11

چاپ انتشارات دانشگاه پيام نور چاپ انتشارات دانشگاه پيام نور

خيراللهي تهيه كننده پاورپوينت:تهيه كننده پاورپوينت: خيراللهي زهرا زهرا

22انديشه اسالميانديشه اسالمي22انديشه اسالميانديشه اسالمي

22

اهداف كلياهداف كلي

دين شناسيدين شناسي

نبوت نبوت

امامتامامت

33

اهداف رفتارياهداف رفتاريآشنايي دانشجو با:آشنايي دانشجو با:

- وحي و پيامبري- وحي و پيامبري11- رابطه علم و دين- رابطه علم و دين22- صنعت در قرآن- صنعت در قرآن33- اعجاز قرآن- اعجاز قرآن44- خاتميت- خاتميت55- اسالم و متقاضيان زمان- اسالم و متقاضيان زمان66- قلمرو دين- قلمرو دين77- تعدد اديان- تعدد اديان88- امامت و رهبري- امامت و رهبري99

- مرجعيت و واليت در عصر غيبت- مرجعيت و واليت در عصر غيبت1010

44

بخش يكمبخش يكم

55

- تعريف و ضرورت نبوت- تعريف و ضرورت نبوت11الف( معنا و مفهوم پيامبرالف( معنا و مفهوم پيامبر

ب( معنا و مفهوم وحيب( معنا و مفهوم وحي

-ب( معناي لغوي وحي-ب( معناي لغوي وحي11

-ب( وحي در قرآن-ب( وحي در قرآن22

ج(ضرورت وحي و پيامبريج(ضرورت وحي و پيامبري

- ج( صفات خداوند- ج( صفات خداوند11

- ج( جاودانگي انسان- ج( جاودانگي انسان22

ـ ج( حدود عقل بشريـ ج( حدود عقل بشري33

- ج(شبهه منكران- ج(شبهه منكران44

66

- تعريف و ضرورت نبوت- تعريف و ضرورت نبوت11 - تعريف و ضرورت نبوت- تعريف و ضرورت نبوت11

- خاصه- خاصه22- عامه - عامه 11تقسيم بندي مباحث نبوت: تقسيم بندي مباحث نبوت:

: مجموعه مباحثي كه پيامبر معيني اختصاص : مجموعه مباحثي كه پيامبر معيني اختصاص نبوت عا مهنبوت عا مهندارد و درباره امورمشترك پيامبران بحث مي كند.ندارد و درباره امورمشترك پيامبران بحث مي كند.

: به مباحثي اطالق مي شود كه درباره نبوت : به مباحثي اطالق مي شود كه درباره نبوت نبوت خاصهنبوت خاصهيكي از پيامبران مانند حضرت محمد بحث و گفتگو يكي از پيامبران مانند حضرت محمد بحث و گفتگو

مي كند.مي كند.

دغدغه اصلي اين فصل نبوت عامه دغدغه اصلي اين فصل نبوت عامه است.است.

دغدغه اصلي اين فصل نبوت عامه دغدغه اصلي اين فصل نبوت عامه است.است.

77

عناصر محوري نبوتعناصر محوري نبوت

كه همانآورنده وحي استپيامبر كه همانآورنده وحي استپيامبر

است وحي كه همانقانون است وحي كه همانقانون

88

الف( معنا و مفهوم پيامبرالف( معنا و مفهوم پيامبر

تعريف:تعريف:

بشري است كه براي هدايت انسانها بشري است كه براي هدايت انسانها پيامبرپيامبر برانگيخته برانگيخته

شده تا معارفي را بدون واسطه انساني شده تا معارفي را بدون واسطه انساني ديگر از مبدا الهي دريافت و ابالغ كند.ديگر از مبدا الهي دريافت و ابالغ كند.

99

وجود دارد : وجود دارد :قيدقيددرتعريف قبل چند درتعريف قبل چند - پيامبر بشر است- پيامبر بشر است11

- پيامبران براي هدايت انسانها آمده اند.- پيامبران براي هدايت انسانها آمده اند.22

- پيامبران برانگيخته شده از سوي خدا هستند- پيامبران برانگيخته شده از سوي خدا هستند33

- ميراث پيامبران مجموعه معارف نظري و عملي خاصي است - ميراث پيامبران مجموعه معارف نظري و عملي خاصي است 44كه بينشي نو وكه بينشي نو و

روشي ديگر در زندگي انسانها ايجاد كرده است. روشي ديگر در زندگي انسانها ايجاد كرده است.

- يكي از وظايف مهم پيامبران دريافت پيام الهي است.- يكي از وظايف مهم پيامبران دريافت پيام الهي است.55

1010

ب( معنا و مفهوم وحيب( معنا و مفهوم وحي

دريافت پيام الهي كه از به عنوان وحي تعبير مي دريافت پيام الهي كه از به عنوان وحي تعبير مي ..گردد يكي ازوظايف اساسي پيامبران استگردد يكي ازوظايف اساسي پيامبران است

دست يافتني نيست زيرا پديده دست يافتني نيست زيرا پديده حقيقت وحيحقيقت وحيوحي يك پديده طبيعي قابل شناخت با ابزار وحي يك پديده طبيعي قابل شناخت با ابزار

..متعارف عمومي و علمي نيستمتعارف عمومي و علمي نيست

1111

- ب( معناي لغوي وحي- ب( معناي لغوي وحي11

واژه وحي و مشتقات آن در لغت داراي معاني مختلف واژه وحي و مشتقات آن در لغت داراي معاني مختلف وو

كاربردهاي گوناگون آن: نظير: اشارهكاربردهاي گوناگون آن: نظير: اشاره سرعت، تفهيم و سرعت، تفهيم و ،ْ ،ْالقاي پنهاني مطلبي به ديگران، اعالم در خفا، نوشتنالقاي پنهاني مطلبي به ديگران، اعالم در خفا، نوشتن

: جامع تمام معاني و كاربردهاي : جامع تمام معاني و كاربردهاي تعريف لغت شناسانتعريف لغت شناسان است كه است كه ))تفهيم و القاي سريع و نهاني (())تفهيم و القاي سريع و نهاني ((ويژه وحي ويژه وحي

متوجه خاص مخاطب بوده و بر ديگران پوشيده متوجه خاص مخاطب بوده و بر ديگران پوشيده ..استاست

1212

-ب( وحي در قرآن-ب( وحي در قرآن22

معاني وحي در قرآن:معاني وحي در قرآن:

- اشاره پنهاني- اشاره پنهاني11

- هدايت غريزي- هدايت غريزي22

- الهام- الهام33

- وحي تشريعي- وحي تشريعي44

1313

طبق آيات قرآن راههاي ارتباط پيامبران طبق آيات قرآن راههاي ارتباط پيامبران با خدا با خدا

به سه راه به سه راه نبوي و ارسالي(نبوي و ارسالي( )وحي)وحيمنحصرمنحصربوده است:بوده است:

- وحي مستقيم- وحي مستقيم11

- ايجاد صورت از پشت حجاب- ايجاد صورت از پشت حجاب22

- القاي وحي به وسيله فرشته- القاي وحي به وسيله فرشته33

1414

تعريف وحي در مباحث اعتقادي و كالمي:تعريف وحي در مباحث اعتقادي و كالمي:

عبارت است از تفهيم يك سلسله حقايق و عبارت است از تفهيم يك سلسله حقايق و معارف از سويمعارف از سوي

خداوند به انسانهاي برگزيده براي هدايت مردم، خداوند به انسانهاي برگزيده براي هدايت مردم، از راه ديگرياز راه ديگري

غير از راههاي عمومي و شناخته شده معرفت غير از راههاي عمومي و شناخته شده معرفت ، ،همچون حسهمچون حس

..تجربه و عقل و حدس و شهود عرفانيتجربه و عقل و حدس و شهود عرفاني

1515

نظريه شيخ مفيد:نظريه شيخ مفيد:

حقايقي كه در رويا به انسانها القا ميشود و حقايقي كه در رويا به انسانها القا ميشود و ... ...همچنين علومي كه پس از پيامبر اكرم)ص( به همچنين علومي كه پس از پيامبر اكرم)ص( به

امامان معصوم ارائه و القا شده است، نام امامان معصوم ارائه و القا شده است، نام وحي بر اينها اطالق نمي گردد، زيرا مسلمانان وحي بر اينها اطالق نمي گردد، زيرا مسلمانان

اتفاق نظر دارند كه پس از پيامبر)ص( بر اتفاق نظر دارند كه پس از پيامبر)ص( بر ..كسي وحي نخواهد شدكسي وحي نخواهد شد

1616

نظريه عالمه طباطبايي:نظريه عالمه طباطبايي:

ادب ديني در اسالم اقتضا مي كند كه وحي بر ادب ديني در اسالم اقتضا مي كند كه وحي بر غير از رابطه اي كه ميان خداوند و فرستادگان غير از رابطه اي كه ميان خداوند و فرستادگان

..او وجود دارد، اطالق نگردداو وجود دارد، اطالق نگردد

وحي آموزه ويژه اي است كه از ناحيه خداوند وحي آموزه ويژه اي است كه از ناحيه خداوند سبحان به برخي از انسانهاي برگزيده اضافه سبحان به برخي از انسانهاي برگزيده اضافه

........مي شودمي شود

1717

تفاوت وحي با نبوغ :تفاوت وحي با نبوغ :

وحي آموزه ويژه اي است كه از ناحيه خداوند وحي آموزه ويژه اي است كه از ناحيه خداوند سبحان به برخي انسانهاي برگزيده اضافه مي سبحان به برخي انسانهاي برگزيده اضافه مي

شود ولي نبوغ، قدرت شديد ذهني است كه شود ولي نبوغ، قدرت شديد ذهني است كه برخي افراد را بدون نياز به طي مراحل علمي برخي افراد را بدون نياز به طي مراحل علمي ..الزم و معمول، به درك حقايق توفيق مي دهدالزم و معمول، به درك حقايق توفيق مي دهد

1818

::تفاوت وحي با كشف و شهودتفاوت وحي با كشف و شهود

انسان اگر مدتي نفس را رياضت دهد، حقايقي انسان اگر مدتي نفس را رياضت دهد، حقايقي در عمق جان خود مي يابد ولي اين حقايق را در عمق جان خود مي يابد ولي اين حقايق را

از كسي دريافت نمي كند، بر خالف از كسي دريافت نمي كند، بر خالف وحي، پيامبر تنها گيرنده و پيام است و خود وحي، پيامبر تنها گيرنده و پيام است و خود

مخاطبي است كه كسي براي او سخن مخاطبي است كه كسي براي او سخن ..ميگويدميگويد

1919

تفاوت وحي با تجربه ديني:تفاوت وحي با تجربه ديني:

وحي بر خالف تصور رايج در ميان برخي فرقه وحي بر خالف تصور رايج در ميان برخي فرقه هايهاي

مسيحيت كه آن را با تجربه ديني قياس كرده مسيحيت كه آن را با تجربه ديني قياس كرده ::و مي گويندو مي گويند

كتاب مقدس تفسير اموري است كه كتاب مقدس تفسير اموري است كه عيسي)ع( در كشف وعيسي)ع( در كشف و

شهود خود يافته است، از هرگونه دخالت شهود خود يافته است، از هرگونه دخالت . .ذهن پيامبر در بيان آن، خالي استذهن پيامبر در بيان آن، خالي است

2020

ج(ضرورت وحي و پيامبريج(ضرورت وحي و پيامبريج(ضرورت وحي و پيامبريج(ضرورت وحي و پيامبري

- ج( صفات خداوند- ج( صفات خداوند11خداوند حكيم است و حكمت از صفات ذاتي خداست. حكمت خداوند خداوند حكيم است و حكمت از صفات ذاتي خداست. حكمت خداوند

اقتضا اقتضا مي كند كه سفيراني را براي هدايت خلق به سوي مردم گسيل دارد و مي كند كه سفيراني را براي هدايت خلق به سوي مردم گسيل دارد و

نظرنظر آنان را به هدف مطلوب راهنمايي كند. آنان را به هدف مطلوب راهنمايي كند.

- ج( جاودانگي انسان- ج( جاودانگي انسان22انسان در زندگي اين جهاني كمتر نيازمند وحي است. اصل سعادت و انسان در زندگي اين جهاني كمتر نيازمند وحي است. اصل سعادت و

كمال ابدي و زندگي جاودان انسان، نياز بشر به وحي را آشكارتر و كمال ابدي و زندگي جاودان انسان، نياز بشر به وحي را آشكارتر و ..ملموس تر مي كندملموس تر مي كند

2121

ج(ضرورت وحي و پيامبريج(ضرورت وحي و پيامبري

مقدمه4برهان ضرورت نبوت با تكيه بر

هدف از آفرينش انسان، كمال راستين اوست

كمال واقعي انسان در گرو اختيار و انتخاب صحيح است

اختيار و انتخاب صحيح بدون معرفت و شناخت كافي، ممكن نيست

آگاهي هاي برخاسته از عقل و حس، در پاسخ به نيازهاي انسان و رساندن او به سعادت واقعي كافي نيست.

2222

مجموع مطالب آلكسيس كارل درباره شناخت مجموع مطالب آلكسيس كارل درباره شناخت انسان:انسان:

- علم در شناخت انسان، تاكنون پيشرفتي نداشته - علم در شناخت انسان، تاكنون پيشرفتي نداشته 11است.است.

- روشي در دست نيست كه بتواند انسان را در - روشي در دست نيست كه بتواند انسان را در 22اجزا و دراجزا و در

مجموعه و روابطش با محيط خارج بشناسد. مجموعه و روابطش با محيط خارج بشناسد.

- انساني را كه متخصصان علوم معرفي مي كنند، - انساني را كه متخصصان علوم معرفي مي كنند، 33شبحي ساخته و پرداخته تكنيك هاي همان علم شبحي ساخته و پرداخته تكنيك هاي همان علم

است.است.

2323

ـ ج( حدود عقل بشريـ ج( حدود عقل بشري33

انسان با عقل خويش مي تواند بسياري از انسان با عقل خويش مي تواند بسياري از معارف نظري نظير مسائل مربوط به جهان معارف نظري نظير مسائل مربوط به جهان

بيني خويش را اثبات كند. همچنين برخي اصول بيني خويش را اثبات كند. همچنين برخي اصول اخالقي نظير خوبي عدل و بدي ظلم تشخيص اخالقي نظير خوبي عدل و بدي ظلم تشخيص

دهد ولي با اين حال عقل بشر داراي دهد ولي با اين حال عقل بشر داراي ..محدوديت هاي فراوني استمحدوديت هاي فراوني است

2424

محدوديت هاي عقل:محدوديت هاي عقل:

- احكام عقل، كلي و اجمالي است.- احكام عقل، كلي و اجمالي است.11

- عقل در تشخيص آثار اخروي رفتارهاي - عقل در تشخيص آثار اخروي رفتارهاي 22انساني ناتوان است.انساني ناتوان است.

