Analiza na industriski rizici vklu~uvaj}i aproksimativni modeli za posledicite...

507Proceedings of the 2nd Congress of Ecologists of Macedonia

Voved

Industriskite aktivnosti nosat rizi-ci i opasnosti koi sekoga{ ne mo`at da se de-finiraat. Stebloto na rizicite mo`e da bidedosta komplicirano i razgraneto. Rizicite

ANALIZA NA INDUSTRISKI RIZICI VKLU^UVAJ]IAPROKSIMATIVNI MODELI ZA POSLEDICITE NA

@IVOTNATA SREDINA

Biserka DIMI[KOVSKA

M-r, asistent, IZIIS, Univerzitet “Sv. Kiril i Metodij”, Skopje, P.O. Boh 101, E-mail: biserka@pluto.iziis.ukim.edu.mk

IZVOD

Dimi{kovska B. (2004). Analiza na industriski rizici vklu~uvaj}i aproksimativni mode-li za posledicite na `ivotnata sredina. Zbornik na trudovi od 2-ot Kongres na ekolozite naMakedonija so me|unarodno u~estvo, 25-29.10.2003, Ohrid. Posebni izdanija na Makedonskotoekolo{ko dru{tvo, Kn. 6, Skopje.

Industriskite aktivnosti nosat rizici i opasnosti. Istite sekoga{ ne mo`at da sedefiniraat. Stebloto na rizici mo`e da bide dosta komplicirano i razgraneto. Rizicite mora dase identifikuvaat i svedat na minimum zaradi uspehot i bezbednosta na fabrikite. Procesot naupravuvawe so rizikot predstavuva metoda so koja se zemaat predvid site osnovni komponenti koiponekoga{ te{ko mo`e da se razberat, taka da so modeliraweto na posledicite mo`no e da seocenat i raznite vidovi na vlijanija. Cel e da se prika`e procesot na analizata i upravuvawetoso rizikot pri industriskite aktivnosyi so cel podobro da se objasni rizikot i da se prika`attehnikite na modelirawe na posledicite vrz `ivotnata sredina. Industriskite rizici mo`at dabidat poznati, stari ili rizici koi mo`at da se kontroliraat ili pak nepoznati novi i takvi koine mo`at da se kontroloraat. Mora de se ima predvid deka predlo`eniot model na bilo koj rizikpostojano se menuva vo tekot na vremeto vo zavisnost od tehnolo{kiot, ekonomskiot razvoj i zagadu-vaweto na `ivotnata sredina.

Znaejki go ova, vo predlo`eniot referat se napraveni istra`uvawa so cel da se definiraatrizicite od tehni~ko - tehnolo{kite katastrofi (osobeno indistriskite rizici) upravuvawetoso niv i da se izvr{i modelirawe na posledicite na `ivotnata sredina.

ABSTRACT

Dimiskovska B. (2004). Analysis of industrial risks including approximate models of consequences related to envi-roment. Proceedings of the 2nd Congress of Ecologists of the Republic of Macedonia with International Participa-tion, 25-29.10.2003, Ohrid. Special issues of Macedonian Ecological Society, Vol. 6, Skopje.Industrial activities involve risks and hazards. These cannot be always defined. The tree of risks can be quitecomplex. The risks must be identified and reduced to minimum to ensure safety of factories. The process of riskmanagement is a method that considers a lot of components that are sometimes difficult to be understood so thatmodeling of consequences makes possible to evaluate also the different kinds of effects. The objective of the paperis to present the process of risk analysis and management during industrial activities for the purpose of as better aspossible explanation of the risk and presentation of the techniques of modeling of consequences related to theenvironment. Industrial risks can be known, old or risks that can be controlled or unknown new and such that cannotbe controlled. One must take into account that the proposed model of any risk is permanently changed in the courseof time depending on the technological, economical development and pollution of the environment.Knowing this, the proposed paper presents investigations toward definition of risks pertaining to technical-techno-logical catastrophes (particularly highlighting the industrial risks), risk management and modeling of the conse-quences related to environment.

mora da se identifikuvaat i svedat na mini-mum zaradi uspehot i bezbednosta na pretpri-jatijata (fabrikite). Procesot na upravuvaweso rizikot pretstavuva metoda so koja se zema-at predvid site osnovni komponenti koi vli-jaat na nego. Zatoa se pravi modelirawe na

Biserka DIMI[KOVSKA

508 Zbornik na trudovi od 2-ot Kongres na ekolozite na Makedonija

posledicite na `ivotnata sredina so {to emo`no e da se ocenat raznite vidovi vlijani-ja na rizicite.

