khoa häc qu¶n lý 1 -...
Post on 19-Oct-2019
4 Views
Preview:
TRANSCRIPT
5
TR¦êng §¹i häc Kinh doanh vµ c«ng nghÖ Hµ néiKhoa qu¶n lý kinh doanh
------------------------------
Gi¸o tr×nh
Khoa häc qu¶n lý 1VËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp
Biªn so¹n: KS. ThS. Ph¹m Quang Lª
Lu hµnh néi béHµ Néi, 2007
6
Lêi nãi ®ÇuTõ xa xa, khi c¸c ho¹t ®éng trong x· héi cßn t¬ng ®èi ®¬n gi¶n víi quy m«
cha lín, c«ng viÖc qu¶n lý ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së kinh nghiÖm víi sù linh ho¹t, nh¹ybÐn cña ngêi ®øng ®Çu tæ chøc. Kinh nghiÖm ngµy cµng phong phó, vµ ngêi ta rót ra®îc tõ ®ã nh÷ng ®iÒu mang tÝnh quy luËt cã thÓ vËn dông trong nhiÒu t×nh huèng t¬ngtù. Ngµy nay, ho¹t ®éng qu¶n lý chñ yÕu dùa trªn c¬ së khoa häc; qua tæng kÕt, kh¸iqu¸t tõ thùc tiÔn sinh ®éng ®Ó trë thµnh khoa häc qu¶n lý.
Khoa häc qu¶n lý ®· gÇn nh trë thµnh mét ngµnh khoa häc hoµn chØnh, b¾c cÇugi÷a khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi, dùa trªn nh÷ng t tëng triÕt häc thÊm nhuÇnc¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña mçi céng ®ång x· héi. Lªnin coi khoa häc qu¶n lý lµ thµnh tùuchung cña nh©n lo¹i, mµ c¸c níc t b¶n lµ ngêi ®Çu tiªn biÕt sö dông nh mét c«ng côh÷u hiÖu ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thiÕt lËp trËt tù x· héi. ¤ng kªu gäi nh÷ng ngêi céngs¶n “ph¶i häc tËp chñ nghÜa x· héi ë phÇn lín nh÷ng ngêi l·nh ®¹o c¸c tê - rít, nh÷ngnhµ tæ chøc lín nhÊt cña chñ nghÜa t b¶n”; bëi lÏ “n¨ng suÊt lao ®éng x· héi lµ nh©n tèquyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña mét chÕ ®é chÝnh trÞ - x· héi”.
Khoa häc qu¶n lý nh ta thÊy ngµy nay lµ kÕt qu¶ cña c¶ mét qu¸ tr×nh nhiÒun¨m tæng kÕt tõ thùc tiÔn qu¶n lý vµ kh«ng ngõng ®îc bæ sung, n©ng cao nh»m ®¸p øngyªu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ã lµ mét ngµnh khoa häc lu«n lu«n s¸ngt¹o, ®îc vËn dông phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi cña mçiníc ë tõng thêi kú kh¸c nhau. Ngay ë c¸c níc ph¸t triÓn cao vÉn ®ang cßn kh«ng ÝtvÊn ®Ò vÒ qu¶n lý cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu, tranh luËn ®Ó lµm s¸ng tá vµ phong phóthªm. §èi víi ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ ®ang ë trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ kinh tÕ kÕho¹ch ho¸ tËp trung sang kinh tÕ thÞ trêng víi ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Do xuÊtph¸t chËm, chóng ta cÇn kÕ thõa cã chän läc c¸c thµnh tùu vÒ qu¶n lý mµ loµi ngêi ®·®¹t ®îc, ®ång thêi tù m×nh tæng kÕt, rót kinh nghiÖm vµ s¸ng t¹o ph¬ng thøc qu¶n lýthÝch hîp.
Kinh doanh lµ mét lo¹i ho¹t ®éng ®ßi hái ®îc qu¶n lý mét c¸ch khoa häc, ®ångthêi nh÷ng kiÕn thøc vÒ khoa häc qu¶n lý cÇn ®îc vËn dông khÐo lÐo vµ s¸ng t¹o nhmét nghÖ thuËt - nghÖ thuËt qu¶n lý. Lý thuyÕt qu¶n lý kinh doanh xuÊt hiÖn víi nhiÒutrêng ph¸i, nhiÒu thuyÕt kh¸c nhau øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ë tõng thêi kú,víi nh÷ng u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Nã nghiªn cøu vµ t×m ra c¸ch xö lý c¸c quanhÖ qu¶n lý trong qu¸ tr×nh kinh doanh ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao, trong ®ã øng dông thµnh tùucña nhiÒu bé m«n khoa häc (nh kinh tÕ häc, x· héi häc, hµnh chÝnh häc, t©m lý häc,to¸n häc, luËt häc…).
Gi¸o tr×nh “Khoa häc qu¶n lý vËn dông vµo qu¶n lý doanh nghiÖp” ®îc biªnso¹n nh»m cung cÊp cho sinh viªn vµ c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp nh÷ng kiÕn thøc c¬b¶n nhËp m«n vÒ khoa häc qu¶n lý, trong ®ã ®Æc biÖt ®Ò cËp s©u h¬n vÒ qu¶n lý ho¹t
7
®éng kinh doanh. §©y lµ m«n häc c¬ së ®Ó tõ ®ã tiÕp thô c¸c néi dung qu¶n lý cô thÓqua c¸c bµi gi¶ng kh¸c.
Ch¬ng I sÏ cè g¾ng lµm râ néi hµm chñ yÕu cña kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung
vµ qu¶n lý kinh doanh nãi riªng theo c¸ch hiÓu ®îc c«ng nhËn réng r·i hiÖn nay, víi
c¸ch thÓ hiÖn ng¾n gän vµ dÔ hiÓu. ë ®©y còng x¸c ®Þnh vai trß rÊt quan träng cña chøcn¨ng qu¶n lý vµ c¸c yªu cÇu ®Ó qu¶n lý cã hiÖu qu¶.
Ch¬ng II giíi thiÖu tãm lîc c¸c thuyÕt qu¶n lý. Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c
trêng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶n lý chØ lµ t¬ng ®èi, theo c¸ch dÔ ®îc chÊp nhËn vµ thuËncho viÖc tr×nh bµy c¸c néi dung chÝnh cÇn n¾m.
Khi nghiªn cøu c¸c néi dung cña ch¬ng nµy, cã thÓ thÊy tÝnh kÕ thõa vµ ph¸ttriÓn cña tõng thuyÕt, trong ®ã thuyÕt sau bï ®¾p khiÕm khuyÕt cña thuyÕt tríc ®Ó ngµycµng hoµn thiÖn, ph¶n ¸nh bíc ph¸t triÓn cña ®èi tîng qu¶n lý. CÇn lu ý r»ng, c¸cthuyÕt thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” tuy ra ®êi tõ l©u song nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n trong ®ãvÉn ®ang cßn ®îc thõa nhËn ®Ó vËn dông (®Æc biÖt lµ thuyÕt “qu¶n lý theo khoa häc”cña F.W.Taylor vµ Henri Fayol). ThuyÕt “qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi” cña x· héith«ng tin cßn rÊt míi mÎ, v× vËy gi¸o tr×nh chØ giíi thiÖu hÕt søc s¬ lîc.
Ch¬ng III lµ néi dung träng t©m quan träng nhÊt, nªu c« ®äng nh÷ng ý chÝnh
trong c¸c chøc n¨ng qu¶n lý mµ nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp cÇn n¾m ch¾c. Nh÷ng khÝac¹nh cô thÓ h¬n ®îc dµnh l¹i cho c¸c m«n häc tiÕp sau.
Ch¬ng IV còng rÊt quan träng, ®ã lµ c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý vµ c¸cph¬ng ph¸p ®îc sö dông trong qu¶n lý kinh doanh. VÊn ®Ò triÕt lý kinh doanh vµv¨n ho¸ doanh nghiÖp ®ang lµ mét néi dung t¬ng ®èi míi mÎ ®èi víi chóng ta, cÇn®îc quan t©m ®óng møc nh mét t¸c nh©n tinh thÇn ®Ó ®¹t thµnh c«ng trong kinhdoanh víi b¶n s¾c v¨n ho¸ ViÖt Nam.
Víi tÝnh chÊt kh¸i qu¸t cña kiÕn thøc nhËp m«n, gi¸o tr×nh nµy kh«ng ®a ra c¸ct×nh huèng qu¶n lý ®Ó vËn dông xö lý; viÖc nµy thÝch hîp víi c¸c m«n häc vÒ qu¶n lýcô thÓ tõng lÜnh vùc. Cuèi mçi ch¬ng, sÏ cã phÇn híng dÉn häc tËp bao gåm trängt©m néi dung vµ c©u hái «n tËp.
Tríc mét chñ ®Ò réng lín vµ cßn ý kiÕn kh¸c nhau, viÖc biªn so¹n khã tr¸nhkhái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt c¶ vÒ bè côc vµ néi dung. Nhµ trêng vµ b¶n th©n ngêibiªn so¹n ch©n thµnh mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp x¸c ®¸ng cña c¸c nhµ nghiªncøu còng nh c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp./.
8
Ch¬ng I
Kh¸i niÖm qu¶n lý vµ qu¶n lý kinh doanh
1- Qu¶n lý lµ g×?
Qu¶n lý lµ mét kh¸i niÖm cã néi hµm x¸c ®Þnh, song l©u nay thêng cã c¸c c¸ch®Þnh nghÜa, c¸ch hiÓu kh¸c nhau vµ ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c thuËt ng÷ kh¸c nhau. ThùcchÊt cña qu¶n lý lµ g×? (hoÆc qu¶n lý tríc hÕt, chñ yÕu lµ g×?) còng cã nh÷ng quan niÖmkh«ng hoµn toµn gièng nhau. Tuy nhiªn, víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc qu¶n lý, vÊn ®Ò®· c¬ b¶n ®îc lµm s¸ng tá ®Ó cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt.
Qu¶n lý lµ chøc n¨ng vèn cã cña mäi tæ chøc, mäi lo¹i ho¹t ®éng. Nã ph¸t sinhtõ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi, cÇn thiÕt ph¶i phèi hîp hµnh ®éng cña c¸c c¸ nh©n, c¸cbé phËn trong tæ chøc cã sù ®iÒu khiÓn tõ trung t©m, nh»m thùc hiÖn môc tiªu chung cñatæ chøc.
Qu¶n lý lµ sù t¸c ®éng cã chñ ®Ých cña chñ thÓ qu¶n lý tíi ®èi tîng qu¶n lýmét c¸ch liªn tôc, cã tæ chøc, liªn kÕt c¸c thµnh viªn trong tæ chøc hµnh ®éng nh»m®¹t tíi môc tiªu víi kÕt qu¶ tèt nhÊt. Qu¶n lý bao gåm c¸c yÕu tè:
- Cã chñ thÓ qu¶n lý n¾m quyÒn lùc vµ sö dông quyÒn lùc (chÝnh trÞ, kinh tÕ, qu©nsù…).
- §èi tîng qu¶n lý lµ c¸c ngêi thùc hiÖn quyÕt ®Þnh qu¶n lý (trùc tiÕp t¸c ®éngvµo ph¬ng tiÖn ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô).
- Cã môc tiªu râ rµng (cho c¶ chñ thÓ vµ ®èi tîng qu¶n lý).
- G¾n víi m«i trêng ho¹t ®éng (lu«n biÕn ®éng).
Tõ kh¸i niÖm nªu trªn, ta thÊy ®èi tîng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµnh÷ng con ngêi trong tæ chøc; th«ng qua ®ã t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè vËt chÊt (vèn, vËtt, c«ng nghÖ) ®Ó t¹o ra kÕt qu¶ cuèi cïng cña toµn bé ho¹t ®éng. V× vËy, xÐt vÒ thùcchÊt, qu¶n lý tríc hÕt vµ chñ yÕu lµ qu¶n lý con ngêi (trong bÊt cø lo¹i ho¹t ®éngnµo).
X¸c ®Þnh nh vËy ®Ó thÊy con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh trong mäi ho¹t ®éng;hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ néi dung c¸c chøc n¨ng qu¶n lý chØ lµ qu¶n lý nh©n sù (métbé phËn träng yÕu cña qu¶n lý). §iÒu nµy ®· ®îc nhiÒu nhµ khoa häc qu¶n lý nhÊnm¹nh qua c¸ch thÓ hiÖn nh: “Qu¶n lý lµ mét qu¸ tr×nh lµm cho nh÷ng ho¹t ®éng ®îchoµn thµnh víi hiÖu qu¶ cao, b»ng vµ th«ng qua nh÷ng ngêi kh¸c” (S.P.Robbins) vµ“C¸c nhµ qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm duy tr× c¸c ho¹t ®éng lµm cho c¸c c¸ nh©n cã thÓ®ãng gãp tèt nhÊt vµo c¸c môc tiªu cña nhãm” (H.Koontz, C.O’donnell, H.Weihrich).
9
2- qu¶n lý kinh doanh lµ g×?
a- Ho¹t ®éng kinh doanh lµ mét lÜnh vùc rÊt cÇn cã sù qu¶n lý, víi tÝnh ®Æc thï
râ rÖt so víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c. Cã c¸c c¸ch hiÓu vµ diÔn ®¹t kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖmkinh doanh.
Theo c¸ch hiÓu th«ng thêng, kinh doanh lµ viÖc ®a mét sè vèn ban ®Çu vµoho¹t ®éng trªn thÞ trêng ®Ó thu mét lîng tiÒn lín h¬n sau mét thêi gian nµo ®ã.
Tríc ®©y, trong nÒn kinh tÕ hiÖn vËt, chóng ta thêng chØ nãi ®Õn s¶n xuÊt (t¹ora c¸c s¶n phÈm vËt thÓ); hÇu nh kh«ng sö dông kh¸i niÖm kinh doanh. Trong kinh tÕthÞ trêng, kh¸i niÖm s¶n xuÊt (Production) ®îc hiÓu theo nghÜa réng h¬n, bao gåm qu¸tr×nh t¹o ra s¶n phÈm (Goods) hoÆc dÞch vô (Services), tøc lµ “®Çu ra” bao gåm c¶ vËtthÓ vµ phi vËt thÓ. Sù chuyÓn ho¸ c¸c ®Çu vµo (Inputs) thµnh c¸c ®Çu ra (Outputs) ®îcthùc hiÖn nh»m môc tiªu lîi nhuËn; ®ã lµ qu¸ tr×nh kinh doanh.
LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) cña níc ta x¸c ®Þnh: “kinh doanh lµ viÖc thùchiÖn mét, mét sè, hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªuthô s¶n phÈm, hoÆc cung øng dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých sinh lêi”.
Kinh doanh cã c¸c ®Æc ®iÓm chñ yÕu lµ:
- Do mét chñ thÓ thùc hiÖn. Chñ thÓ kinh doanh cã thÓ lµ mét c¸ nh©n, mét hé gia®×nh, mét doanh nghiÖp (cã mét chñ së h÷u), mét c«ng ty (hïn vèn), mét tËp®oµn kinh tÕ (trong níc hoÆc siªu quèc gia). Chñ thÓ kinh doanh lµ ph¸p nh©nhoÆc thÓ nh©n, cã quyÒn tù chñ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong khu«n khæ ph¸p luËtvµ th«ng lÖ quèc tÕ.
- G¾n víi thÞ trêng vµ diÔn ra trªn thÞ trêng, tu©n theo c¸c quy luËt kh¸ch quancña thÞ trêng. ThÞ trêng lµ m«i trêng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, chÞu nhiÒu¶nh hëng kh¸c nhau rÊt phøc t¹p víi nh÷ng c¬ may vµ rñi ro khã lêng tríc.
- Ph¹m vi ho¹t ®éng kh«ng giíi h¹n theo ®¬n vÞ ®Þa lý hµnh chÝnh (tuú kh¶n¨ng chiÕm lÜnh thÞ phÇn vµ ph¸p luËt, th«ng lÖ).
Môc ®Ých cña kinh doanh lµ sinh lîi
b- Doanh nghiÖp lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi t c¸ch
mét thùc thÓ tù vËn ®éng trong thÞ trêng ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn hoÆc bÞ diÖt vong. DoanhnghiÖp lµ n¬i tæ chøc thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, thu lîi nhuËn vµ ®ãng gãpnghÜa vô cho ng©n s¸ch Nhµ níc; phÇn cßn l¹i ®Ó bï ®¾p c«ng søc cho ngêi gãp vènvµ ngêi lao ®éng; tÝch luü ®Ó t¸i ®Çu t ph¸t triÓn.
10
LuËt doanh nghiÖp (12/6/1999) x¸c ®Þnh: “Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cãtªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch æn ®Þnh, ®îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnhcña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh”.
LuËt doanh nghiÖp Nhµ níc (30/4/1995) x¸c ®Þnh:
“Doanh nghiÖp Nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vèn, thµnh lËpvµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m thùc hiÖn c¸cmôc tiªu kinh tÕ - x· héi do Nhµ níc giao.
Doanh nghiÖp Nhµ níc cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©nsù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng, kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn dodoanh nghiÖp qu¶n lý.
Doanh nghiÖp Nhµ níc cã tªn gäi, cã con dÊu riªng vµ cã trô së chÝnh trªn l·nhthæ ViÖt Nam”. §Ó cã quan niÖm ®Çy ®ñ vµ ®óng thùc chÊt cÇn n¾m c¸c ®Æc ®iÓm chñyÕu sau:
- Doanh nghiÖp lµ c¸c ®¬n vÞ tæ chøc ®îc thµnh lËp theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt,chñ yÕu ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. Nãi “chñ yÕu” v× cã nh÷ngdoanh nghiÖp ph¶i phôc vô c¸c môc tiªu phi kinh tÕ lµ chÝnh (dÞch vô c«ng céng,c«ng nghiÖp quèc phßng, tõ thiÖn, v¨n ho¸) ®ång thêi cã sinh lêi. LuËt DoanhnghiÖp Nhµ níc ph©n chia hai lo¹i: doanh nghiÖp cã môc tiªu lîi nhuËn vµdoanh nghiÖp phôc vô c«ng Ých.
- Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh cã quy m« ®ñ lín vÒ vèn, vÒ lao ®éngvµ vÒ quyÒn ®Ó ho¹t ®éng ®éc lËp nhÊt ®Þnh (tøc lµ kh«ng kÓ c¬ së c¸ thÓ, hé gia®×nh). Chia ra quy m« lín, võa vµ nhá.
- Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc sèng víi vßng ®êi cña nã bao gåm h×nh thµnh, t¨ngtrëng, suy gi¶m vµ cã thÓ gi¶i thÓ.
- Doanh nghiÖp cã thÓ cã mét chñ së h÷u (t nh©n hoÆc Nhµ níc ®Çu t 100%),hoÆc nhiÒu chñ së h÷u (chung vèn, gãp cæ phÇn) víi c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸cnhau; chÞu tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n hay v« h¹n. Chñ së h÷u cã thÓ trùc tiÕp ®iÒuhµnh hoÆc thuª gi¸m ®èc.
- Doanh nghiÖp cã thÓ kinh doanh tæng hîp hoÆc kinh doanh chuyªn ngµnhtrong c¸c lÜnh vùc: c«ng nghiÖp (khai th¸c, chÕ t¹o, chÕ biÕn x©y dùng), th¬ngm¹i (néi th¬ng, xuÊt nhËp khÈu), dÞch vô (vÒ nhiÒu mÆt), n«ng-l©m (n«ngtrêng, l©m trêng, trang tr¹i), ®Þa èc (nhµ, ®Êt), tµi chÝnh - tÝn dông…
- Doanh nghiÖp cã thÓ ho¹t ®éng trong níc (kh«ng giíi h¹n vÒ ®Þa lý - hµnhchÝnh) hoÆc ngoµi níc (®Çu t ë níc ngoµi, trªn nhiÒu níc).
11
c- Qu¶n lý kinh doanh lµ sù t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý mét c¸ch liªn tôc, cãtæ chøc tíi ®èi tîng qu¶n lý lµ tËp thÓ nh÷ng ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp; södông cã hiÖu qu¶ mäi nguån lùc vµ c¬ héi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh ®¹t tíimôc tiªu cña doanh nghiÖp theo ®óng ph¸p luËt vµ th«ng lÖ, trong ®iÒu kiÖn biÕn ®éngcña m«i trêng kinh doanh, víi hiÖu qu¶ tèi u.
Qua kh¸i niÖm ®ã, cã thÓ thÊy c¸c ®Æc ®iÓm cña qu¶n lý kinh doanh lµ:
- CÇn cã sù t¸c ®éng thêng xuyªn, liªn tôc (trong mçi chu kú kinh doanh vµtrong toµn bé thêi gian tån t¹i doanh nghiÖp).
- Chñ thÓ qu¶n lý bao gåm chñ së h÷u (n¾m quyÒn lùc kinh tÕ) vµ ngêi ®iÒu hµnh(sö dông quyÒn lùc).
- §èi tîng chñ yÕu lµ tËp thÓ lao ®éng; xÐt ®Õn cïng lµ con ngêi (th«ng qua ®ãt¸c ®éng ®Õn c¸c nguån lùc kh¸c).
- Môc tiªu kh«ng chØ lµ thùc hiÖn ®îc khèi lîng c«ng viÖc (s¶n phÈm, dÞch vô),mµ ph¶i ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, lîi nhuËn lín nhÊt trong kh¶ n¨ng chophÐp.
- Lu«n g¾n víi m«i trêng (chñ yÕu lµ thÞ trêng, thÓ chÕ), kÞp thêi thÝch øng víic¸c biÕn ®éng cña m«i trêng).
S¬ ®å 2
Logic cña kh¸i niÖm qu¶n lý kinh doanh
Chñ thÓ qu¶n lý doanhnghiÖp
LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ x·héi
Nh÷ng ngêi cung øng®Çu vµo
C¸c ®èi thñc¹nh tranh
Kh¸ch hµng
C¸c c¬ héi,rñi ro
Nh÷ng ngêi lao ®éngtrong doanh nghiÖp
Môc tiªudoanh nghiÖp
ThÞ trêng
C¸c®Çu vµo
T¸c®éng
12
3- qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc, mét nghÖ thuËt vµlµ mét nghÒ
Qu¶n lý kinh doanh lµ mét lo¹i lao ®éng trÝ ãc ®Æc thï nh»m tæ chøc, ®iÒu khiÓnvµ phèi hîp c¸c ho¹t ®éng mµ doanh nghiÖp ph¶i thùc hiÖn ®Ó ®¹t môc tiªu kinh doanh.Nã kh«ng chØ dùa trªn kinh nghiÖm mµ ph¶i cã c¬ së khoa häc (tæng kÕt tõ thùc tiÔnqu¶n lý vµ cã sù vËn dông c¸c quy luËt, nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô qu¶n lý).MÆt kh¸c, nã cßn lµ mét nghÖ thuËt trong xö lý c¸c t×nh huèng ®a d¹ng kh«ng thÓ dùtÝnh ®Çy ®ñ; cÇn hÕt søc linh ho¹t, s¸ng t¹o, tuú c¬ øng biÕn sao cho cã hiÖu qu¶ caonhÊt. Ngoµi ra, qu¶n lý kinh doanh cßn lµ mét nghÒ chuyªn nghiÖp, kÕt qu¶ cña sù ph©nc«ng lao ®éng cao trong x· héi; ®ßi hái kü n¨ng vµ phÈm chÊt nhÊt ®Þnh.
3.1- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét khoa häc
TÝnh khoa häc cña qu¶n lý kinh doanh thÓ hiÖn ë c¸c ®ßi hái sau:
Mét lµ, ph¶i dùa trªn sù hiÓu biÕt s©u s¾c c¸c quy luËt kh¸ch quan chung vµriªng (tù nhiªn, kü thuËt vµ x· héi). §Æc biÖt cÇn tu©n thñ c¸c quy luËt cña quan hÖ c«ngnghÖ, quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ cña quan hÖ x· héi vµ tinh thÇn. V× vËy, qu¶n lý häc ph¶idùa trªn c¬ së lý luËn cña triÕt häc, kinh tÕ häc, ®ång thêi ®ßi hái øng dông nhiÒu thµnhtùu cña c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn, khoa häc kü thuËt, nh: to¸n häc, ®iÒu khiÓn häc,tin häc, c«ng nghÖ häc, v.v…. còng nh øng dông nhiÒu luËn ®iÓm vµ thµnh tùu cña c¸cm«n x· héi häc, t©m lý häc, luËt häc, gi¸o dôc häc, v¨n ho¸ øng xö, v.v…
Hai lµ, ph¶i dùa trªn c¸c nguyªn t¾c tæ chøc qu¶n lý (vÒ x¸c ®Þnh chøc n¨ng,nhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n; vÒ x©y dùng c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý; vÒ vËn hµnhc¬ chÕ qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ xö lý c¸c mèi quan hÖ qu¶n lý).
Ba lµ, ph¶i vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p khoa häc (nh ®o lêng ®Þnh lîng hiÖn®¹i, dù ®o¸n, xö lý lu tr÷ d÷ liÖu, truyÒn th«ng, t©m lý x· héi…); vµ biÕt sö dông c¸c küthuËt qu¶n lý (nh qu¶n lý theo môc tiªu MBO, lËp kÕ ho¹ch, ph¸t triÓn tæ chøc, lËpng©n quü, h¹ch to¸n gi¸ thµnh s¶n phÈm, kiÓm tra theo m¹ng líi, kiÓm tra tµi chÝnh,v.v…).
Bèn lµ, ph¶i dùa trªn sù ®Þnh híng cô thÓ ®ång thêi cã sù nghiªn cøu toµndiÖn, ®ång bé c¸c ho¹t ®éng híng vµo môc tiªu l©u dµi, víi c¸c kh©u chñ yÕu trongtõng giai ®o¹n.
Tãm l¹i, khoa häc qu¶n lý cho ta nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸c quy luËt, nguyªn t¾c,ph¬ng ph¸p, kü thuËt qu¶n lý; ®Ó trªn c¬ së ®ã biÕt c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò qu¶n lýtrong c¸c hoµn c¶nh cô thÓ, biÕt c¸ch ph©n tÝch mét c¸ch khoa häc nh÷ng thêi c¬ vµnh÷ng khã kh¨n trë ng¹i trong viÖc ®¹t tíi môc tiªu. Tuy nhiªn, nã chØ lµ mét c«ng cô;sö dông nã cÇn tÝnh to¸n ®Õn ®iÒu kiÖn ®Æc ®iÓm cô thÓ tõng t×nh huèng ®Ó vËn dôngs¸ng t¹o, uyÓn chuyÓn (®ã lµ tÝnh nghÖ thuËt).
13
3.2- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÖ thuËt
TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh xuÊt ph¸t tõ tÝnh ®a d¹ng, phong phó cñac¸c sù vËt vµ hiÖn tîng trong kinh tÕ, kinh doanh vµ trong qu¶n lý; h¬n n÷a cßn xuÊtph¸t tõ b¶n chÊt cña qu¶n lý kinh doanh. Nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a con ngêi (víi nh÷ng®éng c¬, t©m t, t×nh c¶m khã ®Þnh lîng) lu«n ®ßi hái nhµ qu¶n lý ph¶i xö lý khÐo lÐo,linh ho¹t. TÝnh nghÖ thuËt cña qu¶n lý kinh doanh cßn phô thuéc vµo kinh nghiÖm vµnh÷ng thuéc tÝnh t©m lý c¸ nh©n cña tõng ngêi qu¶n lý; vµo c¬ may vµ vËn rñi, v.v…
NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ viÖc sö dông cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c ph¬ngph¸p, c¸c tiÒm n¨ng, c¸c c¬ héi vµ c¸c kinh nghiÖm ®îc tÝch luü trong kinh doanhnh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra cña doanh nghiÖp. §ã lµ viÖc xem xÐt ®éng tÜnh cña c«ngviÖc kinh doanh ®Ó chÕ ngù nã, ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp tån t¹i, æn ®Þnh vµ kh«ngngõng ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ cao. Nãi c¸ch kh¸c, nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ tænghîp nh÷ng “bÝ quyÕt”, nh÷ng “thñ ®o¹n” trong kinh doanh ®Ó ®¹t môc tiªu mong muènvíi hiÖu qu¶ cao.
NghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh kh«ng thÓ t×m ®îc ®Çy ®ñ trong s¸ch b¸o; v× nãlµ bÝ mËt kinh doanh vµ rÊt linh ho¹t. Ta chØ cã thÓ n¾m c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã,kÕt hîp víi quan s¸t tham kh¶o kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lý kh¸c ®Ó vËn dông vµo®iÒu kiÖn cô thÓ. Mét sè lÜnh vùc cÇn thÓ hiÖn nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ:
- NghÖ thuËt t¹o thêi c¬, chíp thêi c¬, tr¸nh nguy c¬.
- NghÖ thuËt t¹o vèn, sö dông vèn vµ tÝch luü vèn.
- NghÖ thuËt c¹nh tranh (giµnh thÞ phÇn, ®¹t lîi nhuËn cao).
- NghÖ thuËt sö dông ngêi (ph¸t hiÖn, bè trÝ, ph¸t huy, liªn kÕt).
- NghÖ thuËt ra quyÕt ®Þnh (nh¹y, ®óng, kÞp thêi…) vµ tæ chøc thùc hiÖn quyÕt®Þnh.
- NghÖ thuËt sö dông c¸c ®ßn bÈy trong qu¶n lý.
- NghÖ thuËt giao tiÕp (víi ®èi t¸c, víi kh¸ch hµng, víi cÊp díi…).
- V.v…
Nh÷ng yÕu tè t¹o c¬ së cho nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh lµ:
- TiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp (sù trêng vèn, c«ng nghÖ míi, nguån chÊt x¸m,nguån cung øng, thÞ trêng tiªu thô…).
- Tri thøc vµ th«ng tin (kiÕn thøc vÒ nhËn biÕt quy luËt, khoa häc - c«ng nghÖ, t×nhh×nh thÞ trêng, ®èi thñ vµ ®èi t¸c, thêi c¬ vµ vËn rñi…).
- BÝ mËt trong kinh doanh (ý ®å chiÕn lîc, ph¬ng híng c«ng nghÖ, gi¸ c¶…).
14
- Sù quyÕt ®o¸n cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (kiªn ®Þnh môc tiªu, d¸m nghÜ, d¸mlµm vµ d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm, cã biÖn ph¸p h÷u hiÖu, chØ ®¹o døt kho¸t cã hiÖulùc…).
- Sö dông c¸c mu kÕ trong kinh doanh (vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c thñ ®o¹ntruyÒn thèng, s¸ng kiÕn bÊt ngê, t¬ng kÕ tùu kÕ…).
3.3- Qu¶n lý kinh doanh lµ mét nghÒ
Lµ mét chøc n¨ng ®Æc biÖt h×nh thµnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸ lao ®éngx· héi, ho¹t ®éng qu¶n lý kinh doanh ph¶i do mét sè ngêi ®îc ®µo t¹o, cã kinhnghiÖm vµ lµm viÖc chuyªn nghiÖp thùc hiÖn.
Ngêi lµm nghÒ qu¶n lý kinh doanh cÇn cã c¸c ®iÒu kiÖn: n¨ng khiÕu qu¶n lý, ýchÝ lµm giÇu (cho doanh nghiÖp, cho ®Êt níc, cho b¶n th©n), cã häc vÊn c¬ b¶n, ®îc®µo t¹o vÒ qu¶n lý (tõ thÊp ®Õn cao), tÝch luü kinh nghiÖm, cã t¸c phong n¨ng ®éng vµthËn träng, cã ®Çu ãc ®æi míi, cã ph¬ng ph¸p øng xö tèt, cã phÈm chÊt chÝnh trÞ vµnh©n c¸ch ®óng mùc, v.v… (Nh÷ng néi dung nµy ®îc ®Ò cËp ®Çy ®ñ trong bµi gi¶ng“Gi¸m ®èc doanh nghiÖp”).
4- Vai trß quan träng cña qu¶n lý
4.1- §Ó tån t¹i vµ kh«ng ngõng ph¸t triÓn, con ngêi kh«ng thÓ hµnh ®éng riªnglÎ, mµ cÇn tæ chøc phèi hîp nh÷ng nç lùc c¸ nh©n híng vµo nh÷ng môc tiªu chung.Qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt vµ tæ chøc cuéc sèng an toµn cña céng®ång x· héi ngµy cµng ®îc thùc hiÖn trªn quy m« lín h¬n víi tÝnh chÊt phøc t¹p h¬n;®ßi hái cã sù ph©n c«ng, ®iÒu khiÓn ®Ó liªn kÕt c¸c con ngêi trong tæ chøc.
ChÝnh tõ sù ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸c ho¸ lao ®éng vµ sù quy ®Þnh lÉnnhau gi÷a sù vËn ®éng cña lao ®éng vËt ho¸ víi lao ®éng sèng ®· lµm xuÊt hiÖn métchøc n¨ng ®Æc biÖt: chøc n¨ng qu¶n lý. C.M¸c ®· chØ ra: “Mäi lao ®éng x· héi trùc tiÕphoÆc lao ®éng chung khi thùc hiÖn trªn mét quy m« t¬ng ®èi lín, ë møc ®é nhiÒu hay Ýt®Òu cÇn ®Õn qu¶n lý”. ¤ng ®· ®a ra mét h×nh tîng dÔ hiÓu vÒ vai trß cña qu¶n lý:“Mét nghÖ sÜ vÜ cÇm th× tù ®iÒu khiÓn m×nh, cßn dµn nh¹c th× cÇn cã nh¹c trëng”.
Sù qu¶n lý cÇn thiÕt ®èi víi mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng trong x· héi, tõ mçi ®¬n vÞs¶n xuÊt - kinh doanh ®Õn toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n; tõ mét ®¬n vÞ d©n c ®Õn mét®Êt níc vµ nh÷ng ho¹t ®éng trªn ph¹m vi khu vùc, ph¹m vi toµn cÇu. Môc tiªu cô thÓ vµph¬ng thøc qu¶n lý trªn ®¹i thÓ ®îc chia ra 2 cÊp ®é: qu¶n lý vi m« (trong ph¹m vimét ®¬n vÞ) vµ qu¶n lý vÜ m« (trªn ph¹m vi mét ®Þa ph¬ng, mét níc…).
