ANALIZA LOKALNE EKONOMIJE

OPŠTINA LAKTAŠI

Izdavač:Agencija za razvoj preduzeća Eda, Banja Luka

eda@edabl.org

Za izdavača:Zdravko Miovčić

Autor:prof. dr Stevo Pucar

Dizajn i kompjuterska priprema:Nenad Savković

Tiraž:50

ANALIZA LOKALNE EKONOMIJE

OPŠTINA LAKTAŠI

Banja Luka, 2018.

Ova publikacija je urađena uz pomoć Evropske unije. Sadržaj ove publikacije je isklju-čiva odgovornost Agencije za razvoj preduzeća Eda i ni u kom slučaju ne predstavlja stanovišta Evropske unije.

Sadržaj

Uvod 71. Broj preduzeća 82. Ukupan prihod 93. Zaposlenost po sektorima 104. Izvoz 115. Indikatori praćenja izvoznih performansi 126. Profit i profitabilnost 137. Produktivnost 16

Analize lokalne ekonomije opština – Laktaši 6

7

Uvod

Analiza lokalne ekonomije opštine Laktaši je pripremljena u okviru projekta LocalInterAct mreža koji se provodi u partnerstvu sa op-štinama Derventa, Prnjavor i Laktaši. Projekat je finansiran u okvi-ru Programa za lokalnu samoupravu i ekonomski razvoj u BiH, EU Prolocal, koji je finansiran od strane Evropske unije i Ministarstva za ekonomsku saradnju i razvoj Republike Njemačke, a implementiran od strane GIZ. Projektne aktivnosti se provode na području opština Derventa, Prnjavor i Laktaši.

U publikaciji su analizirani najznačajniji ekonomski pokazatelji opšti-ne Laktaši kao što su broj preduzeća, ukupan prihod, zaposlenost po sektorima, izvoz, profit, profitabilnost i produktivnost. Nalazi do kojih se došlo predstavljaju važnu osnovu za planiranje, izvođenje i mjerenje djelotvornosti intervencija usmjernih ka poboljšanju konkurentnosti kako izvozno orijentisanih sektora i preduzeća, tako i opštine Laktaši u cjelini.

8 Analize lokalne ekonomije opština – Laktaši

1. Broj preduzeća

Na području opštine Laktaši u 2017. godini poslovalo je 527 pravnih lica i značajan broj poslovnih jedinica, kao i 769 preduzetnika. U ovoj analizi pri-kazani su podaci koji se tiču samo lokalne privrede, što znači da je iz ukupnog broja pravnih subjekata isključen 21 pravni subjekt koji se bavi društvenim djelatnostima (obrazovanje, zdravstvo i komunalne djelatnosti). Predmet ana-lize će biti 506 pravnih subjekata iz oblasti privrede.

Ako imamo u vidu da na području opštine živi 34.700 stanovnika, a da egzi-stira 506 pravnih (privrednih) subjekata, onda možemo zaključiti da okvirno na 1.000 stanovnika ima 14,6 preduzeća. To je visoko iznad prosjeka za BiH, koji je oko 8 preduzeća na 1.000 stanovnika.

Analiza strukture1 privrede po sektorima pokazuje da 34% čine preduzeća iz sektora trgovine, a zatim slijede sektor transporta i skladištenja, usluga, metalske i mašinske industrije, građevinarstva, poljoprivrede i šumarstva, drvoprerade, sektor hrane i pića, plastike i gume i informaciono komunikacione tehnologije.

Grafikon 1. Broj preduzeća po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u

1 Analiza strukture preduzeća rađena je na osnovu podataka za 2017. godinu.

BROJ PREDUZEĆA PO SEKTORIMA

9

U prerađivačkoj industriji najviše preduzeća je u sektoru metalske i mašinske industrije (34), hrane i pića (26), drvoprerade (24), te plastike i gume (11). Prema analiziranim podacima o broju preduzeća primjetni su sljedeći trendovi2:

• rast u sektoru prerađivačke industrije (u odnosu na 2015. godinu, u 2017. godini je poslovalo 10 preduzeća više - 8,33%),

• pad u sektoru trgovine (u odnosu na 2015. godinu, u 2017. godini je poslovalo 7 preduzeća manje - 3,76%).

