13. alan tahsisi
Post on 25-Jan-2016
43 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
13. Alan TahsisiKaynak: Meyers F. & Stephens M.P., 2008,
Manufacturing Facilities Design and Materials Handling, 4th Edition, Prentice Hall.
Alan İhtiyaçlarının Planlaması
Alan tahsisi basit olarak binadaki alanın bölümlere dağıtılması süreci olarak ifade edilebilir. Alanın tahsis edilebilmesi için, ne kadar alana ihtiyaç duyulduğu bilinmelidir. Binanın tasarlanabilmesi için fabrikanın şekli ve toplam boyutu önceden belirlenmelidir. Her bölümün alan ihtiyacı analiz edilmeli ve toplam alan ihtiyacı taslağına işlenmelidir ( Bakınız: Şekil 13.1,s 427).
Listede bölümlerin eni ve boyunun yanında, parantez içinde verilen sayılar, hesaplamanın nerden geldiği gösterilir. Taslağa, hesaplamaların yapıldığı diğer dokümanlar da eklenmelidir. Tasarım veri ve hesaplamaları, belirlenmiş alan ihtiyacını desteklemeli; çelişkiler oluştuğunda referans oluşturmalı ya da gerektiğinde açıklayıcı bilgi vermelidir.
Üretim alanı için gerekli alan tüm makine ve iş istasyonlarının toplamı kadardır. Bir makine için alan en uzun boy ve en uzun en ölçülerinin çarpımı kadardır. Bu da her bir makine için bir dikdörtgen oluşturulması demektir. Makineler, tesis içerisinde farklı düzenlenebilir ve alandan tasarruf edilmesi sağlanabilir. Tasarruf edilen alan gelecekte ortaya çıkabilecek büyümelerde kullanılabilir. Ayrıca fazladan alana sahip olmak her zaman bir avantajdır; çünkü tesis planlamada en sık yapılan hata bazı birimlerin unutulmasıdır.
Şekil 13.2: İş İstasyonu
İş İstasyonu Tanımı
İşin yapıldığı çalışma alanı, üzerinde işlem yapılan ürün ve ürün
için gerekli olan malzemeler, aletler ve bunların bulundukları
alan, girdi ve çıktı ara ürün depo alanları, hurdaya çıkmış veya
yeniden işlem görmesi gereken ürünler için depo (saklama) alanı,
ürün üzerinde işlem yapan operatör ile operatör serbest hareket
alanından meydana gelen bir bütündür.
İş İstasyon Tasarım Modeli
Şekil 13.3: İş İstasyonu Tasarım Modeli
İş İstasyonu Alan Gereksinimleri
• İş Alanı Tanımı
• İş Alanı Hesaplama Modeli
• Operatör Çalışma ve Serbest Alanlarının Hesaplanmasıo İnsan Vücut Ölçüleri ve Hesaplama Yöntemleri
o Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
o Dinamik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
o Operatör Serbest Alan Gereksinimi
İş Alanı Tanımı
Kimi kaynak: iş alanı = iş istasyonu, iş çevresi
iş istasyonunun yatay ve dikey Burada: iş alanı düzlemde kapladığı alan
İş Alanı Hesaplama ModeliMakine Alanı
Operatör Alanı
Girdi depo
Malzeme, bakım malzemeleri
Depolama Alanı Aletler
Hurda, ıskarta, yeniden işlem görmesi gerekli
Çıktı depo
Makine Alanı
+
İş Alanı = Operatör Alanı Koridorlar
+ Zemin Düzeyi Taşıyıcı
Depolama Alanı
Toplam İş İstasyon Alanı + Ulaştırma Alanı
Üretim Alanı + İhtiyat Payı
Şekil 13.4: Alan Gereksinimi Hesaplaması
İnsan Vücut Ölçüleri ve Hesaplama Yöntemleri
• Klasik Tekniklero Morant Tekniği
• Yeni Tekniklero Fotoğraf
o Lazer – Bazlı
o 3D
o Maliyeti yüksek
o Birden fazla kayıt yapılabilmesi cazip
İnsan Vücut Ölçülerini Ölçme Teknikleri
İnsan Vücut Ölçüleri ve Hesaplama Yöntemleri
• Coğrafya, popülasyon, grup ve yüzdelik dilimler dikkate alınmalıdır.
