สื่อการสอน เรื่อง ระบบต่อมไร้ท่อ ·...

สอการสอนเรอง ระบบตอมไรทอ

จดท าโดยนางสาวเดอนเพญ จนทะคณ

ต าแหนง คร วทยฐานะช านาญการ

โรงเรยนภเรอวทยาต าบลภเรอ อ าเภอภเรอ จงหวดเลย

ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 19

ระบบตอมไรทอEndocrine System

ระบบประสาทกบระบบตอมไรทอ

ประเภทของตอม (Type of gland)

ประเภทของตอม ในรางกายจ าแนกเปน 2 ประเภท คอ1. ตอมมทอ (Exocrine gland)2. ตอมไรทอ (Endocrine gland)

1) ตอมไพเนยล ( Pineal gland )

ท าหนาทในการสรางฮอรโมน การท างานสมพนธกบแสงสวาง เชนน าสตวทตาบอดหรอน ามาวางไวในทมดพบวาตอมไพเนยลมการสรางฮอรโมนออกมามาก

ตอมไพเนยลของคนอยระหวางเซรบรมซกซายและซกขวา ท าหนาทสรางเมลาโทนน เพอท าหนาทบอกถงรอบวน และยบย งการเจรญเตบโตของอวยวะสบพนธไมใหเตบโตเรวเกนไปในชวงวยเจรญพนธ

2) ตอมใตสมอง

ตอมใตสมองหรอตอมพทอทาร หรอไฮโปไฟซส (pituitary หรอ hypophysis) รปราง คอนขางกลม คลายถว (bean-shaped) ขนาดประมาณ 1.2 x 1.5 เซนตเมตร ในผใหญหนก ประมาณ 0.4-0.6 กรม ตงอยในแองเรยกวาเซลลา เทอรซกา (sella turcica) ของกระดก โดยอยใตสวนไฮโปทาลามส มสวนตดตอ กบไฮโปทาลามส เปนกานยาว

แบงได 3 สวนคอ ตอมใตสมองสวนหนา ( anterior pituitary ) , ตอมใตสมองสวนกลาง ( interior pituitary ) และตอมใตสมอง สวนหลง ( posterior pituitary )

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา

เปนสวนทไมไดเกดจากเนอเยอประสาทการท างานอยภายใตการควบคมของ hypothalamus สรางฮอรโมนประเภทสารโปรตนหรอพอลเพปไทด ไดแก

1. Growth hormone(GH) หรอ Somatotrophic hormone (STH)ฮอรโมนนหลงตอนหลบมากกวาตอนตนและตอนหวมากกวาชวง

ปกต เปนฮอรโมนทประกอบดวย polypeptide กระตนใหเกดการเจรญของกลามเนอและกระดกมอทธพลกระตนการเจรญและเพมความยาวของกระดก กระตนการเจรญของเนอเยอและอวยวะตางๆ ของรางกาย

คนทม GH สงภายหลงทโตเตมวย รางกายจะไมสงมากแตจะเกดความผดปกตของกระดกตามใบหนา นวมอ นวเทา เรยกวา อะโครเมกาล (acromegaly) สวนคนทขาด GH ในวยผใหญ จะมระดบน าตาลในเลอดต ากวาคนปกต

2. Gonadotrophin หรอ Gonadotrophic hormone ประกอบดวยฮอรโมนทส าคญ 2 ชนด คอ

2.1 Follicle stimulating hormone (FSH) ท าหนาทกระตนฟอลลเคลใหสรางไขและไขสก มการสรางฮอรโมน estrogen ออกมา และกระตน seminiferrous tubuleใหสรางอสจ อสจพบในเพศชาย

2.2 Lutinizing hormone (LH) ท าหนาท กระตนใหไขตก จากฟอลลเคล ส าหรบในเพศชาย กระตนให interstitial cells ในอณฑะสรางฮอรโมนเพศชาย

3. Prolactin หรอ Lactogenic hormone (LTH) ท าหนาท กระตนการเจรญของตอมน านมในเพศหญง นอกจากนยงท าหนาทรวมกบ androgen ในเพศชายกระตนตอมลกหมาก ในการบบตวของทอน าอสจและการสรางน าเลยงอสจ

4. Andrenocorticotrophin หรอ Adrenocorticotrophic hormone (ACTH) มหนาทกระตนทงการเจรญเตบโต และการสรางฮอรโมนของตอมหมวกไตสวนนอก ใหสรางฮอรโมนตามปกต

