellik, onun, belli bir kurucusuve
amentsnn bulunmaydr. K.M. Sen'in ifadesiyle o,
byk bir mimar tarafndan belirli bir zamanda zenle in
a edilmi bir yap, sistem deil, tedricen gelien ve za
manla bir orman liline gelen bir aa gibidir.^
Balang tarihini tam olarak tespit etme imkn bu
lunmamakla birlikte Hinduizmin bilinen tarihi, yaklak
otuz be asrdan daha
uzun
bir zaman dilimini kapsar.
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
18/221
GR
19
Mevcutkaynaklara gre, en ge M.. 2 bin yln ortalarn
da Dou Avrupa steplerinden gelen Arler nce kuzey-bat
Hindistan', daha sonra da
btn
Kuzey Hindistan' istila
eder. Onlarn Hint yarmadasn yava yava istila ettikleri
bu dnem, ayn zamanda iki ayr
kltrn
birbiriyle kar
lat
ve kaynat bir devredir. Hinduizm, ite bu d
nemde Ar din inan ve gelenekleri ile yerli Dravidyen
inan ve geleneklerinin birbiriyle karm sonucu ortaya
kan
yeni din sistemin addr.^'' Bununla beraber, ilk d
nemlerle ilgili yazl kaynak ve belgelerin yokluundan
tr.
Hinduizmin ihtiva ettii
unsurlardan
hangisinin
yerliHint
kltrne
ait, hangisinin de Ar katks olduu
nu tespit etmek, en azndan
bugn
iin
mmkn
deildir.
Belki1921
ylndan bu yana Mohenje-daro ve Harappa h
yklerinde yaplan kazlarda ortaya karlan Arler ncesi
Indus Vadisi medeniyetine ait hiyerogliflerin zmlenme-
siyle,
bu konuda kesin eyler syleme imkn doabilir.
Fakat
bugn
bu konuda sylenecek her ey bir varsaym
veya
tahminin tesinde bir anlam tamayacaktr.'^
Hinduizmin o
gnden
bugne gsterdii gelime sey
rini. Klsik Hinduizm, Ortaa Hinduizmi ve Modern
Hinduizm olmak zere ana blmde inceleyebiliriz.'^
Klsik
Hinduizm dnemi, dinin teekklnden M.S. 9.
asrdaki Advaita hareketinin ortaya kma kadar olan
devreyi kapsar. Bu dnemin (n nemli zellii, sz konu-
10-EkremSarkolu,
BalangtanGnmze DinlerTarihi,1st.,19 88 ,s.135
11-
S.N.Dasgupta, History of Indian Philosophy
(I-V),
Delhi,
1975,1/IO
v.d.
12-KaynaklardaHinduizmin gelime d-vreleri konusunda eitli tasniflere
rastlamakmmkndr. Ancak biz Hinduizmin gelime seyrini genel zellikle
ri
itibaryla daha iyi yansttn dnp Vedizm,Brahmanizmve Hinduizm
konusundakitartmalarda bir yana bakarakD.S. Sharma'nn tasnifini tercih
ettik.
Bkz.,D.C.Slnrma,"The Nature and History of Hinduism ,The Religion
ofHindus, Ed. Kenneth Morgan, Delhi,'i987,s.27-28.Ayrcakr. S.
Radhakrishnan- C.A.Moore,"
History oi Indian Thought", Traditional India,
E d.
O.L. Chavarria-
Aguliar, New
Jersey,
1964,
s.
39-43;
Ninian
Smart,
The
ReligiousExperienceof Mankind, Lomlon,
1971,
s. 82
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
19/221
KARMA NANCININ
TENASH
NANCIYLA LKS
20
S U din ierisinde nieydana gelen deime ve gelimelerin
baka
bir dinin tesiriyle deil, tamamen kendi ierisinde
ortaya kmasdr. Ortaa Hinduizmi adn verdiimiz
ikinci
dnem ise, Bhakti hareketinin'^ hzla yayld; sz
konusu dinin slm ile karlat ve buna bah olarak din
ierisinde ortaya kan gelimeler ve deimelerin byk
lde
ondan
etkilendii bir devre olarak dikkati eker.
Modern Hinduizm ise, dindeki deiikliklerin, 19. yzyl
da ortaya kan Rm Mohan Roy'un Brahma Samaj hareke-
tindeki gibi, daha ziyade Hristiyanlk tesiriyle meydana
geldii dnemdir. Bu devre 1830 yllarndan gnmze
kadar olan dnemi iine alr.
Sz konusu bu ana devreleri biraz daha yakndan ele
aldmzda.
Klsik
Hinduizm dneminin kendi ierisinde
u be alt devreye ayrldn grrz:
1- Vedalar Dnemi (tahminen M.. 2 0 0 0veya 1500-
M.. 4 0 0 ) .
Vedalar, Brahmanalar, Aran^^akalar ve temel
Upaniadlar adyla anlan
Hindu
kutsal metinlerinin kom
poze edildii ve yazya geirildii dnemdir.
2-
Sutralar Dnemi (M.. 500 veya
4 0 0 -
M..
200) .
Bu
dnem. Hinduizm ierisinde kurban trenlerinin giderek
byk nem kazanmaya balad ve zamanla karmak
hle geldii bir devredir. O, ayn zamanda kurban trenle
rinin el kitab niteliindeki Kalpa Sutralarm kompoze edil
dii bir dnem olarak da dikkati eker. Ayrca ilk olarak
Hinduizm ierisinde birer reform hareketi eklinde ortaya
kan Mahavira ve Buda hareketlerinin mstakil birer din
hviyeti kazanmalar da yine bu dneme rastlamaktadr.
3-
Destanlar Dnemi (M..
20 0 -
M . S.
300 ) .
Bu dnem
13 -Bhakti;kelimeolarak"kendiniadamaveya kendiniverme"anlamma gelir.
Terim olarak,10.asrda ilkolarakgney Hindistan'daortayakan ve zamanla
btn Hint alt ktasnda yaylan din hareketin addr. Onun temel karakteris-
i,
lert
iin niha kurtuluun,ancak ihls ve sevgi ile yaplacak ibadet sayesin
de mmkn olduunu savunmasdr. Geni bilgi iin bkz., B.N.Tripathi,
Indian View of Spiritual Bondage,
Varanasi,
1987,
s.
292-294;
A Dictionary of
ComparativeReligion (DCR),Ed.S.G.F.Brandon,New York, 1970,s.138
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
20/221
GR
14-
Bkz.,D.S.
Sharma,
a.g.m., s.34
1 5-DCR,s. 138;N.Smart,The
World's
Keligions,Cambridge, 1989 ,s.85
21
de tpk Vedalar dnemi gibi, Ramayana ve Mahabharata
destanlar, Yacnavalkyave Manu Kanunnameleri veBha-
gavad Purana gibi Hinduizn asndan byk neme sa
hip kutsal literatrn teekkl ve kompoze edildii, dola
ysyla Hinduizmin bugn mevcut btn inanlarnn ta
mamland bir devre olarak dikkati eker. Ayn dnemin
dier bir zellii ise. Hinduizmin din adamlarmm tekelin
den kurtulup, halka mal olmasdr, denilebilir. Teknik bir
ifadeyle, bu devre, sz konusu dindeki Brahmanizm dev
resinin sona erdii ve dinin gerek anlamda Hindularn di
ni hline geldii bir dnemdir.^*
4-
PuranalarDnemi ( M S . 3 0 0 - 750) .Bu dnemin
bil
hassa ilk iki asr, Hinduizmm yaylmas asndan altm
alarolarak kabul edilir. nk Hinduizm bu dnemde,
btnHint yarmadasnda hkim
duruma
gelmitir. O, yi
ne ayn dnem ierisinde halka mal olma ve sistemleme
srecini de devam ettirmitir. Ayrca Puranalar adyla an
lan kutsal literatr ve Hint
felsef
sistemlerinin klsik me
tinlerinin tamamlanmas da bu dnemde meydana gelen
dier nemli gelimeler arasnda saylabilir.
5- Son
Darsana
Dnemi (M.S.7 5 0 - 1 0 0 0 ) . ki byk
Hint filozofu Kumarila ve ankara'nm Advaita sistemini
tesis ettikleri bir devredir. Baka bir deyile, bu dnem,
monizmin Hinduizm ierisindebtn din sisteme hkim
olduu bir dnem olarak da karakterize edilebilir.
Ortaa Hinduizmi adn verdiimiz, 10. asrdan 17.
asra kadar sren, dinin ikinci ana devresinde ise, iki nem
li
gelime dikkatimizi eker. Bunlardan birincisi, gney
Hindistan'da ortaya kan bhcikti dncesinin, karma-yo-
gave jnana-yoganm yannda nc bir kurtulu yolu ola
rakbtn Hindistan'a yaylmasdr. Ferdin ancak "kendini
muhabbetle Tanr'ya vermesi, adamas" sayesinde kurtu-
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
21/221
KARMA
NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
16-D.S.Sharma,a.g.m., s. 39-40
17-^N.Smart,The Religious Experienceof Mankind,
Londra-GIasgow,
1971,
18-N.Smart,The Religious
Ex p .
of Mankind,s.181-182
lua ulaabileceini savunan Bhakti dncesi, ilk olarak
Ramnuja (.1137) tarafmdan ortaya
atan
Visisthdvaita
dncesinde yer alm ve zaman ierisinde
btn
Hint
yarmadasna yaylmtr. Ramnuja, Sankara'dan
(.820)
farklolarak. Tanr sevgisini, O'na ulamada bilgiden daha
stn
tutmu; ve Tanr'ya muhabbetle teslimiyetin niha
kurtuluiin en ksa yol
olduunu
savunmutur.^^
Ayn dnemde ortaya kan dier nemli geUme ise.
