монгол эмнэлэгийн онол lecture

Аюурведийн

анагаах ухаан

Ayurveda – the science of life - насны ухаан гэсэн утгатай санскрит үг. Аюурведийн анагаах ухаан нь эртний энэтхэгт үүсч хөгжсөн.

Ведийн өмнөх үе – (pre-vedic period)

Ведийн үе – (vedic period)

Ведийн дараах үе – (post – vedic period)

Вед (veda-knowledge, science-мэдлэг, ухаан санскрит)

Эм, эмчийн

тухай нэгэн

домогт

Газар дэлхий дээр хүн амьтан дөнгөж үүсч байсан эрт

цагт нэгэн уулын өвөрт Шидвү хэмээгч нь хүний оронд

анх төржээ. Тэднээс үр хүүхэд олноор төрж, шим

ертөнцийн хоол хомсдох төлөвтэй байгааг эцэг Шидвү

ажиглаад ховдог сэтгэлээр хэтэртэл идсэн тул машү (эс

шингэсэн) өвчин тусч гэнэ. Тэр үед өвчин зовлон, эм тан

аль нь ч гараагүй байсан тул арга барахдаа Барахма

(бярман) тэнгэрт хандахад тэрээр ус хандлан уулгаж

эмчилжээ.

Өвчний анхдагч – Машү

Эмчийн анхдагч – Барахма (бярман)Эмийн анхдагч – Буцалгасан ус МЭӨ XX-XIX Ригвед (Rig veda)

МЭӨ XV-XIV Атхарвавед (Atharva veda)

МЭӨ 1000-700 жил Аюурвед Дотор өвчин – Кая чикиста

Мэс засал – Шалья тантра

Хүзүү толгойд орших – Шалакья тантра

Хорыг анагаах – Агада тантра

Сэтгэцийн өвчин – Бхута видья

Хүүхдийн өвчин - Куамарабхртяа

Биеийн тамир – Расаяна тантра

Бэлгийн сулрал эмчлэх – Важа карана тантра

МЭӨ VII Чарака самхита – арга билэг, 3

махбод, 5 махбодын онол, оношилгоо, мэс засал

МЭӨ VI Сушрута самхита – мэс засал 300

гаруй арга, 120 орчим багаж

МЭӨ II-I Вагбхат “8 гишүүнтийн зүрхэн хураангуй”

МЭ II-III Хятад, Хан улс, Миндин хаан

Төвд оронд анагаах

ухаан хөгжсөн түүх МЭ VII Төвдийн Соронзонгомбо

хаан

МЭ VII Ландрам хаан, төвдийн

хуучин “Бон” шашин

МЭ VIII-IX Тисрондэбзан хаан

дахин сэргээсэн. Энэтхэг, Хятад,

Балба, Монгол, Перс, Хотон

үндэстний эмч нарын чуулга

уулзалт

Их Ютиг Ёндонгомбо. Төвд оронд

манба дацан байгуулагдаж эхэлсэн.

PATRON KING VI: KING

TRISONG DEUTSEN

XVI Төвд, Сурхарвалодойжалбо, “Мэбошаллүн-Дээдсийн чухал сургаал”

XVII дарам манарамба Лувсанчойдиг, “Номлохүйн үндэсний мод тавих ёсыг сайтар номлосон алтан хатгуур”

XVII-XVIIIДэсрид Санжаажамц, “Хөх биндэръя”, “Увидасын үндэсийн нэмсэн арга”,

XVII-XVIII Данзанпунцаг, “”Болор бөмбөлөг,”Болор эрх”

Монголын уламжлалт анагаах ухааны түүх МЭӨ II Хятад ау-ы “Нейжин” сударт Хүннүчүүдийн

эмчилгээний аргыг дурдсан.

