ggenderuli biujeti: gza socialuri tanasworobisaken · sesazleblobas uqmnis mamakacs. es...
Post on 17-Sep-2019
1 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Carita jaSi
mixeil ToqmaziSvili
Ggenderuli biujeti:
gza socialuri Tanasworobisaken
naSromi ibeWdeba gaeros ganviTarebis programisa da SvedeTis
saerTaSoriso ganviTarebis saagentos proeqtis “genderi da politika
samxreT kavkasiaSi”, farglebSi.
Tbilisi
2006
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 2 -
naSromi emsaxureba saqarTveloSi aTaswleulis ganviTarebis
miznebis ganxorcielebasa da genderuli biujetis danergvisaTvis
sazogadoebrivi cnobierebis formirebas. masSi daxasiaTebulia
genderuli biujetis Taviseburebebi, misi meTodebi da principebi;
gadmocemulia sxvadasxva qveyanaSi genderuli biujetis danergvis
gamocdileba da mniSvneloba; aRwerilia socialuri samarTlianobis
genderuli problemebi da dasaxulia maTi gadaWris institucionaluri
mimarTulebebi.
gankuTvnilia sakanonmdeblo da aRmasrulebeli saxelmwifo
struqturebis warmomadgenlebisaTvis, agreTve genderuli ekonomikiTa
da saxelmwifo finansebiT dainteresebuli samoqalaqo sazogadoebis
farTo wrisaTvis.
avtorebi: Carita jaSi, mixeil ToqmaziSvili
redaqtori: - vladimer papava
recenzenti: - mixeil jibuti
am naSromze muSaobis procesSi gaweuli konsultaciebisaTvis da
gamoTqmuli SeniSvnebisaTvis avtorebi madlobas uxdian gaeros
ganviTarebis programis analitikoss, qalbaton naTia CerqeziSvils da
gaeros ganviTarebis programisa da SvedeTis saerTaSoriso
ganviTarebis saagentos proeqtis - “genderi da politika samxreT
kavkasiaSi” - koordinators, qalbaton nino lagvilavas.
ISBN 99940-0-997-4 Carita jaSi, mixeil ToqmaziSvili.Ggenderuli biujeti: gza
socialuri Tanasworobisaken. Tb., 2006.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 3 -
redaqtorisagan
D
demokratiul ganviTarebas yoveli qveynisaTvis moaqvs umaRlesi
kategoriis faseulobebi, rogoricaa adamianis uflebebis upirobo
dacva, resursebis xelmisawvdomoba yvelasaTvis da Tanasworoba
miuxedavad rasisa, asakisa, sarwmunoebisa da sqesisa. am fasebulobebis
realizaciaSi didia saxelmwifos da gansakuTrebiT ki sabiujeto
finansebi roli, romelic dRemde iTvleba socialuri Tanasworobis,
maT Soris genderuli Tanasworobis ZiriTad garantad.
saqarTvelo did xani ar aris rac daadga ganviTarebis demokratiul
gzas. mas jer kidev bevri ram aqvs gasakeTebeli imisaTvis, rom
Camoayalibos socialurad samarTliani sazogadoeba da Seqmnas iseTi
safinanso sistema, romelic uzrunvelyofs yvelas Tanasworobas.
winamdebare naSromi Seexeba adamianis uflebebis dacvis safinanso
meqanizms, Seicavs dRemde CvenTvis sruliad ucxo midgomebs da aris
imis mcdeloba, rom daumtkicos xelisuflebasa da kanonmdeblebs, Tu
ratom aris saWiro genderuli kategoriebiT azrovneba makroekonomikuri
politikis gansazRvrisas da ra Sedegebi eqneba mas sazogadoebisaTvis
da saxelmwifosaTvis im SemTxvevaSi, Tu Sesabamisi politikuri nebis
arsebobis pirobebSi moxdeba genderuli teqnologiebiT saxelmwifo
biujetis analizi.
Uunda vaRiaroT, rom dRemde saqarTvelos saxelmwifo sabiujeto
politikis gacnobiereba ar xdeboda genderul aspeqtSi. EsaqarTveloSi
es aris yamiri miwa, romelic unda iqnes aTvisebuli. vfiqrobT, rom am
sakiTxebze namdvilad Rirs yuradRebis gamaxvileba. genderuli
ekonomika unda gaxdes Cveni sazogadoebis msjelobis sagani.
vladimer papava
ekonomikur mecnierebaTa doqtori, profesori,
saqarTvelos mecnierebaTa akademiis wevr-korespondenti,
saqarTvelos parlamentis wevri
28 marti, 2006 weli
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 4 -
Sinaarsi
Sesavali
1. ra aris genderi da genderuli Tanasworoba?
2. ra aris genderuli biujeti?
3. ras niSnavs biujetis genderuli analizi?
4. ratom gaxda saWiro genderuli biujetis SemoReba?
5. ra mniSvneloba aqvs genderul biujets?
6. ra aris saWiro genderuli biujetis dasanergad?
7. rogori gvinda rom iyos saqarTvelos saxelmwifo biujeti?
danarTi:
aunazRaurebeli Sroma: saerTaSoriso gamocdileba.
genderuli biujetis formirebis saerTaSoriso gamocdileba.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 5 -
Sesavali
damoukideblobis aRdgenis Semdeg saqarTvelom ganvlo rTuli
periodi. sabWoTa sistemis rRvevas Tavdapirvelad moyva
eTnokonfliqtebi da samoqalaqo omi. qveyanaSi mkveTrad gauaresda
ekonomikuri, politikuri da socialuri mdgomareoba. Zireulad
Seicvala qveynis mdgomareoba, daingra centralurad regulirebadi
ekonomikis sistema. saqarTvelo daadga sabazro ekonomikisaken
transformaciis gzas, romelic metad mtkivneulad aisaxa mosaxleobis
cxovrebaze. siRaribe gaxda yvelaze mwvave, gadaulaxavi problema,
romelmac Secvala mosaxleobis socialur-ekonomikuri garemo da
gansxvavebuli daRi daasva qalisa da mamakacis mdgomareobas. D
sabazro ekonomikis gardamaval periodSi xelisuflebis mier
daSvebuli iqna mravali Secdoma. Aamis Sedegad Seiqmna barieri
xelisuflebasa da sazogadoebas Soris. xelisufleba gaucxovda
sazogadoebisagan. mravali momsaxureba da saqoneli, romelsac adre
saxelmwifo awarmoebda, aseve mTliani socialuri infastruqtura, ver
ganviTarda. sazogadoebam ver miiRo Sesabamisi instituciuri
Zalaufleba, raTa ganexorcielebina kontroli qveynaSi arsebul
resursebze da socialur sferoze. yovelive aman negatiuri gavlena
moaxdina mosaxleobis daucvel fenebze, gansakuTrebiT qalebze. amasTan,
sazogadoebas ar gaaCnda Sesabamisi codna da gamocdileba qveyanaSi
mimdinare procesebis marTvisa. mas ar SeeZlo saTanado monitoringi
ewarmoebina imaze, Tu rogor ixarjeboda saxelmwifo finansebi.
mTavrobasa da xalxs Soris socialuri Tanxmobis ararseboba kidev
ufro abrkolebda demokratiuli saxelmwifos mSeneblobas.
xelisuflebis revoluciuri cvlilebebis Semdeg saqarTveloSi
samoqalaqo sazogadoebas mieca SesaZlebloba mniSvnelovani
gardaqmnebi Seetana qveynis politikur da ekonomikur procesebSi.
sazogadoebis mxardaWeriTa da mandatiT qveyanaSi mosulma axalma
xelisuflebam daiwyo radikaluri reformebi, romlis erT-erTi nawili
gaxda saxelmwifo safinanso disciplinis ganmtkiceba, sainvesticio
garemos liberalizacia, genderuli da socialuri Tanasworobis
uzrunvelyofa da sxva.
genderi aris socialuri kategoria. Cven vibadebiT da vcxovrobT
genderuli identifikaciiT. es Tavis mxriv dakavSirebulia Cvens
socialur orientaciasTan, imasTan, Tu qali da kaci rogor iqceva da
ras moelis socialuri da ekonomikuri ganviTarebidan. TiToeul
CvenTagans, qalsa da kacs aqvs gansxvavebuli interesi da mTavrobis
ekonomikuri, politikuri da socialuri gadawyvetilebebi
gansxvavebulad zemoqmedeben maT mdgomareobaze.
rogorc mravali qveynis gamocdileba gviCvenebs, Tu politikur-
ekonomikuri gadawyvetilebebis miReba xdeba genderuli interesebis
gaTvaliswinebis gareSe, maSin man SeiZleba gaaRrmavos uTanasworoba
qalsa da kacs Soris. ekonomikis dagegmvisas genderuli aspeqtebis
gamoyeneba dagvexmareba imis garkvevaSi, Tu ramdenad efeqturia
ekonomikuri politika, rogor zemoqmedebs igi qalisa da kacis
mdgomareobasa da maT rolze sazogadoebaSi.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 6 -
genderuli perspeqtiva xdeba makroekonomikis aucilebeli
faqtori. dRemde ar xdeboda Sromis bazris analizi imis
gaTvaliswinebiT, Tu SinameurneobebSi ojaxis wevrebi ramdenad
monawileoben zrunvis ekonomikaSi. dRemde Sromis bunebrivi danawilebis
safuZvelze ganixileboda qalis da kacis SromiTi unaris gansxaveba da
am aspeqtiT xdeboda maT Tanasworobis Sefaseba.
amJamad Tanasworoba ganixileba ara marto socialuri an
samarTlebrivi urTierToebis sagnad, aramed ekonomikur kategoriadac.
am TvalsazrisiT genderuli biujeti gveubneba, Tu rogor xdeba
Tanxebis formireba da ganawileba, ra zegavlenas axdens igi qalisa da
kacis socialur statusze. aseTi analizi ki aucilebelia ara marto
centraluri biujetis mimarT, aramed adgilobrivi mmarTvelobisa da
TviTmarTvelobis donezec.
Ggenderuli biujeti exmareba samoqalaqo sazogadoebas gauwios
kontroli xelisuflebas mis yvela doneze da gamoavlinos problemebi,
romelsac sazogadoeba dRemde ar aqcevda yuradRebas.
da bolos unda iTqvas, rom qveyana maSin aRwevs warmatebebs,
rodesac xelisuflebis saqmianoba uSualod damokidebuli xdeba
samoqalaqo sazogadoebis nebaze. genderuli biujeti aris sazogadoebis neba, romelsac igi xelisuflebasTan erTad axorcielebs demokratiis
dasanergad da socialuri Tansworobis misaRwevad.
1. ra aris genderi da genderuli Tanasworoba?
Cven vcxovrobT sazogadoebaSi, romelic istoriulad ufro met
SesaZleblobas uqmnis mamakacs. es patriarqaluri damokidebuleba
dResac dominirebs. msoflioSi mimdinare demokratiulma procesebma
genderuli Tanasworobis sakiTxi metad mwvaved daayena dRis wesrigSi.
termini «genderi» exeba sazogadoebaSi tradiciulad gavrcelebul
socialur gansxvavebasa da urTierTobebs mamakacebsa da qalebs Soris.
genderis Seswavlis ZiriTadi amocanaa socialur-ekonomikuri statusis,
sazogadoebrivi cxovrebis sxvadasxva aspeqtebis gansxvavebulobis
asaxva da Zalauflebis gavlenis gansazRvra sazogadoebaSi, romelic
gamyarebulia genderuli rolebiTa da urTierTobebiT.
SeuZlebelia Seqmna harmonizirebuli sazogadoeba Tu Tanabari
SesaZleblobebi ar eqna sazogadoebis yvela wevrs ganurCevlad sqesisa.
es aspeqtebi politikaSi genderuli meinstrimingis /midgomis/
saxelwodebiT aris cnobili.
genderuli meinstrimingi gulisxmobs politikis reorganizacias,
gaumjobesebas, ganviTarebas da Sefasebas genderuli Tanasworobis
perspeqtiviT. igi mimarTulia genderuli Tanasworobis politikis
danergvisaken mmarTvelobis yvela donesa da etapze CarTuli yvela
monawilis mier.
globalizaciis Tanmdevma procesebma kidev ufro gaaRrmava
genderuli uTanasworoba qalsa da mamakacs Soris Zalauflebisa da
qveynaSi arsebuli resursebis xelmisawvdomobis mimarT. warmoiSva
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 7 -
genderuli disbalansi, gansakuTrebiT Sromis bazarze da gaRrmavda
genderuli segregacia.
genderuli segregacia ganisazRvreba sxvadasxva profesiis mixedviT
qalisa da mamakacis Sromis asimetriuli danawilebiT. horizantaluri
segregacia ZiriaTadad profesiul jgufebSia gamoxatuli, vertikaluri
ki – erTi da igive profesiis jgufebSi Tanamdebobrivi TvalsazrisiT.
genderuli segregacia, rogorc vertikaluri, aseve
horizontaluri, araTanabar pirobebSi ayenebs qals sazogadoebaSi. misi
socialuri statusi mlianad damokidebulia Zaluflebisa da
finansuri berketebis erTobliobaze. advilad dasanaxia vin ufro
daucvelia sazogadoebaSi.
qalebi umetesad miekuTvnebian im socialur fenas, romelsac naklebi
anazRaureba da xelmisawvdomoba gaaCnia resursebis gankargvasa da
kontrolze. isini Seadgenen ufro didi riskis jgufs da gacilebiT
daucvelni arian siRaribis, Zaladobis, usafrTxoebis TvalsazrisiT.
dRes sakamaTo ar aris, rom genderuli Tanasworoba qveynis
demokratiuli mSeneblobisa da ekonomikuri ganviTarebis
umniSvnelovanes faqtors warmoadgens. genderuli biujetis
ganxorcieleba ki konkretuli nabiji iqneba am miznis misaRwevad.