- عقل در مرحله تشخيص و عمل آسيب پذير - عقل در مرحله تشخيص و عمل آسيب پذير 33است.است.

2525

-ج( شبهه منكران-ج( شبهه منكران44

شبهه : طرفداران اين شبهه ميگويند”وقتي شبهه : طرفداران اين شبهه ميگويند”وقتي آموزه هاي وحياني و آنچه را كه پيامبران به آموزه هاي وحياني و آنچه را كه پيامبران به

بشر عرضه كرده اند مطالعه مي كنيم، از دو بشر عرضه كرده اند مطالعه مي كنيم، از دو حال بيرون نيست يا موافق مدركات و احكام حال بيرون نيست يا موافق مدركات و احكام

عقلي است يا متضاد و مخالف با عقل و برهان عقلي است يا متضاد و مخالف با عقل و برهان “.“.هاي عقلي استهاي عقلي است

ج(ضرورت وحي و پيامبريج(ضرورت وحي و پيامبري

2626

اگر چنين بود يعني اين اگر چنين بود يعني اين حالت اول شبهه:حالت اول شبهه:گزاره ها و تعاليم بوسيله وحي در اختيار ما گزاره ها و تعاليم بوسيله وحي در اختيار ما قرار نمي گرفت، عقل به تنهايي آنها درك قرار نمي گرفت، عقل به تنهايي آنها درك

كرده و درباره آنها حكم صادر مي كرد، كه در كرده و درباره آنها حكم صادر مي كرد، كه در اينصورت عقل ما از وجود پيامبران بي نياز اينصورت عقل ما از وجود پيامبران بي نياز

.. مي گردد مي گردد

اگر مخالف عقل و برهان اگر مخالف عقل و برهان حالت دوم شبهه:حالت دوم شبهه:هاي عقلي باشد كه در اينصورت مردود است هاي عقلي باشد كه در اينصورت مردود است

..و قابل پذيرش نخواهد بودو قابل پذيرش نخواهد بود

2727

گزاره ها و تعاليم وحياني بر گزاره ها و تعاليم وحياني بر پاسخ شبهه:پاسخ شبهه:حسب فرض به سه دسته تقسيم مي شوند:حسب فرض به سه دسته تقسيم مي شوند:

- موافق عقل بشري- موافق عقل بشري11

- گزاره هاي خردستيز- گزاره هاي خردستيز22

- گزاره ها و آموزه هاي فراحسي و فراعقلي- گزاره ها و آموزه هاي فراحسي و فراعقلي33

2828

- موافق عقل بشري:- موافق عقل بشري:11

شمول وحي بر تعاليمي كه عقل نيز به صورت مستقل شمول وحي بر تعاليمي كه عقل نيز به صورت مستقل آن را آن را

درك مي كند، مستلزم لغويت نيست، زيرا تاييد دانسته درك مي كند، مستلزم لغويت نيست، زيرا تاييد دانسته هاي هاي

عقلي از سوي وحي، سبب مي شود كه آدمي به صحت وعقلي از سوي وحي، سبب مي شود كه آدمي به صحت و

شناخت و داوري عقل خود اطمينان بيشتري يابد و شناخت و داوري عقل خود اطمينان بيشتري يابد و احتمالاحتمال

خطاي عقل را منتفي بداند. خطاي عقل را منتفي بداند.

2929

- گزاره هاي خردستيز- گزاره هاي خردستيز22

گزاره هايي كه نه فوق عقل، بلكه ضد عقل گزاره هايي كه نه فوق عقل، بلكه ضد عقل هستند، يعني با اصول قاطع عقلي ناسازگارند، هستند، يعني با اصول قاطع عقلي ناسازگارند، اين دسته از گزاره ها در زمره تعاليم آسماني اين دسته از گزاره ها در زمره تعاليم آسماني

..نخواهند بودنخواهند بود

3030

- گزاره ها و آموزه هاي فراحسي و - گزاره ها و آموزه هاي فراحسي و 33فراعقليفراعقلي

عقل انسان به گونه اي احساس مي عقل انسان به گونه اي احساس مي الف(الف(كند كه مي تواند تبيين و توضيح عقالني از كند كه مي تواند تبيين و توضيح عقالني از تعاليم وحياني از خود ارائه دهد، يا فلسفه تعاليم وحياني از خود ارائه دهد، يا فلسفه

..فرامين الهي را درك كندفرامين الهي را درك كند

عقل قادر به تحليل و درك تعاليم و عقل قادر به تحليل و درك تعاليم و ب(ب(..فرمان هاي فراعقلي نيستفرمان هاي فراعقلي نيست

3131

يكميكم ادامه عناوين بخشادامه عناوين بخش

- رابطه علم و دين- رابطه علم و دين22الف(نظريه تعارض علم و دينالف(نظريه تعارض علم و دين

ب(نظريه تمايز علم و دينب(نظريه تمايز علم و دين

-ب( استقالل در زبان-ب( استقالل در زبان11

-ب( تمايز در روش و موضوع-ب( تمايز در روش و موضوع22

ج(نظريه تعامل علم و دينج(نظريه تعامل علم و دين

3232

- رابطه علم و دين- رابطه علم و دين22 - رابطه علم و دين- رابطه علم و دين22

دستاوردهاي عقل بشري پاسخگوي نيازها و دستاوردهاي عقل بشري پاسخگوي نيازها و انتظارات انسان نيست و از تامين سعادت انتظارات انسان نيست و از تامين سعادت

راستين او ناتوان است بنابراين چاره اي جز راستين او ناتوان است بنابراين چاره اي جز ياري خواهي و بهره گيري از وحي و تعاليم ياري خواهي و بهره گيري از وحي و تعاليم

..آسماني نيستآسماني نيست

خداوند با علم به اين نياز، همه انسانها را با خداوند با علم به اين نياز، همه انسانها را با فرستادن پيامبران، به زندگي معقول و پاك فرستادن پيامبران، به زندگي معقول و پاك

رهنمون نموده استرهنمون نموده است

3333

الف(نظريه تعارض علم و دين:الف(نظريه تعارض علم و دين:

ميالدي در كيهان ميالدي در كيهان 1919 و و 1717دو تحول مهم در قرن دو تحول مهم در قرن شناسي و زيست شناسي ميان متكلمان شناسي و زيست شناسي ميان متكلمان

مسيحي و صاحب نظران درگرفت :مسيحي و صاحب نظران درگرفت :

تحول اول: دفاع شجاعانه گاليله از نظريه تحول اول: دفاع شجاعانه گاليله از نظريه خورشيد مركزي كپرينگ و تالش او براي بسط خورشيد مركزي كپرينگ و تالش او براي بسط

اين نظريه به عنوان يك واقعيت بود.اين نظريه به عنوان يك واقعيت بود.

تحول دوم: بحث درباره خلقت و تكامل در سال تحول دوم: بحث درباره خلقت و تكامل در سال م. كه ميان عالمان كليسا و دانشمندان م. كه ميان عالمان كليسا و دانشمندان 18591859

در گرفتدر گرفت

3434

نظريه داروين )كتاب تبار انسان(نظريه داروين )كتاب تبار انسان(

الف- تغييرات كوچك و ظاهرا تصادفي، در ميان الف- تغييرات كوچك و ظاهرا تصادفي، در ميان ..افراد يك نوع پديد مي آيدافراد يك نوع پديد مي آيد

ب- در رقابت و تنازعي كه ميان افراد يك نوع يا ب- در رقابت و تنازعي كه ميان افراد يك نوع يا انواع گوناگون در يك محيط پديد مي آيد، انواع گوناگون در يك محيط پديد مي آيد،

تغييرات ياد شده، امتيازهاي نامحسوس ايجاد تغييرات ياد شده، امتيازهاي نامحسوس ايجاد ..مي كنندمي كنند

ج- افرادي كه داراي اين امتيازات هستندد، بيشتر ج- افرادي كه داراي اين امتيازات هستندد، بيشتر عمر كرده و زادوولد بيشتري دارند، اين عمر كرده و زادوولد بيشتري دارند، اين

تغييرات در دراز مدت و به انتخاب طبيعي تغييرات در دراز مدت و به انتخاب طبيعي ..صورت مي گيردصورت مي گيرد

3535

علل و عوامل تاريخي طرح نظريه تعارض ميان علم و علل و عوامل تاريخي طرح نظريه تعارض ميان علم و دين:دين:

به عقيده بسياري از صاحبنظران، به عقيده بسياري از صاحبنظران، -1 -1اساسا بسياري از اين تعارض ها و اساسا بسياري از اين تعارض ها و

رويارويي ها ميان علم و دين نبوده است، رويارويي ها ميان علم و دين نبوده است، بلكه جنگ ميان ساينتيسم و االهيات بلكه جنگ ميان ساينتيسم و االهيات

قرون وسطايي بوده كه در ظاهر به جنگ قرون وسطايي بوده كه در ظاهر به جنگ .. يافته است يافته استشهرتشهرت ميان علم و دينميان علم و دين

3636

عللي كه در پيدايش اين شهرت نقش عللي كه در پيدايش اين شهرت نقش داشته اند:داشته اند:

الف- مردم عادي و عامي، ميان گرايشها و الف- مردم عادي و عامي، ميان گرايشها و معتقدات حقيقي دين و آداب و رسوم و معتقدات حقيقي دين و آداب و رسوم و ظواهري كه از سوي دستگاههاي ديني ظواهري كه از سوي دستگاههاي ديني

..ترويج مي شود، فرق نمي گذارندترويج مي شود، فرق نمي گذارند

3737

عللي كه در پيدايش اين شهرت نقش داشته عللي كه در پيدايش اين شهرت نقش داشته اند:اند:

ب- در ميان ارباب مذاهب و عالمان ديني، بودند ب- در ميان ارباب مذاهب و عالمان ديني، بودند كساني كه هرگاه، انديشه هاي رايج آنان، و نه كساني كه هرگاه، انديشه هاي رايج آنان، و نه مباني و ضروريات دين، مورد انتقاد قرار مي مباني و ضروريات دين، مورد انتقاد قرار مي

گرفت، چنين وانمود مي كردند كه دين مورد حمله گرفت، چنين وانمود مي كردند كه دين مورد حمله ..قرار گرفته استقرار گرفته است

ج- در ميان اهل علم و قلم نيز كساني به چشم مي ج- در ميان اهل علم و قلم نيز كساني به چشم مي خوردند كه در نوشته ها و اظهارات خود، اغراضي خوردند كه در نوشته ها و اظهارات خود، اغراضي

..غير از حقيقت يابي و كنجكاوي دارندغير از حقيقت يابي و كنجكاوي دارند

3838

با آن هويت راستيني كه علم دارد، نمي توان با آن هويت راستيني كه علم دارد، نمي توان -2 -2بشريت را در پوشش هويت كاذبي كه بشريت را در پوشش هويت كاذبي كه

گروههاي يادشده از علم مي سازند، فريب داد گروههاي يادشده از علم مي سازند، فريب داد و اين واقعيت را ناديده گرفت كه بسياري از و اين واقعيت را ناديده گرفت كه بسياري از متفكران بزرگ قرن ها، مردان مذهبي بوده متفكران بزرگ قرن ها، مردان مذهبي بوده

..انداند

علل و عوامل تاريخي طرح نظريه تعارض ميان علم و دين:علل و عوامل تاريخي طرح نظريه تعارض ميان علم و دين:

3939

اين بحث بيشتر در جهان مسيحي و غرب اين بحث بيشتر در جهان مسيحي و غرب -3 -3مجال رشد داشته اما در جهان اسالم به دليل مجال رشد داشته اما در جهان اسالم به دليل

عدم تحريف قرآن و گواهي تاريخ علوم در عدم تحريف قرآن و گواهي تاريخ علوم در بستر تمدن اسالمي كمتر مجالي براي طرخ بستر تمدن اسالمي كمتر مجالي براي طرخ

� يكي از كارهاي � يكي از كارهاي اين بحث بوده است. و اساسا اين بحث بوده است. و اساسامهم انبيا و اولياي الهي آموزش و ترويج حقايق مهم انبيا و اولياي الهي آموزش و ترويج حقايق

..عالم بوده استعالم بوده است

علل و عوامل تاريخي طرح نظريه تعارض ميان علم و دين:علل و عوامل تاريخي طرح نظريه تعارض ميان علم و دين:

4040

::ب(نظريه تمايز علم و دينب(نظريه تمايز علم و دين

مدافعان اين نظريه تمايز استقالل كامل علم و مدافعان اين نظريه تمايز استقالل كامل علم و دين به اين اعتقاد دارند كه روش علمي تنها دين به اين اعتقاد دارند كه روش علمي تنها

..روش ممكن در شناخت واقع نيستروش ممكن در شناخت واقع نيست

تعميم نارواي مفاهيم علمي و تبديل كردن يك تعميم نارواي مفاهيم علمي و تبديل كردن يك شيوه به اصلي كلي، نظير اين قاعده كه روش شيوه به اصلي كلي، نظير اين قاعده كه روش هاي تجربي و حسي تنها روش قابل اعتماد در هاي تجربي و حسي تنها روش قابل اعتماد در

..فهم و تبيين واقعيت است، نارواستفهم و تبيين واقعيت است، نارواست

4141

نتايج مشابه در نظريه تمايز علم و ديننتايج مشابه در نظريه تمايز علم و دين

- استقالل زبان: برخي معتقدند كه علم و دين - استقالل زبان: برخي معتقدند كه علم و دين 11تمايز موجود در زبان هريك، منطق و تمايز موجود در زبان هريك، منطق و

عملكردهاي خاص خويش را دارند.عملكردهاي خاص خويش را دارند.

- تمايز در روش و موضوع: برخي معتقدند كه - تمايز در روش و موضوع: برخي معتقدند كه 22� جدا و مستقل از � جدا و مستقل از علم و دين مي بايست كامال علم و دين مي بايست كامال

يكديگر باشند.يكديگر باشند.

4242

نقد نظريه تمايز علم و ديننقد نظريه تمايز علم و ديناشكال اين ديدگاه ناديده گرفتن بخشي از زبان دين است اشكال اين ديدگاه ناديده گرفتن بخشي از زبان دين است

كه حقايق طبيعي را بيان مي كند. علم و دين به رغم كه حقايق طبيعي را بيان مي كند. علم و دين به رغم تعلقات گوناگون شان، به يك جهان طبيعت مي نگرند.تعلقات گوناگون شان، به يك جهان طبيعت مي نگرند.