1. XIII зуунаас өмнөх – ардын эмнэлэгийн үе

2. XIII-XV зуун – уламжлалт анагаах ухаан нэвтэрч эхэлсэн үе

3. XV-XX зуун – уламжлалт анагаах ухаан бүрэлдэн тогтож, хөгжсөн үе

4. 1924 хойш – барууны анагаах ухаантай хамт хөгжсөн үе

МЭӨ II-I Хүннү

Сяньби ханаж, төөнөх

МЭ VII зуун Бигүдэй, Баяхай, эвэр соруул, хатгуур

МЭ VIII-IX Уйгар, ардын уламжлалт эмнэлэг өргөжин хөгжсөн

XIII-XIV зуун Хүсэхүй, “Идээ ундааны жинхэнэ товч”

XIV зуун Садамис, “Билэгт хулсан танхимын туршлагат жор”

XIV зуун Хутайбилэг, “Арван дөрвөн сувгийг бадруулах”

XV зуун Алтай, “Рашааны зүрхэн найман гишүүнт нууц

увидасын үндэсний язгуурын үндэсний далд утгын тайлбар”

1662 он ламын гэгээн Лувсанданзанжанцан, манбадацан,

Баянхонгор

XVII-XVIII Гомбожав, “Номлохүйн үндэсний тайлбар”

XVIII зуун Сүмбэ хамба Ишбалжир, “Рашааны цагаан шүүдэр”

XVIII-XIX цахар гэвш Лувсанчүлтэм, “Эм таних ухаан”

XIX зуун Жамбалдорж, “Нүдний үзэсгэлэнт чимэг”

XX зуун Чойжамц, “Маш гайхамшигт хуримын сан”

зуунзуун

Àðãà áèëãèéí

ñóðãààë

Òîäîðõîéëîëò

Áàéãàëü åðòºíö äýõ þìñ

¿çýãäë¿¿äèéí îðøèí òîãòíîõ, õºãæèë

õºäºë㺺íä îðîõ, ìºõºæ óñòàõ åðºíõèé

ç¿é òîãòëóóäûã, þìñ ¿çýãäëèéí

äîòîîäîä àãóóëàãäàæ áàéõ ýñðýã

òýñðýã òàëóóäûí õîîðîíäûí õàðèëöàí

òýìöýëäýõ, õàðèëöàí íýãäýëòýé áàéõ,

áèå áèåý ¿ã¿éñãýõ çýðýã îëîí òàëò

õàðèëöààí äýýð ò¿øèãëýäýã.

Àðãà Áèëèã

• Õºãæèë,

õºäºë㺺íòýé

•Èäýâõòýé

•Õ¿ òýé

•Ýåðýã

•Õºãæèë,

õºäºë㺺íã¿é

•Èäýâõã¿é

•Õ¿ ã¿é

•Ñóë

Àðãà

Íàð Ãàë

Áèëèã

Ñàð

Óñ

Àðãà

Çóí ªäºð

Áèëèã

ªâºëغíº

Àðãà

Ýðýãòýé Õºãæèë

Áèëèã

Ýìýãòýé

̺õºë

Àðãà

Õ¿ òýé Äýýä

Áèëèã

Õ¿ ã¿é Äîîä

Àðãà áèëãèéí õîîðîíäûí õàðüöààíû

çàð èìÁèå, áèåý ò¿øèãëýí îðøèæ íýã íü

íºãººãºº íºõöºëä¿¿ëýõ çàð èì

Õàðèëöàí áèå, áèåý àãóóëàõ çàð èì

Õàðèëöàí áèåäýý øèëæèõ çàð èì

Áàéíãà çºð èëäºí áèå áèåý ¿ã¿éñãýõ çàð èì

Õàðèëöàí áèå áèåý õÿçãààðëàõ çàð èì

Õàðüöàíãóé òýíöâýðò õàðüöààíä îðøèõ çàð èì

Õÿçãààðã¿é õóâààãäàõ çàð èì

Õ¿íèé áèåèéí òîäîðõîé õýñã¿¿äèéã

ÀÁ – ò òºðºëæ¿¿ëýí ¿çäýã

Àðãà Áèåèéí

äýýä

òàë

5 öóë Öóñíû

ñóäàñØàð

ìàõáîä

Ýð

ñóäàñíû

ëóãøèëò

Áèëè

ã

Áèåèéí

äîîä

òàë 6

ñàâ

Öàãààí

ñóäàñ

Áàäãàí

ìàõáîäÝì

ñóäàñíû

ëóãøèëò

2.ªâ èí ç¿éí ñóäëàëä:

ÀðãàÕàëóóí ìºí

àíàðòàé

ºâ èí

Øàðûí

ºâ èí

Áèëèã

Õ¿éòýí ìºí

àíàðòàé

ºâ èí

Áàäãàíû

ºâ èí

3.ªâ íèéã îíîøëîõîä:

Àðãà

Õàëóóí

ºâ íèé

øèíæ

òýìäýã

Õàëóóí

ºâ íèé

ñóäàñíû

ëóãøèëò

Õàëóóí

ºâ íèé

øýýñíèé

øèíæ

Áèëèã

Õ¿éòýí

ºâ íèé

øèíæ

òýìäýã

Õ¿éòýí

ºâ íèé

ñóäàñíû

ëóãøèëò

Õ¿éòýí

ºâ íèé

øýýñíèé

øèíæ

ªâ íèéã ýì ëýõýäªâ òýé õ¿íèé áèå äýõ òýíöâýð íü

àëäàãäñàí ÀÁ – èéã

òýíöâýðæ¿¿ëýõèéí òóëä õýò

àðâèäñàíûã ýñðýã ç¿éëýýð íü äàðàõ,

äóòóóäñàíûã íºõºõ çàð èì

áàðèìòëàíà.

Îäîí çóðõàé

Õàð çóðõàéí 5 ìàõáîäèéí îíîë

Îäîí çóðõàé Õàð çóðõàé

• øîðîî

• óñ

• ãàë

• õèé

• îãòîðãóé

• øîðîî

• óñ

• ãàë

• ìîä

• òºìºð

Îäîí çóðõàéí 5 ìàõáîäèéí

îíîë

¹ Òºðºëæ¿¿ëýãäýõ¿¿í Øîðîî Óñ Ãàë Õèé Îãòîðãóé

1 Áèëýã àíàð Áèåèéí 3

ìàõáîä

áàäãàí øàð õèé Á¿ãäýä

ò¿ãíý

2 Ø¿òýýíýýð

òºðºëæ¿¿ëýõ

5 öóë Äýë¿¿ Áººð Ýëýã Óóøèã Ç¿ðõ

6 ñàâ Õîäîîä Öºñ Öºñ Îëãîé Ãýäýñ

Ñàìøè

3 Ãàðëûí

¿¿äíýýñ

òºðºëæ¿¿ëýõ

Áèåèéí

á¿ðýë-

äýõ¿¿í

ßñ, ìàõ Öàãààí

ñóäàñ,

òàðõè,

øàð óñ

Óì

ñóäàñ,

öóñ

Ìýäðýë,

àìüñãàë,

àìüñãà

- ëûí õèé,

òºâ

ñóäàñ

Ãàäàð

ñóäàñ,

õºíäèé

çàé,

çàâñàð

5 ýðõòýí Õàìàð Õýë Í¿ä Õ¿ðýëöý

- õ¿¿í

èõ

5 ýðõòý -

íèé îðîí

¯íýð Àìò Ä¿ðñ Õ¿ðýëöý

ã-äýõ¿¿í

Äóó

5 ìýäðýë ¿íýðëý -

õ¿é

Àìòëà-

õóé

Ä¿ðñ

õàðàõóé

Õ¿ðýëöý

-

õ¿é

Ñîíñî-õóé

6 àìò 5 ìàõáîä

Àìòëàã Øîðîî –óñ

Èñãýëýí Ãàë – øîðîî

Äàâñëàã Ãàë – Óñ

Ãàøóóí Óñ – õèé

Ãîøóóí Ãàë – õèé

Ýõ¿¿í Øîðîî – õèé

Õàð çóðõàéí 5

ìàõáîäèéí îíîë

ÕÇÒÌ Àìòûí 5

òºðºë

5 ºí㺠5 ¿éë Áàéãàëèéí

5 íºëºº

Ç¿ã

èã

Óëèðàë

Ìîä Èñãýëýí Íîãîîí Òºðºõ Ñàëõè Ç¿¿í Õàâàð

Ãàë Ãîøóóí Óëààí Õºãæèõ Õàëóóí ºìíº Çóí

Øîðîî Àìòëàã Õ¿ðýí ººð ëºã-