2. Ukupan prihod

Ostvareni ukupan prihod u 2017. godini iznosi 1,27 milijardi KM. Podaci o sektorima sa najvećim ukupnim prihodom sadržani su u grafikonu 2.

Grafikon 2. Ukupan prihod po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu (u mil. KM) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u

Najveće učešće u ukupnom prihodu privrede u 2017. godini ima sektor trgo-vine sa 409 miliona KM prihoda, a zatim slijedi sektor građevinarstva sa 302 miliona KM prihoda i sektor hrane i pića sa 151 milion KM. Po ukupnom prihodu među prvih pet sektora su i sektori elektroindustrije sa 90 miliona KM i sektor skladištenja i transporta sa 49 miliona KM. Odmah iza njih je sektor metalske i mašinske industrije sa 33 miliona KM.

2 Trendovi se izvode na osnovu poređenja podaka u 2017. godini u odnosu na 2015. godinu.

UKUPAN PRIHOD PO SEKTORIMA

Analize lokalne ekonomije opština – Laktaši

Prema analiziranim podacima o ukupnom prihodu primjetni su sljedeći trendovi:

• rast u sektoru građevinarstva za 105,5 miliona KM ukupnog prihoda u odnosu na 2015. godinu,

• pad sektora u sektoru trgovine za 50,1 miliona KM ukupnog prihoda u odnosu na 2015. godinu,

• rast ukupnog prihoda prerađivačke industrije u svim njenim sektorima.

Ukupan prihod privrede opštine Laktaši u 2017. godini porastao je za 16,72% u odnosu na 2015. godinu, zbog rasta prihoda u svim sektorima prerađivačke industrije i sektoru građevinarstva.

3. Zaposlenost po sektorima

Sektor sa najviše zaposlenih u 2017. godini je sektor trgovine sa 1.301 zapo-slenim radnikom, a zatim slijede sektor građevinarstva sa 1.036 zaposlenih radnika, elektroindustrije sa 985 zaposlenih radnika, hrane i pića sa 555 za-poslenih radnika, te sektor transporta sa 411 zaposlenih radnika.

Grafikon 3. Broj zaposlenih po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinuIzvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u

10

BROJ ZAPOSLENIH PO SEKTORIMA

11

Prema analiziranim podacima broja zaposlenih primjetni su sljedeći trendovi: • rast u sektoru elektroindustrije u 2017. godini u okviru kojeg je došlo

do povećanja za 160 zaposlenih radnika u odnosu na 2015. godinu; • rast u sektoru građevinarstva u 2017. godini u okviru kojeg je došlo do

povećanja za 82 zaposlena radnika u odnosu na 2015. godinu i • pad sektora trgovine u 2017. godini u okviru kojeg je došlo do pada

zaposlenosti za 350 radnika u odnosu na 2015. godinu.

4. Izvoz

Ostvareni izvoz, u 2017. godini, iznosi 183 miliona KM. Podaci o sektorima sa najvećom vrijednosti izvoza sadržani su u grafikonu 4.

Grafikon 4. Izvoz po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu (u mil. KM) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u

Najveće učešće u ukupnom prihodu privrede od izvoza imaju sektori građevi-narstva i metalske i mašinske industrije, a slijede ih sektori trgovine i drvopre-rade, te transporta i skladištenja. Značajni izvoznici su i preduzeća iz sektora plastike i gume, te sektora usluga koji je ostvario visok rast posljednjih godina.

IZVOZ PO SEKTORIMA

12 Analize lokalne ekonomije opština – Laktaši

Prema analiziranim podacima koji se odnose na prihod od izvoza primjetan je: • rast izvoza sektora građevinarstva u 2017. godini za 57,3 miliona KM

u odnosu na 2015. godinu, • rast izvoza sektora metalske i mašinske industrije u 2017. godini za

12,8 miliona KM u odnosu na 2015. godinu i • pad izvoza sektora hrane i pića za 5 miliona KM u 2017. godini u

odnosu na 2015. godinu.

