geschiedenis van en geheimschrift op de zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door lod. s. beuth
Post on 01-Jun-2018
217 Views
Preview:
TRANSCRIPT
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 1/35
JAARBOEK VOOR
MUNT- EN PENNINGKUNDE
42
K O N . N E D . G E N O O T S C H A P V O O R M U N T - E N P E N N I N G K U N D E
A M S T E R D A M 1955
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 2/35
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 3/35
G E S C H I E D E N I S V A N E N G E H E I M S C H R I F T OP DE
Z E E U W S E Z I L V E R E N D U K A T E N V A N 1 6 5 9 — 1 7 9 8
door
L O D . S . B E U T H
Inleiding
O p 9 Juli 16 59 wer d door ,,de Ra de n en Gene raa lme es ter s van de
Munt" het type vastgesteld van een nieuwe munt, ,,de zilveren dukaat"
en wer den de desbe treffe nde tekeningen ron dge stu urd . He t type, de
st aan de ri dder met zwa ar d, was ontleend aa n de goud en d ukate n.
Oorspr onkelijk wer d de wa ar de bepaald op 50 stuivers. Z e wer den
geslagen op de munthuizen van Gelderland, Holland, West-Friesland,
Zee lan d, Utr ec ht , Overijssel, Deventer, Kam pen, Zw ol le en .Frie sland ,
beneve ns in 16 83 ook op die van Groni nge n en Omm ela nde n. Blijkens
de grote aantal len , wa ar in zij zijn ges lag en en de lange tijdsduur
gedurende welke zij in circulatie zijn gebracht ( 1 6 5 9 — 1 8 0 8 ) , moet de
zilveren duka at een gro te populariteit hebben genoten . - Z o wa s de
zilveren dukaat van 1 8 1 5 / 1 6 tevens de eerste zilveren munt van ons
Koninkr ijk, en vo rm de in zijn sublieme uitvoering een w aa rd ig e slot
apotheose.
Officieel we rd en de zilveren dukat en eerst inget rokke n in 18 47 , toe n
de nieuwe muntw et tot stand kwam. Ond er de tussen 18 42 en 184 9
ingeleve rde provinciale munten wa re n er niet minder dan 11, 2 millioen
stuks zilveren dukat en en daar va n wa s de over gro te meerd erheid , n.1.
10.8 mil l ioen, Zeeuws 1 . Opmerkelijk was het, dat omstreeks 1 / 3 ge
deelte bij de intrekking in goede st aat verk eer de. D r. H. E n no va n
Gelder geeft in zijn artikel over de muntvondst van Driebergen 2 de
verklaring. Oorspronkelijk gewaardeerd op 50 stuivers, bracht de
Ze euws e munt bij de invoering in 16 72 van het nieuw e model (in
navolging van het Holl and se van 1 6 7 0 ) bij de ingebruikneming van de
nieuwe schr oefp ers, de wa ar de op 51 stuivers. Seder t 17 47 we rd de-
waarde in Zeeland gesteld op 52, sedert 1763 zelfs op 53 stuivers,
terwijl de koers in het officiële tarief va n 1 81 6 we er tot 52 stuivers
wer d teru ggeb rach t. De koersverhoginge n hadd en tot gevolg een voor-
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 4/35
42 LOD. S. BEUTH
keur van het publiek voo r de Ze eu ws e Z . D . , omda t het •— ten onr ech te
ove rige ns — meend e, dat deze een hog er zilvergeh alte ha dde n. M e n
hield ze als oppotmunt achter. V an d aa r de vele exempl aren uit munt-
vondsten en de goede staat, wa ari n vele exe mpl are n daa rui t en bij de
inlevering van 1 8 4 2 — 4 9 verkeerden. De Zeeuwse muntmeesters voeren
wel bij deze gang van zaken: door de hogere koerswaardering konden
zij meer geven voor het muntzilver en lokten groter aanbod uit. Door
de hoge re binnenlandse w aard erin g werd natuurlijk de Z. Z . D . niet vaak -
gebruikt voor buitenlandse betalingen: daar deed de Z . Z . D . geen
opge ld. Dit zal dan ook wel d e re de n zijn, da t in het buit enla nd (b eh al ve
dan in het naburige Brabant, Vlaa nderen en Limburg) de Z . Z . D .
practisch niet wordt gevonden.
Beh alve Z . D . zijn ook halve, kwar ten en achtsten geslagen: de halve
tot 1 6 8 0 in alle provin ciën en daarna alleen in Gelderland, Zeeland en
Utrecht , zij het met lange onderbrekingen; de kwarten („dertientjes"
gen aam d, omda t ze 13 stuivers dede n) en ach tst en "(..pietjes") va na f
1760 resp. 17 62 uitsluitend in Ze el an d. D e invoering van deze k wa rt en
en achtsten heeft wel de nodige strubbelingen met de Generaalmeesters
van de Mu nt gege ven: volgen s deze wa s de aanm unti ng ongeo orlo ofd
en bovendien waren de munten van een te laag gehalte. De muntmeestersin Ze el an d, Ho lt zh ey Sr. en Jr . , beriepen zich op hun opdr ach t van de
Staten van Zeeland en achtten de aanmunting wel degelijk te steunen
op de ordonna ntie van 16 59 , die inderd aad sprak v a n „onder delen" van
de Z . D . , wa ar me de e chter toen duidelijk alleen wer de n beoo gd de
i Z . D . In 176 0 wer d echter het zuidelijk deel van Brabant en Zeeland
overstroomd door pasmunt van onze Zuiderburen dat van zeer slecht
gehalte was. Vermoedelijk zal het besluit van de Staten hiermede wel
verband hebben gehouden. Anderszijds zagen de Generaalmeesters van
de Mu n t in het gew ra ak te besluit — e n dit niet ten on re ch te — een
inbreuk op de met zoveel moeite bereikte eenwording van de munt
van de Z e ve n Prov inci ën en een herleving van een ong ew ens t prov in
cialisme 3 . Hoe dit ook zij, de Staten van Zeeland hebben ditmaal aan
het langste eind getrokken en de dertientjes en pietjes zijn tot en met
1793 op de Middelburgse Munt geslagen. Zij vormen de laatste typisch-
provin ciale munt en in de geschiedenis va n ons munt weze n.
Omtrent de aantallen geslage n Z . Z . D . moeten wij ons base ren op
de gegevens van de muntbussen ( B e s i er
4
geeft deze aantallen nietaltijd juis t) , wa aru it is af te leiden, dat het sedert 1 65 9 ges lag en aa nt al
he le -Z.Z.D. de 19 millioen stuks niet kan hebben ove rsc hre den , terwijl
de ond erd elen in aanzienlij k ge ringe r aa nt al zijn gemu nt. Di t blijkt ree ds
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 5/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 43
uit de verhouding van het aantal ingeleverde munten tussen 1842 en
1849: rond 1 0 . 7 8 8 . 0 0 0 hele tegen rond 86 . 000 halve, 102 . 000 kwarten
en 8 5 . 0 0 0 achtsten.
He t o nderz oek heeft zich beperkt tot de Ze eu ws e hele Zi lve ren
Du kat en. E e n omvangr ijk mater iaal, verspreid in 18 ope nba re collecties
en vooral in de talrijke grotere en kleinere particuliere verzamelingen
in ons land en in België, moest hiertoe worden geïnspecteerd en geregis
treerd. E e n 50-tal ver zam ela ars en handela ren stelden mij hiertoe in de
gelegenhe id. Sl echt s in enkele uitzonder ingsgeval len moes ten de gege vens
omtrent het jaartal wo rde n ontleend aan een kart othe ek. N a a s t de
registratie van het aantal voorkomende exemplaren per jaartal, waardoor
houvast omtrent de relatieve zeldzaamheid van de jaartallen en de daarin
voo rko men de vari ant en valt te verkrijgen, is gepoogd te ger aken tot een
verantwoorde onder sche idin g va n typ en en afwijking en, die als zelf
standige varianten onder een eigen letter dienen te worden vermeld.
In die gevalle n, waa rin een bepaald e vari ant pas later we rd ontdekt ,
is om pra cti sch e red enen omt rent de zeldzaamheid een ram ing ge maa kt
voorts een 60- ta l Z . Z . D . te Herselt ( Be lg .) , waa rva n de belangrijkste
medegeregistreerd zijn.
Het toeval heeft gewild, dat in 19 54 juist twe e belangrijke vo nds te naan het licht kwa men , n.1. die van Hag est ein (on g. 4 2 5 Z . Z . D . ) en
die van He i- en Boeicop (o.a , ong. 22 5 Z . Z . D . ) waa rv an er 3 1 0 resp.
2 0 6 stuks konden worden geregistreerd en in dit onderzoek verwerkt.
Hoe zorgvuldig een dergelijk onderzoek ook.dient te geschieden en
ï.c . ook is gesc hied , toc h moet op de betrekkelijke wa ar de hierv an
wo rd en ge wezen. Altijd blijven er exem plar en — in onbek ende han den
— buiten beschouwing; het ge va ar van dubbel tellen wo rd t gro ter
na a rma te de reg ist ra ti e lan ger tijd in beslag neemt en stukken inmiddels
van eigenaar zijn verwisseld. Vooral na een recente muntvondst bestaatdit gev aar . Te ns lo tt e kunnen nieuwe muntv ondste n dè zeldza amheid
van bepaa lde jare n of varia nten sterk beïnvloeden en tot nu onbeke nde
jaren aan het licht brengen.
Hoofdtypen
Bij het vaststellen van de hoofdtypen is afgeweken van de indeling
van Verkade.
Het eerste hoofdtype is dat van 1 6 5 9 — 6 8 op uit re pe n zilver geknipte
plaatjes, met de ha me r geslage n. H et tweede hoof dtyp e van 1 6 7 2 — 8 0
is geschroefd op ronde uitgeponste muntplaatjes. Het derde hoofdtype
van 1 6 9 4 — t / m 172 1 is, om dat de sch roe fpe rs buiten gebruik was geste ld,
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 6/35
4 4 LOD. S. BEUTH
wed er om ge sl ag en en wel op (di kke re) repe n. D a a ro m is bij gelijk
gewicht het formaat van het derde type kleiner dan dat van het eerste
type. Het knippen ging door de grotere dikte moeilijker en m.i. is de
vaak optredende onregelmatigheid van de munten van het derde hoofd
type hieraan en niet aan een later snoeien toe te schrijven. Het vierde
hoo fdt ype loopt van 1 72 7 t /m 17 50 , wed ero m op de pers gesc hro efd .