Cel na ovoj referat e generalnorazgleduvawe na procesot na analizata i up-ravuvaweto so rizikot pri tehni~ko-tehnolo{kite sistemi so cel podobro da serazbere rizikot i da se prika`at razli~nitevidovi na tehniki vo modeliraweto na pos-ledicite vrz `ivotnata sredina. Vlijanijatana ovie rizici vrz ~ovekovoto zdravje prediz-vikuvaat poseben interes. Vo po~etokot edaden op{t pregled na industriskite rizici.

Terminot „industriski rizik“ predsta-vuva verojatnost na pojava na {teta prediz-vikana od potencijalen hazard pri industris-ki incident za odreden vremenski period.

Postojat mnogu principi za klasi-fikacija na rizicite. Industriskite rizicimo`at da bidat poznati, stari, rizici koimo`at da se kontroliraat, ili pak nepoznati,novi i takvi koi ne mo`at da se kontroliraat.Pri nekontrolirani prirodni incidentikako {to se zemjotresite ima pojava na golemirizici koi ne mo`at da se kontroloraat i dase odredi negovata golemina. Goleminite iverojatnostite povrzani so rizicite mo`atda variraat. Tipot na rizikot mo`e isto taka

da bide osnova za klasifikacija na slu~ajotkoga rizicite se povrzani so sopstvenosta,operativnosta, personalot ili delovnosta.Mora sekoga{ da se ima predvid dekapredlo`enit model na bilo koj rizik posto-jano se menuva vo tekot na vremeto vo zavis-nost od tehni~kiot razvoj i zagaduvaweto na`ivotnata sredina.

Vidovi na rizici

Opis na tipovite na industriski rizike daden na (Sl. 1). Rizicite povrzani so de-lovnost i ekonomskite rizici se narekuvaatdinami~ki rizici. dodeka rizicite za sop-stvenosta i personalot obi~no se narekuvaatstati~ki.

Lepezata na rizikot e prili~no {iro-ka i gi vklu~uva industriskite rizici povr-zani so sopstvenost, ekonomski zagubi, {tetina lica, {teti na kvalitet na `ivotnata sre-dina, itn.

Vo ovaa lepeza na rizici jas posebno sezadr`av na rizicite pri operativnosta a toase: rizici pri odgovornosta za kvalitetot na`ivotnata sredina i rizici pri hazardna ope-racija vo `ivotnata sredina.

Sl. 1. Model na industriski rizikFig. 1.

Analiza na industriski rizici vklu~uvaj}i aproksimativni modeli za posledicite...

509Proceedings of the 2nd Congress of Ecologists of Macedonia

Vo procesot na upravuvawe so rizikotod posebno zna~ewe e sistematski da bidatprimenuvani principite na upravuvawe sorizikot (Sl. 2).

Ocenata na rizikot vklu~uva identi-fikacija na rizikot i analiza na istiot. Vofazita na upravuvawe so rizikot, rizicite seopredeluvaat na soodveten optimalen na~in,t.e. optimalno se ocenuvaat odlukite za na-maluvawe, transfer i delimi~no ostanuvawena rizikot. Taka istovremeno mo`at da serazvijat strategii za upravuvawe i tro{ociza namaluvawe na rizikot. Vo po~etokot, pot-rebno e da se imaat osnovnite podatoci zaindustriskite aktivnosti kako na primerpra{alni listovi koi mo`at da se koristat.

Procesot na upravuvawe so industris-kiot rizik vklu~uva:

– identifikacija na rizikot;– analiza na rizikot,– namaluvawe na rizikot,– transfer na rizikot, i– delimi~no ostanuvawe na rizikot.Upravuvaweto so rizikot pretstavuva

kontinuiran proces vo raboteweto na pret-prijatijata, postrojkite, itn. Denes, pretpri-jatijata se pove}e ja vr{at ovaa dol`nost voramkite na svoite rutinski operacii.

Sl. 2. [ema na proces na upravuvawe so ri-zikot

Fig. 2.

Sl. 3. Proces na upravuvawe so rizikFig. 3.

Biserka DIMI[KOVSKA

510 Zbornik na trudovi od 2-ot Kongres na ekolozite na Makedonija

Razli~nite fazi na procesot na upravuvaweso rizikot se dadeni na (Sl. 3).

Sferite koi imaat vlijanie na tehni~-kite i ekonomskite efekti na primena na pro-cesot na upravuvawe so rizikot se prika`anina (Sl. 4).