5 Thyroid Stimulation hormone (TSH) ท าหนาท กระตนใหมการเพมการน าไอโอดนเขาตอมไทรอยด เพอเพมการสงเคราะห thyroxine hormone

6 เอนดอรฟน (endorphin ) เปนสารทมฤทธคลายมอรฟน พบวา มแหลงสรางจากตอมใตสมองสวนหนา ดวย เปนสารทท าหนาทระงบความเจบปวดทชวยท าใหเรามความคดสรางสรรค เพมความตนตว และมความสข โดยสารนมกจะหลงออกมาตอนทเราออกก าลงกาย หรอเมอเรามอารมณแจมใส จงเรยก สารดงกลาวนวา “สารแหงความสข”

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนกลางสรางฮอรโมน Melanocyte Stimulating Hormone (MSH) ท าหนาท

ปรบสของสตวเลอดเยน ใหเขมขน

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหลง

เปนกลมเซลลของเนอเยอประสาทจาก hypothalamus ท าหนาทผลตฮอรโมนภายนอก แลวล าเลยงมาไวทตอมใตสมองสวนหลง ไดแก

1. Oxytocin ท าใหกลามเนอมดลก เตานม กระเพาะปสสาวะมการหดตว ฮอรโมนนจะมการหลงออกมาตอนคลอดลกและในขณะรวมเพศ แตถาหลงออกมามากกอนคลอด จะท าใหแทงลกได

2. Vasopressin หรอ Antidiuretic hormone ( ADH ) ท าใหเสนเลอดมการ หดตวชวยใหทอหนวยไตดดน ากลบคน ท าใหลดการสญเสยน าและเกลอแรทจ าเปน ถารางกายขาด จะปสสาวะมากท าใหเกดโรคเบาจด( diabetes inspidus)

ตอมไทรอยด (Thyroid gland)

ตอมไทรอยดเปนตอมขนาดเลกทมรปรางเหมอนผเสออยทคอใตลกกระเดอกมขนาดยาว4 ซม.กวาง 1-2 ซม. ท าหนาทสรางฮอรโมน ซงท าหนาทควบคมการเผาผลาญพลงงานของรางกาย อณหภมของรางกาย ความแขงแรงของกลามเนอ ระดบไขมนในเลอด รวมทงอารมณและความรสก

ในตนศตวรรษท 20 มการสกดสารเคมจากตอมไทรอยดทประกอบดวยสารพวกไอโอดน เรยกสารนนวา ไทรอกซน (thyroxin) ซงถกสรางขนทบรเวณกลมเซลลเลกๆจ านวนมาก เรยกกลมเซลลแตละกลมวา ไทรอยดฟอลลเคล

ตอมไทรอยดของบางคนสรางไทรอกซนไดนอย ถาขาดฮอรโมนนในวยเดกจะท าใหรางกายเตยแคระ แขนขาสน ผวหยาบ ปญญาออน เรยกกลมอาการนวา เครทนซม (cretinism) ในผใหญถาขาดฮอรโมนนท าใหเหนอยงาย กลามเนอออนแรง รางกายออนแอมอาการซมเฉอยชา เรยกกลมอาการนวา มกซดมา (myxedema)

แคลซโทนน (calcitonin)

แคลซโทนน (calcitonin) สรางจากเซลลรอบนอก (extrafollicular หรอ parafollicular) หรอ เซลลซ (C-cell) เปนเซลลทแทรกอย ในระหวางฟอลลเคลของตอมไทรอยด ท าหนาทกระตนการสะสมของแคลเซยมทกระดก เพมการขบแคลเซยมและฟอสเฟตทไต ลดอตราการดดซมแคลเซยมทล าไส ท างานรวมกบฮอรโมนพาราไทรอยด (parathyroid) และวตามนด ชวยใหระดบของแคลเซยม ในกระแสเลอดไมมากเกนไป ยบย งไมใหแคลเซยมออกจากกระดก

ตอมพาราไทรอยด

ตอมพาราไทรอยดสรางพาราไทรอยดฮอรโมน (parathyroid hormone) หรอ พาราทอรโมน (parathormone) เรยกชอยอวาพทเอช (PTH) หนาทส าคญคอ ควบคมระดบแคลเซยมในเลอดให โดยมผลตออวยวะ 3 แหงคอ กระดก ไต และทางเดนอาหาร ท าใหสามารถดดจบแคลเซยมได และการท างานจะดขนเมอท างานรวมกบวตามนด

ถามพาราทอรโมนนอยกวาปกตการดดกลบและสลายแคลเซยมจะนอยลง ท าใหกลามเนอเกรงและชกกระตก แตถามากเกนไปจะท าใหมแคลเซยมในเลอดสงและ กระดกบางฟนผและหกไดงาย

ตบออน (Pancreas)

