salon 1 14 kasim 09.30 10.30 fatma eti̇ aslan

POZİTİF YOĞUN BAKIMAğrı ve Anksiyetenin Giderilmesine Etkisi

Prof. Dr. Fatma Eti Aslan

Sunu Akışı

1. Önemi 2. Pozitif Yoğun Bakım

Fiziksel ÇevreDuygusal Çevreİyileştirici Atmosfer

4. Sonuç ve Öneriler

Önemi

Hala umudun olduğu yerdir. Dışarıdan bakıldığında yaşamdan farklı bir atmosferi olan

tanımlanamayan bir ara geçiş bölgesidir sanki. Ölen bir hasta için 50 dakika uğraşılıp hayata döndürüldüğü yerdir ya da daha uzun yıllar yaşayabilecek bir insanı saatler içinde öldürebilecek bir yer. Kaderin belirlenebildiği, belki de değiştirilebildiği yerdir. Çalışanları içinse bir iştir sadece, stresli, zorlu bir iş. Birinin hayatını kurtarmanın onlar için ne ifade ettiğini anlayamadığım, keşfedemediğim, sıradan, önemsiz bir olaymış gibi bahsedildiğini duyduğum, ama belki de içlerinde fırtınaların olabileceğini öngördüğüm, iç dünyalarının da bir ara geçiş bölgesine ait olduğunu düşündüğüm insanların çalıştığı bir birim

Ekşi sözlük

Tüm bakım ve tedavi önceliğinin yaşamsal fonksiyonlara yöneltildiği yer.

Farkı NE?

YBÜ’ lerinin başarısı hastaların sadece hayatta kalması ile değil, aynı zamanda fiziksel ve psikolojik olarak maruz kalacakları ağrı ve anksiyetenin

en az düzeyde tutulması ile de değerlendirilir.

Kalite Göstergesi

Puntillo, KA. Pain experiences of intensive care unit patients, Heart&Lung, 1990; 19:5, 526-533. Rotandi aj;Crit Care Med 2002;30:746-52

%79’unun ağrısını sözlü olarak bildiremediği……

Neden Önemli

YB hastalarının %40-70’inin ağrı çektiği, %87’sinin ise ağrı nedeniyle rahatsız/konforsuzlık hissettiği

2/3

8

DOKU HASARI

AĞRI

Santral etki

Nörohümoral değişiklik

Nöralplastisite

Sempatoadrenalaktivasyon

Nöroendokrin değişiklikler

Anksiyete

Periferikhiperaljezi

Kolaynosiseptifileti

Renin-angiotensinserbestleşmesi

Taşikardihipertansiyon

Kortisolhiperglisemikatabolik durum

Korkuçaresizlik

Uyku bozukluğu

Dokuduyarlığı

KASLARDASERTLEŞME

Rejyonal kan akımı

Trombosit agregasyonu

Sodyumretansiyonu

Oksijen tüketimi

İmmünosupresyonenfeksiyon riski

YARA İYİLEŞMESİ

DEMORALİZASYONYAŞAM KALİTESİNDE AZALMA

İMMOBİLİZASYON

Pulmonerfonksiyon

Atelektazi

Hipoksi

PNÖMONİ

KORONERİSKEMİ

Venözstaz

DERİN VENTROMBOZU

Pozitif Yoğun Bakım Ortamı Nedir?

Nasıl Önleriz?

Fiziksel Çevre düzenlenerek

Duyusal Çevre oluşturularak

İyileştirici ortamı sağlanarak

Nasıl Oluşturulur?

FİZİKSEL ÇEVRE

Antik Yunanistan’da tapınaklar hastalar için tasarlanırken; doğa, müzik, sanat ve diğer tedavi modellerini kapsar şekilde planlanmış……

19.YY’da Florence Nightingale, hastane tasarım ve inşaatlarında; ışık ve havalandırmanın önemini vurgulamış…..

ANCAK GELİN Görün ki……….

Biley, 1996:110

Çevresel Gürültü

Renk

Işık

Sanat

Güvenlik

Hava Kalitesi

Pencere Mahremiyet

Fiziksel Çevre nelerden Oluşur?

Olumsuz Ortam Özellikleri;

Yapay aydınlatma Ses düzeyi Yabancı çevre Başka hastalara yapılan tıbbi

işlemlere tanık olunması Ölümlere tanık olunma TV, radyo olmaması Saat ya da takvim olmaması Penceresiz……………..

OnlarcaYoğun bakımda 48 saat süreyle şuuru açık

olarak kalan hastalar en çok gürültü ve

ışıktan şikayet ediyor.

(Morton ve Fontaine ,2005:38)

Çevresel Gürültü

NE ŞİDDETTE GÜRÜLTÜ?

Çevre Koruma Ajansı (EPA)Gün boyu 45 desibel

Gece 35 desibel

Kulağımız 0-140 dB arası sesleri algılar.

YBÜ en yüksek ses düzeyi 100.9 dB en düşük ses düzeyi ise 61.3dB

OLARAK SAPTANMIŞ.

55-30 dB Yüksek….

