toplumsal cinsiyet eşitliği. beyin ve ruhsal gelişim açısından. yazgan

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

1

günaydın

Beyin, Psikososyal Gelişim ve Toplumsal Cinsiyet

Prof Dr Yankı Yazgan

(Marmara Ü Tıp Fakültesi/Yale Child Study Ctr)(e) MEB/AB/BritishCouncil ortak projesi açılış oturumundaki sunum

(21.5.2015)

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

2

Farklılık, engel olmamalı. Babamdan ders aldım

Adaletsizlik

•  Sosyal cinsiyetçi ayrımcı yaklaşımların net sonucu adaletsizliktir.

•  Kadınlar gelişim fırsatlarından eşit ölçüde yararlanamaz, insani kazanımlardan yoksun kalırlar.

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

3

Adaletsizlik asıl etkisi geç ortaya çıkan bir zehir gibidir

•  “erkek kardeşler köfteyi yerken hep köftenin suyuna ekmek banan kadın”ın hissi nedir?

•  Etkisi kuşaklar boyu süren bir travmatik etki yaratır.

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

4

Bu sunumun amacı

•  Toplumsal cinsiyete dayalı farklılıkları ya da kendine özgülükleri

•  Anlamak •  Gelişim engeli olmaktan çıkarmak •  için •  psikoloji ve beyin bilimlerinden nasıl

yararlanabiliriz?

“Doğuştan” gelen “nörobiyolojik yapı”?

•  doğuştan gelen ve zaman içinde şekillenmeye devam eden beyinsel özelliklerin iki cins arasında net çizgilerle bir ayrımı olduğu kanısı yaygın ancak yanlıştır.

•  Beyin ve ruhsal yapının iki cinsiyete özgü/ortak yanlarını incelemek fikir verebilir.

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

6

Anne-Baba rolünün biyolojisi ve psikolojisi açısından

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

7

doğum

‘Çocuğunu “kafaya takma’’ düzeyi

başlangıç

Anneler

babalar

8

Ödül

Stres

Gönülden ve zevkle beraberce “sıkıntı” çekmek, anne-babalıktaki ortak zemindir.

Eğitimi etkileyen gelişimsel ve ruhsal bozukluklar açısından

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

10

DEHB için:

– Problem erkek ve kız çocuklarda eşit oranda mevcut

– Doktora götürülme fırsatı erkek çocuklarda kız çocuklara göre 4 kat fazla

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

11

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

12

Weissmann et al., 1997

Depresyon: ergenlerde artar, genç kadınlarda daha çok artar

www.yankiyazgan.com www.facebook.com/yankiyazgancom

13

Caspi et al., 2003

Stresli yaşam olayları depresyona genetik yatkınlığı tetikler: Kadınların stres düzeyini etkileyen yaşam olayları ?

O zaman, çıkış yolu: Stresten “esirgenmek” mi?

Stresle başa çıkmayı öğrenmek mi?

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

14

Ayrımcılıktan kurtulabilmemiz için:

Eğitim şart ama yeter mi? •  “Ayinesi iştir kişinin lâfa bakılmaz” •  Iyi niyetli ve sözünde samimi bir çok kişi

zımni olarak cinsiyetçi söylemi kullanır. •  Âdeta “istemeden”, “fark etmeden”…

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

15

Stereotipleme (basmakalıp yargı)

•  basmakalıp bir yargı, •  genellikle içeriksel (“kadınlar böyledir”)

gibi •  dilimizde aklımızda olan bir düşünce, bir

beklenti.

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

16

Duygusal yanlılık (affective bias)

•  “Içten” gelen, •  muhakemeyi “bypass” geçen,

sözümüze uymayan •  etkisini doğrudan idrak ederek

yaşamadığımız, •  davranışları anında etkileyen bir

duygusal yan tutma eğilimidir www.yankiyazgan.com

@yankiyazgancom 17

Nasıl başa çıkılır?

•  Stereotipler ile: istenmeyen söylemleri durdurarak mücadele edilebilir.

•  Denetimi “farkındalık” ve “gayret” gerektirir.

•  Beyinde – R L PFC (rasyonel akıl; öğrenme, bilgi,

bilinç)

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

18

Nasıl başa çıkılır?

•  Duygusal yanlılık ile: •  insan/diğer ayrımını harekete geçirici

“sosyal kognisyon” ile ilgili zihin/beyin mekanizmaları harekete geçirerek

•  (edebiyat, film, sanat, bire bir etkileşim, işbirliği)

•  -mPFC aktivasyonu ile: “o da bir insan”

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

19

zahmetli

•  Duygusal yanlılığı azaltmak, basmakalıp yargılara karşı koyabilmek için çaba gösterirken kullandığımız her iki beyin bölgesinin (lateral PFC ve medial PFC) aktivasyonu kan dolaşımındaki artış ve enerji tüketiminin yüksekliği ile yük ve “zahmet” getirir.

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

20

Çare? Zahmete katlanmak, emek

vermek, insana değer vermek, hayatın içinde beraber olmak,

yol arkadaşlığı yapmak

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

21

Rahatınızı bozduğunuz ve bozacağınız için teşekkürler

www.yankiyazgan.com @yankiyazgancom

22