::8585بقره آيه بقره آيه ))چرا به برخي احكام ايمان آورده ايد و به بعضي كافر ))چرا به برخي احكام ايمان آورده ايد و به بعضي كافر

مي شويد، پس جزاي چنين مردم بد كردار مي شويد، پس جزاي چنين مردم بد كردار چيست؟...((چيست؟...((

4343

::ج(نظريه تعامل علم و دينج(نظريه تعامل علم و دين

طرفدارن اين گروه را به دو دسته تقسيم مي طرفدارن اين گروه را به دو دسته تقسيم مي ::كنندكنند

كساني كه كه در ناحيه روش و پيش فرض ها، از كساني كه كه در ناحيه روش و پيش فرض ها، از حمايت غير مستقيم علم و دين از يكديگر سخن حمايت غير مستقيم علم و دين از يكديگر سخن گفته اند و گروه ديگر درباره آموزه و دستاوردها گفته اند و گروه ديگر درباره آموزه و دستاوردها

و نظريات است و علم و دين را در محتوا، و نظريات است و علم و دين را در محتوا، ..مكمل يكديگر مي دانندمكمل يكديگر مي دانند

4444

براي حل تعارض هاي ظاهري و احتمالي ميان برخي براي حل تعارض هاي ظاهري و احتمالي ميان برخي از داده هاي علم ودين مي توان روش ديگري از داده هاي علم ودين مي توان روش ديگري

پيشنهاد كرد:پيشنهاد كرد:

- مفاد گزاره هاي ديني و علمي، ظني و غير - مفاد گزاره هاي ديني و علمي، ظني و غير 11يقيني باشد.يقيني باشد.

- مفاد اين گزاره ها هر دو يقيني باشند.- مفاد اين گزاره ها هر دو يقيني باشند.22

- گزاره هاي علمي، يقيني و گزاره هاي ديني، - گزاره هاي علمي، يقيني و گزاره هاي ديني، 33ظن آور باشند.ظن آور باشند.

- گزاره هاي ديني، يقيني و گزاره هاي علمي، - گزاره هاي ديني، يقيني و گزاره هاي علمي، 44ظن آور باشند. ظن آور باشند.

4545

يكميكم ادامه عناوين بخشادامه عناوين بخش

- صنعت در قرآن- صنعت در قرآن33

الف(تكنولوژي اطالعاتالف(تكنولوژي اطالعات

- از طريق موجودات پرنده هوايي- از طريق موجودات پرنده هوايي11

- فرمولهاي حاكم جمع بندي اطالعات - فرمولهاي حاكم جمع بندي اطالعات 22

- محافظت اطالعات از وحي- محافظت اطالعات از وحي33

ب( صنايع هواييب( صنايع هوايي

- حاضر كردن تخت بلقيس- حاضر كردن تخت بلقيس11

- مدل گيري از پرندگان- مدل گيري از پرندگان22

4646

ج( صنايع درياييج( صنايع دريايي

- صنعت كشتي سازي- صنعت كشتي سازي11

- تكنولوژي هدايت كشتي- تكنولوژي هدايت كشتي22

- صنايع صيادي و غواصي- صنايع صيادي و غواصي33

- صنعت شناورهاي زير دريايي- صنعت شناورهاي زير دريايي44

- صنعت جهانگردي و گردشگري- صنعت جهانگردي و گردشگري55

د( تكنولوژي باديد( تكنولوژي بادي

- جابجايي ابرهاي باران زا- جابجايي ابرهاي باران زا11

- هالكت مردم مجرم- هالكت مردم مجرم22

- باردار كردن طبيعت- باردار كردن طبيعت33

ه( صنايع عمرانيه( صنايع عمراني

- صنعت سد سازي ذوالقرنين- صنعت سد سازي ذوالقرنين11

- تكنولوژي ايجاد راه شوسه در ديا- تكنولوژي ايجاد راه شوسه در ديا22

4747

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

قرآن از حوادثي نام مي برد: رعد و برق ، قرآن از حوادثي نام مي برد: رعد و برق ، واقعه بمباران هوايي طير ابابيل، تبديل واقعه بمباران هوايي طير ابابيل، تبديل

شدن چوب به اژدها و... نگاه تكنيكي به شدن چوب به اژدها و... نگاه تكنيكي به حوادث ذكر شده برخي اشخاص را دچار حوادث ذكر شده برخي اشخاص را دچار

شبهه كرده است.شبهه كرده است.

- برخي از اين امور از معجزات انبيا هستند - برخي از اين امور از معجزات انبيا هستند 11و ربطي به تكنيك ندارند.و ربطي به تكنيك ندارند.

4848

- قرآن كريم به بيان حوادث و صنايع موجود در - قرآن كريم به بيان حوادث و صنايع موجود در 22زمان انبياء پرداخته پس چرا گفته مي شود كه زمان انبياء پرداخته پس چرا گفته مي شود كه

براي دنياي امروز قرآن ارائه تكنيك نموده براي دنياي امروز قرآن ارائه تكنيك نموده است.است.

- آيات خلقت براي بيان عظمت و خلقت است. - آيات خلقت براي بيان عظمت و خلقت است. 33چه ربطي به صنعت و تكنولوژي امور دست چه ربطي به صنعت و تكنولوژي امور دست

ساز بشر دارد.ساز بشر دارد.

4949

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:

الف – تكنولوژي اطالعاتالف – تكنولوژي اطالعات

- از طريق موجودات پرنده هوايي- از طريق موجودات پرنده هوايي11

- فرمولهاي حاكم بر جمع بندي اطالعات- فرمولهاي حاكم بر جمع بندي اطالعات22

- محافظت از اطالعات وحي- محافظت از اطالعات وحي33

5050

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:

ب- صنايع هواييب- صنايع هوايي

- حاضر كردن تخت بلقيس- حاضر كردن تخت بلقيس11

- مدل گيري از پرندگان- مدل گيري از پرندگان22

5151

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:

ج- صنايع درياييج- صنايع دريايي- صنعت كشتي سازي- صنعت كشتي سازي11- تكنولوژي هدايت كشتي- تكنولوژي هدايت كشتي22- صنايع صيادي و غواصي- صنايع صيادي و غواصي33- صنعت شناورهاي زير دريايي- صنعت شناورهاي زير دريايي44- صنعت جهانگردي و گردشگري- صنعت جهانگردي و گردشگري55

5252

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:

د- تكنولوژي بادد- تكنولوژي باد

- جا به جايي ابرهاي باران زا- جا به جايي ابرهاي باران زا11

- هالكت مردم مجرم- هالكت مردم مجرم22

- باردار كردن طبيعت- باردار كردن طبيعت33

5353

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:دسته بندي حوادث تكنيك ساز در قرآن كريم:

ه- صنايع عمرانيه- صنايع عمراني

- صنعت سد سازي ذوالقرنين- صنعت سد سازي ذوالقرنين11

- تكنولوژي ايجاد راه شوسه در دريا- تكنولوژي ايجاد راه شوسه در دريا22

5454

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

در يك جمع بندي نهايي مي توان گفت:در يك جمع بندي نهايي مي توان گفت:

- قرآن تصريح به صنايع مختلفي دارد. برخي - قرآن تصريح به صنايع مختلفي دارد. برخي 11از اين صنايع در ضمن آيات اعجاز و آيات از اين صنايع در ضمن آيات اعجاز و آيات

قيامت است و برخي در متن آيات خلقت و قيامت است و برخي در متن آيات خلقت و برخي خارج از اين سه حوزه است.برخي خارج از اين سه حوزه است.

5555

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

در يك جمع بندي نهايي مي توان گفت:در يك جمع بندي نهايي مي توان گفت:

- از همه آيات مي توان براي توليد ايده - از همه آيات مي توان براي توليد ايده 22هاي نو براي پارادايم تكنيكي وحي مدار هاي نو براي پارادايم تكنيكي وحي مدار

استفاده كرد. در تكنيك وحي مدار تجارب استفاده كرد. در تكنيك وحي مدار تجارب بشري، زحمات عرفاني و كارگاهي در كنار بشري، زحمات عرفاني و كارگاهي در كنار

ايده پردازي، ارزش گزاري و جهت دهي ايده پردازي، ارزش گزاري و جهت دهي وحي به توليد تفكيك مي پردازد.وحي به توليد تفكيك مي پردازد.

5656

(صنعت در قرآن(صنعت در قرآن33

در يك جمع بندي نهايي مي توان گفت:در يك جمع بندي نهايي مي توان گفت:

- در جهان سه پارادايم فكري براي توليد - در جهان سه پارادايم فكري براي توليد 33تكنيك وجود دارد كه با هم فرق دارند: الف- تكنيك وجود دارد كه با هم فرق دارند: الف-

پارادايم صنعتي ب- پارادايم عرفاني ج- پارادايم صنعتي ب- پارادايم عرفاني ج- پارادايم كامل يا وحي مدارپارادايم كامل يا وحي مدار

5757

- قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف- قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

الف( از سوي خدا بودن قرآنالف( از سوي خدا بودن قرآن

- فصاحت و بالغت و نظم قرآن- فصاحت و بالغت و نظم قرآن11

- امي بودن پيامبر- امي بودن پيامبر22

- هماهنگي آيات- هماهنگي آيات33

ب( مصونيت قرآن از تحريفب( مصونيت قرآن از تحريف

- معناي تحريف- معناي تحريف11

- شواهد تاريخي- شواهد تاريخي22

- داليل روايي- داليل روايي33

- داليل قرآني- داليل قرآني44

5858

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

درشناخت قرآن از راههاي زير مي توان ياري گرفت:درشناخت قرآن از راههاي زير مي توان ياري گرفت:

- مطالعه تاريخي و سند شناختي قرآن از جهت - مطالعه تاريخي و سند شناختي قرآن از جهت 11زمان، و نحوه پيدايش اثر و پديد آورنده آن.زمان، و نحوه پيدايش اثر و پديد آورنده آن.

-مطالعه به لحاظ نقش آفريني قرآن در زندگي -مطالعه به لحاظ نقش آفريني قرآن در زندگي 22فردي و اجتماعي و علمي بشر، و ميزان فردي و اجتماعي و علمي بشر، و ميزان

اهتمام پيروان به قرائت، حفظ، نگهداري، اهتمام پيروان به قرائت، حفظ، نگهداري، تقديس و استنساخ و تكثير آن.تقديس و استنساخ و تكثير آن.

5959

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

درشناخت قرآن از راههاي زير مي توان ياري گرفت:درشناخت قرآن از راههاي زير مي توان ياري گرفت:

- مطالعه قرآن از نگاه صاحبنظران و قرآن - مطالعه قرآن از نگاه صاحبنظران و قرآن 33شناسان.شناسان.

- مطالعه قرآن از نگاه قرآن.- مطالعه قرآن از نگاه قرآن.44

- مطالعه قرآن به اعتبار سازگاري و ناسازگاري - مطالعه قرآن به اعتبار سازگاري و ناسازگاري 55آيات با يكديگرآيات با يكديگر

- مطالعه قران به اعتبار رعايت قواعد و صنايع ادبي - مطالعه قران به اعتبار رعايت قواعد و صنايع ادبي 66در ساختار كالمي و لفظي آن)فصاحت و بالغت(در ساختار كالمي و لفظي آن)فصاحت و بالغت(

6060

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

الف- از سوي خدا بودن قرآنالف- از سوي خدا بودن قرآن

آياتي كه بيان داليل از سوي خدا مي پردازند به دو آياتي كه بيان داليل از سوي خدا مي پردازند به دو دسته كلي:دسته كلي:

- آيات بيانگر دليل عقلي كه مجموعه اي آيات را - آيات بيانگر دليل عقلي كه مجموعه اي آيات را 11آيات تحدي مي نامند.آيات تحدي مي نامند.

- آيات بيانگر نقلي بشارت پيامبران گذشته و - آيات بيانگر نقلي بشارت پيامبران گذشته و 22كتابهاي آسماني پيشين را درباره بعثت پيامبر كتابهاي آسماني پيشين را درباره بعثت پيامبر

اسالم و نزول قران نقل مي كند.اسالم و نزول قران نقل مي كند.

6161

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

الف- از سوي خدا بودن قرآنالف- از سوي خدا بودن قرآن

تقسيم بندي آيات تحدي:تقسيم بندي آيات تحدي:

- فصاحت و بالغت و نظم قرآن- فصاحت و بالغت و نظم قرآن11

- امي بودن پيامبر- امي بودن پيامبر22

- هماهنگي آيات- هماهنگي آيات33

6262

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

ب- مصونيت قرآن از تحريفب- مصونيت قرآن از تحريف

- معناي تحريف:- معناي تحريف:11

تحريف از ريشه )حرف( به معناي لبه، كناره، تحريف از ريشه )حرف( به معناي لبه، كناره، مرز يك چيز، گرفته شده است و در لغت به مرز يك چيز، گرفته شده است و در لغت به

معناي منحرف ساختن، مايل كردن و دگرگون معناي منحرف ساختن، مايل كردن و دگرگون نمودن آمده است و تحريف سخن به معناي نمودن آمده است و تحريف سخن به معناي

ايجاد گونه اي دگرگوني در آن است. ايجاد گونه اي دگرگوني در آن است.

6363

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

ب- مصونيت قرآن از تحريفب- مصونيت قرآن از تحريف

- شواهد تاريخي:- شواهد تاريخي:22

در تاريخي عدم تحريف قرآن، اموري چند مطرح در تاريخي عدم تحريف قرآن، اموري چند مطرح است:است:

- حافظه شگرف عرب معاصر قرآن و عالقه - حافظه شگرف عرب معاصر قرآن و عالقه 11مفرط آنان به حفظ و قرائت قرآن به سبب مفرط آنان به حفظ و قرائت قرآن به سبب

فصاحت و بالغت و آهنگ خارق العاده آن.فصاحت و بالغت و آهنگ خارق العاده آن.

- انس فراوان مسلمانان با قرآن و حفظ و - انس فراوان مسلمانان با قرآن و حفظ و 22تالوت آنان تالوت آنان

6464

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

ب- مصونيت قرآن از تحريفب- مصونيت قرآن از تحريف

- تقدس قرآن نزد مسلمانان و حساس بودن - تقدس قرآن نزد مسلمانان و حساس بودن 33آنان نسبت به هرگونه تغيير در آن.آنان نسبت به هرگونه تغيير در آن.

- دستورها و توصيه هاي ويژه پيامبر درباره - دستورها و توصيه هاي ويژه پيامبر درباره 44تالوت، كتابت، حفظ و جمع آوري قرآنتالوت، كتابت، حفظ و جمع آوري قرآن

- مسئله تحريف نشدن قرآن در ضمن - مسئله تحريف نشدن قرآن در ضمن 55انتقادهايي كه از سوي صحابه و ائمه اهل بيت انتقادهايي كه از سوي صحابه و ائمه اهل بيت به زمامداران پس از رسول خدا شده است. به زمامداران پس از رسول خدا شده است.

