nailathala ang noli me tangere (1887)

Nailathala ang Noli Me

Tangere (1887)

Dalawang dahilan kung bakit di

malilimutan ni Rizal ang matinding

taglamig ng 1886

Ito ay isang masakit na bahagi ng kanyang

buhay

Nagdulot din ito ng malaking kasiyahan

Maximo Viola

Kaibigan niyang taga

Bulacan at nagmula sa

mayamang pamilya.

Ideya ng Pagsulat ng Isang Nobela

Tungkol sa Pilipinas

Uncle Tom‟s Cabin ni Harriet Beecher Stowe

Ideya ng Pagsulat ng Isang Nobela

Tungkol sa Pilipinas

Enero 2, 1884

Hindi naisakatuparan ang proyekto ni Rizal

Ang Pagsulat ng Noli

Sinimulan ni Rizal ang pagsulat ng nobela noong

pagtatapos ng 1884

Ipinagpatuloy niya ito sa Paris noong 1885

Sa Alemanya natapos ang huling sangkapat.

Ang Pagsulat ng Noli

Isinulat niya ang huling kabanata sa Wilhemsfield

noong Abril- Hunyo 1886

Pebrero 1886- ginawa ang huling rebisyon

Nasabi niya ang mga pangyayari kay Fernando

Canon

Si Viola, Tagapagligtas ng Noli

Nakatanggap si Rizal ng telegrama mula kay Dr.

Maximo Viola na noo‟y papunta sa Berlin.

Ikinagulat niya ang paghihirap at pagkakasakit ni

Rizal.

Pagkaraan ng kapaskuhan, inayos ni Rizal ang

kanyang nobela.

Si Viola, Tagapagligtas ng Noli

Inalis ni Rizal ang ilang bahagi ng manuskrito

Pebrero 21, 1877 natapos ni Rizal ang Noli

Berliner Buchdruckrei- Action Gesselshaft

Pinagbintangang Espiyang Pranses si

Rizal

Isang umaga binisita ng hepe ng pulis ng Berlin si

Rizal sa kanyang bahay at hininging makita ang

kanyang pasaporte

Kaagad na sinamahan ni Viola si Rizal sa

embahada ng Espanya

Hindi tinupad ng embahador ang kanyang pangako

Pinagbintangang Espiyang Pranses si

Rizal

Nagpunta si Rizal sa Alemang hepe ng pulis.

Inalam kung bakit may utos na deportasyonpara sa kanya.

Ulat na si Rizal ay bumisita sa kabayanan at kanayunan kaya naghinala ang pamahalaangAleman na siya‟y isang espiyang pranses.

Naniwala ang hepe kay Rizal at humanga.

Natapos ang pagpapalimbag sa

Noli

Ang Pamagat ng Nobela

Noli Me Tangere- (latin) “Huwag mo akong Salingin”

Marso 5, 1887- sumulat si Rizal kay Felix Hidalgo at

sinabing,

“Noli Me Tangere. Mga salitang nagmula sa magandang

balita ni San Lucas na nagsasabing huwag mo akong

salingin”

Ang Pamagat ng

Nobela

Nagkamali dito si Rizal.

Ang parirala ay mula kay San Juan

“Sa Aking Amang Bayan”- Angdedikasyon ng Awtor

“Nakatala sa kasaysayan ng pagdurusa ngsangkatauhan ang isang kanser na malalana kung kaya‟t saglit lang na nahipo ay maiirita ito at labis na pagkakakasakit. Kaya, ilang ulit na, sa gitna ng modernongsibilisasyon, ginusto kong tawagin ka saaking harapan, ngayon ay samahan akosa alaala, ngayon ay inihahambing ka saibang bansa, sakaling ang mahal mongimahen ay magpakita ng kanser nglipunan tulad ng sa iba!”

Mga Tauhan

Crisostomo

Ibarra

Nag iisang anak ni

Don Rafael Ibarra.