• Vücudun tamamen dik ve çıplak ölçüleri pratik operatör ölçülerine çevrilmelidir
• Eğik şekilde durduğunu göz önüne alarak; hem de kıyafet, ayakkabı ve benzer toleranslar eklenmelidir.
İnsan Vücut Ölçü Değerleri
İnsan Vücut Ölçüleri ve Hesaplama Yöntemleri
Eğik Vücut Ölçülerine ve Toleranslara Göre Düzeltilmiş Ölçüler
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
• Statik Pozisyon
o Oturarak
o Ayakta
o Oturarak – Ayakta
• Operatör verimliliğini, denge ve düzenini arttırabilmek ve yorgunluğu azaltmak için oturma pozisyonu genelde tercih edilir.
• Daha az fizyolojik ve kas enerjisi vücut pozisyonunu korumak ve kan dolaşımını hızlandırmak için yeterlidir.
• Ne var ki, uzun süre oturmak omurgada eğrilik ve ağrı, karın kaslarında ise zayıflamaya yol açabilir.
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Oturma Pozisyonundaki Operatör
İnce el becerisine dair hareketli,• Yüksek derecede vücut sabitliği ve dengesi gerektiren,• Hassas ayak kontrol aksiyonlu,• Bütün araç-gereçler oturma pozisyonundaki iş istasyonundaki,• Ağır malzeme işleme,• Uzun süreli sabit vücut duruşu gerektiren
operasyonların, oturma çalışma pozisyonunda yapılması tercih edilir.
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Oturma Pozisyonundaki Operasyonlar
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Oturma Pozisyonundaki Operatör Ölçüleri
• Ayakta çalışma pozisyonları her ne kadar istenmese de endüstri de genellikle gerekli olan pozisyonlardır.
• Kan ve vücut sıvısı bacaklara gitmeye meyilli olduğundan varislere, bacaklarda ve ayaklarda şişmelere yol açar.
• Statik pozisyonu bozmayı gerektiren bu semptomlar sonucu iş aksamaları ortaya çıkar.
Ayakta Çalışma Pozisyonundaki Operatör
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
• Sık olarak ağır objelerin kullanılması,
• Büyük çapta ve sık uzanma ve hareketler,
• İş istasyonunda mobilite,
• Büyük çapta ve sık olarak yerçekimi doğrultusunda güç uygulama gerektiren,
operasyonların, ayakta çalışma pozisyonunda yapılması tercih edilir.
Ayakta Çalışma Pozisyonundaki Operasyonlar
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Ayakta Çalışma Pozisyonundaki Operatör Ölçüleri
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
• Çalışanların kendi isteklerine göre duruşlarını değiştirmelerine, kas yorulmalarının indirgenmesini sağlayarak daha uzun ömürlü efor sağlar.
• Otururken yorulan kaslar ayakta dinlendirilir, ayakta yorulan kaslar için tam tersi uygulanır.
• Yüksek sandalye kullanılması (pozisyonlar arası geçiş kolaylığı sağlamak için),
• Sandalyenin kolayca hareket ettirebilir olması,
• Ayak dinlendirme teçhizatı bulundurulması,
tavsiye edilen hususlardır.
Oturur - Ayakta Çalışma Pozisyonundaki Operatör
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Oturarak
•Çalışma masası sabit•Yükseklik ayarlı sandalyeler•Dirsek yüksekliğinin 5cm altında olmalı
Yükseklik
Ayakta
•Görme yetisi gerektiren ve ince işler yüksek masalarda•Yüksek ayarlı çalışma masaları•Ya da hareketli taban platformları
Statik Çalışma Pozisyonlarında Yükseklik
Statik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Dinamik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Dinamik halde çalışan operatör ölçülerine bağlı
olarak iki farklı alan gereksiniminden bahsedilir:
1. Boşluk (Aralık) Alan Gereksinimi
2. Kavrama (Erişme) Alan Gereksinimi
İş istasyonlarında boşluk
alanı, operatörlerin yaptıkları
işe bağlı olarak kendilerine
ayrılması gereken alanlardır.