4.2- Trong ho¹t ®éng kinh tÕ cã 5 yÕu tè t¹o thµnh kÕt qu¶, ®ã lµ: tµi nguyªn, tiÒn
vèn, c«ng nghÖ, lao ®éng sèng vµ lao ®éng qu¶n lý. NhiÖm vô cña qu¶n lý lµ th«ng quacon ngêi t¸c ®éng tíi c¸c yÕu tè cßn l¹i ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao. HiÖu qu¶ kinh tÕ thÓ hiÖn
15
ë viÖc sö dông hîp lý vµ tiÕt kiÖm nhÊt ®èi tîng lao ®éng, t liÖu lao ®éng vµ søc lao®éng; gi¶m chi phÝ ë ®Çu vµo vµ n©ng cao kÕt qu¶ ë ®Çu ra (®ã lµ sè lîng s¶n phÈm,chÊt lîng s¶n phÈm vµ gi¸ thµnh). Môc ®Ých cña qu¶n lý lµ ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao nhÊtc¶ vÒ lîng vµ chÊt víi chi phÝ Ýt nhÊt; tõ ®ã cã lîi nhuËn cao.
§Ó ®¹t ®îc môc ®Ých ®ã, qu¶n lý ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu râ rµng, ho¹ch®Þnh ®îc chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch chu ®¸o, tæ chøc hîp lý, ®iÒu hµnh phèi hîp tèt vµcã sù kiÓm tra chÆt chÏ. Nã còng cÇn cã mét m«i trêng ho¹t ®éng thuËn lîi (tríc hÕtlµ luËt ph¸p, chÝnh s¸ch vµ sù híng dÉn, ®iÒu tiÕt, kiÓm tra, hç trî cña Nhµ níc).
--------------------------------------
híng dÉn häc tËp
Néi dung träng t©m:
Kh¸i niÖm qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n lý kinh doanh, tËp trung vµo:
- C¸c néi hµm chÝnh: t¸c ®éng cã chñ ®Ých (môc tiªu), liªn tôc, cã tæ chøc, liªnkÕt.
- C¸c yÕu tè: chñ thÓ qu¶n lý, ®èi tîng qu¶n lý, môc tiªu qu¶n lý, m«i trêngho¹t ®éng.
- Vai trß vµ nhiÖm vô cña qu¶n lý, c¸c yªu cÇu ®èi víi qu¶n lý.
C©u hái «n tËp:
1) V× sao mäi ho¹t ®éng ®Òu cÇn cã sù qu¶n lý? Môc ®Ých cña qu¶n lý?
2) Qu¶n lý dùa trªn c¬ së nµo? Mèi quan hÖ gi÷a kinh nghiÖm, khoa häc, nghÖthuËt qu¶n lý.
3) Qu¶n lý kinh doanh lµ g×? Cã c¸c ®Æc ®iÓm g×?
4) V× sao thùc chÊt cña qu¶n lý lµ qu¶n lý con ngêi? Trong qu¶n lý kinh doanh,qu¶n lý t¸c ®éng vµo c¸c nh©n tè nµo?
16
Ch¬ng II
Tæng quan vÒ lý thuyÕt qu¶n lý
1- c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý
1.1- Thêi cæ ®¹i ë Trung Hoa cã t tëng ®øc trÞ cña Khæng Tö dùa trªn c¬ së
triÕt lý vÒ §¹o Nh©n, bao gåm: Nh©n - LÔ, Nh©n - NghÜa, Nh©n - TrÝ, Nh©n - Dòng vµNh©n - Lîi. XÐt díi gãc ®é khoa häc qu¶n lý, Nh©n võa lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ho¹t®éng qu¶n lý (trong quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi ®èi tîng bÞ qu¶n lý), võa lµ ®¹o ®øcvµ hµnh vi cña chñ thÓ qu¶n lý. Néi dung cña tõng cÆp ph¹m trï nãi trªn rÊt s©u s¾c vµgiÇu tÝnh nh©n b¶n; kh¸c xa víi c¸c thuyÕt thùc dông, duy lîi, duy kinh tÕ… ë ph¬ngT©y hiÖn ®¹i; song còng kh«ng qu¸ xa c¸ch ®êi thêng qua t tëng “lµm cho d©n giÇu”.Víi quan hÖ gi÷a Nh©n vµ Lîi, t tëng ®ã gÇn víi mét vÊn ®Ò quan träng cña triÕt hächiÖn nay lµ “nhu cÇu, lîi Ých víi t c¸ch lµ ®éng lùc ph¸t triÓn x· héi”. T tëng qu¶n lýcña Khæng Tö xuÊt hiÖn trong bèi c¶nh kinh tÕ tiÓu n«ng, do ®ã chñ yÕu lµ c¬ së choviÖc qu¶n lý x· héi (trÞ quèc); tuy nhiªn còng cã ý nghÜa ®èi víi qu¶n lý kinh tÕ. §¹oNh©n cña Khæng Tö ®îc Hå ChÝ Minh coi träng, kÕ thõa cã chän läc vµ ®ang tiÕp tôc¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña x· héi ta hiÖn nay (theo ®Þnh híng XHCN).
TiÕp ®ã lµ t tëng ph¸p trÞ cña Hµn Phi Tö ë thêi ChiÕn Quèc (280-233) trícC«ng nguyªn) lµ thêi kú ph¸t triÓn h¬n vÒ kinh tÕ song l¹i kÐm æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ. Ttëng triÕt häc næi bËt cña Hµn Phi lµ: b¶n chÊt con ngêi cã tÝnh ¸c, lêi biÕng vµ mulîi cho b¶n th©n mét c¸ch tµn b¹o; do ®ã chñ tr¬ng coi träng ph¸p chÕ nghiªm kh¾c®Ó duy tr× kû c¬ng x· héi vµ ®Ò cao thuËt dïng ngêi. T tëng qu¶n lý cña Hµn Phi lµduy lý, duy lîi vµ thùc dông, ®ßi hái lý luËn ph¶i phï hîp víi thùc tÕ. Nã t¸i hiÖn sauh¬n 2000 n¨m trong c¬ së triÕt häc “con ngêi kinh tÕ” cña häc thuyÕt qu¶n lý theokhoa häc cña F.Taylor vµ cña ThuyÕt X” do Mc.Gregor ®Ò xíng.
§iÓm qua vµi nÐt chñ yÕu trong hai t tëng qu¶n lý cæ ®¹i tiªu biÓu nãi trªn (haith¸i cùc), ta cã thÓ thÊy qu¶n lý cÇn c¶ ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ, biÕn ®æi theo thêi thÕ. Lùachän vµ nhÊn m¹nh mÆt nµo chñ yÕu phô thuéc ®èi tîng qu¶n lý, tµi n¨ng cña nhµ qu¶nlý vµ nÒn v¨n ho¸ d©n téc.
1.2- S¬ lîc lÞch sö ph¸t triÓn cña lý thuyÕt qu¶n lý
Cã c¸c c¸ch ph©n kú dùa theo tiªu chÝ kh¸c nhau. Mét trong c¸c c¸ch ®îc métsè nhµ khoa häc qu¶n lý nªu ra lµ ph©n chia thµnh ba giai ®o¹n chÝnh, ®¸nh dÊu c¸cbíc ph¸t triÓn vÒ chÊt cña lý thuyÕt qu¶n lý øng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶nxuÊt. Chóng ta cha kh¼ng ®Þnh ®©y lµ c¸ch ph©n kú hîp lý nhÊt.
17
a- Giai ®o¹n tiÒn t b¶n: lý thuyÕt qu¶n lý h×nh thµnh víi néi dung cßn t¬ng®èi ®¬n gi¶n, cha t¸ch khái triÕt häc ®Ó trë thµnh mét khoa häc ®éc lËp. Tríc ®ã, ëthêi cæ ®¹i míi chØ cã c¸c t tëng qu¶n lý, cha xuÊt hiÖn c¸c lý thuyÕt qu¶n lý.
b- Giai ®o¹n chñ nghÜa t b¶n ra ®êi: lý thuyÕt qu¶n lý nãi chung vµ lý thuyÕtqu¶n lý kinh doanh nãi riªng ®îc tõng bíc t¸ch khái triÕt häc, ®Ó ®Õn kho¶ng cuèi thÕkû 19 ®Çu thÕ kû 20 dÇn trë thµnh mét bé m«n khoa häc ®éc lËp. §· xuÊt hiÖn mét sètrêng ph¸i, song cha râ nÐt.
c- Giai ®o¹n tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1970 ®Õn nay: víi sù ®iÒu chØnh sau tængkhñng ho¶ng, c¸c níc t b¶n chñ nghÜa chuyÓn sang chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i, ®ångthêi hÖ thèng kinh tÕ XHCN còng cã bíc ph¸t triÓn míi.
- ë c¸c níc TBCN, ph¹m vi qu¶n lý cña doanh nghiÖp më réng h¬n tíi thÞtrêng, kh¸ch hµng vµ sù rµng buéc cña x· héi, cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, cñac¸c nhµ cung øng vËt t - thiÕt bÞ. Víi t tëng coi qu¶n lý lµ sù chñ ®éng s¸ngt¹o b¸m ch¾c vµo kh¸ch hµng vµ thÞ trêng, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lýkinh doanh hiÖn ®¹i (nh marketing, kinh tÕ vÜ m«…). C¸c nhµ qu¶n lý B¾c ¢ug¾n qu¶n lý doanh nghiÖp víi viÖc ®iÒu hoµ lîi Ých mét phÇn cho x· héi th«ngqua vai trß ChÝnh phñ (Nhµ níc phóc lîi). C¸c nhµ qu¶n lý NhËt B¶n vµ c¸cníc ASEAN kÕt hîp hiÖn ®¹i víi truyÒn thèng d©n téc vµ con ngêi ®Ó t¹o ra®éng c¬ t©m lý m¹nh cho sù ph¸t triÓn nhanh. C¸c níc nµy ®· ®¹t nhiÒu thµnhtùu lín, song còng cã thêi kú ch÷ng l¹i víi mét sè vÊn ®Ò nan gi¶i.
- ë c¸c níc XHCN tr¶i qua hai thêi kú:
+ Tríc khi Liªn X« vµ c¸c níc §«ng ¢u tan r·, qu¶n lý kinh tÕ dùa trªnquan ®iÓm triÕt häc M¸c-Lªnin, ®Æc biÖt quan t©m ®Õn mÆt kinh tÕ - x· héi(b¶n chÊt cña chÕ ®é: bãc lét hay kh«ng bãc lét); coi qu¶n lý lµ chøc n¨ngx· héi ®Æc biÖt b¾t nguån tõ tÝnh chÊt x· héi cña lao ®éng. Tõ quan ®iÓm ®ã,nÒn kinh tÕ ®îc tæ chøc theo ph¬ng thøc s¶n xuÊt XHCN dùa trªn chÕ ®éc«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt; thùc hiÖn ph©n c«ng chuyªn m«n ho¸, hiÖp t¸cho¸ víi sù qu¶n lý tËp trung cã kÕ ho¹ch. Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö ë giai ®o¹n®ã (víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi vµ nhu cÇu cña con ngêi cha cao),m« h×nh kinh tÕ ®ã ®· ph¸t huy t¸c dông to lín trong hÖ thèng XHCN; songtiÒm Èn h¹n chÕ vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Lý thuyÕt qu¶n lý Ýt ®îc quan t©m ph¸ttriÓn ë c¸c níc XHCN, mÆc dï Lªnin cã nhiÒu dÆn dß: ph¶i häc Taylor vµc¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý ë c¸c níc TBCN.
+ Do c¸c nguyªn nh©n vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, hÖ thèng XHCN l©m vµo khñngho¶ng toµn diÖn trÇm träng dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña thÓ chÕ X« ViÕt. C¸c nícXHCN ph©n ho¸ theo hai híng: c¸c níc §«ng ¢u vµ Liªn X« cò thay ®æi
18
thÓ chÕ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ, xo¸ bá chÕ ®é c«ng h÷u, thùc hiÖn kinh tÕ thÞtrêng; cßn Trung Quèc, ViÖt Nam ®ang t×m tßi con ®êng ®i lªn CNXHphï hîp ®Æc ®iÓm ®Êt níc vµ thêi ®¹i.
2- néi dung chñ yÕu cña c¸c trêng ph¸i vµ c¸c thuyÕt qu¶nlý
Theo mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý, trªn thÕ giíi ®· vµ ®ang tån t¹i 5 trêng ph¸iqu¶n lý tiªu biÓu lµ:
- Trêng ph¸i “cæ ®iÓn”
- Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”
- Trêng ph¸i “kinh nghiÖm”
- Trêng ph¸i “hÖ thèng x· héi”
- Trêng ph¸i “hiÖn ®¹i”
Sù ph©n lo¹i vµ ®Þnh danh c¸c trêng ph¸i nãi trªn chØ lµ t¬ng ®èi, trong ®ã cãchç cha hîp lý vµ thËt râ rµng. Gi÷a chóng cã sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn. Cã thÓ ch¾t läcnéi dung chñ yÕu cña tõng trêng ph¸i vµ tõng thuyÕt qu¶n lý nh sau:
1.2- Trêng ph¸i “cæ ®iÓn” (cßn gäi lµ trêng ph¸i “phæ biÕn”): ®¹i diÖn cña
trêng ph¸i nµy lµ Frederick Winslow Taylor, Henry Ford (Mü) vµ Henri Faylo (Ph¸p).
a- Taylor (1856 - 1916) dùa trªn sù nghiªn cøu vµ ph©n tÝch qu¸ tr×nh vËn ®énglao ®éng cña ngêi s¶n xuÊt (thao t¸c), ®Ò ra quy tr×nh lao ®éng hîp lý, kh«ng thõa,kh«ng trïng lÆp, tèn Ýt thêi gian vµ søc ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao. §ã lµ sù hîp lý ho¸ lao®éng (theo nghÜa réng lµ tæ chøc lao ®éng mét c¸ch khoa häc) lµ ®Æc trng næi bËt cñathuyÕt Taylor - thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc, mét thuyÕt cã gi¸ trÞ lín më ra “kûnguyªn vµng” trong qu¶n lý ë Mü vµ ¶nh hëng s©u réng ®Õn toµn bé qu¶n lý häc cña x·héi c«ng nghiÖp.
T tëng c¬ b¶n vÒ qu¶n lý cña Taylor thÓ hiÖn qua ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý lµ biÕt®îc chÝnh x¸c ®iÒu b¹n muèn ngêi kh¸c lµm, vµ sau ®ã hiÓu ®îc r»ng hä ®· hoµnthµnh c«ng viÖc mét c¸ch tèt nhÊt vµ rÎ nhÊt”. Néi dung chñ yÕu cña thuyÕt Taylorgåm:
- C¶i t¹o c¸c quan hÖ qu¶n lý: mét môc tiªu c¬ b¶n nhÊt cña khoa häc qu¶n lýlµ gi¶i quyÕt mèi m©u thuÉn gay g¾t gi÷a chñ vµ thî, kh«ng chØ b»ng mét hÖ thèng c¸cgi¶i ph¸p kü thuËt mµ cßn b»ng ph¬ng thøc qu¶n lý khiÕn c¶ chñ vµ thî cã thÓ g¾n bãhîp t¸c víi nhau trong mét tæ chøc c«ng nghiÖp ®Ó cïng ®i tíi môc tiªu chung lµ n©ngcao hiÖu qu¶ vµ n¨ng suÊt lao ®éng. Taylor cho ®ã lµ sù më ®Çu “mét cuéc c¸ch m¹ngtinh thÇn vÜ ®¹i” nh»m thay ®æi toµn bé tinh thÇn, th¸i ®é cña c¶ ®«i bªn trªn c¬ së hoµ
19
gi¶i, hîp t¸c vµ niÒm tin cËy lÉn nhau. Nh vËy, cã thÓ thÊy kh¸c c¬ b¶n víi con ®êng®Êu tranh giai cÊp do c¸c nghiÖp ®oµn, c«ng ®oµn tæ chøc. Taylor còng thÊy ®îc mèiquan t©m cña ®«i bªn (®éng c¬ thóc ®Èy lao ®éng) lµ lîi Ých kinh tÕ, ph¶i ®îc xö lý hµihoµ qua chÕ ®é l¬ng, thëng hîp lý; chØ cã nh vËy c¸c c¸ch thøc tæ chøc s¶n xuÊt métc¸ch khoa häc míi ph¸t huy ®îc t¸c dông cao. Taylor ®a ra 4 nguyªn t¾c vÒ hÖ thèngqu¶n lý theo khoa häc:
1) Bè trÝ lao ®éng mét c¸ch khoa häc ®Ó thay thÕ c¸c thao t¸c l¹c hËu, kÐm hiÖusuÊt.
2) Lùa chän c«ng nh©n mét c¸ch khoa häc; ®µo t¹o, båi dìng hä.
3) G¾n c«ng nh©n víi c«ng nghÖ s¶n xuÊt.
4) Ph©n c«ng ®Òu c«ng viÖc gi÷a ngêi qu¶n lý vµ c«ng nh©n. C¸i g¾n bã gi÷ahä lµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, vµ chÝnh n¨ng suÊt lµ yÕu tè t¹o ra nhiÒulîi nhuËn.
- Tiªu chuÈn ho¸ c«ng viÖc: qua quan s¸t, ph©n tÝch c¸c ®éng t¸c cña c«ngnh©n, Taylor nhËn thÊy cã nh÷ng ®éng t¸c thõa, trïng nhau vµ mÊt nhiÒu søc khiÕn n¨ngsuÊt lao ®éng bÞ h¹n chÕ; tõ ®ã rót ra kÕt luËn cÇn ph¶i hîp lý ho¸ lao ®éng trªn c¬ së®Þnh møc cô thÓ víi nh÷ng tiªu chuÈn ®Þnh lîng nh mét c¸ch thøc tèi u ®Ó ph©n chiac«ng viÖc thµnh nh÷ng c«ng ®o¹n, nh÷ng kh©u hîp lý; ®Þnh ra chuÈn mùc ®Ó ®¸nh gi¸kÕt qu¶ lao ®éng.
ViÖc x©y dùng c¸c ®Þnh møc lao ®éng chñ yÕu ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng ph¸pthùc nghiÖm: chän c«ng nh©n khoÎ, híng dÉn hä nh÷ng thao t¸c chuÈn x¸c, bÊm giêthùc hiÖn tõng ®éng t¸c; lÊy ®ã lµm møc kho¶n chung. §ã lµ møc cao ®ßi hái ph¶i lµmcËt lùc song ®îc bï ®¾p b»ng thu nhËp tõ t¨ng n¨ng suÊt. ChÝnh v× vËy, Lªnin ®· gäi ®ãlµ ph¬ng ph¸p “khoa häc v¾t må h«i c«ng nh©n”; tuy nhiªn «ng vÉn ®¸nh gi¸ cao vÒmÆt tæ chøc lao ®éng vµ yªu cÇu ph¶i häc tËp vËn dông ph¬ng ph¸p nµy trong sù nghiÖpx©y dùng CNXH.
- Chuyªn m«n ho¸ lao ®éng: lao ®éng theo nghÜa khoa häc ®ßi hái sù chuyªnm«n hãa trong ph©n c«ng nh»m ®¹t yªu cÇu “tèt nhÊt” (do thµnh thôc trong thao t¸c) vµ“rÎ nhÊt” (do kh«ng cã ®éng t¸c thõa vµ do chi phÝ ®µo t¹o thÊp). ViÖc nµy tríc hÕt phôthuéc nhµ qu¶n lý trong tæ chøc s¶n xuÊt. Tæ chøc s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn lµ hÖ qu¶cña híng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng, trong ®ã mçi c«ng nh©n chØ thùc hiÖn thêngxuyªn, liªn tôc mét (hoÆc vµi) ®éng t¸c ®¬n gi¶n. Tõ ®ã, viÖc ®µo t¹o c«ng nh©n híngvµo sù thµnh th¹o h¬n lµ tay nghÒ “v¹n n¨ng”. Taylor nhÊn m¹nh ph¶i t×m nh÷ng ngêithî “giái nhÊt” theo híng chuyªn s©u, dùa vµo n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt ®ã ®Ó x©ydùng ®Þnh møc lao ®éng.
20
ViÖc chuyªn m«n ho¸ lao ®éng kÐo theo yªu cÇu c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng còngtheo híng chuyªn m«n ho¸ (c«ng cô chuyªn dïng cho tõng ®éng t¸c lao ®éng ®· ®îcchia nhá) ®Ó dÔ sö dông nhÊt, tèn Ýt søc nhÊt vµ ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt. M«i trêng lao®éng còng lµ mét yÕu tè quan träng, ®ã lµ viÖc bè trÝ n¬i lµm viÖc thuËn tiÖn vµ viÖc duytr× bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c g¾n bã tho¶i m¸i gi÷a ngêi ®iÒu hµnh vµ thî.
Víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ hîp lý ho¸, trong ®ã vai trß cña qu¶n lý, cña n¨ng lùc tæchøc vµ nh©n tè con ngêi ®îc ®Æt lªn trªn trang bÞ, kü thuËt. Ph¬ng ph¸p nµy bÞ chiphèi bëi mét t tëng triÕt häc “con ngêi kinh tÕ” ë thêi ®¹i ®ã; kh«ng ph¶i chØ lµ méttËp hîp c¸c nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p kü thuËt thuÇn tuý, mµ lµ sù hîp t¸c, hoµ hîpnh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n gi÷a con ngêi víi m¸y mãc, kü thuËt; gi÷a ngêi víi ngêitrong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt (®Æc biÖt gi÷a ngêi qu¶n lý vµ ngêi lao ®éng).
Tõ tinh thÇn cèt lâi ®ã, ®· t¹o ra mét phong trµo qu¶n lý theo khoa häc víi “HiÖphéi Taylor” thu hót nhiÒu nhµ qu¶n lý tµi n¨ng ®· ph¸t triÓn, hoµn thiÖn lý thuyÕt nµy.Hä ®· nghiªn cøu, ph¸t hiÖn s¸ng t¹o ra nhiÒu ®iÓm míi nh»m h¹n chÕ tÝnh c¬ giíi, ®Òcao tÝnh tÝch cùc s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng, nh©n ®¹o ho¸ quan hÖ qu¶n lý, ph¸t triÓntÝnh d©n chñ trong c«ng nghiÖp, nªu bËt h¼n lªn vai trß cña yÕu tè con ngêi, chó trängsù c«ng b»ng vÒ c¬ héi (mçi c¸ nh©n ®Òu sÏ cã c¬ héi nh ngêi kh¸c ®Ó ph¸t huy n¨nglùc cña m×nh ë møc cao nhÊt), coi tiÒn thëng lµ ®éng c¬ m¹nh mÏ thóc ®Èy c«ng viÖc(chø kh«ng ph¶i lµ h×nh ph¹t, kû luËt).
b- Henry Ford (cïng thêi víi F.Taylor) lµ mét nhµ qu¶n lý theo khoa häc thµnhc«ng nhÊt, ngêi s¸ng lËp ra hÖ thèng s¶n xuÊt theo d©y chuyÒn (cã nhµ m¸y «t« víid©y chuyÒn dµi 24 km, mçi ngµy xuÊt xëng 7000 «t« con lµ n¨ng suÊt kû lôc thÕ giíithêi kú ®ã). ¤ng ®· ¸p dông nguyªn t¾c chuyªn m«n ho¸ cao trong ph©n c«ng lao ®éng,tiªu chuÈn ho¸ lao ®éng vµ ¸p dông khoa häc qu¶n lý trong lÜnh vùc ®µo t¹o c«ng nh©n,trong viÖc sö dông m¸y mãc hiÖn ®¹i.
c- Henri Fayol (1841 - 1925) lµ ngêi ®a ra thuyÕt qu¶n lý ë Ph¸p, ®îc ®¸nhgi¸ lµ “mét Taylor cña ch©u ¢u”; lµ “ngêi cha thùc sù cña lý thuyÕt qu¶n lý hiÖn ®¹i”.
- H.Fayol ®Þnh nghÜa: “qu¶n lý” lµ sù dù ®o¸n vµ lËp kÕ ho¹ch, tæ chøc, ®iÒukhiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra”; chÝnh lµ 5 chøc n¨ng c¬ b¶n cña nhµ qu¶n lý. Trong 6nhãm ho¹t ®éng cña mét doanh nghiÖp (kü thuËt, th¬ng m¹i, tµi chÝnh, an ninh, h¹chto¸n - thèng kª vµ qu¶n lý), «ng coi qu¶n lý lµ tæng hîp bao trïm ®Ó t¹o ra søc m¹nh cñamét doanh nghiÖp. Chøc vô cµng cao th× ®ßi hái vÒ kh¶ n¨ng qu¶n lý cµng lín; cßn ë cÊpdíi th× kh¶ n¨ng chuyªn m«n lµ quan träng nhÊt (doanh nghiÖp cµng lín th× cµng nhvËy). Kh¸c víi Taylor, «ng xem xÐt qu¶n lý tõ trªn xuèng, tËp trung vµo viÖc tæ chøc bém¸y l·nh ®¹o cña c¸c h·ng lín. Fayol ®i ®Õn kÕt luËn r»ng thµnh c«ng cña ngêi qu¶n lýkh«ng ph¶i nhê nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n mµ nhê nh÷ng ph¬ng ph¸p ®· ¸p dông vµc¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o hµnh ®éng cña ngêi ®ã.
21
- Trong 5 yÕu tè cña qu¶n lý (5 chøc n¨ng cña ngêi qu¶n lý) Fayol coi chøcn¨ng dù ®o¸n - lËp kÕ ho¹ch lµ néi dung quan träng hµng ®Çu cña qu¶n lý vµ lµ chøcn¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý. Tuy nhiªn, «ng còng chØ ra tÝnh t¬ng ®èi cña c«ng cô kÕho¹ch: kh«ng thÓ dù ®o¸n tríc ®îc tÊt c¶ nh÷ng sù viÖc bÊt ngê cã thÓ x¶y ra, cÇn ph¶icã tÝnh linh ho¹t ®Ó øng phã.
- §ãng gãp næi bËt lµ ®a ra trËt tù thø bËc trong bé m¸y qu¶n lý víi s¬ ®å tæchøc qu¶n lý, gåm 3 cÊp c¬ b¶n: cÊp cao nhÊt lµ gi¸m ®èc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éngtrong doanh nghiÖp. CÊp gi÷a lµ c¸c nhµ qu¶n lý tõng bé phËn vµ tõng c«ng ®o¹n (thammu vµ chØ ®¹o thùc hiÖn). CÊp thÊp lµ c¸c nhµ qu¶n lý c¬ së mang tÝnh t¸c nghiÖp. TrËttù ®ã thÓ hiÖn sù ph©n phèi quyÒn lùc (quyÒn h¹n) vµ tr¸ch nhiÖm víi ranh giíi râ rµng.
- VÒ yÕu tè ®iÒu khiÓn, Fayol cho r»ng muèn vËn hµnh guång m¸y ho¹t ®éng ®Ó®¹t tíi môc tiªu, ngêi qu¶n lý ph¶i g¬ng mÉu, thóc ®Èy sù thèng nhÊt hµnh ®éng, tÝnhs¸ng t¹o vµ tÝnh kû luËt (sù trung thµnh cña cÊp díi).
- §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng phèi hîp, Fayol ®ßi hái c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i: kÕt hîphµi hoµ mäi ho¹t ®éng; c©n b»ng hîp lý c¸c khÝa c¹nh vËt chÊt, x· héi vµ chøc n¨ng; duytr× c¸n c©n tµi chÝnh; ¸p dông mäi biÖn ph¸p thÝch ®¸ng ®Ó mäi ho¹t ®éng ®Òu híng vµomôc ®Ých chung. ViÖc phèi hîp ®îc thùc hiÖn qua c¸c cuéc häp hµng tuÇn (giao ban)®Ó trao ®æi th«ng tin phôc vô viÖc xö lý b»ng c¸c quyÕt ®Þnh cô thÓ.
- Chøc n¨ng cuèi cïng lµ kiÓm tra, qua ®ã ph¶i thu nhËn ®îc nhiÒu th«ng tintrong qu¸ tr×nh thùc hiÖn (thêng xuyªn, kÞp thêi, chÝnh x¸c) ®Ó c¸c cÊp qu¶n lý kÞp thêi®iÒu chØnh hoÆc rót kinh nghiÖm. Fayol còng cho r»ng kh«ng nªn l¹m dông kiÓm tra, cãthÓ g©y thiÖt h¹i cho ho¹t ®éng kinh doanh.
- Fayol ®a ra mét sè nguyªn t¾c vÒ qu¶n lý mµ «ng cho r»ng kh«ng ®îc cøngnh¾c mµ ph¶i vËn dông linh ho¹t nh mét nghÖ thuËt, cÇn cã kinh nghiÖm, trÝ th«ngminh vµ sù qu¶ quyÕt. §ã lµ c¸c nguyªn t¾c vÒ chØ ®¹o vµ ra quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n, baogåm:
1) Ph©n c«ng lao ®éng: nh»m chuyªn m«n ho¸ ngêi lao ®éng, t¹o ®iÒu kiÖn chohä trë thµnh ngêi s¶n xuÊt cã kinh nghiÖm vµ cã n¨ng suÊt lao ®éng cao. Ph©nc«ng ph¶i phï hîp, râ rµng vµ t¹o sù liªn kÕt.
2) QuyÒn h¹n: ngêi qu¶n lý ph¶i cã quyÒn h¹n chÝnh thøc ®Ó ra quyÕt ®Þnh; ®ångthêi ph¶i cã uy tÝn c¸ nh©n (tõ n¨ng lùc, kinh nghiÖm vµ phong c¸ch).
3) Kû luËt: c«ng nh©n ph¶i tù nguyÖn tu©n thñ néi quy cña doanh nghiÖp. Kû luËttèt lµ nhê tæ chøc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, nhê thùc hiÖn c«ng b»ng hîplý trong ®·i ngé, nhê thëng - ph¹t c«ng minh.
4) ChØ huy thèng nhÊt: mçi cÊp díi chØ nhËn mÖnh lÖnh tõ mét cÊp trªn (tr¸nhcan thiÖp vît cÊp víi mÖnh lÖnh tr¸i ngîc).
22
5) ChØ ®¹o nhÊt qu¸n: mçi ho¹t ®éng ph¶i ®îc chØ ®¹o theo mét kÕ ho¹ch t¸cnghiÖp duy nhÊt cña mét c¬ quan chøc n¨ng.
6) Hµi hoµ lîi Ých: c¸ nh©n phôc tïng lîi Ých chung, bé phËn phôc tïng lîi Ýchtoµn doanh nghiÖp; xö lý hµi hoµ khi lîi Ých xung ®ét.
7) Thï lao hîp lý: tr¶ c«ng tho¶ ®¸ng, sßng ph¼ng, c«ng b»ng.
8) TËp trung quyÒn lùc: cã hÖ thèng quyÒn lùc th«ng suèt tõ cao nhÊt ®Õn thÊpnhÊt; viÖc ra quyÕt ®Þnh ph¶i tËp trung vµo cÊp cã quyÒn cao nhÊt, kiÓm so¸t®îc t×nh h×nh.
9) æn ®Þnh chøc tr¸ch: h¹n chÕ viÖc thuyªn chuyÓn, ®æi viÖc; t¹o ®iÒu kiÖn häctËp vµ tÝch luü c«ng viÖc.
10) S¸ng t¹o: trao ®ñ quyÒn chñ ®éng cho cÊp díi, thóc ®Èy ãc s¸ng t¹o vµ sùhøng thó trong kinh nghiÖm.
11) Tinh thÇn ®ång ®éi: t¨ng cêng ý thøc tËp thÓ, ®oµn kÕt hç trî trong ngêi lao®éng.
ThuyÕt qu¶n lý cña Fayol cã u ®iÓm lµ t¹o kû c¬ng trong doanh nghiÖp; songcha chó träng ®Çy ®ñ c¸c mÆt t©m lý, m«i trêng x· héi cña ngêi lao ®éng vµ cha ®ÒcËp ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi kh¸ch hµng, thÞ trêng, ®èi thñ c¹nh tranh vµc¸c rµng buéc ®èi víi Nhµ níc.
Nh×n chung, c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” ®· ®Ò ra ®îc hµnglo¹t vÊn ®Ò quan träng cña qu¶n lý (chøc n¨ng, nguyªn t¾c), chó träng viÖc hîp lý ho¸lao ®éng vµ hiÖu lùc qu¶n lý, ®iÒu hµnh. NhiÒu luËn ®iÓm c¬ b¶n cña nã vÉn mang gi¸ trÞl©u dµi, ®îc c¸c thÕ hÖ sau bæ sung vµ n©ng cao thªm. Song còng cßn nhiÒu mÆt nãcha ®Ò cËp ®Õn nh: cha xem xÐt tÝnh x· héi, tÝnh giai cÊp cña qu¶n lý; cßn xem nhÑyÕu tè con ngêi (tÝnh nh©n b¶n), ®¬n gi¶n ho¸ nh÷ng ®éng c¬ t©m lý bªn trong cñangêi lao ®éng víi nhu cÇu ®a d¹ng; cha quan t©m ®óng møc ®Õn c¸c mèi quan hÖ víibªn ngoµi doanh nghiÖp.
2.2- Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”
Trêng ph¸i nµy nghiªn cøu nh÷ng ®éng c¬ t©m lý thuéc hµnh vi cña con ngêitrong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, trong quan hÖ tËp thÓ vµ ®Æc biÖt lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ hîp t¸c -xung ®ét trong qu¸ tr×nh nµy (nh÷ng yÕu tè mµ trêng ph¸i “cæ ®iÓn” cha xem xÐt®Õn).