Kabir
(M.S .1440- 1518)ve Guru Nanak ( M . S . 1 4 6 9 4 5 3 8 ) ta
rafndan
15.
yzyln sonlar ile 16. yzyln balarnda or
taya atlan ve zamanla ayr bir din hviyeti kazanan Sih
hareketidir. Bu hareket, bilhassa balangc itibaryla Hin
duizm
ile slm uzlatrmay hedefleyen sinkretistik bir
harekettir. Bu nedenle, sz konusu harekette her iki
din
den de unsurlarn yan yana bulunduklar gze arpar.
Mesel,
gurdwaralarda hibir put, resim veya heykelin yer
almamas ve ak
seik
bir monoteizmi savunarak
Hindu
avatar doktrinini reddetmelerinde phesiz slmn etkisi
byktr.
Bunun yan sra Hinduizmdeki karma ve tena
sh anlay gibi bir ksm doktrinleri aynen kabul ettikleri
grlr.'"'
Modern Hinduizm dneminde de ayn ekilde zikre
dilmeye deer iki gelime vardr. Bunlardan birincisi, 1830
yllarnda Ram Mohan Roy'un nderliinde balayan. Hin
duizmi politeistik inan ve uygulamalardan kurtararak
onu asl formuna yeniden dndrmeyi amalayan Brahmo
Samaj
hareketidir. kinci gelime ise, Ramakrishna (1834-
1886) tarafndan balatlan mistik harekettir.
B u
ksa tariheden de anlalaca gibi,
bugn
yakla-
22
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
22/221
GR
19-D.S.Sharma,a.g.m., s. 6
20-D.S.Sharma, a.g.m., s. 7-9
23
k
600 milyon mensubuyla dnyann byk dinleri ara
snda yer alan Hinduizm, ayn zamanda dnyannen eski
din geleneklerinden birisidir. Bu geni tarih srete, sz
konusu din ierisinde ok deiik mezhepler, hatta dinler
ortaya kmtr. Sadece
bugn
yaayan Hiduizmin te
mel
mezhebinden Vaisnava mezhebinin (Vinuistler) 20,
Saiva mezhebinin (ivaistler) 10, Sakta/ Sakti mezhebinin
5 ve bunlarn dnda da irili ufakl yaklak 15 mezhebin
'H^ha
bulunduu
gznne ahnacak olursa. Hinduizmdeki
eitliliinboyutlar daha iyi anlalabilir." Bu eitlilik ve
farklln yan srabtn bu mezhepleri Hinduizm ats
altnda toplamamza imkn veren ortak zellikler de mev
cuttur. Bu mterek unsurlar genel olarakdrt grupta top
lanabilir:
1- Ortak Kutsal Metinler: Btn
Hindu
mezhepleri
Veda lhleri bata olmak zere, Chandogya, Katha, sa,
Mandukya, Brihadaranyaka, Mundaka gibi temel Upani-
adlar, Kaushitaki, Taittiriya ve Satapatha Brahmana'y,
Brihadaranyaka, Taittiriya, Aitteraya ve Kausitaki Aranya-
ka'y,
Mahabharata ve Ramayana destanlar ve Bhagavata
Purana'nm kutsiyetini kabul (itmektedir.-"
2-
Ortak Olarak badet ldilen ve Hrmet Gsterilen
Tanrlar:
Her ne kadar yukarda zikredilen ortak kutsal
metinlerde bahsi geen btn tanrlara Hindular tara
fndan hrmet ve sayg gsterilmekte ise de, deiik ne
denlerlebunlardanbazlar dierlerinden n plna km
tr. Mesel, Vaisnava mezhebinde Vinu, Saiva mezhebi
iin
iva, Sakti mezhebi iin Durga ve Krishna'nn yce
tanr olarak grlmeleri byledir. Ancak Hinduizmde tanr
inanc sz konusu olduunda Rig-Veda'nm u ifadesinin
daima gznnde tutulmas gerekir:
Aslnda
hakikat birdir,
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
23/221
KARMA NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
21-
The Hymns of Rig-Veda
(Rig-veda),
ng. ev. Ralph T.G. Griffith, Delhi,
1973,l,s.l69
24
ancak
azizler ondan deiik isimlerle bahsetmilerdir^^
Bu ne
denle denilebilir ki, her ne kadar pratikte farkl isimlerdeki
tanrlara ibadet ediliyorsa da, aslnda
btn
Hindularn
ibadet ettii Tanr birdir, hatta ayn tanrdr.
3-
Ortak
Ahlk ve Manev
dealler:
Bunlar; a-Zihnin
ve kalbin manev olarak temizlenmesi, b-badet ve oru ile
nefsin
kontrol altna alnmas, c-Az ile yetinme, d-Fani ve
geici
olanla yetinmeyip, bunlarn ardndaki gerei, haki
kati renme istei ve sevgisi, e-Hibir canly ldrmeme,
yaralamamadr (ahimsa).
4-Dier
Ortak nanlar:
Bunlar da, a-lemin oluu
mu ve yap ile ilgili inanlar, b-Toplumsal organizasyonla
ilgili
inanlar, c-Bireyin
ruh
geliimiyle ilgili inanlar, d-
Hayatm gayesiyle ilgili inanlar, e-Karma ve yeniden do
u inanc olmak zere be ana
grupta
ele alabiliriz.
a-
Alemle lgili nanlar: Upaniadlara gre, lemin
gelimeseyri,
madde
ile balar; ve srasyla hayat,
uurlu
luk, akl ve yetkinlik basamaklaryla devam eder. Bu sre
cin
bir ucunda, hemen hemen hiruh vehesi bulunma
yan saf madde, dier ucunda ise,
madd
yn neredeyse
hiolmayan saf ruh
bulunur.
Bu iki u arasnda da ksmen
madde, ksmen de ruh olmak zere iki temel
unsurdan
oluan varlklar sralanr. Bu varlklar da kendi aralarnda
cansz
nesneler, bitkiler, hayvanlar ve insanlar eklinde ka
tegorilere ayrlr. Ayrca onlarn Mutlak Ruha benzerlik
oram, insanlar kategorisinden aaya doru inildike aza
lr.
Buna gre, Mutlak Ruha en fazla benzeyen varlklar,
insanlar kategorisinde yer alanlardr. Ancak bu kategori
ierisindeyer alan btnvarhklar da ayn zellikte deil
dir. Mesel, sradan bir kimseyle mukayese edildiinde,
bir
sadhunun
(Hindu azizi) Mutlak Ruha benzerlik derece-
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
24/221
GR
25
S
daha fazladr. te bu varlk anlay btn Hindular
birletiren mterek inanlardan biridir.
Bunun yan sra lemin Brahma'dan
sudur
ederek
olutuubtnHindu dini mensuplarn birletiren bir di
er
inantr. Balangta sadece Brahma vard;
O'nun
dn
daki her ey O'ndan sudurederek varlk sahasna km
tr. Ancak bu oluumun ne zaman ve niin meydana geldi
i
belli deildir. nk o ezeldir, dolaysyla zaman sre
cinin dndadr.^
b - Btn Hindu mezheplerini birletiren sosyal or
ganizasyonla
ilgiliinanise, gnmzde Hinduizmin en
belirgin karakteristii hline gelenkast anlaydr.Buna
gre, toplum brahmanlar (din adamlar), katriyalar (yne
ticiler
ve askerler), vaisyalar (tccar,
esnaf
ve iftiler) ve
sudralar (hizmetiler) snf olmak zere drt kategoriye
ayrlr. Bunlarn dnda, bata mensup olduu kastn ku
rallarn inemek olmak zen; deiik nedenlerle kast d
na itilmi ve bugn saylar yz milyonlara varan "parya
lar" (dokunulmazlar) snf da mevcuttur.
Byle
bir anlayn kayna meselesine gelince; onun,
Hindistan'n etnik yapsndan kaynaklanan bir zaruret ol
duuve Arlerin bu blgeyi istilasndan sonra ortaya kan
basit
"toplumsal iblm" anlayndan kaynakland
eklinde deiik grler^'' ileri srlmekle birlikte, Hindu-
lara gre kast yaps din bir inantr ve Rig-Veda'ya daya
nr. Bu inanca gre, kastlar tanju Brahma'nn insan eklinde
tasavvur edilen
vcudunun
eitli ksmlarndan yaratl-
22-D.S.Sharma,
a.g.m., s.l5
23-Bu
konuda ayrntl bilgi iin bkz, Rig-veda,
1,164, 21);
X,
9 0 , 1 2 1 , 1 2 9 ;
Mundaka
Up. I. 7;
Bri.
Up.
1.4;
H.
Jacobi,"
Cosmogony and Cosmology
(Indian)Encyc.
of Rel. and Ethics(ERE), IV/156-161
24-
Kast
sisteminin menei konusunda bkz,
J.Eggeling,
SatapalhaBrahmana
(I),
SBE; 12,
s.VIl v.d.; Max
Weber,
The R.-Iigion of India, New York,
1968,
8 ,55-133;
P.L.Bhargavn,
Fundamentals of Hinduism, s.
