10 р ангийн хичээл

ХИЧЭЭЛИЙН СЭДЭВ:

• Ф. Петрарка

• У. Шекспир нарын

сонетууд

ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛГО:

Яруу найргийн өргөн дэлгэрсэн

төрлийн нэ болох сонетыг үүсэл

хөгжлийг мэдэж, Ф. Петрарка, В.

Шекспир нарын уран бүтээлтэй

танилцаж, шүлгийн холбоцыг

тайлбарлах

ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛТ:

Сонет, түүний төрөл

Петрарка түүний сонетууд

В. Шекспир, түүний сонетууд

СОНЕТ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

Сонет нь Итали хэлнээ “бяцхан дуу,

дуулал” гэсэн утгатай аж.

Арван дөрөвт буюу 14 шад шүлгээс бүтэх

гүн ухааны шүлэг юм.

Сонетын гурван хэлбэр байдгаас

Италийнх хамгийн алдартай.

2. Англи буюу Шекспирийн

Эхний гурван дөрвөн мөртөд

асуудлаа илүү дэлгэрэнгүй

гарган ирж харин төсгөлийн

хоѐр мөртөд хурдан товч

хариулт өгдөг.

СОНЕТИЙГ ЕРӨНХИЙД НЬ

1. Итали буюу Петраркын

Эхний найман мөрөнд асуудлаа

дэвшүүлж эсвэл хуваалцаж,

дараагийн зургаан мөртөд

түүнийхээ тайлал, хариултыг

гаргадаг.

3. Спенсерийн

Англи соннеттэй ижил

бүтэцтэй, сүүл холболтоороо л

ялгарна хэмээн гурав хуваадаг.

Сонет нь магадгүй шүлгийн хамгийн

түгээмэл тархсан, олон хүний мэддэг

бүтэц юм. Үүнийг анхлан бий болгосон

шүлэгчийг яах аргагүй Петраркатай

холбож үздэг. Сонетийг тэрээр санаачлан

бичсэн бол Шекспир алдаршуулсан

гавъяатайг дурдах нь зүйтэй. Мэдээж

хэрэг үүнд үндсэн гурван төрлийн

сонетийн нэг нь болох Спенсерийг бас

дурдах хэрэгтэй болов уу.

ИТАЛИЙН СЭРГЭН

МАНДАЛТЫН ҮЕИЙН УТГА

ЗОХИОЛЫН НЭРТ

ТӨЛӨӨЛӨГЧ, ЯРУУ НАЙРАГЧ

(1304-1374)

Ф. ПЕТРАРКА У. ШЕКСПИР

АНГЛИЙН АЛДАРТ ЖҮЖГИЙН ЗОХИОЛЧ, ЯРУУ

НАЙРАГЧ (1564-1616)

Гэрэлт харц чинь над дээр туссан

Тэр агшин, тэр нэгэн өдрийг

Гэгэлгэн тэр л улирал, тэр нэгэн жилийг

Гэгээн дурсгалт газраа талархан дурсму

Анхны тэр салшгүй амтат шаналан

Аглаг зүрх рүү минь онилсон нум

Алдалгүй оносон сумны исэргээн

Аяа, тэр мэргэн харваачийг магтан дуулму

Хайртай түүнийгээ харахын төдийд л

Дуудъя гэтэл догдлон хоолой чирчирмү

Хамгийн сайхан тэр л нэрийг бахдан шивнэмү

Найртай үгсийг түүндээ л гэж цуглуулан

Дуу гаргах, шүүрс алдахдаа ч хэмнэн хямгадму

Цөмийг нь ботилж, өлмийн чинь дор дэлгэмү

- Зургаат шүлэгт

төгсгөж буй гол утга

санааг задлан

ярилцаарай

- Шүлэгт “Мэргэн

харваач” гэж хэнийг

хэлсэн бэ?

Ф. Петраркын сонет нь 1 наймт /2

дөрөвт/, 1 зургаат шүлгээс бүрдэх

бөгөөд наймт шүлэгтээ санаа

бодролоо гаргаж байгаад дараа нь

гэнэт эргэлт хийж, зургаат шүлэгтээ

утга санаагаа төгс болгодог.

Аялгуут бүсгүй минь, чамайг төгөлдөр хуур тоглохуй

Аз жаргалаар эгшиглэгч модон даруулын дээгүүр

Савхан хурууд чинь бүжихүй, чавхдас уянгалахын аясаар

Сайхан бэлхүүс чинь гунхалзахуй, чих дүлийрэх мэт ээ.

Энхрий турьхан гарын чинь ялдам гоод хүрэлцэн

Эгшиг цацлах хаан хуурт ямар их атаархана вэ!

Гэнэт чи минь ичингүйрэн тоглохоо больсны дараа

Гэрэлтсэн тэдгээр даруулд золгүй уруулаа хүргэх минь !