Qua thùc nghiÖm, ngêi ta chøng minh ®îc r»ng viÖc t¨ng n¨ng suÊt lao ®éngkh«ng nh÷ng phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh (nh ®iÒu kiÖn lao ®éng, chÕ ®énghØ ng¬i…) mµ cßn phô thuéc t©m lý ngêi lao ®éng vµ bÇu kh«ng khÝ trong tËp thÓlao ®éng (vÝ dô phong c¸ch xö sù cña ®èc c«ng, sù quan t©m cña nhµ qu¶n lý doanh
23
nghiÖp ®èi víi søc khoÎ, hoµn c¶nh riªng cña ngêi lao ®éng…). Lý thuyÕt qu¶n lý cñatrêng ph¸i nµy ®îc x©y dùng chñ yÕu dùa vµo nh÷ng thµnh tùu cña t©m lý häc. Hä ®ara c¸c kh¸i niÖm “c«ng nh©n tham gia qu¶n lý”, “ngêi lao ®éng coi doanh nghiÖp nhlµ nhµ cña m×nh”, “®ång thuËn vµ d©n chñ gi÷a c«ng nh©n vµ chñ”, “hµi hoµ vÒ lîi Ých”,v.v… T tëng qu¶n lý cña trêng ph¸i nµy ®îc nhiÒu níc ¸p dông, ®Æc biÖt lµ NhËt.§¹i diÖn cña trêng ph¸i nµy lµ Hugo Munsterbery (víi t¸c phÈm “t©m lý häc vµ hiÖuqu¶ cña c«ng nghiÖp” n¨m 1913); lµ Elton Mayo (víi nhiÒu cuéc thÝ nghiÖm vÒ mèiquan hÖ gi÷a t©m lý vµ t¸c phong cña c¸ nh©n trong thêi kú 1927-1932); lµ AbrahamMaslow (1908-1970)…
Tuy nhiªn, lý thuyÕt cña trêng ph¸i nµy kh«ng lý gi¶i ®îc ®Çy ®ñ nhiÒu hiÖntîng qu¶n lý x¶y ra trªn thùc tÕ, do qu¸ nhÊn m¹nh yÕu tè x· héi, xem xÐt mèi quan hÖcon ngêi theo quan ®iÓm híng néi, xem nhÑ t¸c ®éng cña yÕu tè ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh.C.M¸c nhÊn m¹nh: con ngêi lµ tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi (bao gåm c¶c¸c yÕu tè bªn trong vµ c¸c yÕu tè bªn ngoµi).
2.3- Trêng ph¸i “kinh nghiÖm”
C¬ së lý luËn cña trêng ph¸i nµy chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm thùc tiÔn cñab¶n th©n c¸c nhµ qu¶n lý l©u n¨m. C¸c ®¹i biÓu cña trêng ph¸i nµy cho r»ng khoa häcqu¶n lý hiÖn nay cha ®¹t tíi tr×nh ®é hoµn chØnh; tõ ®ã hä coi yÕu tè quyÕt ®Þnh chÝnhtrong qu¶n lý lµ kinh nghiÖm, sù nh¹y bÐn, tµi n¨ng vµ kh¶ n¨ng tæ chøc ®iÒu hµnh cñatõng nhµ qu¶n lý. Hä chó träng nhiÒu ®Õn viÖc ®óc kÕt kinh nghiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lýdoanh nghiÖp lín cã nhiÒu thµnh c«ng, truyÒn b¸ c¸c kinh nghiÖm ®ã ®Ó vËn dông.Nh÷ng nguyªn t¾c qu¶n lý thêng ®îc ®a ra díi d¹ng lêi khuyªn, híng dÉn, ®iÒu lÖmÉu, c¸c t×nh huèng ®îc coi lµ ®iÓn h×nh vÒ c¸ch xö lý…
Tuy kh«ng ®ãng gãp ®îc nh÷ng nÐt míi vÒ mÆt lý luËn, song nã còng ®· ®îctiÕp nhËn víi t¸c dông thiÕt thùc nhÊt ®Þnh; vµ v× vËy, vÉn cÇn ®îc tham kh¶o vËn dông.
2.4- Trêng ph¸i “hÖ thèng x· héi”
Sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty lín vµ c«ng ty siªu quèc gia (kho¶n gi÷a nh÷ng n¨m1960) ®· thóc ®Èy sù xuÊt hiÖn trêng ph¸i qu¶n lý nµy.
C¸c ®¹i biÓu cña trêng ph¸i nµy kh«ng chØ quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò lîinhuËn, mµ cßn xem xÐt ®Õn nh÷ng triÓn väng ph¸t triÓn cña c¸c vÊn ®Ò x· héi nh méthÖ thèng tæng hîp víi nh÷ng ph©n hÖ bao gåm c¸ nh©n, c¬ cÊu quan hÖ chÝnh thøc, c¬cÊu quan hÖ phi chÝnh thøc, con ngêi vµ hoµn c¶nh vËt lý xung quanh. Hä híng sùquan t©m ®Õn mèi quan hÖ vµ sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c ph©n hÖ, gi÷a ph©n hÖ víic¶ hÖ thèng cïng víi c¸c t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chung. Nãi c¸ch kh¸c, ®iÓm trung t©m cãtÝnh ph¬ng ph¸p luËn cña trêng ph¸i nµy lµ kh¸i niÖm vÒ mèi liªn hÖ hoÆc c¸c qu¸tr×nh liªn hÖ.
24
Lý luËn qu¶n lý cña trêng ph¸i nµy ®Æt ra nhiÖm vô ph¶i gi÷ cho c¸c hÖ thèngnµy bÒn v÷ng tríc c¸c t¸c ®éng hçn lo¹n tõ bªn ngoµi, víi c¸c kh¸i niÖm chung gåmc¸c yÕu tè cè ®Þnh, v¹n n¨ng, phæ biÕn (t¸ch rêi c¸c ®iÒu kiÖn cô thÓ cña thÕ giíi xungquanh) vµ cè g¾ng kh¸i qu¸t thµnh nh÷ng m« h×nh kinh doanh lý tëng cã kh¶ n¨ng lo¹itrõ c¸c m©u thuÉn trong x· héi.
Mét sè nhµ khoa häc cho r»ng c¬ së khoa häc cña trêng ph¸i nµy kh«ng rârµng, kÐm tÝnh thuyÕt phôc; v× vËy Ýt ®îc ®ång t×nh vµ xuÊt hiÖn nhiÒu bÊt ®ång.
2.5- Trêng ph¸i “hiÖn ®¹i”
C¸c trêng ph¸i qu¶n lý kÓ trªn lµ s¶n phÈm cña thêi kú ®Çu x· héi c«ng nghiÖp(thÕ kû XIX - ®Çu thÕ kû XX) víi sù ph¸t minh ra ®éng c¬ h¬i níc (cña Jame Watt).Víi sù ph¸t triÓn cao cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, tõ gi÷a thÕkû XX mèi quan hÖ qu¶n lý trong c¸c doanh nghiÖp cã quy m« ngµy cµng lín vµ m«itrêng ho¹t ®éng ngµy cµng réng më, ®Æt ra yªu cÇu míi vÒ qu¶n lý phøc t¹p h¬n víinhiÒu yÕu tè biÕn ®éng thêng xuyªn. Tõ ®ã xuÊt hiÖn nhiÒu thuyÕt qu¶n lý míi, gäichung lµ trêng ph¸i qu¶n lý “hiÖn ®¹i” (hiÓu lµ hiÖn ®¹i trong x· héi c«ng nghiÖp).
C¸c lý thuyÕt qu¶n lý theo trêng ph¸i nµy kh«ng thuÇn nhÊt. Mét híng dùatrªn quan niÖm “qu¶n lý lµ quyÕt ®Þnh” vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh hÖthèng, ®iÒu khiÓn häc… Tõ ®ã tËp trung vµo viÖc nghiªn cøu ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸pto¸n häc míi vµ nh÷ng kü thuËt ®Þnh lîng trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh; Ýt quan t©m®Õn yÕu tè con ngêi (thùc chÊt lµ ph¸t triÓn c¸c thuyÕt qu¶n lý, theo khoa häc trong®iÒu kiÖn míi). Mét híng kh¸c lµ coi träng nh©n tè con ngêi trong qu¶n lý, nhÊnm¹nh vai trß cña yÕu tè v¨n ho¸ trong qu¶n lý (lµ bíc ph¸t triÓn míi cña trêng ph¸i“quan hÖ con ngêi”). Bíc ph¸t triÓn míi tiÕp sau trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” lµ c¸c thuyÕtqu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi, s¶n phÈm cña x· héi th«ng tin ®ang b¾t ®Çu diÔn ra.
a- ThuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc do Max Weber, nhµ x· héi häc, luËt häc ngêi§øc (1864-1920) khëi xíng vµ Chester Barnard (1886-1961) ph¸t triÓn.
M.Weber ®a ra ph¬ng ph¸p nghiªn cøu qu¶n lý coi toµn bé tæ chøc nh méttrung t©m ®Ó ph©n tÝch; ®Ò ra m« h×nh qu¶n lý nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m« lín dùatrªn c¸c nguyªn t¾c:
- Ph©n c«ng lao ®éng râ rµng dÉn ®Õn chuyªn m«n ho¸ cao, tinh th«ng nghÒnghiÖp.
- S¾p xÕp c¸c vÞ trÝ trong tæ chøc theo mét hÖ thèng quyÒn lùc, cã mét tuyÕn chØhuy râ rµng.
- Cã mét hÖ thèng néi quy, thñ tôc chÝnh thøc chi phèi quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng,®¶m b¶o sù phèi hîp tèt, ®Þnh híng cho hä ph¸t triÓn, ®Ò b¹t theo thµnh tÝch vµth©m niªn.
25
C.Barnard nghiªn cøu qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh, c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¬ cÊu tæchøc chÝnh thøc (tæ chøc h×nh thÓ) vµ c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc (phi h×nh thÓ)còng nh vai trß, chøc n¨ng cña c¸n bé. ¤ng quan niÖm tæ chøc nh lµ mét hÖ thèngc¸c ho¹t ®éng hay t¸c ®éng cã ý thøc cña 2 hay nhiÒu ngêi (®îc coi lµ “®Þnh nghÜanæi tiÕng nhÊt” vÒ tæ chøc); nãi c¸ch kh¸c: tæ chøc chÝnh thøc lµ kiÓu hîp t¸c gi÷a nh÷ngcon ngêi cã ý thøc, cã c©n nh¾c vµ cã môc ®Ých. Tæ chøc ph¶i ®îc xem xÐt nh méttæng thÓ vµ tÝnh tréi cña hÖ thèng tæ chøc lµ ë chç nã t¹o ra søc m¹nh lín h¬n tæng sèsøc m¹nh cña c¸c bé phËn hîp thµnh. Qu¶n lý bao giê còng lµ viÖc qu¶n lý mét hÖ thèngtæ chøc nhÊt ®Þnh.
Chøc n¨ng c¬ b¶n cña tæ chøc lµ h×nh thµnh vµ ®Þnh râ ph¹m vi quyÕt ®Þnh cñac¸c c¸ nh©n trong tæ chøc; ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ cÊu cña hÖ thèng cÊp bËc, chÝnhs¸ch vµ ®iÒu lÖ tæ chøc, th«ng qua hÖ thèng th«ng tin vµ kÕ ho¹ch ®µo t¹o c¸n bé. Qu¶nlý lµ thùc hiÖn vai trß chuyªn m«n ho¸, lµm cho tæ chøc ho¹t ®éng, bao gåm c¸c viÖccung cÊp vµ trao ®æi th«ng tin, ®¶m b¶o nh÷ng ph¬ng tiÖn chñ yÕu cho c¸ nh©n vµ ®Þnhrâ môc tiªu cña tæ chøc.
Ba yÕu tè chung (phæ biÕn) cña mét tæ chøc lµ:
- Sù s½n sµng hîp t¸c gi÷a c¸c c¸ nh©n, trong ®ã chó ý mèi quan hÖ gi÷a ®ãnggãp (cèng hiÕn) vµ nhËn l¹i (hëng thô). Sù tho¶ m·n khi “nhËn l¹i” t¹o ra ®énglùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt, víi 4 kiÓu ®éng c¬ phæ biÕn t¸c ®éng tíi hµnh vi cñacon ngêi, ®ã lµ: sù hÊp dÉn (g©y høng thó) cña c«ng viÖc; sù thÝch øng cña c¸cph¬ng ph¸p vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc; c¬ héi ®Ó tham gia réng r·i vµo c¸c sù kiÖnlín (liªn quan ®Õn sù u ®·i vµ danh tiÕng); sù ®ång thuËn, ®oµn kÕt trong tæchøc.
- Cã môc ®Ých chung râ rµng cña tæ chøc ®Ó thÓ hiÖn ®îc sù hîp t¸c cña c¸ nh©nv× lîi Ých chung. Môc ®Ých cña tæ chøc vµ ®éng c¬ c¸ nh©n chØ ®ång nhÊt khimôc ®Ých chung trë thµnh nguån gèc cña sù tho¶ m·n c¸ nh©n.
- Th«ng tin ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ kÞp thêi ®Ó môc ®Ých chung ®îc biÕt râ, ®¶mb¶o tÝnh thèng nhÊt trong tæ chøc. C¸c nguyªn t¾c th«ng tin chÝnh thøc lµ:
+ C«ng khai (víi nh÷ng ngêi cÇn biÕt)
+ Râ rµng (tÝnh x¸c ®Þnh)
+ Trùc tiÕp vµ ng¾n gän (nãi vµ viÕt)
+ Thêng xuyªn (kh«ng ng¾t qu·ng)
+ Tin cËy (chuÈn x¸c, trung thùc, ®óng quyÒn h¹n).
ThuyÕt nµy ®Æc biÖt coi träng chøc n¨ng ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý. C¸c kiÓu quyÕt®Þnh cã quan hÖ tíi trËt tù thø bËc cña tæ chøc, gåm:
26
+ ë cÊp cao, c¸c quyÕt ®Þnh liªn quan tíi c¸c môc tiªu chung
+ ë cÊp trung gian liªn quan tíi c¸c môc tiªu cô thÓ vµ c¸c vÊn ®Ò chuyªn m«n,c«ng nghÖ…
+ ë cÊp thÊp, liªn quan trùc tiÕp tíi sù chØ ®¹o thùc hiÖn vÒ c«ng nghÖ, nghiÖpvô trong ho¹t ®éng.
Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ quyÕt ®Þnh lµ mét nghÖ thuËt ®ßi hái t duylogic, bao gåm:
+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh vÒ vÊn ®Ò kh«ng cßn thÝch hîp
+ Kh«ng quyÕt ®Þnh véi vµng (khi vÊn ®Ò cha ®ñ chÝn)
+ Kh«ng ra quyÕt ®Þnh thiÕu hiÖu lùc thi hµnh
+ Kh«ng ra c¸c quyÕt ®Þnh thuéc tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n cña ngêi kh¸c.
ThuyÕt nµy cßn quan t©m mét sè vÊn ®Ò quan träng kh¸c nh: hÖ thèng chøc vÞ,yÕu tè quyÒn hµnh, sù thuyÕt phôc vµ khuyÕn khÝch, ®¹o ®øc cña ngêi qu¶n lý.
b- ThuyÕt qu¶n lý hÖ thèng do L.P.Bertalafly (nhµ sinh vËt ngêi ¸o) ®Ò xuÊt tõthËp kû 40, vµ ®Õn thËp kû 60-70 cña thÕ kû XX ®îc ¸p dông phæ biÕn trong qu¶n lý.ThuyÕt nµy xem sù vËt trong mèi liªn hÖ bªn trong gi÷a c¸c bé phËn víi c¶ hÖ thèng.Mét hÖ thèng bao giê còng n»m trong mét m«i trêng nhÊt ®Þnh vµ gåm c¸c yÕu tè cÊuthµnh c¬ b¶n: ®Çu vµo, qu¸ tr×nh ho¹t ®éng vµ ®Çu ra.
HÖ thèng tæ chøc “mÑ-con” (c«ng ty mÑ, c«ng ty con…) lµ mét kÕt qu¶ vËn dôngthuyÕt nµy. Kh¸i niÖm “hép ®en” còng tõ thuyÕt hÖ thèng. Theo thuyÕt nµy, mäi hÖthèng trªn thùc tÕ ®Òu lµ hÖ thèng më víi møc ®é më kh¸c nhau; hÖ thèng cµng më th×®êng biªn cña hÖ thèng víi m«i trêng cµng linh ho¹t. Mäi hÖ thèng ®Òu cã c¸c c¬ chÕph¶n håi th«ng tin ®Ó ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. Lý thuyÕt hÖ thèng lµ ph¬ng ph¸p quanträng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu tù nhiªn vµ x· héi, ®îc øng dông trong qu¶n lý.
c- ThuyÕt nghiªn cøu t¸c nghiÖp (tin häc ho¸ qu¶n lý) sö dông nh÷ng m« h×nhto¸n häc gióp cho viÖc ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ kiÓm tra: c«ng thøc ho¸ c¸c gi¶i ph¸pqu¶n lý. Edmud R.Gray vµ Lary R.Smelter ®· tãm t¾t c¸c ph¬ng ph¸p nh sau:
- Lý thuyÕt quyÕt ®Þnh (gåm lý thuyÕt tæ chøc ®iÒu khiÓn häc vµ tèi u ho¸ béphËn), ¸p dông cho viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cña doanh nghiÖp, ®¸nh gi¸ nh÷ngxung ®ét vµ nh÷ng t¸c ®éng qua l¹i cña c¸c nhãm, dù tÝnh kh¶ n¨ng hoµn thµnhnhiÖm vô, ph©n tÝch tæ chøc.
- X©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm, ¸p dông cho kü thuËt x©y dùng ®å ¸n thÝ nghiÖm,x©y dùng m« h×nh dù b¸o cÇn thiÕt.
27
- Lý thuyÕt “trß ch¬i”, ¸p dông cho viÖc dù tÝnh thêi gian vµ gi¸ c¶.
- Lý thuyÕt th«ng tin, ¸p dông cho viÖc thiÕt kÕ c¸c hÖ thèng xö lý th«ng tin, ph©ntÝch tæ chøc hiÖu qu¶ qu¶ng c¸o khi ®iÒu tra thÞ trêng.
- Ph¬ng tr×nh tuyÕn tÝnh, ¸p dông cho viÖc s¾p xÕp nh©n sù vµ thiÕt bÞ, lËp biÓuthêi gian, ph©n tÝch ®Çu t s¶n lîng, lËp tuyÕn ®êng giao th«ng, c¬ cÊu s¶nphÈm, ®Þnh vÞ c¸c qu¸ tr×nh.
- Qu¶n lý dù tr÷, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷ vµ tÝnh to¸n khèi lîng dùtr÷ mét c¸ch kinh tÕ.
- Lý thuyÕt x¸c suÊt, ®îc ¸p dông trong hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc.
- Lý thuyÕt xÕp hµng, ¸p dông vµo lÜnh vùc qu¶n lý dù tr÷, qu¶n lý giao th«ng, hÖthèng trùc ®iÖn tho¹i, lËp biÓu thêi gian kh¸m bÖnh.
- Lý thuyÕt chän mÉu, ¸p dông vµo viÖc kiÓm tra chÊt lîng, ®¬n gi¶n ho¸ viÖckiÓm tra vµ thanh to¸n, quan s¸t ngêi tiªu dïng vµ u tiªn s¶n phÈm trongnghiªn cøu tiÕp thÞ.
- Lý thuyÕt m« pháng, ¸p dông vµo viÖc ®¸nh gi¸ ®é tin cËy cña hÖ thèng, kÕho¹ch ho¸ lîi nhuËn, qu¶n lý dù tr÷ nhu cÇu nh©n lùc.
- Lý thuyÕt thèng kª, ¸p dông vµo viÖc íc lîng c¸c th«ng sè trong nh÷ng m«h×nh x¸c suÊt.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña tin häc vµ m¸y vi tÝnh, to¸n häc gióp c¸n bé qu¶n lýrÊt nhiÒu trong viÖc lËp tr×nh, khai th¸c th«ng tin, hÖ thèng ho¸ hå s¬ nh©n sù vµ sæ s¸chkÕ to¸n… Tuy nhiªn, c¸c ph¬ng ph¸p ®ã kh«ng thÓ thay thÕ c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cñanhµ qu¶n lý (nh kÕ ho¹ch ho¸, tæ chøc, kiÓm tra…).
d- ThuyÕt qu¶n lý ngÉu nhiªn do Karl Waybe vµ Samo March ®Ò xíng tõ sùphª ph¸n m« h×nh qu¶n lý cña F.Taylor kÐm thÝch nghi, ph¶n øng chËm ch¹p tríc c¸cbiÕn ®æi cña t×nh h×nh vµ m«i trêng, trë nªn x¬ cøng theo c¸ch thøc nh tæ chøc qu©n®éi. ThuyÕt ngÉu nhiªn nh»m h¹n chÕ tÝnh b¶o thñ, tr× trÖ trong qu¶n lý.
ThuyÕt nµy cho r»ng kh«ng cã mét c«ng thøc chung nµo cho qu¶n lý. Nh÷ngnguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p mµ ngêi qu¶n lý sö dông ®Òu phô thuéc tõng t×nh huèng vµhoµn c¶nh cô thÓ. TÝnh n¨ng ®éng vµ ngÉu høng lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®îc nhÊn m¹nh.Ngêi qu¶n lý cÇn t×m hiÓu ®Ó nhËn d¹ng nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m, nh÷ng yÕu tè quanträng cÇn ph¸t huy hoÆc h¹n chÕ trong mçi bèi c¶nh; tõ ®ã cã thÓ lùa chän ph¬ng ¸n tèiu.
28
ThuyÕt ngÉu nhiªn ®èi lËp víi thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc (mÆc dï ®Òu phôthuéc vµo n¨ng lùc qu¶n lý cña con ngêi). Nã cha cã mét c¬ së lý luËn v÷ng ch¾c vµ®Çy ®ñ, do ®ã cha ®îc ¸p dông réng r·i.
®- ThuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý (thuyÕt X vµ thuyÕt Y)
KÕ thõa c¸c t tëng qu¶n lý tríc ®ã (gÇn nhÊt lµ thuyÕt qu¶n lý vÒ tæ chøc cñaBarnard), G.B.Watson (1878-1958) ®Ò xíng thuyÕt hµnh vi trong qu¶n lý tõ n¨m 1913t¹i Mü, h×nh thµnh mét trêng ph¸i mµ ®¹i biÓu lµ Herbert Simon vµ DouglasMc.Gregor; ph¸t triÓn m¹nh trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸.
§ã lµ mét thuyÕt t©m lý häc hiÖn ®¹i g¾n liÒn víi chñ nghÜa thùc dông vµ chñnghÜa thùc chøng; coi con ngêi lµ mét “bé m¸y liªn hoµn”, quy c¸c hiÖn tîng t©m lývµo c¸c ph¶n øng sinh häc cña c¬ thÓ, ®ång nhÊt ý thøc víi hµnh vi (nh c¸c ®éng t¸c bÞt¸c ®éng, ph¶n øng thÝch nghi). Thêi kú ®Çu, thuyÕt X mang tÝnh duy vËt m¸y mãc,kh«ng tÝnh ®Õn c¸c tr¹ng th¸i ý thøc vµ ®éng c¬ cña con ngêi trong hµnh vi, sau ®ã®îc ®iÒu chØnh qua thuyÕt Y.
Néi dung chÝnh trong t tëng qu¶n lý cña Simon:
Simon cho r»ng “viÖc ra quyÕt ®Þnh lµ néi dung cèt lâi cña qu¶n lý”, sau ®ã míilµ hµnh ®éng thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. ¤ng chia c¸c quyÕt ®Þnh cña tæ chøc thµnh 2 nhãmlín:
- QuyÕt ®Þnh gi¸ trÞ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh vÒ môc tiªu cuèi cïng.
- QuyÕt ®Þnh thùc tÕ lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh liªn quan tíi viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu(víi c¸c yÕu tè thùc tÕ, kh¶ thi).
Sù kÕt hîp 2 nhãm ®ã lµ träng t©m cña c«ng viÖc qu¶n lý, trong ®ã nhãm 1 baoqu¸t h¬n vµ nhãm II ®Æc trng h¬n. Suy cho cïng, c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý lµ c¸c quyÕt®Þnh tæ hîp cã sù ®ãng gãp cña nhiÒu ngêi. §iÒu quan träng lµ cã c¸c quyÕt ®Þnh hîplý - kh¸ch quan phï hîp víi thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i lµ c¸c quyÕt ®Þnh hîp lý - chñ quan(tèi u, hoµn h¶o); vµ tÝnh hîp lý lµ cã h¹n. Sù h¹n chÕ trong sù lùa chän hay ra quyÕt®Þnh kh«ng ph¶i ë cÊp qu¶n lý cao nhÊt, mµ th«ng qua tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý víi sù thay®æi vÒ tÝnh chÊt vµ ph¹m vi lùa chän.
C¸c môc tiªu cña quyÕt ®Þnh lµ mét hÖ thèng c¸c môc tiªu - ph¬ng tiÖn quamçi cÊp bËc; th«ng qua ®ã mµ ho¹t ®éng cña tæ chøc ®îc thùc hiÖn thèng nhÊt. Simonñng hé xu híng ph©n quyÒn trong viÖc ra quyÕt ®Þnh, kh«ng h¹n chÕ quyÒn tù chñ cñacÊp díi, t¹o ra “vïng chÊp thuËn” hîp lý ®èi víi quyÒn hµnh gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý.
Ngoµi ph¬ng tiÖn th«ng tin chÝnh thøc (c¬ cÊu chÝnh thøc) cßn ph¶i cã hÖ thèngth«ng tin kh«ng chÝnh thøc (c¬ cÊu tæ chøc kh«ng chÝnh thøc), truyÒn dÉn th«ng tin haichiÒu qua 2 kªnh. Khi cÊp trªn dÊu th«ng tin víi cÊp díi, thËm chÝ sö dông nã ®Ó duy
29
tr× quyÒn hµnh cña m×nh, ®iÒu ®ã thÓ hiÖn sù thiÕu n¨ng lùc vµ sù kh«ng an toµn cña cÊptrªn.
ThuyÕt X vµ thuyÕt Y vÒ qu¶n lý:
Douglas Mc.Gregor (1906-1964) lµ ngêi ®a ra thuyÕt X vµ tiÕp ®ã lµ thuyÕt Ytrªn c¬ së nghiªn cøu hµnh vi cña con ngêi trong mét tæ chøc.
ThuyÕt X lµ lý luËn vÒ hµnh vi chung cña ngêi lao ®éng theo quan niÖm: mét
ngêi b×nh thêng ¸c c¶m víi c«ng viÖc sÏ trèn tr¸nh nã nÕu cã thÓ; tõ ®ã thÝch bÞ ®iÒukhiÓn (Ðp buéc, trõng ph¹t), muèn nÐ tr¸nh tr¸ch nhiÖm vµ Ýt hoµi b·o (an phËn); vµ ®ã lµb¶n chÊt “m¸y mãc, v« tæ chøc” cña con ngêi.
ThuyÕt nµy chñ tr¬ng trong qu¶n lý ph¶i sö dông quyÒn lùc tuyÖt ®èi víi cÊpdíi ®Ó ®iÒu khiÓn vµ gi¸m s¸t chÆt chÏ; sö dông lîi Ých vËt chÊt vµ h×nh ph¹t ®Ó thóc®Èy ngêi lao ®éng lµm viÖc.
ThuyÕt Y lµ mét bíc tiÕn rÊt quan träng trong t tëng qu¶n lý cña Gregor theo
híng nhËn râ vµ tin tëng vµo b¶n chÊt tèt cña con ngêi víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o; thÓhiÖn tÝnh nh©n v¨n trong qu¶n lý. Dùa trªn quan niÖm nh©n b¶n vµ l¹c quan h¬n vÒ hµnhvi chung cña ngêi lao ®éng, thuyÕt Y quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng cña con ngêi tù t¹o ra®éng c¬ lµm viÖc (liªn quan ®Õn nhu cÇu); kÕt hîp lý trÝ vµ t×nh c¶m; ph¸t huy nhiÖt t×nh,n¨ng lùc vµ trÝ s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®Þnh híng vµ tù chñ ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña tæchøc khi nã thèng nhÊt víi môc tiªu c¸ nh©n.
Tõ ®ã, thuyÕt Y chñ tr¬ng sö dông “biÖn ph¸p tù chñ”, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖnphï hîp ®Ó c¸c thµnh viªn trong tæ chøc cã thÓ ®¹t tíi môc tiªu cña chÝnh m×nh mét c¸chtèt nhÊt b»ng cè g¾ng hÕt m×nh v× thµnh c«ng cña doanh nghiÖp. Ngêi qu¶n lý ph¶igiao phã c«ng viÖc cho nh÷ng ngêi ®¸ng tin cËy, thóc ®Èy hä lµm viÖc víi tinh thÇn tùgi¸c, sö dông quyÒn tù chñ ngµy cµng cao víi ý thøc tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ.
VÒ nhu cÇu (liªn quan ®Õn ®éng c¬), Gregor cho r»ng ngoµi nhu cÇu sinh lý lµnhu cÇu ë møc ®é thÊp nhÊt, cßn ph¶i tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu vÞ kû gåm 2 lo¹i: lßng tùträng, tù tin cña con ngêi vµ nhu cÇu vÒ danh väng, ®Þa vÞ. Nhu cÇu ë møc cao nhÊt lµsù tù hoµn thiÖn, tæng hîp kh¶ n¨ng vµ kÕt qu¶ mµ mçi ngêi ®¹t ®îc trong cuéc sèng.§ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó sö dông hÕt kh¶ n¨ng cña con ngêi qua nhËn thøc, trùc c¶m, hächái, rÌn luyÖn kü n¨ng lÜnh héi tri thøc, s¸ng t¹o; thÓ hiÖn hÕt thiªn t cña con ngêi. Tæchøc qu¶n lý ph¶i cè g¾ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña ngêi lao ®éng, tËp trungvµo nh÷ng nhu cÇu cao.
Sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a hai thuyÕt X vµ Y lµ ë chç thuyÕt X ®Ò cËp tíiph¬ng thøc qu¶n lý truyÒn thèng, tËp trung vµ chuyªn quyÒn; cßn thuyÕt Y ®Ò cao tÝnhd©n chñ. Hai thuyÕt thÓ hiÖn hai khuynh híng tr¸i ngîc nhau vÒ qu¶n lý con ngêi,
30
tuy nhiªn kh«ng thÓ chØ cã mét sù lùa chän ®Ó ¸p dông ë mäi n¬i, mäi lóc. Khi thõanhËn thuyÕt Y, vÉn cã thÓ cÇn øng xö theo thuyÕt X.
c- C¸c thuyÕt v¨n ho¸ qu¶n lý - ThuyÕt Z
§Æc trng cña thêi ®¹i c«ng nghiÖp lµ m¸y mãc c¬ khÝ víi hÖ thèng liªn hoµnho¹t ®éng ®ång bé. Qu¶n lý mét tæ chøc kinh doanh ®îc quan niÖm nh viÖc vËn hµnhmét cç m¸y, mét d©y chuyÒn s¶n xuÊt, trong ®ã vai trß cña ngêi lao ®éng lµ nh÷ng“b¸nh xe, ®inh èc”. Tõ ®ã, t duy duy lý vµ c¬ giíi thèng trÞ trong qu¶n lý; ngêi ta cèg¾ng chÝnh x¸c ho¸, lîng ho¸ ho¹t ®éng qu¶n lý thµnh nh÷ng con sè, nh÷ng ph¬ngtr×nh; qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh lµ gi¶i c¸c bµi to¸n víi c¸c biÕn sè x¸c ®Þnh. C¸c mèi quanhÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh bÞ h¹n chÕ trong nh÷ngbiÖn ph¸p phi nh©n b¶n, quan liªu, dÉn ®Õn nhiÔu lo¹n, kÐm hiÖu qu¶. Tõ t×nh h×nh ®ã,h×nh thµnh ph¬ng thøc qu¶n lý míi víi nh÷ng nguyªn t¾c rµng buéc tinh tÕ h¬n, nghÖthuËt h¬n vµ nh©n ®¹o h¬n; híng vµo viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña nhµ qu¶n lývµ ngêi lao ®éng; ®Ò cao nh÷ng gi¸ trÞ cæ truyÒn vÒ t×nh th¬ng, nh©n c¸ch vµ sù hoµhîp trong lao ®éng. §ã lµ c¬ së cho c¸c thuyÕt qu¶n lý híng m¹nh vµo con ngêi, vµoc¸c yÕu tè v¨n ho¸.
ThuyÕt Z vÒ qu¶n lý
Thµnh c«ng “thÇn kú” vÒ kinh tÕ cña NhËt B¶n sau §¹i chiÕn II ®· khiÕn c¸c nhµqu¶n lý vµ khoa häc qu¶n lý ph¬ng T©y tõ chç miÖt thÞ ®i ®Õn kinh ng¹c, sïng b¸i m«h×nh vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý ®éc ®¸o ®îc gäi lµ ph¬ng thøc qu¶n lý NhËt B¶n, phongc¸ch qu¶n lý NhËt B¶n, hoÆc nghÖ thuËt qu¶n lý NhËt B¶n…
Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý Mü (tiªu biÓu lµ T.J.Peters vµ R.H.Waterman)kh«ng ch¹y theo xu híng rËp khu«n, mµ nghiªn cøu vËn dông vµo nh÷ng c«ng ty thµnh®¹t cña Mü theo híng ®Ò cao vai trß nh©n tè con ngêi, trong ®ã cã nhiÒu nÐt t¬ng®ång víi c¸c c«ng ty NhËt B¶n. W.Ouchi lµ ngêi t×m ra “mÉu sè chung” qua nghiªncøu so s¸nh, tõ ®ã ®Ò ra thuyÕt Z (1981).
Träng t©m cña thuyÕt Z lµ thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghÖ, m« h×nh qu¶n lý vµphong c¸ch kinh doanh, dùa trªn qu¸ tr×nh ®æi míi nªn v¨n ho¸ kinh doanh gäi lµ “nÒnv¨n ho¸ kiÓu Z”; nh»m t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh vµ v÷ng ch¾c cña doanh nghiÖp. B¶nchÊt nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z lµ mét nÒn v¨n ho¸ nhÊt trÝ trong céng ®ång, b×nh ®¼ng hîpt¸c gi÷a c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc ®Ých chung. §ã lµsù chó träng vµ biÕt c¸ch khai th¸c nguån lùc con ngêi, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc s¸ng t¹ovµ tinh thÇn céng ®ång cña c¸c c¸ nh©n vµ cña toµn thÓ doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ãchØ ®¹o lèi øng xö dùa trªn sù g¾n bã, lßng trung thµnh vµ tin cËy; chø kh«ng ph¶i dùatrªn ng«i thø vµ sù gi¸m s¸t, thëng ph¹t víi c¸c gi¸ trÞ cña chñ nghÜa c¸ nh©n ph¬ngT©y.
31
NÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp kh«ng chØ lµ nh÷ng ý niÖm trõu tîng mµ ®îc cô thÓho¸ mét c¸ch sèng ®éng qua mét tËp hîp nh÷ng biÓu tîng (logo), nghi lÔ, quy t¾c… vµc¶ nh÷ng huyÒn tho¹i ®Ó truyÒn ®Õn ngêi lµm viÖc c¸c gi¸ trÞ vµ niÒm tin néi th©n cñadoanh nghiÖp; g¾n kÕt hä víi sè phËn cña doanh nghiÖp. NÒn v¨n ho¸ ®ã cã c¬ së lýluËn (h¹t nh©n) lµ mét triÕt lý kinh doanh cã gi¸ trÞ ®Þnh híng cho hµnh ®éng. ViÖcthay ®æi m« h×nh qu¶n lý cho phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña Mü chÝnh lµ viÖc x©y dùng métnÒn v¨n ho¸ kiÓu Z cho m«i trêng bªn trong cña doanh nghiÖp.