6565

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

ب- مصونيت قرآن از تحريفب- مصونيت قرآن از تحريف

- داليل روايي:- داليل روايي:33در ميان روايات داليلي كه درباره اثبات مصونيت اشاره در ميان روايات داليلي كه درباره اثبات مصونيت اشاره

شده است:شده است:الف- حديث ثقلينالف- حديث ثقلين

ب- روايات پرشمار كه قرآن را مرجع و محك ب- روايات پرشمار كه قرآن را مرجع و محك بازشناسي آراء و تمايالت و جريانهاي حق و باطل بازشناسي آراء و تمايالت و جريانهاي حق و باطل

مي داند.مي داند.ج- در رواياتي ضرورت محك زدن روايات با قرآن و ج- در رواياتي ضرورت محك زدن روايات با قرآن و

كنارگذاردن روايات مخالف قرآن را مورد تاكيد قرار كنارگذاردن روايات مخالف قرآن را مورد تاكيد قرار مي دهند. مي دهند.

6666

( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف( قرآن، اعجاز و مصونيت از تحريف44

ب- مصونيت قرآن از تحريفب- مصونيت قرآن از تحريف

- داليل قرآني:- داليل قرآني:44

- - 4444-آل عمران، -آل عمران، 5858 سوره حجر، سوره حجر، 1515در آيات در آيات -فصلت مبداء نزول ذكر -فصلت مبداء نزول ذكر 4141-ص و -ص و 88نمل، نمل،

دستگاه وحي االهي است و ديگر آنكه صيانت و دستگاه وحي االهي است و ديگر آنكه صيانت و پاسداري از ذكر براي ابد است.پاسداري از ذكر براي ابد است.

6767

- خاتميت- خاتميت55

الف( ادله نقلي خاتميتالف( ادله نقلي خاتميت

ب( مباني ختم نبوتب( مباني ختم نبوت

- جهاني بودن - جهاني بودن 11

- جاودانگي اسالم- جاودانگي اسالم22

- جامعيت دين اسالم- جامعيت دين اسالم33

- مراتب دين- مراتب دين44

6868

( خاتميت( خاتميت55

الف- ادله نقلي خاتميتالف- ادله نقلي خاتميت

يكي از محكم ترين ادله نقلي خاتميت حضرت يكي از محكم ترين ادله نقلي خاتميت حضرت محمد )ص( آيه خاتم النبيين است كه مي محمد )ص( آيه خاتم النبيين است كه مي

فرمايد:فرمايد:

))محمد پدر هيچيك از مردان شما نيست، ولي ))محمد پدر هيچيك از مردان شما نيست، ولي فرستاده خدا و خاتم پيامبران است و خدا فرستاده خدا و خاتم پيامبران است و خدا

همواره بر هر چيزي دانا است.((همواره بر هر چيزي دانا است.((

رواياتي نيز در اين مورد از ائمه معصومين آمده رواياتي نيز در اين مورد از ائمه معصومين آمده است. است.

6969

( خاتميت( خاتميت55

ب- مباني ختم نبوتب- مباني ختم نبوت

- جهاني بودن- جهاني بودن11

- جاودانگي اسالم- جاودانگي اسالم22

- جامعيت دين اسالم- جامعيت دين اسالم33

- مراتب دين- مراتب دين44

7070

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

الف(رابطه اسالم با مقتضيات زمانالف(رابطه اسالم با مقتضيات زمان

ب( كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغيرب( كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغير

ج( قانون پوياي اسالم ج( قانون پوياي اسالم

- ورود عقل در قانونگذاري- ورود عقل در قانونگذاري11

- اجتهاد پويا- اجتهاد پويا22

- بناي احكام بر مصالح واقعي- بناي احكام بر مصالح واقعي33

- توجه به احكام اولي و ثانوي- توجه به احكام اولي و ثانوي44

- عدم جمود به شكل خاص ظاهري زندگي- عدم جمود به شكل خاص ظاهري زندگي55

- قوانين كنترل كننده- قوانين كنترل كننده66

- اختيارات حكومت اسالمي- اختيارات حكومت اسالمي77

7171

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

الف- رابطه اسالم با مقتضيات زمانالف- رابطه اسالم با مقتضيات زمان

براي روشن شدن حقيقت بايد مقتضيات براي روشن شدن حقيقت بايد مقتضيات زمان را تفسير كرد:زمان را تفسير كرد:

- تقاضاي زمان، يعني هر چه در زمان به - تقاضاي زمان، يعني هر چه در زمان به 11وجود آيد.يعني پديده هايي كه در مقتضيات وجود آيد.يعني پديده هايي كه در مقتضيات زمان پيدا شده اند و تطبيق دادن خويش با زمان پيدا شده اند و تطبيق دادن خويش با

آنها. آنها.

7272

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

الف- رابطه اسالم با مقتضيات زمانالف- رابطه اسالم با مقتضيات زمان

براي روشن شدن حقيقت بايد مقتضيات براي روشن شدن حقيقت بايد مقتضيات زمان را تفسير كرد:زمان را تفسير كرد:

- تقاضاي زمان، يعني تقاضاي مردم زمان - تقاضاي زمان، يعني تقاضاي مردم زمان 22و پسند مردم. در اين تفسير پسند و ذوق و و پسند مردم. در اين تفسير پسند و ذوق و

سليقه مردم مالك است. سليقه مردم مالك است.

7373

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

الف- رابطه اسالم با مقتضيات زمانالف- رابطه اسالم با مقتضيات زمان

- مقتضياي زمان، به معناي اين است كه - مقتضياي زمان، به معناي اين است كه 33احتياجات واقعي بشر در طول زمان تغيير احتياجات واقعي بشر در طول زمان تغيير

مي كند و بشر در هر زمان، نياز خاصي مي كند و بشر در هر زمان، نياز خاصي دارد. اسالم مي تواند نيازهاي متغير دارد. اسالم مي تواند نيازهاي متغير

انسانها را در زمان هاي مختلف پاسخگو انسانها را در زمان هاي مختلف پاسخگو باشد. باشد.

7474

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

ب- كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغيرب- كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغير

اشكالي كه مطرح مي شود:اشكالي كه مطرح مي شود:

ديني كه ثابت است، چگونه مي تواند راهنماي ديني كه ثابت است، چگونه مي تواند راهنماي زندگي بشري باشد كه همواره در حال تغيير زندگي بشري باشد كه همواره در حال تغيير

است؟ پاسخ به اين سوال :است؟ پاسخ به اين سوال :

- نيازهاي انسان به دو دسته تقسيم مي شوند - نيازهاي انسان به دو دسته تقسيم مي شوند 11نيازهاي ثابت و نيازهاي متغير كه نيازهاي ثابت نيازهاي ثابت و نيازهاي متغير كه نيازهاي ثابت

برگرفته از ساختمان جسم انسان است نيازهاي برگرفته از ساختمان جسم انسان است نيازهاي ثانوي. نياز اولي و ثابت بشر به سوي ...ثانوي. نياز اولي و ثابت بشر به سوي ...

7575

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

ب- كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغيرب- كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغير

توسعه و كمال زندگي است، ولي نيازهاي توسعه و كمال زندگي است، ولي نيازهاي ثانوي، ناشي از توسعه و كمال زندگي ثانوي، ناشي از توسعه و كمال زندگي

است.بيشتر نيازهاي بشر ثابتند. در نظام است.بيشتر نيازهاي بشر ثابتند. در نظام قانون گذاري اسالم نيازهاي ثابت، قوانين قانون گذاري اسالم نيازهاي ثابت، قوانين ثابت و براي نيازهاي متغير قوانين متغير ثابت و براي نيازهاي متغير قوانين متغير

در نظر گرفته شده است. در نظر گرفته شده است.

7676

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

ب- كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغيرب- كيفيت هماهنگي دين ثابت با نياز متغير

اشكالي كه مطرح مي شود:اشكالي كه مطرح مي شود:

ديني كه ثابت است، چگونه مي تواند راهنماي ديني كه ثابت است، چگونه مي تواند راهنماي زندگي بشري باشد كه همواره در حال تغيير زندگي بشري باشد كه همواره در حال تغيير

است؟ پاسخ به اين سوال :است؟ پاسخ به اين سوال :

- چه شكل نياز عوض شود چه نيازهاي جديد در - چه شكل نياز عوض شود چه نيازهاي جديد در 22گذر زمان به وجود آيد، در پرتو قوانين ثابت حق گذر زمان به وجود آيد، در پرتو قوانين ثابت حق

مدار و عدالت گستر قابل پاسخگويي هستند.مدار و عدالت گستر قابل پاسخگويي هستند.

7777

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

ج-قانون پوياي اسالمج-قانون پوياي اسالم

ويژگي هاي سيستم قانونگذاري اسالم:ويژگي هاي سيستم قانونگذاري اسالم:

- ورود عقل در قانونگذاري- ورود عقل در قانونگذاري11

- اجتهاد پويا- اجتهاد پويا22

- بناي احكام بر مصالح واقعي- بناي احكام بر مصالح واقعي33

- توجه به احكام اولي و ثانوي- توجه به احكام اولي و ثانوي44

7878

- اسالم و مقتضيات زمان- اسالم و مقتضيات زمان66

- عدم جمود به شكل خاص ظاهر زندگي- عدم جمود به شكل خاص ظاهر زندگي55

- قوانين كنترل كننده- قوانين كنترل كننده66

- اختيارات حكومت اسالمي- اختيارات حكومت اسالمي77

7979

- قلمرو دين- قلمرو دين77

الف( هدف بعثت پيامبرانالف( هدف بعثت پيامبران

- تفسير دنيا گرايانه- تفسير دنيا گرايانه11

- تفسير آخرت گرايانه - تفسير آخرت گرايانه 22

- تفسير جامع گرايانه- تفسير جامع گرايانه33

- داليل نظريه جامع گرا- داليل نظريه جامع گرا44

- اهداف پيامبران در قرآن- اهداف پيامبران در قرآن55

دعوت به معاددعوت به معاد1(1(

دعوت به خدا و توحيددعوت به خدا و توحيد2(2(

تعليم و تربيتتعليم و تربيت3(3(

دعوت به تزكيه و تقوادعوت به تزكيه و تقوا4(4(

8080

( آزادي انسان( آزادي انسان55

( عدالت اجتماعي( عدالت اجتماعي66

(اصالح جامعه و مبارزه با فساد(اصالح جامعه و مبارزه با فساد77

ب(سيره عملي پيامبر اسالمب(سيره عملي پيامبر اسالم

ج( جامعيت دينج( جامعيت دين

8181

- قلمرو دين- قلمرو دين77

الف- هدف بعثت پيامبران:الف- هدف بعثت پيامبران:

- تفسير دنياگرايانه: كه بر روي سه هدف - تفسير دنياگرايانه: كه بر روي سه هدف 11جهاني متمركز است: عدالت اجتماعي، جهاني متمركز است: عدالت اجتماعي، رفاه آباداني و رهايي از اضطراب و رنج رفاه آباداني و رهايي از اضطراب و رنج

دايمي زندگي دنيويدايمي زندگي دنيوي

- تفسير آخرت گرايانه: نگاه فقط نگاه - تفسير آخرت گرايانه: نگاه فقط نگاه 22اخروي است.اخروي است.

8282

- قلمرو دين- قلمرو دين77

الف- هدف بعثت پيامبران:الف- هدف بعثت پيامبران:

- تفسير جامع گرايانه: ديدگاه جامع نگر در - تفسير جامع گرايانه: ديدگاه جامع نگر در 33جهت گيري پيامبران، همه شئون زندگي جهت گيري پيامبران، همه شئون زندگي بشر، اعم از زندگي دنيوي و اخروي را بشر، اعم از زندگي دنيوي و اخروي را

شامل است و پيامبر اسالم )ص( به جهت شامل است و پيامبر اسالم )ص( به جهت خاتم بودن، پيامي جامع و كامل براي بشر خاتم بودن، پيامي جامع و كامل براي بشر

آورده است.آورده است.

8383

- قلمرو دين- قلمرو دين77

الف- هدف بعثت پيامبران:الف- هدف بعثت پيامبران:

- داليل نظريه جامع گرا: در اينجا - داليل نظريه جامع گرا: در اينجا 44طرفداران اين نظريه با دو روش درون طرفداران اين نظريه با دو روش درون

ديني و برون ديني جامعيت پيام و دعوت ديني و برون ديني جامعيت پيام و دعوت پيامبران را اثبات مي كنند.پيامبران را اثبات مي كنند.

برهان هايي كه جهت ضرورت نبوت ارائه برهان هايي كه جهت ضرورت نبوت ارائهمي شوند به گونه اي تفسير جامع گرايانه مي شوند به گونه اي تفسير جامع گرايانه

دعوت پيامبران را اثبات مي كند.دعوت پيامبران را اثبات مي كند.

8484

- قلمرو دين- قلمرو دين77

- داليل نظريه جامع گرا: در اينجا طرفداران اين - داليل نظريه جامع گرا: در اينجا طرفداران اين 44نظريه با دو روش درون ديني و برون ديني نظريه با دو روش درون ديني و برون ديني

جامعيت پيام و دعوت پيامبران را اثبات مي كنند.جامعيت پيام و دعوت پيامبران را اثبات مي كنند. پيام و دعوت پيامبران ناظر به بخشي از زندگي پيام و دعوت پيامبران ناظر به بخشي از زندگي

آدمي و غافل از بخش ديگر نيست.آدمي و غافل از بخش ديگر نيست. ،تصوير جامع متفكران شيعه و سني از امامت، تصوير جامع متفكران شيعه و سني از امامت

تصوير جامع يعني رياست دين و دنياست. بنابراين تصوير جامع يعني رياست دين و دنياست. بنابراين تصوير جامع گرايانه در امامت، در نبوت نيز جريان تصوير جامع گرايانه در امامت، در نبوت نيز جريان

مي يابد. مي يابد.