Үхмэл модыг амьд уруулаас ч жаргалтай болгогч

Үелзсэн уран хөдөлгөөнт энэ л шидэт гарт чинь

Үргэлж өртөх тавилантай хөгжмийн дагуу болчихвол үлдсэн бүх

Амьдрал минь хөөр баяраар гийх сэн

Азтай хөгжүүн даруулд гараа ахиад хүргээч.

Амтат уруулаа надад ганцхан удаа өгөөч.

Шекспирийн сонет дөрөвт шүлэг

болгондоо нэг нэг санааг хэлэх

бөгөөд эдгээр санаа нь бие биеэсээ

урган гарч, эцэст нь бүхэл сэдэл,

сэдэв, аялгуу зэрэг нь төгсгөлийн хос

уянгадаа очиж зангидагдаж, учиг

шингээсэн байдаг.

Дөрөвт шүлгүүдийн санааг

жагсаан бичээрэй.

Эдгээр санаагаа сүүлийн хоѐр шүлэг

буюу хос уянгад хэрхэн зангидсаныг

ажиглан тайлбарла.

Энэ шүлэгт бүсгүй хүний гоо

сайхныг хэрхэн дүрсэлсэн байна вэ?

БАДАГЛАЛ ЗҮЙ ХОЛБОЦ

Шүлгийн айзам хэмнэлийг бүрдүүлж

байдаг гол зүйл нь холбоц юм. Шүлгийн

холбоц гэдэг бол нэг ѐсондоо уншихын явцад

сонсогдох авианы цуурай бөгөөд яруу

найргийн уламжлалт хэлбэрүүдэд энэхүү

цуурайг авианы ижилслээр бүтээдэг. Орос,

франц, англи, герман зэрэг европ дахины

шүлгийн ѐсонд сүүл холбодог бол монгол

шүлгийн ѐсонд толгой холбоц зонхидог.

Холбоцыг байрлалаар нь зэрэгцээ хоѐр шадыг холбосон зэрэгцэх холбоц /АААА эсвэл ААББ/ъ

1 ба 3- р шад, 2 ба 4- р шадыг ижилсүүлэн холбосон салаавчлах холбоц /АБАБ/

1 ба 4- р шад, 2 ба 3- р шадыг тус тус ижилсүүлэн холбосон хаших холбоц гэж ялгаж болно.

Сонетийг үндэслэгч Петрарка хэн бэ? Флоренцийннотариатчийн хүү залуу Франческо 1304 онд амьдралынхаагарааг хууль эрх зүй судлаж эхэлсэн боловч эцэг нь улстөрийн хэргээр Өмнөд Франц руу цөлөгдснөөр үгүйрэнхоосорч, санаваартан болсон байна. 30 насандаа тэрээрхэдийнэ алдартай шүлэгч болсон байна, тиймээс ч баатар, хүндлэл хүлээсэн хүнийг лаврын навчин титмээр шагналагэртний уламжлалыг сэргээн Ромын сенатор түүнийг“шүлгийн хаан”-аар өргөмжлөн титэм зүүж өгсөн байна. Гэхдээ энэхүү шагнал нь түүний нэр хүндийн ердөө өчүүхэнхэсэг. Петраркын нэр Лаурагийн тухай түүхийг байнгадагуулж явдаг аж. Лаура бол Петрарка олон жилийн туршидшүлэг найраглалаа зориулан Итали хэлнээ бичсэн бүсгүйюм. Тохиолдлоор ч гэж болох бөгөөд тэрээр дотносохталаар ямар нэгэн оролдлого хийж байгаагүй юм. Түүнийбичсэн шүлгийг зарим судлаачдын ангилснаар Лаурагмагтсан, Лаура эсвэл бүр төвийг сахьсан хэлбэрээр бичсэнуран зохиолын олон тооны зориулалт бүтээл гэж үздэг.

Хэрвээ Лаура Петраркын гэргий

байсан бол тэрээр амьдралынхаа

туршид сонет бичих байсан болов

уу? хэмээн Лорд Гордон Байрон Дон

Жуан зохиолдоо асуусан байдаг.

Нэгэнтээ замхарч байсан лаврын навчинтитэм зүүлгэн шагнах эхэн үеийнХүмүүнлигийнхний ѐслол нь бидний дунд өнөөгхүртэл хадгалагдан үлджээ. Хэлбэр нь агуулга ньөөр боловч Монголд л гэхэд Болор Цом, Англидгэхэд энэхүү эрхэм хүндлэлийг хүлээн авсаннэгэн аливаа агуу үйл явдал тохиолдлыг шүлгээрмагтан дуулдаг бол АНУ-д уран зохиолын нэрхүндийг олон нийтийн дунд өндөрт өргөх эгэлхүлээлттэйгээр 1985 оноос хойш эхлүүлсэнбайна. Харин Ром хотноо Петраркыг шагнасаншагнал бол эдгээрийн хажууд бол хувь илүүбайсан. Ромын өнгөрсөн түүхийн аура буу цацрагнь олон нийтийн хүлээлтэнд хэвээрээ байгаагхаруулсан юм.