§Ó ®i tíi x¸c ®Þnh néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z, t¸c gi¶ ®a ra b¶ng so s¸nhnh sau:
M« h×nh qu¶n lý ph¬ng T©y M« h×nh qu¶n lý NhËt B¶n
1. Lµm viÖc ng¾n h¹n (thay ®æi n¬i lµm
viÖc, thÊt nghiÖp)
1. Lµm viÖc suèt ®êi (®Õn lóc nghØ hu) ë
mét c«ng ty
2. §¸nh gi¸ vµ ®Ò b¹t nhanh 2. §¸nh gi̧ vµ ®Ò b¹t chËm (cã thÓ 10-15 n¨m
míi ®Ò b¹t)
3. NghÒ nghiÖp chuyªn m«n ho¸ (®µo t¹o vµ
lµm mét nghÒ thµnh th¹o, Ýt ®æi nghÒ)
3. NghÒ nghiÖp kh«ng chuyªn m«n ho¸
(cã thÓ chuyÓn sang viÖc kh¸c)
4. C¬ chÕ kiÓm tra trùc tiÕp, hiÓn nhiªn
(qua ®Þnh lîng)
4. C¬ chÕ kiÓm tra gi¸n tiÕp, mÆc nhiªn
(qua ®¸nh gi¸ cña tËp thÓ)
5. QuyÕt ®Þnh qu¶n lý hoµn toµn do c¸ nh©n
thñ trëng
5. QuyÕt ®Þnh tËp thÓ
6. Tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n 6. Tr¸ch nhiÖm tËp thÓ
7. QuyÒn lîi cã giíi h¹n (chñ yÕu lµ
l¬ng, thëng khi ®ang lµm viÖc)
7. QuyÒn lîi toµn côc (ngoµi l¬ng vµ
thëng cßn cã nhiÒu d¹ng phóc lîi kh¸c
vµ l¬ng hu do c«ng ty tr¶)
W.Ouchi ®Ò ra nh÷ng néi dung cña nÒn v¨n ho¸ kiÓu Z gåm:
- Ngêi lµm viÖc g¾n bã l©u dµi víi c«ng ty.
- Ngêi lµm viÖc cã quyÒn phª b×nh vµ tá lßng trung thùc trong quan hÖ víi l·nh®¹o c«ng ty.
- Ngêi lµm viÖc ®îc tham gia vµo qu¸ tr×nh chuÈn bÞ quyÕt ®Þnh qu¶n lý; khuyÕnkhÝch tÝnh tù chñ vµ ãc s¸ng t¹o.
32
- Ngêi lµm viÖc cã tinh thÇn tËp thÓ cao dï vÉn coi träng c¸ nh©n (quyÒn lîi,nh©n c¸ch).
- C«ng ty ph¸t triÓn c¸c quan hÖ tin cËy, t×nh b¹n vµ hîp t¸c gi÷a nh÷ng ngêicïng lµm viÖc, híng vµo môc tiªu chung.
MÆc dï W.Ouchi cho r»ng thuyÕt Z phï hîp víi v¨n ho¸ kinh doanh ®Æc thï cñaMü, kh«ng thÓ ®em ¸p dông ë c¸c níc kh¸c; song t tëng cèt lâi cña nã cã thÓ trëthµnh nguyªn t¾c qu¶n lý chung cho nhiÒu níc. §ã lµ: viÖc quan t©m ®Õn con ngêi vµyªu cÇu mäi ngêi cïng lµm viÖc cã hiÖu qu¶ víi tinh thÇn céng ®ång lµ ch×a kho¸ t¹onªn n¨ng suÊt lao ®éng ngµy cµng cao.
2.6- ThuyÕt qu¶n lý tæng hîp vµ thÝch nghi
C¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” cã thÓ coi lµ nh÷ng s¶n phÈmmíi nhÊt cña x· héi c«ng nghiÖp; vÉn ®îc ¸p dông cho ®Õn hiÖn nay. Tuy nhiªn, víicuéc c¸ch m¹ng th«ng tin ®ang diÔn ra, trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi (b¾t ®Çu tõ c¸c nícph¸t triÓn cao) ®· më ra mét x· héi “hËu c«ng nghiÖp” gäi lµ x· héi th«ng tin. Tõ ®ã b¾t®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng thuyÕt qu¶n lý míi, trong ®ã ®Þnh h×nh râ h¬n c¶ lµ thuyÕt tænghîp vµ thÝch nghi cña Peter Drucker (1909, ngêi Anh) víi nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøunæi tiÕng, ®Æc biÖt lµ cuèn s¸ch “Qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p”.
Thùc chÊt thuyÕt nµy lµ kÕt qu¶ cña sù tæng hîp c¸c quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ ttëng tríc ®©y, vËn dông vµo bèi c¶nh míi (cã sù vît bËc vÒ kü thuËt tin häc) ®Ó h×nhthµnh mét häc thuyÕt riªng cho x· héi th«ng tin.
Theo thuyÕt nµy, qu¶n lý bao gåm:
- Qu¶n lý mét doanh nghiÖp
- Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý
- Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc
a- Qu¶n lý mét doanh nghiÖp:
Mét t tëng quan träng lµ qu¶n lý mét doanh nghiÖp tËp trung vµo nhiÖm vôkinh doanh, trong ®ã kh«ng nhÊt thiÕt chØ lµ tèi ®a ho¸ lîi nhuËn; lîi nhuËn lµ quanträng song chñ yÕu nã lµ c¨n cø ®Ó kiÓm nghiÖm kh¶ n¨ng quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý c¸cho¹t ®éng kinh doanh.
Qu¶n lý kinh doanh kh«ng ph¶i lµ mét nhiÖm vô thÝch øng thô ®éng, mµ lµ hµnh®éng chñ ®éng, s¸ng t¹o; t¹o ra c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ thay ®æi chóng khi cÇn thiÕt.
Kh¸ch hµng cã tÇm quan träng ®Æc biÖt, kinh doanh tån t¹i vµ ph¸t triÓn v× kh¸chhµng. V× vËy qu¶n lý mét doanh nghiÖp b¾t ®Çu b»ng môc ®Ých kinh doanh: t¹o rakh¸ch hµng. Tõ ®ã, kinh doanh cã 2 chøc n¨ng quan träng lµ: marketing vµ c¶i tiÕn
33
(hoÆc ph¸t triÓn). Marketing t×m c¸ch th«ng qua c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu thÞ trêng vµph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó cung cÊp hµng hãa víi gi¸ c¶ mµ kh¸ch hµng chÊp nhËn; c¶i tiÕn lµt¹o ra c¸c ®iÒu kho¶n vÒ hµng hãa vµ dÞch vô ngµy cµng tèt h¬n, cã lîi nhiÒu h¬n (dÉntíi c¸c s¶n phÈm míi rÎ h¬n, tèt h¬n hay t¹o ra c¸c nhu cÇu míi trong x· héi). Ch¼ngh¹n cïng mét lo¹i s¶n phÈm tñ l¹nh, t¹o ra 2 mÆt hµng: tñ l¹nh cã ®é l¹nh cao ®Ó b¸ncho ngêi ®¸nh c¸ vµ tñ l¹nh cã ®é l¹nh thÊp ®Ó phôc vô ngêi tiªu dïng (gi÷ thøc ¨n).
b- Qu¶n lý c¸c nhµ qu¶n lý:
§iÓm xuÊt ph¸t lµ quan ®iÓm coi c¸c nhµ qu¶n lý lµ nguån lùc c¬ b¶n vµ quý gi¸nhÊt trong c¸c tæ chøc kinh doanh; x©y dùng ®éi ngò qu¶n lý rÊt tèn thêi gian vµ c«ngsøc song l¹i cã thÓ bÞ ph¸ huû bÊt cø lóc nµo. Tõ ®ã ph¶i quan t©m ®¸p øng c¸c yªu cÇu:
- Qu¶n lý theo c¸c môc tiªu vµ tù ®iÒu khiÓn: Qu¶n lý theo môc tiªu (Managementby objectives - MBO) ®ßi hái tæ chøc c«ng viÖc mét c¸ch thÝch hîp, cã ph¹m viqu¶n lý vµ quyÒn lùc réng nhÊt vµ nhµ qu¶n lý tù ®iÒu khiÓn ®Ó kiÓm so¸t c«ngviÖc cña chÝnh m×nh; t¹o ra ®éng lùc thóc ®Èy m¹nh h¬n víi tÇm nh×n réng h¬n.Ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc tiªu ®óng gãc ®é nhµ qu¶n lý, vÝ dô víi ho¹t ®éng xÎ ®¸cã thÓ cã 3 môc tiªu: kiÕm tiÒn, næi tiÕng vµ x©y dùng mét c«ng tr×nh, nhµ qu¶nlý ph¶i coi môc tiªu thø 3 lµ chÝnh.
- Liªn kÕt c«ng viÖc víi yªu cÇu cña cÊp cao h¬n: mét mÆt, ph¶i tõ ®iÒu mµ cÊptrªn cÇn ®Ó ®ãng gãp vµo môc tiªu chung; g¾n lîi Ých riªng víi lîi Ých toµn côc.MÆt kh¸c, ngêi qu¶n lý ph¶i híng cho cÊp díi ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng hµi hoµtrong c¶ doanh nghiÖp.
- T¹o ra tinh thÇn hîp lý trong tæ chøc: cã yªu cÇu cao, ®ång thêi ®éng viªn ®îcc¸c c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý (khuyÕn khÝch, khen thëng, t¨ng l¬ng, ®Ò b¹t);t¹o c¬ héi ph¸t huy kh¶ n¨ng cho mäi ngêi.
c- Qu¶n lý c«ng nh©n vµ c«ng viÖc:
NhÊn m¹nh yÕu tè con ngêi víi t c¸ch mét tiÒm n¨ng nh sinh vËt x· héi cã ýthøc, cã ®¹o ®øc, cã nh©n c¸ch cÇn t«n träng vµ ph¸t huy. Trong c«ng viÖc, ®Æt c¸ nh©nngêi c«ng nh©n trong quan hÖ víi nhãm lao ®éng; lµm viÖc ¨n ý víi nhau ®Ó cïng ®¹ttíi môc ®Ých chung. T tëng nµy nh»m kh¾c phôc nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p Taylortrong viÖc ph©n chia c«ng viÖc qu¸ chuyªn s©u vµ t¸ch biÖt gi÷a viÖc lËp kÕ ho¹ch víiviÖc thùc hiÖn; khiÕn c«ng nh©n kh«ng muèn thay ®æi viÖc lµm (bÞ g¾n qu¸ chÆt víi d©ychuyÒn ë mét vÞ trÝ). Híng cÇn thùc hiÖn (nh hµng IBM ®· ¸p dông) lµ më réng c«ngviÖc nh»m t¹o ra c¸c c¬ héi tù ph¸t triÓn cho c«ng nh©n “b¸n lµnh nghÒ” trong ®ã cã métlo¹i c«ng nh©n “cÊp cao” cã kh¶ n¨ng chØ ®¹o c«ng viÖc vµ kÌm cÆp lo¹i c«ng nh©n Ýtkinh nghiÖm. Híng nµy thÝch øng víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tù ®éng ho¸, trong ®ã c«ngnh©n kh«ng ph¶i lµm c¸c c«ng viÖc mÖt mái mét c¸ch m¸y mãc trªn d©y chuyÒn mµ
34
®iÒu khiÓn c¸c thiÕt bÞ tù ®éng lµ lo¹i viÖc mang tÝnh tæng hîp gièng nh viÖc lËp kÕho¹ch.
ThuyÕt tæng hîp vµ thÝch nghi nghiªn cøu kh¸ s©u vÒ vÊn ®Ò ra quyÕt ®Þnh qu¶nlý, coi qu¶n lý lu«n lµ mét qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh. CÇn ph©n biÖt c¸c quyÕt ®Þnh chiÕnlîc vµ c¸c quyÕt ®Þnh s¸ch lîc; trong ®ã c¸c quyÕt ®Þnh thùc sù khã kh¨n lµ c¸c quyÕt®Þnh chiÕn lîc, bao hµm kh«ng chØ viÖc ph¸t hiÖn ra hoµn c¶nh vµ c¸c tiÒm lùc mµ c¶viÖc thay ®æi vµ ¶nh hëng ®Õn chóng mét c¸ch cã lîi nhÊt. Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh gåm5 giai ®o¹n:
- X¸c ®Þnh vÊn ®Ò: bao hµm viÖc ®Æt ra c©u hái ®óng vµ t×m c©u tr¶ lêi nh»m kh¸mph¸ “nh©n tè quyÕt ®Þnh” (vÊn ®Ò thùc sù n»m ë ®©u, träng t©m cña vÊn ®Ò lµ g×:c¬ cÊu tæ chøc hay lµ chi phÝ s¶n xuÊt, mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ nh©n hay lµ thiÕtkÕ, kü thuËt, bu«n b¸n…).
- Ph©n tÝch vÊn ®Ò: Tõ c¸c d÷ kiÖn ®· cã, xem cßn thiÕu th«ng tin g× ®Ó ®¸nh gi¸®îc sù m¹o hiÓm ®Õn møc nµo, ®êng lèi hµnh ®éng ®· ®Ò ra cã ®é ch¾c ch¾n®Õn ®©u; thay v× dù ®o¸n theo linh c¶m, trùc gi¸c thiÕu c¨n cø.
- Khai th¸c c¸c gi¶i ph¸p thay thÕ: xem xÐt l¹i nh÷ng gi¶ ®Þnh ®· ®îc ®Æt ra, nghÜra c¸c gi¶i ph¸p cã thÓ lùa chän vµ kiÓm tra gi¸ trÞ cña chóng.
- T×m gi¶i ph¸p tèi u: qua so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n kh¸c nhau, lùa chän métph¬ng ¸n tèt nhÊt.
- §a ra quyÕt ®Þnh h÷u hiÖu: biÕn gi¶i ph¸p tèi u thµnh quyÕt ®Þnh hµnh ®éngmµ mäi ngêi ph¶i tham gia mét c¸ch cã tr¸ch nhiÖm.
T tëng qu¶n lý nãi trªn ®îc ph¸t triÓn thµnh t tëng qu¶n lý trong “thêi ®¹ib·o t¸p” (b¾t ®Çu tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970) víi nh÷ng biÕn ®æi nhanh vÒ c«ng nghÖ vµnh÷ng thay ®æi tËn gèc vÒ c¬ cÊu kinh tÕ; dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ nh©n lùc, viÖc lµmvµ m«i trêng kinh doanh cña thÕ giíi. §ã lµ sù xuÊt hiÖn xu híng toµn cÇu ho¸, ®ångtiÒn xuyªn quèc gia, hÖ thèng ng©n hµng thÕ giíi m¹nh, vai trß c¸c níc c«ng nghiÖpho¸ míi (NICS). Trong bèi c¶nh ®ã, qu¶n lý ph¶i thay ®æi thÝch nghi víi mét lo¹t vÊn ®Òc¬ b¶n cÇn tËp trung gi¶i quyÕt lµ:
- Qu¶n lý thÝch nghi víi l¹m ph¸t (trong ®ã lîi nhuËn ghi nhËn ®èi víi sè tån khokh«ng ph¶i lµ lîi nhuËn ®Ých thùc).
- Duy tr× kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ søc m¹nh tµi chÝnh (c©n ®èi quan träng h¬n lçl·i, cÇn biÕt chØ sè tèi thiÓu vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n ®Ó tån t¹i).
- N©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh (dùa vµo tiÕn bé cña c«ng nghÖ vµ qu¶n lý). §©ylµ nhiÖm vô chñ ®¹o.
35
- Chó träng hiÖu qu¶ cña lao ®éng trÝ ãc (nh©n tè quyÕt ®Þnh lµ con ngêi víi kiÕnthøc vµ kü n¨ng).
- Ph©n biÖt chi phÝ duy tr× ho¹t ®éng ®èi víi lîi nhuËn (trªn thùc tÕ, lîi nhuËn chØlµ ¶o ¶nh cña c«ng t¸c kÕ to¸n, vµ thùc ra ®ã chØ lµ chi phÝ giao dÞch duy tr× choho¹t ®éng mµ th«i).
Tãm l¹i, qu¶n lý trong thêi ®¹i b·o t¸p lµ chÝnh s¸ch qu¶n lý híng vÒ t¬nglai b»ng c¸ch ph¸t triÓn tri thøc vµ tr¸ch nhiÖm cña con ngêi. §©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc míimÎ víi néi dung kh¸ phøc t¹p, chóng ta cha cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu ®Çy ®ñ vµ còngcha ph¶i lµ vÊn ®Ò thiÕt thùc cÊp thiÕt ®èi víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ níc tahiÖn nay.
-------------------------
híng dÉn häc tËp
Néi dung träng t©m:
Tinh thÇn chÝnh trong c¸c thuyÕt qu¶n lý ë x· héi c«ng nghiÖp, tËp trung vµo c¸c
thuyÕt thuéc trêng ph¸i “cæ ®iÓn” (Taylor, Fayol), trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi”,
trêng ph¸i “hiÖn ®¹i” (®Æc biÖt lµ c¸c thuyÕt X, Y vµ Z).
C©u hái «n tËp:
1. T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý theo khoa häc? Néi dung chñ yÕu lµ g×? §Æc
®iÓm næi bËt nhÊt lµ g×?
2. T tëng c¬ b¶n cña thuyÕt qu¶n lý cña Fayol lµ g×? C¸c yÕu tè (5 chøc n¨ng) cña
qu¶n lý. ¦u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña thuyÕt nµy.
3. Trêng ph¸i “quan hÖ con ngêi” quan t©m ®Õn yÕu tè g×? Dùa trªn t tëng g×? ¦u
®iÓm vµ h¹n chÕ.
4. Tinh thÇn chung trong c¸c thuyÕt qu¶n lý thuéc trêng ph¸i hiÖn ®¹i lµ g×? §iÓm
kh¸c biÖt gi÷a c¸c thuyÕt (®Æc biÖt gi÷a thuyÕt X vµ thuyÕt Y). ThuyÕt Z dùa trªn
nh©n tè chñ yÕu nµo? V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×?
36
Ch¬ng iii
C¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh
1- Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh
1.1- Chøc n¨ng qu¶n lý lµ tæng hîp c¸c lo¹i c«ng viÖc mµ chñ thÓ qu¶n lýph¶i thùc hiÖn thêng xuyªn, liªn tôc ®Ó triÓn khai c¸c ho¹t ®éng ®¹t tíi môc tiªu®· x¸c ®Þnh.
Chøc n¨ng qu¶n lý kinh doanh lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng theohíng chuyªn m«n ho¸ lao ®éng qu¶n lý ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. Chøc n¨ng lµ c¬së ®Ó ®Þnh ra c¸c nhiÖm vô cÇn thùc hiÖn l©u dµi, tr¸ch nhiÖm ph¶i hoµn thµnh, quyÒnh¹n ®îc giao; lµ c¬ së ®Ó lùa chän m« h×nh tæ chøc, thiÕt lËp bé m¸y vµ bè trÝ nguånnh©n lùc; ®ång thêi x¸c lËp c¸c mèi quan hÖ lµm viÖc.
Chøc n¨ng cÇn ®îc x¸c ®Þnh ®óng ®¾n (phôc vô môc tiªu), râ rµng (kh«ng hiÓusai), kh«ng trïng chÐo. Néi dung chÝnh cña chøc n¨ng ®îc thÓ hiÖn c« ®äng qua tªn gäicña mçi tæ chøc. Tõ chøc n¨ng tæng qu¸t (c¬ b¶n), ®îc ph©n t¸ch ra nh÷ng chøc n¨ngcô thÓ (lo¹i viÖc lín) cÇn thùc hiÖn lÇn lît hoÆc ®ång thêi ®Ó cuèi cïng hoµn tÊt chøcn¨ng c¬ b¶n.
Chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý kinh doanh lµ ho¹ch ®Þnh, ra c¸c quyÕt ®Þnhqu¶n lý vµ ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®Ó kinh doanh cã hiÖu qu¶ vµkh«ng ngõng ph¸t triÓn.
1.2- §Ó x¸c ®Þnh c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña qu¶n lý, cã hai c¸ch ph©n lo¹i theotiªu chÝ kh¸c nhau:
a- Ph©n lo¹i theo néi dung qu¸ tr×nh qu¶n lý (tõng lo¹i viÖc lín cÇn qu¶n lý ®Ób¶o ®¶m hoµn thµnh trän vÑn c¶ qu¸ tr×nh qu¶n lý).
Henri Fayol ph©n chia qu¸ tr×nh qu¶n lý ra 5 chøc n¨ng cô thÓ: ho¹ch ®Þnh, tæchøc, ®iÒu khiÓn, phèi hîp vµ kiÓm tra.
Lyther Gulick vµ Lydal Urwick nªu lªn 7 chøc n¨ng cô thÓ gäi t¾t lµ POSCORD,trong ®ã:
P (Planning) : ho¹ch ®Þnh
O (Organizing) : tæ chøc
S (Staffing) : nh©n sù
D (Directing) : chØ huy, ®iÒu khiÓn
CO (Coordinating) : phèi hîp
37
R (Reviewing) : kiÓm tra
B (Budgeting) : tµi chÝnh, ng©n s¸ch
Mét sè nhµ khoa häc qu¶n lý l¹i nªu c«ng thøc POSDCIR, trong ®ã:
I (Innovating) : ®æi míi
R (Representation): ®èi ngo¹i
GÇn ®©y, cã ý kiÕn (cña James Stonner vµ Stephen P.Robbins) dïng kh¸i niÖm“l·nh ®¹o” theo nghÜa ®iÒu hµnh thay cho hai chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp, nh vËychØ cßn 4 chøc n¨ng cô thÓ.
Hai c¸ch ph©n lo¹i theo tiªu chÝ nµy (dï sè lîng chøc n¨ng cô thÓ cã kh¸cnhau) l©u nay ®îc coi lµ hîp lý, phï hîp víi mäi cÊp bËc qu¶n lý trong mäi tæ chøc, ®Óx¸c ®Þnh khèi lîng c«ng viÖc vµ nguån lùc.
b- Ph©n lo¹i theo lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh cÇn qu¶n lý, gåm:
- Qu¶n lý marketing (tiÕp thÞ theo nghÜa réng)
- Qu¶n lý chiÕn lîc kinh doanh
- Qu¶n lý kü thuËt - c«ng nghÖ (s¶n xuÊt, dÞch vô)
- Qu¶n lý cung øng vËt tù kü thuËt
- Qu¶n lý tµi chÝnh
- Qu¶n lý bé m¸y vµ con ngêi
C¸ch ph©n lo¹i nµy gióp cho nhµ qu¶n lý cã tÇm nh×n réng ®Ó cã c¸c gi¶i ph¸p c¬b¶n víi sù chuÈn bÞ theo chiÒu s©u cho sù ph¸t triÓn l©u dµi.
2- Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh
2.1- Ho¹ch ®Þnh lµ chøc n¨ng ®Çu tiªn cña qu¶n lý, lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn c¸c
chøc n¨ng cßn l¹i; trªn thùc tÕ cã ¶nh hëng rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ qu¶n lý vµ sù ph¸ttriÓn v÷ng bÒn cña doanh nghiÖp.
Nãi chung, ho¹ch ®Þnh lµ sù tÝnh to¸n, dù kiÕn mäi yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸tr×nh kinh doanh, víi tÇm nh×n l©u dµi còng nh cho tõng chu kú kinh doanh. VÒ ®¹ithÓ, c«ng viÖc ho¹ch ®Þnh bao gåm: dù b¸o, x¸c ®Þnh môc tiªu, v¹ch chiÕn lîc (l©u dµi),lËp kÕ ho¹ch hoÆc dù ¸n, ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p thùc hiÖn.
Chøc n¨ng ho¹ch ®Þnh cã t¸c dông nh sau:
a) Lµ cÇu nèi cÇn thiÕt gi÷a hiÖn t¹i vµ t¬ng lai, lµm t¨ng kh¶ n¨ng ®¹t ®îc c¸ckÕt qu¶ mong muèn víi môc tiªu râ rµng. Nã kh¾c phôc c¸ch lµm mß mÉm, tuú
38
tiÖn, ®èi phã thô ®éng vµ “¨n xæi” víi tÇm nh×n h¹n hÑp. §ã lµ tÝnh chiÕn lîctrong qu¶n lý.
b) Gióp cho nhµ qu¶n lý cã thÓ chñ ®éng nhËn biÕt vµ tËn dông c¸c c¬ héi tõ m«itrêng kinh doanh, øng phã nh¹y bÐn víi c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh, c¸c biÕn cè xuÊthiÖn trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. §ã lµ tÝnh chñ ®éng vµ s¸ng t¹o trong qu¶n lý.
c) Híng dÉn c¸c nhµ qu¶n lý biÕt c¸ch lµm thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu víi kÕtqu¶ tèi u, biÕt tËp trung vµo c¸c träng ®iÓm trong tõng thêi gian; tr¸nh ph©n t¸nc¸c nguån lùc. §ã lµ tÝnh hiÖu lùc trong qu¶n lý.
d) Ph¸t huy tÝnh tËp thÓ trong lao ®éng, liªn kÕt ®îc mäi ngêi ë mét vÞ trÝ cïnghµnh ®éng theo mét híng chung, t¹o ra sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong doanhnghiÖp víi ý thøc tr¸ch nhiÖm cao. §ã lµ tÝnh hiÖp ®ång trong qu¶n lý.
e) Cã c¬ së ®Ó kiÓm tra ®îc t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô víi chuÈn mùc rârµng, ®¸nh gi¸ ®îc ®óng thùc chÊt kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ sù ®ãng gãp cña mçi béphËn, mçi c¸ nh©n. §ã lµ tÝnh chuÈn mùc trong qu¶n lý.
2.2- Trong qu¶n lý, cÇn ph©n biÖt hai lo¹i (hai cÊp ®é) ho¹ch ®Þnh:
a- Ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc: x¸c ®Þnh môc tiªu vµ c¸c viÖc lín cÇn lµm trong thêigian dµi, víi c¸c gi¶i ph¸p lín (mang tÝnh ®Þnh híng) ®Ó ®¹t tíi môc tiªu trªn c¬ sëkhai th¸c vµ sö dông tèi u c¸c nguån lùc hiÖn cã vµ cã thÓ cã.
§©y lµ nhiÖm vô mµ ngêi qu¶n lý chñ chèt ph¶i trùc tiÕp thùc hiÖn vµ quyÕt®Þnh (víi sù trî gióp cña bé m¸y chøc n¨ng); ®îc chuÈn bÞ rÊt chu ®¸o vµ xÐt duyÖtthËn träng ®Ó cã gi¸ trÞ l©u dµi (chØ ®iÒu chØnh khi cã thay ®æi lín tõ m«i trêng).
Trong thùc tiÔn, mét doanh nghiÖp cã ý ®å ph¸t triÓn l©u bÒn cÇn x©y dùng ®îcc¸c chiÕn lîc sau:
- ChiÕn lîc æn ®Þnh: hÇu nh kh«ng thay ®æi trong suèt thêi gian tån t¹i doanhnghiÖp víi m«i trêng Ýt thay ®æi vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý nhÊt ®Þnh. VÝ dô tiÕp tôc cung cÊplo¹i s¶n phÈm, dÞch vô “truyÒn thèng” theo ph¬ng thøc quen thuéc; tiÕp tôc duy tr× thÞphÇn vµ m¶ng kh¸ch hµng s½n cã… §©y lµ lo¹i chiÕn lîc mang tÝnh duy tr×, cñng cè;h¹n chÕ tham väng.
Trªn thùc tÕ, viÖc theo ®uæi chiÕn lîc nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng dÔ dµng, bëilÏ t©m lý th«ng thêng cña c¸c nhµ doanh nghiÖp lu«n bÞ hÊp dÉn, l«i cuèn vµo nh÷ngc«ng viÖc s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn; kh«ng muèn an phËn, tù m·n.
- ChiÕn lîc ph¸t triÓn: tÝnh ®Õn sù gia t¨ng, më réng ho¹t ®éng vÒ nhiÒu yÕutè: doanh thu, quy m« ho¹t ®éng, thÞ phÇn, s¶n phÈm, ph¬ng thøc dÞch vô… Víi sùph¸t triÓn cña thÞ trêng, nhu cÇu cña x· héi vµ tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp, chiÕn lîc
39
nµy cã thÓ thùc hiÖn ®îc víi tÇm nh×n vµ b¶n lÜnh cña nhµ qu¶n lý; ®îc dù b¸o dµi h¹ntèt vµ chuÈn bÞ mäi nguån lùc cã thÓ huy ®éng ®îc.
- ChiÕn lîc c¾t gi¶m ®Ó tiÕt kiÖm: gi¶m bít ®Çu t vµ quy m« ho¹t ®éng cñadoanh nghiÖp trong c¸c t×nh thÕ bÊt lîi lín (khñng ho¶ng kinh tÕ - tiÒn tÖ, thiªn tai, chiÕntranh, sù sa sót cña doanh nghiÖp khiÕn thua lç kÐo dµi, c«ng nî lín…).
- ChiÕn lîc kÕt hîp, ®iÒu hoµ: thùc hiÖn ®ång thêi mét sè chiÕn lîc kÓ trªn ëtõng bé phËn kh¸c nhau trong doanh nghiÖp (ph¸t triÓn l©u dµi môc tiªu nµy, gi÷ v÷nghoÆc h¹n chÕ môc tiªu kh¸c trong tõng thêi gian).
§©y lµ vÊn ®Ò lín vµ phøc t¹p, cã bµi gi¶ng riªng.
b- Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp: x¸c ®Þnh môc tiªu cã tÝnh ng¾n h¹n h¬n (cã chØ tiªu®Þnh lîng), x©y dùng dù ¸n vµ kÕ ho¹ch, ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ®Ó tæ chøc thùc hiÖn trªnc¬ së c¸c nguån lùc cã thÓ dù tÝnh t¬ng ®èi s¸t vµ cã tÝnh kh¶ thi cao. Cã thÓ chia ra kÕho¹ch trung h¹n (3-5 n¨m) vµ kÕ ho¹ch ng¾n h¹n (1 n¨m).
Ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ c¬ së trùc tiÕp ®Ó ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng diÔn ra“hµng ngµy”, vµ lµ tr¸ch nhiÖm cña tÊt c¶ c¸c cÊp qu¶n lý; ®îc bé m¸y chuyªn tr¸ch vÒkÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp tæng hîp l¹i, c©n ®èi ®Ó gi¸m ®èc xÐt duyÖt (kÕ ho¹ch chÝnhthøc). Víi doanh nghiÖp nhá, cã thÓ lµ kÕ ho¹ch “phi chÝnh thøc” do chñ doanh nghiÖp®ång thêi lµ gi¸m ®èc tù ph¸c ra vµ ®iÒu chØnh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
Cã thÓ coi ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp lµ viÖc ®Þnh ra chiÕn thuËt ®Ó thùc hiÖn tõngbíc chiÕn lîc, hoÆc cßn gäi lµ kÕ ho¹ch hµnh ®éng. Ch¬ng tr×nh môc tiªu lµ lo¹ikÕ ho¹ch sö dông mét lÇn (kh«ng lÆp l¹i khi môc tiªu cô thÓ ®· hoµn tÊt); qu¶n lý lo¹i kÕho¹ch nµy ®îc thùc hiÖn theo ph¬ng ph¸p riªng gäi lµ “qu¶n lý theo môc tiªu”(Management by objectives - MBO) hoÆc cßn gäi lµ “qu¶n lý theo dù ¸n” (Managementby Projects).
C«ng viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch, dù ¸n bao gåm mét quy tr×nh víi c¸c bíc:
1) NhËn thøc, n¾m b¾t c¬ héi (®ang ®Õn vµ sÏ ®Õn) víi c¸ch nh×n toµn diÖn vµchÝnh x¸c vÒ thÞ trêng, kh¸ch hµng, kh¶ n¨ng, chÝnh s¸ch vµ luËt ph¸p…
2) X¸c ®Þnh c¸c môc tiªu cÇn ®¹t (®Þnh lîng) ë tõng thêi ®iÓm víi thø tù utiªn.
3) Xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c tiÒn ®Ò ho¹ch ®Þnh, dù ®o¸n sù biÕn ®éng vµ ph¸ttriÓn cña chóng. C¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®ã lµ c¸c dù b¸o, c¸c gi¶ thiÕt vÒ m«itrêng kinh doanh, c¸c kÕ ho¹ch hiÖn cã vµ c¸c biÖn ph¸p cã thÓ ¸p dông.Nhµ qu¶n lý cÊp cao trong doanh nghiÖp cÇn gi¶i thÝch râ vµ t¹o ®iÒu kiÖncho c¸c cÊp díi hiÓu râ c¸c tiÒn ®Ò ®ã ®Ó hä ®¸nh gi¸ ®óng khi lËp kÕho¹ch.
40
4) X©y dùng c¸c ph¬ng ¸n hµnh ®éng kh¸c nhau, qua bµn b¹c trong tËp thÓ vÒ
nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓ thùc hiÖn. Ýt nhÊt nªn cã 2 ph¬ng ¸n, song kh«ng nªn®Ò ra qu¸ nhiÒu, g¹t bá nh÷ng ph¬ng ¸n Ýt tÝnh kh¶ thi.
5) Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n; xem xÐt c¸c u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña tõngph¬ng ¸n (tèt nhÊt lµ lîng ho¸ ®îc c¸c yÕu tè so s¸nh).
6) X¸c ®Þnh mét ph¬ng ¸n tèi u ®îc lùa chän qua so s¸nh. Còng cã trênghîp cÇn thùc hiÖn ®ång thêi 2,3 ph¬ng ¸n thÝch hîp víi tõng ®iÒu kiÖn.Ph¬ng ¸n tèi u kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i hoµn h¶o, mµ lµ ph¬ng ¸n Ýt nhîc®iÓm lín vµ kh¶ thi h¬n c¶; ®îc lùa chän dùa vµo: kinh nghiÖm, ph¬ngph¸p thùc nghiÖm (thÝ ®iÓm), ph¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ ph©n tÝch.