H e t vijfde (e n laa tst e) type van 1 75 7 t /m 17 98 is even eens ges chro efd
eh boven dien gera nd met naar links öf rechts naar bened en a flopen de
ribbels, soms fijner soms grover.
Ve el meer moeilijkheden dan hét vastst ellen van de hoof dty pen geeft
de onde rsc heid ing in var ian te n. Strik t ge no men be tek ent elke in gebruik
genomen nieuwe stempel een nieuwe variant. 'In de 17e en 18e eeuw
vond de stempelvermenigvuldiging nog niet mechanisch plaats en ver
toonde dus elke stempel in enig onderdeel een afwijking. Volgens de
mening van deskundigen k onden er met een stempel om stre eks 2000
munten gemunt worden. Rekenende met een totale oplaag van 19 millioen
stuks zouden er dus in de 140 jaren, dat er Z.Z.D. zijn geslagen,
ongeveer 9 5 0 0 st empels zijn gebruikt — mee r stemp els en dus m eer
varianten da n de simpele 1 7 0 0 stuks die er bekend zijn. Re gi st ra ti e naar
stempel zou practis ch elk exe mpl aa r R 4—R 2 maken. Om practischeredenen is derhalve het aantal aan gege ven v arian ten beperkt, waarbij
niet is uit ge ga an — zoals bij V e r k a d e — v an een hoofd typ e, d och va n
het jaartal . Ook is niet een nummering als bij De Voogd gevolgd, omdat
het jaartal dat op een munt staat meer kenmerkend is dan een registratie
nummer.
Bij de selectie van de të ver meld en va ri an te n is gepoo gd een criteriu m
te vinden in het opzettelijk beoog de, d e door de muntm eest er ver lan gd e
of voo rge sch rev en uitvoering, terwijl dan de mee r aa n de willekeur v an
de stempelsnijder overgelaten uitvoering van onderdelen verwaarloosd
zou kunn en blijven. G ehe el doo r te vo er en is dit criterium niet: belang
rijke en typerende fouten in tekst en interpunctie zouden dan, consequent
geredeneerd, niet als var iant kunnen wor de n te boek gesteld. Bov end ien
is het achteraf vaak zeer moeilijk uit te maken, wat wel en wat niet
aan de willekeur van de stempelsnijder we rd ove rge lat en, temee r,
omdat in bepaald e periode n ( den ken we aan 1 6 9 4 — 1 7 2 1 ) de stempel
snijder veel meer eigenmachtig optrad en zich grotere vrijheid veroor
loofde dan in andere ( la tere) perioden door de munt mees ter we rd toegestaan. Bij de m.i. noodzakelijke beperking, d.w.z. selectie der var ian ten
(een. select ie die dus som mige n te ve r en and er en niet ver genoe g zal
gaan!) is rekenin g geh oud en met:
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 7/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 4 5
de tekst, letter- en cijfervorm en interpunctie (verwaarloosd werden
echter de punt, die som s CON va n CORDIA scheidt en de punt die ai
dan niet achter CRESCUNT voorkomt);vorm en plaatsing van het muntteken;
vorm en plaatsing van de muntmeestersaanduiding;
vorm van die onderd elen der tekening, wa ar aa n een bepaal de bet eke
nis is toe te kennen.
Gouden afslagen, die van diverse jaren voorkomen, zijn niet als munten
te be sc ho uwen en dus niet opg eno men . De zilve ren afslag met het
stempel van het 10 -duc ate nst uk in 16 94 is wèl a ls varian t genoteerd,
daar deze als Z . Z . D . in circulatie is gebrach t.
Ge po og d is de vermelding zoveel mogelijk chr ono log isc h door te
voeren , door b.v. de variant en van 16 94 met de gekrulde Arab is ch e J
als laatste te vermelden, in aansluiting aan de resterende jaren der
eeuw, waa ri n ver de r evenee ns dez e J we rd gebruikt. Moeilijkheid gaf
hierbij in het bijzo nder de klasse ring van de gewi jzig de ja ar ta ll en in
de stempels. Deze var ian t treff en we in vele ja re n aan ( de mogelijkheid
da t er meer overge slagen j aartalle n zullen wo rd en ontdekt, is geenszins
uit ges lot en) . 'Al s regel zijn nu deze gewijzigde j aars tem peli ngen als
a-variant geboek,t hoewel dit chron olo gis ch niet ste eds juist is °.
Varianten
Naast de typologische indeling is er een te mak en haar bepaalde
perioden die wo rd en gekenm erkt door" mindere of m eer der e bek waamh eid
en zorgvuldighei d v an de stempelsnijder en door st reng ere, tan end e, ja
zelfs door geheel ontbrekende discipline, m.a.w. door meerdere of minderebekwaamheid en plichtsbetrachting van de muntmeester. Het zijn de
munten die hiervan getuigenis afleggen 7 .
]. Boreel en H. van Heumen 1659—1680
Z o is de per iode va n Jacob Boreel ( 6 Juni 1658—3 September 1678)
een' van betrekkeli jke ru st en orde; Bo re el laa t aanva nkeli jk weinig over
de schreef gaan en de veranderingen in de modulering van de munt zijn
•wel niet' aa n zijn aa nd ac ht on tg aa n, wellicht door hem ver ord onn eer d.
Matthias Hooft Sr., stempelsnijder van 1 6 5 2 — 1 6 6 6 en zijn zoon
1.
2.
3.
4.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 8/35
46 LOD. S. BEU TH
Matthias Jr. ( 1 6 6 6 — 7 1 ) verri chtte n hun taak gelijkmatig, doch de
opvolger, Abr. Goverts ( 1 6 7 1 — 7 5 ) veroorlooft zich al direct vele vrij
heden b.v. in de interpunctie en doet ons reeds bij zijn eerste optredenin 16 72 kennis ma ken met de stempelfout CRESCONT. Het is niet aan
te nemen, dat deze fout gema akt is door de stempe lsnijde r-gene raal
Drappentier. D e z e heeft derhalve o f -wel alleen de fatsoenen gestuurd
van wa pe n en ridder of een stempel als voorbeel d ter beschikking -
gesteld. Na Goverts komt Matth. Hooft Jr. weer terug ( 1 6 7 6 — 8 7 ) —
w egens zijn bekwaamheid opnieuw aangesteld, ofschoon op zijn gedrag
veel viel aan te merken — die in ieder geval een man van allure en
temperament schijnt te zijn geweest. Dit blijkt uit het volgende: in 1672
wordt met de schroef pers het nieuwe t ype II inge voerd, gemode lleerd
door Daniël Drappentier. D eze stempelsnijder aan de Munt te Dordrecht
werd op voor drac ht van de heren Munt mee ste rs- Gene raa l tot stempel
snijd er-ge neraa l benoemd en ontving deze benoeming op 26 Octo be r
1671 ook van de Sta ten van Ze ela nd s . Terwijl in het oude type het
woord CONFOE aa n de vz. door het in het omschrift doordri nge nde
wapenschild in lettergrepen CON — FO E wa s 'gescheiden wo rd t dit in het
door Drappentier geinitieerde type weer aan elkaar geschreven. Op de
Z . Z . D . v an 1 67 8 (Hoo ft Jr . is dan de stempelsnijder) verschijnt er
een p u n t — or thogr afis ch dus onjuist — tussen CON en FOE. Deze
punt wordt gedurende het muntmeesterschap van de opvolger van Boreel,
Van Heumen, gehan dhaafd ook op de Z . Z . D . van 16 79 en 168 0. Als
daarna, in 16 94 de muntslag der Z . Z . D . word t hervat onder Van
Dusseldorp verdwijnt de punt en wordt CONFOE weer aaneen geschrev en.
E r moet dus verband gelegd worden tussen het verschijnen van de
punt in 16 78 en het optred en van Va n Heu men , mogelijk omda t Bore el
in het laatste jaar van zijn muntmeesterschap geen Z.Z.D. meer gemunt
heeft. Officieel w as volge ns de tot nu bekend e gegev ens V a n He ume n
eerst in 16 79 als muntmeester benoemd en opgetr eden . Bij onder zoek 9
kwa m inde rda ad vast te sta an dat V a n He ume n re eds in 1 67 8 en wel
op 15 No ve mb er 16 78 provisioneel wa s aan ges te ld en zijn benoeming
als muntme este r eerst op 2 0 Oc to be r 1 67 9 plaa ts vond. D e plaatsing
van de punte n tussen CON en FOE en achter de afkortingen, niet normaal
doch onder de regel, doet vermoeden, dat deze punten later in de
stempel zijn bijgevoegd. In 16 79 en 168 0 zijn deze punten zo nadrukkelijk
en dik, dat deze de spanning suggereren die er omtrent deze a a n
gelegenheid (en wellicht ook and ere zake n!) tussen V a n He um en en
zijn stempelsnijder Hooft Jr . , wien deze onjuiste interpunc tie moet hebben
tegengestaan, geheerst zal hebben.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 9/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 47
We ll ic ht ver ra de n ons de munten nog meer. Het~is den kba ar, dat het
steeds groter wordend e muntmeestersteken, dat in 16 80 tot een g r o t e
r o o s g e f l a n k e e r d d o o r t w e e r o o s j e s is geworden, en het
opvallend gróte letterty pe van 1679b en 1680a gezien moeten worden
als een protest van de stempelsnijder Hooft Jr. tegen de dikdoenerij
én dwingelandij v an zijn baas . He t feit, dat V a n He um en op 2 8 Januari
1683 op ,,eigen ver zoek" uit hét financieel aantrekkelijke am bt va n
muntmeester we rd ontslag en, kan wellicht -uit deze te veronder stell en
botsingen ve rkla ard word en.
H. van Dusseldorp en A. de Groene (1694—1721)
Een nieuwe periode voor de Z . Z . D . breekt aan, wann eer onder Van
Dusseldorp ( 28 Januari 168 3— 10 September 1 70 5 ) in 16 94 , na een
onderbreking van veertien jaren weer Z . Z . D . word en aangem unt. Niet,
dat in die tussentijd de muntslag stil ha d gest aan. In 1 675 immers w as
het zilveren 30-stuiverstuk, de daalder, ingevoerd, later, in 1685 ook
de 5- en 10-schellingstukken, die tijdelijk de Z.Z.D. verdrongen.
In 16 93 wa s een nieuwe stempel gemaak t voor de voo rg en ome n mu ntslag der Z . Z . D . , geinspireerd op het eerst e typ e va n 1 65 9 met
geparelde binnencirkel, wa ar va n echter geen e xemp laa r bekend i s 1 0 .