Aralık alanı; baş üstü boşluk
alanı, bacak boşluk alanı ve
dirsek alanından oluşmaktadır.
Boşluk Alan Gereksinimi
Dinamik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Burada da çalışma sırasında gözlemlenebilecek bazı iş pozisyonları için bırakılması gereken minimum aralıklar (boşluklar) görülmektedir.
Boşluk Alan Gereksinimi
Dinamik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Bir operatör tarafından, sadeceönkolun hareketi (üst kol sabit) ileyetişilen mesafe normal kavrama(normal reach) olarak adlandırılırken,bir iş istasyonu tasarımındaoperatörün ön ve yan tarafındanormal kavrama sınırları içindekalmış olan alan normal çalışma alanı(normal workspace) olaraktanımlanmaktadır
Maksimum çalışma alanı (maximumworkspace) ise kolun omuzdanitibaren tam olarak uzatılması ilekavranabilen alan olaraktanımlanmaktadır
Seyrek kullanılan araç-gereç
Sık kullanılan araç gereç
Kavrama Alan Gereksinimi
Dinamik Halde Çalışan Operatör Ölçüleri
Operatör Serbest Alan Gereksinimi
operatör = insan
salt çalışma olmaz çalışma arasında mola, dinlenme
operatörün olduğu bölgede hareket imkanı
operatör serbest alan gereksinimi
Operatör Serbest Alan Gereksinimi
Kimi iş yerlerinde/fabrikalarda iş istasyonu yerleşimine bağlı olarak serbest alan derinlik değerlerinin minimum büyüklüğü yukarıda şekilde gösterildiği gibi olabilmektedir (değerler mm cinsinden).
Tesis Alan Hesaplaması
• Tesis Üretim ve Montaj Alanı
• Tesis Yardımcı Hizmetler Alanı
• Tesis Çalışan İhtiyaçları Alanı
• Tesis Ofis Alan Hesaplaması
• Tesis Açık Alan Hesaplaması
Tesis Üretim ve Montaj Alanı
• Gerekli Bilgilero Fabrika Hızı (Takt Süresi)
o Rota Kartları
o Montaj Hattı Dengeleme
Tesis Yardımcı Hizmetler Alanı
• Mal Kabul ve Sevkıyat Alanı
o Ne teslim alınacak? / Ne sevk edilecek?
o Mal giriş ve çıkış kapıları tipleri ve sayıları
o Tesis içi kabul ve sevkıyat alan gereksinimleri
• Hammadde/Yarı Mamul/Ofis İkmal Malzeme Alanı
o Envanter politikası
o Birim ürün alan gereksinimi
o Depo koridor ve taşıma alanları
Tesis Yardımcı Hizmetler Alanı
• Bitmiş Ürün Depo Alanı (Ambar)
o Birim nihai ürün alan gereksinimi
o Sevkıyat sıklığı ve birim sevkıyat kapasitesi
• Bakım Odası ve Takımhane
Tesis Çalışan İhtiyaçları Alanı
• Çalışan Giriş Alanı 3mx6m/50 kişi
• Soyunma Odası 0,325m²/kişi
• Tuvaletler ve Dinlenme Odası (her 20 çalışana bir
tuvalet, dinlenme odaları bir çalışandan en fazla 60m
uzakta olmalı)
• Kafeterya/Yemekhane 1m²/kişi
• Sağlık Hizmetleri en küçük ünite 1,8mx1,8m olmalı
• Su Sebilleri/İçme Yerleri çalışandan en çok 60m
uzakta olmalı, 1,35m²/birim
Tesis Ofis Alanı ve Açık Alan
