wprowadzenie do pedagogiki - konarzewski.neostrada.plkonarzewski.neostrada.pl/wprowadzenie.pdf ·...
Post on 01-Mar-2019
223 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Wprowadzenie do pedagogiki
Krzysztof Konarzewskikonarzewski@neostrada.pl
www.konarzewski.neostrada.pl
Wprowadzenie do pedagogiki:
wycieczka z przewodnikiem
po dyskursach pedagogicznych
• Pedagogika jest jedną z dyscyplin nauk społecznych.
• Istotą każdej dyscypliny jest dyskurs, czyli uporządkowana i metodyczna wymiana myśli specjalistów.
• Dyskursy pedagogiczne różnicują się na paradygmaty („kierunki”) i specjalizacje.
Zróżnicowanie dyskursów utrudnia
porozumiewanie się.
• W różnych paradygmatach te same słowa mogą być
używane w innych znaczeniach:• – Dla nas wychowanie to wdrażanie młodego pokolenia do norm
moralnych.
• – Ależ nie, wychowanie to wyzwalanie ukrytych sił osobowych.
• Założenia przyjmowane w jednym paradygmacie mogą być
odrzucane w innym:• – Zakładamy, że każdy człowiek aktywnie i twórczo kształtuje swoje
życie.
• – To nonsens, musimy wyjść od tego, że człowiek jest tworem swojej
epoki historycznej i swojego otoczenia społecznego.
• – Panowie zapominają o biologii. Jesteśmy zwierzętami, czy nam się
to podoba, czy nie.
• Rozmaicie określa się cele poznawcze:
• – Chcemy się dowiedzieć, jakie wartości ceni dzisiejsza młodzież.
• – Nie ma sensu tego badać: dziś ceni te, jutro inne.
• albo:• – Zamierzam zbadać, jak zmieniał się sposób finansowania szkół
publicznych.
• – To nie jest temat dla pedagoga, tylko dla księgowego.
• Najkrócej – nauka jest tym, co robią i co osiągają grupy zawodowe uczonych.
• Istotą nauki jest instytucjonalizacja: za prawomocną uważa się tylko wiedzę wytworzoną zgodnie z procedurami ustalonymi przez samych uczonych.
• Te procedury nie zapewniają zdobywania wiedzy prawdziwej, ale zapewniają eliminowanie wiedzy fałszywej.
Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk
Klasyfikacje nauk
DYSCYPLINY NAUKI
DEDUKCYJNE
logika formalna
matematyka
INDUKCYJNE
pozostałe
dyscypliny
DYSCYPLINY INDUKCYJNE
PRZYRODNICZE
fizyka
chemia
biologia itp.
HUMANISTYCZNE
SPOŁECZNE
socjologia
psychologia
historia itp.
O KULTURZE
filologia
filozofia
religioznawstwo itp.
DYSCYPLINY INDUKCYJNE
TEORETYCZNE
nomologiczne (np. fizyka)
typologiczne (np. historia sztuki)
idiograficzne (np. historia)
PRAKTYCZNE
PRZYRODNICZE
agronomia
metalurgia
itp.
SPOŁECZNE
psychologia
praca socjalna itp.
• Teoria jest wytworem nieograniczonej wyobraźni uczonego.
• Uznanie teorii wymaga jej weryfikacji:
– Z ogólnej teorii T wyprowadzamy konkretne przewidywanie H.
– Sprawdzamy, czy zachodzi H.
– Jeśli tak, to T może być prawdziwa lub fałszywa.
– Jeśli nie, to T jest fałszywa.
(T → H) ∙ ~H → ~T
• Kolektywna krytyka
Istota nauk indukcyjnych
Przykład:
Jak nauka popadła w błąd i jak się z niego
podniosła
• W dwóch próbkach skał uczeni znajdują
skamieniałości z kształtu podobne do bakterii
i wnioskują: „To są skamieniałości bakterii”.
Ten wniosek jest pochopny, bo
(1) kształt nie przesądza o genezie,
(2) wymiary się nie zgadzają (bakterie są wielokrotnie
większe).