Nag- aral sa Europa

Maria Clara

Anak ni Kapitan Tiago

Kasintahan ni Ibarra

Padre

Damaso

Matabang Pransiskong

Prayleng naging Kura

Paroko ng San Diego

Padre Sibyla

Isang batang

dominikong Prayleng

Binondo

Seńor Guevarra

Mabuting tenyente ng

Guardia Civil

Don Tiburcio de

Espadańa

Pekeng Espanyol na

manggagamot , pilay at

sunud- sunurang asawa

ni Dońa Victoria

Kapitan Tiago

Mabuting ama ni Maria

Clara

Don Rafael

Mabuti at matapang na

ama ni Ibarra

Padre Salvi

Pransiskong Kura

Paroko ng San Diego

Pilosopong

Tasio

Ang kaisipan ng Abante

sa panahong “Tasiong

Baliw”

Isang progresibong

Guro

Don Filipi Lino

Tenyente mayor at

pinuno at pangkat na

liberal ng kanilang

bayan

Don Melchor

Kapitan ng mga Guardia

Civiles

Don Basilio at Don

Valentin

Mga dating gobernadorsilyo

na iginagalang sa kanilang

bayan

Sisa

Dating mayaman ngunit

naghirap dahil

nakapangasawa ng

isang sudarol

Nabaliw dahil nawala

ang dalawang anak na

lalaki na sina Basilio at

Crispin.

Crispin

Nakababata

Napagbintangan na

nagnakw ng pera kaya

pinarusahan hanggang

sa namatay

Basilio

sakristan sa simbahan

at nakatakas kaya

walang nagawa habang

naririnig ang palahaw

ng kapatid

Tiya Isabel

Pinsan ni kapitan

Tiyago na nag- alaga

kay Maria Clara

pagkaraang namatay

ang ina.

Apat na kaibigan ni

Maria Clara

Sinang- masayahin

Victoria- suplada

Iday- maganda

Neneng- maalalahanin

Elias

Malakas at maputing

lalaki.

Noli Me Tangere

63 kabanata at epilogo

Buod ng Noli

Nagsimula ito sa salu-salong handog ni Kapitan

Tiyago kay Crisostomo Ibarra sa kanyang bahay

sa Kalye Anloague noong huling araw ng

Oktubre.

Kararating lamang ni Ibarra mula sa piyong taong

pag-aaral sa Europa.

Padre Damaso

Padre Sybila

Señor Guevarra

Don Tiburcio de Espadaña

Ilang kadalagahan

Marami ang humanga kay Ibarra sapul nang

dumating siya, liban kay Padre Damaso na

magaspang ang asal sa kanya.

Habang naghahapunan, naisentro ang

usapan sa pag-aaral at paglalakbay ni Ibarra

sa ibang bansa.

Pagkaraan ng hapunan, nagpaalam si Ibarra

kay Kapitan Tiyago at nagbalik sa otel.

Habang naglalakad, kinausap siya ni Tinyente

Guevarra at ikinuwento sa kanya ang

malungkot na kamatayan ng kanyang ama na

si Don Rafael sa San Diego.

Inilibing siya nang maayos ngunit ayon sa

mga kaaway niya, hindi ito nararapat para sa

isang erehe.

Nang sumunod na umaga, dinalaw niya si Maria

Clara, ang kasintahan niya mula pagkabata.

Pagkaraan ng suyuan sa asotea, umuwi si Ibarra

sa San Diego para dalawin ang puntod ng ama.

Naghimagsik ang kalooban ni Ibarra sa kuwento

ng sepulturere.

Sinabi ni Padre Salvi na wala siyang kinalaman

sa nangyari, at si Padre Damaso ang may

kagagawan ng lahat.

Sa kanyang bayan, maraming interesanteng tao

ang nakilala ni Ibarra.

Pilosopong Tasio- “Tasiong Baliw”

Matalino at progresibong guro

Ang walang gulugod na gobernadorsilyo

Don Filipo Lino

Tenyente mayor at pinuno ng pangkat na liberal

ng kanilang bayan

Don Melchor

Kapitan ng mga Cuadrilleros

Don Basilio at Don Valentin

Dating gobernadosilyo na iginagalang sa kanilang

bayan

Isang trahedya sa nobela ang kuwento ni

Sisa, na dati‟y mayaman ngunit naghirap dahil

nakapangasawa ng isang sugarol.

Nabaliw siya dahil nawala ang kanyang dalawang

anak na lalaki, sina Basilio at Crispin.

Si crispin, ang nakababata, ay napagbintangan

ng sakristan mayor na nagnakaw ng pera ng

kumbento.

Samantala, nakatakas si Basilio na walang

nagawa habang naririnig ang palahaw ng kapatid

na sinasaktan.