2. ra aris genderuli biujeti?
genderuli biujeti aris saxelmwifo biujetis Semadgeneli nawili
da gulisxmobs genderuli midgomis (meinstrimingis) ganxorcielebas
sabiujeti procesSi.
saxelmwifo biujeti aris makroekonomikis regulirebis
umniSvnelovanesi berketi, romelic gamoiyeneba mosaxleobis socialur-
ekonomikuri moTxovnilebis dasakmayofileblad. igi asaxavs, Tu ra
Semosavals veliT da ra danaxarjebi iqneba warmarTuli sxvadasxva
programebze da saxelmwifo RonisZiebebze.
saerTaSoriso literaturaSi genderuli biujeti daxasiaTebulia
sxvadasxva TvalsazrisiT1:
1 ix. C. jaSi genderuli ekonomikis aqtualuri sakiTxebi, Tbilisi, 2005; Практическое Руководство по Внедрению Гендерных Подходов. Авт. Астрид Ниеманис. Братислава, 2005; Гендерные Бюджеты. Пособие для тренеров. Программа развития ООН. Братислава. 2005. Авторский текст: Дебби Бадлендер. Пер. c Англ. языка; Ржаницына Л. Гендерный бюджет, Вопросы Економики, Москва, 2003; Gender Budget, Training Manual, District Level, Forum For Women in Democracy, Kamapla, 2004. Budlender, D., Sharp, R. and Allen, K., 1998, How to do a Gender-Sensitive Budget Analysis: Http://www.thecommonwealth.org/gender/publications/gms_pdf/AusAIDr.pdf; Elson D. Gender Budget initiative, 1999, background paper, London: Commonwealth Secretariat (http://www.thecomonwealth/org.gender); Elson D., Gender Budget Initiatives, Background Paper, Commonwealth Secretariat, 1999; Hazel Reeves and Charlie Sever, 2003, Gender and Budget. Supporting resources Collection, BRIDGE, London: Institute of Development Studies; Karen Judd (ed.), 2002, Gender Budget Initiatives: strategies, concepts and Experiences, New York: UNIFEM; Gender Budgeting and Initiatives in Serbia. By Tatjana Djuric Kuzmanoic, Ph.D. Advanced Business School. Serbia, Globalizacija. Com. Journal For Political and Research on Globalization, Development and Gender Issues; Gdansk Gender Budget Initiative. By Katarzyna Balandynowicz – Panfil Urzula Opacka. New-Polska.2005.; Jacobson J., Economic of Gender, Cambridge, 1996; Sharp, R. Budgeting For Equity, Gender Budget Initiatives within a framework of performance based budgeting, UNIFEM, NY, 2003.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 8 -
genderuliBbiujeti genderuli saxelmwifo politikis erT-erTi
mTavari mimarTuleba da politikuri deklaraciaa, romelic asaxavs
ekonomikur da socialur prioritetebs, uzrunvelyofs qveyanaSi
arsebuli resursebis ganawilebas genderulad diferencirebuli
principiT da emsaxureba genderuli Tanasworobis ganxorcielebas
saxelmwifo finansebis warmoqmnasa da ganawilebaSi.
igi Tanamedrove socialuri teqnologiaa, romelic saSualebas
iZleva dainergos samTavrobo politikaSi interesTa diferencirebadi
aRricxvis principi socialur-sqesobrivi niSnis mixedviT.
amasTan, genderul biujeti aris TviTmmarTvelobis kontrolis
instrumenti da imis saSualeba, rom finansebi daixarjos qalisa da
mamakacis saWiroebebze. igi exmareba sazogadoebas Seqmnas Tanabari
pirobebi yvelasaTvis da avaldebulebs xelisuflebas Seasrulos
Tavisi valdebulebebi, romelic sazogadoebas Sepirad arCevnebamde.
genderul biujets sxvanairad uwodeben genderulad mgrZnobiare
biujets, qalis biujets, genderulad pasuxismgeblur biujets da sxv.
terminebi _ genderuli biujeti, genderulad mgrZnobiare biujeti
(Gender Sensitive Budget) da genderulad orientirebuli biujeti (Gender Responcive Budget) erTsa da imaves gulisxmobs.
G
genderuli biujeti:
• moicavs mosalodneli Semosavlebisa da xarjebis gegmas da
asaxavs saxelmwifo saxsrebis ganawilebisa da moxmarebis
Tanafardobas genderuli parametrebiT, rac SemdgomSi
gansazRvravs qalisa da mamakacis rolsa da adgils
sazogadoebasa da ekonomikis ganviTarebis procesebSi;
• gamoxatavs saxelmwifo valebulebebsa /CEDAW, ILO/ da
saxelmwifo finansebis ganawilebas Soris kavSirs genderuli
Tanasworobis dacvis mizniT;
• avlens qalisa da kacis mdgomareobaze saxelmwifo finansebis
zegavlenas, agreTve im gardaqmnebis ganxorcielebis
aucileblobas, romelic emsaxureba genderuli Tanasworobis
miRwevas.
• gulisxmobs genderul moTxovnebis diferenciaciis aRiarebas
da arkvevs imas, Tu sad aris Cavardnebi, genderuli
disbalansi da uTanasworoba.
• moiTxovs Semosavlebisa da xarjebis restruqturizacias
genderuli Tanasworobis gansaxorcieleblad.
• aris imis piroba, rom TvalnaTeli da transfarentuli
gaxdes finansebis xarjva.
• uzrunvelyofs genderuli cnobierebis damkvidrebas cxovrebis
calkeul segmentebSi da sxvadasxva saxelmwifo institutebis
biujetebSi.
• moiTxovs biujetis Sefasebas genderuli perspeqtiviT
sabiujeto procesis yvela doneze.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 9 -
G miCneulia, rom genderuli biujeti ar gulisxmobs calke
mamakacisa da calke qalis biujetis formirebas. is ar aris
specialurad mimarTuli mamakacze an qalze da ar moiTxovs
specialurad qalebis programebze xarjebis zrdas. es aris biujeti,
romelic orientirebulia sazogadoebaSi socialuri balansis
damyarebaze finansebis efeqturi ganawilebis gziT.2
imisaTvis, rom damyardes genderuli balansi, saxelmwifo
programebi da finansebi unda miemarTos am disbalansis
gamosasworeblad. Tu saxelmwifo resursebi ar iqneba mimarTuli
genderulad mgrZnobiare gegmebisaken da programebisaken, SeuZlebeli
iqneba socialuri Tanasworobis damyareba qveynaSi.
miRebulia, rom saxelmwifos finansuri politika aris genderulad
«neitraluri» an « brma», radgan dRemde arsebuli tradiciuli
politika gulisxmobs qveynis materialuri, finansuri da adamianiseuli
resursebis ganawilebas aramizanmimarTulad, yvelasTvis, Tumca,
cnobilia, rom qalebi saxelmwifo programebisagan Rebuloben
gacilebiT nakleb sargeblobas, vidre mamakacebi. es realoba yvela
qveyanaSi aris ekonomikuri da politikuri Zalauflebis gansxvavebis
safuZveli.3
genderulad mgrZnobiare biujeti avlens sxvadasxva socialuri
jgufis warmomadgenelTa moTxovnebsa da interesebs da aris
orientirebuli maT ganxorcielebaze.
sazogadoebam unda icodes, Tu rogor anawilebs saxelmwifo
sazogadoebis TiToeuli wevris kuTvnil finansur saxsrebs, ramdens
xarjavs qalebze an kacebze, Tu rogor nawildeba resursebi qalebsa da
bavSvebze. mTavrobam unda ganaviTaros Tavisi qveynis biujeti,
gansazRvros sabiujeto xarjebi da Semosavlebi uSualod
beneficiarebis moTxovnebis Sesabamisad, rac socialuri samarTlianobis
ufro maRali xarisxiT ganxorcielebas gulisxmobs.
3. ras niSnavs biujetis genderuli analizi?
genderuli biujetis danergvis winapirobaa saxelmwifo finansebis
analizi genderuli Tansworobis perspeqtiviT, xarjebis Sedegebis
gansazRvra imis mixedviT, Tu ras niSnavs igi qalisaTvis da
mamakacisaTvis, rogor moqmedebs saxelmwifo finansebi maT cxovrebaze.
eWvs ar unda iwvevdes is garemoeba, rom xarjebi gansxvavebulad
2 xSirad iseTi biujetic ki, romelic 50/50 aris ganawilebuli, ar aris samarTliani,
radgan gansxvavebulia qalTa da mamakacTa cxovrebis pirobebi da moTxovnebi.
magaliTad, jan.dacvis sferoSi, qalis reproduqciuli unari misi janmrTelobisTvis
damatebiTi xarjebis gawevas moiTxovs. genderuli biujeti unda iTvaliswinebdes am
Taviseburebebs. amasTan, gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces aunazRaurebeli
Sromis wils, romelsac sazogadoebaSi ZiriTadad qalebi asruleben. aunazRaurebeli
Sroma (magaliTad, saojaxo saqme, zrunva Svilebsa da sxva ojaxis wevrebze)
gansakuTrebiT xazs usvams sazogadoebaSi genderul uTanasworobas. 3 amis pirobaa qalebisa da kacebis socialur-ekonomikuri statusis gansxvaveba,
romelic aisaxeba maT SemosavlebSi, qalebisaTvis nakleb SesaZleblobebSi Sromis
bazarze Tanamdebobrivi winsvlisaTvis, profesiuli karieris keTebisaTvis da sxv.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 10 -
moqmedeben qalisa da mamakacis mdgomareobaze, maT socialur rolze. am
xarjebis ganawilebas sxvadasxva Sedegi moaqvs maTTvis perspeqtivaSi. es
imas niSnavs, rom saxelmwifo Semosavlebi da xarjebi yovelTvis aris
genderuli da mas aqvs mravalferovani aspeqti, romelic unda
gaanalizdes genderuli TvalsazrisiT.
garda amisa, biujeti aris ekonomikuri politikis ganxorcielebis
berketi, romelic asaxavs, Tu rogor ganawildes saxsrebi dasaxuli
miznebis gansaxorcieleblad. igi moiTxovs Sesabamisi instrumentebis
gamoyenebas. ekonomikuri politikis miznebi SeiZleba iyos ekonomikis
zrda, umuSevrobis Semcireba, fasebis stabilizacia da a.S., xolo misi
ganxorcielebis instrumentebia monetaruli politika, fiskaluri
politika, sagareo politika. ekonomikuri politikis miznebi da
instrumentebi arian erTmaneTTan winaaRmdegobaSi. erTi miznis
ganxorcieleba sxvadasxva periodSi xdeba meore miznis xarjze da mis
sawinaaRmdegod. ekonomikur literaturaSi es cnobili problema wydeba
prioritetebis gansazRvriT da amis Sesabamisad saxelmwifo finansuri
resursebis gamoyofiT. saxelmwifo biujetSi aisaxeba saxsrebis
ganawileba, Semosavlebisa da simdidris ganawileba da ekonomikis
stabilizaciis finansuri wyaroebi. rogorc gamocdileba aCvenebs,
genderulad neitraluri ekonomikuri politika, misi miznebi da
instrumentebi ver qmnis socialuri Tanasworobis realur safuZvels.
genderuli biujetis analizi gviCvenebs, rom saxelmwifo biujeti
aris genderuli urTierTobebis reproduqciisa da genderuli
uTanasworobis gardaqmnis mniSvnelovani instrumenti. biujetis
genderuli analizis mizania genderuli TvalsazrisiT saxelmwifo
finansebis samarTlianad ganawilebisaTvis xelSewyoba nacionalur da
regionalur doneze, naklovanebebis gamovlena politikur programebsa
da im resursebs Soris, romelic mimarTulia am programebis
gansaxorcieleblad da samoqalaqo sazogadoebis gavlenis gazrda
safinanso politikis im prioritebis CamoyalibebaSi, romlis
beneficiarebi arian qalebi da mamakacebi da yvela is, visac yvelaze
metad sWirdebaT daxmareba.
biujetis analizi
• aris imis saSualeba, rom gavarkvioT, Tu ramdenad Seasrula
xelisuflebam Tavisi valdebuleba, Tu rogor nawildeba da sad
ixarjeba saxelmwifo finansebi;
• aris qalisa da mamakacis gansxvavebuli interesebisa da moTxovnebis
ganxorcielebis gza, maTTvis Tanaswori SesaZleblobebis
uzrunvelyofis aucilebeli piroba;
• moiTxovs gansxvavebuli instrumentebisa da midgomebis gamoyenebas,
romlis meSveobiT moxdeba sazogadoebasa da ekonomikaSi genderuli
urTierTobebis gamovlena da saxelmwifo biujetis zegavlenis
Sefaseba mamakacisa da qalis jgufebis saqmianobaze da cxovrebaze;
• emyareba informacias mosaxleobis ama Tu im jgufis genderuli
mgrZnobiarobis Sesaxeb.
G genderuli biujetis analizi ar aris mimarTuli xelisuflebis
sawinaaRmdego qmedebisaken. igi:
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 11 -
• gviCvenebs safinanso pasuxismgeblobas erovnuli ekonomikis
ganviTarebasa (ekonomikuri zrda, siRaribis Semcireba, investireba, da
a.S.) da genderul Tanasworobas Soris, imas Soris, Tu ramdenad
Tanaswori pirobebi aqvT qalsa da mamakacs saxsrebisa da sxva
resursebis kontrolsa da miRebaSi;
• moiTxovs saxelmwifo xarjebisa da Semosavlebis danawevrebasa da
maTi zemoqmedebis Seswavlas qalsa da kacze; D
• avlens im sferoebs, sadac mTavrobis politikas aqvs Cavardnebi.
sazogadoebrivi moxmarebis yvela formaSi genderuli sxvaobis
arsebobis mizezisa da Sedegebis identifikaciis gziT exmareba
mTavrobas imis dadgenaSi, Tu rogor unda gaumjobesdes politikis
efeqtianoba;
• orientirebulia genderul Tanasworobis strategiaze. imisaTvis, rom
sazogadoebaSi aRmoifxvras socialuri uTanasworoba, moiTxovs
xelisuflebisagan aRiaros igi rogorc saxelmwifos saerTo
strategiis Semadgeneli nawili;
• aris gza imisa, rom naTeli gaxdes xelsuflebisaTvis, Tu rogor
unda Seicvalos politika da rogor unda gadanawildes da gamoiyos
resursebi imisaTvis, rom sazogadoebaSi damyardes socialuri
samarTlianoba da Tanasworoba;
• aris xelisuflebis pasuxismgeblobis amaRlebis meTodi genderuli
Tanasworobisa da qalebis uflebebis dacvis sferoSi;
• aris demonstrireba imisa, Tu mTavroba rogor reagirebs genderul
saWiroebebze, qalebis calkeul moTxovnebze jandacvis, ganaTlebisa
da dasaqmebis sferoebSi;
• aris meqanizmi imisa, rom mTavroba iyos pasuxismgebeli Tavis
valdebulebebze genderuli Tanasworobis, qalebis uflebebis dacvis
sferoSi, qalebTan mimarTebaSi yvela formis diskriminaciis
likvidaciis Sesaxeb saerTaSoriso konvenciis ganxorcielebaSi. 4
swored amitom aris saWiro biujetis genderuli analizi iqnes
CarTuli biujetis formirebis, ganxorcielebisa da monitoringis
procesebSi.