Dlaczego wysunięto taki wniosek? Bo wiele obiecywał. Pierwsza próbka pochodziła z Ziemi, a druga z Marsa. Jak powiedział ówczesny prezydent Bill Clinton:
„…przemówił do nas meteoryt 84001. Powiedział o możliwości istnienia życia [poza Ziemią]. Potwierdzenie tego faktu byłoby z pewnością jednym z najbardziej zdumiewających odkryć natury naszego Wszechświata dokonanym przez naukę”.
Ta antycypacja stępia krytycyzm.
Drugą wątpliwość zbywa się nazewnictwem: „To nie były zwykłe bakterie, lecz NANObakterie!” (nano = miliardowa część czegoś). Nazwij anomalię, a straci połowę swojej obcości.
• Uczeni chcą, żeby wniosek się utrzymał, więc szukają
świadectw życia „nanobakterii”.
Dostarczają ich Finowie. We współczesnych hodowlach
komórkowych Finowie znajdują „zanieczyszczenia” z
kształtu podobne do „nanobakterii”, a w tych
zanieczyszczeniach – białka i fragmenty DNA. Znów
pochopne wnioskowanie, bo:
(1) podobieństwo kształtu nie przesądza o tożsamości
gatunkowej,
(2) materia organiczna mogła się dostać do
„zanieczyszczeń” z zewnątrz.
• Jeśli „nanobakterie” są żywe, to powinny występować w organizmach żywych. Eureka! Fińscy uczeni odnajdują je w płynach ustrojowych ludzi i wielu zwierząt.
• Co robią „nanobakterie” w organizmie? W grę wchodzą trzy opcje: są pożyteczne, obojętne lub szkodliwe. Finowie wybierają ostatnią.
• Jak szkodzą „nanobakterie”? Finowie zauważają, że w hodowli „nanobakterie” czasem tworzą zmineralizowane złogi. I wnioskują: tak samo dzieje się w organizmie: „nanobakterie” tworzą złogi, które dają początek wielu dolegliwościom (np. kamicy nerkowej). Pochopnie – bo to, co się dzieje w hodowli, nie musi się dziać w organizmie.
• Skoro „nanobakterie” szkodzą, to trzeba je
zwalczać. Powstają firmy farmaceutyczne
(pierwszą zakładają Finowie, odkrywcy
„nanobakterii”) specjalizujące się w wykrywaniu
i zwalczaniu „najmniejszych patogenów”.
• Krytyka ujawnia błąd uczonych.
Biologowie z Tajwanu wykazują doświadczalnie, że
białka lub inne związki organiczne zaburzają naturalną
krystalizację jonów wapniowych i fosforanowych:
zamiast graniastosłupowych kryształów pojawiają się
formy „nanobakteryjne”. „Nanobakterie” nigdy nie były
żywe, więc teraz nazywa się je „nanodrobinami”.
Po kilku godzinach od
dodania jonów wapniowych i
fosforanowych do podłoża
hodowlanego bogatego
w substancje organiczne
można było zobaczyć
nanodrobiny pod
mikroskopem elektronowym.
Drobiny o średnicy 100–500
nm są pod względem kształtu
i rozmiarów podobne do
żywych drobnoustrojów.
Przypominają zwłaszcza
rzekome nanobakterie.
Gdy drobiny osiągają średnicę
kilkuset nanometrów, zaczynają
łączyć się w dziwaczne kształty,
a czasem przypominające obraz
dzielącej się komórki.
W tych drobinach, mających
średnicę około 600 nm,
przeważa już krystalizacja.
Powierzchnię pokrywają
zmineralizowane płatki o ostrych
krawędziach.
W końcu zmineralizowane
drobiny zbijają się w zwartą
masę pokrywającą całe dno
naczynia hodowlanego.
• Pojawia się pytanie: Co robią „nanodrobiny” w organizmie? Uczeni teoretyzują:
(1) ponieważ mineralizacja jest potrzebna tylko w tkance kostnej, to w innych tkankach (np. w krwi) musi istnieć mechanizm hamujący powstawanie zmineralizowanych złogów;
(2) częścią tego mechanizmu są białka (np. albumina i fetuina A), o których wiadomo, że potrafią się łączyć ze związkami wapnia i fosforu w kompleksy białkowo-wapniowe i hamować krystalizację tych związków, a także usuwać ich nadmiar z roztworu;
(3) gdy „pojemność” białek zostanie przekroczona, kompleksy białkowo-wapniowe stają się jądrami lawinowej krystalizacji soli wapnia – najpierw w formach nanodrobinowych, które potem obrastają wąsami, płatkami i ostatecznie zmieniają się w warstwę mineralnych blaszek i wiórków.