Pri analizata i upravuvaweto so rizi-kot povrzan so industriskite postrojki i ope-racii, neophodni se merki i kriteriumi zarizikot. Ovie kriteriumi zavisat od mo`nite{tetni vlijanija koi bi se predizvikale na`ivotnata sredina. Kriteriumite mo`at dabidat: potencijalni ekonomski zagubi, ocene-ti godi{ni zagubi, vlijanie na verojatnosnapotencijalna zaguba, {tetni vlijanija zazdravjeto, itn. Rizikot povrzan so zdravjetona lu|eto mo`e da se donese vrz individualnaosnova ili vrz osnova na celokupnoto nasele-nie.

Tro{ocite i sredstvata koi se koristatpri analiza na rizikot i upravuvawe so rizi-kot zavisat od istra`uvanite industriskioperacii, tipot na industriska operacija,celta na analizata kako i od barawata na sood-vetnite institucii.

Sl. 4. Model na industriski procesFig. 4.

Identifikacija na rizik

Prvata faza opfa}a:– revizija na tehnolo{kite sistemi;– tehniki za identifikacija na haz-

ard;– metodi za kvalitativna analiza na

rizik;– operativni grafikoni, testirawe;– blok dijagrami.

Analiza na rizikot

Vtorata faza e analiza na rizikot:R = P · L

R - pretstavuva rizik;P - pretstavuva verojatnost za rizik, iL - pretstavuva golemina na rizik ili zagu-ba.

Mo`ni pri~ini koi pridonesuvaat konverojatnosta se: mehani~ka pouzdanost naopremata, ~ove~kite gre{ki, procesnata ope-racija, defektite vo odr`uvaweto, uslovitevo `ivotnata sredina, itn. (Sl. 5).

Razvieni se razli~ni vodivi na metodiza analiza na rizikot, a izborot na metodatazavisi od aplikativnoto podra~je na

Analiza na industriski rizici vklu~uvaj}i aproksimativni modeli za posledicite...

511Proceedings of the 2nd Congress of Ecologists of Macedonia

Sl. 5. Raspredelba na verojatnostaFig. 5.

Sl. 6. Distribucija “verojatnost - zaguba”Fig. 6.

Sl. 7. Prifatlivi i neprifatlivi rizici i upravuvawe so istiteFig. 7.

Biserka DIMI[KOVSKA

512 Zbornik na trudovi od 2-ot Kongres na ekolozite na Makedonija

Tab. 1. Metodi za analiza na rizikotTab. 1.

Sl. 8. Proces na ~inewe na rizikotFig. 8.

istra`uvawe. Metodite za analiza na rizikotse dadeni vo Tab. 1.

Upravuvawe so rizik

Tretata faza vo procesot e upravuvaweso rizikot kade rizicite se namaluvaat, kon-troliraat ili eliminiraat. Prezentirawe-to na prifatlivite i neprifatlivite rizicii mo`nostite za upravuvawe so niv e dadenona Sl. 7.

Finansirawe na rizikot

^etvrtata faza vo procesot e finan-sirawe na rizikot. Tro{ocite na transferna rizikot (voglavno osiguruvawe) pretsta-vuvaat samo del od vkupnite tro{oci na is-tite. Finansiraweto na rizicite vklu~uva(sporedi Sl. 8): tro{oci za prevencija i kon-trola na rizici, samostojno zadr`ani zagubi,tro{oci na osuguruvawe i drug transfer, ad-ministrativni tro{oci, tro{oci na ocena narizik i analiza.

Analiza na industriski rizici vklu~uvaj}i aproksimativni modeli za posledicite...

513Proceedings of the 2nd Congress of Ecologists of Macedonia

Zaklu~ok

Primenata na postapkata za defini-rawe i modelirawe na posledicite na `ivot-nata sredina od razni tehnolo{ki aktivnos-ti }e poslu`i za:

– Izrabotka na urbanisti~ki i predsé prostorni planovi;

– Ocenka na kvalitetot na `ivotna-ta sredina i merkite koi treba dase prezemat za eventualno nejzinopodobruvawe;

– Akcionen plan za namaluvawe iubla`uvawe na efektite od eventu-alni tehni~ko-tehnolo{ki katas-trofi.

Literatura

Johannesson, M. (1998) „Risk Management UnderUncertainty – Strategies for protecting healt andthe environment“, Stockholm University.

Parker, J., Forbes,SL. (1999) „Stress in ecologicalsystems“, Amsterdam University.

„Guidelines for chemical process quantitative riskanalysis“,(1989) American Institute.