88-93;
K.M.Sen,
Hinduism,
Londra, 1978,s.25-31;D.S.Sharma,
a.g.m., s.16-17
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
25/221
KARMA NANCININ
TENASH
NANCIYLA LKS
26
mtr. '' Buna gre, brahmanlar Brahma'nn azndan,
katriyalar kollarndan, vaisyalar midesinden, sudralar da
ayaklarndan yaratlmlardr. Muhtemelen bu mene fark
llndan dolaydr ki, gerek psikoloji gerekse yap itiba
ryla insanlar farkh ileri yapmaya mtemayildir. Bundan
dolay herkesin her eyden nce, kendi kastnn gereklerini
yerine getirmesi gerekir.
Bu sistem ierisinde, ferdin u andaki hayatnda al
arak kastn deitirmesi mmkn deildir. Daha st
kastlardan birine mensup olarak yeniden dnyaya gelmek
ise, ancak u anda iinde yaadmz kastn gereklerinin
eksiksiz yerine getirilmesine bal olarak lmden sonra
gerekleebilir.^^
c- Hindular birletirici nitelikteki bir baka inan da,
ideal bir insan hayatnn drtdevreye ayrlmas anlamna
gelen Ashrama-dharma inancdr. Buna gre, ferdin ruh
tekmlnn srekli ve dzenli olabilmesi,
mrnn
u
drt
safhaya blnmesine baldr:
ca
- Brahmacarin (rencilik dnemi): Genellikle 10-
25 yalar arasmda, kiinin evini terk ederek bir brahmin-
den kutsal metinleri okuyarak dinini rendii ve hayata
hazrland dnemdir. Bu ferdin kendini tamamyla
renmeye adad bir devre olarak karakterize edilebilir. O
bu dnemde din emirleri renmekle
ykmldr,
bunla
rn icrasndan sorumlu deildir.
cb -Grhasthya(evliUk dnemi): Ferdin birinci safha
da rendii bilgileri uygulamaya koymakla ykml ol
duu ikinci devredir. Ayrca o, ferdin iinde yaad top
luma ve lkesine kar sorumluluklarn yerine getirmek
durumunda
olduu tek devre olarak da dikkati eker.
cc
- Vnaprastha (ibadet ve oru): Kiinin evini ve ai-
25-
Rig-veda,X ,9 0 , 1 2 ;
G.Tmer-A. Kk,
Dinler
Tarihi,
Ankara,
1988,
s.65
26-
Bkz. MaxWeber,The Religion of India, s.l21
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
26/221
GR
27-
nsan hayatndakibasamaklarlailgilibu bilgiler u
kaynaklardan
zetlen
mitir: D.S.Sharma,a.g.m.,s.19-21;K.N.Ttwari, ComparativeReligion, Delhi,
1990,s.32-33
28-
Ayrmtl bilgi iin bkz.
B.N.Tripathi,
Indian View of Spiritual
Bondage,
s.
64;D.S.Sharma,a.g.m., s.21
-22
27
leini terk ederek, mmkn olduu kadar beer hayatm
problemlerinden uzak bir ekilde ormanda veya bir ash-
ramda tefekkr ve zikretme temrinlerine balad dnem
dir.
cd-Sannyasa(gezgincilik ve dilencilik dnemi):Kii
nin ailesiylebtn balarn kopararak, kendini tamamen
din yoluna adad son devredir. Kiibu dnemde sadece
dilenerek toplad yiyecek ve giyeceklerle hayatn devam
ettirmek zorundadr. Byle bir layat srdren kimselere
sannyasin
denir.^^
d- Drdnc ortak inan, hayatn drt temel gayesi
olarak dharma, artha,
kama
ve mokanm kabul edilmesi
dir. Bunlar da ksaca aklamak gerekirse, dharma, din ve
ahlk kurallarla benimsenen bir hayat srdrmeyi; artha,
ferdin en azndan kendine ve ailesine yetecek kadar mal-
mlk sahibi olmasn; kama, cinsel arzu ve isteklerini me
ru olarak yerine getirmesini; moka ise, onun yukardaki
amalar bir yana brakarak, samsara arkndan kurtulup,
mutlak kurtulua ulamay gaye edinmesi ve buna ula
mas anlamna gelir.^^
5 - Btn Hindularca benimsenen son inan ise, kar
ma
ve tenash inancdr. Bu ela, ksaca ferdin bu hayatn
daki yapp etmelerine bal olcirak, lmden sonra yine bu
dnyada yeniden bedenlemesi anlamna gelir. Bu yeni
den bedenlemelerin insan formunda meydana gelmeleri
mmkn olduu gibi, bitki, hayvan veya geicibir sre de
olsa
cansz varlk formunda olmalar da
mmkndr.
Bu
ortak inan, ilerideki sayfalarda ayrntl ekilde ele alnp
incelenmeyeallmtr.
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
27/221
KARMA NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
29-Bool
Chnnd,LordMahavira, Varanasi, 1987,s.
2-3;
S.Radhnkrishnan, India;
Religions, Delhi, 1985,s. 27
30-Bkz.,
Abidin til, Sanskrit Klavuzu,
Ankara,
s. 5
28
"Hint kkenli dinler" kategorisinde yer alan dier iki
din, Caynizm ve Budizmin ortaya kma gelince; bu din
sistemlerin her ikisi de, M.. 6. asrn sonlar ile 7. asrn
balarnda, ilk olarak Hinduizm ierisinde birer reform ha
reketi eklinde ortaya km ve zamanla ayr birer din h
viyeti
kazanmtr.
B i ze
gre, sz konusu bu iki hareketin
ortaya knda, geleneksel
Hindu
dini ierisindeki u iki
hareketin nemli rol olduu grlr:
Birincisi, Hindu
din yin ve trenlerinin, bilhassa Asvamedha ve Agnihot-
ra gibi kurban trenlerinin, balangtaki "sade ve herkes
tarafndan kolaylkla icra edilebilir" zelliini kaybederek,
akl
almaz derecede karmak ve sadece brahmanlar tara
fndan icra edilebilir hle gelmesidir. Dier bir ifadeyle,
din trenler nceden olduu gibi, "Tann'nm ltfuna ula
mak veya
onun
gazabndan emin olmak" gayesi iin yap
lan birer ara olmaktan km, kendileri bizatihi gaye
hline gelmitir. Netice itibaryla bu
durum,
dini, geni
halk kitlelerinin benimsedii bir sistem olmaktan karm,
ve
onun
tam anlamyla brahmanlarm tekeline girmesine
yol
amtr. Artk byle bir sistem ierisinde bir
dindarn
iinden geldii ekilde Tanrya yalvarp yakararak kurtu
lu dilemesi,
onun
adna kurban kesmesi veya hediyeler
sunmas imknsz hle gelmitir. Btn din ibadetleri in
sanlar adna icra etme yetkisi ancak brahmanlara aittir.^''
stelik
onlarn tekeli sadece din ibadetlerle de snrl
kalmamtr. yle ki yine ayn dnemde, kutsal metinlerin
klsik
dili olan Sanskritenin halk tarafndan renilmesi
ve konuulmasnn yasaklandn gryoruz.^"
kinci neden ise, byle bir din anlayna bah olarak
gelien kast anlaydr.
Biraz
nce de iaret ettiimiz gibi.
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
28/221
GR
29
her ne kadar bu sistemin temelleri Rig-Veda'ya kadar uza
nyorsa da,
onun
sosyal hayatta tam olarak uygulanmaya
balamas yine bu dneme rastlamaktadr?^
tebyle bir evrede dnyaya gelen Mahavira (M..
599-527)
ve Buda (M..
5 63 -481 ) ,
her ikisi de
Hindu
gele
neklerine gre yetimi ve katriya kastna mensup kimse
lerdi. Yine her ikisinin de ocukluk dnemleri refah ve
mutluluk ierisinde gemiti. Din trenlerin giderek me-
kanikletiini ve
dindar
insanlarn brahmanlarm hege
monyas altnda ezildiini gren bu iki prens, birbirinden
habersiz ve farkl zamanlarda, yeniden ilk ve saf Hinduiz
me dnmek ve bylece
btn
insanl ac ve straptan
kurtararak mutlulua kavuturmak gayesiyle yola km-
tr.32
LBu
iki liderden birisi olan Mahavira'nm sistemletirdi-
ive
bugn
iin sadece Hindistan'da iki milyon civarnda
mensubu bulunan Caynizm, ibadet ve oru hayatna ar
nem veren bir
dindir.
Bu dinin gayesi, insan. Tanr veya
tanrlarn yardm ve inayetini beklemeden kat ibadet ve
oru hayat yaatarak, iinde
bulunduu
ac ve strap em
berinden kurtarmaktr. Dier bir ifadeyle, kiiyi, hareketin
kurucusu Parsva, sistemletiricisi Mahavira ve dier Tirt_-
hankaralar (kpry geenler) gibi, "samsara" okyanusunu
geerek
kevalajnana veya jivanmukti denilen kutsal sahile
ulatrmaktr. Zaten dinin isminin kayna "jain" veya "ci-
na" terimleri "muzaffer, fatih" anlamna gehr ki, burada ka
zanlan zafer dardaki bir dmana kar deil, nefsin ar-
31-J.Eggeling, Satapatha
Brahmana (I)'ya
yazd nsz'dca,SBE:12,s.XII-
XIII; B.