önerilenin iki katı

Uyku yoksunluğu İşitsel yapılara zarar İntrakranyal basınçKan basıncı artmasıApne, Bradikardi, Hipoksi

Schweitzervd., 2004:74; Morton ve Fontaine, 2005:38; Altimier, 2004: 90

Sonuç

Kim Suçlu?

personel gürültüsü, telefon sesi, makinelerin sesi, ….

Hemşire ve hekimlerin yüksek sesle konuşması/gülmesi’nden (%15,1) önemli

oranda rahatsız olduklarısaptanmıştır

Ses emici tavan ve yer döşemelerinin kullanımı Gürültüye sebep olan işlerin yapılacağı bölümün

ayrı olması, Kulaklık kullanılması Malzeme seçiminin ses yapmayan araçlardan

seçilmesi Okyanus dalgaları ve yağmur gibi doğa seslerinin

kullanılması

Nasıl Azaltılır/Önlenir?

Işık alarmlı monitörlerin kullanılmasıYüksek sesle konuşmaların önlenmesiTıbbi araç gereçleri hareket ettirirken dikkat edilmesiEşyaların yerlerinin olabildiğince değiştirilmemesiTelefonların ses düzeyinin azaltılması

SONUÇ

Anksiyete azalır, kan basıncı düşer, analjezik

kullanımı ve hastanede kalış süresinde azalma

"düşmanca ışık”

Işık

ENDORFİN

Doğal ışık Protein met. Etkiler İyileşme hızlanır Lökasit üretimini uyarır Yorgunluk AZALTIR Endorfin salınımını artırır Kan basıncını düşürür İyilik halini artırır

Yapay ışık/Floresan Yorgunluk Baş ağrısı Bilişsel

bozukluklar Meme kanseri???

Ruber ve ark., 2006:30

Yoğun bakım ortam özelliklerinin incelendiği bir çalışmada; güneş ışığına maruz kalmanın

pozitif etkileri belirlenmiş.

Dijkstra vd., 2006: 178

Aydınlatma Seçenekleri ?

Gece aydınlatması kısa süreler 19 mum’a çıkabilmekle birlikte, 6.5 mum’u aşmaması gerekir.

Demir ve Dramalı, 2002:13).

Tüm bölümlerde ışık 30 mum’u geçmemelidir.

RenkHuzur ve ajitasyon gibi duygusal tepkileri

etkiler, stresi arttırabilir/azaltabilir. Kişide neşe, gerginlik veya dinginlik

yaratabilir. Ağrıyı artırır/azaltır. Rubert vd., 2006:30

Renklerin iyileşmeyi %10 oranında arttırır.

Dalke vd., 2006: 344

Uykuyu artırırRahatlama sağlar

Fiziksel ve sosyal aktiviteyi artırır

Dikkati azaltır

Nötr Renkler mi?

Soğuk Renkler mi?

Sıcak Renkler mi?Hangi RENK?

Dalke ve ark.2006:346

SİZCE HANGİ RENK?

Hava Kalitesi

Koku, dinginlik yaratabileceği gibi kaygıyı da arttırabilir.

Hastane kokusunun bireyde anksiyete, kalp ve solunum hızında artışa neden olduğu……………

Levanta

Ayrıca hastaların kan, kusmuk, dışkı ve enfeksiyonların kokusundan rahatsız

olabileceği unutulmamalıdır.

Nasıl Önlenir?

Havalandırma ve tek kişilik özel odalar

Bazı çalışmalar, YBÜ’lerinde vanilya, lavanta ve nane gibi hoş kokuların hastaları

rahatlattığı….Rubert vd.,2006:34

Sanat

Doğa manzaralı, kahkaha atan ya da gülen insan yüzleri gibi resimlerin hastalara olumlu katkılar sağladığı ……

Rubert vd., 2006:34Schweitzer vd., 2004:76; Huisman vd., 2012:75;Devlin ve Arneill, 2003:682; Biley, 1996:113;

Görsel sanatlarda doğa görüntülerinin kullanılması hastalarda anksiyeteyi azaltır. Daha az analjeziğe gereksinim duyulur. Ruh halinde olumlu değişikler OLUR……

Schweitzer vd., 2004:76

DOĞA GÖRÜNTÜLERİ

İki-üç boyutlu görseller ile birlikte bir pencere görüntüsü hastanın iyilik haline katkı sağlar.

Biley, 1996:113

Öneri

Mahremiyet

…… Tek kişilik odaların “iyileştirici çevre” sürecini olumlu etkilediği ve aileler için gizliliğe, bağımsızlığa katkı sağladığı…..