ตบออนตงอยทดานบนซายของชองมลกษณะ คอนขางแบน มความยาวประมาณ 12 – 15 เซนตเมตร ตบออนท าหนาททงเปนตอมมทอ คอ การสรางน ายอยไปทล าไสเลกและเปนตอมไรทอสรางฮอรโมน เซลลทท าหนาทในการผลตฮอรโมนจะรวมกนเปนกลมมชอวาไอเลตสออฟแลงเกอร ฮานส (Islets of Langerhans)

ฮอรโมนทสรางจากตบออน ไดแก1.อนซลน(Insulin) อนซลนเปนฮอรโมนประเภทเปปไทดสรางจาก

เซลลบตา ทชวยในการสรางสารชวโมเลกล (anabolic hormone) หนาทคอลดระดบน าตาลในเลอด ท างาน ตรงขามกบฮอรโมนกลคากอน เมอน าตาลในเลอดสงอนซลนจะหลงออกมามากเพอกระตนใหเซลลตบและเซลลกลามเนอน ากลโคสเขาไปใชในเซลลท าใหระดบน าตาลลดลง

2.กลคากอน(Glucagon) ฮอรโมนกลคากอนเปนฮอรโมนทชวยในการท าลายสารชวโมเลกล (catabolic hormone) สรางจากเซลลแอลฟา หนาทคอเพมระดบ น าตาลในกระแส เลอด ถาน าตาลในกระแสเลอดลดต าลง รางกายมการหลงฮอรโมนหลายชนดใหระดบน าตาลใน กระแสเลอดเพมมากขน

ตอมหมวกไต (adrenal gland)

เปนตอมไรทอทอยเหนอไตทง 2 ขาง แตละขางหนกประมาณ 5 กรม ประกอบดวยเนอเยอ 2 ชน คอ เนอเยอชนนอก (adrenal cortex) และเนอเยอชนใน (adrenal medulla) เปนเนอเยอสวนใหญประมาณรอยละ 80 ของตอมหมวกไต ท าหนาทผลตฮอรโมนหลายชนด สวนใหญเปนสเตอรอยดซงสงเคราะฆจากคอเรสเทอรอลแบงออกเปน 3 กลม-กลโคคอรตคอยด (glucocorticoid)- มเนอลาโรคลอตคอยด (mineralocorticoid)-ฮอรโมนเพศ (sex hormone)

กลโคคอรตคอยด

ท าหนาทควบคมเมทาบอลซมของคารโบไฮเดรต ฮอรโมนทส าคญไดแก คอรตซอล (cortisol) ชวยใหรางกายปรบตวในภาวะเครยด (stress) เพมระดบน าตาลในเลอด และโดยยบย งการท างานของอนซลนและกระตนใหเซลลตบเปลยนกรดอะมโน และกรดไขมนเปนไกลโคเจนสะสมไว แลวเปลยนเปนกลโคสเพอสงเขาสกระแสเลอด

หากมกลโคคอรตคอยดมากเกนไป จะท าใหเกดอาการคชชง (Cushing’s syndrome) เชนใบหนากลมคลายดวงจนทร บรเวณตนคอมหนอกยนออกมา

เปนฮอรโมนทชวยรกษาสมดลของน าและแรธาตภายในรางกาย ฮอรโมนทส าคญในกลมนคอ แอลโดสเทอโรน (aldosterone) ซงจะหลงออกมามากขนในขณะทรางกายขาดน าหรอความเขมขนของโซเดยมในเลอดลดต าลง โดยท าหนาทกระตนทอไตใหดดซมน า และโซเดยมเขาสกระแสเลอด และขบถายโพแทสเซยมออกสทอไต

ฮอรโมนมเนอราโลคอรตคอยด

ฮอรโมนเพศอะดรนลคอรเทกซสงเคราะหฮอรโมนเพศ ทงชายและหญง (เทสโท

สเทอโรนและเอสโทรเจน) โดยจะผลตฮอรโมนเทสโทสเทอโรนมาก ท าใหการสงเคราะหจากอะดรนลคอรเทกซมผลนอยมาก ยกเวนฮอรโมนเทสโทสเทกโรนจะมผลท าใหเกดขนทรกแร หวเหนา ทงเพศชายและเพศหญงเมอเขาสวยรน

ฮอรโมนจากตอมหมวกไตสวนใน

เปนเนอเยอทเปลยนแปลงมาจากเนอเยอประสาทในระหวางการเจรญเตบโตในระยะเอมบรโอ ท าหนาทสงเคราะห และหลงฮอรโมน 2 ชนดคอ อะดรนาลน และนอรอะดรนาลน