8585

- قلمرو دين- قلمرو دين77

الف- هدف بعثت پيامبران:الف- هدف بعثت پيامبران:- اهداف پيامبران در قرآن:- اهداف پيامبران در قرآن:55- دعوت به خدا و توحيد- دعوت به خدا و توحيد11- دعوت به معاد- دعوت به معاد22- تعليم و تربيت- تعليم و تربيت33- دعوت به تزكيه و تقوا- دعوت به تزكيه و تقوا44- آزادي انسان- آزادي انسان55- عدالت اجتماعي- عدالت اجتماعي66- اصالح جامعه و مبارزه با فساد- اصالح جامعه و مبارزه با فساد77

8686

قلمرو دينقلمرو دين -7 -7

ب- سيره عملي پيامبر اسالمب- سيره عملي پيامبر اسالم

يكي از روشن ترين داليل درون ديني بر يكي از روشن ترين داليل درون ديني بر گستردگي قلمرو دين اسالم، شيوه عملي گستردگي قلمرو دين اسالم، شيوه عملي

پيامبر است. سيره عملي ايشان نشان مي پيامبر است. سيره عملي ايشان نشان مي دهد كه تعاليم دين اسالم. همه شئون دهد كه تعاليم دين اسالم. همه شئون

زندگي فردي و اجتماعي، دنيوي و اخروي زندگي فردي و اجتماعي، دنيوي و اخروي ..مسلمانان را در بر مي گيردمسلمانان را در بر مي گيرد

8787

قلمرو دينقلمرو دين -7 -7

ب- سيره عملي پيامبر اسالمب- سيره عملي پيامبر اسالم

پيامبر در زمان خود تشكيل حكومت داد، پيامبر در زمان خود تشكيل حكومت داد، كساني را به عنوان حاكم و ولي براي قبايل كساني را به عنوان حاكم و ولي براي قبايل مختلف منصوب كرد، حل و فصل اختالفات، مختلف منصوب كرد، حل و فصل اختالفات، انعقاد عهد نامه ها و پيمان نامه هاي بسيار انعقاد عهد نامه ها و پيمان نامه هاي بسيار و ... اين اقدامات تنها در منظومه وجود يك و ... اين اقدامات تنها در منظومه وجود يك

دولت و حكومت كه رأس آن پيامبر بوده دولت و حكومت كه رأس آن پيامبر بوده ..است، مفهوم مي يابداست، مفهوم مي يابد

8888

قلمرو دينقلمرو دين -7 -7

ج- جامعيت دينج- جامعيت دين

يكي از راههاي شناسايي قلمرو دين، يكي از راههاي شناسايي قلمرو دين، جامعيت دين است. اسالم مكتب جامع و جامعيت دين است. اسالم مكتب جامع و

همه جانبه و واقع گراست كه در آن به همه همه جانبه و واقع گراست كه در آن به همه جوانب نيازهاي انسان، اعم از دنيوي و جوانب نيازهاي انسان، اعم از دنيوي و

اخروي، جسمي و روحي، عقلي و عاطفي، اخروي، جسمي و روحي، عقلي و عاطفي، ..فردي و اجتماعي توجه شده استفردي و اجتماعي توجه شده است

..

8989

قلمرو دينقلمرو دين -7 -7

ج- جامعيت دينج- جامعيت دين

اگر قوانين اسالم را مطالعه كنيم، از يك جهت به اگر قوانين اسالم را مطالعه كنيم، از يك جهت به ::سه دسته تقسيم مي شوندسه دسته تقسيم مي شوند

احكام و قوانين مربوط به رابطه انسان با خدااحكام و قوانين مربوط به رابطه انسان با خدا -1 -1

احكام و قوانين مربوط به رابطه انسان با احكام و قوانين مربوط به رابطه انسان با -2 -2خودشخودش

آموزه هاي ديني مربوط به رابطه انسان با آموزه هاي ديني مربوط به رابطه انسان با -3 -3 ديگرانديگران

..

9090

قلمرو دينقلمرو دين -7 -7

ج- جامعيت دينج- جامعيت دين

::استاد مطهري درباره جامعيت دين مي نويسداستاد مطهري درباره جامعيت دين مي نويسد

اسالم طرحي است كلي و جامع و همه جانبه و اسالم طرحي است كلي و جامع و همه جانبه و ((((معتدل و متعادل. حاوي همه طرح هاي جزئي و معتدل و متعادل. حاوي همه طرح هاي جزئي و

)).)).كارآمد در همه مواردكارآمد در همه موارد

در كتاب اصول كافي فصلي است به نام ))تمام در كتاب اصول كافي فصلي است به نام ))تمام نيازهاي مردم در كتاب و سنت بيان شده است(( نيازهاي مردم در كتاب و سنت بيان شده است((

..كه احاديث زيادي از ائمه نقل شده استكه احاديث زيادي از ائمه نقل شده است

..

9191

قلمرو دينقلمرو دين -7 -7

د- مهدويت و احياي ديند- مهدويت و احياي دين

موعودي كه در روايات اسالمي، به آمدنش در موعودي كه در روايات اسالمي، به آمدنش در فرجام تاريخ وعده داده شده است، نمونه فرجام تاريخ وعده داده شده است، نمونه صالحان صادق و خليفه الهي است كه پس صالحان صادق و خليفه الهي است كه پس از جهاني شدن ظلم، قيام كرده و زمين را از جهاني شدن ظلم، قيام كرده و زمين را

......پر از عدل داد ميكندپر از عدل داد ميكند

ادامه صفحه بعدادامه صفحه بعد..

9292

قلمرو دينقلمرو دين -7 -7

د- مهدويت و احياي ديند- مهدويت و احياي دين

حتي اگر از عمر اين جهان يك روز بيش حتي اگر از عمر اين جهان يك روز بيش نمانده باشد، خداوند آن روز را طوالني نمانده باشد، خداوند آن روز را طوالني

مي كند تا خليفه اي از خاندان رسول خدا مي كند تا خليفه اي از خاندان رسول خدا و از فرزندان فاطمه، خالفت خدا در زمين و از فرزندان فاطمه، خالفت خدا در زمين

را بر عهده گيرد. نام او مهدي به معناي را بر عهده گيرد. نام او مهدي به معناي هدايت يافته است و خداوند كار او را يك هدايت يافته است و خداوند كار او را يك

..شبه به سامان مي رساندشبه به سامان مي رساند

9393

- تعدد اديان- تعدد اديان88

الف( دين يا اديانالف( دين يا اديان

ب( وظيفه مسلمان درباره اديان آسمانيب( وظيفه مسلمان درباره اديان آسماني

ج( گزينش در ميان اديان ج( گزينش در ميان اديان

9494

تعدد اديانتعدد اديان -8 -8

موضوع بحث ما ادياني است كه به لحاظ موضوع بحث ما ادياني است كه به لحاظ تاريخي الهي يا وحياني بودن آنها مورد قبول تاريخي الهي يا وحياني بودن آنها مورد قبول ..پيروان و نيز مورخان اديان و مذاهب استپيروان و نيز مورخان اديان و مذاهب است

الف- دين يا اديانالف- دين يا اديان

از نظر قرآن، اديان وحياني با همه جلوه هاي از نظر قرآن، اديان وحياني با همه جلوه هاي تاريخي شان داراي ماهيت واحدند. نام تاريخي شان داراي ماهيت واحدند. نام

عمومي اين اديان كه در واقع، بيانگر روح عمومي اين اديان كه در واقع، بيانگر روح تعاليم همه پيامبران آسماني است تعاليم همه پيامبران آسماني است

..››اسالم‹‹ است››اسالم‹‹ است

9595

تعدد اديانتعدد اديان -8 -8

الف- دين يا اديانالف- دين يا اديان

تفاوت شرايع آسماني، يا در سلسله مسائل تفاوت شرايع آسماني، يا در سلسله مسائل جزئي و فرعي است كه بر حسب مقتضيات جزئي و فرعي است كه بر حسب مقتضيات زمان و ويژگيهاي محيط، و ويژگيهاي مردمي زمان و ويژگيهاي محيط، و ويژگيهاي مردمي

كه به دين دعوت مي شده اند، متفاوت كه به دين دعوت مي شده اند، متفاوت است يا در سطح و مرتبه است و پيامبران است يا در سطح و مرتبه است و پيامبران

بعدي به موازات تكامل بشر در سطح بعدي به موازات تكامل بشر در سطح ..باالتري، تعليمات خويش را القا كرده اندباالتري، تعليمات خويش را القا كرده اند

9696

تعدد اديانتعدد اديان -8 -8

مسلمان درباره اديان آسمانيمسلمان درباره اديان آسماني ب- وظيفهب- وظيفه

حقانيت پيامبران و كتابها و شرايع آسماني حقانيت پيامبران و كتابها و شرايع آسماني پيشين، جزء تعاليم انكارناپذير قرآن كريم پيشين، جزء تعاليم انكارناپذير قرآن كريم

است. بر اين اساس هر مسلمان معتقدي، است. بر اين اساس هر مسلمان معتقدي، به صحف ابراهيم و شريعت نوح و موسي به صحف ابراهيم و شريعت نوح و موسي

و عيسي نيز ايمان دارد. به همين دليل و عيسي نيز ايمان دارد. به همين دليل براي پيروان قرآن، ضرورتي ندارد درباره براي پيروان قرآن، ضرورتي ندارد درباره

..حقانيت اين اديان مطالعه كنندحقانيت اين اديان مطالعه كنند

9797

تعدد اديانتعدد اديان -8 -8

ب- وظيفه مسلمان درباره اديان آسمانيب- وظيفه مسلمان درباره اديان آسماني

شواهد و قرائن نشان مي دهد كه اين متون آن شواهد و قرائن نشان مي دهد كه اين متون آن ::چيزي نيست كه قرآن حافظ و مؤيد آنهاستچيزي نيست كه قرآن حافظ و مؤيد آنهاست

اين كتب از جهاتي مخدوش و قابل مناقشه اين كتب از جهاتي مخدوش و قابل مناقشه -1 -1است: نخست از جهات اصالت و سند كه است: نخست از جهات اصالت و سند كه تحقيق و مطالعه درباره تورات نشان مي تحقيق و مطالعه درباره تورات نشان مي

دهد مطالب آن به صورت قطعي به دست دهد مطالب آن به صورت قطعي به دست ..موسي تدوين نشده استموسي تدوين نشده است

9898

تعدد اديانتعدد اديان -8 -8

ب- وظيفه مسلمان درباره اديان آسمانيب- وظيفه مسلمان درباره اديان آسماني

ادبيات و اسفار پنج گانه، به لحاظ طرح و ادبيات و اسفار پنج گانه، به لحاظ طرح و -2 -2گزارش رويدادها و گفتارهاي ديني، مانند گزارش رويدادها و گفتارهاي ديني، مانند

ادبيات به كار رفته در اناجيل چهارگانه، به ادبيات به كار رفته در اناجيل چهارگانه، به گونه اي است كه هر خواننده بي طرفي گونه اي است كه هر خواننده بي طرفي

مي فهمد كه آنها، به قلم شخص يا مي فهمد كه آنها، به قلم شخص يا اشخاصي گرد آمده است كه راويان اشخاصي گرد آمده است كه راويان

..موسي و عيسي بوده اندموسي و عيسي بوده اند

9999

تعدد اديانتعدد اديان -8 -8

ج- گزينش ميان اديانج- گزينش ميان اديان

در باب وظيفه، نمي توان حكم به عموميت داد، در باب وظيفه، نمي توان حكم به عموميت داد، بلكه بايد به ديني عمل كرد كه بيشترين بلكه بايد به ديني عمل كرد كه بيشترين

نزديكي را به حقيقت مطلق دارد و آن دين نزديكي را به حقيقت مطلق دارد و آن دين اسالم است. زيرا دستخوش هيچ تحريفي اسالم است. زيرا دستخوش هيچ تحريفي

نشده و كالم ناب الهي است. بر همين پايه نشده و كالم ناب الهي است. بر همين پايه نيز، دعوت به دين اسالم معنا مي يابد و راه نيز، دعوت به دين اسالم معنا مي يابد و راه

شمول گرايان، از كثرت گرايان جدا مي شمول گرايان، از كثرت گرايان جدا مي ..شودشود

100100

بخش دومبخش دوم

101101

دومدوم عناوين بخشعناوين بخش

- كليات امامت- كليات امامت11

الف( ماهيت امامتالف( ماهيت امامت

ب( تفاوت در تعريف امامتب( تفاوت در تعريف امامت

ج( تعيين امام ج( تعيين امام

د( ضرورت عقلي امامتد( ضرورت عقلي امامت

( مرجعيت علمي امام( مرجعيت علمي امام11

( مرجعيت سياسي امام( مرجعيت سياسي امام22

102102

كليات امامتكليات امامت -1 -1

نزاع بر سر جانشيني پيامبر از نخستين نزاع بر سر جانشيني پيامبر از نخستين مباحثي است كه پس از آن حضرت ميان مباحثي است كه پس از آن حضرت ميان

..مسلمانان رواج يافتمسلمانان رواج يافت

گروهي معتقد بودند كه پيامبر جانشين خود گروهي معتقد بودند كه پيامبر جانشين خود -1-1را انتخاب كرده و نظريه امامت به عنوان را انتخاب كرده و نظريه امامت به عنوان

استمرار نبوت را مطرح نموده و مي بايست استمرار نبوت را مطرح نموده و مي بايست از علي )ع( و ديگر پيشوايان كه از سوي از علي )ع( و ديگر پيشوايان كه از سوي

پيامبر معرفي شده اند پيروي كرد. از اين پيامبر معرفي شده اند پيروي كرد. از اين .. نام گرفتند نام گرفتندشيعه علي )ع(شيعه علي )ع(نظر آنان نظر آنان

103103

كليات امامتكليات امامت -1 -1

گروهي معتقد بودند كه امامت با همه گروهي معتقد بودند كه امامت با همه -2-2اهميت و ضرورتش، يك مقام اجتماعي و اهميت و ضرورتش، يك مقام اجتماعي و عادي است كه صاحب آن به دست توده عادي است كه صاحب آن به دست توده مردم يا نخبگان و يا از راه معرفي خليفه مردم يا نخبگان و يا از راه معرفي خليفه

..پيشين به اين مقام برگزيده مي شودپيشين به اين مقام برگزيده مي شود

104104

كليات امامتكليات امامت -1 -1

امام شناسي در مذهب اهل بيت و براي امام شناسي در مذهب اهل بيت و براي دانشمندان شيعه، خود نقش روش دانشمندان شيعه، خود نقش روش

شناختي در باورهاي ديني دارد و فهم شناختي در باورهاي ديني دارد و فهم توحيد و نبوت، بر آن استوار است. در توحيد و نبوت، بر آن استوار است. در اصطالح روايات، شناخت صحيح حجت اصطالح روايات، شناخت صحيح حجت

..خدا، ضامن هدايت يافتگي استخدا، ضامن هدايت يافتگي است

105105

كليات امامتكليات امامت -1 -1

الف- ماهيت امامتالف- ماهيت امامت

امام به معناي پيشوا، پيشرو، سرپرست و امام به معناي پيشوا، پيشرو، سرپرست و ..مقتدا آمده استمقتدا آمده است

امام در نزد عرب، چيزي است كه پيروي و امام در نزد عرب، چيزي است كه پيروي و اطاعت مي شود، اعم از اينكه آن چيز، اطاعت مي شود، اعم از اينكه آن چيز، انسان باشد يا كتاب، به حق باشد يا به انسان باشد يا كتاب، به حق باشد يا به

..باطلباطل

106106

كليات امامتكليات امامت -1 -1

الف- ماهيت امامتالف- ماهيت امامت

::امامت در اصطالح متكلمانامامت در اصطالح متكلمان

امام كسي است كه پس از امام كسي است كه پس از جانشيني پيامبر:جانشيني پيامبر: -1 -1..پيامبر بر مسند او مي نشيندپيامبر بر مسند او مي نشيند

واليت بر امت در امور ديني و واليت بر امت در امور ديني و رياست عامه:رياست عامه: -2 -2دنيويدنيوي

قيد ))واليت و قيد ))واليت و واجب االطاعه بودن:واجب االطاعه بودن: -3 -3سرپرستي خود وجوب اطاعت را به دنبال سرپرستي خود وجوب اطاعت را به دنبال