Glind vd., 2007:156

«her an başkaları tarafından görünüyor olmaktan dolayı rahatsızım» ………………

%40,0

Enfeksiyon

Çalışan ile İletişim

İlaç Hataları

Tek Kişilik Odalar

Aydınlatma Seviyesi Çalışan Hataları

Kapıların Genişletilmesi Hasta Düşmeleri

Güvenlik

AnksiyeteDepresyon

Deliryum

Halüsinasyon

Sanrı

Geçmişte………

Pencere

Simüle doğa, elektronik pencere ihtiva eden tasarımlar gece gündüzün geçişini

hissettiren aydınlatmalar Devlin ve Arneill, 2003:681

Öneri

DUYGUSAL ÇEVRE

Olumsuz iletişim ya da şefkatsiz davranışların

üzüntü, anksiyete ve depresyonu artırdığı belirtilmektedir

Zengin, 2010: 65

Manevi Bakım

Ziyaret

Duygusal Yoksunluğun önlenmesi

duyusal çevreninin iyileştirilmesinde;

aile merkezli bakımHastalar büyük bir

bütünün parçasıdır.

Aileler, sağlık ekibine teslim

olmak zorunda kalmış

hissedebilirler

Ziyaret

Sevdiği bir kişi ile birlikte olmanın, hastaya umut ve güç vererek, hayata bağlanmasına ve hastalık ile

mücadele etmesine yardım ettiği bilinmektedir (Taşdemir ve Özşaker, 2007:29; Özgürsoy ve Akyol, 2008: 36).

Ziyaretci girişlerinin sınırlı olmasından YB hastalarının %35,8’i şikayetçi

YBÜ’lerinde hasta bireyin aile üyeleri ve arkadaşları ile birlikte olamaması, alışkanlıklarını

sürdürememesi yalnızlık ve izolasyon duygularına neden olur.

Ören, 2011: 30

Spiritual Bakım

Sosyal nitelikli ve insan odaklı bakım hizmetleridir.

Manevi Bakım

MANEVİ

BAKIM

Dini Semboller

Dinlemek

Meditasyon

Dokunma

MasajElini Tutmak

Müzik

Dua

Aile

Çevre

Timmins ve Kelly, 2008:125

Manevi bakım neleri kapsar?

Bazıları için maneviyat dini uygulamaları içerirken, diğerleri için doğa, müzik, aile

veya çevreyi içermektedir. (Puchalski ve Mcskimming, 2006:30)

Manevi ve dini semboller iyi belirlenmeli ve buna yönelik gereksinimler

karşılanmalıdır.

Uyaranın çeşitliliği ve yoğunluğunda ortaya çıkan mutlak azalmadır.

Duyusal yoksunluk sürekli gürültü, ışık, teknik terimler, ziyaretçi azlığı …

Yoğun bakımda 5-7 günden fazla tedavi gören hastalarda %20-30 sıklıkla duyusal yoksunluk gelişir.

Dokunmanın duyusal yoksunluğu önlemede önemli olduğu vurgulanmaktadır.

(Kutlu ve Yıldırım, 2001: 83)

Duygusal Yoksunluğun Önlenmesi

Hastaya ismiyle hitap edilmeli Basit ve somut terimler kullanılmalı Kısa ve net cümleler kururulmalı Bilgi verilmeli Yapılacak işlemlerin açıklanmalı

“bilinçsiz hasta yoktur”

Tedavi edici dokunma ve pozitif ortam stres, anksiyete ve ağrıtı azaltır.

Gül, 2010:34

Yakınlıkİlgi

Güven Empati

Saygı

Anlayış

Cesaret

Destek

Kabul Etme

Yardıma İsteklilik

Anahtar yaklaşım?

Kaçmaz, 2002:80; Kutlu, 2007:38

Dokunma

Pozitif Etki

Aromaterapi Terapötik Sesler Müzik Terapisi

İYİLEŞTİRİCİ ORTAM

Yunan tanrısı Heros Asklepios hekimlik tanrılığına yükselince M.Ö.4.yüzyılda Bergama’da sağlık

koruma yurdu kurmuştur.

Burada fizyoterapi ve müzik terapinin bugün halen kullanılan çeşitli tedavi yöntemlerini

uygulamıştır (Ak, 2006: 28; Gün ve Şahinoğlu, 2011:2).

MüzikAromaterapi Ağrı ve anksiyetede azalma

Kan basıncında düşmeNabız sayısında azalma

Terapötik Sesler Müzik Terapisi

Müziğin yoğun bakım ünitesinde yatan hastaların ağrı algısını (% 27 oranında) azalttığı belirlenmiş.

Chiasson vd., 2013: 5

Mekanik ventilasyon gerektiren hastalarda;

Fizyolojik gevşeme Kaygıyı azaltma Ruh halinin iyileşmesini

sağladığı

Müzik Terapisi

lavanta yağının, sedatif etkisi olduğu ve bütün

esansiyel yağlar içinde en az toksik ve alerjik özellik

gösterdiği ileri sürülmekte. (Arslan ve Özer, 2010:73)

Stresi azaltmak Yara iyileşmesi

Diyabetik ülser iyileşmesine

Aromaterapi

Stres ve anksiyeteyi azaltır Ağrı kontrolünü kolaylaştırır İmmün sistemi destekler

Pozitif Yoğun Bakım

SON SÖZ…..

Fiziksel çevrenin düzenlenmesi, Duyusal yoksunluğun önlenmesi ve İyileştirici ortam

Teşekkür Ederim