Chand,LordMahavira,s. 3;E.R.Pike,E n c y c .of Rcl. and Religions,
London,
1951,
s.
84;
Brandon,DCR, s.176
32-Grld gibi gerekortayaktklar dnemin arar,gerekse din adam
larnn
bu dnemdeki tutumlar itibarylaMahavirave Buda'nu orlaya k i-
le, HnstiyanhktaXVI,yzylda M. Lutlier'in balatt reform hareketi arasnda
nemli benzerliklervardr, Bkz,,D,5,Sharraa,a,g.m.,'s.32;G.Tmer- A.Kk,
Dinler
Tarihi,
s.71
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
29/221
KARMA
NANCININ TENASH
NANCIYLA
LKS
33-B.Cha-d,a.g.e.,s.46-47;H.Singh-L.M.Joshi,a.g.e., s.77
30
zu ve isteklerine kar kazanlan bir zaferdir. Btn
Ti j t -
hankaralar bu
konuda
baar salam olduklar iin "cay-
nalar" olarak isimlendirilmektedir.^^;^
nerdii kat ibadet ve oru hayatyla dikkati eken
bu sistemin ikinci nemli karakteristii de
J' ahirnsa'Vanlay-
dr. Caynizm iin ahimsa, tek hcreli canldan insana va
rncaya
kadar hibir canly ldrmeme, yaralamama,
hat
ta incitmeme anlamna gelir.
Bilhassa
Caynist rahipler bu
kural ihll etmemek iin, nefes alp verirken veya
yrr
ken en kk bcein lmne meydan vermeme endie
siyle
azlarndan srekli bir
rty,
ellerinden de
spr
geyi
eksik etmezler. Ayrca
btn
Caynistlerin
iftilik,
ka
saplk ve alkol alm satm gibi baka canllarn zarar gr
mesine yol aacak mesleklerde almalar yasaklanmtr)
Tarihierisinde bu din sistem, M.. 3. asrda I^jgam-
bara (hava giyinen) ve Svetambara (beyaz giyinen) ori'ak
zere iki mezhebe ayrlmtr. Ancak bu blnmenin teorik
temellere
dayanmaktan ziyade, ngrlen reeteyi uygula
ma aamasnda elbise giyip giymeme tartmasmdan orta
ya
kt kabul edilir^Bununla birlikte, 15. yzylda
Sve
tambara mezhebi ierisinde ortaya kan Stahanakavasi
ekol
ise, muhtemelen slmn etkisiyle, ibadet annda her
hangi bir heykel veya put zerine tefekkr edilmesine kar
kmtr. Bu nedenle o, Caynizm ierisinde teorik ve
pratik gr ayrlklarndan ortaya kan ilk ve tek mezhep
olarak grlebilir.^
Budatarafndan
kurulan
dier din sistem ise, bilindi
i
gibi,
kurucusuna
nispetle Budizm adyla anlr. Budizm,
hemen hemen ayn dnemde sistemletirilen Caynizmin
aksine,ksa zamanda Hint Yarmadas dna km ve ev
rensel bir din hline gelmitir.
Gnmzde
o, in, Tay-
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
30/221
GR
31
land, Birmanya, Kore, Moolistan ve Sri Lanka bata ol
mak zere
btn
dou ve gneydou Asya'nm hkim dini
durumundadr.
Bunun yan sra Avrupa ve Amerika kta
larnda da azmsanmayacak sayda Budist vardr. Ayrca
Budizm,
bugn dnyada en hzh yaylan dinlerin banda
gelir.
Yukarda
da iaret ettiimiz gibi. Hinduizmdeki kat
kast anlayna, mekanikleen din trenlere ve Brahmanla
rm dindarlar zerindeki giderek artan basksna bir reaksi
yon olarak ortaya kan Buda, Tanr, ahiret, kozmoloji, on
tolojigibi metafizik konulara hi temas etmemitir. O, in
sanlarn byle problemler yerine, "drt temel hakikat" ad
n verdii gerekler zerinde dnmelerini telkin etmi
tir.''* Bindii gibi bu drt tem(l hakikat, a) strabn varl
,
b) onun bir kaynann bulunduu, c) bu strabn gide
rilerek ihuzurun elde edilmesinin imkn, d) straplar
giderme yolunun ne olduudu.
Buda
bu hakikatlerden ilk nn varln idrak et
tikten sonra,
drdncnn,
yani strab dindirmenin are
sinin ne olduunu aratrmaya koyulur. Bu aamada, sra-
34 -
Kaynaklarda,Buda'nn usorularaolumlu veya olumsuz bir cevap verrnek-
ten_ srarla
kand zikredilmektedir:
a-Alem ve nefs ezel-ebed midir?
b-Yoksa ezel-ebed deiller midir?
c-Hem
ezel-ebed" hem de
ezel-ebed deil" midirler?
d- Ne
ezel-ebed" ne de
ezel-ebed deil" midirler?
e - lem ve nefs sonlu mudur?
f-Yoksaonlar sonsuz mudur?
g - Hem sonlu hem sonsuz mudur?
h - Ne sonlu ne de sonsuz mudur?
1-Tathgata(nirvanaya kavumu kimse) lmden sonra yaamaya devam e-
dermi?
-
Yoksadevam etmez mi?
c- Hem devam eder hem de etmez mi?
1- Ne devnm eder ne de devam etmez mi?
m - Canllk veren prensip bedenle ayn mdr?
n - Yoksa ondan farkh mdr?
Bkz.
Randolph Kloetzli, Buddhist Cosmology, Delhi, 1988,s. 1-2;L.de n
Vallee Poussin, "Agnosticism
(Buddhist)
,
E R E ,
1/220-225
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
31/221
KARMA NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
32
syla ikiarlkadm verdii,her trl madd imkna sa
hip bulunduu sarayhayat ile kat bir nefis kontrol ve i
le
hayat yaadktan sonra, kendisinin
orta
yol
adn verdi
iniha kurtulu yolunu kefeder. Bu yol, a)doru sz,b)
dorudavran,c) doru geim,d)doru muhakeme,e)
doru
murakabe,
f)doru anlay,g)doru dnce,h)
doruniyetbasamaklarndan oluur.
Buda, nirvanaya ulamasndan lmne kadar geen
yaklakkrk be yllk zaman ierisinde kefettii bu haki
katleri dier insanlara anlatarak, onlar ac ve strap em
berinden kurtarmaya almtr. Onun lmnden sonra
bu tebU grevinin, rencileri tarafndan gnmze ka
dar baar ile yerine getirildii de bir gerektir.-'
Son
olarak, "Hint kkenli dinler" grubunda ele alnan
ve 16. yzylda Guru Nanak ( M . S . 1 4 6 9 - 1 5 3 8 ) tarafndan
sistemletirilen drdnc din gelenek, Sihizme temas et
mek istiyoruz.
Yine
Hinduizm ierisinde ortaya kan bu
yeni din sistemin temelinde de balca iki nemli olayn
etkiH olduunu dnyoruz. Bunlardan birincisi, slmn
bilhassa Hindistan'n kuzeybat^blgelerinde yaylmas ve
bunun sonucunda ortaya kan slm ve Hinduizmi uzla
trma gayretleridir. Bu adan bakldnda Sihizm, bilhas
sa balangc itibaryla uzlatrmac bir hareket olarak g
rlebilir. Nanak, Hinduizmin rf, det ve
kltrn
tasfi
yeetmek, politeizmi, putuluu ve kast sistemini ortadan
kaldrp slm ile Hinduizm arasnda orta bir yol bulmak
istemitir.^^
Bilhassa
Guru Nanak tarafndan retilen dindarlk
35-Budizmle
ilgili
bu bilgiler ukaynaklardanzetlenmitir: W. S.Rahula,
What
the Buddha
Taught,
s.1-15;E .W.Hopkins, The Religions of India, New
Delhi,
1970
s.
298-347;
GTmer
-A.Kk,
a.g.e.,s.91-97;DCR,
s.157-161
3 6-Abdurrahman
Kk,"
Sihizm ,A.. lahiyatFak.Dergisi, c.XXVllI/397-
417,
s.414-415;HarbansSingh, The Message of Sikhism, Delhi,
1968,
s.87;
G.Tm^r-A.Kk,
a.g.e,
s.74-75
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
32/221
GR
37-A.Kk,"Sihizm ", a.g.e., s.414;H. oingl, a.g.e., s. 87
38-W. Owen Cole-S.S. Sanbhi, The Sikhs,TheirReligions Beliefs and
Practices,
New Delhi, 1978.
39-
Bkz., W. Owen Cole-P. S. Snmbhi,Th-aSikhs, s.64 82;W.H.
McLeod,
Guru
Nanak
and The Sikh Religion, New Delhi,
1968,
s.