To c h is de stempel van deze mogelijk niet -bes taan de Z . Z . D . ons bekend
uit no. 1694b, waarbij het jaartal uit dat va n 1 693 in de stempel is
gewijzigd.' Mogelijk w as ook de stempel 1 69 3 een proefs tempel , daar
een ontwerp met binnencirkels het nadien nimmer tot officiële uitgifte
heeft ver mog en te bre nge n. Ze k e r is, dat er in 16 94 op de Ze eu ws e
Mu nt gro te bedrijvigheid moet hebben g eheerst . Besier geeft vo or 16 94
tot de opening van de eers te muntbus een aan tal Z . Z . D . aa n va n
60 . 110 , terwijl hij voor de tw ee de muntbus , die van 1694 tot in 16 97
loopt, een aan ta l no tee rt va n niet minder dan 7 1 2 . 7 7 5 stuks. V a n deze
7 7 0 . 0 0 0 stuks, in rond vier jaren geslagen, zijn er nu een 160-tal over
en da ar on de r zijn er een 8 5 stuks m et het jaartal 16 94 , dus meer dan
de helft. Aan nem en de, d at het voor kome n van jaa rta llen op munte n
van een bepaalde periode een evenredig beeld geven van het aantal
in een bepaald jaar ges lage n munten, zouden er in 1 69 4 dus meer dan
350 .000 stuks Z . Z . D . zijn gemunt. De stempelsnijder va n die jaren,
Willem du Pré ( 1 6 8 7 — 1 7 2 2 ) , moet het dus wel dr uk hebben geh ad.
Wellicht is de fout CRESCVN, die n.b. op de piedfort 1694d voorkomt,
aan deze drukte te wijten. Ook het feit, dat op 1694k (vz.) het woord
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 10/35
48 LOD. S. BEUTH
AVR vo or ko mt zond er in ARG gewijzig d te zijn getu igt in die ric htin g,
ben eve ns het feit, dat in ge en enkel jaar zovele varianten zijn
geregistreerd.
H e t jaar 16 94 is voo rts het eers te jaar waarin de afkorting, die voor
dien op de Z. Z . D . ZE L luidde, ook voorko mt als ZEEL. Dit verschijnsel
vinde n w e in alle volg ende jar en tot en met 1 70 6, beha lve in 17 03 ,
die alleen nog met de afkorting Z EL bekend is. V a n a f 1 70 7 tot en met
1748 is de a'fkorting wee r ZEEL, uitge zond erd een stempel met Z EL in
1735 en 1 74 7. In 1 75 0 is het we er ZEL en dit blijft dan zo tot het einde
de r munts lag in 179 8 uitg ezon der d in 1757f en g, een tweetal stempels
met ZEEL. W a n n e e r we de regelmatige terugkeer zien van ZEL en ZEEL,
vooral in de jaren 1 6 9 4 — 1 7 0 6 , dan rijst de vraag wat van deze wisseling
de re de n kan zijn gew ees t.
De voor de han d l iggend e ged ach te aan neme n, dat de stempel
snijders in sommige gevallen tegen het einde van het omschrift bemerk
ten, da t er ruimte ove r wa s en daa ro m een twe ede E invo egde n, stuit op
het bezwaar, dat moeilijk aan te nemen is, dat de stempelsnijders, vooral
de slord ige Du Pr é, in de dertig jar en na 17 06 noo it/r uim te ove r geh ad
zouden hebben. Eerder kan geda cht wor den aan het merk en van
bep aal de partijen zilver of het identificeren van de pr od uc te n vanbep aald e werklied en of wer ktui gen . Ho e dit ook zij, het geheim v an
ZEL en ZEEL blijft hela as in ee rst e aa nle g ono pge lost .
N og een and ere bijzonderheid in 16 94 vraagt de aan da ch t: wij vinden
in dit jaar, waa rschi jnlijk tege n het einde, een wijziging va n de
R o m e i n s e i in het jaartal in een sierlijk g ek ru ld e A r a b i s c h e J .
Bij het eerste type va n 1 6 59 stond ook deze gekrul de J doch groter
in het jaartal , en bij de invoering van het nieuwe, kleinere model in
1672 w er d dez e J gewijzi gd in een Ro me in se I, die dan einde 16 9 4
we er wo rd t „afgelost" door de gekrulde Ara bis che J . De ze hand haa ft
zich tot en met 1698 ( 1 6 9 9 , die even als 1 6 93 wel is gesigna leer d, d och
niet door mij is gezien, zal eveneens de gekrulde J moeten vertonen).
In 17 01 keert de Rome ins e I in het jaartal terug om gehandhaafd te
blijven tot 17 69 , misschien ter gelege nheid va n het intr ede n va n een
nieuwe eeuw, die als een nieuwe beloftenvolle aera zich aandiende.
D it -w a s oo k zo in 16 72 , toen de nieuwe techniek va n de schr oefp ers
werd ingevoerd en een nieuwe vormgeving van het model tot stand
kwam. Ook het jaar 1 6 9 4 bracht iets nieuws, een evenement, n.1. de
invoering bij pla cc aa t van 2 5 Me i v an het drie -guld en-st uk en de
andere nieuwe standpenningen, w.o. ook de gulden met het generali-
teitswap en, wa ar va n de' tekeningen w ar en rondges tuurd . O p de tekening
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 11/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 4 9
en even eens op het tot uitvoering gebrac hte driegu lden-s tuk va n Ze el an d
staat de Ara bisc he J . We li ch t is de wijziging v an de I in 1 694 in nauw
verband te brengen met de nieuwe Generaliteitsmunten, waarop ookde Arab isc he T wer d toegepa st. E n zulks teme er, omd at in Z ee la nd
wel de driegulden (t ro uwe ns alleen in 1 6 9 4 ) we rd aan gem unt , doch
niet de tweegulden en de gulden. Om de indruk te mijden, dat men
in Zeeland maling had aan het generaliteitsinitiatief. was er alle aan
leiding te tonen, dat men de tekeningen niet zonder meer naast zich
neerlegde door zich althans in de tekening van de J te conformeren
met de nieuwe opvat tingen .
Ook nog in ander opzicht is het jaar 169 4 voor onze Z . Z . D . van
'betekenis. In 1672 was het m u n t t e k e n van de kz. naar de vz. „ver
huisd" en we rd de opengev allen plaats boven d e kroo n va na f dat jaar
ingenomen door een r o o s j e , dat wij onder V a n Heume n tot een roos
van importantie zien uitgroeien. Toch zou het naar mij voorkomt, niet
juist zijn hier van een muntmeestersteken te gaan spreken en we l om
verschillen de re den en. Alleree rst wa s het in Ze el an d niet gebruikelijk, dat
de muntmeester een speciaal muntmeestersteken op alle onder zijn regiem
gesla gen munten aan br ach t. Vo o rt s missen de teken s, waar uit zich de
muntmeestersaanduiding ging ontwikkelen, het typische persoonlijke,zoals we dat vinden in het Beems ter Bulletje, de Een ho or n, de Hen gst ,
de Buis, de Valk enie r (het laatste het muntmeest ersteke n van M. Hol tz-
hey Sr . als muntmeester van Gel der lan d). T e n der de bleef de aa n
duiding bepe rkt tot de hele Z . Z . D . ( pa s na 1 7 60 ook op de halve
Z . Z . D . ) en kwam dus niet voo r op de and ere , ond er dezelfde munt
meester gesl age n munten. Nu laa t het jaar 16 94 ons een aantal verschil
lende v e r s i e r i n g e n zien: een roosje tussen de punten ( I I ) ; 2 roosjes
met een punt midden-boven ( I V ) ; 2 roosjes ( V I ) ; en tenslott e 3 roosjes
( V ) , die va na f 1 69 4 tot en met 17 13 als versiering boven de kroo n
gehandhaafd blijven, m.a.w. niet alleen onder Van Dusseldorp (tot
1 7 0 5 ) , doch ook onder diens opvolger Adolf de Groene ( 1 7 0 6 — 1 7 1 1 )
en zelfs onder het eerste jaar van muntmeester David Fiers ( 1 7 1 3 — 2 1 ) .
E n dan verschijnt de eigen versiering, de muntmeestersaanduiding van
Fiers-in de vorm van een roosje, geflankeerd door sterren ( V I I ) , terwijl
zijn opvo lger en scho onzo on (w e leven in de regententijd!) Pieter Kap-
peyne zijn Z . Z . D . met 3 sterren versiert (I X , X , X I ) . V an Dusseldorp
heeft in 16 94 ten slotte de drie roos jes ( V ) gekozen, al komen de
2 roosjes in 1695 en zelfs in 1 69 6 nog op de scha ars e exe mpla ren terug.
De Groene liet zich aan een muntmeestersaanduiding niets ge legen liggen,
doch onder Fier s wor dt de Z . Z . D . de „vlaggem'unt" van de Ze eu ws e
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 12/35
50 LOD. S. BEUTH
munt mees ter s, wa ar on de r te ver sta an is de munt, die met uitzonde ring
van andere munten, de „vlag" van de muntmeester voert.
Te ns lo tt e dient vermelding de depr ava tie in de uitvoering van deZ . Z . D . sedert 1694, D e z e verslechtering zien we niet alleen in de vele
fouten in de tekst, die in 1694 wellicht als gevolg van overbelasting
nog verklaarbaar zijn, doch vooral in het uiterlijk van de slag. D e Z . Z . D .
is in de jaren 1694—1721 vaak niet meer rond, doch er lijkt ,,aan
geknabbeld", gesnoeid. E n dat niet alleen. De slag stem pel raakt vaak
de muntree p ond er ongelijke druk. D e munt verkrij gt hier door een slordig
en onaesthetisch uiterlijk. De muntmeester laat veel over z'n kant gaan,
hij „gelo oft h et wel", het toezicht en de cont rol e vers lapp en. Dubb el
en m is- sla gen komen in deze periode vak er voo r dan da ar vo or en
daarna. W a n n e e r we de Z . Z . D . (en helaas ook de munten van vele
andere munthuize n in de Ne de rl and en uit die tijd) vergelijken met
andere, en in het bijzonder met buitenlandse munten, dan kan deze
vergelijking weinig voedsel geven aan onze nationale trots.