4. ratom gaxda saWiro genderuli biujetis SemoReba?
arsebobs ramdenime mizezi, romlebic ganmartaven genderuli
biujetis danergvis aucileblobas rogorc msoflios sxvadasxva
qveyanaSi, aseve saqarTveloSi:
1. saerTaSoriso valdebuleba. 1995 wels pekinis konferenciaze
miRebuli iqna moqmedebis platforma,5 romelic qveynis mTavrobebs
mouwodebs gamoiyenos yvela zoma imisaTvis, rom sistematurad moxdes
4 konvencia qalTa mimarT diskriminaciis yvela formis aRmofxvris Sesaxeb / CEDAW/ miRebuli iqna 1979 wels. saqarTvelo am konvencias SeuerTda 1994 wels. saqarTvelos
mTavrobis mier orjer iqna wardgenili moxseneba am valdebulebis Sesrulebis
mimdinareobis Sesaxeb. 5 Http://www.un.org/womenwatch/confer/beijingh/national/natplans/htm
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 12 -
saxelmwifo biujetis mamakacze da qalze zemoqmedebis gamokvleva,
genderuli perspeqtiva integrirebuli iqnes makroekonomikur
politikaSi da sabiujeto procesSi. amasTan, am konferenciaze
miRebulma rekomendaciebma kidev ufro gaaZlieres qalebis yvela saxis
diskrminaciis winaaRmdeg brZola saerTaSoriso doneze.
• aTaswleulis ganviTarebis miznebi. genedruli biujetis danergva
gaTvaliswinebulia aTaswleulis ganviTarebis miznebiT.
2000 wlis seqtemberSi 191 qveynis mTvrobis warmomadgenlebma
gaerTianebuli erebis organizaciaSi miiRes aTaswleulis deklaracia. am
deklaracias safuZvlad daedo 8 ZiriTadi mizani, romelTa
ganxorcielebac unda gaxdes rogorc calkeuli qveynis, ise saerTaSoriso
doneze mdgradi ganviTarebis garantia. es miznebia: 1. ukiduresi siRaribisa
da SimSilis aRmofxvra; 2. universaluri pirveladi ganaTlebis miRweva; 3.
genderuli Tanasworobis xelSewyoba da qalTa uflebamosilebis
gaZliereba; 4. Cvil bavSvTa sikvdilianobis Semcireba; 5. dedaTa
janmrTelobis gaumjobeseba; 6. Sidsis, malariasa da sxva daavadebebis
winaaRmdeg brZola; 7. mdgradi ekologiuri garemos dacva; 8.
ganviTarebisTvis globaluri partniorobis gaRrmaveba.
aTaswleulis mesame mizani uSualod genderul Tanasworobas exeba, da
mexuTe mizani ki konkretulad qalebsa da maT reproduqciul unars
ukavSirdeba. amasTan, genderuli aspeqti gaTvaliswinebulia yvela danarCen
mizanSic. amis gareSe, genderuli Tanasworobis miRweva da miznebis
ganxorcieleba SeuZlebeli iqneba, radgan, iseve rogorc mTels
msoflioSi, saqarTveloSic mosaxleobis naxevarze meti qalia.
aTaswleulis deklaraciis Sesabamisad unda Sefasdes qveynebSi
aTaswleuli ganviTarebis miznebis ganxorcieleba. gaerTianebuli erebis
organizaciis generaluri mdivani 2015 wlamde yovelwliurad gaakeTebs
angariSs aTaswleulis ganviTarebis miznebis miRwevis Sesaxeb.
deklaraciis monawile qveynebic valdebulni arian gaakeTon yovelwliuri
angariSi maT qveyanaSi am miznebis ganxorcielebis Sesaxeb.
dRes aTaswleuli ganviTarebis miznebi mraval qveyanaSi politikis
ZiriTad RerZad iqca. genderuli biujetis iniciativebi rvave miznis
mixedviT unda ganxorcieldes. 2004 wels saqarTvelomac daamtkica
aTaswleulis miznebi da amocanebis koncefcia.
• saqarTveloSi ganviTarebuli Tanamedrove demokratiuli procesebi
da Tanasworobis globaluri koncefcia moiTxovs xelisuflebis
yuradRebas genderul sakiTxebze da masze orientacias Tavis
saqmianobaSi. saqarTvelos mTavrobam gamoTqva sruli mzadyofna am
mimarTulebiT saerTaSoriso valdebulebebis Sesasruleblad.
erovnuli institucionaluri meqanizmis efeqturi amoqmedebis
uzrunvelsayofad parlamentSi Seiqmna genderuli Tanasaworobis
sakonsultacio sabWo, romelsac xelmRvanelobs parlamentis
Tavmjdomare, aRamasrulebel xelisuflebaSi Camoyalibda
saxelmwifo komisia genderuli Tansworobis sakiTxebze. aRniSnulma
institutebma unda moaxdinon genderuli Tanasworobis saxelmwifo
politikis koordinireba mTeli qveynis masStabiT.
2004 wlidan saqarTveloSi gaeros ganviTarebis programa da Sveciis
ganviTarebis saagento erToblivad axorcielebs regionalur proeqts
`genderi da politika samxreT kavkasiaSi,” romlis mTavar amocanas
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 13 -
warmoadgens qalTa monawileobis gazrdis xelSewyoba rogorc
sakanonmdeblo, aseve mmarTvelobis yvela doneze. proeqtis saqmianobis
axali mimarTulebaa genderuli biujetis integrireba saxelmwifos
ekonomikur politikaSi.
• genderuli saqmianobis gasaZliereblad saWiro gaxda konkretuli
RonisZiebebis warmarTva, romlis erT-erTi aspeqtia genderuli
biujetis danergva praqtikaSi. igi aris saerTaSoriso
organizaciebisa da mTeli samoqalaqo sazogadoebis moTxovna,
romelic aisaxeba rogorc globaluri ganviTarebis saerTaSoriso
mimarTulebebSi, aseve saqarTvelos demokratiul qveynad gadaqcevis
aucileblobaSi.
2. neoliberaluri politika da globaluri ganviTarebis
winaaRmdegobebi. 1970–iani wlebis Sua periodidan daiwyo
neoliberaluri ekonomikuri politikis farTod danergva da ganmtkiceba
saerTaSoriso safinanso bazrebze, Tavdapirvelad ganviTarebul da
Semdeg ki ganviTarebad qveynebSi. Ees politika efuZneboda finansebis
ganawilebis efeqtianobis zrdis aucileblobas. am politikis
ganxorcielebis paralelurad ganviTarda da gaRrmavda uTanasworoba
rogorc qveynebis SigniT, aseve qveynebs Soris.6 socialuri miznebis
ganxorcieleba da saerTaSoriso finansebis efeqtianobis zrda
urTierTsapirispiro RonisZiebebis gatarebas moiTxovda da kidev ufro
mkveTrad erTmaneTis alternativas warmoadgendnen. saxelmwifos
maregulirebeli roli TandaTanobiT bazarma miiRo. qveynebSi
ganviTarda uTanasworoba, gaRrmavda socialuri diferenciacia,
Sinameurneobebis nawilma daiwyo arseboba ramdenime Semosavlis wyaros
imedad, romelsac isini iRebdnen saxelmwifo da kerZo struqturebidan,
maT Soris kvebis produqtebis warmoebidan SinameurneobebSi,
mzrunvelobis seqtorSi daxarjuli aunazRaurebeli SromiT,
saxelmwifo subsidirebiT, daqiravebiT muSaobiT. Sinameurneobebis mcire
nawili ki gamdidrda safinanso aqtivebis flobiT (obligacebi, aqciebi,
kerZo pensiebi). isini daemsgavsnen saerTaSoriso finansur
korporaciebsa da Camoyalibdnen ranties saxiT.7 amasTan, am
SinameurneobebSi iseTi Sroma, rogoricaa saxlSi sakvebis damzadeba,
ojaxis werebis movla da sxv. daemyara daqiravebuli da ayvanili
qalebis Sromas (bavSvis momvlelebi, mzareulebi, damlageblebi da sxv).
garda amisa, safinanso bazrebis liberalizaciis paralelurad ar
moxda Sromis saerTaSoriso bazris liberalizacia. gaCnda ormagi
standartis principi. Raribi adamianebi imave pirobiT ver xdebian
migrantebi, rogorc mdidrebi. isini kvlavindeburad mWidrod gaxdnen
damokidebuli TavianT qveyanaze. maTi arCevani sxva qveynis Sromis
bazrebze aris SezRuduli da maTTvis sasurvel qveynebSi
aralegalurad cdiloben SeRwevas. Sromis saerTaSoriso bazris
6 Feminist Challenges in a Globalizated Economy, Wide Bulletin, October, 2003.p 46 7 es argumentebi mocemulia d. elsonis naSromSi: Elson D. Integrating Gender into Government Budgets within a Context of Economic Reform. Gender Budgets Make Cents, Commonwealth Secretariat, Gender Affairs Department, London, 2002.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 14 -
SezRuduloba kidev ufro metad amwvavebs uTanasworobas da ayenebs
sakiTxs saerTaSoriso regulirebis axali wesebis SemoRebis Taobaze.
• amdenad, neoliberaluri politikis gatarebisa da globaluri
safinanso urTierTobebis gaRrmavebasTan erTad gaizarda socialuri
uTanasworoba, Seicvala SinameurneobebSi dasaqmebis struqtura da
qalebis rolic. aseTi cvlilebebis mimarT, gansakuTrebiT
dabalganviTarebuli qveynebis saxelmwifo politika moumzadebeli
aRmoCnda da mosaxleobis socialuri dacvisa da dasaqmebis
adeqvaturi sistemebi ar iqna SemuSavebuli. amJamad es sakiTxi
genderuli biujetis Seswavlis sagani xdeba. A
3. safinanso-savaluto krizisebis gavlena socialuri
uTanasworobis gaRmavebaze. "Ria ekonomikur sivrceSi" safinanso-
savaluto urTierTobebis gafarToebisa da savaWro kavSirebis gazrdis
Sedegad yoveli qveyana gaxda sxva qveynebSi mimdinare movlenebis
monawile, xolo safinanso nakadebma ki Seqmnes regulirebis garTulebis
saSiSroeba. erTi qveynis warumatebloba jaWvurad iwyebs gavrcelebas
meore qveyanaSi. globalurma safinanso krizisebma moicva kontinentebi
da farTod gavrcelda upiratesad, dabalganviTarebul qveynebSi.
krizisebi Tavisi SedegebiT gaxda ufro mkveTrad gamoxatuli da
Sorsmimavali ara marto calkeul qveyanaSi, aramed mTels
msoflioSi.Gglobaluri safinanso urTierTobebis gaRrmavebasTan
erTad, gansakuTrebiT 90-iani wlebis aziuri safinanso-savaluto
krizisebis Semdeg, axleburad daisva safinanso politikis sakiTxebi da
masve daukavSirda krizisis zemoqmedebis Sedegebis genderuli aspeqtiT
Seswavlis aucileblobac.
90-ian wlebis safinanso krizisebis ganviTarebam Tavdapirvelad aziis
kontinentze da Semdeg evropis rig qveynebSi mwvave zemoqmedeba moaxdina
saqarTvelos ekonomikazec da sirTuleebi Seuqmna mis ganviTarebas.
ruseTis safinanso krizisis zegavlenis Sedegad 1998 wels saqarTveloSi
adgili hqonda mwvave savaluto kriziss, romelic warimarTa rogorc
meqsikur-evropuli, ise aziuri safinanso krizisebis scenariT.8 ruseTidan
"dominos efeqtma" iribi zemoqmedeba moaxdina rogorc saqarTvelos, aseve
sxva postsabWoTa da yofili socialisturi qveynebis ekonomikaze. krizisis
Sedegad valutis kursi mniSvnelovnad daeca, fasebi gaizarda, Semcirda
ganviTarebis tempebi, Semcirda mosaxleobis Semosavlebi, gaizarda
umuSevroba, socialuri programebis araefeqturoba ki inflaciis
gaRrmavebaze axdenda zegavlenas.
2000 wels Tavi iCina TurqeTis sabanko-savaluto problemebma,
romlebmac agreTve zegavlena moaxdina saqarTveloze. ramdenadac
saqarTvelo globaluri ekonomikis Semadgeneli nawilia, misi bedi
damokidebulia msoflios ekonomikur sivrceSi mimdinare warmatebul Tu
warumatebel reformebze, amitom, bunebrivia, saqarTvelos ganviTareba
mniSvnelovnad gansazRvrulia rogorc mezobel qveynebTan, aseve sxva
qveynebTan savaWro da ekonomikuri urTierTobebis mTeli speqtriT.