163-176
33
disiplini ve kurtulu yolu dikkatlice incelendiinde grle
cei
gibi, Sih hareketinin ortaya kndaki ikinci neden,
11 ,
asrdan beri Hindistan'da hzla yaylmakta olan Bhakti
geleneidir. Nitekim Sihizm de, tpk Bhakti gelenei gibi,
srarla niha
kurtuluun
ancak kiinin Tanr'y severek,
kendini O'na adamasyla mmkn olabileceini savun
mutur.' ''
Kabr
ve Guru Nanak'm almalaryla balayan, bun
lardan sonra gelen dokuz
gurunun
almalaryla sistemle
en ve mstakil bir din hviyeti kazanan Sihizmin gn
mzde, ounluu Hindistan'da olmak zere 15-20milyon
civarnda mensubu bulunmaktadr.^^
Sihizmin en nemli zelliklerinden biri, phesiz, sa
vunduu
tek Tanr inancdr. Maya, samsara ve moka gibi
baz Hindu inanlarna kendi sistemi ierisinde yer vermi
olmasnn yan sra o. Tanr konusundaki tutumuyla bu
dinden nemli lde ayrlr. Adi Grant'da Sat, Ram, Mo
han, Hari, Hda, Gobind gibi ok deiik isim ve sfatlarla
anlan Tanr, her eyin kendisinden
sudur
ettii yegne
Hakikattir.O'nunvarl ve birlii hissedilebilir, ancak ke
limelerle ifade edilemez. O hibir ekilde tanmlanamaz;
yani o nirgunadr.
O'nun
deiik zelliklerini ifade etmek
iin kullanlan antropomorfik vasflamalar, O'nu tam ola
rak anlatmaktan uzaktr.
Ksacas
O, her eye gc yeten,
her eyin kendisinden
sudur
ettii, lemde olup bitenden
haberdar, ancak kelimelerle ifade edilemeyen bir Haki-
kat'tir, yce Kudret'tir.^'^
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
33/221
KARMA
NANCININ TENASH
NANCIYLA
LKS
C
- HNT
K K E N L D N L E R N
O R T A K
NANLARI
Tanrve varlk konusunda nispeten farkl anlaylara
sahip Hint kkenli dinlerin, hayata ve insana bak
a
larnda ise artc bir benzerlik gze arpar. Nitekim yu
karda zikredilendrtdin sistemin her biri iin de, varolu
-ister
yeryznde isterse baka bir metafizik ortamda ol
sun- ac ve kederden ibarettir. Bu nedenle, insanolu hangi
varolu basamanda bulunursa bulunsun,niha kurtulua
ulaamad srece ac ve kederle dolu bu hayat tekrar
tekrar yaamak
durumundadr.
Hint kkenli dinlerde, ferdin byle skntl bir varolu
girdabna dmesinin temel nedeni, bu varoluun mahiye
ti veondan
kurtuluun
imkn konusundaki ortak grle
ri yaygn olarak maya, karma, samsara ve moka (nirva-
na) retileriyle ifade edilir. imdi biz bu ortak inanlar
zerinde biraz daha durmakerektiini
dnyoruz.
a - Maya veya^vidy inanc: Maya kelime olarak,
yanlg, illzyon vegereklii olmayan bir
eyin
hakikat olarak
alglanmas
demektir. Hint kkenli dinlerde ise o, kiinin
gerei kavrayarak niha kurtulua ulamasn engelleyen
unsur
anlamn ifade eder. Ancak gerekRig-VedaveBriha
ranyaka Upaniad
Hindu
kutsal metinlerinde, gerekse Si-
hizmin kutsal kitab Adi Grant'da
maya
teriminin, genel
likle
"Tann'nm yaratc ve deitirici kudreti; veya bu
kud
retin eseri olarak yaratt tabiat" anlamnda kullanldn
gryoruz.''" Bu nedenle, sz konusu terimin dellet ettii
illzyon veya yanlg mnsnn mutlak deil; ferdin, feno
menler alemindeki varlklarn varl ve mahiyetiyle ilgili
yanlgs
eklinde anlalmasnn daha doru olaca kana
atindeyiz. nk fert, tabiattaki varlklarn mahiyetini id-
40 -
B.N. Singh, Dictionary of Indian Philosophical Concepts,
Varanasi,
1988,
s.162-164;Cole-Sambhi, The Sikhs, s.82-83
34
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
34/221
GR
35
rak edemedii iin, tek ve yegne hakikat olan Tann'y
unuturve sadece bu varlklara ynelir. te bu fani eylere
kar gsterilen ar arzu ve istek,
onun
hem varoluunun
hem de burada maruz kald ac ve strabn temel nedeni
dir.
Muhtemelen bu nedenledir ki, maya terimi birok
aratrmac tarafndan avidy terimiyle ayn anlamda kul
lanlmtr, itekim Hinduizm -Sankhya ve Carvaka ekol
leri hari- ve Sihizme gre avidy terimi de, fenomenler
alemindeki varlklarn okluk ve eithiiine kaplarak as
lnda tek olan Hakikat'in idrak edilememesidir. Sankhya
ekolne gre ise avidy, fenomenler dnyasnn temelin
deki iki temel prensip Prakriti ve Purusa'nm varlnn far
kna varamamaktr. Carvaka ise, materyalist bir sistem ol
duu iin eyann hakikati V onun ardndaki gerein
aratrlmas gibi bir problemle ilgilenmez.
Budizme
gre avidy, gerekte nedensellik emberine
bal
olarak srekli deien varlklarn, mutlak hakikat ve
deimez zannedilmesidir. Avidy ayn zamanda, 12 hal
kadan oluan Budist nedensellik emberinin ilk halkasn
ve lemdeki her
trl
ktln temel nedeninden biri
sini
de tekil eder.*^ Hatta bu ncdenlerden dier ikisi lobha
(agzllk) ve dosann (nefret) da, eyann gerek mahi
yetini kavrayamamaktarT^aynakland gz nne alnd
nda, avidy, tpk Hinduizm ve Sihizmdeki gibi Budizme
gre de, lemdeki ktln tak ve yegne sebebi olduu
iddia edilebilir.
Caynizm asndan bakldnda da, avidy, jiva ato
munun
ilk hareketinin, dolaysyla varoluun temel nede
nidir. nk Caynist dnceye gre, fenomenler lemi
nin oluumu, jivaatomlarnn byle bir hareketi sonucu et
rafndaki pudgala atomlarnn onunla temasa gemesi ve
41-
B.N.Tripnlhi,
Indian View ofSpiritu.JBondage, s. 141
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
35/221
KARMA NANCININ TENASH NANCIYLA LKS
36
bu liki sonrasnda jivann tekmlyle devam eden bir
sre
sonucundadr.
Byle
bir varolu srecinin hibir ba
samanda Tanr veya benzeri bir yce Kudret'in mdaha
lesi
sz konusu deildir. Sistemin bu zellii de dikkate
alnnca, avidynm, gerek varolu leminin oluumu, g-e-
reksebu lemdeki ac ve skntnn mevcudiyetinde ne ka
dar nemli bir faktr olduu daha iyi anlalabilecektir.
Sonu
itibaryla maya veya avidy,btnHint kken
li
dinlere gre ferdin maruz kald her
trl
ac ve stra
bn niha sebebi olan ezel prensiptir. Bunun da tesinde o,
Budizmve Caynizme gre ac ve skntl varoluun temel
nedenidir.
b - Samsara ve K a r m a nanc: Samsara dnyev ha
yattaki doum-lm-yeniden dou
dngsn
ifade
eder. Karma ise,
ruhun
bu fasit dairedeki hareketini d
zenleyenprensibin addr.
Samsara
inanc, dilimizde daha ziyade tenash kavra
myla
ifade edilir. El-Birn et-Tahkik isimli eserinde Hin
du tenash anlay konusunda yle diyor: " ehadet keli
mesislm, teslis Hristiyanlk, cumartesi
gnne
sayg da
Yahudilik
iin ne derece nemli ise, tenash de Hindular
iin
ayn derecede nemlidir. Bundan dolay tenashe
inanmayan bir
Hindu
dnlemez; zaten sz konusv din
mensuplar da byle bir kimseyiHindukabul etmezler."' ^
)(me
el-Birn'den rendiimize gre, Hindularn te
nashe inanmalarnn nedeni,
ruhun
niha
kurtuluunu
te
min edecek mutlak bilginin, ancak byle silsile hlindeki
varolular sresinde czlerin tek tek tecrbe edilmesiyle
elde edilebileceine inanmalardr. nk tek bir varolu
mddetince byle bir tecrbenin tamamlanabilmesi mm
kn deildir,^''
42-
Ebu Reyhan el-Birn, Albemni's India, New Delhi,
1964,
s. 5
43-Alberuni'sIndia, s.50
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
36/221
GIRI
37
Gerekten,
Birn'nin de
aka
ifade ettii gibi, tena
sh veonundzenleyicisi karma inanc Hinduizmin temel
zelliklerindendir. stelik onun, bu din ierisinde birer re
form hareketi eklinde ortaya kan ve zamanla ayr dinler
hline gelen Caynizm, Budizm ve Sihizm tarafndan da be
nimsendii grlr. TarihHindu tenash anlaynn yan
sra, ondan nispeten farkl zellikler gsteren Budist ve
Caynistlerin bu konudaki inanlar nmzdeki sayfalar
da ayrntl olarak ele alnmtr. Sihizm ise,Hindu tenash
anlayn aynen benimsedii iinonunayrca incelenmesi
ne gerek grlmemitir.
c
- Moka veyaNirvana loanc:
Hint kkenli dinlerin
nc ortak zellii, avidy ve samsara arkndan kurtu
lu imknnn kabul edilmesidir. Sz konusu dinlere ait
kutsal literatrde byle bir kurtuluu ifade etmek iin
moka, mukti,nirvana
(nibbana)
ve apavarga gibi pek
ok
terimin kullanld grlr. Ancakbtnbu terimler
den, bilhassa
gnmz
literatrnde,
moka
ve
nirvana-
nm dierlerinden daha sk kullanldn gryoruz. Bu iki
terim, kelime olarak, "mutlak sknet, aydnlanma, kayt
sz artsz zgrlk ve en yksek mutluluk" anlamlarna
gelir.Nirvana/Moka'nn terim anlam ise, kiinin doum-
lm girdabndan, dolaysyla bunun neden olduu her
trl ac ve kederden kurtuluj) mutlak aydnlanmaya ka
vumas demektir.'^
Teistik dinler olmas dolaj'isyla Hinduizm ve Sihizm
iin
byle bir kurtulu/aydnlanma, fenomenler dnyas
nn temelindeki tek ve yce Hcikikatin idrak edilmesidir.^^
Bu arada Upaniadlar ve ona dayanan Advaita Vedanta
ekolne gre ise, niha kurtulu, ferd
ruhun
(atman) ev-
'
44- 'BUkonuda
bkz.7c.'A'."F7R
Davids," IVloksa ",E R E ,
V[I[/770;
E.M.