7) LËp c¸c kÕ ho¹ch phô (bæ sung) ®Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch chÝnh (vÝdô ngoµi kÕ ho¹ch s¶n xuÊt s¶n phÈm chÝnh, cÇn cã kÕ ho¹ch vÒ phô tïng dùphßng, vÒ b¶o dìng, vÒ huÊn luyÖn, vÒ b¶o hµnh, vÒ qu¶ng c¸o…).
8) LËp ng©n quü vµ c¸c chi phÝ thùc hiÖn, lîng ho¸ c¸c th«ng sè: tæng thu, chiphÝ, lîi nhuËn… §©y lµ c¬ së quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµchÊt lîng cña kÕ ho¹ch.
2.3- Qu¶n lý theo môc tiªu (MBO) lµ c¸ch qu¶n lý th«ng qua viÖc c¸c cÊp qu¶n
lý vµ c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp tù m×nh x¸c ®Þnh môc tiªu; sau ®ã tù tæ chøcthùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶.
NhËn thøcc¬ héi
X¸c ®Þnh c¸c môctiªu
Xem xÐt c¸c tiÒn ®Ò
X©y dùng c¸c ph¬ng¸n
Ph©n tÝch, so s¸nh c¸c ph¬ng¸n
Chän ph¬ng ¸ntèi u
LËp kÕ ho¹chphô trî
LËp ng©n quü vµdù kiÕn c¸c chi phÝ
S¬ ®å 2C¸c bíc cña quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch
41
Ph¬ng ph¸p MBO cung cÊp c¬ së quan träng cho viÖc ho¹ch ®Þnh cña doanhnghiÖp; kÝch thÝch tÝnh chñ ®éng vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña mäi ngêi, mäi bé phËntham gia qu¶n lý; t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi cã c¬ héi ph¸t triÓn n¨ng lùc víi tÝnh s¸ngt¹o vµ n¨ng ®éng; gióp nhµ qu¶n lý nhËn thÊy dÔ h¬n vµ râ h¬n c¸c thiÕu sãt trong c«ngt¸c qu¶n lý ®Ó n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶.
Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p MBO ®ßi hái nhiÒu thêi gian vµo viÖc bµn b¹c, trao ®æiý kiÕn khi x¸c ®Þnh môc tiªu cho tõng bé phËn; mét sè trêng hîp môc tiªu ®Ò ra kh«ngkh¶ thi do thiÕu sù híng dÉn cô thÓ tõ cÊp qu¶n lý cao nhÊt; dÔ cã khuynh híng tËp
trung vµo c¸c vÊn ®Ò tríc m¾t, ng¾n h¹n vµ t¹i chç.
Ph¬ng ph¸p nµy thêng ¸p dông trong nh÷ng trêng hîp ®îc nhËn c¸c hîp®ång cã thêi h¹n víi môc tiªu trän gãi, hoÆc lín h¬n lµ c¸c dù ¸n nh»m ®¸p øng mét nhucÇu cã sù rµng buéc vÒ kú h¹n vµ vÒ nguån lùc. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu tõ díi lªn vµ do
tõng cÊp, tõng ngêi tù tæ chøc thùc hiÖn ®ßi hái ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i qu¸nxuyÕn chung rÊt s©u s¸t vµ cã híng dÉn, kiÓm tra cô thÓ ®Ó g¾n kÕt víi nhau trong kÕho¹ch vµ chiÕn lîc chung cña doanh nghiÖp (trong ph¹m vi bµi gi¶ng nµy kh«ng cã®iÒu kiÖn ®Ò cËp s©u vµo ph¬ng ph¸p nµy).
3- chøc n¨ng tæ chøc
3.1- Qu¶n lý vÒ tæ chøc lµ mét chøc n¨ng c¬ b¶n quan träng nhÊt cña qu¶n lý nãi
chung vµ cña qu¶n lý kinh doanh nãi riªng, bëi lÏ qu¶n lý chñ yÕu vµ tríc hÕt lµ qu¶nlý con ngêi - yÕu tè quyÕt ®Þnh - th«ng qua ®ã t¸c ®éng vµo ®èi tîng vËt chÊt; xÐt ®Õn
cïng qu¶n lý lµ qu¶n lý con ngêi (trong tæ chøc).
Tæ chøc ®îc hiÓu vµ ®Ò cËp víi hai ph¹m vi réng, hÑp kh¸c nhau. Theo nghÜaréng nhÊt, c«ng viÖc tæ chøc lµ liªn kÕt nhiÒu ngêi l¹i ®Ó cïng nhau thùc hiÖn c¸cho¹t ®éng cã sù ph©n c«ng, nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Thùc thÓ ®îc x©y dùng ®Ó
lµm viÖc ®ã gäi lµ mét tæ chøc; doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh, vµ mçi bé phËncÊu thµnh lµ mét tæ chøc nhá trong hÖ thèng tæ chøc. Víi nghÜa nµy, c«ng viÖc tæ chøcgÇn nh ®ång nghÜa víi c«ng viÖc qu¶n lý; bao gåm c¸c yÕu tè: môc tiªu ho¹t ®éng, c¸cnguån lùc vËt chÊt, tæ chøc guång m¸y ho¹t ®éng, bé m¸y ®iÒu khiÓn vµ ®éi ngò nh©nlùc. Ngoµi ra, cßn ph¶i kÓ ®Õn c¸c yÕu tè: ph¬ng ph¸p qu¶n lý, thêi gian hoµn thµnhc«ng viÖc, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ho¹t ®éng; nÒn v¨n ho¸ doanh nghiÖp.
Theo nghÜa hÑp, tæ chøc lµ sù thiÕt lËp vµ vËn hµnh hÖ thèng bé m¸y (hoÆctõng bé phËn riªng lÎ) ®Ó ®iÒu khiÓn, phèi hîp mäi ho¹t ®éng trong mäi tæ chøc. Víi
ho¹t ®éng kinh doanh, ®ã lµ tæ chøc qu¶n lý víi nghÜa x©y dùng c¬ cÊu vµ x¸c lËp c¬
chÕ vËn hµnh cña bé m¸y qu¶n lý - ®iÒu hµnh trong doanh nghiÖp; dùa trªn vai trß vµchøc n¨ng ®îc thÓ chÕ ho¸; trong ®ã c¸c thµnh viªn thùc hiÖn tõng phÇn viÖc ®îc ph©n
42
c«ng víi sù liªn kÕt h÷u c¬ b»ng c¸c quan hÖ vÒ tæ chøc, nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶nlý doanh nghiÖp. Nh vËy, c¸c yÕu tè cña tæ chøc qu¶n lý gåm vai trß vµ chøc n¨ng, c¬cÊu bé m¸y, c¸c mèi quan hÖ tæ chøc vµ ®éi ngò c¸n bé, nh©n viªn qu¶n lý. Nãi gänh¬n, qu¶n lý tæ chøc gåm hai bé phËn chÝnh: qu¶n lý tæ chøc - bé m¸y vµ qu¶n lý nh©nsù.
Víi néi hµm phong phó nh vËy, c¸c néi dung cô thÓ cña chøc n¨ng tæ chøc cãmÆt ë c¸c chøc n¨ng qu¶n lý kh¸c. Riªng vÒ tæ chøc qu¶n lý, do tÇm quan träng ®Æc biÖtcña nã, cÇn cã hai bµi gi¶ng chuyªn s©u, mét bµi vÒ tæ chøc - qu¶n lý vµ mét bµi vÒ qu¶n
lý nh©n sù. Trong bµi gi¶ng nµy chØ ®Ò cËp nh÷ng néi dung chung nhÊt.
3.2- Néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng qu¶n lý tæ chøc trong doanh nghiÖp gåm:
a- X¸c ®Þnh chøc n¨ng cô thÓ cÇn thùc hiÖn: xuÊt ph¸t tõ môc tiªu cña doanh
nghiÖp, x¸c ®Þnh c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng cÇn qu¶n lý: kÕ ho¹ch, tµi chÝnh, vËt t,
marketing, c«ng nghÖ, tæ chøc, nh©n sù…
b- Lùa chän c¬ cÊu bé m¸y qu¶n lý tèi u: c¬ cÊu ®ã ph¶i hîp lý (gåm s¬ cÊp, sè
kh©u cÇn thiÕt) vµ cã tÝnh hÖ thèng (liªn kÕt víi nhau theo quan hÖ däc vµ ngang)t¹o thµnh mét tæng thÓ ho¹t ®éng nhÞp nhµng, g¾n bã, cã hiÖu lùc; cho phÐp södông tèt c¸c nguån lùc phôc vô kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. C¬ cÊu tæ chøc qu¶nlý bao gåm c¬ cÊu chÝnh thøc (bé khung “cøng”) vµ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc
(h×nh thøc tæ chøc “mÒm”).
c- Ph©n chia quyÒn lùc: tõ chøc n¨ng ph¶i thùc hiÖn, x¸c ®Þnh râ quyÒn h¹n cÇn cã
(võa ®ñ), tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch, chÕ ®é lµm viÖc, lÒ lèi lµm viÖc (thÓ hiÖn c¸cmèi quan hÖ tæ chøc).
d- Bè trÝ nguån nh©n lùc: tuyÓn mé, tuyÓn chän, ph©n c«ng (®Þnh chøc danh), huÊn
luyÖn - ®µo t¹o, ®¸nh gi¸, ®·i ngé, gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng.
Qu¸ tr×nh qu¶n lý tæ chøc ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:
- Phôc vô ®óng vµ cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng mµ môc tiªu ®ßi hái, bao gåm c¸cho¹t ®éng n¶y sinh trong qu¸ tr×nh qu¶n lý. Kh«ng cã c¸c tæ chøc thõa, trïng lÆphoÆc thiÕu.
- Gióp cho viÖc qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu lùc, kiÓm so¸t ®îc mäi ho¹t ®éng víic¸c kªnh th«ng tin nhiÒu chiÒu ®¸ng tin cËy.
- T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c bé phËn vµ mäi thµnh viªn trong tæ chøc n¾m ch¾c nhiÖmvô ph¶i hoµn thµnh, ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o víi tr¸ch nhiÖm cao.
43
- C¬ b¶n æn ®Þnh (Ýt x¸o trén) song cã ®é uyÓn chuyÓn nhÊt ®Þnh ®Ó dÔ dµng thÝchnghi víi ®iÒu kiÖn míi khi m«i trêng biÕn ®æi.
- §Æc biÖt chó träng x¸c lËp vµ xö lý tèt c¸c mèi quan hÖ gi÷a tæ chøc víi conngêi, gi÷a c¸c ®¬n vÞ tæ chøc, gi÷a c¸c con ngêi trong tËp thÓ lao ®éng.
3.3- Khi thiÕt lËp vµ vËn hµnh tæ chøc, ph¶i dùa trªn c¬ së khoa häc vµ vËn dông
linh ho¹t nh mét nghÖ thuËt (®Æc biÖt lµ nghÖ thuËt dïng ngêi). CÇn tu©n thñ c¸cnguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc bao gåm:
a- Tr×nh tù logic cña tæ chøc lµ: tõ môc tiªu mµ ®Þnh ra chøc n¨ng nhiÖm vô; tõchøc n¨ng nhiÖm vô mµ thiÕt lËp bé m¸y phï hîp; vµ tõ bé m¸y mµ bè trÝ södông con ngêi ®¸p øng yªu cÇu.
b- Néi dung chøc n¨ng cÇn ®îc ph©n chia thµnh c¸c phÇn viÖc râ rµng vµ ph©n
c«ng hîp lý víi tr¸ch nhiÖm rµnh m¹ch. Sù ph©n c«ng bao gåm theo chiÒu ngang(chuyªn m«n ho¸) vµ theo chiÒu däc (ph©n cÊp theo nguyªn t¾c bËc thang).
c- NhiÖm vô, tr¸ch nhiÖm ph¶i t¬ng xøng víi quyÒn h¹n. X¸c ®Þnh râ c¸c lo¹itr¸ch nhiÖm: tr¸ch nhiÖm tËp thÓ, tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n, tr¸ch nhiÖm liªn ®íi vµ
tr¸ch nhiÖm cuèi cïng (theo kÕt qu¶ cuèi cïng mµ môc tiªu chung ®· ®Ò ra).QuyÒn h¹n ph¶i võa ®ñ.
d- X¸c lËp vµ xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ chøc n¨ng (®óng tuyÕn, æn ®Þnhthêng xuyªn hay t¹m thêi, ranh giíi tr¸ch nhiÖm, chÕ ®é vµ lÒ lèi lµm viÖc).
e- B¶o ®¶m cung cÊp th«ng tin qua l¹i ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi, trung thùc vµ tin cËy. HÖthèng th«ng tin ph¶i cã nhiÒu chiÒu vµ lu«n th«ng suèt, nhanh nh¹y, chÝnh x¸c.
f- Cã sù kiÓm tra kÞp thêi ë mäi kh©u ®Ó kiÓm chøng viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô; qua®ã xö lý c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh, thóc ®Èy tiÕn ®é vµ ®óc kÕt kinh nghiÖm.
g- T¹o sù hîp t¸c g¾n bã gi÷a c¸c kh©u, c¸c cÊp, c¸c thµnh viªn trong tæ chøc,híng vµo môc tiªu chung (thùc hiÖn qua hai lo¹i quan hÖ tæ chøc: chÝnh thøc vµkh«ng chÝnh thøc).
h- TuyÓn chän chÆt chÏ vµ bè trÝ sö dông ®óng c¸n bé, nh©n viªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho
mäi ngêi ph¸t huy cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, kh¶ n¨ng së trêng, tÝnh n¨ng®éng s¸ng t¹o; kh«ng ngõng ph¸t triÓn vÒ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc. Cã tÇm nh×n xatrong viÖc chuÈn bÞ nguån nh©n lùc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Çy ®ñ ®èi víi ngêilao ®éng, t¹o ®éng lùc thóc ®Èy lµm viÖc tèt.
Nguyªn t¾c cao nhÊt trong tæ chøc doanh nghiÖp lµ: tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm(trong khu«n khæ thÓ chÕ), cã hiÖu lùc qu¶n lý cao ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt.
44
3.4- Khi thiÕt kÕ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý ph¶i xem xÐt c¸c yÕu tè ¶nh hëng trùc
tiÕp vµ gi¸n tiÕp ®Õn sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn c¬ cÊu, chñ yÕu lµ:
- Môc tiªu vµ chiÕn lîc cña doanh nghiÖp (tæ chøc ph¶i ®¸p øng).
- Quy m« vµ møc ®é phøc t¹p cña tæ chøc (liªn quan ®Õn c¸c mèi quan hÖ réng hay
hÑp, møc ®é chuyªn m«n ho¸).
- Kü thuËt, c«ng nghÖ mµ doanh nghiÖp øng dông (kÓ c¶ c«ng nghÖ qu¶n lý).
- M«i trêng víi møc ®é diÔn biÕn (m«i trêng kinh doanh æn ®Þnh th× c¬ cÊu tæ chøcæn ®Þnh; m«i trêng cã nhiÒu biÕn ®éng th× c¬ cÊu tæ chøc ph¶i cã tÝnh mÒm dÎo.
- TriÕt lý, t tëng qu¶n lý cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp (xu híng qu¶n lý tËp trung
hoÆc xu híng qu¶n lý d©n chñ).
- Tr×nh ®é n¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý (tr×nh ®é cao th× a m« h×nh qu¶n lý më,cã ph©n cÊp m¹nh).
- §Þa bµn ho¹t ®éng (ph¹m vi ®Þa bµn thay ®æi th× ®ßi hái c¬ cÊu tæ chøc ph¶i thay®æi phï hîp, bè trÝ l¹i lao ®éng).
Cã nhiÒu lo¹i h×nh c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý, tiÓu biÓu lµ:
a- C¬ cÊu trùc tuyÕn
Ngêi qu¶n lýchung
Ngêi ®iÒuhµnh tuyÕn 1
Tæ chøcthµnh viªn
§¬nvÞ1
§¬nvÞ2
§¬nvÞ3
Ngêi ®iÒu hµnhtuyÕn 2
§¬n vÞ trùc tiÕps¶n xuÊt - dÞch vô … … …
S¬ ®å 3C¬ cÊu trùc tuyÕn
45
§Æc ®iÓm cña c¬ cÊu trùc tuyÕn lµ:
- Mçi cÊp qu¶n lý bªn díi chØ cã mét thñ trëng cÊp trªn trùc tiÕp.
- Mèi quan hÖ chØ ®¹o theo chiÒu däc (cßn quan hÖ ngang lµ quan hÖ phèi hîp -
cïng phôc tïng).
- Thñ trëng mçi cÊp tù m×nh ®iÒu hµnh, kh«ng cã c¸c c¬ quan chøc n¨ng gióp
viÖc (cã thÓ cã trî lý).
- Th«ng tin qu¶n lý chØ truyÒn dÉn theo chiÒu däc trªn - díi, trùc tiÕp qua tõng
cÊp (kh«ng vît cÊp).
Lo¹i h×nh c¬ cÊu nµy cã u ®iÓm lµ tu©n thñ chÕ ®é thñ trëng, t¹o ra sù thèng
nhÊt tËp trung trong ®iÒu hµnh; chÕ ®é tr¸ch nhiÖm râ rµng; th«ng tin nhanh nh¹y; tû lÖ
gi¸n tiÕp thÊp. Chñ yÕu ®îc ¸p dông ë doanh nghiÖp cã quy m« nhá, s¶n phÈm ®¬n
gi¶n, tÝnh chÊt s¶n xuÊt liªn tôc; hoÆc ¸p dông ë cÊp thÊp.
C¬ cÊu nµy ®ßi hái ngêi qu¶n lý cã tr×nh ®é toµn diÖn, tÝnh quyÕt ®o¸n cao. CÇn
chuyÓn giao mét phÇn quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cho cÊp díi chñ ®éng s¸ng t¹o. Víi tÝnh
chÊt kinh doanh phøc t¹p h¬n, cÇn cã mét sè phã gi¸m ®èc vµ trî lý tõng mÆt.
b- C¬ cÊu chøc n¨ng:
Nguyªn lý cña c¬ cÊu nµy lµ mçi cÊp díi ®ång thêi chÞu sù chØ ®¹o vÒ tõng mÆt
qu¶n lý cña nhiÒu cÊp trªn trùc tiÕp (nh c¸c phßng, ban chøc n¨ng) song l¹i lµ nh÷ng c¬
quan chØ ®¹o kh«ng toµn diÖn.
Víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh t¬ng ®èi phøc t¹p (doanh nghiÖp võa), c¬ cÊu
nµy cã hiÖu qu¶ h¬n c¬ cÊu trùc tuyÕn. Ngêi thñ trëng ë mçi cÊp ®îc sù gióp søc bëi
c¸c phô t¸ lµ chuyªn gia giái tõng mÆt qu¶n lý, kh«ng ph¶i tù m×nh qu¸n xuyÕn s©u, chØ
bao qu¸t chung. Tuy nhiªn, cã nhîc ®iÓm lµ quyÒn lùc bÞ ph©n t¸n, chÕ ®é thñ trëng
thiÕu triÖt ®Ó, sù phèi hîp c¸c mÆt qu¶n lý víi nhau cã khã kh¨n (nhÊt lµ khi cã nhiÒu
®Çu mèi), gi¸m ®èc dÔ quan liªu, cã thÓ dÉn ®Õn xu híng côc bé, b¶n vÞ. Do ®ã, thêng
Ýt sö dông thuÇn tuý kiÓu c¬ cÊu nµy.
46
c- C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn vµ chøc n¨ng:
Ngêi qu¶n lý ë mçi cÊp (gi÷a hä cã quan hÖ chØ ®¹o trùc tuyÕn) ®îc sù gióp viÖc
cña c¸c phßng, ban chøc n¨ng vÒ tõng lÜnh vùc qu¶n lý ®Ó chuÈn bÞ ra quyÕt ®Þnh, híng dÉn
vµ kiÓm tra viÖc thùc hiÖn quyÕt ®Þnh. C¸c phßng, ban kh«ng cã quyÒn ra lÖnh trùc tiÕp cho
cÊp díi. C¬ cÊu nµy t¹o mét khung hµnh chÝnh v÷ng ch¾c ®Ó qu¶n lý - ®iÒu hµnh cã hiÖu
lùc vµ cã hiÖu qu¶, do thñ trëng ®îc chuÈn bÞ kü cho c¸c quyÕt ®Þnh, cÊp díi ®îc híng
dÉn cô thÓ song quyÒn lùc vÉn tËp trung. Nhîc ®iÓm lµ thñ trëng ph¶i dµnh thêi gian lµm
viÖc víi nhiÒu ®Çu mèi vµ ph¶i gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a bé phËn trùc tuyÕn vµ bé phËn
chøc n¨ng; bé m¸y cång kÒnh, c¸ch bøc.
Ngêi qu¶n lý chung
Ngêi qu¶n lý chøcn¨ng A
Ngêi qu¶n lýchøc n¨ng B
§¬nvÞ1
§¬nvÞ2
§¬nvÞ3
Ngêi qu¶n lýchøc n¨ng C
... … …
S¬ ®å 4C¬ cÊu chøc n¨ng
… … …
Ngêi qu¶n lý chung
§¬n vÞ1
§¬n vÞ2
§¬n vÞ3
……. ……. …….
S¬ ®å 5C¬ cÊu kÕt hîp trùc tuyÕn - chøc n¨ng
Ngêi ®iÒuhµnh tuyÕn 1
Phßng chøcn¨ng A
Phßng chøcn¨ng C
Ngêi ®iÒuhµnh tuyÕn 2
Phßng chøcn¨ng B
47
T¬ng tù c¬ cÊu nµy lµ kiÓu c¬ cÊu trùc tuyÕn - tham mu, thùc chÊt lµ c¬ cÊutrùc tuyÕn më réng. Ngêi thñ trëng ë mçi cÊp vÉn chØ ®¹o theo tuyÕn, song ®îc métnhãm chuyªn gia tham mu vÒ tõng lÜnh vùc thay cho c¸c phßng, ban chøc n¨ng trongc¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng. Tham mu lµ cè vÊn, t vÊn (vÒ th«ng tin ®Ó ®¸nh gi¸ t×nhh×nh vµ vÒ c¸c ph¬ng ¸n xö lý), kh«ng híng dÉn vµ kiÓm tra cÊp díi. ¦u ®iÓm lµ®¶m b¶o chÕ ®é thñ trëng song vÉn sö dông ®îc trÝ tuÖ cña chuyªn gia ®Ó cã quyÕt®Þnh ®óng ®¾n. C¬ cÊu nµy kh«ng thÝch hîp cho c¸c c«ng ty lín (®ßi hái ph©n c«ngchuyªn m«n ho¸ cao trong lao ®éng qu¶n lý). S¬ víi c¬ cÊu trùc tuyÕn - chøc n¨ng, c¬cÊu nµy cã bé m¸y tinh gän h¬n.
d- C¬ cÊu theo s¶n phÈm, kh¸ch hµng, thÞ trêng:
Thêng ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c tæ hîp c«ng ty cã s¶n phÈm ®a d¹ng vµ thÞtrêng réng trªn nhiÒu ®Þa bµn kh¸c nhau; nh»m thÝch øng víi c¸c c¬ héi vµ nguy c¬c¹nh tranh ë tÇm réng lín.
¦u ®iÓm lµ: thÝch øng linh ho¹t víi thÞ trêng (ë xa trung t©m qu¶n lý); t¹o sùliªn kÕt theo chiÒu s©u (qua chuyªn m«n ho¸ trong hÖ thèng qu¶n lý); tËp trung vµonh÷ng s¶n phÈm, dÞch vô, kh¸ch hµng, thÞ trêng ®Æc biÖt; t¹o sù c¹nh tranh gi÷a c¸c®¬n vÞ thµnh viªn cña tæ hîp c«ng ty.
Nhîc ®iÓm lµ: cã xu híng qu¸ mÒm dÎo trong qu¸ tr×nh qu¶n lý; cã thÓ trïnglÆp gi÷a c¸c chi nh¸nh trong khi gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò t¬ng tù; cã thÓ x¶y ra tranh chÊptrong viÖc chia sÎ c¸c nguån lùc trong c¸c dù ¸n chung (khi cÇn u tiªn ®Ó ®èi phã víith¸ch thøc chung); kh«ng t¹o ®îc c¬ së chung cho viÖc ®µo t¹o nh©n lùc cã tr×nh ®écao…
Tæng gi¸m ®èc
Phã TG§nghiªn cøuph¸t triÓn
Phã TG§marketing
Phã TG§ s¶nxuÊt
Phã TG§ tµichÝnh
Gi¸m ®èc nhãm s¶nphÈm A
Gi¸m ®èc nhãm s¶nphÈm B
Gi¸m ®èc nhãm s¶nphÈm C
S¬ ®å 6C¬ cÊu tæ chøc theo s¶n phÈm
48
®- C¬ cÊu theo ma trËn (theo bµn cê):
Ngoµi c¸c cÊp theo trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng, ngêi qu¶n lý
cao nhÊt cßn ®îc sù trî gióp cña nh÷ng ngêi qu¶n lý ®Ò ¸n (hay s¶n phÈm). Ngêi
qu¶n lý doanh nghiÖp ph©n bè c¸c nguån lùc cho c¸c ®Ò ¸n, c¸c ch¬ng tr×nh theo chiÕn
lîc chung vµ c¸c môc tiªu kh¸c nhau cña doanh nghiÖp. Mçi bé phËn trong c¸c cÊp
trùc tuyÕn vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®îc g¾n kÕt víi viÖc thùc hiÖn mét ®Ò ¸n (mét s¶n
phÈm) trªn mét ®Þa bµn nhÊt ®Þnh. Sau khi hoµn thµnh, c¸c bé phËn ®ã l¹i trë vÒ vai trß,
chøc n¨ng cò.
Tæng gi¸m ®èc
Phã TG§nguån
nh©n lùc
Phã TG§marketing
Phã TG§ s¶nxuÊt
Phã TG§ tµichÝnh
Gi¸m ®ècB¾c Mü
Gi¸m ®ècViÔn §«ng
Gi̧ m ®èc Ch©u Phi vµTrung §«ng
S¬ ®å 7C¬ cÊu tæ chøc theo thÞ trêng
Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp
Ngêi®iÒu hµnh
Ngêi®iÒu hµnh
C¬ quanchøc n¨ng A
C¬ quanchøc n¨ng B
Qu¶nlý ®Ò¸n 1
Qu¶nlý ®Ò¸n 1
Môctiªu 1
Môctiªu 2
S¬ ®å 8C¬ cÊu theo ma trËn
49
¦u ®iÓm lµ: cã tÝnh n¨ng ®éng, dÔ dµng bè trÝ l¹i nh©n lùc tõ ®Ò ¸n nµy sang ®Ò ¸n kh¸c,
sö dông ngêi cã hiÖu qu¶ h¬n; h×nh thµnh vµ gi¶i thÓ c¬ cÊu nhanh; cho phÐp thùc hiÖn
cïng mét lóc nhiÒu dù ¸n, nhiÒu lo¹i s¶n phÈm vµ dÞch vô.
Nhîc ®iÓm lµ: dÔ x¶y ra tranh chÊp, víng m¾c gi÷a c¸c ngêi phô tr¸ch víi
nh©n viªn thõa hµnh, ®ßi hái cã nh÷ng quy ®Þnh trong ®iÒu lÖ, thÓ thøc, quy t¾c thËt râ
rµng, chÆt chÏ.
C¬ cÊu nµy thêng ®îc ¸p dông trong c¸c c«ng ty lín, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c
trêng ®¹i häc.
e- C¬ cÊu hçn hîp:
Phèi hîp ®a d¹ng c¸c kiÓu c¬ cÊu kÓ trªn; ¸p dông khi quy m«, tÝnh ®a ngµnh, ®a
h×nh thøc së h÷u cña doanh nghiÖp t¨ng cao. Nã cã thÓ tËp hîp c¸c c«ng ty theo chiÒu
däc hoÆc chiÒu ngang; tõng ®¬n vÞ thµnh viªn hoµn toµn ®éc lËp nhng gãp chung c¸c
nguån lùc ®Ó thùc hiÖn môc tiªu lín.
Nhîc ®iÓm lµ: khi quy m« hîp nhÊt cµng lín th× c¸c nguån lùc cµng bÞ dµn
máng, dÉn ®Õn t¨ng chi phÝ qu¶n lý. Nã ®ßi hái nhµ qu¶n lý cao nhÊt ph¶i cã tr×nh ®é
chuyªn m«n vÒ nhiÒu lÜnh vùc ®Ó ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc ®óng (cã thÓ h¹n chÕ nhîc
®iÓm nµy b»ng c¸ch ph©n quyÒn m¹nh h¬n cho cÊp díi).
Héi ®ång qu¶n trÞ
Tæng Gi¸m ®èc
Ban KiÓm so¸t
Phã TG§tµi chÝnh
Phã TG§s¶n xuÊt
Phã TG§xuÊt nhËp khÈu
Phã TG§tæ chøc, hµnh chÝnh
G§ Ctyliªn doanh
G§ Ctys¶n xuÊt
G§ Ctyth¬ng m¹i
G§ CtydÞch vô
G§ ng©nhµng TMCP
G§ Cty kinhdoanh nhµ
S¬ ®å 9C¬ cÊu tæ chøc hçn hîp
Ban tham mu Tæng c«ng ty
50
3.5- Sù ph©n chia quyÒn lùc
a- Lùa chän ®îc c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý phï hîp lµ c¨n cø quan träng cho viÖc
ph©n chia quyÒn lùc trong qu¶n lý doanh nghiÖp. QuyÒn lùc lµ c«ng cô quyÕt ®Þnh ®Ó
thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý. Ph©n chia quyÒn lùc kh«ng ®óng ®¾n sÏ lµm yÕu hiÖu
lùc qu¶n lý, thËm chÝ g©y rèi lo¹n trong tæ chøc.
QuyÒn lùc trong mét tæ chøc lµ møc ®é ®éc lËp trong ho¹t ®éng qu¶n lý dµnh
cho mçi chøc vô ®Ó cã thÓ ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ b¶o ®¶m hiÖu lùc cña quyÕt ®Þnh.
Mçi cÊp qu¶n lý ®Òu ®îc giao mét phÇn quyÒn lùc gäi lµ quyÒn h¹n (quyÒn lùc cã giíi
h¹n) t¬ng xøng víi chøc n¨ng, nhiÖm vô ®Ó ®¶m b¶o hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm.
PhÇn quyÒn lùc ®îc ph©n chia ph¶i ®¶m b¶o võa ®ñ cho ngêi sö dông. NÕu
thiÕu, sÏ kh«ng hoµn thµnh ®îc nhiÖm vô vµ do ®ã kh«ng thÓ quy tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ
vÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn, hiÖu lùc qu¶n lý bÞ h¹n chÕ, thËm chÝ mÊt hiÖu lùc. NÕu giao qu¸
nhiÒu quyÒn lùc sÏ t¹o c¬ héi cho sù ®éc ®o¸n, chuyªn quyÒn; lÊn vµo quyÒn h¹n cña
ngêi kh¸c vµ lµm thui chét tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña cÊp díi.
Sù ph©n chia quyÒn lùc thêng ®îc thùc hiÖn theo hai híng: tËp trung quyÒn
lùc vµ ph©n quyÒn. TËp trung quyÒn lùc lµ c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn n¾m toµn bé quyÒn
lùc (hoÆc c¸c quyÒn quan träng) ®Ó cÊp díi thõa hµnh mét c¸ch hoµn toµn thô ®éng.
¦u thÕ cña tËp trung quyÒn lùc lµ t¹o ®îc sù thèng nhÊt ý chÝ vµ hµnh ®éng b»ng mét
kû c¬ng cøng r¾n; qu¸ tr×nh thùc hiÖn cã thÓ diÔn ra nhanh gän. Tuy nhiªn, nã ®ßi hái
n¨ng lùc qu¶n lý võa bao qu¸t võa s©u cña cÊp trªn, rÊt dÔ ph¹m sai lÇm khi c«ng viÖc
phøc t¹p vµ kh«ng khai th¸c ®îc trÝ tuÖ, tÝnh s¸ng t¹o, sù høng thó cña cÊp díi.
Ph©n quyÒn lµ xu híng ph©n t¸n c¸c quyÒn ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý, lµ c¬ së cho
viÖc x¸c ®Þnh vµ giao quyÒn h¹n cho mçi cÊp. Thêng kh«ng thÓ cã sù ph©n quyÒn tuyÖt
®èi, mµ ph¶i cã møc ®é tèi u. Ph©n quyÒn lµ viÖc t¹o cho mçi ngêi cã quyÒn hµnh
nhÊt ®Þnh ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm ®îc giao.
Møc ®é ph©n quyÒn phô thuéc vµo c¸c ®iÒu kiÖn sau:
- Quy m« cña tæ chøc cµng lín th× møc ®é ph©n quyÒn cµng cÇn t¨ng ®Ó cÊp trªn
chØ n¾m nh÷ng vÊn ®Ò lín quan träng nhÊt, kh«ng thÓ trùc tiÕp xö lý c¸c viÖc cô
thÓ. Ph©n quyÒn m¹nh cho cÊp díi sÏ gióp cho viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh nhanh
nh¹y h¬n, s¸t thùc tÕ h¬n vµ chØ ®¹o thùc hiÖn cã hiÖu lùc h¬n.
- TÇm quan träng cña nhiÖm vô vµ quyÕt ®Þnh qu¶n lý cµng xuèng cÊp díi cµng
gi¶m, do ®ã cÇn giao quyÒn quyÕt ®Þnh cho cÊp díi; ngîc l¹i cÊp trªn cÇn n¾m
quyÒn quyÕt ®Þnh c¸c nhiÖm vô quan träng h¬n, phøc t¹p h¬n, cã tÇm xa h¬n.
51
N¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý cÊp díi cµng cao th× cµng cã ®iÒu kiÖn ph©n
quyÒn m¹nh h¬n víi ®é tin cËy cao h¬n.