• Z tego wynika, że:
(1) to, co się dzieje w hodowli (powstawanie nanodrobin), dzieje się też w organizmie, w którym źle działa mechanizm usuwania nadmiaru minerałów;
(2) obecność nanodrobin w organizmie świadczy o zaburzeniach metabolizmu wapnia (jest więc związana z chorobą, choć jako skutek, a nie przyczyna);
(3) obecność nanodrobin w meteorycie marsjańskim może świadczyć o kontakcie z materią organiczną.
Pytanie o pedagogikę –
gdzie ją umieścić?
• Pedagogika jest wyjątkową dyscypliną uniwersytecką:
w żadnej nie notuje się tak głębokich różnic
w pojmowaniu własnego przedmiotu i zadań.
• Dlatego nie można zacząć wstępu do pedagogiki ogólną
definicją (np. „Pedagogika jest nauką o wychowaniu”).
Potrzebny jest szkic podziałów.
Oceniająca i normująca
Konserwatywna Rewolucyjna
Opisująca i wyjaśniająca
PEDAGOGIKA
Szkic podziałów
• Świat jest ludzkim dziełem i jak wszystkie dzieła podlega
krytyce.
• Pedagogika jest naukową krytyką ludzkiego świata:
– świadomie wybiera kryteria oceniania („wartości”)
– ocenia świat systematycznie
– tworzy normy postępowania, dzięki którym świat może
być lepszy.
Pedagogika oceniająca i normująca(aksjonormatywna)
• Pedagogika nie jest zwyczajną dyscypliną uniwersytecką,
lecz przewodniczką społeczeństwa – pokazuje mu drogę
i wspiera w trudach marszu.
• Zbigniew Kwieciński (parafraza)
• Na przykład ideału nauczyciela ...
• (Jan Władysław Dawid, O duszy nauczycielstwa. Kraków 1912)
• Takie ideały są:
– dowolne, bo nie muszą sprostać żadnym sprawdzianom empirycznym
– jałowe, bo opierają się na fałszywym założeniu, że istnieje konstelacja cech osobowych, która gwarantuje rozwiązanie wszelkich problemów zawodowych zawszei wszędzie.
Ulubionym zajęciem pedagogiki oceniającej
i normującej jest konstruowanie ideałów.
• Pojęcie wychowania – związek interpersonalny
wychowawcy i wychowanka przeciwstawiony
teraźniejszości (Janusz Korczak)
• Metoda poznania – rozumienie (Wilhelm Diltey)
• Pedagogika – autonomiczna dyscyplina naukowa (Erich
Weniger)
Pedagogika konserwatywnageisteswissenschaftliche Pädagogik
• Wersja komunistyczna – tworzy nowego człowieka dla
nowego świata, zaczynając od zerwania ciągłości pokoleń
(Anton Makarenko).
• Wersja reformistyczna – zaleca wychowanie dostosowane
do dającej się przewidzieć przyszłości (Bogdan
Suchodolski).
• Wersja emancypacyjna – demaskuje siły zniekształcające
komunikowanie się ludzi (Jürgen Habermas, Alexander S.
Neill).
Pedagogika rewolucyjnapień heglowsko-marksowski
• Według Jürgena Habermasa:
• Nikt, kto mógłby wnieść do dyskusji o danej sprawie
istotny wkład, nie jest z niej wykluczony.
• Wszyscy mają jednakową szansę wypowiedzenia się w
dyskusji.
• Uczestnicy dyskusji mówią to, co myślą.
• Dyskusja jest wolna od przymusu (np. ze strony
uczestników mających władzę lub autorytet).
Idealna sytuacja komunikacyjnaideale Sprechsituation
• Pojęcie wychowania – socjalizacja
• Metoda poznania – hipotetyczno-dedukcyjna (Karl Popper)
• Pedagogika – jedna z dyscyplin nauk społecznych mająca
rozbudowaną część praktyczną.
Pedagogika opisująca i wyjaśniająca
• Świat społeczny konstytuują instytucje społeczne.
• Instytucja społeczna to zobiektywizowany schemat
współdziałania ludzi w celu rozwiązywania stałych
problemów zbiorowości ludzkich (Peter Berger, Thomas
Luckmann).
