przyszłość bibliotek

Warszawa, 22-24.11.2006 1

Przyszłość bibliotek –cyfrowe treści w cyfrowej sieci?

Dr Marek Nahotko

Warszawa, 22-24.11.2006 2

Narastające problemy

Niezadowolenie ze sposobu działania systemu komunikacji:n Wzrost cen publikacji;n Problemy z prawami autorskimi;n Wydłużanie się cyklu wydawniczego.

Między innymi wykorzystanie zasobów elektronicznych powoduje spadek liczby czytelników w bibl. publicznych (o 171.234 w 2005 r.).

Warszawa, 22-24.11.2006 3

Próby działań

Likwidacja ograniczeń w dostępie do publikacji:n Walka o ograniczenie cen czasopism;n Likwidacja ograniczeń w dostępie do

licencjonowanych materiałów.Ruch Open Access, dwie strategie:n Autoarchiwizacja w repozytoriach;n Czasopisma Open Access.

Warszawa, 22-24.11.2006 4

Czasopisma Open Access

„Złoty” OA lub strategia BOAI-2;

Nowe czasopisma powinny powstawać jako OA, stare powinny transformować do OA;

Brak ograniczeń praw autorskich, w zamian rozwiązania typu Creative Commons.

Warszawa, 22-24.11.2006 5

Autoarchiwizacja

„Zielony” OA lub strategia BOAI-1;Autorzy umieszczają swoje artykuły w otwartych repozytoriach;Użytkownicy, dzięki standardowym protokołom, np. OAI-PMH widzą wszystkie repozytoria jako jeden zasób.

Warszawa, 22-24.11.2006 6

Repozytoria

Repozytoria przedmiotowe powstawały najwcześniej: od 1991 ArXiv (Ginsparga) dla prac z fizyki, matematyki, informatyki; początkowe problemy z wydawcami.Repozytoria instytucjonalne: archiwizacja intelektualnego dorobku instytucji, przez co publikacje są różnego rodzaju: artykuły, doktoraty, materiały dydaktyczne itp.

Warszawa, 22-24.11.2006 7

Repozytoria instytucjonalne

Instytucjonalne: archiwum jednej instytucji, np. Bibl. Cyfrowa Uniwersytetu Wrocławskiego;Ponad-instytucjonalne: centralne archiwum kilku instytucji, np. Księgozbiór Wirtualny FIDES;Scentralizowane, regionalne lub narodowe, np. Biblioteka Cyfrowa BN.

Warszawa, 22-24.11.2006 8

Biblioteka cyfrowa czy repozytorium?

Biblioteka cyfrowa: zawiera zdigitalizowane dokumenty tradycyjne ze zbiorów biblioteki; zwykle dokumenty, do których wygasły prawa własności.Repozytorium: zawiera cyfrowe dokumenty tworzone na bieżąco, z danej dziedziny lub w danej instytucji. Mogą być jednocześnie publikowane drukiem.Wiele przypadków pośrednich, podział intuicyjny.

Warszawa, 22-24.11.2006 9

Repozytoria w systemie komunikacji

Cztery elementy każdego systemu komunikacji:n Rejestracja: ustanowienie priorytetów;n Certyfikacja: potwierdzenie jakości;n Rozpowszechnienie: dystrybucja i powiadamianie

zainteresowanych użytkowników;n Archiwizacja: zachowanie dorobku.

Elementy tworzą łańcuch wartości dodanej.Wartość dodaną tworzą naukowcy, nie wydawcy.

Warszawa, 22-24.11.2006 10

Łańcuch wartości dodanej

Warszawa, 22-24.11.2006 11

Wydawca w łańcuchu wartości dodanej

Udział wydawcy głównie w dystrybucji: skład, druk, marketing, handel;Funkcje dystrybucji w systemie tradycyjnym kosztowne i wyspecjalizowane;Dystrybucja w sieci łatwiejsza i tańsza;Walka wydawców o miejsce w łańcuchu wartości dodanej.