ViÖc giao phã quyÒn h¹n cã thÓ thùc hiÖn b»ng v¨n b¶n (uû quyÒn chÝnh thøc),
hay truyÒn miÖng trùc tiÕp (uû quyÒn mÆc nhiªn) theo cÊp bËc ®Ó xö lý c¸c t×nh huèng
liªn quan ®Õn chøc n¨ng nhiÖm vô. Khi giao quyÒn ph¶i tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau:
a- Giao quyÒn theo môc tiªu: trang bÞ cho ngêi thùc hiÖn mét c«ng cô quyÒn lùc
®ñ ®Ó hä cã thÓ chñ ®éng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt nh»m ®¹t ®îc môc
tiªu (kÕt qu¶ cuèi cïng).
b- Giao quyÒn theo chøc n¨ng: c¸c quyÒn lùc ®îc giao ph¶i øng víi chøc n¨ng
mµ tõng cÊp cÇn thùc hiÖn. Giao quyÒn ngoµi chøc n¨ng sÏ g©y ra sù lÉn lén,
“lÊn s©n” cña bé phËn kh¸c.
c- Ph©n quyÒn theo cÊp bËc (nguyªn t¾c bËc thang): mçi cÊp qu¶n lý cÇn cã quyÒn
h¹n víi møc ®é kh¸c nhau øng víi tÇm tr¸ch nhiÖm, liªn quan ®Õn chuçi c¸c
quan hÖ theo trùc tuyÕn cã thø bËc trong hÖ thèng qu¶n lý.
d- §¶m b¶o sù thèng nhÊt trong mÖnh lÖnh: c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp díi (theo
quyÒn h¹n ®îc giao) chØ lµ cô thÓ ho¸ c¸c quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn ®èi víi mçi
nhiÖm vô, hoÆc nÕu lµ s¸ng kiÕn riªng th× còng ®Ó nh»m phôc vô viÖc thùc hiÖn
quyÕt ®Þnh cña cÊp trªn; kh«ng ®îc tr¸i ngîc.
e- Giao quyÒn ph¶i t¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm: kh«ng uû quyÒn cho cÊp díi
qu¸ møc ®Ó trèn tr¸nh tr¸ch nhiÖm; mÆt kh¸c cÊp díi khi ®îc giao quyÒn ph¶i
sö dông ®óng quyÒn ®ã ®Ó hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶
c«ng viÖc. QuyÒn h¹n ph¶i t¬ng xøng víi tr¸ch nhiÖm.
3.6- Qu¶n lý nh©n sù lµ mét bé phËn rÊt quan träng trong chøc n¨ng qu¶n lý tæ
chøc. §ã lµ toµn bé c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn con ngêi trong mét tæ chøc. Tõ kho¶ng
10 n¨m gÇn ®©y, ngêi ta sö dông kh¸i niÖm “qu¶n lý tµi nguyªn nh©n lùc” (Human
resource management) víi ý nghÜa mang tÇm chiÕn lîc, coi nh©n lùc lµ mét lo¹i tµi
nguyªn quý gi¸ cÇn khai th¸c vµ ph¸t triÓn. Tµi nguyªn nh©n lùc bao gåm mäi c¸ nh©n
tham gia ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ë c¸c vÞ trÝ lµm viÖc kh¸c nhau: qu¶n lý - ®iÒu
hµnh, chuyªn gia, nh©n viªn t¸c nghiÖp, lao ®éng s¶n xuÊt - dÞch vô.
a- Qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c viÖc: x¸c ®Þnh cung - cÇu, tuyÓn mé vµ tuyÓn chän,
bè trÝ sö dông, ®µo t¹o vµ ph¸t triÓn, ®·i ngé vµ xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng. Môc
tiªu cña qu¶n lý nh©n sù lµ cung cÊp cho c¸c kh©u ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp mét lùc
lîng lao ®éng (trÝ ãc vµ ch©n tay) víi chÊt lîng tèt ®Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ c¸c nhiÖm
52
vô. Nã ph¶i t¹o ®îc hÖ thèng hîp t¸c lµm viÖc qua ph©n c«ng hîp lý, ph¸t huy tèi ®a
n¨ng lùc cña mçi ngêi nh»m ®¶m b¶o hoµn thµnh tèt c¸c môc tiªu tríc m¾t còng nh
l©u dµi cña doanh nghiÖp.
Qu¶n lý nh©n sù lµ tr¸ch nhiÖm cña mäi cÊp qu¶n lý, tríc hÕt lµ thñ trëng. Tuy nhiªn,
víi néi dung phong phó vµ phøc t¹p cña nã, ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp kh«ng thÓ tù
m×nh gi¶i quyÕt mäi c«ng viÖc. Cã hai ph¬ng diÖn qu¶n lý nh©n sù:
- Ph¬ng diÖn thùc tÕ trùc tiÕp g¾n víi viÖc ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng trong ®¬n
vÞ, ph¶i do thñ trëng c¸c cÊp n¾m bao qu¸t ®Ó xö lý kÞp thêi, ®ång thêi cã c¸c
dù tÝnh ë tÇm chiÕn lîc cho t¬ng lai l©u dµi cña doanh nghiÖp.
- Ph¬ng diÖn thÓ chÕ, vËn dông luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é chung cña
Nhµ níc liªn quan ®Õn con ngêi còng nh c¸c quy ®Þnh hîp thøc cña riªng
doanh nghiÖp (®iÒu lÖ, quy chÕ, tiªu chuÈn, ®Þnh møc…). §ã lµ nhiÖm vô cña c¬
quan chøc n¨ng vÒ qu¶n lý nh©n sù, gåm c¸c viÖc: chuÈn bÞ ho¹ch ®Þnh (chiÕn
lîc, kÕ ho¹ch), cung cÊp th«ng tin, chuÈn bÞ c¸c quyÕt ®Þnh vÒ nh©n sù, híng
dÉn c¸c cÊp thùc hiÖn, lµm c¸c dÞch vô vÒ nh©n sù (tuyÓn dông, ®µo t¹o, tr¶
l¬ng, phóc lîi, hîp ®ång,…) xö lý cô thÓ c¸c vÊn ®Ò hµng ngµy vÒ nh©n sù vµ
kiÓm tra, ®¸nh gi¸.
C¸c doanh nghiÖp cÇn cã Phßng (hoÆc Ban) qu¶n lý nh©n sù hoÆc cã thÓ lµ
Phßng (Ban) tæ chøc - nh©n sù nÕu quy m« nhá.
b- Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i kh«ng chØ gi¶i quyÕt c¸c c«ng viÖc
th«ng thêng vÒ nh©n sù, mµ cÇn quan t©m ®Õn xu híng míi vµ nh÷ng th¸ch thøc
®ang ®îc ®Æt ra ®Ó cã tÇm nh×n chiÕn lîc; tõ ®ã chñ ®éng chuÈn bÞ. Cã nh÷ng vÊn ®Ò
cha thùc sù lµ th¸ch thøc tríc m¾t ë ViÖt Nam, song trong mét t¬ng lai kh«ng xa sÏ
trë thµnh vÊn ®Ò nan gi¶i. §ã lµ:
- Víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ vµ v¨n ho¸ - x· héi, ho¹t ®éng kinh
doanh ngµy cµng ®ßi hái cao ®èi víi ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, chuyªn gia vµ c«ng
nh©n vÒ tr×nh ®é, kü n¨ng vµ phong c¸ch. Lùc lîng lao ®éng kh«ng ®îc ®µo
t¹o ®Çy ®ñ sÏ bÞ ®µo th¶i, khã t×m ®îc viÖc lµm. Lao ®éng gi¶n ®¬n víi gi¸ rÎ
còng kh«ng cßn hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t nh tríc ®©y n÷a. Sù c¹nh tranh vÒ lao
®éng lµnh nghÒ ®ang diÔn ra, ®ßi hái cã sù ®Çu t thÝch ®¸ng vµo viÖc chuÈn bÞ
nguån nh©n lùc cã kh¶ n¨ng lµm chñ c«ng nghÖ cao vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý
hiÖn ®¹i.
Cïng víi sù n©ng cao møc sèng vµ lèi sèng trong x· héi, nhu cÇu cña ngêi lao
®éng còng ngµy cµng cao. Ngêi lao ®éng kh«ng chØ lo nhu cÇu vËt chÊt ®ñ sèng (®Ó
53
duy tr× vµ t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng), mµ cßn cã nh÷ng nhu cÇu vÒ tinh thÇn trong tæng
thÓ “phong c¸ch sèng cã môc ®Ých” víi sù tù kh¼ng ®Þnh m×nh; cã niÒm vui vµ høng thó
trong lao ®éng vµ sinh ho¹t. ë ViÖt Nam, víi ®Þnh híng XHCN cßn ph¶i t¹o cho ngêi
lao ®éng vÞ trÝ thùc sù lµm chñ ®Êt níc, ph¸t triÓn toµn diÖn con ngêi trong mét ®Êt
níc giµu m¹nh, mét x· héi d©n chñ, c«ng b»ng vµ v¨n minh.
- Sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ s¶n xuÊt dÉn tíi qu¸ tr×nh tù ®éng ho¸, robot ho¸ sÏ lµm
cho c«ng nh©n nhµm ch¸n víi c«ng viÖc ®¬n ®iÖu; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng
gi¶m (t¬ng ®èi) vµ h¹n chÕ tÝnh s¸ng t¹o, thËm chÝ n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn
trong qu¶n lý. §iÒu nµy chi phèi híng ®µo t¹o c«ng nh©n tõ chuyªn s©u vµ nÆng
vÒ c¬ b¾p cïng sù khÐo tay sang lao ®éng tæng hîp cã trÝ tuÖ.
- Sù c¨ng th¼ng trong lao ®éng lµ mét héi chøng cña nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, trë
thµnh mét lo¹i bÖnh nghÒ nghiÖp nguy hiÓm; khiÕn n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m sót,
tuæi thä rót ng¾n, dÔ g©y tai n¹n, lµm cho bÇu kh«ng khÝ lao ®éng nÆng nÒ. §iÒu
nµy ®Æc biÖt ®¸ng lo ng¹i víi thÓ lùc h¹n chÕ vµ thãi quen lµm viÖc “tho¶i m¸i”
cña ngêi ViÖt Nam do nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng ®Ó l¹i. Trong qu¶n lý, cÇn chó ý
c¸c gi¶i ph¸p tõ viÖc lµm thªm giê, t¨ng ca kÝp, ®æi viÖc ®Õn sù ch¨m sãc søc
khoÎ, ph¬ng tiÖn an toµn, gi¸o dôc phong c¸ch lao ®éng…
- ë ViÖt Nam, c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc ®ang ®øng tríc t×nh tr¹ng hiÖu qu¶thÊp, søc c¹nh tranh kÐm, thua lç kÐo dµi; dÉn ®Õn yªu cÇu ph¶i s¾p xÕp l¹i (baogåm thu hÑp s¶n xuÊt, chuyÓn híng kinh doanh, cæ phÇn ho¸, s¸p nhËp, gi¶ithÓ), khiÕn lîng lao ®éng d thõa sÏ t¨ng rÊt lín. T×nh h×nh ®ã chñ yÕu ph¶igi¶i quyÕt tõ c¸c gi¶i ph¸p vÜ m«, song tõng doanh nghiÖp còng cÇn cã biÖn ph¸pthiÕt thùc (nh t¹o viÖc lµm, ®µo t¹o l¹i, gi¶i quyÕt chÝnh s¸ch x· héi…).
c- Trong qu¶n lý nh©n sù, nhµ qu¶n lý cÇn ph¶i biÕt c¸c mong muèn, c¸c nhu cÇuchÝnh ®¸ng cña ngêi lao ®éng ®Ó cè g¾ng ®¸p øng trong kh¶ n¨ng cho phÐp.
VÒ viÖc lµm vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc, cã c¸c mong muèn:
- Mét viÖc lµm æn ®Þnh, l©u dµi.
- Mét lµm viÖc an toµn (c¶ vÒ tai n¹n vµ bÖnh nghÒ nghiÖp).
- Mét viÖc lµm ®óng kh¶ n¨ng, së trêng vµ cã híng ph¸t triÓn.
- Mét viÖc lµm võa søc, ®¶m b¶o søc khoÎ l©u dµi.
- Mét viÖc lµm g©y høng thó, kh«ng nhµm ch¸n.
- Mét chÕ ®é lµm viÖc hîp lý cho sinh ho¹t (giê giÊc, ca kÝp, ®i l¹i…).
- Nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt thÝch hîp (vÞ trÝ lµm viÖc, ph¬ng tiÖn…).
54
VÒ quyÒn lîi c¸ nh©n, cã c¸c ®ßi hái:
- Cã hÖ thèng l¬ng, tiÒn c«ng hîp lý, c«ng b»ng, t¬ng xøng cèng hiÕn.
- Cã quü phóc lîi dåi dµo, ph©n phèi c«ng b»ng.
- Cã chÕ ®é b¶o hiÓm x· héi vµ c¸c b¶o hiÓm kh¸c (®îc ®¶m b¶o).
- §îc ®èi xö ®óng møc, t«n träng phÈm gi¸ vµ vai trß ngêi chñ x· héi.
- §îc ®iÒu khiÓn bëi cÊp trªn gåm nh÷ng ngêi xøng ®¸ng (vÒ n¨ng lùc, phÈm
chÊt).
- §îc ®ãng gãp ý kiÕn, ®îc l¾ng nghe.
- §îc biÕt râ yªu cÇu vÒ c«ng viÖc ®îc giao vµ ®îc ®¸nh gi¸ ®óng.
VÒ c¬ héi ph¸t triÓn, cã c¸c mong muèn:
- C¬ héi ®îc häc hái kü n¨ng míi, ®îc ®µo t¹o n©ng cao.
- C¬ héi ®îc thö th¸ch qua c«ng viÖc khã h¬n, quan träng h¬n.
- C¬ héi ®îc khen thëng, ®Ò b¹t.
- C¬ héi ®îc n©ng cao møc sèng mäi mÆt.
d- Néi dung chøc n¨ng qu¶n lý nh©n sù gåm c¸c nhiÖm vô chÝnh:
- Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n sù.
- Ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh chøc danh nh©n sù.
- TuyÓn dông nh©n lùc (gåm tuyÓn mé, tuyÓn chän, bè trÝ sö dông, ®¸nh gi¸).
- Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc (®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi dìng n©ng cao).
- Tr¶ l¬ng, tiÒn c«ng, ph©n phèi phóc lîi vµ c¸c trî cÊp.
- Xö lý cô thÓ vÒ nh©n sù (kû luËt vµ khen thëng, cho nghØ viÖc vµ th«i viÖc,gi¸ng chøc vµ ®Ò b¹t, thuyªn chuyÓn, thùc hiÖn chÕ ®é vÒ x· héi).
- Gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng (tho¶ íc, tranh chÊp, øng xö).
Néi dung cô thÓ cña tõng nhiÖm vô nãi trªn rÊt phong phó, ®îc ®Ò cËp s©u trongbµi gi¶ng riªng vÒ qu¶n lý nh©n sù (c¸c Phßng, Ban qu¶n lý vÒ nh©n sù cÇn n¾m v÷ng ®ÓchuÈn bÞ cho gi¸m ®èc quyÕt ®Þnh vµ híng dÉn c¸c cÊp díi thùc hiÖn, hoÆc trùc tiÕpxö lý). Trong bµi gi¶ng nµy chØ lu ý mét sè ®iÓm cÇn thiÕt ®èi víi nhµ qu¶n lý.
- Ho¹ch ®Þnh vÒ tµi nguyªn nh©n lùc lµ tiÕn tr×nh ph©n tÝch, dù b¸o nhu cÇu vµchuÈn bÞ mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c viÖc vÒ nh©n sù ®Ó ®¶m b¶o cung cÊp lùc
55
lîng lao ®éng ®ñ sè lîng, chñng lo¹i, chÊt lîng; ph©n bè hîp lý cho c¸c kh©utrong doanh nghiÖp, nh»m ®¸p øng c¸c yªu cÇu cña c¸c chøc n¨ng qu¶n lý theomôc tiªu ®· ®Þnh. C¸c viÖc ®ã ®îc thÓ hiÖn trong chiÕn lîc, kÕ ho¹ch, ch¬ngtr×nh víi møc thêi h¹n kh¸c nhau. ChiÕn lîc cã tÇm nh×n xa, kÕ ho¹ch ¸p dôngcho mét vµi n¨m, ch¬ng tr×nh cho mét môc tiªu cã thêi h¹n.
- Ph©n chia c«ng viÖc lµ tiÕn tr×nh x¸c ®Þnh mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c nhiÖm vô vµ
kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng cña mét tæ chøc. Nã m« t¶ vµ ghi
nhËn môc tiªu cô thÓ cña mçi nhiÖm vô, n¬i thùc hiÖn, thêi gian ph¶i hoµn thµnh,
c¸ch lµm, c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt, c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó hoµn thµnh tr¸ch
nhiÖm ®îc giao. Tõ sù ph©n chia c«ng viÖc mµ ®Þnh ra c¸c chøc danh nh©n sù
trong tæ chøc, g¾n víi ngêi ®îc giao nhiÖm vô. Sù ph©n chia c«ng viÖc vµ ®Þnh
chøc danh lµ c¬ së ®Ó dù tÝnh nhu cÇu, tuyÓn dông, ®µo t¹o, ®¸nh gi¸ vµ ®·i ngé
con ngêi trong doanh nghiÖp.
- TuyÓn dông lao ®éng lµ qu¸ tr×nh thu hót nh©n lùc cã kh¶ n¨ng ®¸p øng c«ng
viÖc vµ sö dông ®óng. TuyÓn dông bao gåm c¸c kh©u: tuyÓn mé (hoÆc chiªu
mé), tuyÓn chän vµ bè trÝ sö dông (héi nhËp vµo m«i trêng lµm viÖc).
- Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, båi dìng n©ng cao.
§ã lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc, thêng xuyªn vµ chñ ®éng b»ng nhiÒu h×nh thøc vµ
ph¬ng ph¸p kh¸c nhau phï hîp víi môc tiªu. TiÕn tr×nh ®ã gåm 6 bíc chÝnh:
x¸c ®Þnh yªu cÇu cÇn thay ®æi (vÒ sè lîng, lo¹i vµ chÊt lîng); lùa chän ph¬ng
ph¸p thÝch hîp; h¹n chÕ c¸c hÖ qu¶ cña sù thay ®æi; triÓn khai c¸c chøc danh
míi; ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶. Trong ®ã, bíc 1 lµ quan träng nhÊt, phô thuéc tÇm nh×n
cña nhµ qu¶n lý.
- Tr¶ l¬ng vµ ®·i ngé kh¸c lµ viÖc bï ®¾p søc lao ®éng hao phÝ, t¹o ®éng lùc vËt
chÊt vµ tinh thÇn ®Ó thóc ®Èy lao ®éng tèt; trong ®ã l¬ng (hoÆc tiÒn c«ng) vµ
tiÒn thëng lµ nguån ®éng viªn c¬ b¶n, thiÕt thùc nhÊt. Ngoµi ra, c¸c nguån thu
nhËp tõ phóc lîi, b¶o hiÓm, trî cÊp x· héi, c¸c c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, c¸c ®iÒu kiÖn
lµm viÖc vµ bÇu kh«ng khÝ trong m«i trêng lµm viÖc còng hÕt søc quan träng.
Cã thÓ chia ra 2 lo¹i chÝnh: ®·i ngé vÒ tµi chÝnh (trùc tiÕp, gi¸n tiÕp) vµ ®·i ngé
phi tµi chÝnh (c«ng viÖc, m«i trêng).
§·i ngé tµi chÝnh trùc tiÕp bao gåm: l¬ng th¸ng, l¬ng c«ng nhËt (tiÒn c«ng),
tiÒn thëng vµ “hoa hång”. §·i ngé tµi chÝnh gi¸n tiÕp bao gåm c¸c chÕ ®é: b¶o hiÓm
56
(c¸c lo¹i), trî cÊp x· héi, phóc lîi, hu trÝ, an sinh x· héi, ®Òn bï vÒ m«i trêng ®éc h¹i,
phô cÊp lµm ngoµi giê vµ ngµy nghØ, èm ®au vµ thai s¶n, trî cÊp ®µo t¹o.
Xö lý vÊn ®Ò nµy ph¶i ®óng luËt ph¸p vµ c«ng b»ng (bao gåm c«ng b»ng víi
bªn ngoµi - t¬ng quan mÆt b»ng thu nhËp x· héi, vµ c«ng b»ng trong néi bé - kh«ng
thiªn vÞ). CÇn ph¶i nghiªn cøu kü c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn l¬ng vµ ®·i ngé kh¸c, tãm
t¾t qua s¬ ®å sau:
ViÖc xö lý c¸c vÊn ®Ò nh©n sù cô thÓ (diÔn ra thêng xuyªn) bao gåm c¸c viÖc: thi
hµnh kû luËt, thuyªn chuyÓn, gi¸ng chøc, ®Ò b¹t, cho nghØ viÖc hoÆc th«i viÖc, cho nghØ
hu…
Cuèi cïng lµ nhiÖm vô xö lý c¸c mèi quan hÖ vÒ lao ®éng, bao gåm viÖc th¬ng
nghÞ tËp thÓ vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp lao ®éng.
Th¬ng nghÞ tËp thÓ lµ nÒn t¶ng cña mèi t¬ng quan gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý víi
tËp thÓ ngêi lao ®éng. ë ®©y, vai trß cña C«ng ®oµn rÊt lín, víi t c¸ch lµ ®¹i diÖn lîi
Ých cña ngêi lao ®éng. KÕt qu¶ c¸c cuéc th¬ng nghÞ gi÷a c¸c cÊp qu¶n lý vµ ®¹i diÖn
C«ng ®oµn lµ mét b¶n tho¶ íc tËp thÓ (LuËt lao ®éng cã quy ®Þnh trong c¸c ®iÒu tõ 44
®Õn 54). Th¬ng nghÞ tËp thÓ ®îc tiÕn hµnh chñ ®éng tõ ®Çu hoÆc khi x¶y ra quan hÖ
c¨ng th¼ng. CÇn ®¶m b¶o ®óng tr×nh tù thñ tôc.
C«ng viÖc§¸nh gi¸ c«ng viÖc
ThÞ trêng lao ®éng- Møc l¬ng trªn thÞ trêng- Chi phÝ sinh ho¹t- C«ng ®oµn (vai trß)- X· héi (søc Ðp)- Kh¶ n¨ng nÒn kinh tÕ- LuËt ph¸p, chÝnh s¸ch
Ên ®Þnh møc ®·i ngé Ngêi lao ®éng- Møc hoµn thµnh c«ng viÖc- Th©m niªn- Kinh nghiÖm- PhÈm chÊt- TiÒm n¨ng ph¸t triÓn
L¬ngThëng§·i ngé kh¸c
M«i trêngdoanh nghiÖp
- ChÝnh s¸ch (néi bé)- C¬ cÊu tæ chøc- Kh«ng khÝ v¨n ho¸- Kh¶ n¨ng chi tr¶
S¬ ®å 10C¸c yÕu tè chÝnh ¶nh hëng ®Õn ®·i ngé
57
Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ lao ®éng ®îc thùc hiÖn khi cã khiÕu n¹i cñangêi lao ®éng hoÆc khi cã sù tranh chÊp víi doanh nghiÖp kh¸c vÒ lao ®éng. §èi t¸cgi¶i quyÕt cã thÓ chØ lµ C«ng ®oµn (gi¶i quyÕt néi bé doanh nghiÖp), còng cã khi ph¶i cãsù ph©n xö cña Së lao ®éng, cña Toµ ¸n. Víi c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c doanh nghiÖp, nÕukh«ng tháa thuËn tay ®«i ®îc th× nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo c¬ quan thanh tra lao ®énghoÆc Toµ ¸n, nÕu cÇn.
4- Chøc n¨ng ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp (®iÒu hµnh)
Theo H.Fayol, ®iÒu khiÓn vµ phèi hîp ®îc coi lµ 2 chøc n¨ng riªng biÖt; trªnthùc tÕ hai yÕu tè ®ã g¾n kÕt víi nhau nh mét chøc n¨ng duy nhÊt, gäi lµ chøc n¨ng®iÒu hµnh.
4.1- §iÒu hµnh trong qu¶n lý kinh doanh lµ qu¸ tr×nh khëi ®éng vµ duy tr×guång m¸y ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp theo kÕ ho¹ch; b»ng c¸ch t¸c ®éng lªn ®éngc¬ vµ hµnh vi cña c¸c c¸ nh©n trong doanh nghiÖp ®Ó mçi ngêi hoµn thµnh nhiÖm vôcña m×nh trong sù liªn kÕt víi nhau nh»m ®¹t tíi môc tiªu chung. Qu¸ tr×nh ®ã gièngnh viÖc cña ngêi nh¹c trëng chØ huy mét dµn nh¹c giao hëng; trong ®ã ph¶i t¹o ra®îc c¸c ©m thanh hoµ phèi ®óng nhÞp ®iÖu hµi hoµ qua nç lùc cña mçi nh¹c c«ng ®Ó thÓhiÖn ®îc chñ ®Ò vµ t tëng cña nh¹c phÈm. Nh¹c trëng lµ trung t©m ®iÒu hµnh.
Qua kh¸i niÖm trªn, cã thÓ thÊy chøc n¨ng ®iÒu hµnh võa t¸c ®éng lªn tõng c¸nh©n, võa t¸c ®éng lªn tËp thÓ ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp. Ngêi qu¶n lý ph¶it¸c ®éng thÕ nµo ®Ó gióp c¸c c¸ nh©n vµ c¸c nhãm lao ®éng ph¸t huy tèi ®a kh¶ n¨ng,phèi hîp nhÞp nhµng víi nhau theo mét kÕ ho¹ch chung, cïng nh»m ®¹t tíi môc tiªuchung.
§iÒu hµnh ®ßi hái cã hÖ thèng th«ng tin qu¶n lý tèt (nhiÒu chiÒu, nhanh nh¹y,chÝnh x¸c, ®¸ng tin cËy); qua ph©n tÝch, xö lý c¸c th«ng tin ®Ó ra c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý®óng ®¾n vµ kÞp thêi; tiÕp ®ã lµ chØ ®¹o viÖc thùc hiÖn cã hiÖu lùc cao (cã träng ®iÓm,s©u s¸t, nh¹y bÐn, døt ®iÓm) ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ víi hiÖu qu¶ cao. Trong qu¸ tr×nh chØ®¹o thùc hiÖn, ph¶i ph¸t hiÖn c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh vµ kÞp thêi xö lý t×nh huèng; gi¶iquyÕt c¸c víng m¾c c¶n trë c«ng viÖc.
C«ng viÖc ®iÒu hµnh còng ®ßi hái xö lý ®óng ®¾n c¸c mèi quan hÖ vÒ tæ chøc,®îc kh¸i qu¸t thµnh 2 lo¹i quan hÖ c¬ b¶n: quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng vµ quan hÖphèi hîp - céng t¸c.
4.2- Quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôc tïng lµ mèi quan hÖ chñ yÕu trong mét tæ chøcvíi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a cÊp trªn vµ cÊp díi, gi÷a ngêi phô tr¸ch vµ ngêi thõa hµnh.T¸c ®éng ®iÒu khiÓn lµ viÖc thùc hiÖn c¸c hµnh vi ®¬n nhÊt cña qu¶n lý ®Ó gi¶i quyÕt c¸cnhiÖm vô ®¬n nhÊt qua c¸c h×nh thøc quyÕt ®Þnh kh¸c nhau, nh: lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o(b»ng v¨n b¶n hoÆc truyÒn miÖng). §ã lµ h×nh thøc t¸c ®éng tÝch cùc nhÊt vµ còng linh
58
ho¹t nhÊt trong qu¶n lý; cã hiÖu lùc thi hµnh cao do dùa vµo quyÒn lùc cña tæ chøc (c¨ncø chøc n¨ng, quyÒn h¹n vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi cÊp).
Sù ®iÒu khiÓn cã thÓ mang tÝnh hµnh chÝnh (cìng chÕ thi hµnh) hoÆc mang tÝnhhíng dÉn (qua c¬ quan chøc n¨ng). HiÖu lùc thi hµnh cã khi lµ tuyÖt ®èi (ph¶i chÊphµnh v« ®iÒu kiÖn) song còng cã nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ ®îc t¹m ngõng ®Ó xem xÐt®iÒu chØnh khi cÊp díi ®Ò nghÞ.
Ra quyÕt ®Þnh lµ hµnh vi quyÕt ®o¸n mang tÝnh s¸ng t¹o cña ngêi qu¶n lý, tõviÖc ho¹ch ®Þnh (chiÕn lîc, kÕ ho¹ch, ch¬ng tr×nh) ®Õn viÖc ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh thùchiÖn. Sù ®óng ®¾n cña quyÕt ®Þnh qu¶n lý phô thuéc viÖc n¾m th«ng tin, ®Ò ra nhiÖm vô®óng vµ lùa chän gi¶i ph¸p ®óng. C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý cÇn ®¹t c¸c yªu cÇu: cã c¬ sëkh¸ch quan, cã tÝnh ®Þnh híng, cã tÝnh hÖ thèng, cã tÝnh linh ho¹t, cã tÝnh cô thÓ vµ cãtÝnh hµnh chÝnh.
Trªn thùc tÕ, kh«ng Ýt trêng hîp ngêi qu¶n lý ra c¸c quyÕt ®Þnh mang tÝnh trùcgi¸c, dùa vµo c¸c quyÕt ®Þnh t¬ng tù tríc ®ã (kinh nghiÖm) hoÆc “tuú c¬ øng biÕn”.Ra c¸c quyÕt ®Þnh trùc gi¸c kh¸ dÔ dµng vµ kÞp thêi, song dÔ ph¹m sai lÇm gi¶n ®¬n, chñquan, kinh nghiÖm chñ nghÜa. Víi c¸c viÖc phøc t¹p vµ míi mÎ, tèt h¬n c¶ lµ ra c¸cquyÕt ®Þnh mang tÝnh logic qua xö lý th«ng tin, luËn chøng, so s¸nh c¸c ph¬ng ¸n kh¸cnhau ®Ó lùa chän ph¬ng ¸n tèi u (Ýt nhîc ®iÓm quan träng, cã tÝnh kh¶ thi, hiÖu qu¶cao nhÊt).
ViÖc truyÒn ®¹t quyÕt ®Þnh ph¶i râ rµng (kh«ng thÓ hiÓu sai), néi dung ®Çy ®ñ(c¸c yÕu tè cÇn thiÕt), cã ®Þa chØ chÞu tr¸ch nhiÖm, cã thêi h¹n ph¶i hoµn thµnh, cã c¸c®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh; vµ nÕu cã thÓ nªn gi¶i thÝch tÇm quan träng vµ gîi ý biÖn ph¸p.
S¬ bé ®Ò ranhiÖm vô
Ra quyÕt ®Þnh TruyÒn ®¹tquyÕt ®Þnh
Thu thËp vµxö lý th«ng tin
ChÝnh thøc ®Òra nhiÖm vô
Chän tiªu chuÈn®¸nh gi¸
ChØ ®¹o thùchiÖn
§iÒu chØnhquyÕt ®Þnh
KiÓm tra (thuécchøc n¨ng kh¸c)
Dù kiÕn c¸cph¬ng ¸n
Lùa chänph¬ng ¸n tèi u
S¬ ®å 11C¸c bíc ra quyÕt ®Þnh vµ triÓn khai thùc hiÖn quyÕt ®Þnh
59
4.3- Quan hÖ phèi hîp - céng t¸c: lµ quan hÖ theo chiÒu ngang gi÷a c¸c bé phËn cïng
cÊp, gi÷a c¬ cÊu chÝnh thøc víi c¬ cÊu phi chÝnh thøc, gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc
víi nhau. Sù phèi hîp hay sù céng t¸c ®Òu cã vai trß cña cÊp qu¶n lý víi t c¸ch lµ trung
t©m chñ tr× hoÆc hç trî, thuéc chøc n¨ng ®iÒu hµnh.
a- Phèi hîp lµ h×nh thøc ®iÒu hµnh rÊt quan träng, lµm t¨ng hiÖu lùc cña tæ chøc,
t¹o ra tÝnh ®ång bé nhÞp nhµng gi÷a c¸c bé phËn trong hÖ thèng qu¶n lý; hiÖp ®ång trong
hµnh ®éng ®Ó cïng phôc vô môc tiªu chung. ThiÕu phèi hîp hoÆc phèi hîp kh«ng tèt sÏ
lµm cho c¸c ho¹t ®éng rêi r¹c, trïng chÐo; kh«ng hç trî ®îc cho nhau, thËm chÝ c¶n
trë, triÖt tiªu t¸c dông cña nhau; cã trêng hîp ph¸t sinh m©u thuÉn néi bé phøc t¹p.
Quan hÖ phèi hîp thêng cã tÝnh tæ chøc víi sù ®iÒu phèi cña mét trung t©m, songcòng cã trêng hîp tù gi¸c phèi hîp (kh«ng b¾t buéc) do ý thøc ®îc sù cÇn thiÕt trongtr¸ch nhiÖm liªn ®íi hoÆc tr¸ch nhiÖm cuèi cïng. Cã 3 lo¹i h×nh phèi hîp:
- Phèi hîp thuÇn tuý tù gi¸c: kh«ng cÇn sù ®iÒu phèi cña cÊp trªn, hoÆc cÊp trªnchØ t¸c ®éng ë møc ®é nhÑ nhµng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi. §ã lµ trêng hîp c¸c®¬n vÞ thµnh viªn cã nhiÖm vô ®éc lËp vµ t c¸ch ph¸p nh©n riªng cÇn phèi hîpmét sè hµnh ®éng ®Ó cïng nhau ®èi phã víi sù c¹nh tranh hoÆc sù ®éc quyÒn cñadoanh nghiÖp kh¸c.
- Phèi hîp “cïng phôc tïng” lµ sù liªn kÕt ngang cã tÝnh b¾t buéc ®¬ng nhiªndo chøc n¨ng quy ®Þnh, kh«ng cÇn cã lÖnh cña cÊp trªn song cïng chÞu sù ®iÒuhµnh chung thêng xuyªn cña cÊp trªn. §ã lµ trêng hîp c¸c Phßng, Ban chøcn¨ng cña doanh nghiÖp khi xö lý c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng cñaPhßng, Ban kh¸c nh»m ®¹t ®îc sù thèng nhÊt ®Ó c¬ quan qu¶n lý cÊp díi thùchiÖn.