A
8 am sakiTxebTan dakavSirebiT ix. m. ToqmaziSvili. safinanso-savaluto krizisebi da
saqarTvelo. Tb., 2004. gv. 19-38.; agreTve: V. Papava and V. Chocheli. Financial Globalization and Post-Communist Georgia. iNuverse, Inc. New York, Lincoln Shanghai. pp.18-31.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 15 -
• amdenad, safinanso-savaluto krizisebma zegavlena moaxdina
socialuri uTanasworobis gaRrmavebaze da kidev erTxel daayena
sakiTxi socialuri politikis reformis Sesaxeb rogorc
dabalganviTarebul, aseve gardamavali periodis qveynebSi.
4. aunazRaurebeli Sromis mniSvnelobis aRiareba. krizisebi
gavlenas axdenen mTel mosaxleobaze, magram igi mainc gansxvavebulad
zemoqmedebs sxvadasxva socialur fenebze, qalebze da mamakacebze,
mdidrebze da Raribebze. krizisebs Tan sdevs samuSaos dakargva, amis
Sedegad izrdeba SinameurneobebSi aunazRaurebeli Sromis fasi, radgan
swored aseTi SromiT xdeba dakarguli bazrebidan Sesyiduli
samomxmareblo saqonlis Semcvleli naturaluri produqtebis damzadeba
da momsaxureba.9GaunazRaurebeli Sroma axdens sabazro
urTierTobebidan miRebuli saqonlisa da momsaxurebis kompensacias. mis
ZiriTad tvirTs ki qali atarebs. mas uxdeba SinameurneobebSi ufro meti
drois xarjva imaze, rasac isini adre fasiani momsaxurebis saxiT
(bavSvebis ganaTleba, janmrTelobis dacva, kveba, sxva saojaxo saqmeebi)
iRebdnen. amis Sedegi aisaxeba qalis stresebSi da daavadebebSi.
sxvadasxva qveyanaSi gamokvlevebma daadastures, rom rodesac
mamakacebis dasaqmeba mcirdeba, qalebis dasaqmeba procentulad naklebad
mcirdeba an kidev igive rCeba, da piriqiT.10 umuSevrobis dros
aunazRaurebeli Sromis raodenoba qalebSi izrdeba ufo metad, vidre
mamakacebSi. amdenad, qalebis dasaqmeba ufro moqnilia da mgrZnobiarea
bazris cvlilebebis mimarT, vidre mamakacis. qali profesiuli
samuSaodan advilad gadaerTveba ojaxur saqmeebze, mamakaci ki ufro
mWidrod aris ”mibmuli” profesiul saqmianobasTan, amitom samuSaos
dakargva masze ufro mtkivneulad moqmedebs, vidre qalze.11 bazris
cvlilebis Sedegad mamakacisa da qalis Sromis saSualo xangrZlioba
erTmaneTis sapirispiroa im SemTxvevaSi, rodesac mamakacebis dasaqmeba
mcirdeba.
• aunazRaurebeli Sromis mniSvnelobis zrda kidev ufro metad avlens
genderul uTanaworobas da moiTxovs sazogadoebisagan adeqvatur
reagirebas.
5. qalTa dasaqmeba da alternatiuli politikis roli sazogadoebis
cnobierebis cvlilebaSi. genderuli Taviseburebebi mkveTrad reagireben
9 uanazRaurebel Sromas ZiriTadad qalebi sweven sazogadoebisa da ekonomikis
sasargeblod. igi gulisxmobs reproduqciul unars, bavSvebis aRzrdas, ojaxis
wevrebze zrunvas da sxv. aseTi Sroma zrunvis ekonomikis sferos ganekuTvneba da
genderuli uTanasworobis erT-erTi yvelaze uZvelesi formaa msoflioSi. 10 Becker G.S., A Treatize on the Family, Harvard University Press, Cambridge, 1981.Sen.A.Gender snf Cooperative Conflicts in I. Tinker/ed/ Persistent Inequalities: Women and World Development, New-York.1995.; 11 sainteresoa, rom am faqtis gamo samxreT koreaSi daiwyo kampania: “astimulire
sakuTari meuRle”, romelic mouwodebda qalebs mxarSi amodgomodnen mamakacebs,
romlebic ganicdidnen depresias samuSaos dakargvis an gakotrebis gamo, magram
analogiuri kampanias qalebis mimarT ar hqonia adgili.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 16 -
Sromis bazris struqturaze. Sesabamisad icvleba qalisa da mamakacis
adgili sazogadoebaSi.
arsebobs ramdenime modeli qalisa da mamakacis gansxvavebuli SromiTi
rolis Sesaxeb sazogadoebaSi. erT-erTi modelis Tanaxmad, mamakacis
Sroma aris ojaxis finansuri Semosavlebis mTavari wyaro, xolo qalisa
da bavSvebis saqmianoba da sicocxlisunarianoba uzrunvelyofilia
mamakacis SemosavlebiT. realurad Sinameurneobebi iyeneben sxvadasxva
strategias ojaxis sicocxlisunarianobis SesanarCuneblad, romelic
moicavs qalis daqiravebiT Sromas da ojaxSi mis mier ojaxis sxva
wevrebis movla-patronobas, rac fulad formaSi ar aisaxeba da ar
iTvleba anazRaurebad Sromad.
qalis ormagi datvirTva - saxlSi Sroma da daqiravebiT Sroma –
Cveulebriv ar aris SesamCnevi. mamakaci, rogorc ojaxis Semosavlebis
mTavari wyaro, aris damaxasiaTebeli industriulad ganviTarebuli
qveynebisaTvis da biznes-samyarosaTvis, sadac ZiriTadad dasaqmebuli
arian mamakacebi da maTi Sroma aris kargad anazRaurebadi. qalebisaTvis
Znelia adaptireba im samyaroSi, sadac gavrcelebulia cnobiereba imis
Sesaxeb, rom mamakaci aris ojaxis Semosavlebis mompovebeli. Qqalis
Sroma am cnobierebaSi meorexarisxovan funqcias iZens. isini mamakacis
kmayofaze arian.12 aseT pirobebSi saxelmwifo makroekonomikuri
politikis erT-erTi mimarTuleba unda gaxdes is, Tu rogor
uzrunvelyos dasaqmebis zrda, gansakuTrebiT qalebis dasaqmeba da im
sferoebisaTvis yuradRebis miqceva, sadac qalis Sroma gamoiyeneba
upiratesad socialuri Tanasworobis uzrunvelyofis mizniT.
• genderuli TanasworobisaTvis aucilebelia arsebobdes balansi
sazogadoebriv Sromasa da ojaxs Soris da moxdes qalis ojaxSi
daxarjuli aunazRaurebadi Sromis sazogadoebrivi aRiareba.13 aseTi
balansi SesaZlebelia damyardes fiskalur sferoSi qalisa da
mamakacis gansxvavebuli dabegvriT, an socialuri uzrunvelyofis
seqtorSi sapensio sqemebis mravalferovani formebis danergviT,
romelic daemyareba qalis ormagi datvirTvis sazogadoebriv
Sefasebas.14 Sesabamisad, mizanSewonili iqneba alternatiuli
safinanso politikis SemuSaveba.
12 aseTi patriarqaluri cnobiereba ar aris ucxo saqarTvelosaTvis. Tumca bolo
periodSi moxda funqciebis Secvla. xSiradi qali xdeba ojaxis marCenali, Tumca misi
socialuri statusi mainc ucvleli rCeba. 13 dRevandel praqtikaSi qalis dekretuli Svebulebis anazRaureba mibmulia mis
xelfasTan, Tumca transaqciuli danaxarji, romelsac qali gaiRebs mSobiarobis dros
da dekretuli anazRaureba, sruliad gansxvavebuli sidideebia. TviT qalebic ki
uTanasworo mdgomareobaSi arian, rodesac maT eZlevaT gansxvavebuli dekretuli
anazRaureba. sazogadoebrivi TvalsazrisiT aseT mdgomareobaSi yvela qali unda
Rebulobdes Tanabar avanss (da ara SeRavaTs an daxmarebas) jandacvaSi, kvebaSi da sxva
sferoebSi, imis safasurad, rom maT uxdebaT bavSvebis gazrdaze zrunva. 14 aseTi alternatiuli politika SemuSavda kanadaSi da mas safuZvlad daedo qalsa
da mamakacs Soris mdgomareobisa da interesebis gansxvaveba. am politikis SemuSavebaSi
monawileoba miiRo sazogadoebrivi organizaciebis didma nawilma. maTi mizani iyo
mamakaci, rogorc ojaxis marCenalis orientaciidan gadasuliyvnen qalis rolis da
uflebebis gafarToebaze bavSvebis movlaze, umuSevrobaze, maT dazRvevaze da sapensio
uzrunvelyofaze. amasTan, alternatiuli federaluri biujetis SemuSavebisas daigegma,
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 17 -
6. socialuri uTanasworobis adgili makroekonomikur politikaSi.
gardamaval qveynebSi ekonomikis transformaciis, iseve rogor finansuri
krizisebis, socialuri Sedegebi iyo metad mZime, radgan arc erT
saxelmwifos ar SeeZlo socialuri dacvis adeqvaturi instrumentebis
swrafad danergva. D
dRemde sakiTxi idga ase: makroekonomikuri politika rogor
zemoqmedebas axdens ekonomikur zrdaze da socialur cxovrebaze? ra
aris transformaciisa da liberaluri politikis socialuri Sedegebi?
aseTi poziciis miRma ar ikiTxeboda is, Tu vis interesebs emsaxureba
politikuri instrumentebis arCeva.15 makroekonomikur politikaSi
socialuri Tematika meoradi determinantis funqcias asrulebda. amJamad
sakiTxi dgas Semdegnairad: ra socialuri Sinaarsi aqvs gardaqmnas da
ekonomikur reformebs? igi exeba xelisuflebisa da sazogadoebis
socialur interesebs Soris balansis sakiTxs da gansazRvravs imas, Tu
ra politikuri instrumentebi unda iqnes arCeuli Sesabamisi miznebis
misaRwevad drois konkretul monakveTSi.
A
siRaribis daZlevis tradiciuli pozicia aris Semosavlebis zrda
mosaxleobis erT sulze, magram ganaTlebasa da jandacvaSi
SeuZlebelia Raribi fenebis mdgomareobis gaumjobeseba saxelmwifo
xarjebis zrdis gareSe. es ki gaTvaliswinebuli unda iqnes “Zviri
fulis” makroekonomikuri politikis instrumentebis arCevaSi, romelic
SesaZlebelia winaaRmdegobaSi aRmoCndes inflaciis Semcirebisa da
safinanso liberalizaciis politikasTan.
• sayovelTaod cnobilia, rom makroekonomikuri stabiluroba da
xangrZlivi periodiT uwyveti zrdis miRweva xanmokle periodSi zians
ayenebs daucveli socialuri fenebis interesebs. Aamis ganeitraleba
droebiTi socialuri RonisZiebebisa da daxmarebiT xdeba.
• amasTan, gansakuTrebiT gardamavali periodis qveynebi, periodulad
ganicdian xanmokle ekonomikur krizisebs an kidev gaWianurebul
recesias. Aam SemTxvevaSi droebiTi socialuri dacvis sistemebi ar
aris sakmarisi uTanasworobisa da siRaribis Sesamcireblad.
Sesabamisad dgeba sakiTxi politikis reorientaciis Sesaxeb rogorc
safinanso, aseve socialur sferoebSi. aRar aris sakmarisi
ganisazRvros mxolod politikis socialuri Sedegebi. EaseTi
midgoma tradiciulia, magram rogorc drom gviCvena, arasakmarisia,
radgan meorexarisxovan rols aniWebs socialuri uTanasworobis
problemas, romelic gansakuTrebiT dasaqmebisa da Sromis bazris
struqturis cvlilebebSi aisaxeba.
Aamdenad, aucilebeli xdeba racionaluri politikis SemuSaveba,
sadac prioriteti mieniWeba sazogadoebrivi kvlavwarmoebis genderul
gansxvavebas Sesabamisi instrumentebis gamoyenebiT konkretuli
socialuri fenebis interesebis dascvis mizniT. es ki moiTxovs
rom dafinansebis 70 procenti ganxorcieldes ekonomikis zrdis xarjze, xolo
danarCeni nawili ki - fiskaluri politikis cvlilebis safuZvelze. es ukanaskneli
iTvaliswinebda gadasaxadebis zrdas korporaciebsa da mdidari fenebis Semosavlebze
da mis Semcirebas Raribi fenebis Semosavlebze.
15 Диана Элсон. Международная финансовая структура: Взгляд из Кухни. Проект для Конференции международной научной ассоциации, Чикаго, Февраль, 2001.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 18 -
makroekonomikur politikaSi socialuri Tanasworobis Tematikis
pirvelad determinantad aRiarebas.
• makroekonomikuri politika iZens axal mimarTulebebs. Tu
makroekonomikuri marTva dRemde gulisxmobda umuSevrobasTan,
inflaciasTan, warmoebasTan da gadasaxadebTan dakavSirebuli
problemebis gadaWras, dRes politikis marTva kidev ufro Sors
wavida da am struqturaSi Sevida axali segmentebi, romelic
demokratiisa da Tanasworobis ganviTarebis motivaciiT aris
nakarnaxevi.
• cxadia, rom saerTaSoriso safinanso struqturebis SecvlasTan,
qveynebis safinaso sistemebis daaxloebasa da maTi politikis
koordinaciasTan erTad, saWiro xdeba finansuri meqanizmebis
demokratiuli kontrolis qveS dayeneba. amisaTvis aucilebelia imaze
fiqri, Tu qalis Sroma rogor unda gamovides saojaxo
datvirTvisagan da mamakacis Tanasworad rogor moxdes kerZo da
saxelmwifo finansebis ganawileba qalzec.