Esnoul,"Moksa ",E R,
X/2S-29;
L.de la Vallee Poussin, Nirvana ,E R E ,
I X / 3 7 6 ;
T.P.
Kasulis," Nirvana
,
E R ,
X/448-456
4 5 - B . N .
Singh, Dictionary,s.176-177;Cok-Sambhi, The Sikhs, s.85
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
37/221
KARMA NANCININ
TENASH
NANCIYLA LKS
46-MundakaUp.,II.2.8
47-B.N.Singh,
Dictionary,s.l66-167;L.De la Vallee Poussin,
Nirvana
,
ERE ,
IX/37 6 -37 7
48-S.Guptn,"Jjvanmukti",
ER,
VllI/92-93
38
rensel ruhla (Brahman) zdeliini idrak etmesidir. Nite
kim Mundaka Upaniad'da niha kurtuluun mahiyeti ve
onunla birlikte ortaya kan zellikler yle tasvir edilmek
tedir: "Ferd ben'in
Yce
Brahman'la zdelii idrak edile
rek, hakikatin aslnda tek ve bir olduu kavranlnca, kal
binbtn dmleri zlr,btn pheler ortadan kal
kar ve arzu-istekten kaynaklanan her trl karma da sona
erer."
Budizm ve Caynizme gre mutlak aydnlanma/niha
kurtulu. Tanr veya benzeri birYce Kudret'in idrak edil
mesi deil, sadece eyann aslnn kavranlmasdr. Budizm
asndanbununanlam, eyann hiliinin, faniliinin id
rak edilerek iimizdeki varolu arzusunun sona ermesidir.
Caynizm iin ise, jivann her
trl
karmik birikim ve
maddunsurdanarnarak yeniden asl formunu kazanma-
sdr. Bu da cehaletin, her trl arzu-istein vebununso
nucunda ortaya kan skntlarn sona ermesi anlamna ge-
hr.*^
Son
olarak, burada sz edilen
mutlak aydnlanma
hlinin, ancak lmle birlikte gerekleecek birdurumol
madna da iaret etmek gerekir. O, kiinin henz yaar
ken ulaaca bir mertebedir. Nitekim byle kimselereji-
vanmukti ad verilir^^ Kiinin bu noktadan lmne ka
dar geen zaman sresince icra edecei her
trl
fiil ise,
ahs arzu-isteklerden kaynaklanmadklar iin, fert asn
dan kaytlayc nitelik tamaz. Bu tr karma, Hint dn
cesinde kavrulmu tohum rneiyle ifade edilir. Nasl ki
kavrulmu tohumlarn filiz vermesi tasavvur edilemezse,
ayn ekilde jivanmuktinin amellerinin onu kaytlamas
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
38/221
GIRI
49-
B.N. Singh, Dictionary, s.
181; L.
De )a Vallee Poussin," Nirvana ",
ERE,
1 X / 3 7 8
39
sz
konusu deildir.''^
Burayakadar saylan ortak inanlara ilve olarak, b
tn Hint kkenli dinlerin, ferdin byle bir niha kurtulua
ulaabilmesi iin nerdikleri reetelerdeki benzerlie de
iaret etmek istiyorum. Her ne kadar her bir din sistemin
reetesiayrntlar ynnden farkl ise de, hepsi oru
haya
tveyoga egzersizlerini byle bir gayenin tahakkuku iin
zorunlu grmektedir. Bu da onlarn bir dier ortak inanc
veya
uygulamas olarak telkki edilebilir.
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
39/221
KARMA
ve TENASHN
MAHYET
ve B R B R Y L ELKS
A-
KARMANIN
ANLAMI
ve M A H Y E T
1 -Kavram Olarak
K a r m a
Karma terimi
Bat
dnyasma ilk defa, teozofisllerin'
18.yzyl sonrasndaki almalar sonucunda Hint dn
cesiyleilgili teknik bir terim olarak girmi; zaman ierisin
de gnlk dilde kullanlmaya balanmtr. lkemize de
onun.
Bat
dnyasndaortaya kan bu yndeki gelimele
rin bir yansmas olarak Hint sbjektif dncesi ile ada
Bat
teknolojisini uzlatrdklarn iddia eden yar mistik
baz dernek ve kurulularn^ yazl ve szl faaliyetleri so
nucundagirdii sylenebilir. Bu terim, aynen Bat'da oldu
u gibi bizde de nceleri sadece Hint dncesine ait eser
lerde, bu dnceye ait teknik bir terim olarak kullanlm
tr. Bugn ise, "karma" veya "karmik birikim" gibi ifadele-
l-Teosophy veya TheosophicalSociety.(}870yllarnda ilk
olarak
Hindistan'da
MadrasyaknlarndakiAdyar'daBayan Helena Blavatsky ve Colonel Olcott
tarafndan
kurulan mistik organizasyon. Hint dsijncesinin dier dnceler
den daha stn olduunu ve Tanr'nn
ancak
sezgisel
olarak
mistik yolla
idrak
edilebileceini savunan bu dnce ksa srede genilemi ve Hint dncesi
ninBat'dayaylmas ve tannmasnda nemli rol olmutur.Bu konuda geni
bilgi iin bkz.
Basham,
A . L . ,"Hinduism", The ConciseEnc yc .of Living taiths,
E d.R.CZaehner,
Great
Britain,1977,s. 217-254
2-
Metapsiik Tetkikler ve lm
Aratrmalar
Dernei (Ruh ve Madde
Yaylan),
MaharishiBirleik Alan Teknolojisi Dernei(TransandantalMeditasyon
Merkezleri),Dostluk Dernei ve benzerikurulular.
40
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
40/221
lO^RMAve
TENASHN
MAHYET veBRBRYLE LKS
41
rin konuma dilinde ve bilgisayar oyunlarmda yer almaya
balad grlmektedir. yle grnyor ki, muhtelif kl
trlere zg bu ve benzeri terimlerin kullanm alanlar,
ile
tiim alanmdaki ba
dndrc
gelimelerle birlikte hzla
geliecek
ve genileyecektir.
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
41/221
KARMA
NANCININ TENASH
NANCIYLA
LKS
din ibadet anlamnda kullanlma ve ferdin geleceini be
lirleyen ve samsara arkn
dndren
yegne mil*' olarak
nitelendirilmitir,
Onun Hint kutsal literatrnde daha ziyade "din ba
kmdan nemli eylem veya kurban treni" anlamnda kul
lanlmas,
baz dilcilerin onu, ngilizce "ceremony" kelime
sinin eanlamls gibi dnmelerine de yol amtr. Zira
bilindii gibi, ceremony terimi ngilizcede, "belirlenmi
kurallara gre icra edilen hareketler kombinezonu" anla
mn ifade eder ki, bu anlam da karma teriminde sakldr.^
X n c a kkarma ve ceremony terimleri, ilk bakta eanlaml
iki terim gibi grnyorsa da, karma terimi bu anlamn
tesinde Hint dncesinde bir inanc da ifade etmektedir.
Bunedenle onunanlamnn, ceremony teriminin ngilizce
de dellet ettii anlamdan daha mull olduu sylenebi-
Ur.
2-Karma ikinci olarak, birinci kta anlatlan irad f i i l
ler
ve davranlar sonucunda ortaya kan mistik g ve
ya
bunlarn
ruhta
braktklar manev etkiyi ifade eder.^"
Birinci anlamna nispetle daha az kullanlan bu ikincisini
en bariz ekilde Gita'nm u ibaresinde gryoruz: Sava
arabas srcs formundaki Krina, Arjuna'ya yleses
leniyor: " ...Herkes aresiz bir ekilde kendi karmasna ba
l
hareketlere srklenir."" Burada karma terimiyle kaste
dilen, din veya dnyev mahiyetteki herhangi bir eylem
deil, aksine ferdin u ana kadar iledii byle eylemler
sonucu oluan ve ferdi, u anda iinde
bulunduu,
kt
7- ERE,
VII/677;rnekiin bkz.BrihadarayakaUpaniad
(Brh.TJp.)
1,4,15;
MundakaUpaniad (Mun.Up.)
11,2-8;Bhagavad-gita
(Gita), III /5 ,V/7-8
8-Brh.Up.IV
.4.5-6;
Chandogya
Up.