..دارددارد

107107

كليات امامتكليات امامت -1 -1

الف- ماهيت امامتالف- ماهيت امامت

::امامت در اصطالح متكلمانامامت در اصطالح متكلمان

بدين ترتيب، امامت را مي توان چنين تعريف بدين ترتيب، امامت را مي توان چنين تعريف ::كردكرد

پيشوايي و رياست عامه ديني بر امت پيشوايي و رياست عامه ديني بر امت ((((مسلمان در امور دنيوي و ديني، كه به مسلمان در امور دنيوي و ديني، كه به

جانشيني پيامبر اعظم )ص( و براي حفظ جانشيني پيامبر اعظم )ص( و براي حفظ )).)).شريعت و تداوم الهي استشريعت و تداوم الهي است

108108

كليات امامتكليات امامت -1 -1

ب- تفاوت در تعريف امامتب- تفاوت در تعريف امامت

تفاوت اهل تشيع با تسنن در تصور امامت، نه تفاوت اهل تشيع با تسنن در تصور امامت، نه تنها تفاوت آشكار، كه اساس اختالف آنان در تنها تفاوت آشكار، كه اساس اختالف آنان در

مسايل مهمي از قبيل چگونگي نصب امام، مسايل مهمي از قبيل چگونگي نصب امام، ويژگيهاي امام و مانند اينهاستويژگيهاي امام و مانند اينهاست

زيرا ديدگاه دو مذهب متفاوت است. يكي امام زيرا ديدگاه دو مذهب متفاوت است. يكي امام را تبيين گر مسايل معنوي مردم ميداند ولي را تبيين گر مسايل معنوي مردم ميداند ولي ديگري امام را فقط تحليل گر امور سياسي ديگري امام را فقط تحليل گر امور سياسي

..مردم مي داندمردم مي داند

109109

كليات امامتكليات امامت -1 -1

ب- تفاوت در تعريف امامتب- تفاوت در تعريف امامت

شيعه و سني داراي دو اختالف اساسي در شيعه و سني داراي دو اختالف اساسي در ::جايگاه امامت نيز هستندجايگاه امامت نيز هستند

نخست، كالمي بودن امامت نزد شيعه و نخست، كالمي بودن امامت نزد شيعه و فقهي بودن و فرعي بودن آن نزد اهل فقهي بودن و فرعي بودن آن نزد اهل

سنت است؛ ديگر آنكه در نزد شيعه، نصب سنت است؛ ديگر آنكه در نزد شيعه، نصب امام از افعال واجب خداست، اما در نزد امام از افعال واجب خداست، اما در نزد

..اهل سنت از افعال واجب بندگان خداستاهل سنت از افعال واجب بندگان خداست

110110

كليات امامتكليات امامت -1 -1

ج- تعيين امامج- تعيين امام

در شيوه گزينش امام به دست ارباب حل و در شيوه گزينش امام به دست ارباب حل و عقد و صاحب نظران، اتفاق نظر وجود عقد و صاحب نظران، اتفاق نظر وجود

::ندارد و نظرات متنوعي به شرح زير دارندندارد و نظرات متنوعي به شرح زير دارند

امامت جز با حضور و موافقت همه امامت جز با حضور و موافقت همه -1 -1ارباب حل و عقد از هر شهر و دياري، ارباب حل و عقد از هر شهر و دياري،

..تعيين نمي يابدتعيين نمي يابد

111111

كليات امامتكليات امامت -1 -1

ج- تعيين امامج- تعيين امام

كمترين تعداد دخيل در گزينش امام پنج تن از كمترين تعداد دخيل در گزينش امام پنج تن از -2 -2اهل حل و عقد مي باشد؛اهل حل و عقد مي باشد؛

..امامت به رأي سه تن هم حاصل مي شودامامت به رأي سه تن هم حاصل مي شود -3 -3

امامت حتي با گزينش يك نفر هم حاصل مي امامت حتي با گزينش يك نفر هم حاصل مي -4 -4..شودشود

امامت بااعمال زور و قدرت حاصل مي شود و امامت بااعمال زور و قدرت حاصل مي شود و -5 -5نياز به گزينش و بيعت ندارد. چنين امامي نياز به گزينش و بيعت ندارد. چنين امامي

..اميرالمؤمنين خوانده مي شوداميرالمؤمنين خوانده مي شود

112112

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

براي امامت عامه از ادله عقلي كمك گرفته براي امامت عامه از ادله عقلي كمك گرفته :: مي شودمي شود

- راه - راه 11متكلمان دو را ه پيشنهاد كرده اند: متكلمان دو را ه پيشنهاد كرده اند: - راه حكمت. نقطه مشترك هر دو - راه حكمت. نقطه مشترك هر دو 22لطف لطف

روش، تصوير امامت به عنوان تداوم روش، تصوير امامت به عنوان تداوم ..رسالت و جانشيني پيامبري استرسالت و جانشيني پيامبري است

113113

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

در اصطالح متكلمان لطف آن فعلي است كه در اصطالح متكلمان لطف آن فعلي است كه خداوند درباره بندگانش انجام مي دهد تا خداوند درباره بندگانش انجام مي دهد تا

..انجام تكليف براي آنان سهل و آسان شودانجام تكليف براي آنان سهل و آسان شود

پيام اصلي استدالل از راه حكمت، آن است پيام اصلي استدالل از راه حكمت، آن است ..كه امامت مجوز ختم نبوت استكه امامت مجوز ختم نبوت است

114114

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

مرجعيت علمي اماممرجعيت علمي امام -1 -1

علم به كتاب و سنت و مصونيت از خطا دو علم به كتاب و سنت و مصونيت از خطا دو مقام هدايت و پيشوايي، دو شرط ضروري مقام هدايت و پيشوايي، دو شرط ضروري

..خالفت و همانندي استخالفت و همانندي است

پس از پيامبر معارف و و احكام دين به تماميت پس از پيامبر معارف و و احكام دين به تماميت خود و بي شائبه جعل و اختالف و بدعت، در خود و بي شائبه جعل و اختالف و بدعت، در

اختيار هيچ گروهي قرار نگرفت. حال چرا؟اختيار هيچ گروهي قرار نگرفت. حال چرا؟

115115

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

مرجعيت علمي اماممرجعيت علمي امام -1 -1

با فراهم آوردن چند مقدمه مي توان اين چرا را با فراهم آوردن چند مقدمه مي توان اين چرا را ::پاسخ دادپاسخ داد

بيش از نيمي از دوران بعثت تا وفات پيامبر در بيش از نيمي از دوران بعثت تا وفات پيامبر در -1 -1مكه گذشت. سرسختي و آزار و اذيت بت مكه گذشت. سرسختي و آزار و اذيت بت

پرستان در برابر آموزه ها و اصول علمي و پرستان در برابر آموزه ها و اصول علمي و عملي اسالم، باعث شد تا مسير وحي در جهت عملي اسالم، باعث شد تا مسير وحي در جهت

..تحكيم اينگونه مبادي قرار گيردتحكيم اينگونه مبادي قرار گيرد

116116

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

شرايط سخت و جنگ هاي پي درپي باعث شرايط سخت و جنگ هاي پي درپي باعث -2 -2مردم يثرب و مهاجر تا جايي كه فرصت و مردم يثرب و مهاجر تا جايي كه فرصت و توان آنان به جاي آموزش معارف و احكام توان آنان به جاي آموزش معارف و احكام

دين، به دفاع از موجوديت آيين و دولت دين، به دفاع از موجوديت آيين و دولت ديني جديد صرف شد و هرچندگاهي به دور ديني جديد صرف شد و هرچندگاهي به دور پيشواي خود گرد مي آمدند، تنها بخشي از پيشواي خود گرد مي آمدند، تنها بخشي از

..علم كتاب و سنت را مي آموختندعلم كتاب و سنت را مي آموختند

117117

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

كتاب و سنت افزون بر اصول و معارف كتاب و سنت افزون بر اصول و معارف -3 -3اعتقادي و اخالقي، شامل بخش قابل اعتقادي و اخالقي، شامل بخش قابل

توجهي از مقررات اجتماعي و سياسي توجهي از مقررات اجتماعي و سياسي است. روشن است كه آشنا نمودن چنين است. روشن است كه آشنا نمودن چنين

جوامعي با اين حجم وسيع مقررات و جوامعي با اين حجم وسيع مقررات و احكام ديني ناممكن و فراتر ظرفيت و احكام ديني ناممكن و فراتر ظرفيت و

..استعداد مخاطبان خواهد بوداستعداد مخاطبان خواهد بود

118118

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامتمرجعيت علمي اماممرجعيت علمي امام -1 -1

بر اساس حكمت و لطف الهي، اين دستگاه نيز بر اساس حكمت و لطف الهي، اين دستگاه نيز بايد مانند دستگاه نبوت، هم عالم به كتاب و بايد مانند دستگاه نبوت، هم عالم به كتاب و سنت باشد و هم در تبليغ و عمل، مصون از سنت باشد و هم در تبليغ و عمل، مصون از

خطا. از اين نظر تكميل هدف بعثت و تبليغ و خطا. از اين نظر تكميل هدف بعثت و تبليغ و گسترش صحيح دين خاتم در ميان ملل جهان گسترش صحيح دين خاتم در ميان ملل جهان ايجاب مي كند كه كسي به جانشيني پيامبر از ايجاب مي كند كه كسي به جانشيني پيامبر از

..طرف پروردگار تعيين گرددطرف پروردگار تعيين گردد

119119

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

مرجعيت سياسي اماممرجعيت سياسي امام -2 -2

شواهد روايي و تاريخي قابل توجهي داللت بر شواهد روايي و تاريخي قابل توجهي داللت بر آگاهي و نگراني پيامبر )ص( از فتنه ها، آگاهي و نگراني پيامبر )ص( از فتنه ها،

دشمني ها و دسته بندي هاي پس از خود دشمني ها و دسته بندي هاي پس از خود دارد. از مجموع سخنان پيامبر مي توان اين دارد. از مجموع سخنان پيامبر مي توان اين موضوع را فهميد كه ايشان موضوع رهبري موضوع را فهميد كه ايشان موضوع رهبري

..را امر الهي و انتصابي مي دانسته استرا امر الهي و انتصابي مي دانسته است

120120

كليات امامتكليات امامت -1 -1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

مرجعيت سياسي اماممرجعيت سياسي امام -2 -2داليل امر الهي و انتصابي بودن از ديدگاه حضرت داليل امر الهي و انتصابي بودن از ديدگاه حضرت

::رسول)ص(رسول)ص(

نپذيرفتن پيشنهاد بحيره براي جانشيني حضرت نپذيرفتن پيشنهاد بحيره براي جانشيني حضرت -1 -1پاسخ ايشان به او: ))امر جانشيني به دست پاسخ ايشان به او: ))امر جانشيني به دست خداست، هر جا كه بخواهد قرار مي دهد.((خداست، هر جا كه بخواهد قرار مي دهد.((

بيعت عقبه دوم كه يكي از نقطه هاي تاثيرگذار در بيعت عقبه دوم كه يكي از نقطه هاي تاثيرگذار در -2 -2..جامعه اسالمي مدينه بودجامعه اسالمي مدينه بود

121121

امامتامامت كلياتكليات -1-1

د- ضرورت عقلي امامتد- ضرورت عقلي امامت

مرجعيت سياسي اماممرجعيت سياسي امام -2 -2اگر موضوع انتخاب خليفه به دست امت بود ضرورت اگر موضوع انتخاب خليفه به دست امت بود ضرورت -3 -3

داشت كه پيامبر، نه تنها اصل موضوع را به مردم داشت كه پيامبر، نه تنها اصل موضوع را به مردم گوشزد كند، بلكه امت از نحوه برگزيدن، انتخاب و گوشزد كند، بلكه امت از نحوه برگزيدن، انتخاب و

..شرايط انتخاب شوندگان آگاه سازدشرايط انتخاب شوندگان آگاه سازد

مورخان و مغازي نويسان يكي از موضوعاتي كه مورخان و مغازي نويسان يكي از موضوعاتي كه -4 -4گوشزد كرده اند، اقدام و اصرار پيامبر در تعيين گوشزد كرده اند، اقدام و اصرار پيامبر در تعيين

..جانشين خود در مدينه در آستانه تمامي غزوات استجانشين خود در مدينه در آستانه تمامي غزوات است

122122

دومدوم عناوين بخشعناوين بخش

- امامت خاصه- امامت خاصه22

الف( حديث ثقلينالف( حديث ثقلين

ب( حديث غديرب( حديث غدير

ج( حديث منزلتج( حديث منزلت

د( حديث اثنا عشر خليفهد( حديث اثنا عشر خليفه

123123

امامت خاصهامامت خاصه -2 -2

با توجه به احاديث و روايات مدولول آيه امامت را با توجه به احاديث و روايات مدولول آيه امامت را به امامت خاصه سوق مي دهد كه معروف ترين به امامت خاصه سوق مي دهد كه معروف ترين

::آنها عبارت است ازآنها عبارت است از

حديث ثقلينحديث ثقلين -1 -1

حديث غديرحديث غدير -2 -2

حديث منزلتحديث منزلت -3 -3

حديث اثنا عشر خليفهحديث اثنا عشر خليفه -4 -4

124124

امامت خاصهامامت خاصه -2 -2

چكيده مدلول اين حديث، چكيده مدلول اين حديث، حديث ثقلين :حديث ثقلين : آن است كه منظور از موال، همان اولي به آن است كه منظور از موال، همان اولي به

::نفس يا اولي به طاعت است، زيرانفس يا اولي به طاعت است، زيرا

پيامبر پيش از گفتن من كنت مواله فعلي پيامبر پيش از گفتن من كنت مواله فعلي -1 -1مواله، فرمود: ))آيا من نسبت به شما از مواله، فرمود: ))آيا من نسبت به شما از

خودتان اولي تر نيستم؟(( هدف تقارن اين دو خودتان اولي تر نيستم؟(( هدف تقارن اين دو عبارت چيزي جز اثبات واليت علي )ع( نبودعبارت چيزي جز اثبات واليت علي )ع( نبود

..