äºõ

Õóóðàé Äóíä Çàâñðûí

óëèðàë

Òºìºð Ãàøóóí Öàãààí Õºãøðºõ Õóóðàé Áàðóóí Íàìàð

Óñ Äàâñëà

ã

Õºõ Óñòàõ Õ¿éòýí Õîéä ªâºë

ÕÇÒÌ Öóë Ñàâ 5

ýðõòýí

Áèåèéí

á¿ðýëäý-

õ¿¿í

Ñýòãýë

õºäëºë

Ìîä Ýëýã Öºñ Í¿ä Ìàõ Õèëýãíýõ

Ãàë Ç¿ðõ Ãýäýñ Õýë Ñóäàñ Áàÿðëàõ

Øîðîî Äýë¿¿ Õîäîîä Óðóóë Õîëáîã ýä Áîäëîãî-

øðîõ

Òºìºð Óóøèã Îëãîé Õàìàð Àðüñ, ¿ñ Óéòãàðëàõ

Óñ Áººð äàâñàã èõ ¿ñ Àéõ, àéäàñ

Ç¿ðõ ãýäýñ

Ýëýã öºñ Äýë¿¿ õîäîîä

Áººð, äàâñàã Óóøèã, îëãîé

Ãàë

ØîðîîÌîä

Óñ ÒºìºðÕ¿¿

ÓÀÓ – íä одон зурхайн 5

махбодын үйл ажиллагааг хураангүйлан

хий, шар, бадган 3 махбодоор

төлөөлүүлэн авч үздэг. Õèé, шар, бадган

3-ын мөн чанарууд харилцан адилгүй ч

шүтэн барилдахын эрхээр харилцан нэг

нэгэндээ шүтэн оршино.

Бадган

шороо

ус

Шар

гал

Хий

хий

Õèé ìàõáîäБиеийн 3 махбод тус бүрийн дотоод мөн

чанараас нь шалтгаалсан өвөрмөц шинж

чанарыг нь махбодын билэг чанар гэнэ.

1. Хөнгөн

2. Хөлбөрөнгүй

3. Ширүүн

4. Сэрүүн

5. Нарийн

6. Чийрэг

Õèéí ìºí àíàð:

Õàëóóí õ¿éòýí õî¸óëàíä íü

ò¿øèãëýäýã áºãººä õàëóóíòàé

íºõºðëºâºë øàòààõûí íºõºð,

õ¿éòýíòýé íºõºðëºâºë

öàðöààõûí íºõºð, òèéìýýñ õèé

íü õàëóóí áèø, õ¿éòýí áèø

òýãø àíàðòàé

Õªíãªí

Õөнгөн áилэг анарûí

íºëººãººð ÿðèõ, äóóëàõ,

á¿æèãëýõ, ÿâàõ, ã¿éõ,

õàðàéõ çýðýãò äóðòàé,

õºäºë㺺í íü øàëàìãàé, íîéðîíä

ñýðãýã.

Õªëáªðªíã¯é

íîéðîíä ñýðãýã, òýñâýð, òýâ ýýð

ìóóòàé, ìàðòàìõàé, áîäîë ñàíàà

íü òîãòâîðã¿é, íýã ãàçàð óäààí

ñóóæ àääàãã¿é.

Õèé ºâ íèé ¿åä ºâäºëò íü

òîãòâîðã¿é, ýíä òýíä õýñ õýðæ

ºâääºã øèíæ èëýðíý.

Øèð¯¯í

àðüñ íü òîñëîãã¿é, õóóðàé,

øèð¿¿âòýð.

Õèé ºâ íèé ¿åä õýë, àðüñ

øèð¿¿í

ªâ íèé ÿâö íü øèð¿¿í

áàéäàã.