Pieter Kappeyne (1722—1752)
Met het optreden van Pieter Kappeyne als muntmeest er ( 1 7 2 2 , offi
cieel mogelijk vanaf 1725—31 De cemb er 17 5 2 ) en diens stempelsnijder
Daniël Drappentier ( 1 7 2 2 — 5 1 ) , breekt voor de Ze eu ws e Mu nt een
nieuwe, bete re periode aan . He t moge zijn, dat de stempeltekening van
de Z . Z . D . van 17 27 niet zoveel verschilt van die van 1 69 4 en volge nde
jaren •—• rede n waar om Ve rk ad e geen type- ondersch eid maak t — : de
uitvoering st aat er ver boven, zodat het op deze gron d zeker ge rec ht
vaardigd is de Z . Z . D . vanaf 17 27 onder een nieuw hoofdtype op te
voeren. Een munt is nu eenmaal een drie-dimensionaal voorwerp en is
niet t e vereenz elvi gen met een tekening of een pla tte gro nd. Pie terKap pey ne (o f is het Drapp enti er, die deze lof toek omt? ) geeft de Z . Z . D .
wee r een ver zor gd en respecta bel uiterlijk. Mis sla gen wor den uitge scho
ten, stempel foute n komen niet meer voo r. Dit bet ere uiterlijk is zeker,
ook toe te schrijven aan de weder invoe ring oms tree ks 17 25 va n de
schroefpers, die - omstreeks 16 80 buiten gebruik wa s gesteld, ja -z el fs
verbo den wa s. Da t in 17 27 ter gelegenheid van deze wederin voering
niet de Ro me in se i in het • jaartal weer werd afgewisseld door de
Arabische, vindt mogelijk zijn verklaring hierin, dat Drappentier hier
kennelijk vo ort bor duu rde op het in 16 72 door zijn gr oo tv ad er als ste m
pelsnijder-generaal ingevoerde model. Trouwens de nieuwigheid als
zodan ig w as in 17 27 van de schr oefp ers allang af. Bij hand havi ng van
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 13/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 51
het gewich t op 2 8 gr am wo rd t het for maat iets gr ote r en de dikte
derhalve iets ge ring er wa ar do or bij het afsnijden van de muntp laat jes
een gelijkmatiger rond model werd verkregen.
W a t nog in deze periode — naa st het voo rals nog onv er kla arb ar e
herstel in 17 35 van de zinlose p u n t tussen CON en FOE — opva lt is
de schuchtere wederkeer in 1 7 4 7 1 1
van de afkorting ZE L. Theo ret isch
moe t de stempel ZE L ook in 1 74 8 zijn gebruikt (zi e 1 7 5 0 a ) doch ook
deze variant moet nog word en ontdekt. Va n a f 1 75 0 wor dt ZEL definitief
ingevoerd al komt in 1757g—h ZEEL nog even om de hoek kijken.
Voorts vinde n we in 1 74 7 en 1 74 8 piedforts en in dat laa tst e jaar
in een dusdanig kwantum, 35 stuks, dat deze zelfs niet schaars zijn
te no emen. Z o u het eeuwfees t van de V r e d e van Mu ns te r mogelijk de
aanleiding tot het in zo grote getale slaan van piedforts kunnen zijn
gew ees t, die dan op een bep aal de herde nkingsbijeenkom st, b.v. va n de
Staten, aa n de aan wez ige n zou den zijn uitgereikt? D e piedf ort va n 17 47
is mogelijk gesl agen ter gelegenhe id va n het 25 -j ar ig jubileum van
Pieter Ka ppe yne bij de Ze eu ws e Munt . Als in 1 77 7 Holt zhe y J r. de
( laatste) piedfort laa t slaan, is m.i. eve neens de aanleid ing da ar to e
gelegen in de 25- ja ri ge band va n de familie Hol tz he y met de Ze eu ws e
Munt, die in 17 52 wer d gelegd .
D e Holtzhey's (1752—1798)
Een belangrijke gebeurtenis voor de Ze eu ws e Mu nt is de benoeming
van Martinus Holtzhey Sr. als munt mees ter in 175 2. Deze Holtzhey, in
Ulm geboren als telg uit een Neurenbergs geslacht van stempelsnijders,
zelf kundig medailleur met faa m buiten onze gre nze n, wa s voor dien
muntmeester in Gelderla nd ( Ha rd er wi jk ), Hij kwam (ei nd) 17 52 uit
zijn woo npl aat s Am st er da m, wa a r hij een huis had „op de He er eg ra gt
aan de We st zi jd e, het de^de huis benoorde n de huy des tra at (t ege n
woordig no. 352) daar de drie Webben boven de puy plagten te staan"
en vest igde zich met zijn toen 15- jar ige zoon Ma rt in us te Mid delb urg ,
alwaar hij we rd ingesc hrev en als lid van de Ey an g. Lut he rs e Gemee nte .
De jeugdige Martinus nam toen de in 1751 open geva llen pla ats va n
Drappentier als stempelsnijder in. Het duurde evenwel tot 17 57 eer dat
de eerste Z . Z . D . we rd „uit gebracht ". In die tussentijd vond echte r een
zeer pijnlijke gebe urtenis plaa ts. In 175 4 wa re n duiten gesla gen met d e
verbasterde spreuk LUCTOR ET EMENTOR: ik wors tel en gee f de g e e s t 1 2 .
Deze lapsus — of was het opzettelijk gebeurd? — werd pas ontdekt,
toen vele duizen den d uiten al in de circulatie wa re n geb ra ch t en we rd
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 14/35
5 2 LOD. S. BEUTH
op ge va t als een toespeling op een actuel e politieke situatie. De moeilijk
heden bleven niet uit. Holtzhey Sr. zag zich genoodzaakt de 17-jarige
Martinus, voor wie hij juist bij de Staten van Zeeland een salaris
verhoging van ƒ 4 0 0 , — op ƒ 6 0 0 , — 's- jaars had weten te bewerkstelligen,
als stempelsnijder te ontslaan 1 S . Het staat geenszins vast, dat de zoon
de schu ldig e wa s en uit diens la ter e benoeming tot mun tme est er is ee rde r
een aanwijzing voor zijn onschuld te putten. De neef, Johannes Matthias
Holtzh ey uit Heilbron volgde hem als stempelsnijder op en deed zich,
eerst ond er de vad er , lat er ond er de zoon en tensl otte zelfs onder diens
weduwe tot zijn pensioenering in 1791 toe als een getrouw, bekwaam
en toegewijd vakman kennen.
Zeker is, dat de eerste Z.Z.D. van de Holtzhey-dynastie in 1757 niet
uit de lucht kwam vallen. W i j kennen een ac ht- tal vari ant en, wa ar va n
er tenminste 4 als proeven zijn te beschouwen ( 1 7 5 7 a , d, e en f).
D a t de alleenstaande stukken met b l o e m r a n d en r o o s r a n d
1 7 5 7 d — f als pro eve n bes cho uwd moe ten wo rd en , is aa n gee n twijfel
o nd erh evi g. D e Z . D . v an 1 7 57 ( va ri an t a ) met b i n n e n c i r k e l s is
door Verkade onder 86.4 ten onrechte als een apart type opgevoerd. Dit
is nl. een proef, die niet in circu lat ie is geb ra ch t, zoa ls blijkt uit de
volgende feiten:1. bijna alle waa rgen omen exemplaren war en F . D . C . en verton en een
bijzonder verzorgde slag;
2. bij mijn we ten is n immer een ex em pl aa r in een mun tvo nds t aa n
getroffen:
3. wann eer de 23 exemplaren van 1 757a als normal e munten besc houw d
moeste n wor den, zou het per cen tag e bew aar de exem pla ren van de
in 1 7 5 7 — 5 8 geslagen munten zeer veel hoger zijn dan voor alle
overige perioden l f .
Verder valt nog op te merken, dat E s d r é 1 5
zegt, dat deze munt zou
zijn gesl agen ter gedachte nis van het ran den der Ze eu ws e munten.
E s d r é aan zijn woorden houdend, lijkt deze veronderstelling absurd. In
1753 verschijnt de ger and e Du kat on (w er k van Mar ti nu s J r . ) en in 17 54
ook de dito scheepjesschelling. W a t voo r red en tot „herd enki ng" zou
dit vier, resp. drie jaar later hebben gegeven? Al s muntmee stersa andui
ding vertoont 1757a d r i e r o z e n , terwijl a lle andere tussen 1757 en
1760 geslagen stukken de t w e e r o z e n voeren, ook al een aanwijzing,
dat het hier om een afge keu rd e pro ef ga at . Nu is het wel opv all end
dat er van 1757a nogal wat exemplaren bekend zijn, niet minder dan
2 3 stuks, het gee n norm ali ter vo or een proe f wel erg veel is,' tem eer
omdat nog met verloren gaan rekening is te houden en er oorspronkelijk
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 15/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 53
dus nog meer moeten zijn geweest. Nu is het wel duidelijk dat van
proeven uiter aard een zeer aanzienlijk geringe r aantal verlo ren gaa t
dan van ex em pla re n uit de norm ale circulatie , doc h het geval gaf alles
zins aanleiding hier bijzondere aan da ch t aa n te b este den.
Z o bleek da n bij aa nda ch tig e bescho uwing: •
1. dat alle ex emp lar en van dezelfde stempels zijn ges lagen ;
2. dat de cijfers 175 in het jaartal alle drie kennelijk waren over
gesneden behalve het laatste cijfer 7, dat dus pas op het laatst in de
stempel is aa ng eb ra ch t. De ze stempel moet dus ree ds voo r 17 57 ger eed zijn
gekomen en stelt dan in ieder geval (denken wij aan de drie rozen) het
oudste ontwerp voor. Nu vertoont variant 1757b ons 2 rozen doch metde . laa ts te 7 gewijzigd uit (vermoed elijk ) 17 53 . Hier uit volgt, dat , aan
gen ome n dat. b uit 1 75 3 stam t, de a var ian t eve nee ns uit dat jaar moet
stammen en dus evenzee r is ges nede n doo r Ma rt in us Jr ., een kna p stuk
werk vo or een amper 16-ja rige knaa p. We ll ic ht w as er dus toen al
sprake gewee st va n een gera nde emissie va n Z . Z . D . In dit licht gezien
wordt ook de toespeling van Esdré volkomen begrijpelijk en aanvaard
baar. M e t dit al is het gro te aanta l ex em pl ar en va n de proef niet ver
klaard. Toch ligt, naar het mij voorkomt, deze verklaring niet zo ver
van de hand. To e n in 175 4 Holt zhey Jr . ontsl agen wa s, heeft V a d e r
Holtzhey zeker niet stilgezeten. Of het was op grond van de onschuld
va n zijn zoon , dan wel op gr on d va n de te zw ar e straf voor een
onbe zonn en gr ap van een 1 7-j ar ige jong en, wet en wij niet, doch wel,
dat op 2 De ce mb er 1 76 0 va de r en zoon tez ame n als mun tme est ers zijn
benoemd en hiermede een volledig eerherst el een feit w a s gew ord en.