Sina Kapitan Tiyago, Maria Clara, at Tiya Isabel

ay dumating sa San Diego.

Nagbigay ng piknik sa may lawa si Ibarra at

kanyang mga kaibigan.

Naroon sa piknik sina Maria Clara at apat niyangkaibigan.

Siñang

Victoria

Iday

Neneng

Naroon din sina:

Tiya Isabel

Kapitana Tika

Andeng

Albino

Ibarra at kanyang mga kaibigan

Ang bangkero ay isang malakas at matipunong

lalaking ang ngalan ay Elias.

Sa piknik na ito, iniligtas ni Ibarra ang buhay ni

Elias.

Tumugtog ng alpa at umawit si Maria Clara.

Pagkaraan ng insidents sa buwaya at pag-awit ni

Maria Clara, dumaong ang mga nagpipiknik sa

kakahuyan.

Ang Awit ni Maria Clara

“Matamis ang mga oras sa lupang tinubuan,

Kung saan ang lahat ng minumutya‟t

pinagpala;

Hambog na nagbibigay-buhay ay laganap,

At ang kamataya‟y pinalalambot ng haplos

ng pag-ibig.”

Pagkaraan ng insidents sa buwaya at pag-awit ni

Maria Clara, dumaong ang mga nagpipiknik sa

kakahuyan.

Naroon din sina:

Padre Salvi

Kapitan Basilio

Alperes

Mga opisyal ng bayan

Naglaro ng adheres sina Ibarra at Kapitan Basilio

samantalang si Maria Clara at kanyang mga

kaibigan ay naglaro ng „Gulong ng Kapalaran”

Kinuha niya ang aklat at

sinira, sinabihan ang mga naglalaro ng

“Gulong ng Kapalaran”

Dumating isang sarhento at apat ng

Gwardya Sibil at hinahanap si Elias

dahil: Sinuntok niya si Pedro Damasco

Inihagis nya ang alperes sa putikan.

Pagkaraay natanggap si Ibarra ng

telegramang nagsasabing inaprubahan

ng mga awtoridad na Espanyol ang

kanyang donasyon para sa isang

eskwelahan para sa mga bata ng San

Diego

Kinabukasan, binisita ni Ibarra si

Tandang Tasio

Napuna niyang nagsulat ang matanda

sa hiroglipiko.

“hindi lahat ay natutulog noong gabi

ng ating mga ninuno”

Hindi sang-ayon si Tasio sa proyekto ni

Ibarra ngunit itinuloy ang konstruksyon

Arkitektong si ñor Juan.

Samantala, abala ang San Diego sa

paghahanda para sa pista ng patron ng

bayang si San Diego de

Alcala, Nobyembre 11.

Tawanan

Musika

Kwitis

Handaan

Moro- moro

Ang musika ay mula sa limang banda

misuko at tatlong orkestra

Isang misang bayan ang pinamunuan ni

Padre Salvi noong umaga ng Pista

Mahaba ang naging sermon ni Padre

Damasco.

Nilapitan ni Elias si Ibarra at binalaansiyang maging maingat sa paglalagayng panulukang bato ng paaralan.

Pinagsuspetsahan ni Elias ang lalakingdilaw na siyang binayaran ng mgakaaway ni Ibarra.

Itinulak ni Elias nang palayo si Ibarra, at siyang nagligtas sa kanyang bahay.

Isang malungkot na pangyayari ang naganap

pagkatapos ng masaganang hapunang handog ni

Ibarra.

Ang hambog na si Padre Damaso ay ininsulto

ang alaala ng ama ni Ibarra sa harap ng

maraming panauhin.

Nasira ang kasunduang ipakasal sila ni Maria

Clara.

Naging exocumunicado rin si Ibarra.

Ang kaibigan ni Ibarra na isang liberal ay

nangako na kakausapin ang Arsobispo ng

Maynila at sinabi rin niya kay kapitan Titago na

tanggapin si Ibarra na maging manugang.

Nagkasakit si Maria clara.

Tiburcio de Espadaña

pekeng doktor na ang asawa ay isang

mayabang at bulgar na katutubong babaing may

ilusyon na siya‟y isang Espanyol, si Doctora Doña

Victorina de los Reyes de De Epadaña.