Ñýð¯¯í

Áýýðýã áàéíà

ªâ èí: õ¿éòýí,

ñýð¿¿í íºõöºëººð

õÿëáàð õºäºëäºã.

Íàðèéíßìàð íàðèéí í¿õ,

ñ¿âýýð íýâòýð ã¿éäýã

Õèé ºâ íèé ¿åä ºâäºëò

íü òîãòâîðã¿é, ýíä òýíä

õýñýæ, õýðæ ºâäºíº.

èéðýã

õýâëèé èéðýã

àìàð

òóóëãàääàãã¿é

Õèé ìàõáîäèéí àíãèëàë

Åðºíõèé õèé-сүүж бэлхүүсийг түшиглэн биеийн доод хэсэгт

Òóñ á¿ðèéí õèé: Àìü áàðèã

Äýýø ã¿éã

Ãàë òýãøèòãýã

Ò¿ãìýë ã¿éã

Óðóó àðèëãàã

Ãàäàð õèé

Äîòîð õèé

Õèéí îðøèõ îðîíÀìü áàðèã

Äýýø ã¿éã Ò¿ãýí ã¿éã

Ãàë òýãøèòãýã

Óðóó àðèëãàã

Õèéí ã¯éöýä õýìæýý

Äàâñãààð ä¿¿ðýí

Õèéí ã¿éõ ìºð

Åðºíõèé

Òóñ á¿ðèéí

Åðºíõèé ã¿éäýë:

ÿñ, èõ, õ¿ðýëöýõ¿é, ç¿ðõ, îëãîéä

Àìü áàðèã õèé: òàðõèíààñ äîîø

õîîëîéã äàìæèí ºâ ¿¿íèé àðààð

Äýýø ã¿éã : ºâ ¿¿íèé îð ìîîñ:

Äýýø: õîîëîé òºâºíõººð äàìæèí: õýë,

õàìðààð

Äîîø: õ¿é õ¿ðòýë ã¿éíý

Ò¿ãýýìýë ã¿éã : ç¿ðõíýýñ á¿õ

áèåýð ò¿ãýíý

Óðóó àðèëãàã : õîøíîãîíîîñ îëãîé,

äàâñàã, íóóö, ñàìñý, ãóÿíû äîòîð

òàëààð èãëýí ã¿éíý.

Õèéí ¯éëäýëÅðºíõèé: áèåä íèéòýä íü ò¿ãýí

òàðõàíà. Àìüñãàë àâàõ, ãàðãàõ, öóñûã ò¿ãýýõ, áàäãàí, øàð

2 – ûí õàðüöàíãóé òýíöâýðèéã çîõèöóóëàõ, ýðõòýíèé ìýäðýëèéã òîäðóóëíà.

Òóñ á¿ð:

• Àìü áàðèã : èäýý óíäààã çàëãèóëàõ, àìüñãàëàõ, íàéòààõ, õýõð¿¿ëýõ, îþóí áîëîí ýðõòýíèéã òîäðóóëàõ, ñýòãýëèéã òîãòâîðòîé áîëãîõ

• Äýýø ã¿éã : ¿ã ÿðèóëàõ, àëèâàà ç¿éëä

õè ýýí øàìäóóëàõ, ìýäðýõ¿éã òîäîðõîéëîõ

¿¿ðýãòýé.

• Ò¿ãýí ã¿éã : Á¿õ áèåýð ò¿ãýí ã¿éæ,

ýðãýõ, òàâèõ, àâàõ, õóìõèõ, æèéõ, í¿äýý

íýýõ, àíèõ ¿éë

• Ãàë òýãøèòãýã : õîäîîäîíä îðøèíî, ãýäýñ

äîòîð á¿õýíä ã¿éæ, èäýý óíäààã òóíãàëàã

öºâä ÿëãàðóóëíà, øèíãýýíý

• Óðóó àðèëãàã : îëãîé, äàâñàã, íóóö,

öàâèíû äîòîð òàëààð ã¿éæ, äóñàë, öóñ,

áààñ, øýýñèéã ãàðãàõ, õîðèãëîõ,

íÿðàéëàõ ¿éëèéã ã¿éöýòãýíý.