125125

امامت خاصهامامت خاصه -2 -2

چكيده مدلول اين حديث، چكيده مدلول اين حديث، حديث ثقلين :حديث ثقلين : آن است كه منظور از موال، همان اولي به آن است كه منظور از موال، همان اولي به

::نفس يا اولي به طاعت است، زيرانفس يا اولي به طاعت است، زيرا

پيامبر در آغاز سخنراني از نزديك شدن پيامبر در آغاز سخنراني از نزديك شدن -2 -2مرگ خود سخن گفته، نشان ميدهد كه پيامبر مرگ خود سخن گفته، نشان ميدهد كه پيامبر

براي پس از مرگ خود، مي خواهد خللي را براي پس از مرگ خود، مي خواهد خللي را ..كه از رحلت او پديد مي آيد پر كندكه از رحلت او پديد مي آيد پر كند

126126

امامت خاصهامامت خاصه -2 -2

گزارش هاي تاريخي حاكي است كه برخي از گزارش هاي تاريخي حاكي است كه برخي از -3 -3ياران پيامبر مانند عمربن خطاب، پس از اتمام ياران پيامبر مانند عمربن خطاب، پس از اتمام

سخنان آن حضرت، واليت علي )ع( را بر وي سخنان آن حضرت، واليت علي )ع( را بر وي ..تبريك و تهنيت گفته اندتبريك و تهنيت گفته اند

بر فرض كه موال به معناي يار و ياور باشد، بي شك بر فرض كه موال به معناي يار و ياور باشد، بي شك تقاضاي رسول خدا از مردم اين بوده كه بعد از تقاضاي رسول خدا از مردم اين بوده كه بعد از

..من علي را دوست بدارند و او را ياري كنندمن علي را دوست بدارند و او را ياري كنند

127127

خاصهخاصه امامتامامت -2-2

مرجعيت مرجعيت حديث سفينه و حديث ثقلينحديث سفينه و حديث ثقليندر در ديني و نقش هدايتي اهل بيت مورد تاكيد قرار ديني و نقش هدايتي اهل بيت مورد تاكيد قرار

..گرفته استگرفته است

پيامبر در رواياتي پيامبر در رواياتي حديث اثنا عشر خليفهحديث اثنا عشر خليفهدر در تعداد امير و يا خليفه يا والي هاي پس از خود را تعداد امير و يا خليفه يا والي هاي پس از خود را

تن دانسته و عزت اسالم و قوام دين را به تن دانسته و عزت اسالم و قوام دين را به 1212..گونه اي با خالفت آنان پيوند زده استگونه اي با خالفت آنان پيوند زده است

128128

خاصهخاصه امامتامامت -2-2

درباره روايات )اثنا عشر خليفه( چند نكته قابل درباره روايات )اثنا عشر خليفه( چند نكته قابل ::توجه استتوجه است

رسول خدا به مردم اين خبر را داده كه صالح رسول خدا به مردم اين خبر را داده كه صالح -1 -1..امتش با خالفت دوازده تن گره خورده استامتش با خالفت دوازده تن گره خورده است

در بسياري از روايات تصريح شده كه اينان در بسياري از روايات تصريح شده كه اينان -2 -2..فقط از قريش هستندفقط از قريش هستند

در شمار ديگري از روايات تصريح شده است در شمار ديگري از روايات تصريح شده است -3 -3كه اين دوازده نفر قريشي مانند نقيبان و كه اين دوازده نفر قريشي مانند نقيبان و

......سركردگان بني اسراييل هستندسركردگان بني اسراييل هستند

129129

خاصهخاصه امامتامامت -2-2

در بسياري از اين روايات، عنواني كه در بسياري از اين روايات، عنواني كه -4 -4..پيامبر به آنها ميدهد خليفه استپيامبر به آنها ميدهد خليفه است

در برخي روايات عنوان والي و امير نيز در برخي روايات عنوان والي و امير نيز -5 -5..به آنان داده شده استبه آنان داده شده است

درباره اينكه منظور پيامبر از اين دوازده درباره اينكه منظور پيامبر از اين دوازده -6 -6مرد قرشي چه كساني هستند منابع روايي مرد قرشي چه كساني هستند منابع روايي

..اهل سنت ساكت انداهل سنت ساكت اند

130130

خاصهخاصه امامتامامت -2-2

درباره مهدي موعود و اينكه تنها امام قرشي و درباره مهدي موعود و اينكه تنها امام قرشي و -7 -7علوي در آخر زمان است كه بر اساس كتاب و علوي در آخر زمان است كه بر اساس كتاب و

سنت، جهان را پر از عدل خواهد كرد، جاي مناقشه سنت، جهان را پر از عدل خواهد كرد، جاي مناقشه ..قابل توجهي نيستقابل توجهي نيست

در رواياتي كه از طريق خاندان پيامبر و مذهب اهل در رواياتي كه از طريق خاندان پيامبر و مذهب اهل -8 -8بيت به دست ما رسيده، نمونه هايي از اين شواهد بيت به دست ما رسيده، نمونه هايي از اين شواهد

..مي توان يافتمي توان يافت

عارف بزرگ قرن هفتم محي الدين ابن عربي بر عارف بزرگ قرن هفتم محي الدين ابن عربي بر -9 -9اساس نقل عارف فقيه نامي اهل سنت، عبدالوهاب اساس نقل عارف فقيه نامي اهل سنت، عبدالوهاب

..شعراني به همه نام هاي آنان اشاره كرده استشعراني به همه نام هاي آنان اشاره كرده است

131131

خاصهخاصه امامتامامت -2-2

شرح بسياري از ائمه تا امام رضا به تفضيل شرح بسياري از ائمه تا امام رضا به تفضيل -10 -10..در كتاب اهل تسنن آمده استدر كتاب اهل تسنن آمده است

اطالعات تفضيلي درباره امامت و شرح حال اطالعات تفضيلي درباره امامت و شرح حال -11 -11آنان، مخصوص منابع حديثي، كالمي و تاريخي آنان، مخصوص منابع حديثي، كالمي و تاريخي

..شيعه استشيعه است

132132

خاصهخاصه امامتامامت -2-2

پس از بيان اعتقاد شيعه در باره پس از بيان اعتقاد شيعه در باره شيخ مفيدشيخ مفيد -12 -12تعداد امامان و اسامي آنها، فشرده اي از عقايد تعداد امامان و اسامي آنها، فشرده اي از عقايد

شيعه درباره شأن و منزلت امامان را به قرار شيعه درباره شأن و منزلت امامان را به قرار ::ذيل فهرست كرده استذيل فهرست كرده است

آنان اولي االمرهايي هستند كه خداوند به آنان اولي االمرهايي هستند كه خداوند به ((((اطاعتشان فرمان داده است؛ آنان شاهدان اطاعتشان فرمان داده است؛ آنان شاهدان

......اعمال مردم انداعمال مردم اند

133133

خاصهخاصه امامتامامت -2-2

آنان گنجينه هاي علم الهي و ترجمان وحي و آنان گنجينه هاي علم الهي و ترجمان وحي و اركان يكتا پرستي اند؛ آنان از خطا و اركان يكتا پرستي اند؛ آنان از خطا و

لغزش مصون و معصوم اند؛ آنان كساني لغزش مصون و معصوم اند؛ آنان كساني هستند كه خداوند؛ پليدي را از وجودشان هستند كه خداوند؛ پليدي را از وجودشان زدوده و به راستي پاكشان ساخته است. زدوده و به راستي پاكشان ساخته است.

آنان داراي معجزات و نشانه هاي الهي اند؛ آنان داراي معجزات و نشانه هاي الهي اند؛ آنان سبب آسايش زمينيان هستند، چنان آنان سبب آسايش زمينيان هستند، چنان

كه ستارگان؛ امان آسمانيانند؛كه ستارگان؛ امان آسمانيانند؛

134134

امامت خاصهامامت خاصه -2 -2

آنان بندگان گرامي خدايند كه هيچ گاه در آنان بندگان گرامي خدايند كه هيچ گاه در گفتار، بر او پيشي نمي گيرند، در رفتار، گفتار، بر او پيشي نمي گيرند، در رفتار،

..فرمانبردار او هستندفرمانبردار او هستند

دوستي شان ايمان و دشمني شان كفر دوستي شان ايمان و دشمني شان كفر است. فرمان آنان فرمان خداي بزرگ و است. فرمان آنان فرمان خداي بزرگ و

نهي شان نهي خداي متعال است و پيروي نهي شان نهي خداي متعال است و پيروي )).)).شان پيروي خداي تعالي استشان پيروي خداي تعالي است

135135

دومدوم عناوين بخشعناوين بخش

- مهدويت- مهدويت33

الف( مباني مهدويتالف( مباني مهدويت

( بشارت اديان پيش از اسالم( بشارت اديان پيش از اسالم11

( بشارت قرآن كريم ( بشارت قرآن كريم 22

( فلسفه خلقت و بعثت( فلسفه خلقت و بعثت33

ب( موعود اسالمب( موعود اسالم

غيبت امام مهديغيبت امام مهدي1(1(

راز غيبت امام مهديراز غيبت امام مهدي2(2(

طول عمر امام مهدي طول عمر امام مهدي3(3(

136136

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويتبشارت اديان پيش از اسالمبشارت اديان پيش از اسالم -1 -1

در آيين يهود، دركتاب مقدس عبراني عنوان در آيين يهود، دركتاب مقدس عبراني عنوان مسيح ، تداعي گر نجات بخشي رسالت مدار مسيح ، تداعي گر نجات بخشي رسالت مدار

..استاست

بنابر باور يهود آن زمان كه مسيح بيايد، پادشاهي بنابر باور يهود آن زمان كه مسيح بيايد، پادشاهي خدا بر زمين مستقر خواهد شد و همه ملتها به خدا بر زمين مستقر خواهد شد و همه ملتها به

..اورشليم باز خواهند گشتاورشليم باز خواهند گشت

137137

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويتبشارت اديان پيش از اسالمبشارت اديان پيش از اسالم -1 -1

در آيين هندو شخصيتي به نام كلكي در پايان دوره در آيين هندو شخصيتي به نام كلكي در پايان دوره سياهي كه تمام دنيا را ستم و تاريكي گرفته سياهي كه تمام دنيا را ستم و تاريكي گرفته

سوار بر اسبي سپيد و شمشيري آخته و شهاب سوار بر اسبي سپيد و شمشيري آخته و شهاب گون ظهور ميكند تا شرارت و ستم را ريشه گون ظهور ميكند تا شرارت و ستم را ريشه

..بركند و عدالت و فضيلت را بر قرار سازدبركند و عدالت و فضيلت را بر قرار سازد

138138

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويت

بشارت اديان پيش از اسالمبشارت اديان پيش از اسالم -1 -1در آيين بودا منجي موعود در آيين بودا، با مفهوم در آيين بودا منجي موعود در آيين بودا، با مفهوم

ميتريه تبيين مي گردد. كه اين واژه به معناي ميتريه تبيين مي گردد. كه اين واژه به معناي مهربان است. در الهيات بودايي، او را بوداي مهربان است. در الهيات بودايي، او را بوداي پنجم و آخرين بودا مي دانند كه هنوز نيامده پنجم و آخرين بودا مي دانند كه هنوز نيامده ..است او خواهد آمد تا همگان را نجات دهداست او خواهد آمد تا همگان را نجات دهد

139139

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويت

بشارت اديان پيش از اسالمبشارت اديان پيش از اسالم -1 -1در آيين زرتشت، موضوع نجات بخش با مفهوم در آيين زرتشت، موضوع نجات بخش با مفهوم سوشينت گره خورده است كه به معناي سود سوشينت گره خورده است كه به معناي سود

رساننده است. اين مفهوم اشاره به كساني رساننده است. اين مفهوم اشاره به كساني است كه به نوبت در رأس هر هزاره از واپسين است كه به نوبت در رأس هر هزاره از واپسين

هزاره روزگار مي آيند تا پليدي را ريشه كن و هزاره روزگار مي آيند تا پليدي را ريشه كن و ..جهان را نو كنند.مهمترين آنها، آخرينشان استجهان را نو كنند.مهمترين آنها، آخرينشان است

140140

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويت

بشارت اديان پيش از اسالمبشارت اديان پيش از اسالم -1 -1در آيين مسيح ، انديشه موعود در سه گونه نشان داده در آيين مسيح ، انديشه موعود در سه گونه نشان داده

شده است كه گونه دوم براي ما مهم استشده است كه گونه دوم براي ما مهم است

همان انديشه موعود يهودي است كه عيساي همان انديشه موعود يهودي است كه عيساي -1 -1..ناصري نقش مسيح نجات بخش را ايفا مي كندناصري نقش مسيح نجات بخش را ايفا مي كند

نويد رجعت عيسي به مثابه داور جهان در اخر زماننويد رجعت عيسي به مثابه داور جهان در اخر زمان -2 -2

سخن از شخص ديگري است كه خود عيسي مسيح سخن از شخص ديگري است كه خود عيسي مسيح -3 -3 . .وعده آمدنش را مي دهدوعده آمدنش را مي دهد

141141

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويت

بشارت قرآن كريمبشارت قرآن كريم -2 -2در قرآن كريم وعده داده شده است كه روزي حق در قرآن كريم وعده داده شده است كه روزي حق

پرستان و صالحان جهان، وارثان زمين خواهند پرستان و صالحان جهان، وارثان زمين خواهند شد و قدرت و حكومت جهاني را به دست شد و قدرت و حكومت جهاني را به دست

خواهند گرفت و اسالم بر همه اديان چيره خواهد خواهند گرفت و اسالم بر همه اديان چيره خواهد ..شدشد

سوره قصص به اين سوره قصص به اين 2828 سوره انبياء و سوره انبياء و 2121در آيات در آيات ..موضوع اشاره شده استموضوع اشاره شده است

142142

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويت

فلسفه خلقت و بعثتفلسفه خلقت و بعثت -3 -3هدف اساسي بعثت پيامبران كامل كردن شرايط هدف اساسي بعثت پيامبران كامل كردن شرايط

رشد و تكامل آگاهانه براي انسانهاست كه با رشد و تكامل آگاهانه براي انسانهاست كه با قرارگرفتن وحي در دسترس مردم، تحقق مي قرارگرفتن وحي در دسترس مردم، تحقق مي

يابد. اگر اين حقيقت را كه اسالم آخرين دين يابد. اگر اين حقيقت را كه اسالم آخرين دين آسماني است، حضرت محمد)ص( آخرين پيامبر آسماني است، حضرت محمد)ص( آخرين پيامبر

خداست، و تا ابد، آيين و پيامبر ديگري نخواهد خداست، و تا ابد، آيين و پيامبر ديگري نخواهد ::آمد، نتيجه مي گيريمآمد، نتيجه مي گيريم

143143

مهدويتمهدويت -3 -3

الف – مباني مهدويتالف – مباني مهدويت

فلسفه خلقت و بعثتفلسفه خلقت و بعثت -3 -3�، تحقق مشيت الهي و هدف بعثت تنها در قلمرو اين �، تحقق مشيت الهي و هدف بعثت تنها در قلمرو اين اوال اوال

..دين و چارچوب قرآن و سنت، عملي خواهد شددين و چارچوب قرآن و سنت، عملي خواهد شد

�، رهبري ديني از ميان پيروان همين پيامبر همين دين �، رهبري ديني از ميان پيروان همين پيامبر همين دين ثانيا ثانيا..بر پا مي شودبر پا مي شود