• Jeden z podziałów instytucji (Talcott Parsons):
– gospodarcze
– polityczne
– integracyjne
– socjalizacyjne.
Instytucja społeczna
• Socjalizacja to ogół historycznie wypracowanych
i podzielanych schematów współdziałania ludzi w celu
zachowania wzoru społeczeństwa (kultury) mimo
biologicznego wymierania członków.
• Najważniejszą częścią zachowania wzoru jest
wprowadzanie nowych osób w stare role.
Socjalizacja
• Każdy schemat współdziałania ma swoich twórców.
• Ludzie lekceważą schematy pochodzące od twórców,
których znają na co dzień
(i mówili: „Czyż to nie jest Jezus, syn Józefa, którego ojca i matkę my
znamy? Jakżeż może on teraz mówić: «Z nieba zstąpiłem»?”;
Jan 6, 42).
• Nowo wytworzony schemat nabywa mocy normatywnej,
dopiero gdy zostanie oderwany od swoich twórców.
• Oderwanie następuje, gdy ktoś inny przekazuje schemat
następnemu pokoleniu (np. apostołowie – myśl Jezusa).
Socjalizacja jest „niańką” wszystkich instytucji.
Każda kultura socjalizuje dzieci
na swój sposóbJądro [taken for granted]
(„Wartość” to pożądany stan
końcowy, cel socjalizacji)
GUSI MISTEKOWIE
CEL SOCJALIZACYJNY
(kim jest małe dziecko= stan
początkowy, i kim powinno się
stać= stan końcowy)
od DZIKIEGO do UCYWILIZOWANEGO
(członka kultury honoru)
od NIEROZWINIĘTEGO do
ROZWINIĘTEGO
Człowiek z natury jest zły; socjalizacja
go powściąga (tworzy podstawy panowania
nad swoimi popędami)
Człowiek z natury jest dobry.
Socjalizacja go uodparnia na zło
(broni przed pokusami)
STRATEGIA
SOCJALIZACYJNA
(jak to osiągnąć)
WYMAGAĆ
Strategia WCZESNEGO REAGOWANIA (nie
ukarzesz dziś – nie zapanujesz jutro)
PRZYZWALAĆ
Strategia PRZECZEKANIA (samo z
tego wyrośnie; cf. Mechaniczna
pomarańcza Burghesa)
Główne narzędzie socjalizacji to karanie.
Zgodnie z naszą psychologią: kara uczy
reagować strachem na pokusę zakazanego
działania, czyli blokuje motywację.
Łagodna perswazja, ironia, dobry
przykład, nagradzanie
Agresja jest NIEPRZYZWOITA (potępiana,
ale i pociągająca); cf. kultura honoru
Frustracja – Gniew | Agresja
Agresja jest NIEZDROWA
Frustracja | Gniew – Agresja
• Pierwotna – niezorganizowane wprowadzanie osób w ich pierwszą kulturę
• Wtórna – zorganizowane wprowadzanie osób w następne kultury (np. zawodowe lub etniczne).
• Od socjalizacji wtórnej zależy trwanie wszystkich instytucji społecznych. Gdyby nie socjalizacja wtórna, zniknęłyby one z ludzkiej pamięci wraz ze śmiercią ostatniego inżyniera, polityka czy kapłana.
Socjalizacja pierwotna i wtórna
• Socjalizacja wtórna jest zorganizowana, czyli prowadzona w organizacjach.
• Organizacją nazywa się instytucję, która stara się zapanować nad zakłóceniami za pomocą:
– kodyfikacji procedur (w formie statutów i regulaminów)
– selekcji i szkolenia personelu
– kierowania
– nadzoru.
• Typową organizacją socjalizacji wtórnej jest szkoła.
• Pierwszą tak rozumianą szkołę założył w 1538 roku w Strasburgu Johannes Sturm.
Organizacja
• Socjalizacja pierwotna najczęściej zaczyna się w rodzinie.
• Socjalizacja wtórna odbywa się w szkole (lub podobnych
organizacjach) i jest:
– neutralna uczuciowo
– wybiórcza w oddziaływaniach
– ujednolicająca
– nastawiona na osiągnięcie.
Rodzina i szkoła
• Właściwym przedmiotem pedagogiki opisującej
i wyjaśniającej są organizacje socjalizacji wtórnej.