Warszawa, 22-24.11.2006 12

Funkcje komunikowania –system tradycyjny

Funkcja Proces Realizator Finansowanie

Rejestracja Dostarczenie tekstu na papierze lub elektronicznie

Naukowiec - autor Wydawca

Certyfikacja Recenzja Naukowiec -recenzent

Wydawca

Rozpowszechnianie Biblioteczna selekcja i realizacja innych funkcji (akcesja, opracowanie, udostępnianie)

Bibliotekarze,Wydawcy

Instytucjanaukowa,

Wydawca

Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Instytucja naukowa

Warszawa, 22-24.11.2006 13

Funkcje komunikowania -repozytoria

Funkcja Proces Realizator Finansowanie

Rejestracja Wysyłka dokumentu elektronicznego do repozytorium

Naukowiec – autor Repozytorium

Certyfikacja Recenzja,Ocena grupowa,Uwagi dostarczane online

Naukowiec –recenzent,

Naukowiec –recenzent,

Naukowiec –respondent

Czasopisma zewnętrzne,

Uczelnie,Repozytori

um

Rozpowszechnianie Współdziałające otwarte repozytoria

Bibliotekarze Uczelnie,Towarzyst

wa naukowe

Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Uczelnie

Warszawa, 22-24.11.2006 14

Funkcje komunikowania –polskie repozytoria

Funkcja Proces Realizator Finansowanie

Rejestracja Dostarczenie tekstu zdigitalizowanego

Bibliotekarz Repozytorium

Certyfikacja Recenzja Naukowiec –recenzent

Wydawnictwo oryginału

Rozpowszechnianie Otwarte repozytoria Bibliotekarze Uczelnie,Samorząd

Archiwizacja Stały dostęp Bibliotekarze Uczelnie,Samorząd

Warszawa, 22-24.11.2006 15

Repozytoria godne zaufania

Zadanie: niezawodny, długotrwały dostęp do zasobów cyfrowych. Długotrwałe zarządzanie zasobami;Zapewnienie informacji o zasobach;Stałe źródła finansowania;Zachowanie zasad i standardów;Ocena systemu;Jasne i znane zasady funkcjonowania;Określona polityka funkcjonowania.

Warszawa, 22-24.11.2006 16

Repozytorium – przykład 1

Biblioteka narodowa: dostęp do wielkich, zróżnicowanych kolekcji;Zróżnicowani użytkownicy;Zróżnicowana grupa producentów materiałów;Możliwość współpracy z innymi instytucjami – archiwa rozproszone;Identyfikowalność i system bezpieczeństwa.

Warszawa, 22-24.11.2006 17

Repozytorium – przykład 2

Repozytorium biblioteki uczelnianej: wspomaganie badań i dydaktyki;Zbiór materiałów tworzonych przez pracowników i studentów;Zbiór materiałów dot. uczelni;Użytkownicy z uczelni i spoza niej: społeczności lokalne;Zróżnicowana grupa dostawców materiałów;Obsługa np. przez uczelniane centrum komp.

Warszawa, 22-24.11.2006 18

Repozytorium – przykład 3

System rozproszony wielu instytucji: naukowych, kulturalnych (w tym biblioteki publiczne);Dokumenty przechowywane w kilku lokalizacjach;Wystarczające odpowiednie oprogramowanie (np. open-source), niewielki personel i niedrogi sprzęt.

Warszawa, 22-24.11.2006 19

Przyszłość repozytoriów

Repozytoria uczelniane w większości szkół wyższych;Repozytoria stroną w negocjacjach z dostawcami dokumentów;Repozytoria społeczne (publiczne): organizowane przez biblioteki publiczne, dla publikowania społecznego;Repozytoria siłą napędową zmian w komunikowaniu.

Warszawa, 22-24.11.2006 20

Dziękuję za uwagę

Kontakt:nahotko@inib.uj.edu.pl