• Ofis Alan İhtiyacı
o Beyaz Yakalı İşçi Sayısı & Kıdem
• Tesis Açık Alan
o Kabul ve Sevkıyat Alanı
o Kabul ve Sevkıyat Park ve Manevra Alanları
o Çalışan Park Alanı
o Yeşil Alan
Ofis Alan Hesaplama Örneği
İş istasyonu çalışma alanı genişliği: 180cm
İş istasyonu çalışma alanı derinliği: 100cm
İş istasyonu serbest alan derinliği: 100cm
Toplam iş istasyon alanı: 3,6m²
Ofis Alan Hesaplama Örneği
Dört ofis çalışanı için toplam işi stasyonu alanı: 4x3,60m2=14,40m2Koridor Alanları: 1) 8mx0,5m=4m² Toplam Koridor Alanı = 8,80m² 2) 8mx0,6m=4,8m²
Toplam Ofis Alanı = 14,40m² + 8,80m² = 23,20m²
Ofis Alan Hesaplama Örneği
Eski düzen: 23,20m²
Bireysel ek alan genişliği=0,75m
Bireysel ek alan toplamı:
0,75mx8m=6m²
Toplam Alan=29,20m²
Ofis Alan Hesaplama Örneği
Ortak kullanım alanları söz konusu ise:
Toplam Alan = 48,15m²
Bölümlerin boyutları ve şekilleri binanın son şekline uyacak şekilde değiştirilebilir. Bölümlerin boyutları ilk hesaplamalarda öngörülen alana yakın olmalıdır; çünkü hesaplamalar yapılırken alan minimize edilmeye çalışılmıştır. Şekil diğer bölümlere ve binaya uyum sağlayabilmek için değişebilir.
Taslaktaki alan ihtiyaçlarını tesis alan ihtiyacına dönüştürmeden önce, hacim ihtiyaçları da gözden geçirilmelidir. Birçok yerleşim tasarımı zemin alanı üzerinde yoğunlaşır; ancak her şeyin zemine yerleştirilmesi zorunlu değildir. Tesis içindeki farklı düzeyler de kullanışlı olabilir (Bakınız: Bölüm 1 ve sayfa 428-429).
Bina Boyutunun belirlenmesiStandart bir bina, müşteriye özel tasarlanmış bir binadan daha ucuzdur.
Standart binalar 100x100 ft, 50x50 ft, 40x40 ft veya 25x50 ft gibi boyutların katları olarak inşa edilebilir. Bu sütun aralıklarını ifade eder.
Malzeme akışı ve erişim kolaylığı açısından 2:1 oranı tercih edilen bir orandır.Örnek: Alet kutusu tesisi için bina 18,735ft² olmalıdır. • 2:1 oranı için alan 2 ile bölünür (18,735/2=9,367.5).
• Çıkan sayının kare kökü alınır ( ).
• Çıkan rakam 25 ve 50 nin katları olacak şekilde 100’e yuvarlanır. • Bu durumda tesis 100x200 boyutunda (20,000ft2) olmalıdır. Her binanın şekli kendine özgüdür ve birçok farklı şekil doğru yanıt olabilir.
Bununla birlikte 2:1 (boy/en) oranı iyi bir başlangıç noktası olarak kabul edilebilir.
975.367,9
Boyutsuz blok diyagramBinanın boyutu ve şekline karar verildikten sonra ( 100x200) binanın birimlere nasıl ayrılacağı belirlenmelidir. Bina birimlere ayrılırken boyutsuz blok diyagramdaki ilişkiler korunmalıdır ( Şekil 6.4).
Alan Tahsisi Prosedürü
Alan ihtiyaç planlama taslağı ve boyutsuz blok diyagram kullanılarak bina bölümlere ayrılabilir.