• Ogół tych organizacji nazywa się systemem oświaty.
• Pedagogika opisująca i wyjaśniająca bada
– genezę
– strukturę
– przemiany
– działania
– rezultaty
• systemu oświaty.
Przedmiot pedagogiki
opisującej i wyjaśniającej
SWSPInne instytucje
Inne nauki społeczne Pedagogika
Kręgi zainteresowań pedagogiki
opisującej i wyjaśniającej
Subdyscypliny pedagogiczne
• Podział według instytucji:
– socjalizacja wtórna
– socjalizacja pierwotna
– resocjalizacja
• Podział według oddziaływań:
– nauczanie (instruction)
– wychowanie (education z przydawką, np. moral lub
physical)
(Terminem nadrzędnym jest „kształcenie”: nauczanie i wychowanie.)
SUBDYSCYPLINY GŁÓWNEInstytucja Osoby Kształcenie
Socjalizacja
wtórna
Dzieci
i młodzież
Dydaktyka ogólna (teoria
nauczania i uczenia się
w organizacjach socjalizacji
wtórnej)
Ogólna teoria wychowania (teoria
celów i metod oddziaływań
wychowawczych w organizacjach
socjalizacji wtórnej)
Dydaktyki szczegółowe:
• typów szkolnictwa (ogólnokształ-
cącego i zawodowego)
• etapów edukacji (np. dydaktyka
edukacji początkowej)
• przedmiotów nauczania1 (np.
dydaktyka matematyki)
Szczegółowe teorie wychowania2:
• moralnego
• społecznego
• estetycznego
• fizycznego
• religijnego
Niepełno-
sprawni
Pedagogika specjalna
• surdopedagogika
• tyflopedagogika
• oligofrenopedagogika
Dorośli Andragogika
Socjalizacja
pierwotna
Dzieci,
młodzież
i dorośli
Pedagogika społeczna
Pedagogika opiekuńcza
Resocjali-
zacja
Dzieci,
młodzież
i dorośli
Pedagogika resocjalizacyjna
SUBDYSCYPLINY POMOCNICZE
Socjalizacja
wtórna
Systemy
Pedagogika historyczno-porównawcza:
• historia oświaty
• historia myśli pedagogicznej
• teoria systemów oświatowych3
Nauczyciele Pedeutologia
Uczniowie Teoria pomiaru osiągnięć edukacyjnych
Przypisy
1 Dydaktyka to termin urobiony z greckiego w XVII-wiecznych Niemczech. Zważywszy,
że didaktikos znaczy pouczający, możemy uznać dydaktykę za odpowiednik polskiego
„pouczania o…”. Dydaktyka z przydawką, np. dydaktyka matematyki, znaczy „pouczanie
o matematyce”, czyli teorię, a w języku potocznym także praktykę nauczania matematyki.
Nazwa „dydaktyka nauczania matematyki” wygląda na pleonazm. W obiegu jest też termin
„metodyka”, czyli uporządkowany wykład metod. Metodyka nauczania matematyki to opis
metod nauczania matematyki. Metodyka nie jest synonimem dydaktyki, ponieważ nie
zawiera właściwych każdej teorii założeń, definicji, sądów ogólnych i uzasadnień
empirycznych.
2 Wychowanie z przydawką to oddziaływanie zmierzające do celów ogólnorozwojowych.
Celem wychowania estetycznego, zwanego też wychowaniem przez sztukę, jest wrażliwość
estetyczna. Nauczanie technik artystycznych, np. rysunku czy gry na fortepianie, mieści się
w dziale dydaktyk szczegółowych (dotyczących kształcenia ogólnego lub zawodowego).
Podobnie wychowanie fizyczne – ma wytworzyć zamiłowanie do ruchu, dbałość o zdrowie,
umiejętności rekreacyjne itp., a nie wyćwiczyć umiejętności niezbędne w poszczególnych
dyscyplinach sportu.
3 Teoria systemów oświatowych, która zawsze zakłada porównania międzynarodowe, może
pomagać w podejmowaniu racjonalnych decyzji oświatowych. Jest tak zwłaszcza wtedy,
gdy porównań używa się do oznaczenia miejsc, w których Polska odbiega od rozwiązań
modalnych w podobnych krajach.
top related