5. Indikatori praćenja izvoznih performansi

Kao što smo vidjeli u prethodnoj analizi, privreda opštine Laktaši ima uglav-nom rastuće trendove u oblasti izvoza. Ova izrazito povoljna situacija, na osnovu međunarodnih iskustava, saznanja o novim tehnološkim dostignući-ma, novim i drugim proizvodima i uslugama, te globalnim strategijama kom-panija koje predstavljaju konkurenciju, omogućava unapređenje poslovanja domaćih preduzeća. Povećanje izvoza doprinosi unapređenju konkurentnosti proizvoda kao preduslova uspješnog funkcionisanja u okviru jedinstvenog tržišta EU. Takođe, izvoz predstavlja optimalan model internacionalizacije za mala i srednja preduzeća. Otvaraju se mogućnosti uključivanja u druge oblike međunarodnog poslovanja, jer sa razvojem različitih modela finansira-nja, sveprisutnosti interneta i dogovaranjem trgovinskih sporazuma, pristup globalnom tržištu danas je lakši nego ikada.

Međutim, da bi izvozni sektor i njegove performanse bili više u fokusu, po-trebno je redovno pratiti određene indikatore koji pružaju detaljniji uvid u njegovo stanje. Prije svega, potrebno je izdvojiti firme koje izvoze i zasebno ih analizirati pomoću sljedećih indikatora:

• vrijednost izvoza (prethodna analiza je zasnovana na vrijednosti izvoza);

• udio izvoza u ukupnom prihodu (izvoz se podijeli sa ukupnim priho-dom i dobijemo procenat koji nam govori koliki dio prihoda se ostva-ruje na stranom tržištu; 50% i više znači da je to izvozno orijentisana firma, odnosno sektor);

• dodatna vrijednost stvorena od strane izvoznih firmi (BDV po firmi ili sektoru govori da li je to sektor sa niskom ili visokom dodatnom vri-jednošću; ako je dodatna vrijednost niska, takva proizvodnja najčešće nema potencijal da omogući značajno povećanje životnog standarda u lokalnoj zajednici);

13

• profit i profitabilnost izvoznih firmi (ovo se računa na isti način kao i za ostale firme i važno je, jer govori o opstanku i napredovanju firmi; ako je profitabilnost niska ili je nema ili imamo gubitke, takvim firma-ma je ugrožen opstanak, ako je visoka, takva firma će rasti);

• produktivnost izvoznih firmi (ovo je generalno najvažniji indikator za svu privredu, pa tako i za izvozna preduzeća; računa se kao stvorena dodatna vrijednost po jednom radniku).

Kao što smo već rekli, ovakva analiza se može izvoditi samo za izvozni sektor, ali i za cjelokupnu lokalnu privredu. U nastavku ćemo prikazati pojedine od ovih indikatora, izračunatih za cjelokupnu privredu opštine.

6. Profit i profitabilnost

Podaci o neto dobiti po svim sektorima nam daju indikaciju u kojim se to sektorima prilagođavanje poslovanja odvijalo u pozitivnom pravcu. Može se pretpostaviti da su se sektori koji ostvaruju dobit vratili na stara tržišta ili su našli nova, da su pronašli tržišne niše i proizvode gdje je moguće ostvariti dobit, da počinju da koriste savremenije tehnologije, da mijenjaju kapitalnu strukturu kroz razne oblike finansiranja, mijenjaju internu organizacionu strukturu, itd. Ovakvo restrukturisanje obično se sprovodi u skladu sa stra-teškim ciljevima o fokusiranju na ključni biznis. Tako npr. mnoga preduzeća prodaju sve ono što nije tzv. «core» biznis.

Na osnovu podataka o dobiti, možemo vidjeti samo to da li se sektor uspješno restrukturiše, ali ne i do kog nivoa je to restrukturisanje došlo. Dakle, eviden-tan je kvantitet, ali ne i kvalitet restrukturisanja.