V.IO; Katho
Up,XI.5.7; Gita,II.47,49
9-
ER,
Vin/262
10-
B.N.Singh,Dictionaryof Indian Philosophy(Dictionary), s.132;R.Das,
"The Theory
of
Ka r ma
and Its Difficulties" Quest 22
(1959),15-18,s.]8;
R.
Paudya,
Ind. Studies in Philosophy, s. 208
ll-Gita,III/5;
X V I I I / 6 0
42
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
42/221
KARMA ve
TENASHN
MAHYET veBRB RYLE LKS
43
durumlara
iten, gzle grlemez nitelikteki etkilerdir.
Yinemahiyeti itibaryla biraz farkl olmakla birlikte,
karma teriminin Caynizmde dellet ettii anlam da buna
ok
yakndr. Nitekim bu din sistemde karma. Tanrya bi
le
gerek olmakszn,
bilfiil
ortaya kma ve ferdin kaderini
belirleyebilmekudretine sahip gizli g eklinde yorumla
nr.
3 - nc olarak
karrna,
irad
fiiller ile sonular
arasndaki
ilikiyi dzenleyen ve lemdeki adaleti temin
eden bir prensip veya doktrinanlamnda kullanlmakta
dr. Buna gre iyi veya kt her irad
fiil,
zorunlu olarak
mahiyetine
uygun
bir sonu ortaya karacaktr.
Faili
ka
ytlayc
nitelikteki bu sonu belli bir sre kuvve hlinde
kaldktan sonra,
bilfiil
ortaya kar, yani
fail
zerinde ak
aetkisini gsterir.K a rm a ,ite byle bir sonucun zorunlu
luunu
ifade eden bir prensibe verilen isimdir. Bu anlam
itibaryla
o, fizikteki sebeplilik ilkesinin ahlk alandaki
uzants olarak veya determinizm eklinde anlalabilir.'^
Nitekim
W.Mohany, karma /
bir kimsenin mevcut stat
sn, onungemiteki fiilleri ve psiikzelliklerinceekilen
tohumlarn bir semeresi, gekcei de
bugn
sahip olduu
muz kiisel zelliklerin ve sergilediimiz davranlarn zo
runlu
bir sonucu olarak grem; fert ve toplum hayat ze
rinde belirleyici zellie sahip bir sistem eklinde
tarif
ederken"' byle bir anlaytan yola kmaktadr.
Dier
taraftan
k a r m a
teriminin, Hindistan'n din ve
kltrel hayatnda daha ziyade reenkarnasyon veya yeni
den dou kavramlaryla birlikte kullanld gznne
alndnda,onunbu ekilde anlalmasnn dier iki anla
mndan daha yaygn olduu sylenebilir. Ayrca
karma
1 2 - E R E ,
V I I / 6 7 4 ; ER,V I I I /2 62 ;S.D.Chatterjee-D.Datta, Introductionto
Philosophy,Calcutta,1984,s.l5; R.Paudya,a.g.e.,
s.208;
B.C.Sinha, Hinduism
and
Symbol
Worship,
Delhi,
1983,
s.l(
13- ER,
VI I I /2 62 ;Ayrca
bkz.
Chandogya
UpV,10.7;S.
Radhakrishnan,
Idealistic
View ofLife,London,
1947,s.275;
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
43/221
KARMA NANCININ
TENASH
NANCIYLA LKS
14-
rnek olarak bkz.K a r m a :The Universal Law of Harmony, Ed. Virginia
Hanson-Rosemarie Stewart,A
2uest
Book,
Illinous
(USA),1981;Annie Besant,
K a r m a ,
Theosophical Publication Society, 1985;Christmas Humphreys, Ka r ma
and Rebirth, London,1959
15-
Lawrence H. Davis, Theory of Action, New
Jersey,
1977, s.l5
baln tayan bir ksm makale ve kitaplarda sadece
kar
mann bu anlam zerinde durulmas da, bizim bu gr
mzn ne kadar isabetli ve onun bu anlamnn ne kadar
yaygn olduunu gsteren bir bakadelilolarak zikredile-
bilir.^
Biz ,
bir sistem veya inan olarak karmay nmzdeki
sayfalardaayrntl bir biimde ele alp incelemeyi dn
yoruz. Ancak bundan daha nce, irad fiil anlamndaki
karmann ortaya k ve eitleri zerinde durmann,
onun
Hint
din dncesindeki yerini ve anlamn kavra
mayayardmc olaca kanaatindeyiz.
2 - Fiil Olarak
K a r m a
a-Karmann Meydana
Gelii
Bilindii gibi, zahir birfiil veya eylem ya bir grev
duygusuyla veya karlalan bir durum
sebebiyle
irad
olarakya da bir refleks eklinde otomatik olarak ortaya -
kar.^^te karma terimigenelliklebu iki tr hareketten bi
rincisine, yani irad olarak
icra
edilenfiil veya eylem anla
mna gelir.Hint dncesine gre,
fizik
anlamdaki byle
bir
karmann oluumu ise en azndan merhaleyi ierir.
Birincimerhale, hazrlk dnemi olarak da isimlendirebi
leceimiz "prayoga"dr.Prayoga;niyet, yaplacak ii zihin
de tasarlama ve onun iin gereklTcfer btn n hazrlk
laryapma
gibi
fiilintahakkukuna kadar geen zaman ie
risinde olup biten her trl zihn ve beden faaliyetleri
kapsar. Sz gelimi, hrszlk yapmak isteyen bir kimsenin
44
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
44/221
KARMA
ve TENASHN MAHYET ve
BRBRYLE
LKS
45
onu dnmesi, plnlamas, girecei ev veya iyeri hak
knda bilgi toplamas, oraya nasl ve ne zaman gireceini
tasarlamas gibi
btn
n hazrlklaraprayogadenir.^''
Prayogaaamas, bilhassa karmann ahlk adan de
erlendirilmesinde byk neme sahiptir. nk Hint d
ncesine gre, din veya sekler nitelikteki her
trl
kar
mann iyi veya kt olarak nitelendirilmesi, slmda oldu
u gibi, tamamyla bu dnem iinde yer alan ve karmann
oluum srecinin balangc saylabilecek niyete bahdr.^^
Karmann
oluumundaki
ikinci merhale, Sanskritede
maula
karmapathadiye isimltrndirilen,onunbilfiilgerek
leme
aamasdr.'^ Yukardaki misalimize devam edecek
olursak bu aama, zaman asndan hrszn eve girmesiyle
balayan ve evden kyla son bulan sreci iine alr. Bu
aama, karmann ahlk niteliinin belirlenmesi asndan
birinciye gre ok nemli olmamakla birlikte, onun ta
mamlanmas ve oluabilmesi iin zorunlu bir merhaledir.
nc ve son merhale ise, Hint din ve
felsef
d
ncesinde
k a r m a
vipaka ve
k a r m a
phala gibi deiik
isimlerle anlan, hatta bazen sadece karma terimiyle ifade
edilen sonutur. Bakabir ifadeyle, karmann ilk iki safha
snn gerekletirilmesiyle ortaya kan sonutur. Prstha
olarak da anlan bu sonu, karmann tamamlanmasndan
hemen sonra yeni bir karma veya en
azndan
byle bir kar
mann prayoga aamasnn bii' paras eklinde ortaya
kabileceigibi,ruhtaveya egodauzunsre kuvve hhnde
kalarak,
daha
sonra semeresin; veren bir sonu da olabilir.
Yukarda rnek olarak verilen hrszlk olayndaki sonu,
16-
K.K.
Anand, Indian Philosophy,s.7-8;J.P.McDermolt,"
Ka r ma
and Rebirth
in EarlyBuddhism",
K a r m a
and Reljirth in Classical Indian
Traditions,
Ed.
W.D. O'Flahtery,Delhi, 1983,s.l88
17 -Niyetin Hint din dncesi vekarmanmahlk adan tasnifi hakknda
bkz.,Ebu Reyhan el-Birn, Albemni's India, s.62; F.Edgcrton,TheBegin
nings of Indian Phisophy, London,
1965,
s.
33v.d.
18-J .P. McDermott,a.g.m., s.188
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
45/221
KARMA NANCININ TENASH NANCH LA LKS
19-J.P.
McDermott,
ay
m yer
20-Gita, I I I / 1 9 ; X I / 5 5
21 -Brh.Up.I.4.17;
Mundaka Up.11,2-8
46
hrszn hemen yakalanp adalet nne karlarak cezasn
ekmesi
ekliyle olabilir yahut
onun
karlnn gelecekte
ki
yeni varolularda deiik ekillerde grlmesi de
muh
temeldir. Karmanm sonucunun hemen veya gecikmeli ola
rak semeresini vermesinde en nemli faktr,
onun
gerek
lemesineneden olan
arzunun
iddeti olmakla birlikte, icra
edilen karmann, Hint kkenli dinlerce byk
gnah
say
lan fiillerden olup olmamas da olduka nemlidir. iddet
liarzudan
kaynaklanan veya byk
gnah
saylan karma
lar
hemen veya ksa bir zaman sonra tesirini gsterirken,
bunlarn dndaki karmalar
uzun
sre olgunlamak iin
bekler ve daha sonra semeresini verir. Hinduizm ve Cay
nizme gre, sz konusu bu potansiyel tesirlerin
ruhta
uzun
sre saklanmalar sesin teyp kasetinde saklanmas gibi-
dir.^
Sonucu
ister derhal isterse gecikmeli olsun, bylece
tamamlanm bir karmann, ferdin geleceini olumlu veya
olumsuz olarak etkilemesi kanlmazdr. Nitekim Gita'ya
gre,
nefret, ehvet ve muhabbet gibi
arzulardan
kaynakla
nan karmalar ferdi, doum-lm emberine (samsara) s
rkler. Buna karlk temelinde byle bir
arzunun
bulun
mad, sonucu gznne alnmakszn icra edilen sattvika
trkarmalar ise, yine ayn kutsal metin tarafndan, kiiyi
mokaya (niha kurtulu) kavuturan yoldan biri olarak
kabul edilir ve karma-marga^olarak isimlendirilir.^"
Upaniadlara gre ise, bu sattvika \r karmalar
moka iin yeterli grlmemekle birlikte, kiinin manev
adan tasfiyesinde byk rol oyna r nk ferdi, yegne
kurtulu yolu olarak ne srlen jnana-margaya hazrla
yan karma-margadr.