Z ek er is hier jaren aan gewerkt en heeft het veel voeten in de aarde
gehad vóór vader Holtzhey voldoende invloedrijken voor het geval had
wet en t e inte ress eren . Is het niet denk baa r, dat het fra aie , nog nietvoluit van jaartal voor zien on twe rp van de hand van Ho lt zh ey Jr . uit
1753 in 17 57 dien de om getuigenis af te legg en van de bijzondere
bekwaam heden van Mart inus Jr . en aan diegenen wer d aangeb oden,
die het eerherstel konden bevorderen. In onze verbeelding zien wij vader
Holtzhey tijdens de persoonlijke bespreking met de heren Staten-leden
deze mun ten aanbied en: wie kan ongevoelig blijven vo or wa ar di ge argu
men ten van een be wog en va der , verg ezel d van een dergelijk werkstuk?*
E r is bovendien nog een andere aanwijzing, dat het jaar 1757 beslissend
moet zijn gewe est vo or de toekom st van Hol tz he y J r . Oo k hierbij moeten
wij ons baseren op aanwijzingen, die op de munten te ontdekken zijn
en wa ar ui t een be paa lde bedoeling valt af te leiden: de arc hie ven zijn
verbrand en kunne n ons niet helpen. W a n n e e r wij nu de mun ten uit
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 16/35
54 LOD. S. BEUTH
de periode, wa ari n vad er Hol tzh ey alleen munt meester wa s, vergelijken
met die na 2 De ce mb er 17 60 , toen va de r en zoon sam en de scept er
voerden, dan valt allereerst op, dat de 2 rozetten, die in 1 7 6 0 a tot en
met d nog de munten van Ho lt zh ey Sr . sieren, in 1760e verdwenen
zijn en het veld boven de kroon blank blijft. Dit blijft zo, zolang vader
en zoon samen in functie zijn, zelfs nog in 1 76 5 (v ade r Ho ltz hey sterft
1 November 1 7 6 4 ) . Gelijktijdig nu met het b l a n k e v e l d b o v e n
d e k r o o n v e r s c h i j n t bovendien een d u b b e l e l u s , een strik
met 2 lusse n, links aa n de pijlenbundel in het Gen er al it ei ts wa pe n aa n
de kz. Het verdwijnen van de beide rozen is duidelijk: zolang vader en
zoon samen in functie zijn, verdwijnt de muntmeestersaanduiding van
de vader. Straks (in 1766) zal de zoon zijn eigen teken (2 sterren)
voeren. Doch de innige verbondenheid van vader en zoon komt tot ons
in het waarlijk ontroerende geheimschrift van de dubbele lus, die dan
ook pro mpt we er verdwijnt, wa nn ee r in 17 6 6 ' d e zoon zijn eigen munt
modelle ert en de twe e ste rre n verschij nen, die tot het einde van de
muntsl ag in 17 98 alle Z . Z . D . , ook van na zijn dood in 17 88 , zullen
blijven sieren.
De dubbele lus nu, dit teken van verbondenheid, komt ook al voor
op versc hill ende mu nten van 17 57 (natuurlijk niet op 1757a en b) dochwor dt in de ve rd er e stempels van Ho lt zh ey Sr . niet geco ntin ueer d. De
gevolg trekki ng ligt voo r de hand: E r moet in 17 57 dus al red en zijn
gew ees t het teken der verbon denhei d, dit geheimsch rift ver vat in de
dubbele lus, aan te brengen. Deze reden is dan gelegen in het succes
van de poging en v an va de r Holt zhey die moeten hebben geresulteerd
in officieu ze to ez eg ging en v an het eer her ste l van de zoon en mogelijk
diens toekomstig muntm eester schap . V a d e r Hol tzh ey, die zeker plezier
in het ver bond enhe ids teke n heeft ge had en er mee heeft inges temd , vond
echter bij na de r inzien de dubbele lus op dat ogenblik pr ae ma tu ur , zodat
eind 1 75 7 de dubbele lus moest verdwij nen en pas, maar dan ook prompt,
in De ce mb er 1 76 0 we er op de stempel kwa m, tegelijk met de officiële
benoeming.
Is het in tegenspraak met deze theorie, dat we in 1 7 6 4 a een munt
aantreff en met é é n l u s ? Integendeel: de stempel van deze munt
dateert, blijkens de jaartalwi jzigin g, uit 17 63 . Ui t dit jaar is, althans
to t op heden, g een ex emp laa r met enkele lus bekend. Z o u de ver ond er
stelling g ew aa g d zijn te me nen , da t juist om dez e enkele lus, de s temp el
in 17 63 niet tot muntsla g is toeg elat en en da t bij de jaa rtalw ijzigi ng,
toe n dit in de ha as t moe st gesch ied en, dit detail ove r het hoofd is
gezien?
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 17/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 55
Minder eenvoudig was het een redelijke verklaring te vinden van de
wederverschijning van de d u b b e l e l u s op munten van 176 8 en
1769 . Aanvankelijk was ik geneigd dit als een gedachtenloosheid van
de stempelsnijder te bagatelliseren: vader Holtzhey was toen immers
al vier jaar dood en de symboliek van de dubbele lus had zeker minder
to t de neef gesproken dan tot de zoon. Toch kan deze bagatellisering
niet bevredigen, wanneer we ons realiseren, dat de Holtzhey's de precisie
in het bloed hadd en en de neef- stemp elsni jder met de famili e-symbo liek
va n de dubbele lus vo lkom en ve rt ro uw d moe t zijn gew ees t. Bij het
opnieuw bekijken van de munten van deze jaren vol gde de vast stelling
van de vervang ing van de Romei nse I in 17 69 door de Arab is ch e 1.
V o o r t s dat gelijktijdig de dubbele lus en nu voorgoed, d.w.z. tot en
met 1798 vervangen is door de e n k e l e . Hierdoor meende ik verband
te moeten leggen tussen het tijdelijk wederopduiken van de dubbele
lus in 1 76 8 en 1 76 9 en de wisseling in de schrijfwijze van de i, iets dat
in het verleden steeds te maken had gehad met een belangrijke gebeurte
nis, 't intreden in een nieuw aera. De dubbele lus w e e s in de richting
van de familiesfeer, van de verbondenheid van vader en zoon
missch ien hier wel: va n moe der en kind. D e tot nog toe beken de
gegevens zwegen echte r over de huwelijksdatum van Ma rt in us Jr . , terwijlals eers te kind en zoon geno emd w erd M art inu s — de naa m die van
vader op zoon overgi ng — en die in 17 76 gebor en we rd . De munten
w ezen ech te r op een huwelijk dat midd en 17 68 ges lot en zou zijn, daar
er ongeveer evenveel exempl aren van dat jaar voorkomen z o n d e r a l s
m e t d u b b e l e l u s . Zo u deze onderstell ing juist blijken, dan zou
dus 1 7 6 8 c de aankondiging inhouden van de nieuwe loot, het eerste
kind, de hope op de instandhouding, van het geslacht; 1 7 6 9 a zou op
de voortzetting der zwangerschap slaan in het nieuwe j aar en 1769b,
wanneer voo r het eerst de Ara bi sc he 1 optree dt, op de geb oor te, de
nieuwe aera. Als wij daarna in 1 7 6 9 c d e e n k e l e l u s t er ug zi en zou
dit ero p wijzen dat het kind een doch te r moe t zijn gew ees t. H e t on de r
zoek naar eventuele bevestiging van de aldus gem oti vee rde theorie
leve rde moeilijkheden. D e Ev an g. Lut her se Gem een te in Mi dde lbu rg kon
wel bevestigen dat Mart inu s Hol tzhe y S r. in 175 2 (m et attesta tie uit
Amsterdam) als lidmaat we rd ingesc hrev en en dat Jr . in 1 75 4 als li dmaat
is aan gen ome n en bevestigd, a lsme de dat in 175 4 evene ens is ing esc hre
ven Johan Matthias Holtzhey van Heilbron. Van een huwelijk of de
geboorte van kinderen was niets bekend, daar de oud e doopb oeken en
huwelijksregisters van de jaren 1 5 8 6 — 1 8 0 6 in 18 10 bij de M air ie moe s
ten word en ingeleverd en deze bij de bra nd van 17 Me i 19 40 verl ore n
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 18/35
5 6 L O D . S. B E U T H
zijn ge ga an . Oo k bij de Rijksinspectie van de Bevolkin gsre gist ers in De n
H a a g wa re n geen gegevens over de Holtzhe y's bekend. W e l verwee s de
heer A . O . van Kerkwijk in zijn artikel ove r ,,de por tre tt en der Ho lt z
hey's" 1 6 naar een geslachtslijst, ong. 185 6 gepublice erd in het seder t
verdwenen tijdschrifit Astrea, met de mededeling , da t dez e lijst, opg e
tekend uit de mond van de toen 78- ja ri ge doch ter van Ma rt inu s Jr .
waarschijnlijk onjuisthe den bevat. Oo k in deze geslachtslijst, die op
sommige punten aardig volledig is, wordt niet gerept over de datum
van het huwelijk va n Ma rt inu s Jr . met mej. Corn elia Slob, noch o ver de
geb oor te in 17 69 va n een kind. Inza ke het gesla cht Slob von d ik ech ter
gegevens in Sibbe17 en op gro nd da ar va n stelde ik een ond erzo ek in
het Rijksarchief van Noo rd -H oll and te Haa rle m, waarbij de op 29 Juni
1768 geda teer de huwelijksacte te voorschijn k w a m l s . Zowel jaar als
trouwdatum (in het midden van het j aar ) klopte met de diagnose op
grond van de bestudering der munten gesteld. Omtrent de geboorte van
een kind in 17 69 wa re n geen geg eve ns aanwe zig, daar alle verdere
stukk en in het betre ffend e arc hief uitsluitend betrekking ha dd en op de
boedel v an D. Slob, de schoo nva der va n Mar ti nu s J r . , die in 17 85 na
diens dood als mede-executeur optrad. Slechts een brief van Petronella
aan haar vader, kort na haar huwelijk is bewaard gebleven, doch dezehand elt slechts over zakelijke aan gel ege nhe den .
T o c h geef t de zij het dan onvo lledig e geslachtslijs t van Astrea, juist
door die onvolledigheid, een aanwijzing . Als ouds te zoon en eers te kind
s taat genote erd Mar tin us, gebore n in 17 76 , dan volgt een doch ter
Judith Hester Catharina, de late re we du we Pipe rsb erg , uit wier mond
de lijst werd opgesteld, dan een zoon Nicolaas en tenslotte een dochter
M a r i a Cornelia Margaretha . N u bracht, vooral in die tijd, het gebruik
mede, dat de eerstgeboren zoon naar de vader van de vader werd
genoemd en de eerstgeboren dochter naar de moeder van de moeder, in
dit geval naar M a r g a r e t h a van der Beek, de echtgenote van D. Slob.