1. İlk adım olarak 100x200 ft2’lik alan küçük karelere bölünür. Örneğin 0,5 inç = 20 feet0.5x0.5 inç²= 400 ft2 (20ftx20ft) lik alanı temsil edecek şekilde 100x200 ft2’lik
alan bölünür.Başlamak için gerekli olanlar: dış duvarlar ve sütunlar (25 x 50 ft aralıklı) dır
2. Her bölüm için ihtiyaç duyulan kare sayısı hesaplanır. Her bölüme, toplamları en fazla 50 ( 20000/400=50) kare olacak şekilde, kare sayısı atanır.
3. Boyutsuz blok diyagramdan yararlanılarak, belirlenen kare sayılarına göre bölümler ilk adımda oluşturulan alana yerleştirilir.
4. İç duvarlar ya da sınırlar belirlenerek yerleşim planı oluşturulur. Hala yapılması gereken detaylı bir plan olmasına rağmen,alan tahsis prosedürünün son planı ortaya koymasından sonra mimar binayı tasarlamaya ve konstrüksiyona başlayabilir (Bakınız: Şekil 13.3a,3b,3c,s 432).
Çizelge 13.1: Her bölüm için ihtiyaç duyulan blok sayısı
Ofis Alan Tahsisi• Ofis alan tahsisi fabrika alan tahsisi prosedürü ile aynı prosedüre sahiptir.
Figure 12-10 ve figure 12-17
Ofis alan tahsisinde bilgi kaynağı olarak örgüt şeması ve boyutsuz blok diyagram kullanılır.
Örgüt şemasına göre yedisi yönetim kurulu üyesi olmak üzere, 36 kişinin odaya ihtiyacı olduğunu varsayalım. Yapılan ilk tahmine göre her kişiye 200ft2’lik bir alan ayrılırsa, ofisler için toplam 7200 ft2’lik bir alana ihtiyaç vardır. Örgüt kademesi tekniğine göre alan ihtiyacı ise 7550ft2 dir(Bakınız: Bölüm 12). Bu iki sayı birbirine çok yakındır. Tesis tasarımcısı ofisler için yaklaşık olarak 7300ft2’lik alanın yeterli olacağını kabul edebilir.
Ofis boyutu
• ya da
Ofis alanı 60ftx120ft (7200ft2) olabilir.
7,20060
2ft
7,55061
2ft
Alan dağıtım prosedürü
1. İlk adım olarak 60x120 ft2’lik alan küçük karelere bölünür.
Örneğin 0,5 inç = 10 feet
0.5x0.5 inç2= 100 ft2 (10ftx10ft) lik alanı temsil edecek şekilde 60x120 ft2’lik alan bölünür (Figure 13-4a).
30x40 ft2’lik sütun aralığı bırakılabilir. Bu sütunların bulunacağı yerlere koridor ya da herhangi bir ekipman yerleştirilmemesi için sütunlar şablonda gösterilmelidir.
2. Her ofis veya hizmet birimi için ihtiyaç duyulan kare sayısı hesaplanır (Figure 13-5)
Ofisler ve hizmet birimleri için ayrılan toplam alandan (örnekte 5790ft2) geri kalanı (7200-5790) ise koridorlar için kullanılacaktır. Bu alan dar olduğundan, alanın etkili bir şekilde kullanılması gerekir.
3. Boyutsuz blok diyagram ve ofis alan gereksinimlerinden yararlanılarak blok diyagram oluşturulur. Hizmet alanları herkesin rahatlıkla faydalanabileceği uygun yerlere yerleştirilmelidir(Figure 13-4b).
Bu aşamada farklı tasarımcılar tarafından farklı sonuçlar ortaya çıkabilir. Önemli olan boyutsuz blok diyagramın doğru bir şekilde şablona aktarılmasıdır.
4. Son adım, nihai alan tahsis diyagramının hazırlanmasıdır. Bu aşama koridorlar ve spesifik sınırlar da yerleştirilir. Son aşamanın önemli ilk kararı, koridorların ofis yerleştirilmesidir. Bu süreçte birçok değişik düzenleme denenmelidir. En iyi düzenleme, boyutsuz blok diyagramda gösterildiği gibi, yakınlık derecelerinin en çok sağlandığı düzenlemedir.
