kinh tÌ-kheo na-tiÊnthuvienhoasen.org/images/file/850xdp1g0qgqadx0/... · vài cảm nghĩ về...
Post on 02-Jan-2020
2 Views
Preview:
TRANSCRIPT
1
KINH TIgrave-KHEO NA-TIEcircN
Cagraven Long Đại Tạng Kinh Quyển 108 trang
706-753
Thiện Nhựt phỏng dịch vagrave tigravem hiểu
MỤC LỤC TỔNG QUAacuteT
Vagravei cảm nghĩ về Kinh Tigrave-kheo Na-Tiecircn
A- Bản Phỏng dịch
B- Tigravem hiểu Nghĩa Chữ
C- Tigravem hiểu Nghĩa Yacute
D- Bản Phiecircn Acircm
(Mục Lục Chi Tiết Xem Becircn Dưới)
Nội-dung tập saacutech nầy gồm coacute
A- Bản Phỏng-dịch từ chaacutenh-văn trong
Đại-Tạng cograven thiếu tecircn taacutec-giả chữ Phạn
vagrave dịch-giả chữ Haacuten
B- Phần Tigravem hiểu Nghĩa Chữ từ-ngữ
Phật-học được tra Từ-điển vagrave giải-thiacutech
2
gọn theo thứ-tự A B C
C- Phần Tigravem hiểu Nghĩa Yacute caacutec cacircu vấn-
đaacutep xếp lại thagravenh 10 vấn-đề 9 về giaacuteo-lyacute
1 về linh-tinh
D- Bản Phiecircn-acircm Haacuten-Việt
Thacircn-kiacutenh tặng Quiacute-Vị Đạo-hữu Tổ-đigravenh
Từ-Quang vagrave Thiền-viện Linh-Sơn
để nhớ caacutec buổi trưa noacutei chuyện Đạo vagraveo
dịp cuối tuần
Thiện-Nhựt
Huỳnh-Hữu-Hồng
Vagravei cảm-nghĩ về Kinh Tigrave-kheo Na-Tiecircn
Bagravei Tham-luận thuyết-trigravenh tại Tổ-đigravenh
Từ-Quang Montreal Canada
Khoaacute Nghiecircn-Tu An-Cư
Thaacuteng Bảy 2005
1- Tại sao tocirci lại phỏng-dịch Kinh Na-
Tiecircn
3
Quyển Na-Tiecircn Tigrave-kheo Kinh lagrave một bộ
Luận ghi bằng tiếng Pali rất nổi danh
được phiecircn-dịch ra nhiều thứ tiếng tiếng
Haacuten tiếng Việt tiếng Miến tiếng Thaacutei
tiếng Tiacutech-lan tiếng Anh tiếng Phaacutep vv
Tại Việt-Nam đatilde coacute caacutec bản dịch của caacutec
Cư-sĩ Đoagraven-Trung-Cograven Cao-Hữu-Điacutenh
vagrave của Hogravea-Thượng Giới-Nghiecircm rất
phổ-biến Tại sao Thiện Nhựt cograven đegraveo-
bồng mang ra dịch nữa
1- Thiện Nhựt học Kinh kệ Phật xuất-xứ
từ Haacuten-Tạng necircn chỉ biết đọc vagrave tigravem hiểu
caacutec bản Kinh kệ được dịch ra tiếng Việt
của caacutec bực đại-sư Việt-Nam Chẳng phải
caacutec Kinh saacutech chữ Anh chữ Phaacutep quaacute
khoacute-khăn nhưng khi tigravem hiểu về chuacuteng
Thiện Nhựt cảm thấy chuacuteng hơi xa lạ
đối với người Việt coacute sức học trung-bigravenh
tu theo đường-lối của ocircng-bagrave để lại Như
4
trong Haacuten-tạng dugraveng hai chữ Hỉ vagrave Lạc để
chỉ hai thiền-chi của Sơ-Thiền caacutec saacutech
Anh-ngữ đatilde dịch ra lagrave Joy Happlness
Bliss trong khi đoacute tiếng Việt thuần-tuacutey
của ta lại coacute hai chữ Mừng vagrave Vui rất dễ
hiểu magrave mocirc-tả rất rotilde-ragraveng tacircm-trạng của
thiền-giả khi sắp bước vagraveo định-tacircm
Mừng thigrave thacircn cograven đang xuacutec-động tacircm
cograven vọng-động Vui thigrave khi nỗi mừng đatilde
lắng-dịu tacircm-yacute lacircng-lacircng nhẹ-nhagraveng Sao
ta lại bỏ quecircn chẳng dugraveng những tiếng
Việt thocircng-thường ấy để diễn-đạt hai
thiền-chi đoacute một caacutech giản-dị vagrave rất
chiacutenh-xaacutec Chiacutenh vigrave lẽ đoacute magrave Thiện Nhựt
đatilde mạo-muội đem bản văn Haacuten-tạng
phỏng-dịch ra tiếng Việt thocircng-thường
ngagravey nay trước để cho migravenh tigravem hiểu vagrave
học-hỏi bằng tiếng Việt sau cũng coacute thể
giuacutep được phần nagraveo lợi-iacutech cho caacutec bạn
đạo cugraveng tu
5
2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe
kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng
lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-
Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei
nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven
chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ
vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi
hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến
nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-
gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt
thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ
Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi
magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-
nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-
acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn
chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới
thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave
cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở
phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-
sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con
6
đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-
tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-
đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-
thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec
điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững
lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường
học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven
chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn
dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một
người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện
Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu
giường magrave học Kinh học Kệ
Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-
văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda
panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại
từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ
thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra
7
phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-
thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute
một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave
nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu
thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-
Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng
vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-
Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong
khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei
từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản
dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec
thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy
Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy
Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave
Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-
Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực
vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-
thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh
nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong
phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
2
gọn theo thứ-tự A B C
C- Phần Tigravem hiểu Nghĩa Yacute caacutec cacircu vấn-
đaacutep xếp lại thagravenh 10 vấn-đề 9 về giaacuteo-lyacute
1 về linh-tinh
D- Bản Phiecircn-acircm Haacuten-Việt
Thacircn-kiacutenh tặng Quiacute-Vị Đạo-hữu Tổ-đigravenh
Từ-Quang vagrave Thiền-viện Linh-Sơn
để nhớ caacutec buổi trưa noacutei chuyện Đạo vagraveo
dịp cuối tuần
Thiện-Nhựt
Huỳnh-Hữu-Hồng
Vagravei cảm-nghĩ về Kinh Tigrave-kheo Na-Tiecircn
Bagravei Tham-luận thuyết-trigravenh tại Tổ-đigravenh
Từ-Quang Montreal Canada
Khoaacute Nghiecircn-Tu An-Cư
Thaacuteng Bảy 2005
1- Tại sao tocirci lại phỏng-dịch Kinh Na-
Tiecircn
3
Quyển Na-Tiecircn Tigrave-kheo Kinh lagrave một bộ
Luận ghi bằng tiếng Pali rất nổi danh
được phiecircn-dịch ra nhiều thứ tiếng tiếng
Haacuten tiếng Việt tiếng Miến tiếng Thaacutei
tiếng Tiacutech-lan tiếng Anh tiếng Phaacutep vv
Tại Việt-Nam đatilde coacute caacutec bản dịch của caacutec
Cư-sĩ Đoagraven-Trung-Cograven Cao-Hữu-Điacutenh
vagrave của Hogravea-Thượng Giới-Nghiecircm rất
phổ-biến Tại sao Thiện Nhựt cograven đegraveo-
bồng mang ra dịch nữa
1- Thiện Nhựt học Kinh kệ Phật xuất-xứ
từ Haacuten-Tạng necircn chỉ biết đọc vagrave tigravem hiểu
caacutec bản Kinh kệ được dịch ra tiếng Việt
của caacutec bực đại-sư Việt-Nam Chẳng phải
caacutec Kinh saacutech chữ Anh chữ Phaacutep quaacute
khoacute-khăn nhưng khi tigravem hiểu về chuacuteng
Thiện Nhựt cảm thấy chuacuteng hơi xa lạ
đối với người Việt coacute sức học trung-bigravenh
tu theo đường-lối của ocircng-bagrave để lại Như
4
trong Haacuten-tạng dugraveng hai chữ Hỉ vagrave Lạc để
chỉ hai thiền-chi của Sơ-Thiền caacutec saacutech
Anh-ngữ đatilde dịch ra lagrave Joy Happlness
Bliss trong khi đoacute tiếng Việt thuần-tuacutey
của ta lại coacute hai chữ Mừng vagrave Vui rất dễ
hiểu magrave mocirc-tả rất rotilde-ragraveng tacircm-trạng của
thiền-giả khi sắp bước vagraveo định-tacircm
Mừng thigrave thacircn cograven đang xuacutec-động tacircm
cograven vọng-động Vui thigrave khi nỗi mừng đatilde
lắng-dịu tacircm-yacute lacircng-lacircng nhẹ-nhagraveng Sao
ta lại bỏ quecircn chẳng dugraveng những tiếng
Việt thocircng-thường ấy để diễn-đạt hai
thiền-chi đoacute một caacutech giản-dị vagrave rất
chiacutenh-xaacutec Chiacutenh vigrave lẽ đoacute magrave Thiện Nhựt
đatilde mạo-muội đem bản văn Haacuten-tạng
phỏng-dịch ra tiếng Việt thocircng-thường
ngagravey nay trước để cho migravenh tigravem hiểu vagrave
học-hỏi bằng tiếng Việt sau cũng coacute thể
giuacutep được phần nagraveo lợi-iacutech cho caacutec bạn
đạo cugraveng tu
5
2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe
kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng
lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-
Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei
nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven
chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ
vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi
hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến
nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-
gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt
thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ
Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi
magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-
nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-
acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn
chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới
thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave
cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở
phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-
sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con
6
đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-
tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-
đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-
thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec
điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững
lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường
học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven
chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn
dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một
người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện
Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu
giường magrave học Kinh học Kệ
Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-
văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda
panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại
từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ
thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra
7
phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-
thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute
một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave
nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu
thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-
Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng
vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-
Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong
khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei
từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản
dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec
thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy
Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy
Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave
Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-
Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực
vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-
thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh
nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong
phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
3
Quyển Na-Tiecircn Tigrave-kheo Kinh lagrave một bộ
Luận ghi bằng tiếng Pali rất nổi danh
được phiecircn-dịch ra nhiều thứ tiếng tiếng
Haacuten tiếng Việt tiếng Miến tiếng Thaacutei
tiếng Tiacutech-lan tiếng Anh tiếng Phaacutep vv
Tại Việt-Nam đatilde coacute caacutec bản dịch của caacutec
Cư-sĩ Đoagraven-Trung-Cograven Cao-Hữu-Điacutenh
vagrave của Hogravea-Thượng Giới-Nghiecircm rất
phổ-biến Tại sao Thiện Nhựt cograven đegraveo-
bồng mang ra dịch nữa
1- Thiện Nhựt học Kinh kệ Phật xuất-xứ
từ Haacuten-Tạng necircn chỉ biết đọc vagrave tigravem hiểu
caacutec bản Kinh kệ được dịch ra tiếng Việt
của caacutec bực đại-sư Việt-Nam Chẳng phải
caacutec Kinh saacutech chữ Anh chữ Phaacutep quaacute
khoacute-khăn nhưng khi tigravem hiểu về chuacuteng
Thiện Nhựt cảm thấy chuacuteng hơi xa lạ
đối với người Việt coacute sức học trung-bigravenh
tu theo đường-lối của ocircng-bagrave để lại Như
4
trong Haacuten-tạng dugraveng hai chữ Hỉ vagrave Lạc để
chỉ hai thiền-chi của Sơ-Thiền caacutec saacutech
Anh-ngữ đatilde dịch ra lagrave Joy Happlness
Bliss trong khi đoacute tiếng Việt thuần-tuacutey
của ta lại coacute hai chữ Mừng vagrave Vui rất dễ
hiểu magrave mocirc-tả rất rotilde-ragraveng tacircm-trạng của
thiền-giả khi sắp bước vagraveo định-tacircm
Mừng thigrave thacircn cograven đang xuacutec-động tacircm
cograven vọng-động Vui thigrave khi nỗi mừng đatilde
lắng-dịu tacircm-yacute lacircng-lacircng nhẹ-nhagraveng Sao
ta lại bỏ quecircn chẳng dugraveng những tiếng
Việt thocircng-thường ấy để diễn-đạt hai
thiền-chi đoacute một caacutech giản-dị vagrave rất
chiacutenh-xaacutec Chiacutenh vigrave lẽ đoacute magrave Thiện Nhựt
đatilde mạo-muội đem bản văn Haacuten-tạng
phỏng-dịch ra tiếng Việt thocircng-thường
ngagravey nay trước để cho migravenh tigravem hiểu vagrave
học-hỏi bằng tiếng Việt sau cũng coacute thể
giuacutep được phần nagraveo lợi-iacutech cho caacutec bạn
đạo cugraveng tu
5
2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe
kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng
lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-
Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei
nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven
chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ
vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi
hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến
nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-
gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt
thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ
Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi
magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-
nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-
acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn
chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới
thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave
cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở
phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-
sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con
6
đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-
tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-
đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-
thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec
điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững
lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường
học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven
chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn
dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một
người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện
Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu
giường magrave học Kinh học Kệ
Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-
văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda
panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại
từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ
thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra
7
phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-
thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute
một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave
nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu
thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-
Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng
vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-
Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong
khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei
từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản
dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec
thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy
Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy
Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave
Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-
Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực
vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-
thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh
nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong
phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
4
trong Haacuten-tạng dugraveng hai chữ Hỉ vagrave Lạc để
chỉ hai thiền-chi của Sơ-Thiền caacutec saacutech
Anh-ngữ đatilde dịch ra lagrave Joy Happlness
Bliss trong khi đoacute tiếng Việt thuần-tuacutey
của ta lại coacute hai chữ Mừng vagrave Vui rất dễ
hiểu magrave mocirc-tả rất rotilde-ragraveng tacircm-trạng của
thiền-giả khi sắp bước vagraveo định-tacircm
Mừng thigrave thacircn cograven đang xuacutec-động tacircm
cograven vọng-động Vui thigrave khi nỗi mừng đatilde
lắng-dịu tacircm-yacute lacircng-lacircng nhẹ-nhagraveng Sao
ta lại bỏ quecircn chẳng dugraveng những tiếng
Việt thocircng-thường ấy để diễn-đạt hai
thiền-chi đoacute một caacutech giản-dị vagrave rất
chiacutenh-xaacutec Chiacutenh vigrave lẽ đoacute magrave Thiện Nhựt
đatilde mạo-muội đem bản văn Haacuten-tạng
phỏng-dịch ra tiếng Việt thocircng-thường
ngagravey nay trước để cho migravenh tigravem hiểu vagrave
học-hỏi bằng tiếng Việt sau cũng coacute thể
giuacutep được phần nagraveo lợi-iacutech cho caacutec bạn
đạo cugraveng tu
5
2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe
kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng
lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-
Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei
nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven
chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ
vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi
hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến
nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-
gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt
thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ
Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi
magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-
nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-
acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn
chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới
thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave
cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở
phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-
sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con
6
đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-
tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-
đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-
thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec
điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững
lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường
học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven
chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn
dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một
người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện
Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu
giường magrave học Kinh học Kệ
Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-
văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda
panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại
từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ
thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra
7
phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-
thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute
một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave
nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu
thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-
Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng
vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-
Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong
khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei
từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản
dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec
thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy
Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy
Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave
Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-
Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực
vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-
thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh
nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong
phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
5
2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe
kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng
lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-
Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei
nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven
chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ
vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi
hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến
nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-
gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt
thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ
Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi
magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-
nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-
acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn
chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới
thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave
cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở
phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-
sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con
6
đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-
tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-
đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-
thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec
điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững
lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường
học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven
chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn
dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một
người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện
Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu
giường magrave học Kinh học Kệ
Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-
văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda
panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại
từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ
thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra
7
phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-
thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute
một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave
nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu
thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-
Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng
vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-
Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong
khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei
từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản
dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec
thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy
Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy
Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave
Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-
Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực
vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-
thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh
nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong
phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
6
đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-
tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-
đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-
thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec
điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững
lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường
học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven
chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn
dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một
người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện
Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu
giường magrave học Kinh học Kệ
Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-
văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda
panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại
từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ
thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra
7
phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-
thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute
một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave
nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu
thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-
Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng
vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-
Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong
khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei
từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản
dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec
thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy
Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy
Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave
Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-
Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực
vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-
thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh
nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong
phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
7
phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-
thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute
một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave
nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu
thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-
Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng
vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-
Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong
khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei
từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản
dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec
thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy
Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy
Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave
Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-
Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực
vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-
thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh
nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong
phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
8
xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa
Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai
mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ
khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec
bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ
ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển
Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-
Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến
đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-
mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc
tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec
nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-
nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy
necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười
vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về
caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến
kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu
hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự
caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
9
trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh
caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo
lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh
coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave
để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt
lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của
migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng
(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với
để học hỏi thecircm)
2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-
Kheo Kinh
Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng
tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa
được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-
giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-
taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec
quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của
Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-
phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
10
lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-
Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-
thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-
Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy
Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei
Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn
Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave
được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-
Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-
văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi
trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang
Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến
753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một
vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave
Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như
lời của chư Phật hay Bồ-taacutet
Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-
học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-
giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
11
taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất
chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-
lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-
chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute
mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết
quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-
kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản
Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-
trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập
cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec
phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ
thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh
chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực
đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật
chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-
tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-
mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ
như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến
Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư
giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
12
Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng
hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh
coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng
chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute
Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-
đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-
xưa vậy thocirci
3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi
lỏng-lẻo
Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-
Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng
Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời
văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-
ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở
quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển
Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển
sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde
được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
13
trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua
Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe
giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc
khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo
Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần
1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của
vua Di-Lan
2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị
Tigrave-kheo lỗi-lạc
3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo
Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về
giaacuteo-lyacute
Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute
ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi
Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống
tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai
trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
14
nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm
bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi
chốn đatilde xuất-bản bộ Luận
Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde
sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y
của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về
giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet
linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản
nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-
Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề
giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau
1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn
2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết
Luacircn-hồi
3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec
4- 37 Phẩm trợ-Đạo
5- Triacute-huệ
6- Caacutec loại cảm-thọ
7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
15
8- Đức Phật
9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde
Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng
diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại
sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn
được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về
điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-
phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều
gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng
Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong
cotildei Niết-bagraven
Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn
taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến
nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo
saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta
thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute
bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện
điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
16
(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận
gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng
vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-
ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ
sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-
tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-
chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-
kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave
ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả
Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde
nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn
kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute
caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được
con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave
thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau
cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy
hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-
bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương
của Đức Phật đatilde đi trước
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
17
4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-
Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều
viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde
được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-
mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-
giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave
Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn
hai lần như vầy
Lần thứ nhứt
Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm
hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-
kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute
- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn
chăng
- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn
- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
18
- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-
Tiecircn
- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave
xe chăng
- Trục xe chẳng phải lagrave xe
- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng
- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe
- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe
Vương im lặng chẳng trả lời được
Na-Tiecircn liền noacutei
- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-
phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute
được chiếc xe Con người cũng lại như
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
19
vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng
chung lại thigrave thagravenh con người
Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay
Lần thứ hai
Vương noacutei
- Ta coacute điều muốn hỏi
- Xin Đại-Vương cứ hỏi
- Ta đatilde hỏi xong
- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong
- Đaacutep những gigrave đacircu
- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu
Vương noacutei
- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng
chẳng coacute chỗ đaacutep
Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech
Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
20
Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn
Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ
caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của
con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người
coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng
Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten
trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại
matildei qua thời-gian chăng
Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-
luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-
hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute
nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con
người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei
bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra
nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự
tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-
chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ
tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-
thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
21
thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta
đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta
cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute
lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-
lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học
Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua
thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave
gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde
chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde
thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm
caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta
được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn
giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về
Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde
lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong
ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde
Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi
rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng
nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
22
cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu
hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra
lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn
đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy
Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu
cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave
đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-
phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu
hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)
chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu
hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave
Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-
rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-
mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem
sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute
noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn
phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep
rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
23
trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho
Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa
Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ
ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep
xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave
Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua
vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu
thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của
Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng
ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra
bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh
cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm
giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay
sao
Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn
yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề
Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu
hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute
điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
24
Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả
hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được
Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc
dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng
cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ
Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde
trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới
higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ
hiểu vagrave đầy hứng-thuacute
Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem
thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị
Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện
Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới
mức để tigravem thấy ra hết
5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ
đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
25
Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng
sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo
Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy
Vương hỏi Na-Tiecircn
- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh
khoacute chăng
- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute
thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute
lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng
Vua bagraven-luận được
- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại
- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn
hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei
cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời
noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh
biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng
chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave
như thế đoacute
- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
26
- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-
nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng
như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt
giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-
giả
Vương liền noacutei rằng
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả
chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng
giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei
chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-
mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo
lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng
migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng
được khai-ngộ
Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng
- Thật lagravenh thay
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
27
Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của
bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả
đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai
tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-
Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh
hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự
migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại
cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn
với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố
biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave
vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-
aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng
như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng
theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ
chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để
bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-
độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-
đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội
hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute
magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
28
Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được
biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau
đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục
- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()
chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời
migravenh noacutei
Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh
lagrave nằm ngay tại đấy
Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn
đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua
Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ
thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh
tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo
1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến
lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc
hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
29
Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo
caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự
nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi
nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-
lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-
tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi
vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết
kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho
vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-
Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho
necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta
cần phải traacutenh
2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại
Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể
đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể
chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec
cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật
tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-
thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
30
con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave
giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-
đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-
vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết
bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm
vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ
khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng
điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave
tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn
mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của
người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ
truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet
lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn
3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về
Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong
tư-tưởng vagrave lời noacutei
a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của
người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với
người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
31
đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng
chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ
chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-
giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội
chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay
nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được
minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể
trong đời sống hằng ngagravey
b- Về phần người được hỏi chẳng bao
giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet
yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết
Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem
Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi
giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người
nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ
hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế
4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-
đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave
người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
32
danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave
hữu-iacutech
a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute
muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn
điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave
chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave
nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được
với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute
cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai
nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-
học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều
migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh
thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa
chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết
đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới
khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn
thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra
degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
33
xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec
con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)
b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-
dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-
hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu
theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-
niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi
thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-
nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave
đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt
Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei
quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ
đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute
ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-
hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi
một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời
giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong
đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-
ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
34
tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven
chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave
đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy
migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều
đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật
nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời
người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo
khaacutec
5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng
cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci
luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten
nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin
đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn
trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho
người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey
lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-
chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec
cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
35
6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong
lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề
Taacutei-sanh
Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi
được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận
Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại
dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba
quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute
ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận
bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối
thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn
nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-
minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc
taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải
chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-
nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ
như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-
tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
36
rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo
thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-
sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại
ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả
bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven
ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải
taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được
giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute
phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-
tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc
taacutei-sanh thật coacute hay khocircng
Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-
sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự
chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua
lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo
Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh
nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven
ngọc ẩn
(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
37
- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại
nữa chăng
- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute
người chẳng phải sanh trở lại
- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven
sanh lại
- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều
lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau
người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi
ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở
lại
(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau
khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh
lại ấy chăng
- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh
chẳng cograven taacutei-sanh
- Lagravem sao biết được
- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
38
luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng
coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven
phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-
phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để
về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa
chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu
ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng
- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được
luacutea mới
- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea
mới
- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy
chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi
nữa
- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự
biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ
chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau
chẳng sanh lại
(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
39
- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau
khocircng
- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde
đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến
về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven
nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại
nữa
Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được
triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến
cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave
Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận
nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được
một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave
một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-
thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng
Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-
sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa
Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự
migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
40
Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu
Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời
sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng
cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi
đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh
nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba
đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave
Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute
gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận
cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde
đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh
chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave
Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven
taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng
nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị
tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc
Đạo) hay lagrave Khocircng
Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi
đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
41
đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-
aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt
được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa
Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute
magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave
kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ
như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ
Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh
biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc
Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh
migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt
bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra
migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-
sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei
ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave
một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec
nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-
vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh
Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
42
traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi
phải che-dấu sự-thật
Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-
Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng
đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra
cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng
đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh
khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-
toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-
kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự
chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-
phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh
tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde
đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực
xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-
sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-
cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo
rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
43
theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực
chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng
Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-
đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng
Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho
mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng
Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-
sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay
chẳng coacute thật
Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự
coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh
khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh
nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-
đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ
trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei
đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba
giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec
chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
44
từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải
xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong
khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec
với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave
khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả
lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận
duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật
hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-
nhacircn của noacute
Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-
nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-
nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho
cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay
chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng
magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng
coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những
lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin
đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
45
tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave
thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một
niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute
việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học
vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt
coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử
hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc
để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute
thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-
baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh
được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute
với caacutec bằng-cớ
Về phiacutea những người đang vững tin ở lời
Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa
trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-
bản
1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật
tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị
Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
46
caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi
kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute
thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave
chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với
khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh
sao
2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-
Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng
nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại
caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-
khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh
duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc
Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh
tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp
ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-
hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục
matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei
Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
47
miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-
nề hay sao
Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu
nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave
Hagravenh được phaacutet-động
Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt
dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba
yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự
biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức
lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh
lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec
điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở
đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật
phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của
hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi
đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep
nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự
vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-
thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
48
miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven
tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-
thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)
Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa
lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-
động
Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa
noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của
những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả
dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của
Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn
Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức
chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra
Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh
được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại
Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một
danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-
Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
49
thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-
động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể
đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết
thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-
thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất
cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn
mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa
tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute
cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute
chưa được phaacutet-triển sung-matilden
Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của
Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave
rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh
magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ
trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi
đau-khổ
Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như
thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ
thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
50
đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời
tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự
taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền
Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả
tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec
bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute
được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận
mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải
tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet
hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng
siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem
ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-
minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute
mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy
ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec
nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec
phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin
thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute
Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep
hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
51
đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec
hoacutea-chất
Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử
gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ
nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha
lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven
thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại
nơi kia
Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave
cograven tin ai đacircy
7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-
phất
Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn
Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại
một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
52
- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại
ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa
khocircng
- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng
cograven phải khổ nữa
- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng
phải chịu khổ nữa
- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ
Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong
hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự
khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ
tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn
chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa
- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea
thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được
Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng
cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde
an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như
người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave
magrave cograven lưu lại ở đacircy
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
53
- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten
thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi
Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức
Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec
cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci
cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng
thời ra đi thigrave ra đi
Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay
Toacutem-tắt
Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người
đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ
nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn
vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu
giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng
vocirc-iacutech lắm hay sao
Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep
người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
54
khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết
khổ
Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc
tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra
một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten
chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten
muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc
cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Nhận-xeacutet
1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn
cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của
gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần
tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo
chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại
Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai
chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
55
của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn
đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei
răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại
cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để
khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt
Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh
thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ
cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở
chung quanh
2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu
trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất
a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm
thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-
y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp
cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ
trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven
magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-
hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ
dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
56
điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute
đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con
đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn
b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao
Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci
được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-
chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-
sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại
đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi
tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố
đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn
xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau
sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave
cầu chớ
c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde
dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
57
nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi
chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet
haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-
lặng
d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde
giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong
vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về
nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn
thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để
ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm
Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu
sống
Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi
8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh
giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-
tiếu
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
58
Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute
cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng
bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy
ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm
thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra
cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-
hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-
mai Xin triacutech ra một đoạn
Vương lại hỏi Na-Tiecircn
- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của
migravenh khocircng
- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn
migravenh
- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn
migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm
nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon
của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế
Na-Tiecircn hỏi lại Vương
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
59
- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-
đấu chăng
- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu
- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng
bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng
chăng
- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm
- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-
tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave
- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng
boacute lại
- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương
magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại
vết thương chăng
- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương
- Chẳng mến-thương vết thương sao lại
dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại
- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh
chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute
- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
60
thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm
chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp
chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt
sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể
khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-
luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute
giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa
như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten
lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei
Vương khen Lagravenh thay
Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn
chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia
thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec
khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa
thơm cograven đang chờ được thưởng-thức
Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương
thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự
61
ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ
Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim
Montreal 12-04-2005
Thiện Nhựt
Kiacutenh trigravenh
top related