14 Analize lokalne ekonomije opština – Laktaši

Grafikon 5. Neto dobit po sektorima za 2015, 2016. i 2017. godinu (u mil. KM)Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u

Najveću neto dobit u 2017. godini u visini od 20,7 miliona KM ostvario je sektor trgovine, a zatim slijedi građevinarstvo sa 13,16 milion KM i sektor metalske i mašinske industrije sa 6,45 miliona KM ostvarene neto dobiti.

Što se tiče sektora koji stagniraju ili imaju gubitke, najlošije stoji sektor ugosti-teljstva, koji u posmatranom trogodišnjem periodu ostvaruje gubitak. Trend stalnog smanjenja gubitka ukazuje na pozitivno kretanje i u ovom sektoru (gubitak sektora smanjen je za 10 puta u odnosu na 2015. godinu).

Domet u restrukturisanju lokalne ekonomije još se bolje vidi kada se uporede stope dobiti3 cijele lokalne privrede, prikazane na grafikonu 6.

3 Stopa dobiti izračunata kao omjer neto dobiti i ukupnog prihoda.

NETO DOBIT PO SEKTORIMA

15

Grafikon 6. Stopa neto dobiti po sektorima, 2015, 2016. i 2017. godina (u %)Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u

Stopa dobiti je prvi od pokazatelja koji nam govori o uspješnosti poslovanja pojedinih sektora. Od sektora koji imaju stopu dobiti veću od prosjeka pri-vrede (10,5%) na prvom mjestu je sektor informacionih i komunikacionih tehnologija (34,9%), u kojem djeluje 8 firmi sa 17 zaposlenih. Nakon njega slijede hemijska i farmaceutska industrija (27,1%) i metalsko-mašinska in-dustrija (19,5%). Na četvrtom mjestu je sektor rudarstva sa stopom dobiti od 16,8%, a na petom je proizvodnja građevinskih i nemetalnih proizvoda sa stopom dobiti od 14%.

Na prikazanom grafikonu vidljivo je da se dobit na nivou prosjeka privrede ostvaruje u dijelu grafikona od sektora kože i obuće do sektora tekstila, a da sektori od elektroindustrije do poljoprivrede i šumarstva (građevinarstvo, hrana i piće, drvoprerada, itd.) ostvaruju stope dobiti ispod prosjeka privrede.

Prema analiziranim podacima o profitbilnosti primjetni su sljedeći trendovi: • rast u sektoru informaciono-komunikacionih tehnologija, hemijske

industrije, metalska i mašinska industrija i rudarstvo, • pad u sektoru nekretnina, tekstilne industrije, transporta i skladištenja,

kao i pad u sektoru građevinarstva.

STOPA NETO DOBITI PO SEKTORIMA

16 Analize lokalne ekonomije opština – Laktaši

7. Produktivnost

Najvažniji pokazatelj, koji pokazuje koliko je neki sektor efikasan u poslova-nju, je produktivnost. Ona se najčešće mjeri kao količina proizvedene robe po jednom satu rada. U našoj analizi mi je računamo kao bruto dodatu vrijednost proizvedene robe po jednom zaposlenom. Dakle, naš indikator govori koliko jedan radnik nekog sektora proizvede dodatne vrijednosti.

Grafikon 7. Produktivnost sektora – BDV po radniku za 2015, 2016. i 2017. godinu (u hiljadama KM) Izvor: LRC baza podataka prema izvještajima dostavljenim APIF-u

Kao što vidimo na grafikonu 7, najvišim nivoom produktivnosti izdvaja se sektor građevinarstva. Najnižu konkurentnost ima sektor tekstilne industrije, koji je zabilježio blagi pad produktivnosti u posmatranom periodu.

Prema analiziranim podacima o produktivnosti privrede, primjetni su sljedeći trendovi: • rast u sektoru građevinarstva, informaciono komunikacione tehnolo-

gije, hemijske industrije, sektoru papira i štamparsko-izdavačke djelat-nosti, sektoru hrane i pića i metalsko mašinskoj industriji;

• pad u sektoru nekretnina, kao i pad u sektoru građevinskih i neme-talnih proizvoda.

PRODUKTIVNOST PO RADNIKU

www.edabl.org