Don Alfonso Linares de Espadaña

Pinsan ni Tiburcio

Walang trabaho

Naghahanap ng mayamang mapapangasawa

• Naging katawa-tawang pangyayari sa nobela ang

pag-aaway ng dalawang eskandalosang Señora

Doña Consolacion

Doña Victorina

Ang kwento ni Elias ay tulad ng kay Sisa,

Malungkot

Puno ng trahedya

Isinalaysay niya ito kay Ibarra.

Animnapung taon na ang

nakaraan, ang nuno ni Elias ay

napagbintangang nanunog ng

kanilang bodega.

Ang kanyang asawa, na noo‟y

buntis, ay nanlilinos na‟t nagbebenta

ng katawan para lamanh

masuportahan ang maysakit na

asawa at kanilang anak.

Ang panganay na anak na si Balat

ay naging tulisan.

Ang nakababatang kapatid ni Balat ay

umalis sa kanilang tahanan sa kabundukan

at nagtrabahopara sa isang mayaman sa

Tayabas.

Umibig siya sa anak ng amo.

Ipinakulong ang lalaki at ito ang tatay ni

Elias.

Samantala, ang babae‟y nanganak ng

kambal, isang lalaki (Elias) at isang babae.

Nag-aral si Elias sa isang Heswitang

kolehiyo sa Maynila samantalang sa

kolehiyo ng La Concordia ang babae.

Naging masaya ang kanilang buhay

hanggang sa mabunyag ang kanilang lihim.

Umalis ng Tayabas si Elias kasama ang

kambal.

Isang araw nawala ang babae.

Mula noon, naging lagalag si Elias

hanggang sa nakilala niya si Ibarra.

Hindi nag-aksaya ng panahon ang mga

kaaway ni Ibarra. Bago maganap ang

pananalakay, binalaan nila ang alperes.

Hinuli si Ibarra.

Nang malaman ni Elias ang pagkakadakip kay

Ibarra, nagtungo ito sa bahay ng huli at

sinunog ang lahat ng papeles na magiging

ebidensya laban sa kaibigan.

Pagkaraan ay nagtungo siya sa kungatn at

tinulungan si Ibarra na makatakas.

Sakay ng bangakang puno ng damong

sakate, dumaan ang dalawa sa bahay ni

Kapitan Tiyago para magpaalam kay Maria

Clara.

Sinabi niya na pinatatawad na niya si Maria

Clara sa ginawa nito ai sinabi naman ni Maria

Clara na ginawa niya iyon dahil ayaw niyang

yurakan ang alaala ng ina.

Nagpayuloy sina Elias at Ibarra sa pagbagtas

sa Ilog Pasig patungong Laguna de Bay.

Sinabihan ni Elias si Ibarra na magtago sa

ilalim ng mga sakate.

Sa ganitong paraan, iisipin ng mga

awtoridad na si Ibarra ang siyang tumakas.

Tinamaan ng isang punlo si Elias.

Kahit malala ang sugat, narating din ni

Elias ang pampang at nagtuloy siya sa

gubat.

Doon niya nakita si Basilio.

Inutusan niya si Basilio na mangalap ng

mga tuyong sanga nang sa gayo‟y

masigaan ng bata ang kanilang mga

bangkay.

Tumingin si Elias sa Silangan at winika:

“Mamamatay akong hindi nakikita ang

pagliwanag ng bukangliwayway sa aking

lupang tinubuan. Kayong mga makasaksi

ay malugod niyong tanggapin ito- ngunit

huwag ninyong kalimutan ang mga

nalugmok noong gabi.!”

Epilogo

Si Maria Clara, dahil sa pagiging tapat sa

alaala ni Ibarra, ay pumasok sa kumbento

na Santa Clara.

Nilisan ni Padre Salvi ang San Diego at

naging kapelyan ng Kumbento.

Nilipat sa malayong lalawigan si Padre

Damaso.

Si Kapitan Tiyago ay nalulong sa apyan at

napabayaan na nang husto ang kanyang

Si Doña Victorina na patuloy pa rin sa

pagtrato nang di-mahusay kay Don

Tiburcio ay nagsasalamin na dahil

nanlalabo na ang mga mata.

Si Linares ay namatay sa sakit na

disenterya.

Ang alperes ay itinaas ang ranggo sa

pagiging komandante.