อะดรนาลนหรอ เอพเนฟรน (epinepinephirne) มผลตอการท างานของอวยวะและระบบตาง ๆ ของรางกายเชนท าใหรางกายตนตว หวใจเตนแรง และเรวขน ความดนเลอดสง หลอดลมขยาย

นอรอะดรนาลนหรอ นอรเอพเนฟรน (norepinefphirne) ผลของฮอรโมนชนดนคลายกบอะดรนาลน ยกเวนผลทมตอเสนเลอด

การท างานของฮอรโมนทง 2 ชนดนรวมกนไดดในสถานการณทฉกเฉน เชนยกของหนกในเหตการณไฟไหม

อวยวะเพศ

อวยวะเพศ ไดแก อณฑะ (testis) และรงไข (ovary) นอกจากสรางเซลลสบพนธแลวยงท าหนาทเปนตอมไรทอ

สมองสวนหนาจะหลงฮอรโมน FSH และ LH มาควบคมการเจรญของอวยวะเพศ ในชวงวยหนมสาวจะมการหลงฮอรโมนทงสองชนดนเพมขนเพอกระตนการเจรญของอณฑะและรงไข ในเพศชายจะมการหลงฮอรโมนทงสองชนดนสม าเสมอ สวนในเพศหญงจะหลงฮอรโมนทงสองชนดนเพมขนสงมากในระยะกอนตกไข และมการหลงฮอรโมนชอวา เทสโทศเทอโรน(testosterone)เพอควบคมลกษณะเพศชาย สวนหญงมการหลงฮอรโมนชอวา โพรเจสเตอโรนและเอสโตรเจน เพอควบคมลกษณะเพศหญง

รก หลงจากเอมบรโอฝงตวทผนงมดลกแลว เซลลของรก (placenta) จะหลงฮอรโมนชอ ฮวแมนคอรโอนกโกนาโดโทรฟน (HCG) เพอกระตนคอรปสลเทยมในรงไขและสรางโพรเจสเทอโรน

ไทมส มหนาทสรางเซลลเมดเลอดขาวชนดลมโฟไซตชนดท

กระเพาะอาหารและล าไสเลก

แกสตน : สรางจากกระเพาะอาหาร ชวยกระตนการหลงเอนไซมและกรดไฮโดรคลอรก

ซครทน : สรางจากล าไสเลก กระตนตบออนใหหลงโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนต

คอลซสโตไคนน : สรางจากล าไสเลก กระตนการบบตวของถงน าด

การรกษาดลยภาพของรางกายดวยฮอรโมน

การหลงฮอรโมนเกยวของกบสงแวดลอมรอบตว ซงการหลงฮอรโมนจะถกควบคมโดยวธการควบคมแบบปอนกลบ (feedback control) เชน ระดบแคลเซยมในรางกายต ากวาปกต จะมการหลงพาราทอรโมนทเซลลเปาหมายเพอสลายแคลเซยมออกจากกระดกเพงขนจนถงระดบปกต เมอแคลเซยมอยในระดบปกตกจะไปยบย งการหลงฮอรโมน ซงวธการควบคมฮอรโมนแบบปอนกลบนเรยกวา การควบคมแบบปอนกลบยบยง (negative feedbac)

ถงแมจะมฮอรโมนยบย งการหลงของสาร แตมฮอรโมนบางชนดทชวยกระตนการท างานของเซลล เชน ในการคลอดลกศรษะของทารกจะขยายปากมดลกใหกวางออกแลวมการหลงฮอรโมนออกซโทซนเพอกระตนการบบตวของกลามเนอมดลกใหดนทารกออกมา จนกระทงทารกคลอดแลวฮอรโมนนจะหยดหลง เรยกวธการควบคมการหลงฮอรโมนแบนวา การควบคมแบบปอนกลบกระตน (positive feedback)

ฟโรโมน

ฟโรโมน เปน สารเคม ธรรมชาต ท รางกายของมนษย ผลตขน เปนสารทชวยใน การตดตอสอสาร กบผอน หรอ เพมการดงดด ความสนใจ จาก เพศตรงขาม เชน การเดนตามกนเปนแถวของมด

จากการทดลองพบวา ผเสอไหมเพศเมยมการผลตสารเคมบางอยางเพอดงดดผเสอไหมเพศผสนใจ ซงนกวทยาศาสตรเรยกสารเคมทแมลงผลตออกมาเพอใชสอสารระหวางกนเพอน าทางหรอดงดดเพศตรงขามนวา ฟโรโมน (Pheromone) ตวอยางเชน สนขและเสอปลอยฟโรโมนออกมาพรอมปสสาวะเพอน าทาง หนปลอยฟโรโมนออกมาเพอสบพนธ