vísindi í þágu hlunninda: rannsóknir á æðarfugli

Vísindi í þágu hlunninda:rannsóknirá æðarfugli

Jón Einar JónssonHáskólasetri Snæfellsness

(HS)

Markmið æðarrannsókna

HS• Skilja betur stjórnun á

fjölda og dreifingu æðarfugla á landsvísu

• Grundvöllur frekari rannsókna ástofnstærð, búsvæðanotkun, fæðuvali, ferðalögum, varpþéttleika

Myndir afæðarfuglume. Daníel Bergmann

Af hverju rannsaka æðarfugl?

Nytjategund með efnahagslegt og félagslegt gildi fyrir einstaklinga og þjóðina.

Varpskrár æðarbænda: Fjöldi hreiðra: ómetanleg langtímagögn

Af hverju æðarfugl frh?

0 100 km

65°N

19°W

Umhverfisbreytingar?Stofnfræði langlífra dýraAlgeng tegund við Ísland

Æður: forði skiptir sköpum fyrir varp

• Forði byggður upp allan veturinn

• Ekkert étið á álegu

• Álega 28 dagar• “Spara bensíni𔕠Ungauppeldi

Árstíðir andanna

• Haust ON: Pörun hefst• Vetur DJFM: Söfnun fituforða

fyrir m.a. varp. Pör hæst sett í virðingarstiga

• Vor AM: Fituforði nær hámarki• Sumar JJAS: Varp og ungar.

Fjaðrafellir síðsumars

Köld vor? Harðir vetur?

Sé ástand kollna bágborið er hætt viðafrækslu hreiðsla eða

unga

Áhrif af veðurskilyrðumsíðla vetrar + snemmavors?

T.d. 1918?

1900 1910 1920 1930Year

Nu

mb

er o

f n

ests

1900 1910 1920 1930Year

Nu

mb

er o

f n

ests

1900 1910 1920 1930Year

Nu

mb

er o

f n

ests

Kalt Milt

200

Vetrarhiti og fjöldi æðarkolla í Bíldsey

0

50

100

150

200

250

300

-3 -2 -1 0 1 2 3

Meðalhiti DJFM °C

Fjö

ldi

hre

iðra

Æðurin og veðrið

• Sumarið áður• Haustið áður • Veturinn• Vorið

Innan hverrar árstíðar:• Hitastig• Úrkoma• Loftþrýstingur• Vindhraði

?

Frumþáttagreining• “Principal components analysis”• Veðrinu er raðað upp á nýtt innan

hverrar árstíðar:– Týpur af veðri; t.d. Umhleypingar, hlýtt,

rigningar, lægðagangur?– Vísitölur þar sem dregnir eru saman

þættir sem einkenna ríkjandi tíðarfar rannsóknartímabils

Dæmi um gagnaseríur

Lækur• Landvarp• Dýrafjörður• 1953-2007

Bíldsey• Eyjavarp• Breiðafjörður• 1978-2007

Fjöldi og komutími

•Fjöldi hreiðra• Hreiður talin af

æðarbændum

•Komutími• Dags fyrsta

hreiðurs, eða 50% af kollum komnar

• Hagstætt að kollur komi “snemma” vörpin

Bíldsey 1978-2007

Fjöldi• Vetur með

marktæk jákvæð áhrif (VeturII, t= 2.50, P = 0.01)

•Komutími• Vor (VorII,

t= -2.61, P = 0.02)

Bíldsey: Vetur2 og kollur

-60

-40

-20

0

20

40

60

80

-3 -2 -1 0 1 2 3

Vetur2

Ko

llu

r(L

eifa

r)

Yfirmeðal-lagi

Undirmeðal-lagi

Kalt,Lítil úrkoma

Milt,talsverð úrkoma

Seint

Snemma

Lygnt Vindasamt

Bíldsey: vor og komutími

y = -3,12x + 25,07

R2 = 0,2036

0

5

10

15

20

25

30

35

40

-2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5

Vor2

Ko

mu

dag

s (5

0% k

om

nar

) 1995 1996

KOMU

Lækur 1953-2007

Fjöldi• Engin marktæk

tengsl við veður

•Komutími• Vetur (VeturII,

t= 2.37, P = 0.02)

Koma seinnaen síðast

Komufyrren síðast

Lítið um umhleypingar

Mikið um umhleypingar

y = 1,0056x - 0,0353

R2 = 0,1132

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4

Vetur1(1)

Fir

stn

est(

1)

Mikilvægi komutíma?

• Komutími er oft tengdur urptarstærð hjá andfuglum – koma

fyrr, stærri urpt

• Samband komutíma og urptarstærðar á Læk:

Fleiri eggen síðast

Færrieggen síðast

Komu fyrren síðast

Komu seinnaen síðast

Urpt og komutími, Lækur

y = -0,0126x - 0,0202

R2 = 0,1137

-0,4

-0,3

-0,2

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

-8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10

Dags. fyrsta hreiðurs - dags. árið á undan

Bre

ytin

g í

urp

t fr

á fy

rra

ári

Samantekt – áhrif veðurs

• Sumar og haust hafa engin tengsl við æður í vörpunum tveimur

• Bíldsey: mildur vetur hagstæður fyrir # varpkollna, vindasamt vor flýtir komutíma?

• Lækur: kollur koma líklega fyrr hafi vetur verið sérlega lítið lægða-/úrkomu- og vindasamur. Komutími og urptarstærð tengd

Vísindi í þágu hlunninda?

Næstu skref:• Tengsl búsvæða og framvinda varpa:

Hvaða búsvæði henta best? Eru einhver ónýtt t.d.?

• Spáð um áhrif loftslagsbreytinga á nýtingu æðarfugls

• Frekari æðarrannsóknir – sértækari spurningar, t.d. ferðalög æðarkollna.

Takk fyrir!

Samstarfs og styrktaraðilar• Tómas Grétar

Gunnarsson HS• Ævar Petersen NÍ• Arnþór Garðarsson HÍ• Jennifer A. Gill UEA

Ráðgjöf og aðstoð• Árni Snæbjörnsson• Nátturustofa Vestfjarða• Nátturustofa

Norðausturlands• Náttúrustofa

Vesturlands

• RANNÍS• Framleiðnisjóður• Æðarræktarfélagið

Gögn:• Bíldsey: Ágúst

Bjartmars• Lækur: Zófónías F.

Þorvaldsson