W a n n e e r w e nu constater en dat de eerstgebo ren doc hte r volgens de
geslachtslijst niet is genoemd naar de gro otm oed er van moe derszijde ,
doch na a r de overleden moeder van de vader, Judith; naar de kort te
vo ren over leden zust er van Pet ron ella , He st er , die geh uwd w as met de
broer v an Ma rti nu s (d e bekend e medailleur, Joan George) en naar
Catharina, de waarschijnlijk toen eveneens niet meer in leven zijnde
jongste zuster van Martinus, dan valt he t op, dat de naam Margarethaontbr eekt en dat, terwijl de verhou ding van M ar ti nu s tot zijn sc hoo n
ouders voortreffelijk is geweest, zoals mag blijken uit zijn latere benoe
ming tot exe cut eur en de adop tie va n de ge sla cht sna am Slob door zijn
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 19/35
G E S C H I E D E N I S V A N D E Z E E U W S E Z I L V E R E N D U K A T E N 57
zoon Nicolaas. Die naam Margaretha zou dan de naam moeten zijn
gew ees t v an het in het eers te half jaar 17 69 geb ore n kind, dat spoedig,
misschien reeds voor de geboorte van de eerste zoon moet zijn overleden.
D e cijferwijziging in 177 3, toen d e gekrul de 7 ver lat en we rd voo r de
strakke rechtlijnige 7 zou misschien kunnen wijzen op het overlijden
va n dit doc hte rtj e, da t toen slechts vier jaar oud was.
E e n l aat ste aanwijzing, dat het eerste kind in 17 69 moet zijn g ebo ren
is wed er om op de munten te vinden . Op de latere munt en van 17 57
tot en met 1 765 komt het muntteken , het burcht je, voor als een toren,
gemod elleer d met twee verdiepingen . Al s in 1 76 6, na het overlijden v an
vader Holtzhey, de zoon als muntmeester zijn eigen munt modelleert
met 2 sterren; M O N N O - wijzigt in M O N : N O V : en C O N F O E in C O N F O E D , dan
krimpt de door zic hti ge 2 -é ta ge iburcht aa n de vz. wee r in tot het in de
aan vang 17 57 gebruikte, eenverdieping s-torentje. D oc h ziet, in de twee de
variant va n 1 76 8 (b) herleeft de tw ee -é ta ge -b ur ch t (n og >met de enkele
lus aan de kz.), het teken van verwachting en hoop, zeker in verband
te bre nge n met het huwelijk (d e huwe lijks dukaa t) en gevolgd door de
triomfantelijke dubbele lus, nu wijzend op de zwangerschap.
De ze mer kw aa rd ige sympoliek komt m.i. voo rt uit de menselijke
behoe fte om op geheimen te zinspelen, die str aks toc h op en ba ar wo rd enen wel zo nde r er reg elre cht over te spreken. Uit diezelfde neiging komt
bijv. ook een ande r in Ze el an d b esta and gebruik v o o r t 1 0 . In de
zeventie nde eeuw verva ardi gde n sommige ingenieuze zilversmeden een
drinkschaal op hoge voet, versierd met een wereldbol, waaruit, indien
een vloeistof in de schaa l ge go te n wor dt, een kindje te voorschijn komt.
In de 1 8e eeuw w erd de kostb are gedr even zilveren schaal die „H an sj e
in de Kelder" genoemd werd, veelal vervangen door een glazen beker
met hetzelfde opschrift. Wanneer deze schaal of beker op tafel stond',
was dit een stille wenk te drinken op het welzijn van de gastvrouw,
die op deze wijze kennis gaf van de te verwachten gezinsvermeerdering.
De vr aa g mag rijzen, wa aro m de na 1 76 9 volge nde gebo orte n dan niet
zijn aa ng ek on di gd en ingeluid met dubbele lussen et c. Z o u het zijn, dat
het overlijden van het eerste kind, met zoveel vreugde verwacht en in
zoveel dro efheid v er ga an , ihuiverig heeft ge maa kt voo r soortgelijke aa n
kond iging en, ja, dat men ten deze bijgelovig w as g ew ord en of wel d at
met het klimmen der ja re n de meer wijs ger ige en religieu se instelling
va n de oud ers de vr eu gd e in het licht va n de broos heid d es levens heeftgetemperd?
Do ch er zijn nog an der e tekens op d e munten de r Holt zhe y's die om
verklaring vra gen . Op de munten van 17 62 , 17 63 en 17 64 treffen we
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 20/35
58 LOD. S. BEUTH
een lang afhangend lint aan bij het wapenschild aan de vz. dat door
de ridder wor dt vastgeho uden . Z o u dit kunnen wijzen op ro uw door
een wellicht ongeneeslijke ziekte van vader Holtzhey in 1762, gevolgd
door diens overlijden in November 1764? Zeker zou een verklaring van
dit lange lint als rouwsymbool „mooi" passen in de ontcijfering van de
crypto-tekens, doch bij dit soort verk laring en moet de g roo tst e res erv e
in ach t gen ome n wor den . Allere erst is het de vra ag of ro uw in 17 62 ,
bij het leven va n de va de r gepast is, da ar ge la te n of men op zo lan ge
termijn het overlijden kon voorzien en dan, waarom dan geen rouwlint
bij het overlijden in 17 88 van Hol tzh ey Jr .?
Voorts blijft ter verk lari ng het ontb rek en va n de vier balle n tussen
de fleurons van de kroon in 1766b en 1788b. Mogelijk dat later nog
eens ook hier voor een redelijke verklaring kan wor de n gev ond en.
De opvolging v an Joh. Ma tt hia s Holtzh ey, die 1 Oc to be r 179 1 gep en
sioneerd werd, door George Koekers als stempelsnijder, is nauwelijks
uit de munten af te lezen. Wellicht verraadt de licht gewij zigde 1 in
het jaartal de nieuw e han d. In 178 8, op 2 5 M a a r t was inmiddels Martinus
overle den. V a n te vor en wa s zijn opvolging gere geld : zijn ech tge not e
Petronella Slob zou het mun tme est ers cha p in na am blijven uitoefe nen
onder bijstand van J . L. Mo lt er om het ambt vas t te houden voo r deoudste zoon, die toen nog slechts 12 jaar wa s. O ok dit zou een
illusie blijken. No g voo r de zoon Ma rt in us op vijf en twin tig -ja rig e
leeftijd in 1801 in Engeland overleed, werd door de komst van de
F r a n s e n de Ze eu ws e munt in 17 99 opgeheve n. 15 Aug ust us 17 98 had
er de laats te muntslag plaats gevonden. De laatst geslagen m unt en wa re n
Zilve ren Duk ate n. Da ar me de wa s een einde gekome n aan een eeuw en
oude t raditie, die in 1 35 5 haar oorsprong had gevonden, een einde ook
aan het munt mee ste rsc hap en aan de rol va n de familie Holt zh ey . In
de 19e eeuw stierf dit geslacht zowel in de mannelijke als in de vrouwe
lijke lijn uit. Doch hun munten, die tot in lengte van dagen van hun lief
en leed getuigenis afleggen, blijven.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 21/35
GESCHIEDENIS" VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 59
1 J. Schulman, Handboek voor de Nederlandse Munten van 1795—1945, 1946,
p. 95. 2 Jaarboek Munt- en Penningkunde 30 / 32 ( 1943 /5 ) p. 89 .3
Alg. Rijksarchief, Arch. Raden en Generaalmeester van de Munt, no. 24.4 J. W . A. Besier, De Muntmeesters, en hun muntslag, 1890, p. 54—66.3 Zi e noot bij de tabel.
" Natuurlijk is het denkbaar dat de nog in goede sta at verkerende stempels bijhet intreden van het nieuwe jaar eerst zouden zijn opgebruikt, na wijziging van hetoude jaartal. Al s dit echter usance wa re geweest, zouden we in veel meer jarenstempelwijziging hebben zien voorkomen. Bovendien, een nieuw jaar komt niet onverwac ht en er is alle gelegenheid de benodigde stempels tijdig vo or te bereiden. Eerder
lijkt het waarschijnlijk, dat dan pas op een verlopen stempel te rug gegrepen' werd,wanneer men zich daa rto e door onvoorziene omstandigheden genoodzaak t zag, b.v.wann eer in, de loop van enig jaar door te veelvuld ige stempelbreuk of ziekte van destempelsnijder stagnatie in de muntslag dreigde. Of wel, dat, tegen het einde van demuntslag in een bepaald jaar het niet meer de moeite loonde een geheel nieuwestempel te maken. Het kan ook zijn, dat de geplande aanmunting zo gering was(1717—18—19) , dat men aan maak van specia le stempels niet nodig oordeelde. Ee naanwijzing voor de waarschijnlijkheid dezer veronderstelling is te vinden in de beideenige exemplaren van de \ Z. Z. D . van 1719 die nog voorhand en zijn, wa ar va n het jaar ta l in beide gevallen is gewijzigd uit 1716 -e n wel, omdat er na 171 6 tot 1719 endaarna tot 1760 geen \ Z.Z.D. zijn aangemunt . Na 1 71 6 schijnt men dus eerst nietvan plan te zijn geweest nog % Z. Z . D . te slaan en is tot aanmunting in 171 9 dusvrij plotseling besloten. Doch naast deze onderstellingen waag ik tot slot een andere:het zou ook kunnen wezen, dat de betrokken stempelsnijder van die jaren, Willem duPré, naast de ondeugd der slordigheid ook die der luiheid bedreef!
In enkele gevallen werd de stempel van een vorig jaar gewijzigd, zonder dat inbét oorspronkelijke jaar enige muntslag plaats vond, althans zonder dat tot nu toe
enig exemplaar met het originele jaartal werd gesignaleerd. Dit zijn met name de jaren 1693 (zie 1694b); 1699 (zie -1701b); 1753 (zie 1757b); 1783 (zie 1784a) en1797 (zie 1798b). De stempels van 1693 en 175 3 war en mogelijk proefstempels, ve rvaardigd met het oog op de voorgenomen hervatting van de onderbroken muntslag.Z o vond van 1680 tot 1694 geen aanmunting voo r zover bekend van Z .D. plaa ts,evenmin in de jaren 1751 en 52, terwijl het stempel van 1753 pas voor de muntslaginl757 in gebruik kwam. Het stempel van 1783 is mogelijk niet gebruikt, doordat dezilveraanvoer van overzee, waarop de Middelburgse Munt was aangewezen, dooroorlogsomstandigheden stagneerde.