- Phèi hîp “cøng r¾n” lµ quan hÖ phèi hîp cã tÝnh chÊt b¾t buéc nghiªm ngÆt,
thêng xuyªn vµ liªn tôc, theo kû luËt s¶n xuÊt mµ c«ng nghÖ ®ßi hái. §ã lµ
trêng hîp c¸c c«ng ®o¹n cña c¶ d©y chuyÒn ho¹t ®éng, phô thuéc nhau rÊt chÆt
chÏ; trong ®ã nÕu mét kh©u ¸ch t¾c sÏ t¸c ®éng ®Õn toµn bé d©y chuyÒn. Sù phèi
hîp nµy nhÊt thiÕt ph¶i cã sù ®iÒu hµnh chung thêng xuyªn cña c¬ quan qu¶n lý
cÊp trªn.
b- Sù céng t¸c lµ mèi quan hÖ kh«ng mang tÝnh hµnh chÝnh (c¶ vÒ c¬ cÊu tæ chøc
vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng). Nã dùa trªn sù giao tiÕp øng xö gi÷a c¸c thµnh viªn trong tæ chøc
víi sù rµng buéc gi÷a c¸c bªn céng sù b»ng sù tin cËy lÉn nhau, ý thøc tr¸ch nhiÖm
chung vµ bÇu kh«ng khÝ v¨n ho¸ trong doanh nghiÖp. Quan hÖ céng t¸c bæ sung cho quan
hÖ chÝnh thøc (®iÒu khiÓn, phèi hîp) khiÕn hiÖu lùc cña tæ chøc qu¶n lý ®îc n©ng cao vµ
ph¸t huy ®îc c¸c nguån lùc tiÒm tµng trong doanh nghiÖp.
60
Quan hÖ céng t¸c ®îc thùc hiÖn qua c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc víi c¸c h×nh thøc
tæ chøc “mÒm” nh Héi ®ång T vÊn (vÒ tõng lÜnh vùc), c¸c ban chØ ®¹o ®Æc biÖt (tõng
nhiÖm vô ®ét xuÊt), c¸c ban ®iÒu phèi c¸c ch¬ng tr×nh - dù ¸n, c¸c uû ban liªn tÞch
(nhiÒu thµnh phÇn ®¹i diÖn c¸c tæ chøc trong doanh nghiÖp), v.v… Sù rµng buéc thÓ hiÖn
qua chÕ ®é lµm viÖc, quy chÕ phèi hîp, sù ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm liªn ®íi. C¸c tæ chøc
nµy gióp nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp khai th¸c trÝ tuÖ vµ kinh nghiÖm cña c¸c chuyªn gia
giái vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ, gãp phÇn t×m ra c¸c gi¶i ph¸p cho c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p;
gióp nhµ qu¶n lý lùa chän gi¶i ph¸p tèi u. Gi¸m ®èc lµ ngêi chñ ®éng nªu vÊn ®Ò, ®Æt
ra c¸c yªu cÇu, gîi ý vµ thu thËp ý kiÕn ®Ó xö lý thµnh quyÕt ®Þnh qu¶n lý. Quan hÖ céng
t¸c bæ sung trÝ tuÖ cho ngêi qu¶n lý khi cÇn xö lý c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p liªn quan ®Õn
nhiÒu mÆt; nã kh«ng biÕn thµnh chÕ ®é qu¶n lý tËp thÓ mµ chØ lµ mét ph¬ng thøc bæ
sung cho chÕ ®é thñ trëng; quyÒn quyÕt ®Þnh vÉn thuéc gi¸m ®èc. CÇn tr¸nh khuynh
híng hµnh chÝnh ho¸ c¬ cÊu kh«ng chÝnh thøc hoÆc h×nh thøc chiÕu lÖ, kh«ng thùc
chÊt. Sù rµng buéc vÒ tr¸ch nhiÖm thÓ hiÖn qua chÕ ®é lµm viÖc, trong ®ã ph¸t huy ®îc
trÝ tuÖ vµ ý thøc tr¸ch nhiÖm chung cña c¸c thµnh viªn céng t¸c; cã sù t¹o ®iÒu kiÖn vµ
cung cÊp th«ng tin cña c¬ quan qu¶n lý.
Gi÷a gi¸m ®èc víi Héi ®ång qu¶n trÞ, víi c¸c tæ chøc §¶ng vµ ®oµn thÓ còng nh
víi c¸c phã gi¸m ®èc kh«ng ph¶i lµ quan hÖ céng t¸c mµ lµ quan hÖ chøc n¨ng theo thÓ
chÕ, song còng thÓ hiÖn tinh thÇn céng t¸c, phèi hîp; trong ®ã gi¸m ®èc cã thÓ lµ ngêi
chñ ®éng hoÆc lµ ngêi tham gia.
Mèi quan hÖ gi÷a nhµ qu¶n lý víi tËp thÓ ngêi lao ®éng lµ quan hÖ céng t¸c; ë
®©y ta ph©n biÖt tËp thÓ lao ®éng (mét ®¸m ®«ng cã tæ chøc, cã lîi Ých c¬ b¶n thèng nhÊt
víi lîi Ých cña doanh nghiÖp) kh¸c víi lùc lîng lao ®éng (mét yÕu tè c¬ b¶n cña kinh
doanh vµ lµ ®èi tîng qu¶n lý). X©y dùng vµ duy tr× tèt mèi quan hÖ céng t¸c g¾n bã hµi hoµ
víi tËp thÓ lao ®éng trong doanh nghiÖp lµ nhiÖm vô rÊt quan träng cña ngêi qu¶n lý. Mét
tËp thÓ lao ®éng lµnh m¹nh thêng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm:
- Chia sÎ tr¸ch nhiÖm víi c¸c nhµ qu¶n lý; tr¸nh ®èi ®Çu g©y ph¬ng h¹i cho viÖcthùc hiÖn môc tiªu chung (trong ®ã cã quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng).
- Cã sù ®oµn kÕt, t¬ng trî vµ gi¸o dôc, ®éng viªn lÉn nhau.
- Cã thñ lÜnh lµ ngêi cã uy tÝn thùc sù, tËp hîp ®îc sè ®«ng ngêi lao ®éng; biÕttæ chøc vµ hiÓu ph¸p luËt.
- Cã quan hÖ tèt víi c¸c nhµ qu¶n lý, song kh«ng lÖ thuéc; biÕt b¶o vÖ nguyªn t¾csong tr¸nh ®èi ®Çu, xung ®ét manh ®éng.
61
5- chøc n¨ng kiÓm tra
KiÓm tra lµ chøc n¨ng cuèi cïng cña qu¶n lý, song kh«ng ph¶i lµ c«ng ®o¹n cuèi
cïng, nã ®îc thùc hiÖn trong suèt qu¸ tr×nh kinh doanh (®èi víi tõng viÖc, tõng c«ng
®o¹n s¶n xuÊt - dÞch vô vµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña c¶ chu tr×nh kinh doanh). §©y lµ kh©u
then chèt cña qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý vµ lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸
kÕt qu¶, hiÖu qu¶ kinh doanh; lµ c¬ së ®Ó nh×n nhËn l¹i, tæng kÕt kinh nghiÖm, hoµn
thiÖn c«ng viÖc thuéc c¸c chøc n¨ng qu¶n lý.
5.1- Theo H,Fayol, “trong kinh doanh, kiÓm tra lµ viÖc kiÓm chøng xem mäi viÖc cã
thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch ®· ®Þnh vµ theo nh÷ng nguyªn t¾c ®· ®Ò ra hay kh«ng. Nã cã
nhiÖm vô v¹ch ra nh÷ng khuyÕt ®iÓm vµ sai lÇm ®Ó söa ch÷a, ng¨n ngõa sù vi ph¹m. Nã
®Ò cËp ®Õn mäi sù, bao gåm sù vËt, con ngêi vµ hµnh ®éng”.
Víi t c¸ch mét chøc n¨ng qu¶n lý, kiÓm tra ®îc hiÓu lµ: “qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh
thµnh qu¶ ®¹t ®îc trªn thùc tÕ, so s¸nh nã víi nh÷ng tiªu chuÈn ®· x©y dùng; trªn
c¬ së ®ã ph¸t hiÖn ra sù sai lÖch vµ nguyªn nh©n cña sù sai lÖch ®ã; ®ång thêi ®Ò ra
c¸c gi¶i ph¸p cho mét ch¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m kh¾c phôc sù sai lÖch ®Ó ®¶m
b¶o cho doanh nghiÖp ®¹t ®îc c¸c môc tiªu ®· ®Þnh”.
Bu«ng láng kiÓm tra hoÆc l¹m dông kiÓm tra (trµn lan, dån dËp) ®Òu g©y hËu qu¶
xÊu. Bu«ng láng kiÓm tra sÏ ®a doanh nghiÖp r¬i vµo t×nh tr¹ng ho¹t ®éng chÖch cho¹c,
mÊt ph¬ng híng, kÐm hiÖu qu¶, kh«ng kÞp thêi thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi cña m«i
trêng. Sù kiÓm tra th¸i qu¸ sÏ g©y ra ngng trÖ ho¹t ®éng, t¹o ra bÇu kh«ng khÝ c¨ng
th¼ng, thiÕu tin tëng lÉn nhau, h¹n chÕ tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, g©y ra l·ng phÝ c¸c
nguån lùc.
5.2- Néi dung kiÓm tra cÇn tËp trung vµo mét sè ®iÓm thiÕt yÕu cã ¶nh hëng
lín ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; kh«ng nªn dµn tr¶i. Ch¼ng h¹n, cã nhiÒu
trêng hîp chØ 10% s¶n lîng (ë mét sè mÆt hµng nµo ®ã) t¹o ra tíi 70% doanh thu;
hoÆc chØ 2% sè c¸n bé, c«ng nh©n lµ nguyªn nh©n cña 80% sù chª tr¸ch, phµn nµn cña
kh¸ch hµng. ViÖc lùa chän c¸c ®iÓm thiÕt yÕu cÇn quan t©m kiÓm tra cã thÓ qua c¸c c©u
hái sau:
- Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt môc tiªu cña doanh nghiÖp?
62
- Nh÷ng ®iÓm nµo ph¶n ¸nh râ nhÊt t×nh tr¹ng kh«ng ®¹t môc tiªu?
- Nh÷ng ®iÓm nµo cã thÓ ®o lêng ®îc râ nhÊt sù sai lÖch?
- Nh÷ng ®iÓm nµo qua ®ã nhµ qu¶n lý biÕt râ tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶ xÊu thuéc vÒ
ai?
- Tiªu chuÈn kiÓm tra nµo Ýt tèn kÐm nhÊt?
- Tiªu chuÈn nµo cã thÓ thu thËp ®îc th«ng tin cÇn thiÕt dÔ nhÊt?
B¶ng liÖt kª sau ®©y chØ ra mét sè ®iÓm thiÕt yÕu trong c¸c ho¹t ®éng quan träng
nhÊt cña kinh doanh (s¶n xuÊt - dÞch vô, marketing, tµi chÝnh - kÕ to¸n, nh©n sù).
S¶n xuÊt - dÞch vô MarketingTµi chÝnh - kÕ
to¸nNh©n sù
- Khèi lîng s¶n
phÈm, dÞch vô
- Doanh sè - Chi phÝ s¶n
xuÊt, dÞch vô
- N¨ng suÊt lao
®éng
- ChÊt lîng s¶n
phÈm, dÞch vô
- Chi phÝ b¸n hµng - Dù tr÷ - Quan hÖ gi÷a
c¸c ngêi lao
®éng
- Chi phÝ cho s¶n
phÈm, dÞch vô
- Chi phÝ qu¶ng c¸o,
chiªu thÞ
- Lîi nhuËn - Sè ngµy v¾ng
mÆt kh«ng lý do
- Møc ®é hoµn
thµnh c«ng viÖc
cña c¸ nh©n
- ViÖc thùc hiÖn chØ
tiªu b¸n hµng vµ dÞch
vô ®èi víi tõng ngêi
- Lu chuyÓn
tiÒn tÖ
- Ph¸t triÓn ®éi
ngò c¸n bé qu¶n
lý
B¶ng kª mét sè ®iÓm thiÕt yÕu trong mét sè lÜnh vùc
quan träng cña doanh nghiÖp cÇn tËp trung kiÓm tra
5.3- §Ó kiÓm tra cã hiÖu qu¶, hÖ thèng kiÓm tra cÇn ®¸p øng c¸c yªu cÇu sau:
63
a- HÖ thèng kiÓm tra ®îc thiÕt kÕ theo kÕ ho¹ch, ph¶n ¸nh c¸c kÕ ho¹ch cña
doanh nghiÖp. Qua ®ã, ngêi qu¶n lý n¾m ®îc diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh thùc hiÖn
kÕ ho¹ch.
b- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi tæ chøc vµ con ngêi trong doanh nghiÖp,
víi ®Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp (doanh nghiÖp nhá, võa, lín; s¶n xuÊt theo d©y
chuyÒn hay s¶n xuÊt ®¬n chiÕc…). Ph¶i b¶o ®¶m cã ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm ®Ó
®iÒu chØnh; phï hîp víi vÞ trÝ cña tõng cÊp qu¶n lý; phï hîp víi tr×nh ®é c¸n bé
vµ c«ng nh©n; ph¶i ®¬n gi¶n, Ýt ®Çu mèi.
c- KiÓm tra cÇn ph¶i kh¸ch quan vµ chÝnh x¸c, dùa trªn c¸c tiªu chuÈn râ rµng;
tr¸nh c¶m tÝnh, ®Þnh kiÕn.
d- KiÓm tra cÇn linh ho¹t, thÝch øng víi c¸c biÕn ®æi kh«ng lêng tríc (vÒ kÕ
ho¹ch, chi phÝ…).
e- KiÓm tra ph¶i cã träng ®iÓm, lµm s¸ng tá nguyªn nh©n cña nh÷ng sai lÖch ®Ó
®iÒu chØnh.
f- HÖ thèng kiÓm tra cÇn phï hîp víi v¨n ho¸ doanh nghiÖp (phong c¸ch qu¶n lý
d©n chñ hay qu¶n lý ®éc ®o¸n; kiÓm tra cøng r¾n, chÆt chÏ hay nhÊn m¹nh tÝnh
tù gi¸c, tù ®iÒu chØnh).
5.4- TiÕn tr×nh kiÓm tra ®îc ph¶n ¸nh qua ®Þnh nghÜa cña Robert J.Mockless:
“KiÓm tra trong qu¶n lý lµ cè g¾ng cã hÖ thèng ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tiªu chuÈn so víi môc tiªu
kÕ ho¹ch, thiÕt kÕ hÖ thèng tinh gi¶n ph¶n håi, so s¸nh sù thùc hiÖn víi c¸c tiªu chuÈn, x¸c
®Þnh vµ ®o lêng møc ®é sai lÖch vµ thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh ®Ó ®¶m b¶o mäi nguån lùc
®· ®îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu”.
Qua ®ã, ta thÊy qu¸ tr×nh kiÓm tra gåm 3 giai ®o¹n:
- X©y dùng hÖ thèng c¸c tiªu chuÈn vµ ph¬ng ph¸p ®o lêng sù thùc hiÖn;
- §o lêng, ph©n tÝch sù thùc hiÖn vµ so s¸nh víi c¸c tiªu chuÈn;
- TiÕn hµnh ®iÒu chØnh (hay ®¸nh gi¸ l¹i c¸c tiªu chuÈn) nÕu cÇn.
Mét c¸ch thÓ hiÖn kh¸c ph©n chia thµnh 6 bíc víi “®Çu vµo” lµ kÕt qu¶ thùc tÕ
®· ®¹t vµ “®Çu ra” lµ kÕt qu¶ mong muèn sau khi ®iÒu chØnh.
64
XÐt tæng qu¸t h¬n, kiÓm tra kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ viÖc kiÓm chøng kÕt qu¶ sau khi ®·thùc hiÖn; mµ lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng kiÓm tra tõ tríc khi thùc hiÖn (kiÓm tra ®Çu vµo),kiÓm tra trong khi ®ang thùc hiÖn (kiÓm tra hiÖn hµnh) vµ kiÓm tra sau khi thùc hiÖn(kiÓm tra ®Çu ra, kiÓm tra kÕt qu¶). KiÓm tra tríc khi thùc hiÖn nh»m tr¸nh sai lÇmngay tõ ®Çu, dùa vµo c¸c th«ng tin míi nhÊt vÒ c¸c yÕu tè cña m«i trêng kinh doanh(bªn ngoµi vµ bªn trong doanh nghiÖp) ®Ó ®èi chiÕu víi kÕ ho¹ch ®· lËp; qua ®ã kÞp thêi®iÒu chØnh cho phï hîp. KiÓm tra trong khi thùc hiÖn nh»m th¸o gì nh÷ng trë ng¹i,víng m¾c n¶y sinh, qua theo dâi trùc tiÕp nh÷ng diÔn biÕn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra, cÇn lu ý thªm c¸c vÊn ®Ò:
- Uû quyÒn trong kiÓm tra: trong trêng hîp ngêi qu¶n lý kh«ng thÓ trùc tiÕpthùc hiÖn viÖc kiÓm tra, cÇn uû quyÒn cho ngêi kh¸c trªn nguyªn t¾c ®¶m b¶ot¬ng xøng gi÷a tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n ®îc giao.
- Thêi ®iÓm vµ thêi h¹n kiÓm tra: chän thêi ®iÓm kiÓm tra thÝch hîp sÏ gióp ph¸thiÖn kÞp thêi c¸c sai lÖch, gi¶m tæn thÊt. X¸c ®Þnh thêi h¹n kiÓm tra hîp lý sÏ t¹om«i trêng æn ®Þnh cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; tr¸nh lµm s¬ sµi hoÆc qu¸kÐo dµi.
- Quy ®Þnh ngêi cã tr¸ch nhiÖm kiÓm tra vµ ngêi cã tr¸ch nhiÖm xö lý c¸c kÕtqu¶ kiÓm tra (qua ®ã cã ch¬ng tr×nh ®iÒu chØnh).
Víi ®èi tîng lµ c¸c nhµ qu¶n lý, bµi gi¶ng nµy kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c ph¬ngph¸p vµ c«ng cô kiÓm tra. ë ®©y còng kh«ng ®Ò cËp ®Õn kiÓm tra cña Héi ®ång qu¶n trÞ,cña Ban kiÓm so¸t, cña c¬ quan Nhµ níc vµ cña ngêi lao ®éng.
KÕt qu¶ thùc tÕ(®Çu vµo)
KÕt qu¶ mongmuèn
(®Çu ra)
Thùc hiÖn c¸c®iÒu chØnh
§o lêng kÕtqu¶ thùc tÕ
Ch¬ng tr×nh®iÒu chØnh
So s¸nhthùc t¹i
víi c¸c tiªu chuÈn
X¸c ®Þnh c¸csai lÖch
Ph©n tÝch nguyªnnh©n sai lÖch
(1) (2)
(3)
(4)(5)(6)
LËp kÕ ho¹ch Thùc hiÖn KÕt qu¶KiÓm traKiÓm tra
KiÓm tra
65
Híng dÉn häc tËp
Néi dung träng t©m:
Néi dung chñ yÕu cña 4 chøc n¨ng qu¶n lý. TËp trung ®i s©u h¬n vµo c¸c chøc
n¨ng: ho¹ch ®Þnh, ®iÒu khiÓn - phèi hîp, kiÓm tra. VÒ chøc n¨ng tæ chøc, chØ cÇn n¾m
c¸c ®iÓm chñ yÕu (nhµ qu¶n lý cÇn trùc tiÕp quyÕt ®Þnh); c¸c vÊn ®Ò cô thÓ h¬n sÏ ®Ò cËp
trong bµi gi¶ng riªng.
C©u hái «n tËp:
1. Chøc n¨ng c¬ b¶n (tæng qu¸t) cña qu¶n lý kinh doanh lµ g×?
2. Ho¹ch ®Þnh lµ c«ng viÖc g×, cã nh÷ng t¸c dông g×?
3. Ph©n biÖt ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc vµ ho¹ch ®Þnh t¸c nghiÖp. Quy tr×nh ho¹ch ®Þnhgåm nh÷ng bíc g×?
4. Kh¸i niÖm tæ chøc theo nghÜa réng vµ nghÜa hÑp lµ g×?
5. C¸c néi dung c¬ b¶n cña chøc n¨ng tæ chøc.
6. C¸c nguyªn t¾c chung vÒ tæ chøc lµ g×?
7. Néi dung chøc n¨ng qu¶n lý nh©n sù gåm nh÷ng viÖc g×?
8. Hai lo¹i quan hÖ c¬ b¶n cÇn xö lý khi thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu khiÓn - phèi hîp lµg×?
9. Chøc n¨ng kiÓm tra nh»m môc ®Ých g×? Ph¶i ®¸p øng c¸c yªu cÇu g×?
TiÕn tr×nh kiÓm tra gåm nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng bíc nµo?
66
Ch¬ng Iv
C¸c nguyªn t¾c, ph¬ng ph¸p qu¶n lý
vµ v¨n ho¸ doanh nghiÖp
1- C¸c nguyªn t¾c chung
C¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh lµ c¸c chuÈn mùc hµnh vi mµ nhµ qu¶n lýph¶i tu©n thñ trong qu¸ tr×nh kinh doanh nh»m ®¹t kÕt qu¶ vµ môc tiªu mong muèn. C¸cnguyªn t¾c ®ã h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c rµng buéc sau:
- Môc tiªu ng¾n h¹n cña doanh nghiÖp (sau mçi chu tr×nh kinh doanh, thêng lµ 1n¨m hoÆc 1 nhiÖm kú Héi ®ång qu¶n trÞ).
- C¸c rµng buéc cña m«i trêng vÜ m« bªn ngoµi (x· héi, quèc tÕ, b¹n hµng, kh¸chhµng, ®èi thñ c¹nh tranh…).
- Thùc tr¹ng vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp.
C¸c nguyªn t¾c chung gåm:
a- Tu©n thñ luËt ph¸p vµ th«ng lÖ kinh doanh:
LuËt ph¸p lµ nh÷ng chuÈn mùc mµ Nhµ níc rµng buéc c¸c doanh nghiÖp ®Ó®¶m b¶o lîi Ých chung cña x· héi, nÕu vi ph¹m sÏ bÞ xö lý hµnh chÝnh vµ kinh tÕ (kh«nglÉn víi téi h×nh sù). Ngoµi ra, cßn cã c¸c th«ng lÖ kinh doanh ®îc quy íc víi nhau(trong níc hoÆc chung trªn thÕ giíi) cã tÝnh b¾t buéc chÊp hµnh mÆc dï nhiÒu khikh«ng ®îc quy ®Þnh thµnh v¨n b¶n. Khi vËn dông nguyªn t¾c nµy, cÇn lu ý 2 thùc tÕlµ:
- LuËt ph¸p vµ th«ng lÖ kh«ng thÓ hoµn thiÖn vµ kh«ng cã tÝnh cËp nhËt (chËmthay ®æi so víi ®ßi hái thùc tiÔn); ®«i khi tÝnh hîp ph¸p kh«ng phï hîp víi tÝnhhîp lý nhng vÉn ph¶i chÊp nhËn.
- Trong ®éi ngò c«ng chøc hµnh ph¸p vµ t ph¸p cã nh÷ng kÎ xÊu, cã thÓ lîi dôngchøc quyÒn c©u kÕt víi nhµ doanh nghiÖp nh»m vô lîi bÊt chÝnh.
b- XuÊt ph¸t tõ kh¸ch hµng:
KÕt qu¶ kinh doanh tuú thuéc gÇn nh quyÕt ®Þnh vµo ngêi mua; mçi doanhnghiÖp ph¶i t¹o ra, duy tr× vµ kh«ng ngõng t¨ng sè lîng kh¸ch hµng ®Ó tån t¹i vµ ph¸ttriÓn. Kh¸ch hµng ph¶i lµ c¨n cø ®Ó x©y dùng chiÕn lîc maketing cña doanh nghiÖp(bao gåm 4 néi dung: s¶n phÈm, gi¸ c¶, ph©n bè vµ chiªu thÞ) vµ x©y dùng c¸c néi dung
67
qu¶n lý cña doanh nghiÖp (vèn, lao ®éng, c«ng nghÖ, thÞ trêng, v¨n ho¸ doanhnghiÖp…). Doanh nghiÖp ph¶i n¾m v÷ng vßng ®êi cña mçi s¶n phÈm ®Ó lu«n ®iÒu chØnh,®æi míi chiÕn lîc, thÝch nghi víi thÞ trêng lu«n biÕn ®éng.
c- HiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm:
Nguyªn t¾c nµy qu¸n xuyÕn tõ kh©u ®Ò ra môc tiªu ®Õn c¶ qu¸ tr×nh thùc hiÖn;
b¶o ®¶m an toµn kinh doanh vµ ®¹t tíi lîi nhuËn cao.
HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ kÕt qu¶ so s¸nh gi÷a kÕt qu¶ ®¹t ®îc víi toµn bé c¸c chi phÝ,qua chØ tiªu hiÖu qu¶ so s¸nh (t¬ng ®èi), cã nhiÒu c¸ch tÝnh hiÖu qu¶, sau ®©y lµ mét c¸chtÝnh:
;CK
E
Trong ®ã: E lµ hiÖu qu¶
K lµ tæng kÕt kÕt qu¶ thu ®îc
C lµ tæng chi phÝ bá ra
HiÖu qu¶ tuyÖt ®èi ®îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
n
1i
n
1i01i );CC(kE
Trong ®ã: E lµ hiÖu qu¶ tuyÖt ®èi (chung)
Ki lµ kÕt qu¶ thu ®îc n¨m i
Ci lµ chi phÝ bæ sung n¨m i
C0 lµ chi phÝ ban ®Çu
n lµ sè n¨m trong mét chu tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp
Kinh doanh cã rÊt nhiÒu rñi ro g©y thiÖt h¹i, cã thÓ d©n tíi ph¸ s¶n. V× vËy ph¶ih¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt c¸c rñi ro, ®¶m b¶o an toµn cho kinh doanh; bao gåm biÖnph¸p b¶o hiÓm ®Ó ®îc båi thêng.
d- Chuyªn m«n ho¸ c«ng viÖc:
C«ng viÖc qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i ®îc thùc hiÖn bëi c¸c ngêi cã kiÕn thøc,kü n¨ng vµ kinh nghiÖm; chuyªn m«n ho¸ s©u tõng ngµnh ë tõng vÞ trÝ trong bé m¸y.§ång thêi, hä ph¶i ý thøc ®îc mèi quan hÖ liªn kÕt víi nh÷ng ngêi kh¸c vµ bé phËnkh¸c ®Ó cïng nhau ®¹t tíi môc tiªu chung cña tæ chøc.
68
®- KÕt hîp hµi hoµ c¸c lîi Ých:
Ngêi qu¶n lý ph¶i xö lý tháa ®¸ng, hµi hoµ c¸c lo¹i lîi Ých liªn quan ®Õn sù tånt¹i vµ ph¸t triÓn c¶ doanh nghiÖp, bao gåm:
- Lîi Ých cña ngêi lao ®éng trong doanh nghiÖp: ®¶m b¶o bï ®¾p søc lao ®éng, cã®éng lùc thóc ®Èy hä lµm viÖc; qua ®ã hä g¾n bã víi doanh nghiÖp vµ lu«n lu«nv¬n lªn.
- Lîi Ých cña kh¸ch hµng: ®îc mua hµng tèt, rÎ vµ phôc vô chu ®¸o; tho¶ m·nnhu cÇu ngµy cµng cao.
- Lîi Ých cña Nhµ níc vµ x· héi: lµm trßn c¸c nghÜa vô (tríc hÕt lµ ®ãng thuÕ®Çy ®ñ, kÞp thêi) vµ tu©n thñ c¸c rµng buéc ph¸p lý, c¸c th«ng lÖ x· héi (kûc¬ng, an toµn, b¶o vÖ m«i sinh…).
- Lîi Ých cña c¸c b¹n hµng: gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c lîi Ých chÝnh ®¸ng cña hä trªnc¬ së hai bªn ®Òu cã lîi, tin cËy lÉn nhau.
e- BÝ mËt trong kinh doanh:
Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp phô thuéc rÊt quyÕt ®Þnh ë kh¶ n¨ngc¹nh tranh trªn thÞ trêng; giµnh gi÷ ®îc vµ më réng thÞ phÇn. Doanh nghiÖp ph¶i lu«n®Ò phßng vµ ®èi phã víi c¸c thñ ®o¹n cña ®èi thñ, biÕt dÊu kÝn ý ®å, tiÒm n¨ng vµ c¸c bÝquyÕt kinh doanh cña m×nh. MÆt kh¸c, trong khi chÊp hµnh nghiªm tóc ph¸p luËt cßnph¶i gi÷ g×n kh«ng ®Ó s¬ hë khiÕn nh÷ng c«ng chøc xÊu cã thÓ lîi dông ®Ó g©y trë ng¹i,kiÕm ch¸c.
g- TËn dông thêi c¬ vµ m«i trêng kinh doanh:
M«i trêng kinh doanh lu«n biÕn ®éng, khã lêng tríc; trong ®ã xuÊt hiÖnnh÷ng c¬ héi còng nh nh÷ng rñi ro, nguy c¬. Nh÷ng biÕn ®éng ®ã rÊt ®a d¹ng, tõ nhiÒuphÝa vµ nhiÒu khi ®ét ngét.
Ngêi qu¶n lý doanh nghiÖp ph¶i biÕt khai th¸c c¸c th«ng tin cã lîi tõ mäinguån ®Ó kÞp thêi cã ®èi s¸ch tËn dông thêi c¬. §Æc biÖt lµ c¸c th«ng tin vÒ cung - cÇu,vÒ c«ng nghÖ míi vµ vÒ c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ níc liªn quan ®Õn kinh doanh. Ai biÕtsím vµ tËn dông kÞp thêi th× ngêi ®ã giµnh th¾ng lîi. §©y lµ mèi quan hÖ gi÷a thÕ vµlùc cña doanh nghiÖp; trong ®ã tiÒm n¨ng cña doanh nghiÖp lµ lùc, cßn mèi quan hÖgi÷a doanh nghiÖp vµ m«i trêng kinh doanh t¹o ra thÕ.
h- D¸m m¹o hiÓm:
M¹o hiÓm kh«ng ph¶i lµ liÒu lÜnh mµ lµ sù “phiªu lu cã tÝnh to¸n”. Trong kinhdoanh, ph¶i biÕt m¹o hiÓm míi ®¹t thµnh c«ng lín, víi nh÷ng gi¶i ph¸p ®éc ®¸o, s¸ngt¹o ®Ó tËn dông thêi c¬, vît qua ®èi thñ.
69
T×nh huèng m¹o hiÓm xuÊt hiÖn khi ph¶i lùa chän hai hay nhiÒu kh¶ n¨ng cã thÓx¶y ra mµ ta kh«ng biÕt ch¾c ch¾n kÕt qu¶ sÏ nh thÕ nµo; tøc lµ hµm chøa c¶ nh÷ng høahÑn thµnh c«ng lÉn nh÷ng nguy c¬ thÊt b¹i. Sù lùa chän ®ã ë gi÷a hai con ®êng “t¸ob¹o” vµ “thËn träng”; vµ ngêi qu¶n lý ph¶i ®¸nh gi¸ theo chñ quan ®Ó quyÕt ®o¸n.
D¸m m¹o hiÓm ph¶i ®i ®«i víi d¸m chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hËu qu¶; ®ßi hái ph¶i tùtin trªn c¬ së tØnh t¸o xem xÐt, c©n nh¾c.
i- BiÕt dõng l¹i ®óng lóc:
Mong muèn th× v« h¹n, song gi¶i ph¸p thêng chØ cã hiÖu qu¶ víi møc ®é nhÊt®Þnh. Mçi gi¶i ph¸p lóc ®Çu cã kÕt qu¶ vµ ®¹t ®Õn møc ®é cao; song sau ®ã sÏ ch÷ng l¹ivµ mÊt t¸c dông; nÕu tiÕp tôc sÏ ®em l¹i hËu qu¶ xÊu. CÇn ph¶i tØnh t¸o xem xÐt c¸c®éng th¸i ®Ó kÞp thêi dõng l¹i, t×m gi¶i ph¸p míi.
2- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh
2.1- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh lµ tæng thÓ c¸c c¸ch thøc t¸c ®éngcã chñ ®Ých cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý ®Õn ®èi tîng qu¶n lý (cÊp díi vµ tiÒm n¨ng cñadoanh nghiÖp) vµ ®Õn kh¸ch thÓ kinh doanh (kh¸ch hµng, b¹n hµng, ®èi thñ c¹nh tranhvµ c¸c rµng buéc cña m«i trêng kinh doanh) ®Ó ®¹t ®îc c¸c môc tiªu cña doanhnghiÖp trong ®iÒu kiÖn cho phÐp. C¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông ph¶i tu©n thñ c¸c ®ßihái cña quy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c qu¶n lý kinh doanh; mÆt kh¸c ph¶i vËn dông nghÖthuËt qu¶n lý kinh doanh mét c¸ch kh«n khÐo, uyÓn chuyÓn tuú tõng t×nh huèng.
C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh rÊt ®a d¹ng, ph¶i lu«n thay ®æi thÝch øngvíi ®iÒu kiÖn trong tõng t×nh huèng; tuú thuéc ®Æc ®iÓm cña ®èi tîng qu¶n lý còng nhn¨ng lùc, kinh nghiÖm cña nhµ qu¶n lý. Sù lùa chän ph¬ng ph¸p ®Ó sö dông kh«ng thÓtuú tiÖn theo c¶m tÝnh chñ quan, mµ cÇn tØnh t¸o n¾m ch¾c t×nh h×nh thùc tÕ, kÞp thêi®iÒu chØnh, bæ sung ®Ó kh¾c phôc c¸c trë ng¹i ph¸t sinh cha lêng tríc. Qu¶n lý cãhiÖu qu¶ nhÊt khi biÕt lùa chän ®óng vµ kÕt hîp, ®iÒu chØnh linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸pqu¶n lý. V× vËy, sö dông c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý võa lµ khoa häc, võa lµ nghÖ thuËt,®ßi hái c¶ tµi vµ nghÖ cña nhµ qu¶n lý.
Cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i ph¬ng ph¸p qu¶n lý theo tiªu chÝ kh¸c nhau, tuú gãc ®é cñanhµ nghiªn cøu. C¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn nhÊt c¨n cø néi dung vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng qu¶n lý,chia thµnh:
- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý trong néi bé doanh nghiÖp
- C¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng
- C¸c ph¬ng ph¸p c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ
- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi b¹n hµng (®èi t¸c)
70
- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc.
2.2- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý chÝnh trong néi bé doanh nghiÖp
A- T¸c ®éng lªn con ngêi:
B»ng c¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ vµ c¸c ph¬ng ph¸pgi¸o dôc.
a- C¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh dùa vµo c¸c mèi quan hÖ tæ chøc cña hÖ thèngqu¶n lý vµ kû luËt cña doanh nghiÖp ®Ó t¸c ®éng. §ã lµ mèi quan hÖ ®iÒu khiÓn - phôctïng, dïng uy lùc ®Ó b¾t buéc ®èi tîng chÊp hµnh c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý; t¸c ®éng trùctiÕp ®Õn tËp thÓ ngêi lao ®éng theo hai híng: t¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc vµ t¸c ®éng ®iÒuchØnh hµnh vi cña ®èi tîng qu¶n lý.