7. samarTlianobis ganxorcielebis aucilebloba. rogorc genderuli
meinstrimingis mkvlevarebi aRniSnaven, genderuli biujeti aris
samarTliani, radgan igi moiTxovs saxelmwifo finansebis ganawilebas
Tanasworad. yvelam unda miiRios sargebloba biujetidan. marTalia
sabiujeto politika SeiZleba iyos genderulad neitraluri, magram igi
ar unda iyos genderulad brma. makroekonomikurma politikam SeiZleba
gazardos an Seamciros genderuli sxvaoba ekonomikuri resursebis
ganawilebis, Zalauflebis gadanawilebis, ganaTlebisa da jandacvis
srulyofiTa da drois gamoyenebis racionalizaciis gziT. amiT man unda
uzrunvelyos genderuli Tanasworoba. amisaTvis saWiroa qalisa da
kacis moTxovnebisa da mdgomareobis Seswavla. genderuli analizi unda
iyos integrirebuli makroekonomikur politikaSi eTnikuri, socialur-
klasobrivi, demografiuli, religiuri urTierTobebis da sxv.
TvalsazrisiT.
• ekonomikaSi adamiani aris racionaluri arseba da misi rogorc
bazarze orientirebuli saqmianoba ganisazRvreba ara imdenad
genderuli, eTnikuri, kulturul-istoriuli, socialuri an
geografiuli SinaarsiT, ramdenadac racionaluri qcevebiT, romelic
emyareba maT yvelaze saukeTeso arCevans genderis, klasis, wlovanebis
an eTnikuri warmomavlobis mxedvelobaSi miRebis gareSe.
standartuli biujeti da saxelmwifo makroekonomikuri politika
amodis individebis bazarze orientirebuli racionaluri qcevebidan.
yoveli individi aris saxelmwifos mier warmoebuli momsaxurebis
subieqti. qalsa da kacs Soris gansxvavebebi ar aris mniSvnelovani
ekonomikuri politikis ganxorcielebaSi. am TvalsazrisiT
makroekonomika aris ”genderulad” neitraluri, magram igi ar
SeiZleba iyos genderulad ”brma’, radgan ar SeiZleba arsebobdes
iluzia imisa, rom uTanasworoba qalsa da kacs Soris arsebobs
mxolod ramdenime qveyanaSi. diskriminacias adgili aqvs yvelgan. amis
kargi magaliTia Sromis bazari, sadac qali kvlav ufro mcire
saxsrebs gamoimuSavebs, vidre kaci, imitom, rom bazarze arsebobs
genderuli segregacia, romelic gavlenas axdens maTi Semosavlebis
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 19 -
diferencirebaze. qali ufro mets muSaobs ojaxSi, vidre kaci.
saxelmwifo resursebi axdens zegavlenas maT saqmianobaze da iribad
moqmedebs kacisa da qalis drois gamoyenebaze. amdenad, Zneli ar aris
imis warmodgena, rom saxelmwifos makroekonomikur politikas da
biujets mniSvnelovani zegavlena SeuZlia iqonios genderul
perspeqtivaze da samarTlianobis damyarebaze.
8. Eekonomikuri mizanSewoniloba. genderuli biujetis danergvas aqvs
ekonomikuri azric. igi srulyofs ekonomikur cnobierebas da
ganamtkicebs politikur miznebs resursebis efeqturi ganawilebiT.
• sabiujeto politika da saxelmwifo finansebi, rogorc cnobilia,
miekuTvneba makrekonomikuri politikis sferos. E
ekonomika Sedgeba saxelmwifo da kerZo seqtorebisagan. saxelmwifo
seqtori uzrunvelyofs xelisuflebis im miznebis ganxorcielebas,
romelic dakavSirebulia socialur da sazogadoebriv momsaxurebasTan
da sazogadoebrivi saqonlis warmoebasTan. kerZo seqtorSi saqmianoba ki
dafuZnebulia mogebasTan da kerZo Semosavlebis zrdasTan.
genderuli TvalsazrisiT, makroekonomikuri politika ar aris
srulyofili, radgan abstragirebas axdens SinameurneobebSi ojaxis
zrunvasTan dakavSirebuli Sromisagan. aseT SromaSi umeteswilad
qalebi arian Cabmulni tradiciulad maTTvis dakisrebuli socialuri
rolis gamo. maTi Sroma statistikurad ar aRiricxeba. Sesabamisad unda
vivaraudoT, rom makroekonomika gacilebiT ufro farTo sferoa, vidre
kerZo da saxelmwifo seqtorebi asaxaven mas. dRemde ekonomikuri
mecniereba ar ikvlevda SinameurneobebSi aunazRaurebeli ekonomikis
bunebas da socialuri gansxvaveba qalsa da kacs Soris makroekonomikis
Seswavlis sferos ar warmoadgenda. genderuli midgoma avsebs am
sicarieles da anviTarebs ekonomikur cnobierebas. 16 • ekonomikuri politika moicavs or analitikur process: genderuli
TvalsazrisiT tradiciuli makroekonomikuri politika ganixilavs,
Tu rogor zemoqmedebs qalze da kacze maTi SromiTi saqmianoba,
romelic anazRaurdeba kerZo an saxelmwifo institutebisagan. aseTi
midgoma ugulebelyofs sazogadoebis reproduqciul funqcias.
meores mxriv, ki makroekonomikur gadawyvetilebebs aqvs
mniSvnelovani zemoqmedeba genderis socialur-ekonomikuri da
politikuri gansxvavebis kvlavwarmoebaze.
amis magaliTia, sagadasaxado politikis gansxvavebuli efeqti
sazogadoebaze genderuli TvalTaxedviT. sakuTriv gadasaxadis
TvalsazrisiT ar arsebobs araviTari genderuli gansxvaveba, magram
gadasaxadis saxeebSi ukve genderuli gansxvaveba TvalnaTelia.
arapirdapiri gadasaxadi upiratesad zegavlenas axdens qalze kacTan
SedarebiT, ramdenadac qalebi arian SinameurneobebSi biujetis ZiriTadi
ganmkargavebi, maSin rodesac pirdapiri gadasaxadi ganixileba rogorc
16 Jacobson J. Economic of Gender, Cambridge, 1996. p.7; Shelton Beth Anne, Women, Men and Time, Gender Differences in Paid work, Housework and Leisure, p. 9; Marga Bryun undt, Amsterdam, The Economics Unpaid Work, 1996, p.15.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 20 -
kacze zemoqmedebis instrumenti, radgan upiratesad kacebi ikaveben
maRalanazRaurebad samuSao adgilebs.17 rodesac Zvirdeba saqoneli da
momsaxureba gadasaxadebis gamo, maSin qalebs eZlevaT orgvari
SesaZlebloba. pirveli, gazardon TavianTi anazRaurebadi samuSao dro.
Mmeore ki - gazardon is dro, romelic ar aris anazRaurebadi, magram
TavianT SinameurneobebSi awarmoeben im sagnebs da momsaxurebas, romelsac
adre isini yidulobdnen. orive SemTxvevaSi izrdeba maTi Zalisxmeva. Tu
izrdeba fasebi im saqonelze, romelic Sedis xanmokle moxmarebis sagnebis
jgufSi (kvebis produqtebi, samedicino medikamentebi da sxv), maSin
sagadasaxado tvirTi diferencirebuli xdeba socialuri jgufebis
mixedviT da dabali Semosavlebis ojaxebi ufro metad ganicdian zarals,
radgan maT biujetSi swored xanmokle samomxmareblo xarjebs aqvT
yvelaze maRali xvedriTi wili.
genderuli gansxvavebebi aris saxelmwifos politikuri miznebis
ganxorcielebis is piroba, romelTa efeqturi gamoyenebiT gaizrdeba
qveynis ekonomikuri SesaZleblobebi. am mizniT, genderuli aspeqtebi
unda iqnes gaTvaliswinebuli qveynis socialur-ekonomikur strategiaSi,
mis saSualovadian da grZelvadian gegmebSi, rac qveyanas miscems imis
saSualebas, rom qali da kaci dasaqmdnen im sferoebSi, sadac maTi
Sroma iqneba yvelaze maRalmwarmoebluri da mogvcems yvelaze did
ukugebas.
5. ra mniSvneloba aqvs genderul biujets?
Ggenderuli biujeti mniSvnelovania rogorc mTavrobisaTvis, aseve,
samoqalaqo sazogadoebisaTvis. igi zrdis mTavrobis politikis
efeqtianobas, xels uwyobs demokratiuli procesebis progress,
aZlierebs xelisuflebis pasuxismgeblobas, amcirebs korufcias da
qalebis winaaRmdeg yvela saxis diskriminacias, aZlierebs samoqalaqo
sazogadoebas. samoqalaqo sazogadoebisaTvis genderuli biujeti
zrdis sazogadoebis iniciativas, inergeba genderulad mgrZnobiare
monacemebi korufciisa da diskriminacis wainaaRmdeg brZolaSi, agreTve
Raribi fenebis saWiroebebis dasakmayofileblad. igi aZlierebs
sazogadoebisa da mTavrobis urTierTpasuxismgeblobas.
ra upiratesobebi aqvs genderul biujets?
1. xelisuflebas avaldebulebs Seasrulos saerTaSoriso
konvenciisa da deklaraciis pirobebi genderuli
Tanasworobis misaRwevad;
17 es Tvalsazrisi ekonomikur da socialur literaturaSiDdRemde gamokvleulia
Zalian sustad da mas sWirdeba Semdgomi Seswavla. saerTod, rogorc saerTaSoriso
gamocdileba metyvelebs, biujetis analizSi yvelaze metad problemas qmnis
genderulad mgrZnobiare socialuri da ekonomikuri statistikis simcire,
aratransfarentuloba da sazogadoebis susti monawileoba biujetis formirebaSi.
genderulad mgrZnobiare mwiri statistikuri monacemebi aZnelebs mis analizs da qmnis
informaciul problemas. ix. D.Budlender G. Hewitt, Engendering Budgets. A Practitioners Guide to Understanding and Implementing Gender-Responsive Budgets, Commonwealth Secretariat, Gender Section. United Kingdom, 2003, ( http://www/thecommonwealth.org/gender).
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 21 -
2. gansazRvravs im sferoebs, sadac saxelmwifo xarjebi unda
ganawildes kacisa da qalis specifikuri interesebis
sasargeblod;
3. aris gegma, romlis ganxorcielebis mizania socialuri
Tanasworoba;
4. aqvs transfarentulobis maRali xarisxi;
5. biujetis ganxorcielebis yvela stadiaSi (formireba,
ganxilva, ganxorcieleba, monitoringi, Sefaseba)
monawileoben arasamTavrobo organizaciebi da samoqalaqo
sazogadoebis fenebi;
6. aris korufciis winaaRmdeg brZolis kargi instrumenti;
7. igi saxelmwifo programebs xdis ufro efeqturs da moqnils
da axdens maT warmarTvas beneficiarebis realuri
moTxovnebisaken;
8. emyareba iseT statistikur informacias, romelic avlens
TiToeuli genderuli jgufis rols da adgils
sazogadoebaSi;
9. mizanmimarTulad warmarTavs programebs siRaribisa da
socialuri diskriminaciis aRmosafxvrelad.
ra mniSvneloba aqvs genderul biujets
saxelmwifosaTvis?
• zrdis biujetis efeqtianobas im programebis gansazRvriT,
romelic uSualod sWirdeba beneficiarebs;
• aris iaraRi imis gamosavlenad, Tu ramdenad Semcirda
socialur-ekonomikuri sxvaoba qals da kacs Soris;
• uzrunvelyofs transferantulobas, xels uwyobs korufciis
aRmofxvras;
• moiTxovs arasamTavrobo organizaciebis, eqspertebisa da
samoqalaqo sazogadoebas Soris TanamSromlobas da xels
uwyobs mTavrobis saqmianobaze sazogadoebis meTvalyureobis
gaZlierebas;
• xels uwyobs mTavrobis saqmianobaze sazogadoebis
meTvalyureobis gaZlierebas, biujetis gamWvirvalobas,
angariSvaldebulebas da korufciis aRmofxvras;
• moiTxovs mizanmimarTuli sabiujeto politikis warmarTvas
rogorc centraluri, aseve adgilobrivi mmarTvelobis
doneze;
• avlens adgilobrivi mmarTvelobis problemebs da warmarTavs
programebs adgilobrivi saWiroebebisaTvis;
• zrdis biujetis gankargvis efeqtianobas sazogadoebis
yvelaze daucveli fenebis mimarT;
• aumjobesebs monitorings, radgan ukeT gansazRvravs, Tu vis
unda moxmardes saxelmwifo daxmarebebi;
• zrdis samoqalaqo sazogadoebis rols qveynis ganviTarebaSi
da ayalibebs demokratiuli mmarTvelobis kulturas;
• gviCvenebs progress erovnuli da saerTaSoriso genderuli
valdebulebebis sferoSi.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 22 -
ra mniSvneloba aqvs genderul biujets genderuli
Tanasworobis uzrunvelyofisaTvis?
• aris instrumenti socialuri diskriminaciis, mmarTvelobis
araefeqturobisa da korufciis aRmosafxvrelad, socialuri
Tanasworobis dasamyareblad;
• zrdis sajaro pirebisa da saxelmwifo moxeleebis
angariSvaldebulebas sazogadoebis winaSe;
• gamoxatavs yvelaze Raribi da daucveli fenebis moTxovnebs,
uzrunvelyofs siRaribis Semcirebis programebisa da
aTaswleulis miznebSi asaxuli sqesTa Tanasworobis
ganxorcielebas; zrdis qalTa Zalauflebas.
6. ra aris saWiro genderuli biujetis dasanergad?
1. politikuri neba. genderuli biujeti aris xangrZlivi periodis
strategia da zemoqmedebs mTavrobis politikur prioritetebze da
gadawyvetilebebze. igi ar SeiZleba dainergos swrafad. mas sWirdeba
politikuri partiebis lobi. genderul biujetTan dakavSirebuli
iniciativebi moicavs finansTa, ganaTlebis, Sromis, jandacvis,
socialuri uzrunvelyofis saministroebis kompetencias, amitom verc
erTi proeqti ver ganxorcieldeba warmatebiT xelisuflebasTan
TanamSromlobis gareSe. rogorc umaRles politikur doneze, aseve
mTavrobis yvela doneze gacxadebuli da naTlad gamoxatuli
politikuri neba aris genderuli biujetis danergvisa da socialuri
Tanasworobis miRwevis ZiriTadi gza.