Øàð ìàõáîäÁèåèéí èë èéã ¿¿ñãýæ, õîîëûã бîëîâñðóóëíà.

Õàëóóí

õóðö

òîñëîã

õºíãºí

¿íýðëýã

íîéòîí

ñóóëãàõ 7 áèëýã àíàðòàé.

Øàðûí ìªí àíàð

Õàëóóí ìºí àíàðòàé

Õàëóóí ºâ íèé ¿íäýñ

ñóóðü áîëäîã

Õ¿éòýí ýì çàñëààð

àíàãààãääàã

Õàëóóí

Áìá.ä èë ¿¿ñãýõ, èäýý

óíäààã áîëîâñðóóëàõ

¿éëäýëòýé

ªâ. àíàðòàí: àìàðõàí

ºëñºõ, óíäààñàõ,

õàëóóöàõ îíöëîãòîé.

Õóðö

ªâ. àíàðòàí: èë¿¿

õóðö ààøòàé.

ªâ èí: Õóðö ÿâöòàé

Òîñëîã

ªâ. àíàðòàí: í¿¿ð,

àðüñ, øàð óñíû ñ¿â

òîñëîã áàéíà.

Õªíãªíªâ. àíàðòàí: äýýø

õººðºíã¿é (öóñ äýýø

àãñàìòãàé, õàìðààñ

öóñ ãàðíà), ò¿ðãýí

øàëàìãàé

õºäºë㺺íòýé.

¯íýðëýã

Áèåèéí õºëñ, ºòãºí,

øèíãýí, àì íü èõ

¿íýðòýé áàéíà.

Ñóóëãàõ

Õýâëèé 纺ëºí,

àìàðõàí òóóëãàõ

¿éëäýëòýé.

Íîéòîí

Èõ õºëðºìòãèé

áîëîõ, ñóóëãàõ

øèíæ èëýðíý.

ÀíãèëàëÅðºíõèé øàð – өрцөнд түшиглэн хүйс, зүрх 2-ын

завсарт болон цулаас элэг, саваас цөс, тамираас цус,

хирээс хөлсөнд оршино.

Òóñ á¿ðèéí øàð:

Øèíãýýã

ªí㺠óðâóóëàã

Á¿òýýã

¯ç¿¿ëýã

ªí㺠òîäðóóëàã

Îðøèõ îðîí

Ç¿ðõ – á¿òýýã

Í¿ä - ¿ç¿¿ëýã

Ýëãýíä - ºí㺠óðâóóëàãÕîä, ãýäýñ – øèíãýýã

Àðüñ – òîäðóóëàã

Øàðûí ã¯éöýä õýìæýý

ªºðèéí õóóõíàãààð íýã ä¿¿ðýí

Øàðûí ¿éëäýëØèíãýýã : èäýýã øèíãýýõ,

áèåèéí èë èéã íýìýãä¿¿ëíý.

ªí㺠óðâóóëàã : ýëãýíä îðøèæ, ñóäñààð àìæèí èðñýí èäýýíèéòóíãàëãèéã öóñ áîëãîæ, òàìèðûã íºõºí òºëæ¿¿ëíý

Á¿òýýã : ñýòãýëèéã

òîãòâîðæóóëàí, óðàì çîðèã

îþóíûã õóðöàòãàíà

¯ç¿¿ëýã : õàðààíû

ìýäðýëèéã ñàéæðóóëàí, ºíãº

ä¿ðñèéã ÿëãàðóóëàí

õàðàãäóóëíà

ªí㺠òîäðóóëàã : àðüñíû

ºíãèéã ¿¿ñãýíý

Áàäãàí ìàõáîä

Íóñ, öýð, ñàëñ, äîòîð èéãèéã

áèé áîëãîõ, áèåèéã èë ã¿é õ¿éòýí

áîëãîõ, áîäîë îþóíûã òîãòâîðòîé

áîëãîõ ¿éëäýëòýé.