7 Vo or de namen en data van de muntmeesters: J . Broekema , „Geschiedenis derZeeuwse Munt", Archief Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen 5 (1881) , p.3 3 1 - 4 0 7 .
8 H. Enn o van Gelder, Munthervorming tijdens de Republiek 1659—1694,
Amsterdam 1948, p. 55 . 9 Notulen Staten van Zeeland 1678—1683.1 0 Het is mogelijk, dat in de muntvondst Hei- en Boeico p een exe mpl aar van
1693 te voorschijn is gekomen, ik heb het echter niet zelf in handen gehad.3 1 Rijnbende vermeldt al voo r 1735 een exemplaar met Z E L (zie tab el ), doch dit
is bij het onderzoek niet tevoorschijn gekomen.1 2 M. G. A. de Ma n, in Revue beige de numismatique 56 (1900) , p. 303.1 8 Ibid., p. 310—311.1 4 Va n het totaal aanta l geslagen stuks (max . 19 millioen) blijken ong eve er
1700 stuks bewaard te zijn gebleven, d.w.z. amper 1 exemplaa r op de 10.000 geslagen
exemplaren ( 0 . 0 1 % ) . Uiteraard varieert dit percentage met de verschillende perioden:
Z o vinden we voor de periode:
1718—1727 totaal 143445 stuks, waarvan thans over 19 exemplaren = 0 , 0 1 5 %1735 „ 158815 „ „ „ „ 15 „ = 0 ,010%
1 7 3 7 - 1 7 3 8 „ 437230 „ „ „ „ 40 „ = 0 ,009%
1 7 4 7 - 1 7 5 0 „ 365540 „ „ „ „ 53 „ = 0 , 0 1 5 %
1 7 5 7 - 1 7 5 8 „ 146055 „ ., „ „ 23 „ = 0 ,016%
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 22/35
60 LOD. S. BEUTH
Tellen we nu bij de voorhanden ex . ook de ex . van 1757a (met binnencirkel) n.1. 23stuks dan komen we voor 1757—58 op een totaal van 46 stuks of wel 0,031 %•, het'geen aanmerkelijk hoger uitkomt dan voor andere en latere perioden, wa ar het percen
tage 0,005 bedraagt (dus slechts 1 op de 20. 000 geslagen exemplaren).1 3
Auctiecaf. W. C. Esdré, Jeronimo de Vries e.a., Amsterdam 13 Sept. 1842no. 113 6.
1 0
Jaarboek Munt- en Penningkunde 28 (1941) p. 39—46.1 7
Sibbe, Maandblad van het Ned. Verbond voor Sibbekunde 1 (1941) , p. 23en 104.
1 8
Rijksarchief Haarlem, Trouwboek der Geref. Gemeente te Thamen aa n deAmstel (Inv. 612A ).
1 6 De Oude Tijd 1869, p. 84 .
SUMMARY
History of and cryptography on Zeeland silver ducats 1659—1798 —
O n Ju ly the 9th 16 59 a new coin wa s instituted: the silver duc at. Its
type was taken from the gold ducat, its value fixed at 50 stiver. It was
withdrawn in 1847.
By far the larg est part of the silver du ca ts, ha nd ed in bet we en 18 42
and 18 49 , we re Ze el an d coins which w ere — wro ng ly — sup posed to
be of highe r alloy. Ab ou t 19 million pieces must ha ve bee n str uc k
bet we en 16 95 and 17 98 , the da te of the last emission just bef ore th e
closing-down of the Zeeland mint in 1799.
F o r the present study, the Zeeland silver ducats in 18 public and
about 50 private collections have been examined and registered. In this
wa y, the relative rarit ies could be esti mate d an d the var iou s typ es an d
variations distinguished. A s in those da ys pra cti cal ly ea ch ne w die
caused a more or less slight vari atio n, the latte r ar e most ly limited to
intentional alterations.
1'he types are the following:1. 1 6 5 9—166 8 hammered
2. 1 6 7 2 — 1 6 8 0 milled
3. 1 6 9 4 — 1 7 2 1 hammer ed, coar se workmansh ip
4. 1 7 2 7 — 1 7 5 0 milled
5. 1 7 5 7—179 8 milled an d edg ed .
Another division is add ed, base d on the cha rac ter isti cs of the
successive mintmasters and die-cutters and the quality of their work.
Special attention is given to the mintma ster Ma rt in us Holt zh ey
( 1 7 5 2 : — 1 7 6 4 ) and his son. A symbolical significance is detected in the
occurrence of single or double loops in the orn am en t a n d an allusion
to their family life which is partly confirmed by data from the archives.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 23/35
GESCHIEDENIS VAN DE ZEEUWSE ZILVEREN DUKATEN 61
VERKLARING BIJ DE TABEL
Zeldzaamheidsgraden :
— meer dan 15 exemplaren bekend
S 11 tot 15 exemplar en bekend
R 7 tot 10 exemplaren bekend
v interpunctie variabel
, R2 4 tot 6 exemplare n bekend
R3 2 tot 3 exem plaren bekend
R4 1 exem plaa r bekend
munttekens
• • • J l j ï • ! • 1
EL10
12
13
muntmeesterversieringen
I
0 • "
© • 0 IV
O
0 0
©
V
VI
VII
® ^ v m
% * * IX
* * * X
O 0 in )|c
.V.
X I
X I I
•V. $
© 0 X V
^ x v i
X I I I
X I V
Verzamelingen :
K Koninklijk Penningkabinet, 's-Graven hage
R Kabinet van 's-Rijks Munt, Utr echt
N Nederlan dsche Bank N. V. , Amsterdam
M Museum va n het Ze eu ws Genootscha p der Wete nsc hap pen , Middelburg
H F . van Heesvelde, Antwerpe n
B Lod . S. Beuth, Amsterda m
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 24/35
Z E E U W S E Z I L V E R E N D UKATEN 1 6 5 9 - 1 7 9 8
[aar
tal
Z e l d
zaam
heid
van
ja ar -
flang
V a -Inter
punctieMunt-
tekenOmschrift en
bijzonderheden v
Munt-
Munt- meester
teken ver
kil, sierincr
kz.
Omschri ft en Algem ene
bijzonderhede n kz. opmerkingen
Z e l d
zaam
heid
van
variant
Aanwezifl inverzamelingen:
ONN>
Muntmeester: Jacob Boreel 6 Juni 1658—3 September 1678
T y p : I (met binnencirke's)
1659 R a : — MO NO ARG PRO CO N- FO E BELG C ZEL .
1660
1661 R3
1662 R2
1663 R
1664 R4
1668 R4
4672 —
aa
a
b
c
cc
a
b
a
a
b
c
a
a
a
b
c
cc
CO
COZEL"
CO ZEL*
COM ZEL*
1
11 2
2
2
2
2
2
2
Type II (schroefpers)
3 MON NOV ARG PRO CONFOE BELG COM ZE L
3 . _ :
Stempelsnijder: Matth. Hooft Sr. 1652—1666
PI. III, 1
CONCORDIA
RES PARVAE
CRESCVNT
piedfort
piedfort
over 1660
R KRNM
R4 KR3 M B
R2 K N HB
R KR B
R2 KR M B
B
R
R4
R4
I
I CRESCONT
NO
2 R2 KR M B
R4 B
R R mhb s
R3 K N
R3 K N ' B
binnencirkel R4 R
gelijnd
Stempelsnijder: Akir. Coverts 1671—1675
PI. III, 2
R2 K NM HB
R2 KR MHB
kantschrift R4 K
in reliëf:
LUCTOR ET
EMERGO
piedfort
R2 B
R3 K M
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 25/35
1673 R
z.j.
d
a
b
R2 a
4 MO
4
1674 R4 '•&
1675 R4 a
interp.
vz. -; kz.
R3 K
R2 K MH B
R3 R B
R2 KR M B
R4 4
R4 K
1676 R3
1677 R
Stempelsnijder: Math. Hooft ]r. 1676—1687
R3 K
R KR H .
Muntmeester: Hendrik van Heumen prov. 15 Nov. 1678—20 Oct. 1679;
def. 20, Oct. 1679—28 Jan. 1683
1678 R3
1679 R
1680 R3
CON FOE
-BELG ZE L 58*
CONF CE
BELG COM ZEL III
R3 K B
R2 K N M B
grotere letters R2 NM HB
R3 KR
R3 KR B
Muntmeester: Hendrik van Dusseldorp 19 Nov. 1682—10 Sept. 1705
Type III (slecht verzorgde slag)
1694 a
b
c
cc
d
4 MO NO ARG PRO CONFCE BELG COM ZEL
'7 .
^ LZEEL
ZEEL
ZEL
I
II
IV
IV
V
Stempelsnijder: Willem du Pré 1687—1722
stempel type II over 1673
geparelde over 1693
binnencirkel
CRESCVN
piedfort
CRESCVN
PL III, 3
R45
R3 K N
R MH B *
R2 K N M B
R2 KR M B
— MHB
1 Ridde r blijft binnen het omschrift: M O boven het hoofd.2 Muntmeesterteken komt voo r met kleine en grote cirkels.3 Voorg ekome n in vondst Neerpelt: Revue beige de num. 85 (1933) , p. 169.1 Voorg ekomen in vondst Boekei: Oudheidkundig Jaarboek 2 (1922) , p. 165.5 Brussel, Penningkabinet (vondst Hers elt) : Revue beige de num. 100 (1954) , p. 123.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 26/35
J a a rtal
Z e l d
za a mheidvan
ja ar -flans
Va-Inter
punctievz. en
kz.
Mu n t -
tekenvz.
Omschntt en
bijzonderheden vz.
Mu n t -
meester-
ver-siering
kz.
Omschrift en
bijzonderheden kz.
Algemene
opmerkingen
Z e l d zaam
heidvan
variant
A a n w e z i g in
verzamelingen: 0\4".
1695
1696
1697
1698
"l701
1703
1704
m
n
a
b
a
b
c
a
b
c
d
a
b
c
a
b
c
d
e
a
a
. b
V
V
V
V
V
7 -
5 .
7 .
7 1 .
5 .
7 -
7 -
7 -
7 1 .
7 .
7 .
7 -
7 -
7 -
7 -
7 -
7 .
7 -
7 •
7 -
7 -
7 -
7 -
7 -
7 -
7 1 -
7 -
7 -
C O N F Œ
C O N F Œ
Z E E L
Z E L .
A V R —
A R G
B E L G Z E L $
Z E E L $
C O M Z E L
— Z E E L
Z E L
Z E E L
Z E L
Z E E L
B E L G Z E L $
B E L G C O M Z E L
Z E E L
Z E L
Z E E L
Z E L
Z E E L
Z E L
V
VI
VI
VI
V
V
V
V
VI
V
V
V
VI
V
V
V
2 7
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
V
Stempel van
gouden 10dukaten stuk
Arab. 1
Arab. 1
over 1696
CRESCVm
over 1698over 1(69)9
over 169?