2. gacnobiereba. genderuli biujeti miT ufro warmatebulia, Tu
xelisuflebisa da sazogadoebis farTo fenebis mier kargad aris
gaazrebuli miznebi da orientirebulia ara romelime genderuli
segmentisaTvis meti Tanxis gamoyofaze, aramed diskriminirebuli
jgufebis socialuri da ekonomikuri mdgomareobis Secvlaze.
3. Tanamonawileoba. genderuli biujetis SemuSavebaSi monawileobs
sakanonmdeblo da aRmasrulebeli xelisufleba, samoqalaqo
sazogadoeba, saerTaSoriso donori organizaciebi da sxva
institutebi. Tanamonawileoba gulisxmobs sazogadoebaSi
daiteresebul mxareebTan da adgilobriv xelisuflebasTan
konsultaciebs, kavSirs mTavrobis warmoadgenlebTan, eqspertuli
analizis Catarebas ekonomikis, politikis, sociologiuri da
finansuri TvalTaxedviT samoqalaqo sazogadoebis warmomadgenlebis,
sabiujeto procesebisa da genderis eqspertebis farTo monawileobiT.
4. adgilobrivi mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis monawileoba.
imisaTvis, rom efeqturi iyos genderuli midgomebi, saWiroa
adgilobrivi xelisuflebisa da Temebis aqtiuri monawileobiT
ganxorcieldes rogorc adgilobrivi biujetis mier gaweuli
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 23 -
momsaxurebisa da saWiroebebis analizi, asevee politikuri
strategiis monitoringi.
5. transfarentuloba. genderuli Tanasworobis popularizacia rogorc
samoqalaqo sazogadoebis ujredebisaTvis, aseve xelisuflebis
warmomadgenlebisaTvis treiningebis, konferenciebis, seminarebis
mowyobiTa da am saqmianobaSi CarTuli eqspertebis, arasamTavrobo
organizaciebis, politikuri partiebis Sexvedrebis gziT, kargi
pirobaa genderuli biujetis dasamkvidreblad.
genderuli biujetis SemuSavebisas ar arsebobs konkretuli
recepti. yoveli qveyana am miznisken sakuTar gzas poulobs.
saerTaSoriso praqtikaOgviCvenebs, rom yvelaze efeqturia iniciativa,
romelic moicavs mTavrobasa da samoqalaqo sazogadoebas Soris
dialogs.
qalTa organizaciebi, genderuli eqspertebi msoflios
daaxloebiT 20 qveyanaSi aqtiurebi arian genderuli biujetis SeqmnaSi,
mis analizSi da imis garkvevaSi, Tu saxelmwifo biujeti ra
zemoqmedebas axdens qalsa da mamakacze. es procesebi ZiriTadad
mimdinareobs dialogis gziT.
momavalSi yoveli qveynis demokratiuli ganviTareba SesaZlebelia
samoqalaqo sazogadoebasa da xelisuflebas Soris mudmivi dialogis
gziT. samoqalaqo sazogadoeba da xelisufleba arian erTmaneTis
organuli nawilebi. samoqalaqo sazogadoebis politikuri
institucionalizaciis gareSe SeuZlebelia demokratiuli saxelmwifos
mSenebloba da socialuri Tanasworobis damyareba. samoqalaqo
sazogadoeba mTavrobasTan erTad unda inawilebdes pasuxismgeblobas
biujetis Sesrulebis Sesaxeb da axdendes mudmiv monitorings am metad
mniSvnelovan finansur meqanizmze, romelic udides rols TamaSobs
socialuri samarTlianobis damkvidrebaSi. swored es principebi unda
iyos Cadebuli socialur gardaqmnebSi genderuli Tanasworobis
miRwevis gzaze.
7. rogori gvinda rom iyos saqarTvelos saxelmwifo biujeti?
saqarTveloSi demokratiisa da aTaswleulis ganviTarebis miznebis
ganxorcieleba moiTxovs xelisuflebis yuradRebis gamaxvilebas
genderul sakiTxebze da masze orientacias Tavis saqmianobaSi.
genderuli biujetis ganxorcieleba konkretuli nabiji unda gaxdes am
miznebis misaRwevad.
saqarTvelos saxelmwifos finansuri politika amJamad aris
genderulad «neitraluri». saxelmwifo biujetis Semosulebebisa da
xarjebis dagegmva unda iTvaliswinebdes genderuli parametrebisa da
Tanamedrove socialuri midgomebis gamoyenebas sabiujeto procesebSi,
rac xels Seuwyobs sxvadasxva socialuri jgufis moTxovnebisa da
interesebis ganxorcielebas saxelmwifo safinanso politikis gziT.
ra SeiZleba ainteresebdes sazogadoebas saqarTvelos saxelmwifo
biujetTan dakavSirebiT da ra aris saWiro genderuli biujetis
dasanergad?
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 24 -
1. ekonomikuri zrda. samoqalaqo sazogadoebisaTvis mniSvnelovania
infrastruqturis ganviTarebis analizi da monitoringi. imis
Sefaseba, Tu sad xdeba gzebis gayvana - im teritoriaze, romelic
komerciulad momgebiania, Tu im teritoriazec, sadac yvelaze maRali
xarisxis siRaribea. an kidev, ramdenad moicavs saTbob-energetikuli
resursebis ganawileba saqarTveloSi Rarib regionebsa da soflebs?
ramdenad sayovelTao gaxdeba infrastruqtura? ramdenad miaRwevs
Rarib regionebamde da soflebamde infrastruqturaSi warmoebuli
momsaxureba? es sakiTxi gansakuTrebiT mtkivneulia qalebisaTvis
energetikis warmoeba-moxmarebis sferoSi.18
2. sazogadoebas sWirdeba imis codna, Tu ra saxis samuSao adgilebi
Seiqmneba momaval wels da ra gamomuSaveba da poziciebi eqneba qalsa
da mamakacs axladSeqmnil samuSao adgilebze? rogor ganviTardeba
zrunvis ekonomika, romelic zRudavs qalis sazogadoebriv samuSao
adgilebze dasaqmebis SesaZleblobas? sazogadoebas ainteresebs, Tu
realuri ekonomikis ra seqtorebi ganviTardeba, eqnebaT maT
genderuli xasiaTi da Tu darCeba isev tradiciuli genderuli
segregaciiT?
3. sazogadoebas ainteresebs, Tu ra samuSao adgilebze xdeba qalebis
dasaqmeba da xdeba Tu ara maTi profesiuli kvalifikaciis amaRlebis
xelSewyoba saTanadod imisaTvis, rom mamakacis Tanabrad miiRon
dawinaurebis SesaZlebloba. ramdenad gaizarda saxelmwifo seqtorSi
qalebis samuSaoze dasaqmebis areali?
18 cnobilia, rom energoresursebis deficiti qalebze ufro negatiurad moqmedebs,
vidre mamakacebze. energoresursebis mudmivma deficitma gansakuTrebuli ziani miayena
qalebs regionebSi rogorc jamrTelobis, aseve fsiqologiuri TvalsazrisiT.
energopolitikis warmarTvas momxmarebelTa interesebis dacvis gaTvaliswinebiT,
qalTa Cabmas energoseqtoris menejmentis yvela doneze (rac dReisaTvis saqarTveloSi
naklebad xdeba) didi mniSvneloba eniWeba. metic, msoflio gamocdileba cxadyofs, rom
ganaxlebadi energoresursebis iniciativebis waxaliseba genderuli Tanasworobis
damkvidrebas uwyobs xels, radgan ganaxlebad energoresursebze xelmisawvdomoba
amsubuqebs qalis Sromas, Sesabamisad maT meti dro rCebaT profesiuli ganviTarebisa
da dasvenebisTvis. (J. Klans, Sh. Oparaocha, U.Roer. Gender Equality and Renewable Energies, Thematic Background Paper, Conference Materials. Bonn. 2004; T. sabedaSvili, n. durgliSvili. genderi da
energetika: saqarTvelos magaliTi. „qor inTerneSenalis“ 2005 w. Tbilisi. gv. 34.).
bolo 5 wlis ganmavlobaSi saqarTveloSi gaRrmavda genderuli
sxvaoba, ramdenadac saxelmwifo dafinanseba absolutur maCveneblebSi
mamakacebis dasaqmebis sferoebSi ufro metad gaizarda, vidre qalebis
dasaqmebis sferoebSi. am mdgomareobis gasaneitraleblad mizanSewonilia
ganisazRvros is RonisZiebebi, romelic xels Seuwyobs upiratesad
mamakacebis dasaqmebaze saxelmwifo danaxarjebis kompensirebas
qalebisaTvis, rac ZiriTadad qveynis safinanso politikis socialur
programebze orientaciis gziT unda moxdes..
GganaTlebis sferoSi mimdinare reformebi saqarTvelos ekonomikuri
ganviTarebis mniSvnelovani pirobaa. amasTan, reformebis paralelurad
xdeba genderuli segregacia, rac moiTxovs Sromis anazRaurebis
mowesrigebas da saxelmwifo investiciebis zrdas adamianur kapitalSi,
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 25 -
4. ra gaakeTa an unda gaakeTos xelisuflebam imisaTvis, rom
mikrokreditebi gaxdes xelmisawvdomi Raribi fenebisaTvis, maT Soris
qalebisTvisac?19
5. marTalia, saqarTvelos saxelmwifo biujeti afinansebs iseT
programebs, rogoricaa usafrTxo dedobis, qalTa reproduqciuli
janmrTelobis gaumjobesebis, infeqciuri da da socialurad saSiSi
daavadebis profilaqtikuri programebi, qalTa maRali riskis
matarebeli onkologiuri daavadebebi, tuberkuliozTan brZolis
saxelmwifo programebi, magram subsidirebis arsebuli done ar
iZleva imis saSualebas, rom am mimarTulebiT Zalisxmeva mTeli
qveynis masStabiT gavrceldes.20
saqarTveloSi socialuri da kerZod jandacvis sferos ganviTareba
sasicocxlod mniSvnelovania ara marto genderuli da socialuri
Tanasworobis miRwevis, aramed siRaribis Semcirebis TvalsazrisiTac.
mizanSewonilia mTavrobam orientacia aiRos evrokavSiris maCveneblebTan
miaxloebaze da dagegmos iseTi politika, sadac jandacvis xarjebi mTlian
saxelmwifo danaxarjebSi saSualovadian perspeqtivaSi TandaTanobiT
gaizrdeba.
6. socialuri politikis sfero gansakuTrebiT sainteresoa samoqalaqo
sazogadoebisaTvis im TvalsazrisiT, Tu saxelmwifo programebs,
romelic mimarTuli iqneba bavSvebze da qalebze, ra wili eqnebaT
saxelmwifo xarjebSi da ramdenad qmediTi iqneba isini socialuri
pirobebis gaumjobesebaSi? ramdenad moicva man yvela socialurad
daucveli bavSvi da ra efeqti moaxdina Sinameurneobebze?
7. ramdenad qmediTia socialurad daucveli mravalSviliani ojaxebis
daxmareba, sxvadasxva saxis socialuri daxmarebebi (maT Soris
19 es Zalian mtkivneuli Temaa genderuli TvalsazrisiT. samewarmeo ganviTarebis erT-
erT Semaferxebel faqtorad iTvleba qalTa naklebi xelmisawvdomoba kreditebisadmi.
qalebisaTvis SedarebiT xelmisawvdomia mcire moculobis sesxebi, magram seriozul
sesxebi, romelic moiTxovs sagarantiod sakuTrebis uflebis mtkicebulebas,
mamakacebisaTvis aris misaRwevi. garda amisa, quCaSi da gare bazrobebze vaWrobis
akrZalvam gansakuTrebiT mZime mdgomareobaSi Caagdo qalebi, romlebmac ver moaxerxes
kreditis gastumreba.
20 urbanuli institutis mier 2004 wels ganxorcielebuli kvlevis Sedegad qalTa
yvelaze mwavave pirvel problemad dasaxelda ufaso mkurnaloba, konsultaciebi,
wamlebi da meore problema ki iyo uSuqoba, ugazoba da uwyloba. sakamrisad mwvave
problemebs Soris pirveli iyo mZime fsiqologiur mdgomareobaSi yofna. (ix. qalTa
problemebi da saWiroeba adgilobriv xelisuflebasTan mimarTebaSi. Tb., 2004 gv.8-10).
kerZod, qalebis profesiuli ganaTlebis asamaRleblad. es
mniSvnelovan rols Seasrulebs ojaxebis ganviTarebaSi.
saxelmwifo biujetSi socialur dazRvevasa da socialur
uzrunvelyofaze gaweuli xarjebi mTlian dafinansebaSi SefardebiTad
mcirdeba, amasTan, ukanasknel wlebSi siRaribis maCveneblebi
mniSvnelovnad ar gaumjobesebula, rac moiTxovs saxelmwifosagan
aqtiuri socialuri politikis gatarebas da Raribi fenebis dacvas.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 26 -
jandacvaSi) da pensiebi inflaciis gaTvaliswinebiT? ramdenad
moicavs socialuri sistema umuSevrebis genderul speqtrs?
usafrTxoebisa da socialuri infrastruqturis programebs Soris
mniSvnelovani adgili unda daikavos qalebis ganaTlebam da informirebis
sakiTxma jandacvis profilaqtikisa da jansaRi kvebis mdgomareobis
gaumjobesebaSi, radgan qalebi arian zrunvis ekonomikaSi, ojaxis
usafrTxo ganviTarebisa da janmrTelobis uzrunvelyofis garanti. amasTan
mizanSewonilia gaizardos programebi, romelic xels Seuwyobs zrunvis
ekonomikis efeqtianobis zrdas.
8. trefikingis winaaRmdeg ra RonisZiebebi aris gaTvalisiwinebuli
saxelmwifos mier? ra keTdeba aralegaluri SromiTi migraciis
Sesamcireblad?