Õ¿íä, õ¿éòýí, òîñëîã, ìîõîî,

纺ëºí, áàò, íààëäàìõàé 7 áèëýã

àíàðòàé

Áàäãàíû ìªí àíàð

Õ¿éòýí ìºí àíàðòàé

Õ¿éòýí ºâ èíã ¿¿ñãýíý

Õàëóóí àíàðòàé ýì

çàñëààð àíàãààãääàã

Õ¯íä

Õºäºë㺺í ààæèì, óäààí,

áèå íü õ¿íä áîëäîã.

Áàäãàí ºâ íèé ¿åä áèå

íîçîîð õ¿íäýðäýã, õºë, äîîä

áèå õ¿éò îðãèíî

Õ¯éòýí

Áèå öàéâàð, ñýð¿¿í,

ìàõëàã áàéäàã

Õîäîîäíû ãàëûí òë áóóð ,

õîîëíû øèíãýýëò ìóóäíà

Òîñëîã

Òàðãàëàõ õàíäëàãàòàé

áîëäîã

Ìîõîî

Õºäºë㺺í íü áîéòîãäóó áîëíî

ºâ íèé õºãæèë, ýäãýðýëò

óäààøèð àðõàãøèõ

øèíæòýé áîëíî

Ǫªëªí

Àðüñ íü áóëáàðàé

纺ëºí, çàí òºëºâ íü

ýåëäýã, 纺ëºí áàéíà

ÁàòÁîäîë ñàíàà õàðüöàíãóé

òîãòâîðòîé, öýýæèëñýí ç¿éëýý

õÿëáàð ìàðòäàãã¿é, õºäºë㺺í íü

ààæèì, òýñâýð òýâ ýýð èõòýé

ªâ èí àðõàãøèõ øèíæòýé áàéíà

Íààëäàíãóé

Õîäîîäíû ñàëñ áèé áîëãîõ,

¿åí¿¿äèéã ãóëãàìõàé

áîëãîíî.

Öýð, íóñ çýðýã ñàëñàìõàé

ç¿éëñ èõýñäýã

Àíãèëàë

Åðºíõèé – тархинд шүтэн өрцнөөс

дээш болон ходоодонд оршино.

Òóñ á¿ð:

Ø¿ò¿¿ëýã

ßëçëàã

Õàíãàã

Áàðèëäóóëàã

Àìñóóëàã

Îðøèõ îðîíÒàðõè - õàíãàã

Õýë – àìñóóëàã

ªâ ¿¿ - ø¿ò¿¿ëýã

Õîäîîä – ÿëçëàã

¯å – áàðèëäóóëàã

Áàäãàíû ã¯éöýä õýìæýý

3 áèò¿¿

¯éëäýë:Îþóí óõààíûã áàòàòãàíà, íîéðûã

õ¿ðãýíý, ÿñ, ¿å¿¿äèéø õîëáîí

áàðèëäóóëíà, òýñâýð, òýâ ýýðòýé

áîëãîíî, ñýòãýëèéã óóæóó áîëãîõ,

áèåèéã òîñëîã, 纺ëºí, öàéâàð ºíãºòýé

áîëãîíî.

Òóñ á¯ðèéí ¯éëäýëØ¿ò¿¿ëýã Áóñàä 4 – òºº ò¿øèã áîëæ,

èéãò¿¿ëíý

ßëçëàã Èäýý óíäààã ÿëçàëæ, 纺ëð¿¿ëíý

Õàíãàã Àìòëàõ ìýäðýìæèéã èõýñãýíý

Àìñóóëàã ¯çýõ, ñîíñîõ, àìòëàõ, õ¿ðýëöýõ,

¿íýðëýõ 5 ìýäðýìæ, ñýòãýë

õàíàìæèéã ¿¿ñãýíý

Áàðèëäóóëàã ßñ ¿åèéã õîîðîíä íü áàðèëäóóëæ,

æèéõ, õóìõèõ õºäºë㺺í õèéõýä

õÿëáàð áîëãîíî