Alan Belirleme
• İş istasyonlarının tasarımı ile başlar.
• Her istasyon için gerekli alan hesaplanır.
• Toplam alanın %50’si ( yönetimin isteğine göre %100’e kadar çıkabilir) kadar fazla bir alan da dikkate alınarak toplam alan ihtiyacı belirlenir.
• Fazla alan koridorlar, proses içi envanter ve muhtelif odalar içindir.
Üretim Sahasında Taşınan En Büyük Yük Koridor Pay Yüzdesi
0,5574 m2’den küçük (6 ft2<) %5-%10
0,5574-0,1148 m2 arası (6-12 ft2 arası) %10-%20
0,1148-1,6722 m2 arası (12-18 ft2 arası) %20-%30
1,6722 m2’den büyük (>18 ft2) %30-%40
Çizelge 13.2: Koridor Pay Yüzdeleri
Kullanım Tipi Önerilen Koridor Genişlikleri
Sadece personel için (2 kişinin geçmesi) En az 75 cm (30 inch)
İki tekerlekli el arabası (başka geçiş veya yük ile dönme yok)
En az 75 cm (30 inch)
Stok arabası (kullanıcı etrafından geçebilmeli)
50 cm + kamyon genişliği
Stok arabası (diğer taşıyıcılar ve çalışanlar geçebilmeli)
96 cm + 2*(kamyon genişliği)
Elle kumandalı forklift, palet taşıyıcı 150-240 cm (yükün cinsine bağlı)
907 kg’lik (2000 pound) forklift için 240-300 cm
1824 kg’lik (4000 pound) forklift için 300-360 cm
2721 kg’lik (6000 pound) forklift için 360-420 cm
Çizelge 13.3: Koridor Genişlikleri
Aşağıdaki çizelge, Şekil 7-5-Şekil 7-11 ve Şekil 4-12 – Şekil 4-13 kullanılarak elde edilmiştir.
Uzunluk x Genişlik ft2 İstasyon sayısı Toplam alan (ft2) Şekil
Şerit kesici 12 x 8.5 102 2 204 7-5
Parçalara ayırıcı 15 x 5 75 4 300 7-7
Delme aleti 11 x 8 88 3 264 7-6
Ayarlı pres 11 x 8 88 6 528 7-8
Haddeleme 17 x 6 102 1 102 7-9
Boyama 100 x 28 2800 1 2800 7-11
Punto kaynak 34 x 28 952 1 952 4-12
Montaj 38 x 26 608 1 608 4-13
Toplam alan 5758 ft2
x % 150 8637 ft2 gerekli
Çizelge 13.4: Alan gereksinimi
Örnek: 100x100 ft² alana sahip bir tesis yerleşimini dikkate alalım.
Üretim alanını dışından çevreleyen 10 ft genişliğindeki bir koridor dağınıklığı elimine edecek, ancak bu durumda 80x80 ft² lik bir alan kalacaktır. Tesisin içinden de 10 ft eninde bir koridor geçirilirse;
(3) 100 ft boyunda, 10 ft genişliğinde koridor =3000 ft² (3) 70 ft boyunda, 10 ft genişliğinde koridor =2100 ft² Toplam koridor alanı =5100 ft² Toplam alan (100x100) =10000 ft²
Toplam alanın %51’i koridorlar için kullanılmıştır.
%5110000
5100
100'
35'
100'
35'
10' x 10' Koridor
10' x 10' Koridor
10' x 10' Koridor
Daha iyi bir koridor planı şu şekilde olabilir:
100 ft boyunda ve 8 ft genişliğinde iki koridor 1600 ft² alan kaplar.
Bu yerleşimde üretim bölümünün %16’sı koridorlardan oluşmaktadır.
%1610000
1600
100'
100'
28' 8' 8'28' 28'
top related