9. Semosavlebis politika. rodesac, saxelmwifo biujetSi danaxarjebi
ZiriTadad orientirebulia mamakacebis dasaqmebis sferoebis zrdaze
(Tavdacva, wesrigis dacva, usafrTxoeba), Sesabamisad, ibadeba kiTxva,
Tu ramdenad gaizrdeba Semosavlebi im adamianebisa, romelic zrunvis
ekonomikaSi arian dasaqmebulni? aseTi saxis analizi da monitoringi
aucilebelia, imisaTvis, rom racionaluri balansi arsebobdes
socialur sferosa da saxelmwifo dafinansebis sxva sferoebs Soris.
10. adgilobrivi TviTmmarTveloba. ra adgils daikavebs qali
adgilobrivi TviTmmarTvelobis reformebSi da ramdenad qmediTi
gaxdeba misi monawileoba adgilobrivi biujetis formirebaSi? am
mizniT iqneba Tu ara saxelmwifos xelSewyoba Sesabamisi kadrebis
momzadebis sakiTxSi?
11. transferebi. ramdenad Tanasworad gadanawildeba saxelmwifo
transferebi saqarTvelos regionebSi?
12. informaciuli baza. saqarTvelos informaciuli bazis srulyofasTan
dakavSirebiT genderuladi detalizebuli monacemebi Zalzed
mniSvnelovania monitoringisaTvis. genderulad danawevrebuli
monacemebi aris saWiro imisaTvis, rom vicodeT, Tu rogor nawildeba
socialuri daxmarebebi, ekonomikis sxvadasxva dargebSi. saWiroa
axali indikatorebis SemuSaveba.
13. gamWvirvaloba. samoqalaqo sazogadoebas ainteresebs, Tu ras miiReben
isini biujetidan. maT unda icodnen realoba. amitom mTavrobis
angariSSi mizanSewonilia warmodgenili iyos analizi genderuli
aspeqtebis gaTvaliswinebiT. genderuli biujeti ki amis
SesaZleblobas namdvilad aadvilebs.
saerTod, saxelmwifom unda Seafasos saxelmwifo finansebis
zemoqmedeba mosaxleobis sxvadasxva fenebze imisaTvis, rom Seiswavlos
Tu saxelmwifo xarjebi ganaTlebaze, jandacvaze da socialur dacvaze
ramdenad nawildeba Raribi fenebis sasargeblod da Sesabamisad
Seitanos cvlilebebi uTansaworobis Sesamcireblad. am mizniT
aucilebelia:
a/. Seiqmnas genderulad detalizebuli statistikuri monacemebis
baza, rac Zalzed mniSvnelovania monitoringisaTvis.
b/. saxelmwifo biujetisa da programebis genderuli monitoringi
ganxorcieldes rogorc samTavrobo doneze, aseve samoqalaqo
sazogadoebaSi.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 27 -
g/. mTavrobis angariSebSi warmodgenili iyos analizi genderuli
aspeqtebis gaTvaliswinebiT.
yovelive amis gansaxorcieleblad parlamentma da mTavrobam sxva
uwyebebTan erTad, SesaZlebelia Camoayalibos institucionaluri
erovnuli meqanizmi (struqturuli erTeuli, an eqspertebi mTavrobasa
da parlamentSi) raTa daiwyos genderuli (genderulad mgrZnobiare)
biujetis danergva da gaerkves, Tu socialuri Tanasworobis ra
safexurze imyofeba saqarTvelo, ramdenad anxorcielebs igi
aTaswleulis miznebs.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 28 -
danarTi
1. aunazRaurebeli Sroma: saerTaSoriso gamocdileba
aunazRaurebeli Sromis Sesaxeb kvlevebi ZiriTadad iwyeba 90-iani
wlebidan. igi genderuli meinstrimingis Seamadgeneli nawili gaxda. 21
avstralia. drois gamoyenebis Seswavlis safuZvelze avstraliaSi
ganisazRvra im aunazRaurebeli Sromis masStabebi, romelic dakavSirebuli iyo
SinameurneobebSi mzrunvelobis ganxorcielebasTan. gamokvlevis Sedegebis
safuZvelze Seicvala kanonmdebloba da SemoRebuli iqna bavSvebis movlasTan
dakavSirebuli momsaxurebis subsidireba. profesiuli ganaTlebis dafinanseba
warimarTa im mizniT, rom gazrdiliyo qalebis wili anazRaurebad seqtorSi.
amasTan SemoRebuli iqna sagadasaxado SeRavaTebi im mSoblebze (ZiriTadad
qalebze), romlebic saxlSi zrdidnen mcirewlovan Svilebs. paralelurad
Seswavlili iqna im adamianebis drois biujeti, romlebic uvlidnen moxucebsa
da invalidebs. amis Sedegad ganisazRvra strategia, romelic iTvaliswinebda
sagadasaxado SeRavaTs im ojaxebze, sadac erT-erTi meuRle iyo meoris
kmayofaze da zrunavda Svilebis aRzrdaze. aseTi SeRavaTiT ZiriTdad
sargeblobdnen mamakacebi.
kanada. kanadaSi 1998 wels miRebuli iqna gadawyvetileba federalur
biujetSi Cadebuliyo muxli, romlis Tanaxmad, sagadasaxado krediti unda
miscemoda maT, vinc dasaqmebuli iyo zrunvis ekonomikaSi da eweodnen
aunazRaurebel Sromas. es dadgenileba miRebuli iqna mas Semdeg, rac
sazogadoebrivma moZraobam statistikuri analizis safuZvelze Seiswavla
drois ganawileba da gamoyeneba. amasTan, aqcenti gakeTebuli iqna sapensio
sistemaze da qveyanaSi aikrZala mSoblebis sapensio sqemebSi monawileobis
Sewyveta da pensiebis Semcireba im mizeziT, Tu maT mouxdebodaT muSaobis
Tavis danebeba Svilebze zrunvis gamo.
israeli. israelSi aqcenti gakeTebulia martoxela dedebze. 2002 wlidan
parlamentma miiRo cvlileba, romelic exeboda martoxela dedebis daxmarebas.
manamde 7 wlamde asakis bavSvebis martoxela dedebs eZleodaT daxmareba im
SemTxvevaSi, Tu maTi Semosavali kanonmdeblobiT dadgenil minimumze naklebi
hqondaT. maT eZleodaT daxmareba miuxedavad imisa, muSaobdnen isini Tu ara.
rodesac bavSvebs SeusruldebodaT 7 weli, dedebs unda ezrunaT imisaTvis,
rom eSovnaT samuSao. daxmareba aZlevdaT maT Sans hqonodaT arCevani - Sroma
Tu Svilebze zrunva. aseT praqtikas hyavda mowinaaRmdegenic, romlebic
fiqrobdnen, rom es politika gazrdida im qalebis raodenobas, romlebic ar
monawileobdnen sazogadoebriv saqmianobaSi, Tumca analizis Sedegad
gamovlinda, rom martoxela qalebis 40 procentze mets, romlebsac eZleodaT
daxmareba, mainc Sromobdnen ojaxis gareT maTi cudi saarsebo pirobebis gamo.
2002 wels miRweuli iqna kompromisi politikosebs Soris da martoxela dedebs
miecaT daxmareba or wlamde Svilebis gasazrdelad. amiT SefardebiTad
gauaresda martoxela qalebis mdgomareoba im periodTan SedarebiT, rodesac
maT eZleodaT daxmareba Svid wlamde Svilebis gasazrdelad.
Kkorea. koreaSi aRiarebulia aunazRaurebeli Sromis ekonomikuri da
monetaruli mniSvneloba. qveyanaSi SemuSavda aunazRaurebeli ”ekonomikuri
21 aq mocemuli qveynebis gamocdilebis Sesaxeb ix. Гендерные Бюджеты. Пособие для тренеров. Программа развития ООН. Авторский текст: Дебби Бадлендер. Пер. c Англ. языка, Братислава. 2005, стр. 110-115. agreTve, Bruyn-Hundt Marge. The Economics of Unpaid Works.Amsterdam 1996; Jacobson J. Economic of Gender, Cambridge, 1996.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 29 -
eqvivalentis” modeli, romelic safuZvlad daedo Sromis Sefasebis axal
sistemas, sadac gaTvaliswinebuli unda yofiliyo aunazRaurebeli Sromis
sidide. es sistema moicavda Semdeg punqtebs:
dazRvevas, socialur uzrunvelyofas, dabegvras da qonebis ganawilebas
ganqorwinebis SeTxvevaSi.
ubeduri SemTxvevis gamo anazRaurebadi da araanazRaurebadi Sromis
adamianebisaTvis kompensaciebis samarTlian ganawilebas. amasTan, ojaxis
diasaxlisebis kompensacia unda yofiliyo Sesabamisi im diasaxlisebisa,
romlebic amave dros muSaobdnen anazRaurebad samuSaoze.
SinameurneobebSi kacebis monawileobis stimulirebas, romelic.
SesaZlebelia kompensirebuli yofiliyo qalebis dasaqmebis zrdiT.
2002 wels prezidentma misca davaleba erovnul komisias qalebis saqmeSi
aunazRaurebeli Sromis Rirebulebis erovnuli angariSgebis sistemaSi CarTvis
Sesaxeb. amJamad es komisia muSaobs sami mimarTulebiT:
1. diasaxlisebis dazRveva maTi saxlSi Sromis Rirebulebis gaangariSebis
safuZvelze.
2. ojaxis SenarCunebis politika (Svilebis Senaxva, arasaskolo da bavSvTa
dawesebulebebis organizacia da sxv)
3. ganqorwinebis dros sakuTrebis samarTliani ganawileba da Tanabari
kompensacia samuSaoebis saxeebis mixedviT.
norvegia. 1992 wels socialuri uzrunvelyofis sferoSi miRebuli iqna
iseTi forma, rogoricaa ”krediti mzrunvelobisaTvis”. am formiT xdeboda im
danakargis kompensireba, romelsac adamianebi xarjavdnen ojaxis wevrebze
zrunvis gamo. aseTi krediti miecemodaT maT mxolod 7 wlamde bavSvebis
zrunvisa da ojaxis wevri moxuci da avadmyofi adamianebis movlaze.
inglisi. 2002 wels finansTa saministrom dauSva sagadasaxado krediti
bavSvebze, romelTa mSoblebis ZiriTadi samuSaoc iyo bavSvebis movla ojaxSi.
aseTi krediti, upirveles yovlisa, miecaT bavSvebis keTildReobis
uzrunvelsayofad.
.
2. genderuli biujetis formirebis
saerTaSoriso gamocdileba
me-20 saukunis 80-iani wlebis bolodan msoflios MmTel rig qveynebSi
gaizarda interesi genderuli biujetis mimarT22 da intensiurad daiwyo
biujetis Sedgena-ganxorcelebaSi genderuli aspeqtebis gaTvaliswineba. 23
genderuli biujeti gaxda axali midgoma socialuri Tanasworobis
dasamyareblad. amJamad Amsoflios daaxloebiT 60-ze met qveyanaSi aris
danergiliY genderuli biujetis romelime forma. genderuli mimarTuleba
SeiWra mravali qveynis samTavrobo politikaSi.
avstralia/ avstralia iyo pirveli qveyana, romelmac daiwyo aseT
biujetis danergva da mas uwodebdnen ”qalis biujets”, sadac mocemuli iyo
22 Karen Judd (ed.), 2002 Gender Budget Initiatives: Strategies, Concepts and Experiences, new Yourk: UNIFEM 23 saerTaSoriso gamocdilebis daxasiaTebisas gamoyenebulia Semdegi naSromebi:
Гендерные Бюджеты. Пособие для тренеров. Программа развития ООН. Авторский текст: Дебби Бадлендер. Пер. c Англ. языка, Братислава. 2005, стр. 27-41: Review of gender budget initiatives. Prepared by Debbie Budlender Community Agency for Social Enquiry (http://www. unrisd.org); Gender Budgets Make Cents.Understanding gender responsive budgets. Debbie Budlender, Diane Elson, Guy Hewitt and Tanni Mukhopadhyay (http://www.lib.utah.edu/ereserve/trms/annual/ECON/Knowledge/Berik/cents.pdf)
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 30 -
imis Sefaseba, Tu qals ra sargebloba hqonda an ar hqonda biujetisagan.
aseTi maCvneblebi moicavda TiToeuli saministros saqmianobas.
1980-iani wlebis qalTa avstraliuri biujeti moicavda 300 gverds. es
biujeti ganixileboda rogorc oficialuri sabiujeto dokumenti. genderuli
biujets axasiaTebda sami Tavisebureba: 1. qalebisaTvis danaxarjis gansazRvra
anu im programebis Rirebulebis gansazRvra, romelic upiratesad qalebisaTvis
iyo gamoyofili. 2. saxelmwifo seqtorSi dasaqmebisaTvis Tanaswori pirobebis
Seqmna, romelic gulisxmobda rogorc Tanabari raodenobis qalisa da kacis
menejerul Tanamdebobebze dasaqmebas, aseve maT xelfasebSi sxvaobis
Semcirebas. 3. im xarjebis gansazRvra, romelsac xelisufleba gamoiyenebda
imisaTvis, rom momavalSi moexdina genderze orientirebuli biujetis
srulyofa.