T¸c ®éng vÒ mÆt tæ chøc ®îc thùc hiÖn b»ng viÖc ban hµnh c¸c quy ®Þnh cñadoanh nghiÖp b»ng c¬ cÊu tæ chøc, ®iÒu lÖ ho¹t ®éng, néi quy… lµm chuÈn mùc ®Ó xö lýc¸c mèi quan hÖ trong néi bé doanh nghiÖp.
T¸c ®éng ®iÒu chØnh hµnh vi cña ®èi tîng qu¶n lý ®îc thùc hiÖn b»ng nh÷ngmÖnh lÖnh, chØ thÞ, th«ng b¸o ®Ó b¾t buéc hoÆc híng dÉn cÊp díi thùc hiÖn nh÷ngnhiÖm vô nhÊt ®Þnh.
C¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ph¶i døt kho¸t, râ rµng, dÔ hiÓu, cã ®Þa chØ ngêi thùchiÖn vµ thêi h¹n; kh«ng thÓ hiÓu sai hoÆc chËm trÔ. ChØ ngêi ra quyÕt ®Þnh míi ®îcthay ®æi quyÕt ®Þnh, cÊp díi b¾t buéc ph¶i chÊp hµnh, kh«ng ®îc lùa chän.
Khi sö dông c¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, ngêi qu¶n lý ph¶i n¾m ch¾c hai yªucÇu sau:
Mét lµ, quyÕt ®Þnh hµnh chÝnh ph¶i cã c¨n cø, ®îc luËn chøng ®Çy ®ñ vÒ hiÖuqu¶ kinh tÕ vµ c¸c hÖ qu¶ kh¸c, kÕt hîp hîp lý c¸c lo¹i lîi Ých. Muèn vËy, ph¶i cã ®ñth«ng tin ®¸ng tin cËy, n¾m v÷ng t×nh h×nh thùc tÕ, lêng tríc c¸c khã kh¨n vµ c¸c vÊn®Ò cã thÓ ph¸t sinh; tÝnh to¸n vµ c©n nh¾c kü.
Hai lµ, g¾n tr¸ch nhiÖm víi quyÒn h¹n cña ngêi ra quyÕt ®Þnh; chÞu tr¸ch nhiÖmvÒ kÕt qu¶ thùc hiÖn. MÆt kh¸c, x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ngêi thi hµnh quyÕt ®Þnh.
C¸c ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh trong qu¶n lý t¹o lËp vµ duy tr× ®îc kû c¬ngtrong doanh nghiÖp vµ gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra. Tuy nhiªn, nÕu l¹m dông vµthiÕu c¬ së khoa häc sÏ r¬i vµo kiÓu qu¶n lý quan liªu, chñ quan, dÔ g©y tæn thÊt chodoanh nghiÖp.
b- C¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ t¸c ®éng vµo ®èi tîng qu¶n lý th«ng qua c¸c lîi Ýchkinh tÕ, t¹o ®éng lùc vËt chÊt ®Ó kÝch thÝch lao ®éng tÝch cùc, sö dông c¸c ®ßn bÈy ®Óthóc ®Èy kinh doanh cã hiÖu qu¶ cao. §éng lùc ®ã cµng m¹nh khi nhËn thøc ®Çy ®ñ vµbiÕt kÕt hîp ®óng ®¾n c¸c lîi Ých trong doanh nghiÖp qua c¸c ph¬ng ¸n ®îc lùa chän.
71
Thùc chÊt, ®ã lµ sù vËn dông c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan trong kinh doanh, chophÐp ngêi lao ®éng tù lùa chän ph¬ng ¸n ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó hoµn thµnh nhiÖmvô.
§Æc ®iÓm cña c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ t¸c ®éng lªn ®èi tîng qu¶n lý kh«ngb»ng sù cìng chÕ hµnh chÝnh, mµ ®a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn khuyÕn khÝch vÒ kinh tÕ vµnh÷ng ph¬ng tiÖn vËt chÊt cã thÓ huy ®éng ®îc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô víi lîi Ých thiÕtth©n phï hîp víi lîi Ých chung cña doanh nghiÖp vµ x· héi. Do ®ã, c¸c ph¬ng ph¸p ®ãt¸c ®éng nh¹y bÐn, linh ho¹t vµ ph¸t huy ®îc tÝnh tù nguyÖn, chñ ®éng, s¸ng t¹o cñangêi lao ®éng; ®ång thêi n©ng cao tr¸ch nhiÖm, ý thøc kû luËt tù gi¸c cña hä.
Víi c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ, ngêi qu¶n lý gi¶m ®îc nhiÒu viÖc ®iÒu hµnh,®«n ®èc, kiÓm tra chi ly, sù vô ®Ó tËp trung vµo c¸c viÖc c¬ b¶n. Ngêi qu¶n lý doanhnghiÖp sö dông c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ theo c¸c híng sau:
- §Ò ra nh÷ng chØ tiªu cô thÓ tõng thêi gian cho tõng bé phËn trong doanh nghiÖp,lÊy ®ã lµm chuÈn cho viÖc thëng ph¹t vÒ vËt chÊt.
- Sö dông c¸c ®Þnh møc kinh tÕ - kü thuËt g¾n víi c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ
- Thùc hiÖn chÕ ®é tr¸ch nhiÖm kinh tÕ cã thëng, ph¹t vÒ vËt chÊt
ViÖc më réng møc ®é vµ ph¹m vi ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ xu híngchung cña c¸c níc theo kinh tÕ thÞ trêng; trong ®ã chó träng c¸c vÊn ®Ò sau:
- Hoµn thiÖn hÖ thèng ®ßn bÈy kinh tÕ: gi¸ c¶, lîi nhuËn, tÝn dông, l·i suÊt, tiÒnl¬ng, tiÒn thëng…
- Thùc hiÖn ph©n cÊp qu¶n lý ®óng ®¾n; võa ®¶m b¶o hiÖu lùc qu¶n lý - ®iÒu hµnhthèng nhÊt, võa n©ng cao tÝnh chñ ®éng, s¸ng t¹o cña cÊp díi.
- N©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cña c¸n bé qu¶n lý vÒ nhiÒu mÆt: biÕt vËn dôngquy luËt vµ c¸c nguyªn t¾c trong qu¶n lý kinh doanh, biÕt sö dông c¸c ®ßn bÈykinh tÕ, c«ng t©m vµ nghiªm minh khi xö lý c«ng viÖc.
c- C¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc t¸c ®éng vµo nhËn thøc vµ t©m lý, t×nh c¶m cñangêi lao ®éng, nh»m n©ng cao tÝnh tù nguyÖn tù gi¸c vµ nhiÖt t×nh lao ®éng cña hätrong viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô. §èi tîng chñ yÕu vµ trùc tiÕp cña qu¶n lý lµ con ngêi,mét thùc thÓ cã ý thøc, tæng hoµ cña nhiÒu mèi quan hÖ x· héi ®a d¹ng vµ tinh tÕ; do ®ãc¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc cã ý nghÜa lín trong qu¶n lý kinh doanh (c¸c doanh nghiÖpNhËt B¶n ®· ¸p dông thµnh c«ng).
C¸c ph¬ng ph¸p gi¸o dôc dùa trªn sù vËn dông c¸c quy luËt t©m lý - x· héi víi®Æc trng lµ tÝnh thuyÕt phôc, lµm cho ngêi lao ®éng ph©n biÖt ®îc ®óng - sai, ph¶i -tr¸i, lîi - h¹i, tèt - xÊu; tõ ®ã tù gi¸c lµm viÖc tèt vµ g¾n bã víi doanh nghiÖp. Sö dông®¬n ®éc c¸c ph¬ng ph¸p nµy kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ tèt, bëi lÏ ho¹t ®éng kinh doanh
72
kh«ng ph¶i lµ mét phong trµo mµ lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc chÆt chÏ. CÇn sö dông kÕt hîpvíi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c mét c¸ch hîp lý, uyÓn chuyÓn vµ s¸ng t¹o.
B- T¸c ®éng lªn c¸c yÕu tè kh¸c cña doanh nghiÖp:
§ã lµ c¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng s©u vµo tõng yÕu tè chi phèi c¸c ®Çu vµo cñaqu¸ tr×nh kinh doanh, nh: tµi chÝnh, lao ®éng, c«ng nghÖ, vËt t, th«ng tin, .v…
Sù t¸c ®éng ®ã mang tÝnh qu¶n lý nghiÖp vô, kü thuËt, kÕt hîp víi c¸c ph¬ngph¸p kinh tÕ trong qu¶n lý; bao gåm: qu¶n lý tµi chÝnh, qu¶n lý c«ng nghÖ, qu¶n lý vËtt, qu¶n lý nh©n sù, qu¶n lý lao ®éng, qu¶n lý ®Çu t, qu¶n lý th«ng tin kinh tÕ,marketing, tin häc ho¸ qu¶n lý, v.v… (Néi dung qu¶n lý chuyªn ngµnh ®îc ®Ò cËp côthÓ trong c¸c chuyªn ®Ò riªng).
2.3- C¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng
§ã lµ c¸c ph¬ng ph¸p phôc vô vµ kÝch thÝch kh¸ch hµng, mét nh©n tè quyÕt®Þnh kÕt qu¶ kinh doanh. Nh©n tè nµy thêng thÓ hiÖn ë ®Çu ra cña chu tr×nh kinh doanh,song l¹i cÇn ®îc t¸c ®éng ngay tõ ®Çu vµo, nh chiÕn lîc kinh doanh, ph¬ng ¸n s¶nphÈm… Kh¸ch hµng võa lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, võa lµ ®iÓm kÕt thóc cña qu¸ tr×nh kinhdoanh. Cã hai ph¬ng ph¸p chÝnh: ®iÒu tra x· héi häc vµ ho¹t ®éng chiªu thÞ.
A- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra x· héi häc:
Nh»m t×m hiÓu ®éng c¬ mua hµng vµ c¸c yÕu tè m«i trêng chi phèi quy m«, c¬cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu.
§éng c¬ mua hµng cña ngêi tiªu dïng lµ yÕu tè t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn quy m«,c¬ cÊu vµ h×nh thøc cña nhu cÇu. Cã 3 ®éng c¬ chñ yÕu thóc ®Èy ngêi tiªu dïngmua mét hµng hãa nµo ®ã.
- Nhu cÇu tù nhiªn (nhu cÇu sinh lý): ¨n uèng, nghØ ng¬i, phßng ch÷a bÖnh, sèngan toµn vµ h¹nh phóc.
- TrÝ tëng tîng t¹o ra nh÷ng Ên tîng míi khi tiÕp xóc víi hµng hãa (kiÓu d¸ng,mµu s¾c mét c¸i ¸o ch¼ng h¹n).
- Mong muèn bøc thiÕt ®îc ®¸p øng.
YÕu tè m«i trêng cña ngêi tiªu dïng gåm:
- Sù giao tiÕp víi b¹n bÌ vÒ thÞ hiÕu, d luËn vÒ tiªu dïng.
- C¬ cÊu gia ®×nh (®éc th©n, cã con nhá, cã con lín, míi cíi, vî chång giµ, go¸bôa, giíi tÝnh…).
- Thµnh phÇn x· héi (tÇng líp, nghÒ nghiÖp, ®Þa vÞ, d©n téc, t«n gi¸o).
- Tr×nh ®é v¨n ho¸ thÓ hiÖn nhËn thøc, c¸ch sèng, trÝ tëng tëng).
- Møc thu nhËp, kh¶ n¨ng mua s¾m.
- TÝnh t×nh, thãi quen tiªu dïng.
73
VÒ bªn b¸n hµng, cã c¸c yÕu tè quyÕt ®Þnh khèi lîng nhu cÇu:
- TÝnh n¨ng, h×nh d¸ng, chÊt lîng s¶n phÈm ®em ra b¸n.
- Gi¸ c¶ hiÖn hµnh, gi¸ c¶ trong t¬ng lai gÇn, gi¸ c¶ cña s¶n phÈm thay thÕ vµ bæsung cho s¶n phÈm ®ang cã, ph¶n øng c¹nh tranh cña c¸c ®èi thñ.
- C¸c biÖn ph¸p vµ hiÖu qu¶ chiªu thÞ (qu¶ng c¸o, chiªu hµng, chµo hµng, b¸nhµng).
Ngoµi ra, cßn cã c¸c yÕu tè cña m«i trêng vÜ m«: c¬ chÕ qu¶n lý, quan hÖ ®èingo¹i (víi níc ngoµi, víi ®Þa ph¬ng kh¸c), søc mua cña ®ång tiÒn, sù æn ®ÞnhchÝnh trÞ - x· héi.
C¸c lo¹i yÕu tè nãi trªn t¸c ®éng lªn nhu cÇu ®îc m« t¶ trªn s¬ ®å sau:
b- Ho¹t ®éng chiªu thÞ (Promotion): Lµ c¸c ho¹t ®éng thóc ®Èy viÖc tiªu thô s¶nphÈm cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng nãi chung vµ thÞ trêng môc tiªu (target market)nãi riªng cña doanh nghiÖp.
Chiªu thÞ nh»m môc tiªu tiªu thô s¶n phÈm lµm ra trong ®iÒu kiÖn cã c¹nh tranhtrªn thÞ trêng; nã cã t¸c ®éng rÊt to lín vµ ®îc coi lµ mét bé phËn h÷u c¬ cña ho¹t®éng s¶n xuÊt (ë nhiÒu níc, chi phÝ chiªu thÞ trêng chiÕm 10-20% tæng chi phÝ tronggi¸ b¸n s¶n phÈm).
Néi dung c¬ b¶n cña chiªu thÞ gåm:
- Chµo hµng: Cho nh©n viªn ®a hµng ®Õn giíi thiÖu vµ b¸n trùc tiÕp cho kh¸ch.Ngêi chµo hµng ph¶i hiÓu râ s¶n phÈm (tÝnh n¨ng, c¸ch sö dông, c¸ch b¶o qu¶n,
YÕu tèbªn b¸n
YÕu tè MTngêi mua
Hµnh vimua
C¶m nghÜ saukhi mua
Ho·n mua
Kh«ngmua
Nhu cÇu
§éng c¬ mua YÕu tèchñ quan
YÕu tèm«i trêng
S¬ ®å 12C¸c yÕu tè t¸c ®éng lªn nhu cÇu
74
u thÕ so víi s¶n phÈm c¹nh tranh t¬ng tù…) vµ biÕt nghÖ thuËt giíi thiÖu cãhiÖu qu¶.
- Qu¶ng c¸o: Lµ tuyªn truyÒn (giíi thiÖu gi¸n tiÕp) b»ng ch÷ viÕt, tiÕng nãi, h×nh
¶nh, s¶n phÈm mÉu; thu hót sù chó ý vµ l«i kÐo hµnh vi mua cña ngêi tiªu dïng.C¸c ph¬ng tiÖn cã thÓ dïng lµ: ¸p phÝc, pan«, bao b×, ph¸t thanh, truyÒn h×nh, têr¬i, s¸ch b¸o, phim ¶nh… Qu¶ng c¸o ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c: khªu gîi sùtß mß, g©y Ên tîng m¹nh, thêng xuyªn lÆp l¹i, trung thùc, v¨n minh, thiÕt thùccã hiÖu qu¶.
- Chiªu hµng: Lµ c¸c biÖn ph¸p nh»m yÓm trî b¸n hµng, b»ng nhiÒu h×nh thøc ®éc ®¸o,
c«ng phu, nh: héi trî, triÓn l·m, héi nghÞ kh¸ch hµng, chiªu ®·i, b¶o trî c¸c ho¹t®éng v¨n ho¸, thÓ thao, tõ thiÖn b¶o hµnh s¶n phÈm…
2.4- C¸c ph¬ng ph¸p t¸c ®éng ®èi víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh
C¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu lµ c¹nh tranh, th¬ng lîng vµ nÐ tr¸nh.
a- C¸c ph¬ng ph¸p c¹nh tranh:
TÝnh to¸n mäi kh¶ n¨ng, yÕu tè vµ thñ ®o¹n ®Ó t¹o lîi thÕ cho s¶n phÈm cñadoanh nghiÖp, chiÕm lÜnh vµ më réng thÞ phÇn. Sö dông c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ, hµnhchÝnh, t©m lý x· héi (thËm chÝ c¶ biÖn ph¸p chÝnh trÞ) ®Ó giµnh giËt thÞ trêng vµ kh¸chhµng. C¸c biÖn ph¸p sö dông ph¶i hîp ph¸p vµ cã l¬ng t©m (®Çu c¬ lµnh m¹nh).
b- C¸c ph¬ng ph¸p th¬ng lîng:
Tháa thuËn gi÷a c¸c doanh nghiÖp ®Ó chia sÎ thÞ trêng mét c¸ch «n hoµ, c¸cbªn ®Òu cã lîi. Thêng sö dông c¸c kü thuËt tÝnh to¸n cña lý thuyÕt trß ch¬i (theory ofgame) ®Ó lùa chän chiÕn lîc c¹nh tranh; trong ®ã gi¶i ph¸p cÇn ®¹t lµ c¸c phÝa kh«ngcÇn chi phÝ chiªu thÞ nhiÒu mµ kÕt qu¶ ®Òu thu ®îc lîi nhuËn b»ng nhau; tr¸nh gi¶i ph¸pquyÕt liÖt lµ “mét mÊt mét cßn”.
c- C¸c ph¬ng ph¸p nÐ tr¸nh:
Trong trêng hîp doanh nghiÖp kÐm u thÕ râ rµng th× t×m c¸ch rót lui khái cuécc¹nh tranh kh«ng c©n søc, chÊp nhËn chuyÓn sang thÞ trêng kh¸c dï kÐm hiÖu qu¶h¬n ®Ó tån t¹i vµ t×m c¬ héi míi. Còng cã khi ph¶i tõ bá mét vµi mÆt hµng bÊt lîi ®ÓchuyÓn sang mÆt hµng kh¸c, hoÆc t¹m thêi chÞu lç khi cha cã gi¶i ph¸p kh¸c.
2.5- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi kh¸ch hµng
B¹n hµng lµ c¸c ®èi t¸c cung cÊp c¸c ®Çu vµo (nguyªn vËt liÖu, thiÕt bÞ, phô tïng,b¸n thµnh phÈm); thêng hîp t¸c l©u dµi víi nhau song còng cã c¹nh tranh. Ph¬ngph¸p chñ yÕu trong quan hÖ lµ gi÷ ch÷ “tÝn”, t«n träng lÉn nhau, thanh to¸n sßng ph¼ng
75
vµ chia sÎ khã kh¨n. Song còng cÇn tr¸nh sù o Ðp khi gÆp b¹n hµng bÊt tÝn, trôc lîi, kh«ngbiÕt ®iÒu; gi¶i ph¸p chñ yÕu lµ quan hÖ ®a ph¬ng (cã nhiÒu b¹n hµng víi cïng mÆt hµng).
2.6- C¸c ph¬ng ph¸p quan hÖ víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ níc
C¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« sö dông quyÒn lùc Nhµ níc (chÝnh trÞ, hµnhchÝnh, kinh tÕ) ®Ó ®Þnh híng, ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong khu«nkhæ luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch. MÆt tr¸i cña nã thÓ hiÖn ë hai khÝa c¹nh: sù cha hoµn thiÖn(thËm chÝ thiÕu nhÊt qu¸n) cña hÖ thèng luËt ph¸p - chÝnh s¸ch, vµ hµnh vi thiÕu c«ng t©mcña mét sè c«ng chøc.
CÇn sö dông kÕt hîp c¸c ph¬ng ph¸p sau:
a- Chñ ®éng trong t thÕ ngêi n¾m v÷ng ph¸p luËt, ho¹t ®éng ®óng ph¸p luËt;thùc hiÖn nghiªm chØnh c¸c nghÜa vô ®èi víi Nhµ níc. Kh«ng ®Æt m×nh ë thÕ bÞ ®éng®èi phã, ®èi ®Çu víi ph¸p luËt vµ n¬m níp lo sî. §Ó n¾m v÷ng ph¸p luËt, cÇn cã chuyªngia cè vÊn vÒ ph¸p luËt riªng cña doanh nghiÖp (trùc thuéc gi¸m ®èc) hoÆc dùa vµo c¸cv¨n phßng t vÊn ph¸p lý tríc khi thùc hiÖn mét quyÕt ®Þnh quan träng nµo, hoÆc khix¶y ra sù viÖc liªn quan ®Õn ph¸p luËt vµ th«ng lÖ kinh doanh.
Sù chñ ®éng cßn thÓ hiÖn ë viÖc kiÕn nghÞ c¸c c¬ quan h÷u tr¸ch híng dÉn, gi¶ithÝch râ nh÷ng ®iÓm cã thÓ hiÓu tuú tiÖn vµ vËn dông kh«ng ®óng. Còng cã thÓ kiÕn nghÞnh÷ng ®iÓm mµ luËt ph¸p cßn s¬ hë, bÊt hîp lý ®Ó c¬ quan lËp ph¸p nghiªn cøu söa ®æi,bæ sung.
b- S½n sµng céng t¸c víi c¸c c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt (thanh tra, c«ng an ®iÒutra, kiÓm s¸t) khi bÞ kiÓm tra; cung cÊp c¸c th«ng tin cÇn thiÕt mét c¸ch trung thùc. MÆtkh¸c, khi cã dÊu hiÖu kh«ng râ rµng, cÇn chñ ®éng dùa vµo c¬ quan kiÓm to¸n ®éc lËp®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng, lµm c¨n cø ®Ó ®èi chiÕu víi kÕt luËn cña c¬ quan b¶o vÖ ph¸pluËt. Tèt nhÊt lµ ®Þnh kú chñ ®éng tiÕn hµnh kiÓm to¸n dï kh«ng bÞ kiÓm tra, Ýt ra cònggióp cho viÖc tù kiÓm tra ®Ó kÞp thêi cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý.
c- T¹o ra quan hÖ th«ng c¶m, tin cËy ®èi víi doanh nghiÖp. §©y kh«ng ph¶i lµhµnh vi mua chuéc c¸c c«ng chøc ®Ó lõa dèi Nhµ níc, mµ tr¸nh biÕn sù viÖc lÆt vÆtthµnh quan hÖ ®èi ®Çu c¨ng th¼ng. MÆt kh¸c, kiªn quyÕt ®Êu tranh víi c¸c hµnh vi nhòngnhiÔu, ¸p ®Æt v« lý cña nh÷ng c«ng chøc tho¸i ho¸.
d- LuËt ph¸p cã ¶nh hëng ®Õn sù lùa chän quy chÕ ph¸p lý cña doanh nghiÖp,cÇn xem xÐt nÕu cÇn th× chuyÓn ®æi h×nh thøc ph¸p lý cña doanh nghiÖp theo híng cãlîi. VÝ dô tõ mét chñ së h÷u chuyÓn thµnh c«ng ty cã së h÷u hçn hîp hoÆc c«ng ty v«danh, c«ng ty liªn doanh, v.v…
76
3- TriÕt lý kinh doanh vµ v¨n ho ̧doanh nghiÖp
3.1- TriÕt lý kinh doanh
Ho¹t ®éng cña con ngêi gåm c¸c hµnh vi cã ý thøc, cã môc ®Ých víi niÒm tin,th¸i ®é øng xö, thãi quen,… h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng. Con ngêi lu«n cã xuhíng tæng kÕt nh÷ng ®iÒu ®· quan s¸t vµ kinh nghiÖm øng xö cña m×nh ®Ó kh¸i qu¸t(trõu tîng ho¸) thµnh nh÷ng t tëng s©u s¾c cã tÝnh triÕt häc; ®ã lµ c¸c triÕt lý vÒnh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng, mét thø triÕt häc cña thùc tÕ, triÕt häc cho hµnh ®éng. TriÕt lýlµ c¸i ®Æc thï, ®¬n nhÊt trong triÕt häc; khi ®îc hÖ thèng ho¸ vµ ph¸t triÓn thµnh lý luËnth× h×nh hµnh c¸c häc thuyÕt triÕt häc.
TriÕt lý kinh doanh lµ nh÷ng t tëng triÕt häc ph¶n ¸nh thùc tiÔn kinh doanhqua con ®êng thÓ nghiÖm, suy ngÉm vµ kh¸i qu¸t ho¸ cña chñ thÓ kinh doanh. C¸c ttëng triÕt häc khi ®· x¸c lËp, ®Õn lît nã, sÏ ®îc c¸c nhµ qu¶n lý thÓ hiÖn vµo c«ngviÖc qu¶n lý kinh doanh qua v¨n ho¸ doanh nghiÖp, t¹o nªn tÝnh c¸ch riªng cña doanhnghiÖp ®Ó tËp hîp søc m¹nh cña tæ chøc. TriÕt lý kinh doanh chÝnh lµ cèt lâi cña v¨n ho¸doanh nghiÖp; kh«ng chØ trë thµnh mét nguån néi lùc cña doanh nghiÖp, mµ cßn lµ métm« thøc ph¸t triÓn doanh nghiÖp mét c¸ch bªn v÷ng. TriÕt lý kinh doanh lµ mét lùclîng tinh thÇn ®Ó ®Þnh híng chiÕn lîc ph¸t triÓn vµ lµ c¬ së cña toµn bé chñ tr¬ng,biÖn ph¸p cña doanh nghiÖp.
TriÕt lý kinh doanh cña doanh nghiÖp ®a ra mét hÖ gi¸ trÞ ®¹o ®øc - ph¸p lý lµmc¨n cø ®Ó xÐt ®o¸n hµnh vi cña mäi thµnh viªn vµ ®éng viªn, gi¸o dôc hä lµm theo. Nãcòng gãp phÇn t¹o ra uy tÝn cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng.
3.2- V¨n ho¸ doanh nghiÖp (hoÆc v¨n ho¸ c«ng ty)
a- ViÖc thiÕt lËp vµ vËn hµnh b×nh thêng mét doanh nghiÖp ®ßi hái nh÷ng ®iÒukiÖn vËt chÊt, c¸c nguån lùc vµ thÓ chÕ. Song, sù thµnh b¹i cña doanh nghiÖp cßn phôthuéc “phÇn hån” cña doanh nghiÖp, lµm cho doanh nghiÖp cã søc sèng; ®ã lµ v¨n ho¸doanh nghiÖp, hay cßn gäi lµ tinh thÇn doanh nghiÖp.
V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ v¨n ho¸ øng xö trong kinh doanh, lµ sù thÓ hiÖn c¸cmèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi kh¸ch thÓ kinh doanh vµ gi÷a ngêi víi ngêi trongdoanh nghiÖp. §ã lµ nh÷ng nhËn thøc tån t¹i trong c¸c thµnh viªn cña tËp thÓ lao ®éng,cã kh¶ n¨ng chi phèi mäi hµnh ®éng, suy nghÜ vµ thãi quen cña hä; lµ nh÷ng chuÈn mùc,khu«n mÉu cã tÝnh truyÒn thèng mµ mäi thµnh viªn cña doanh nghiÖp ph¶i noi theo. Nãtrë thµnh “tuyªn ng«n hµnh ®éng” ®Ó gi¸o dôc, ®éng viªn mäi thµnh viªn, thÓ hiÖn qua ýthøc, t×nh c¶m, th¸i ®é, hµnh vi, t¸c phong øng xö hµng ngµy, nÒn nÕp sinh ho¹t, nghithøc giao tiÕp. Nã t¹o ra niÒm tin vµ chÊt keo g¾n bã mäi thµnh viªn víi doanh nghiÖp.Nh÷ng yÕu tè cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp ®îc mäi thµnh viªn tù gi¸c thõa nhËn, b¶o vÖ,duy tr× vµ kÕ thõa; nh nh÷ng rµng buéc “bÊt thµnh v¨n” cè kÕt mäi c¸ nh©n vµo môc
77
tiªu chung (ngoµi c¸c rµng buéc h÷u h×nh nh luËt ph¸p, th«ng lÖ, quy chÕ, hîp ®ång,nguyªn t¾c…).
V¨n ho¸ doanh nghiÖp cã thÓ thuÇn tuý mang b¶n s¾c d©n téc, vµ còng cã thÓgiao lu víi c¸c nÒn v¨n ho¸ tiÕn bé kh¸c gäi lµ “v¨n ho¸ thêi ®¹i”. NhiÒu doanh nghiÖplín ®· biÕt tËn dông nh©n tè rÊt quan träng nµy ®Ó ®¹t tíi thµnh c«ng, ®Æc biÖt lµ ë khu
vùc §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ vèn cã truyÒn thèng coi träng v¨n minh tinh thÇn ph¶n ¸nhtÝnh nh©n v¨n. NhËt B¶n lµ ®iÓn h×nh cña m« thøc “t©y ph¬ng ho¸” trªn nÒn t¶ng nh÷nggi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, v¨n ho¸ ph¬ng §«ng. Ngay ë Mü, ngêi ta còng®· nhËn ra c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ ph¬ng §«ng, ®îc vËn dông trong thuyÕt Z vÒ qu¶n lý.
b- V¨n ho¸ doanh nghiÖp thêng ®îc thÓ hiÖn qua qu¸ tr×nh qu¶n lý doanhnghiÖp, cô thÓ lµ:
- Môc tiªu kinh doanh híng vµo nhu cÇu ngµy cµng cao cña ngêi tiªu dïng (mÆthµng, tÝnh n¨ng, mÉu m·, chÊt lîng, sù thuËn tiÖn, lßng tin…); vµo nh÷ng ®Ønhcao cña kü thuËt - c«ng nghÖ.
- Møc ®é tù qu¶n c¸ nh©n; thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n, kh¶ n¨ng ®éc lËp(trong ph¹m vi tæ chøc), nh÷ng c¬ héi cho sù s¸ng t¹o.
- Møc ®é kiÓm so¸t cña ngêi qu¶n lý ®èi víi hµnh vi cña ngêi lao ®éng.
- Møc ®é quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn (lµm viÖc vµ sinh ho¹t) mµ ngêi qu¶n lý dµnhcho ngêi lao ®éng.
- Møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn ®èi víi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp (tinhthÇn ®ång ®éi, sù tin cËy, ý thøc tr¸ch nhiÖm).
- Møc ®é chÞu ®ùng nh÷ng xung ®ét trong néi bé doanh nghiÖp (lîi Ých, c¸ tÝnh,danh dù,…), kh¶ n¨ng hoµ gi¶i ®Ó doanh nghiÖp ph¸t triÓn.
- Nh÷ng tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lµm viÖc cña c¸c thµnh viªn; ®Ó ph©n phèi lîinhuËn, khen thëng vµ kû luËt.
- Møc ®é chÊp nhËn nh÷ng may rñi trong kinh doanh, d¸m dÊn th©n vµo c¸c m¹ohiÓm (cã tÝnh to¸n).
Trong c¸c tiªu thøc trªn, cã 2 tiªu thøc quan träng nhÊt lµ: møc ®é quan t©m cñanhµ qu¶n lý ®èi víi ngêi lao ®éng vµ møc ®é g¾n bã cña c¸c thµnh viªn trong doanhnghiÖp vµ víi doanh nghiÖp.
c- Tõ néi dung cña v¨n ho¸ doanh nghiÖp nãi trªn, mçi doanh nghiÖp xuÊt ph¸ttõ ®Æc ®iÓm cña m×nh, cÇn lùa chän ®Ó x¸c ®Þnh cho m×nh mét v¨n ho¸ mang b¶n s¾criªng nh»m t¹o ra søc m¹nh cho doanh nghiÖp vµ t¹o ®îc uy tÝn, h×nh ¶nh tèt ®Ñp cñadoanh nghiÖp trªn thÞ trêng.
Nh×n chung, v¨n ho¸ doanh nghiÖp cã hai khuynh híng chÝnh:
78
Mét lµ, môc tiªu vµ ph¬ng ph¸p kinh doanh chñ yÕu nh»m ®¹t lîi nhuËn trícm¾t vµ gi¶i quyÕt nh÷ng môc tiªu ng¾n h¹n. TriÕt lý kinh doanh chÞu ¶nh hëng s©unÆng cña chñ nghÜa thùc dông vµ thuyÕt duy lý (phæ biÕt ë Mü).
Hai lµ, coi kinh doanh chñ yÕu nh»m phôc vô con ngêi, phôc vô x· héi; cßn lîinhuËn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn sù nghiÖp, lµ phÇn thëng vÒ kÕt qu¶ phôcvô. TriÕt lý kinh doanh lµ híng vµo con ngêi vµ nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn l©u dµi(phæ biÕn ë NhËt).
C¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn lùa chän nh÷ng yÕu tè hîp lý trong haikhuynh híng nãi trªn, vËn dông vµo ®Æc ®iÓm cô thÓ ®Ó x©y dùng triÕt lý kinh doanhphï hîp, trªn c¬ së ®ã t¹o lËp v¨n ho¸ doanh nghiÖp riªng cho m×nh.
Híng dÉn häc tËp
Néi dung träng t©m:
C¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh vµ c¸c ph¬ng ph¸p ®îc sö dông
trong qu¶n lý kinh doanh.
C©u hái «n tËp:
1. Néi dung chñ yÕu cña c¸c nguyªn t¾c chung vÒ qu¶n lý kinh doanh lµ g×?
2. Khi sö dông ph¬ng ph¸p hµnh chÝnh, nhµ qu¶n lý cÇn n¾m ch¾c nh÷ng yªu cÇu g×?
V× sao?
3. ¦u ®iÓm chñ yÕu cña ph¬ng ph¸p kinh tÕ lµ g×? Sö dông ph¬ng ph¸p nµy theo
c¸c yªu cÇu nµo?
4. ý nghÜa cña ph¬ng ph¸p gi¸o dôc trong qu¶n lý doanh nghiÖp lµ g×? Ph¹m vi vËn
dông cña ph¬ng ph¸p nµy nh thÕ nµo?
5. Néi dung chñ yÕu cña hai ph¬ng ph¸p vÒ t¸c ®éng lªn kh¸ch hµng lµ g×?
6. C¸c ph¬ng ph¸p chñ yÕu ®èi víi ®èi thñ c¹nh tranh lµ g×?
7. C¸c ph¬ng ph¸p cÇn kÕt hîp sö dông trong quan hÖ víi c¸c c¬ quan Nhµ níc lµ
g×?
8. V¨n ho¸ doanh nghiÖp lµ g×? Nã thêng ®îc thÓ hiÖn qua qu¶n lý kinh doanh trªn
nh÷ng vÊn ®Ò g×?
top related