Ang nobela ay nagwakas kay Maria

Clara, na malungkot na madre ng

kumbento ng Santa Clara, tuluyan ng

Batay sa Katotohanan ang

Noli

Ang Noli Me Tangere ay isang

totoong kwento ng mga kalagayan

sa Pilipinas noong mga huling

dekada ng kolonyalismong

Espanyol.

Ang mga tauhan:

Maria Clara- Leonor Rivera

Ibarra at Elias- Rizal

Pilosopong Tasio

Padre Salvi- Padre Piernavieja

Kapitan Tiyago- Kapitan Hilario Sunico

ng San Nicolas

Dona Victoria-Dona Agustina Medel

Basilio at Crispin- mga kapatid ni

Crisostomo ng Hagonoy

Padre Damasco- tipikal na dominanteng

prayle.

Ang Nawawalang Kabanata ng

Noli

“Elias at Salome”

Ang dahilan kung bakit ito inalis ay

pagtitipid.

Ito ang nawawalang kabanata

Sa may kubo sa may mapayapang

lawa, tinatahi ni Salome, isang

magandang dalagita, ang makulay na

kamisa. Hinihintay niya ang pagdating ni

Elias.

Dumating si Elias na may dalang

panggatong at isang buwig na saging.

Napuna ni Salome na malungkot at tila

may malalim na iniisip ang kanyang

minamahal.

Inaliw niya ito at pagkaraan, tumayo si Elias at

nagpaalam.

Napuna niyang lumuluha nag babae at

lumuluha nga si Salome dahil kailangan na

niyang iwan ang kubong kinalakihan niya.

Saglit na di nakaimik si Elias at pagkaraa‟y

yinakap si Salome at nagtanong.

“Mayroon bang nagsalita nang masama laban

sayo? Binigyan ba kita ng mga alalahanin? O

baka naman naaawa ka na sa‟ting

pagkapagkaibigan at gusto mong hiwalayan

na kita.”

Sumagot si Salome.

“Huwag kang magsalita nang ganyan. Batid

ng Diyos na kuntento na ako sa nga nangyari

sa‟kin, ang nais ko lang ay kalusugan nang

ako‟y makapagtrabaho. Hindi ako naiinggit sa

mayayaman, sa kanilang yaman, ngunit…”

“Ngunit ano?”

“Wala. Hindi ako naiinggit sa kanila

hanggang tayo‟y magkaibigan.”

Ikinuwento ni Elias ang nangyari noong

umaga ng piknik; kung paano siya iniligtas

ni Ibarra sa bunganga ng buwaya. Bilang

pagtanaw ng utang na loob, ipinangako

niyang babayaran niya ang kabutihan ni

Ibarra, maging katumbas nito‟y sariling

buhay.

Mabigat sa pusong kumawala siya sa

mga bisig ng dalaga, at tinahak niya ang

mapanglaw na landas na tinatanuran ng

mga anino ng malulungkot na puno.

Sinundan siya ng tingin ni Salome,

hanggang sa di na siya maaninag,

hanggang sa di na marinig ang kanyang

mga yabag.

Pinuri ng mga Kaibigan ni Rizal ang

Noli

Sa mga liham ng pagbating natanggap ni Rizal

mula sa mga kaibigan, yaong mula kay

Blumentritt ang pinakamahalaga

Sa London, nabasa ni Dr. Antonio Ma. Regidor

ang Noli at totoong humanga siya sa awtor nito.

Si Regidor ay makabayang Pilipino at abogadong

ipinatapon dahil sa pagkakasangkot sa pag- alsa

ng Cavite noong 1872.

Mayo 3, 1887

“Kung ang Quixote ang nagbigay ng buhay sa

awtor nito dahil inilahad nito sa buong mundo

ang mga sakit ng Espanya, ang iyong Noli Me

Tangere ay magbibigay din sa iyo ng kaukulang

kaluwalhatian. Dahil sa iyong mababang-loob at

angkop na pagsusuri, tinaga ang matandang

punong marungis at nabubulok na. Bawat

Pilipinong makabayan ay babasahin ng buong

interes ang iyong aklat, at kapag natuklasan sa

bawat linya nito ang ideyang makatotohanan at

sa bawat salita, ang makabuluhang

payo, magkakaroon siya ng inspirasyon at

tatanghalin niya ang iyong aklat na obra maestra

ng isang Pilipino at ang patunay na yaong

nagtuturing sa atn na walangkakayahang

Salama

t