KR MHB
H
R2 K MH B
R3 N HB
HB
KRNMHB
S
R4
R2
S
R2
R3
R2
S
R4
R2
C O N C O R D I
HB
HB
B
KRNMHB
— KRNMHB
R2 KR HB
B
N HB
— KRNMHB
— R MH B
R4 3
R2 K MH B
MHB
KRNM B
N HB
B
MHB
K MHB
R
KR MHB
MHB
H
S
R
R2R4
R2
R
R3
S
R
R4
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 27/35
•c V 7 - Z E E L V—
KR MHB
d V 74
V P W E C R E S . C U N T R3 MHB
e V 7 Z E L V R E S P . A R W E 4 R4 B
. f V 7 7 V P A R V R4
1705—
a 7 Z E E L V over 1704 R2 HB
, b 7 • - V—
KR M B
,c • 7 Z E L V R2 N B
M tintmeeste'r: Adoli de Groene 13 April 1706-20 Mei 1711
1706 — a V 7 V R2 K N B
•b V 7 Z E E L -v—
R HB
1707—
a V 7 - . V over 1706 R3 R B
b V 7 V S K NMHB
1708 R3 a V 7 V R3 K B
Muntmeester: Da vid Fiers 18 Oct. 1713-1722?
1713 R ' a V 7 V R2 KRNMH
b V 7 V R E S P R V / E R4 B
1714 —
a—
7 VII S KR MHB
1 b V 7 VII R E S P A R V R3 B
c- 7 VII RESPVvE R3 HB
1715 S a V 7 VII S KRNMHB
b—
7 VIII R4 B
1716 R3 a V 7 - - VII over 1715a R4 5
b V 7 VII C R E S C U N T R3 K M
1717 R3 a 7 - VII punt op 1717 ove r 1715a R3 B
1718 R4 a 7 . VII C R E S C U N T over 1716? R4 H
1719 R2 a 7 VII over 1717 R2 KR MHB
1720 R3 a 7 VIIC R E S C U N T
R3 , H B
1721 R2 a 7 - - . .... - VII R2 R H B
1
Muntmeesterteken achter z e l , links van kop.2
Muntmeest erteken tussen twee rozen .3 Genoemd Cat. auctie W. E. Rijnbende (G. Th . Bom 18 Aug. 1890) , no. 1037.4
De tweede o in C O N C O R D I A . verbeterd uit R .
5
Brussel, Penningkabinet (vondst Hers elt): Revue beige de num. 100 (1954) , p. 123.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 28/35
J a a rtal
Z e l d
za a m
heidvan
ja ar gang
V a ri ant
In ter punctie
vz. enkz.
Mu n t -
tekenOmschrift en
bijzonderheden vz
Mu n t -méester-
' siering
kz.
Omschrift en
bijzonderheden kz.Algemene^
opmerkingen
Z c l d -za a m-heidvan
variant
A a n w e z i g in
verzamelingen:
On
Muntmeester: Pietec Kappeyne 17227—31 Dec. 1752 Stempelsnijder: Daniël Drappentier 1722—1751
Type IV (goed verzorgde slag) Pl . IV,
1727 R2 a v 8 MO NO ARG PRO CONFŒ BELG COM ZEEL I X R2 KR B
1735 — a 8 — CON F CE I X kroon gesloten R KRN HB
sterren in driehoek
b .8 X kroon gesloten R2 HB
sterren in lijn
c 8 -IX kroon open R3 B
8 ZEL 7 R4 i
1737 — a 8 : : ZEEL X open kroon S RNMHB
lange 7
:b 8 X gesloten kroon R2 HB
korte 7
c 8 X open kroon R2 K HB
korte 7 '
1738 — a 8 X open kroon over 1737 R3 HB
b 8 X open kroon S KRNMHB
c 8 I X gesloten kroon R RN HB
1747 S .a o o X • '• boven kroon R HB
* laatste 7 kort
,b 9 X •' • boven kroon R KRN H
laatste 7 kort
bb piedfort R3 K N B
> c 9 X •: • boven kroon R2 HB
ce piedfort R2 M B
' d 9 ZEL X • : • bove n kroon R2 HB
1748 — a 9 . — _ ZEEL X •' • boven kroon S RNMHB
aa piedfort R K B
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 29/35
1750 —
b
c
cc
a
b
c
9
10
11
11
11
ZEL
X
X
X
X I
X I
boven kroon
boven kroon
piedfort
over 1748
smalle 0 in jaartal
grote 0. in jaartal
R
R4
R2
S
R
K B
K NMH B
H B
KRNMHB
H B
Muntmeester: Martinus Holtzhey Sr. eind 1752—1760 (2 Dec.)
1757
1758 R2
1759
1760
R4
S
b
c
d
e
f
9
h
i
a
b
a
a
b
c
d
Type V (gerand)
MON NO ARG PRO CONFCE BELG COM ZE L
Stempelsnijder: Martinus Holtzhey Jr . 1752—1754
]oh. Matth. Holtzhey 1754-1791 (1 Oct.)
PI. IV, 3
ZEEL
12
12
12
12
12
12
12
12
12
ZEL
XII
XIV
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
XIII
gespikk. kroon
dubbele lus
dubbele lus
dubbele lus
dubbele lus
dubbele lus
dubbele lus
enkele lus
grote blanke kroon
kleine gespikk. kroon
grote blanke kroon
enkele lus
enkele lus
dubbele lus
dubbele lus
Proef; - met
binnencirkel
(PI. IV, 2)over 1753
bloemra.nd
roosrand
roosrand
' — KRN MHB
R4
S
R2
R3
R4
R3
R2
S
R3
R2
R4
R
R2
R3 t
R3*
B
KR MHB
K M B
K M
N
N
K N
KRN
B
B
H B
B
B
B
B
H B
Muntmeesters: Mart. Holtzhey Sr. en Jr. 2 Dec. 1760—1 Nov. 1764
e . 12
1761 — a . 1 2 X V over 1760d
R2
R3
HB
B
Genoemd Cat. auctie W. E. Rijnbende (ah.), nb. 1046.
Verondersteld op grond van bestaan van cc.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 30/35
J a a rtal
Z e l d zaamheidvan
ja ar -qanq
V a -In ter
punctie
vr . enkz.
Mu n t -
tekenOmschrift en
bijzonderheden vz
1762
1763 S
1764
12 1
12
12
12
12
12
12
12
12
lang lint
lang lint
lang lint
kort lint
lang lint
Mu n t-
meester-
ver-siering
kz.
Omschrift en
bijzonderheden kz.
Algemene
opmerkingen
Z e l d za a m
heidvan
variant
A a n w e z i g In
verzamelingen:
R2 N HB
KRNMHB
KRNMHB
N HB
M K R N M H B
kroon parels niet R3 .
onderlijnd
enkele lus ove r 1763 R3 HB
KRNMHB
N HB
Muntmeester: Martinas Haitzhey Jr. 1 Nou. 1764—15 Juni 1787
1765 R2
1766 —
1767 —
a
b
a
b
a
•b
c
d
12
12
13
13
13
13
13
12
13
12
NOV — CONFŒD
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
kroon blank;
dubbele Jus
kroon blank 2
zonder . tussen'
fleuronskroon blank
kroon blank
dubbele lus
dubbele lus
R2 K N HB
R
R2
R
R
S
R2
R2R
NM' B
H B
KRN HB
M B
KRNMHB
K N HB
MHB
R H B
B
1768 —
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 31/35
1769 12
12
12
1770
1771
1772
1773
12
12
12
12
12
12
1774
1775
1776
1777
1778
1779
1780
1781
1782
1784
S
S
a
a
a
a
aa
a
a
a
a
a
a
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
1785 —
1786 —
1787 —
12
1212
12
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVIXVI
XVI
dubbele lus
Rom. I
dubbele lus
Arab. 1
enkele lus
Arab. 1
kroon blank
gebogen
ja art al
rechte 7
ja art al
gebogen 7 in
ja art al
gebogen 7 in
ja art al
grote cijfers 85
kleine cijfers 85
piedfort
1783
R2
R
S
R3
R
R2
K RNMH B
MHB
MHB
N B
K RNMH B
K RNMH B
K RNMH B
RNMH B
K H B
K RNMH B
K RNMH B
K RNMH B
KRN HB
M B
KRN HB
— KRNMHB
— KRNMHB
S KRNMHB
— KRNMHB
R2 KRNM B
N HB
— RNMHB
— K NM HB— K RNMH B
— K RNMH B
1 Muntteken achter ZEL, links van zwaard.2 Verder, tenzij anders vermeld: enkele lus.
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 32/35
Z e l d -za a m-
J a a r- heidtal van
ja ar gang
V a ri ant
In ter punctievz. en
kz.
Munt"tekenvz.
Omschrift en
bijzonderheden vz.
Mu n t-meester-
ver-siering
kz.
Omschrift enbijzonderheden kz.
Algemene
opmerkingen
Z e l d -za a m-heidva n 1
variant
Aanwezig in
verzamelingen:
Miintmeesteres: Petronilla Slob, Wed. M. Holtzhey Jr. 15 Juni 1787—18 Jan. 1799
1788 R
1789 R
1790 S
1791 —
1792
1793
1794 S
1795 —
1796
1798
R3
a
b
a
b
a
a
b
c
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
12
CONFŒ:D-
CONFŒD •
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVI
XVIXVI
XVÍ
'•XVI
XVI
XVI
XVI
zonder . tussen
fleurons
1788a
R2
R3
R3
R2
S
R N
K
H B
B
NM B
KRNM B
KR H B
KRNMHB
Stempelsnijder: George Kockers 1792—1799
— KRNMHB
jaa rta l hoog
geplaatst (1 mm
beneden boven
rand schild)
zonder afhangendlint
1793
over 1796
over 1797
S
R
R2
R
R3
R3
S
R2
KRNMHB
N HB
KRN
KRN
K
KRN
N
HB
H B
HB
H
B
HB
HB
HB
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 33/35
PLAAT III
Zeeuwse zilveren dukaten
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 34/35
8/9/2019 Geschiedenis van en geheimschrift op de Zeeuwse zilveren dukaten van 1659-1798 / door Lod. S. Beuth
http://slidepdf.com/reader/full/geschiedenis-van-en-geheimschrift-op-de-zeeuwse-zilveren-dukaten-van-1659-1798 35/35
Zeeuwse zilveren dukaten
top related