Итали хэлнээ бичсэн шүлгүүд буюу бүх соннетуудэсвэл Лаурад хандсан бүх бүтээлийн хувьд тэрээр нэгэнтөрлийн шууд бус өөрийн намтраа шинээгсэн хагас хүүрнэлбүтээлүүдийг туурвиж эхэлсэн. Энэ бол цоо шинэ зүйлбайсан юм. Энэ нь мөн түүний өөрөө өөрийгөө сонирхоххүчтэй сонирхлын илэрхийлэл болсон “Миний мэдэххүмүүсийн хэнтэй ч би адилгүй” хэмээсэн мэдэгдэл юм.Тэрээр урлаг бол хувь хүний асуудал, харин ч ямар чмэргэжлийнхэний хүрч чадамгүй тийм зүйл, тиймээс “Хүнбүр өөөрийн найрууулгаараа, хэв маягаараа бичих ѐстой”хэмээн тунхагласан байна. Энд тэмдэглэх ѐстой нэгэн зүйлбол ӨӨРӨӨ ӨӨРИЙГӨӨ ОЙЛГОХУЙ юм.

Хэн нэгэн шоронд байж болно, хувь хүний нөхцөлбайдал нь ч тусгаарлагдаж болно, харин тэрбээр бүрэндүүрэн өөрөө өөрийгөө мэдэхүй юм. Харин өөрөө өөрийгөөойлгохуйд бол чөдөр, тушаа байхгүй. Зуун зууны туршидэнэ бүхэн ямар нэгэн хараглах хязгааргүйгээр илүү “эго”руу улам гүнзгий орж байна.

Петраркын амьдрал дахь бас нэгэнганцаарчлал бол тэрээр үзэгдэх байдлыгбишрэхээр Өмнөд Францын нэгэн өндөртолгойд авиран гарсан байна. Үүнийг түүнээсөмнө хийсэн бол энэ тухайгаа бичижүлдээхгүй байсан байх. Байгал дэлхийн тухайтэрээр эцэс төгсгөлгүй л ярьж байлаа, энэ ньгэхдээ дүрслэл талаасаа бус харин ерөнхийлөлталаас нь авч үзэж байсан хэрэг. Өөрийнхөөцор ганц сэлтээ Петрарка тэтгэн байхын хувьдтэрээр гоо сайхан гэж хэлүүлэх л зорилгынтулд нэрээ хүртэл сольж байжээ.

Франческо ди Петракко гэсэн нэртэй төрсөн тэрээряруу найрагчийн хувьд нэрээ үеийн хувьд тааламжтайсонсогдохгүй байна хэмээн үзэж нэг

“К” нь “Р”-ээр сольж голын

“А” авиаг уртасган, төгсгөлийн “О”-г “А”-гаарсольсноор Петрарка хэмээх сонсголонтой нэртэйболсон байна.

Латин хэлнээ шүлэг нь “поэта” хэмээн “а”-гаартөгсдөг нь сайн шүлэг бий болохын эхлэл гэжитгэдэгээс үүдэлтэй ажээ. Петраркын бараг бүхий лшүлэг, үргэлжилсэн үгийн зохиол нь өөрийнх намтаргэж хэлж болохоор юм. Хойч едээ Бичсэн Захидалхэмээх нэрнээсээ хүртэл илэрхий нэгэн бүтээл хүртэлбичиж байсан бол найз нартаа бичсэн захидалдаатэрээр юу хийснээ бичдэг байж. Түүний шүлэг ньтэрээр юу бодож мэдэрч байсныг өгүүлнэ.

Зуны өдөртэй чамайгаа зүйрлэх үү?Заяасан үзэсгэлэн тань илүү энхрий ялдам:Урин цагийн хонгорцогийг уухилуу салхи сэгсчихүйУлирал зуны нас тун богинохон байх юм.

Хурмастын мэлмий хааяахан хэт халуун төөнөвчХалхлагдаж, алтлаг үзэмж нь үргэлж л бүүдийнэБолзошгүй, эсвэл байгалийн эрхээр улиран хагдарчБүгдээс сайхны дээд бүхэн зүсээ алдана.

Харин чиний мөнхийн зун үл улирах агаадХосолсон гоо тань эзэмшлээ үл гээхийн хамтаарҮхэл ч өөрийн сүүдрээрээ хучиж үл сайрхах бөгөөдҮл замхрах шүлэгстэй минь хамт үүрд чи амьдарсаар.

Хүн төрөлхтөн мөхөөгүй, харалган болоогүй цагтХолбосон шадууд оршин, хонгор чамд амьдрал тэтгэнээгнэгт.