Yani
ferdin bilgi ve tefekkr yolu
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
46/221
KARMA ve
TENASHN MAH YET
ve
BRB RYLE LKS
22-S.C.Bose, A Catechism of Hindu Dhama, s.37; K.K.Anand'n benzeri bir
karma tasnifinde drdnc grup olarak,"i:utsal metinlerce ynphas yasakla
nan
fiiller anlamndakinisidhajarmay"ilve ettiini gryoruz.
Bkz.K.K.Anand,
a.g.e.,s.316.
23-S.C.Bose, a.g.e.s.37,49; K.K.Anand,a.g.e.,s.315-316
24-K.K.Anand,a.g.e., s.315
47
olan jnana-margaya girebilmesi iin, karma-marga basa-
mamdan
gemesi
zorunludur.
Bundan dolay karma,
Upaniadlara gre moka iin zorunlu sebeptir, ancak ye
ter sebep deildir, denilebilir.
b - Karmann eitli Tasnifleri
Karma
teriminin, birbiriyle ilgili olmakla birlikte yu
karda sz edilen ayr anlamda kullanlmas, tabi ola
rak
onun
eitli tasniflerinin yaplmasna da yol amtr.
Karmanm Hint din ve felsef dncesindeki yerinin ve
ifade ettii anlamlarn
daha
iyi anlalabilmesine yardmc
olaca
dncesiyle bu tasniflerden bazlar
burada
ele
alnacaktr.
1 - S.C.Bose,
Hindu
din inanlaryla ilgili eserinde
karmay, "belli bir istek sonucu irad olarak yaplan
fiil
eklinde
tarif
ettikten sonra onu, nitya karma, naimijtika
karma ve kamya^arma olmak zere kategoriye ayrd
grlmektedir.^^ Sz konusu bu ifadelerin srasyla, Hin
du dinince her gn yaplmas zorunlu be ibadet (nitya);
doum,
lm ve evlenme gibi zel
durumlarda
yaplmas
gereken dinsel trenler (naimittika) ve belirli bir istein
gereklemesi iin yaplan dim tren^kmya) anlamlarna
geldikleri gznne almnca,^^ Bose'un, karma terimiyle
daha
ziyade din neme sahip irad fiilleri kastettii kolay
ca
anlalabilir.
2
- Karmann dier bir tasnifi srauta karma, smarta
karma ve pauranika karma cklindedir.^'' lk bakta he-
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
47/221
KARMA NANCININ
TENASH
NANCIYLA LKS
men grlecei gibi, karma terimi burada sritu, smriti ve
Puranalar ad verilen kutsal literatrde yeralaTSinemir
ve
yasaklar anlamnda kullanlmtr. Dolaysyla zikredi
len
tasnif
de din emir ve yasaklarn yer ald kutsal me
tinlere
gre yapirmtr.
3 - Karmayla ilgili nc
tasnif
de yledir: a -kayi-
ka karma_03edenfiiller);
b -
vacika karma^zl
fiUler);c -
manasikakarma^ihn fiiller). ^
Bu tasnifte ise, bizim
a
mzdan dikkat edilmesi gereken ikihususvardr.Birincisi,
burada karma terimine yklenen anlam, yukardaki an
lamlarndan daha genitir; zira ilk iki tasnifte sz edilen
karma terimi, sadece din neme sahip fiillere iaret eder
ken, burada o, dnyev karakterli fiilleri de kapsamaktadr.
kincisi,
bu
tasnif
karmann meneine gre yapld iin
onun
ahlk deeri konusunda bize hibir bilgi vermez.
stelik
sadece ahlka ait
fiiller
kastedilmedii iin, burada
sadece irad fiillerin sz konusu edildiini sylemek de
mmkn
deildir.
4
-Yoga ekolnde kabul edilen u karma tasnifinde
ise,onun
ahlk niteliinin esas alndn gryoruz. Buna
gre
karma yine
grupta
ele alnabilir: a^^usula
karm a
(iyi
fiiller);
b -kusala
k a r m a
(kt
fiiller); c
-avyakrita
kar
ma
(ne iyi ne de kt fiiller).^ Bunun yannda karmann
ahlk
nitelii esas alnarak yaplan bir baka
tasnif
de
punya,
apunyave aninnyaeklindedir.^'' Bu kavramlarn
ifade ettikleri anlamlar ise, srasyla akusala, kusala ve av-
yakrita ile ayndr.
Hint dncesine gre, bir karmann iyi veya kt
olarakdeerlendiriliindeki en nemli kriter, biraz nce de
belirttiimizgibi,
onun
ortaya kma neden olan arzu ve
25-K.K.nand7a g ^ ^ ^ ^
26-K.K.Anand,a.g.e.,s.117-118;S.N.Dasgupta,YogaPhilosophy, Delhi, 1979,
s.
32 0
27-
K.K.Anand,
a.g.e.,sll7-118
48
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
48/221
ICARMAve
TENASHN
MAHYET ve BRB RYLE LKS
49
stein
mahiyetidir. Buna gre, bencilhi n plnda tutan
ve kaynamda nefret, ehvet ve muhabbet gibi arzularm
bulunduu
karmalar kt, bencilce bir gaye tamayan,
daha ak bir ifadeyle, getirecei menfaat gznne aln
makszn icra edilen karmalar da iyi olarak telkki edilir.
te yandan karmann ahlk niteliini tespitle ilgili
bir
baka kriter ise,
onun
kutsal metinlere
uygun
olup ol
mamasdr. Buna gre, eer karma kutsal metinler tarafn
dan emredilen bir fiilise iyi, aksine bir emir veya yasan
inenmesi eklinde ise kt olarak kabul edilir. Buna kar
lk
esnemek, yrmek, kolumuzu kaldrmak vb. gibi
tabi olarak icra edilen irad veya gayri irad
fiiller
de av-
yakrita veya aninnya diye isimlendirilen nc gruba gi
ren fiillerdir.
5 - Sankhya ekolne gre yaplan karma tasnifi de
yledir: a - sattvika
k a r m a , ^ -
racasika
karma,
c - tamasi-
kak a r m a .Bu tasnifin tam olarak anlalabilmesi ise, byk
lde bu sistemin varlk anlaynn kavranmasna bal
dr.
Bilindii
gibi Sankhya dualist bir varlk anlayna sa
hiptir. Sankhya'ya gre topyelcn varlklemimanev cev
herpuruanm, avidya nedeniylemaddcevher prakriti ile
ilikiye
gemesi ve bylece meydana gelen tekml sonu
cunda olumutur. Bylebir iliki prakritinin sattva,
rajas
ve
tamas
ad verilen temel nitelii arasndaki mevcut
dengeyi bozar ve bunlar arasnda iddetli bir mcadele
balamasna neden olur. Bu racadelenin sonunda nesne
ler
olumutur. Bu nedenle lemdeki her varlk znde bu
temel zellii tar.Sattvikc,racasika ve tamasika olarak
isimlendirilen bu zelliklerden hangisi fiilin ortaya
k
esnasnda hkimse,fiilde o isimle anlr. Buna gre, sattvi
kakarma mahiyeti itibaryla iyi olmakla birkte, belU bir
arzu-istek sonucu meydana g(;lmedikleri iin
fail
asndan
-
7/25/2019 Ali hsan Yitik - Hint Kkenli Dinlerde Karma nancnn Tenash nancyla likisi
49/221
KARMA
NANCININ
TENASH
NANCIYLA
LKS
kaytlaycbir zellik tamayan karmalardr. Moka veya
nirvanaya ulam bir arahatm fiilleri bu kategoriye girer.
Racasika
karmalar ise, belirli arzu-istek sonucunda ortaya
ktklariin iyi veya kt karakter tayan ve
faili
kaytla
yc
fiillerdir. Tamasika ve tamas olarak anlan karmalar
ise,avidya veya maya nedeniyle ortaya ktklar iinmut
lak olarak kt ve yine kaytlayc nitelikteki karmalardr.
Buson iki karma nevi de sonular itibaryla kiiyi srekli
olarak samsara arkna iten karmalar olduklar kabul edi-
lir.2
6- Karmann burada zikredilmeye deer son bir
tasnif
ekli de prarabdha-karma^ancita-karma \;pkriyamana
veya
agamin-karmadr.
Hemen belirtmek gerekir ki, bura
da kullanlaTkarma terimi "genel veya din