Eavstraliis gamocdileba SemdgomSi gamoyenebuli iqna sxva qveynebis
mier genderuli biujetis danergvisas. jer Einglisma da SemdgomE ki
afrikulma da aziurma qveynebma daiwyes genderuli biujetis Seqmna. aseTi
biujeti gaxda qalebis diskriminaciis winaaRmdeg brZolis kargi iaraRi.
amasTan, genderuli biujetis Tvisebebma – transfarentulobam, moqnilobam,
zedamxedvelobam mTavrobis saqmianobaze, SesaZlebeli gaxada aseTi midgomebi
gamoyenebuli yofiliyo ganviTarebuli demokratiis qveynebSic, sadac
moqalaqeebs miecaT saSualeba mieRoT adeqvaturi da sruli informacia.
mogvianebiT evropis qveynebic dainteresdnen aseTi biujetis SeqmniT.
amJamad avstraliis mTavroba anxorcielebs mraval rekomendacias,
yovelwliurad ibeWdeba ”qalis biujeti’. dRemde mTavroba dainteresebulia am
sferoTi.
evropa da evrokavSiris qveynebi.evrokavSiris qveynebisaTvis
damaxasiaTebelia miznobrivi genderuli midgoma, genderuli perspeqtivis
dagegmva qalebisa da mamakacebisaTvis kanonmdeblobis, politikisa da
ekonomikis sferoSi, aseve dagegmil moqmedebaTa procesis Sefaseba. genderul
proeqtebs axasiaTebs didi mravalferovneba da kvlevisas gamoyenebulia
mravalferovani xerxebi da instrumentebi. am saqmianobaSi CarTulia finansTa
saministros warmomadgenlebic.
evrokavSiris qveynebSi qalisa da kacis Tanasworoba da safinanso
politikasa da biujetis SedgenaSi genderuli meinstrimingi dainerga
amsterdamis xelSekrulebiT da strategiiT genderuli Tanasworobis
xelSewyobis Sesaxeb (1997 weli).24
2001-2005 wlebSi evrokavSiris yvela wevri SeuerTda qalebis
winaaRmdeg yvela formis diskriminaciis likvidaciis konvencias (CEDAW)
da aiRo valdebuleba mis ganxorcielebis Sesaxeb. amasTan, evrokavSirma
gamosca rekomendaciebi, romelic mouwodebda mTavrobas Seeqmna
balansirebuli politika qalisa da kacis Tanasworobis misaRwevad.
2001 wlis oqtomberSi briuselSi Catarda konferencia genderuli
bijetis meSveobiT ekonomikuri da finansuri marTvis srulyofis Sesaxeb.25
am konferenciis saboloo rezolucia mouwodebda evrokavSiris qveynebs
SeeqmnaT Tanabari uflebebi qalisa da kacisaTvis, sajaro gaexadaT da
gaezardaT saxelwmifo finansebis transfarentuloba. amasTan, genderuli
biujetis roli saxelmwifo finansebis efeqtianobis gazrdaSi iyo
xazgasmuli. erT-erT mizans Seadgenda dasaqmebis barierebis gansazRvra,
mewarmeobis ganviTareba da mikrokreditebis xelmisawvdomoba.
24 http://www3.europarl.eu.int/omk/omnsapir.so/. 25 http:// www.dgdc.be.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 31 -
inglisSi samoqalaqo sazogadoebis iniciativas daemyara genderuli
biujeti. qalTa biujetis jgufi Camoyalibda 1989 wels. es jgufi
orientirebuli iyo biujetis Semosavlebis muxlebze da aqcents akeTebda
gadasaxadebsa da saxelmwifo daxmarebebze da ara danaxarjebze. isini
ayenebdnen qalTa ekonomikuri daxmarebis programebis gazrdis moTxovnas, rac
avtomaturad Seamcirebda bavSvTa siRaribes. Tumca xSirad maT proeqtebs
upirispirdeboda ojaxSi qalebisa da mamakacebis tradiciuli rolis Sesaxeb
politikosebis warmodgenebi, rac gulisxmobda imas, rom fuli, romelic
ojaxSi Sedis, mis wevrebs Soris nawildeba miznobrivad miuxedavad imisa, Tu
vin aris misi mimRebi, amitom saxelmwifo daxmarebis gacemisas ar unda hqonoda
mniSvneloba imas, Tu ojaxis romeli wevri ixdida gadasaxads da vis
sWirdeboda es daxmareba. SemdgomSi es warmodgena iqna daZleuli da daxmareba
mieca pirdapir qals, vinaidan qalebisaTvis gadaxdili fuli ufro metad
moxmardeboda ojaxs. swored am argumentze dayrdnobiT 2003 wlidan bavSvTa
daxmarebebi gaicemoda uSualo mzrunvelze (es ukanaskneli ki umetes
SemTxvevaSi qalia) da ara ojaxis ZiriTad donorze (umetesad mamakacze).
erT-erTi proeqti warmatebuli gamodga imis Sesaxeb, rom ganTavisuflda
gadasaxadisagan ori momuSave mSoblidan erTi. manamde ki meuRle, romelic
gamoimuSavebda naklebs, ekonomikurad mizanSewonilad ar Tvlida emuSava
daqiravebiT.
avstriaSi 2001 wels Seiqmna organizacia ”qali da biujeti”, romelmac
daiwyo qveyanaSi genderuli midgomebis propaganda. finansTa saministrom
gamoaqveyna angariSi: ”’avstriis sagadasaxado sistema namdvilad aris Tu ara
genderulad neitraluri?”, riTac avstrielebisaTvis gaxda cnobili, rom
dabegvrisas SeRavaTebiT ufro metad sargebloben mamakacebi, vidre qalebi.
2004 wlidan evrokavSirisa da evrosabWos xelSewyobiT iqmneba samuSao jgufi
jandacvis saministroSi genderuli biujetis dasanergad.
avstriaSi amJamad saxelwmifo finansebis analizi xdeba genderuli
TvalsazrisiT, mTavari orientiri aRebulia fiskalur politikaze. finansTa
saministroSi iyeneben kvleviTi centrebis gamokvlevebs.
niderlandebSi dainerga sapiloto proeqtebi da ganxorcielda specifikuri
genderuli problemebis dafinanseba. damuSavda Sefasebis sistema, Tu rogor
unda moxdes biujetis Sefaseba genderuli perspeqtividan, ra saxsrebi
ixarjeboda qalTa emansipaciisTvis da ra finansebi ixarjeboda konkretulad
qalebisa da mamakacebisaTvis. 2000 wlis ianvarSi mTvrobam Seqmna
uwyebaTaSorisi departamenti, romelic yvela ZiriTad tendencias genderuli
perspeqtividan gaaanalizebda. departaments hyavda ori samuSao jgufi da
ramdenime direqtori. erTi jgufi sabiujeto danaxarjebs ganixilavda
qalebisa da mamakacebisaTvis Tanabari SesaZleblobebis perspeqtividan. 2001
wlebSi jgufma sapiloto kvleva Caatara, raTa gamoerkvia calkeul uwyebaTa
danaxarjebis marTlzomiereba Tanabari SesaZleblobebis aspeqtiT. es proeqti
sam saministroSi ganxorcielda: finansTa, socialuri urTierobebisa da
dasaqmebis da garemos dacvis, urbanizaciis saministroebSi. am kvlevis
safuZvelze dadginda, rom am saministroebSi gaweuli xarjebi qalebisa da
mamakacebisaTvis Tanabari SesaZloblebebis SeqmnisTvis uwyebaTa biujetebis
0,01-0,06 %-s warmoadgenda.
SvedeTSi genderuli perspeqtiva integrirebulia xangrZlivvadian
programaSi. sapiloto sferoebia socialuri politika, regionaluri
ganviTareba da transporti. amasTan, xelisuflebam aRiara, rom qalebis
dasaqmeba ar aris Tanaswori mamakacebis dasaqmebasTan SedarebiT da samewarmeo
saqmianobaSi isini arian SezRudulni,Aamitom mTavrobam SeimuSava programa.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 32 -
romelic xels Seuwyobda qalebis samewarmeo saqmianobis ganviTarebas. am
programis Tanaxmad, yovelwliurad xorcieldeba xelfasebis Sefaseba da
Seasabamisi Tanamdebobis qalisa da kacis xelfasebis erTmaneTTan Sedareba.
mewarmeebi valdebuli arian sami wlis ganmavlobaSi gamoasworon mdgomareoba..
safrangeTSi 2000 wlidan daiwyo biujetis genderuli analizi. maT TavianT
”Yellow Report”-Si gaanalizes yvela departamentisa da saministros xarjebi
genderuli aspeqtiT. arsebobs erTiani saxelmwifo programa qalebis
mewarmeobis ganviTarebis Sesaxeb.
germaniaSi genderuli biujeti inergeba q. berlinSi. Aadgilobrivi
xelisufleba qmnis grZelvadian safinanso strategias. dasaxuliaGgenderuli
biujeti ganxorcieldes 2006 wlidan. am mizniT Tavdapirvelad iqmneba
monacemTa baza da analizdeba proeqtebis efeqtianoba, xolo Semdeg ki
gamoiyofa finansuri saxsrebi, romelic Tavisi bunebiT aris daculi muxli.
amaSi CarTulia yvela departamenti da kvlevis centrebi.
belgiaSi saxelmwifo biujetis genderuli analizi tardeba akademiuri
institutebTan TanamSromlobis gziT. sawyis etapze xdeba kvlevis
instrumenetebis amorCeva, Semdeg ki akademiuri mkvlevarebi regularulad
xvdebian saministros warmomadgenlebs Sedegebis gasacnobad da sTavazoben
cvlilebebis ganxorcielebas.
SotlandiaSi 2000 wels SemuSavda “Tanasworobis miRwevis gegma”. am gegmaSi
ganxiluli iyo is meTodebic, romliTac Sefasdeboda biujetis gavlena
Tanasworobis principebze.
saerTaSoriso gamocdilebis politekonomia
genderuli biujetis SeqmnaSi sxvadasxva qveynis Zalisxmeva
gansxvavebuli iyo da maT sxvadasxva gziT ganaxorcieles misi danergva.
qveynebis umravlesobam genderuli biujetis danergva daiwyo Tavisi
meTodologiiT, miznebisa da midgomebis adaptirebiT. aseTi iniciativa
warmoiSva samoqalaqo sazogadoebidan, parlamentidan, an mTavrobidan. maTi
mizani iyo ara damatebiTi Tanxebis gamoyofa qalebisaTvis, aramed samoqalaqo
sazogadoebaSi socialuri, ekonomikuri da kulturuli tradiciebis
xelSewyoba da kargi mmarTvelobis danergva.
zogierT qveyanaSi genderuli biujeti dakavSirebuli iqna politikur
moZraobasTan da Zalauflebis cvlilebasTan (Sotlandia). sxvagan
iniciatorebi iyvnen an mTavroba donori qveynebis xelSewyobiT, an samoqalaqo
sazogadoeba, an kidev parlamenti. SveicariaSi genderuli biujetis
iniciatorebi gaxdnen profkavSirebi da qalTa organizaciebi, xolo norvegiaSi
mTavrobam yvela saministros saSualovadian programaSi danerga genderuli
midgoma. igi aisaxa yovelwliuri biujetis danarTSi.
adreul stadiaze sxvadasxva qveyanaSiM genderuli iniciativa iyo
SezRuduli analitikuri kvleviT da rekomendirebuli iyo erTi an ori
politikis sferos arCeva da misi genderuli Sefaseba. analizis Sedegebi ki
warmodgenili iyo ori mimarTulebiT: rogorc calke biujeti, rogoricaa
qalis biujeti, rogorc es iyo avstraliaSi, an kidev rogorc biujetis
Semadgeneli nawili, rasac magaliTad, safrangeTSi uwodeben ”Yellow page”. zogierTma qveyanam upiratesoba misca qalebisaTvis xarjebis gamoyofis
anlizs, xolo sxvebma ki rogorc qalebis, aseve kacis biujetis analizs.
irlandiaSi socialuri Tanasworobis analizi Sevida erovnuli ganviTarebis
gegmaSi.
genderuli biujeti: gza socialuri Tanasworobisaken
- 33 -
yoveli qveyana, romelic iwyebda genderuli biujetis danergvas,
awydeboda meTodologiuri xasiaTis winaaRmdegobebs. ZiriTadi gza, romelsac
adgnen qveynebi, iyo is, rom genderuli kvlevebis ganxorcielebis gziT
moexdinaT genderuli indikatorebis integracia biujetis dagegmvis, ganxilvis,
ganxorcielebisa da monitoringis stadiebze.
rogorc saerTaSoriso gamocdileba metyvelebs, mniSvnelovania, rom
genderuli iniciativa xorcieldebodes kvlevebis gziT, sadac samoqalaqo
sazogadoebac iRebs monawileobas, xolo mTavroba ki gamoTqvams mzadyofnas
danergos aseTi kvlevis Sedegebi. amasTan, arasamTavrobo organizaciebis da
sazogadoebis wevrebis treiningebi mniSvnelovani elementi iyo imisaTvis, rom
zemoqmedeba moexdinaT saxelmwifo finansebze. amis Sedegad xdeboda
genderulad mgrZnobiare biujetis formireba. aseTi biujeti arsebiTad
arasamTavrobo organizaciebis, kvleviTi centrebis, mas-medias da im
saxelmwifo institutebis TanamSromlobis erToblivi Sedegi iyo, romlebic
ayalibebden da anxorcielebdnen politikas.
qveynebis umravlesoba iyenebda arasamTavrobo organizaciebisa da
eqspertebis daxmarebas. magaliTad, daniaSi 2002-2006 wlebis biujetis SedgenaSi
monawileobdnen eqspertebi. inglisSi qalebis jgufi axdenda finansTa
saministros strategiis Sefasebas regularulad da isini xSirad xvdebonen
finansTa saministros warmomadgenlebs. saministroebis warmomadgenelTa
treiningebi da konferenciebi xels uwyobda genderuli proeqtebis danergvas.
aseve xdeboda popularuli da specialuri beWdviTi naSromebis gamoqveyneba da
parlamentarebTan pirdapiri kontaqti.
saerTod, ar arsebobs universaluri recepti, romelic gamoadgeba yvela
qveyanas genderuli biujetis dasanergad, radgan gansxvavebulia qveynebSi
qalebisa da mamakacebis mdgomareoba da gansxvavebulia maTi ekonomika, xolo
saxelmwifo da adgilobrivi biujetebi emsaxureba sxvadasxva mizans. yoveli
qveyana Tavisi gamocdilebiT unda midiodes genderulad mgrZnobiare biujetis
danergvis aucilebobamde socialuri Tanasworobis damyarebis gzaze.
top related