�، از آنجا كه او رهبري حكومت جهاني صالحان را بر �، از آنجا كه او رهبري حكومت جهاني صالحان را بر ثالثا ثالثاعهده خواهد داشت، كاملترين و صالحترين انسانها و عهده خواهد داشت، كاملترين و صالحترين انسانها و

..به مفهوم دقيق كلمه، مهدي و هدايت يافته خواهد بودبه مفهوم دقيق كلمه، مهدي و هدايت يافته خواهد بود

144144

مهدويتمهدويت -3 -3

ب- موعود اسالمب- موعود اسالم

غيبت امام مهدي )عج(غيبت امام مهدي )عج( -1 -1

سخنان پيامبر و اهل بيت درباره امام زمان سخنان پيامبر و اهل بيت درباره امام زمان )عج( از حدود دويست سال پيش از غيبت )عج( از حدود دويست سال پيش از غيبت

كبري و از اوايل قرن دوم هجري در نوشته كبري و از اوايل قرن دوم هجري در نوشته هاي متعددي گردآوري شده است. اين نوشته هاي متعددي گردآوري شده است. اين نوشته ها كه به اصول مدونه شهرت يافتند، اساس ها كه به اصول مدونه شهرت يافتند، اساس

هجري را درباره غيبت هجري را درباره غيبت 55 و و 44كتب قرن كتب قرن ..تشكيل مي دهندتشكيل مي دهند

145145

مهدويتمهدويت -3 -3

ب- موعود اسالمب- موعود اسالمراز غيبت امام مهدي )عج(راز غيبت امام مهدي )عج( -2 -2

�، غيبت �، غيبت از روايات مي توان دريافت كه اوال از روايات مي توان دريافت كه اوال ،� �، حجج الهي از سنتهاي جاري خدا بوده، ثانيا حجج الهي از سنتهاي جاري خدا بوده، ثانيا

غيبت اولياي الهي جزئي از امور غيبي است غيبت اولياي الهي جزئي از امور غيبي است كه هر خدا باور دينداري بايد به آن ايمان كه هر خدا باور دينداري بايد به آن ايمان

�، راز و حكمت واقعي غيبت �، راز و حكمت واقعي غيبت داشته باشد، ثالثا داشته باشد، ثالثامهدي )عج( را تنها خدا مي داند و به اولياي مهدي )عج( را تنها خدا مي داند و به اولياي ..الهي نيز اجازه افشاي آن داده نشده استالهي نيز اجازه افشاي آن داده نشده است

146146

مهدويتمهدويت -3 -3

ب- موعود اسالمب- موعود اسالمطول عمر امام مهدي )عج(طول عمر امام مهدي )عج( -3 -3

اگر عمر طوالني حضرت بر خالف قوانين اگر عمر طوالني حضرت بر خالف قوانين طبيعي شناخته شده باشد، دستگاه مهدويت طبيعي شناخته شده باشد، دستگاه مهدويت از اسرارالهي و معجزه اي از معجزات مكرر از اسرارالهي و معجزه اي از معجزات مكرر تاريخ اديان و پيامبران است. همانطور كه در تاريخ اديان و پيامبران است. همانطور كه در

ساله ساله 300300قرآن در سوره كهف خفتن قرآن در سوره كهف خفتن 1414اصحاب كهف و در سوره عنكبوت در آيه اصحاب كهف و در سوره عنكبوت در آيه

.. سال امده است سال امده است950950عمر نوح عمر نوح

147147

سومسوم عناوين بخشعناوين بخش

- مناصب حضرت رسول - مناصب حضرت رسول 11

- وظايف در عصر غيبت- وظايف در عصر غيبت22

- ضرورت نصب جانشين- ضرورت نصب جانشين33

- تاريخچه واليت- تاريخچه واليت44

الف( واليت تا آغاز غيبتالف( واليت تا آغاز غيبت

ب( واليت در عصر غيبتب( واليت در عصر غيبت

- ماهيت و شرايط واليت- ماهيت و شرايط واليت55

الف( واليت چيست؟الف( واليت چيست؟

ب( فقيه كيست؟ب( فقيه كيست؟

148148

بخش سومبخش سوم

149149

مناصب رسولمناصب رسول -1 -1

رسول خدا عالوه بر منصب رسالت و مرجع رسول خدا عالوه بر منصب رسالت و مرجع ..ديني، داراي واليت نيز بودندديني، داراي واليت نيز بودند

شيعه بر اين باور است كه حضرت پيامبر در شيعه بر اين باور است كه حضرت پيامبر در دو مسئوليت اخير خويش، جانشين دارد و دو مسئوليت اخير خويش، جانشين دارد و

اين تكاليف را بر عهده امامان معصوم اين تكاليف را بر عهده امامان معصوم گذاشته است. امامان معصوم همان گذاشته است. امامان معصوم همان

كساني هستند كه علم خود را وام دار كساني هستند كه علم خود را وام دار ..كسب يا اجتهاد نيستندكسب يا اجتهاد نيستند

150150

وظايف عصر غيبتوظايف عصر غيبت -2 -2

مهمترين پرسش در دوران غيبت كبرا، پس از مهمترين پرسش در دوران غيبت كبرا، پس از تبيين علل غيبت، تكليف واليت در اين عصر تبيين علل غيبت، تكليف واليت در اين عصر

::است. سواالتي كه مطرح مي شونداست. سواالتي كه مطرح مي شوند

آيا امامان معصوم و به ويژه امام غايب، آيا امامان معصوم و به ويژه امام غايب، -1 -1مردمان را در اين دوران بال تكليف رها مي مردمان را در اين دوران بال تكليف رها مي

كنند؟كنند؟

مردم اين عصر در تبيين و تفسير آموزه هاي مردم اين عصر در تبيين و تفسير آموزه هاي -2 -2ديني و رهبري خويش به چه كسي بايد رجوع ديني و رهبري خويش به چه كسي بايد رجوع

كنند؟كنند؟

151151

وظايف عصر غيبتوظايف عصر غيبت -2 -2

آيا جانشين الهي براي امام معصوم متصور آيا جانشين الهي براي امام معصوم متصور -3 -3است تا وظايف آنان را انجام دهد؟است تا وظايف آنان را انجام دهد؟

تفاوت رهبران غير معصوم با امامان تفاوت رهبران غير معصوم با امامان -4 -4معصوم چيست؟معصوم چيست؟

عالوه بر ريشه يابي تاريخي موضوع و بررسي عالوه بر ريشه يابي تاريخي موضوع و بررسي نصوص معتبر، تأمالت كالمي و نظري نيز مي نصوص معتبر، تأمالت كالمي و نظري نيز مي تواند در روشن شدن برخي از ابعاد قضيه در تواند در روشن شدن برخي از ابعاد قضيه در

..رسيدن به پاسخ منطقي مؤثر باشدرسيدن به پاسخ منطقي مؤثر باشد

152152

ضرورت نصب جانشينضرورت نصب جانشين -3-3

)چون شيخ مفيد و سيد )چون شيخ مفيد و سيد متكلمان شيعي متكلمان شيعي بر اين باورند كه بر پيامبر )ص( بر اين باورند كه بر پيامبر )ص( مرتضي(مرتضي(

نيز به مقتضاي حكمت واجب بوده است تا نيز به مقتضاي حكمت واجب بوده است تا امر امت را بدون تكليف رها نكرده، امر امت را بدون تكليف رها نكرده،

جانشيني براي خود تعيين كند. بي شك چنين جانشيني براي خود تعيين كند. بي شك چنين امري درباره آخرين امام شيعي مطرح مي امري درباره آخرين امام شيعي مطرح مي شود كه پيش از غيبت كبرا، سفارش هايي شود كه پيش از غيبت كبرا، سفارش هايي

..را مطرح كندرا مطرح كند

153153

ضرورت نصب جانشينضرورت نصب جانشين -3 -3

مي توان استدالل كرد كه رياست و مي توان استدالل كرد كه رياست و سرپرستي جامعه ضروري است و گريزي سرپرستي جامعه ضروري است و گريزي از آن نيست. از سوي ديگر نمي توان اين از آن نيست. از سوي ديگر نمي توان اين

::امر را به مردم واگذار كرد زيراامر را به مردم واگذار كرد زيرا

منشأ نزاع و اختالف، و منجر به هرج و منشأ نزاع و اختالف، و منجر به هرج و -1 -1..مرج مي گرددمرج مي گردد

اتصاف جانشين به صفاتي الزم دارداتصاف جانشين به صفاتي الزم دارد -2 -2

154154

ضرورت نصب جانشينضرورت نصب جانشين -3 -3

در تعيين امام معصوم صفاتي چون عصمت در تعيين امام معصوم صفاتي چون عصمت و اعلميت باعث مي شد كه انتخاب امام، و اعلميت باعث مي شد كه انتخاب امام، در وراي صالحيت انتخاب مردم قرار مي در وراي صالحيت انتخاب مردم قرار مي گيرد، با اين حال در جانشين امام نيز، به گيرد، با اين حال در جانشين امام نيز، به

رغم عدم اشتراك عصمت، الزم است رغم عدم اشتراك عصمت، الزم است حداقل شرايط عمومي جانشينان اعالم حداقل شرايط عمومي جانشينان اعالم

. .گرددگردد

155155

ضرورت نصب جانشينضرورت نصب جانشين -3 -3

سيره عملي غيبت صغرا حاكي از اهتمام به اين امر،

با نصب نواب اربعه بوده استسيره عملي غيبت صغرا حاكي از اهتمام به اين امر، با نصب نواب اربعه بوده است..

156156

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

با توجه به شواهد و قرائن تاريخي و حديثي، مي توان با توجه به شواهد و قرائن تاريخي و حديثي، مي توان پيشينه تاريخي واليت را در زمان پيامبر و امامان پيشينه تاريخي واليت را در زمان پيامبر و امامان

..معصوم جستجو كردمعصوم جستجو كرد

مسلمانان از همان صدر اسالم با دو مسئله اساسي روبرو مسلمانان از همان صدر اسالم با دو مسئله اساسي روبرو ::بوده اندبوده اند

غيبت پيامبر و عدم حضور ايشان در بسياري از شهرهاغيبت پيامبر و عدم حضور ايشان در بسياري از شهرها -1 -1

نياز مبرم به احكام و دستورات اجتماعي و فردينياز مبرم به احكام و دستورات اجتماعي و فردي -2 -2

چنين مسئله اي اقتضاء مي كرد كه پيامبر كساني را چنين مسئله اي اقتضاء مي كرد كه پيامبر كساني را آموزش دهد و در شهرهاي مختلف متصدي امور مردم آموزش دهد و در شهرهاي مختلف متصدي امور مردم

..گرداندگرداند

157157

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

پيامبر اعظم واليت عالمان به سنت را بر جامعه، پيامبر اعظم واليت عالمان به سنت را بر جامعه، � الزم مي دانست و مي فرمود � و شرعا � الزم مي دانست و مي فرمودعقال � و شرعا ::عقال

جانشينان من كساني هستند كه پس از من، جانشينان من كساني هستند كه پس از من، (((()).)).راويان احاديث و سنت من اندراويان احاديث و سنت من اند

بر اساس ديدگاه پيامبر فقيهان امانت داران بر اساس ديدگاه پيامبر فقيهان امانت داران پيامبران هستند و وارث انبيا بوده و از علم آنها پيامبران هستند و وارث انبيا بوده و از علم آنها

..ارث مي برندارث مي برند

158158

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

بينش سياسي پيامبر مبتني بر واليت بود، بينش سياسي پيامبر مبتني بر واليت بود، براي مقابله با آنچه كه خود آن را سلطنت براي مقابله با آنچه كه خود آن را سلطنت

::مي دانست، تبيين كرد و فرمودمي دانست، تبيين كرد و فرمود

فقيهان، امين پيامبران اند تا زماني كه وارد فقيهان، امين پيامبران اند تا زماني كه وارد (((()).)).دستگاه سلطنتي نشده باشنددستگاه سلطنتي نشده باشند

159159

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

امام حسين )ع( معتقد است كه همه مردم امام حسين )ع( معتقد است كه همه مردم در جامعه از نظر وظايف يكسان نيستند، در جامعه از نظر وظايف يكسان نيستند،

بلكه نخبگان جامعه داراي وظيفه اي بلكه نخبگان جامعه داراي وظيفه اي مظاعف و در نتيجه عقوبتي مظاعف اند. مظاعف و در نتيجه عقوبتي مظاعف اند.

حق حكومت را از آن عالمان الهي مي حق حكومت را از آن عالمان الهي مي داند كه ما امروز آنها را به عنوان فقيه مي داند كه ما امروز آنها را به عنوان فقيه مي

..شناسيمشناسيم

160160

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

پيامبر از ميان فقيهان، نخبگان آنها را كه پيامبر از ميان فقيهان، نخبگان آنها را كه همان امامان معصوم بودند، به عنوان همان امامان معصوم بودند، به عنوان

جانشينان خاص خود، و فقيهان غير جانشينان خاص خود، و فقيهان غير معصوم را به عنوان جانشينان عام معرفي معصوم را به عنوان جانشينان عام معرفي

..كرده استكرده است

161161

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

الف- واليت تا آغاز غيبت )ع(الف- واليت تا آغاز غيبت )ع(

از نيمه دوم سده نخستين )امام باقر و امام از نيمه دوم سده نخستين )امام باقر و امام صادق عليهم السالم( تا آغاز غيبت را بايد صادق عليهم السالم( تا آغاز غيبت را بايد

سالهاي بالندگي نظريه واليت دانست. سالهاي بالندگي نظريه واليت دانست. كتاب حاصل فعاليت آكادميك كتاب حاصل فعاليت آكادميك 66006600

چهارهزار شاگرد نخبه مكتب صادقين بود چهارهزار شاگرد نخبه مكتب صادقين بود كه كتاب هاي فقهي آنها به اصول چهارصد كه كتاب هاي فقهي آنها به اصول چهارصد

..گانه معروف بودندگانه معروف بودند

162162

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

الف- واليت تا آغاز غيبت )ع(الف- واليت تا آغاز غيبت )ع(

در اين زمان طبقه فقيهان به صورت رسمي شكل در اين زمان طبقه فقيهان به صورت رسمي شكل ..گرفتگرفت

::امام صادق درباره زراره فرمودامام صادق درباره زراره فرمود

)).)).اگر زراره نبود، احاديث پدرم از بين مي رفتاگر زراره نبود، احاديث پدرم از بين مي رفت((((

::آن حضرت درباره هشام فرمودندآن حضرت درباره هشام فرمودند

هر كس از آثار او پيروي كند، از ما پيروي كرده هر كس از آثار او پيروي كند، از ما پيروي كرده ((((است و هر كس با او مخالفت كند، با ما است و هر كس با او مخالفت كند، با ما

)).)).مخالفت كرده استمخالفت كرده است

163163

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

ب- واليت در عصر غيبت )ع(ب- واليت در عصر غيبت )ع(

در اين دوران نقش عالمان ديني و سنت در اين دوران نقش عالمان ديني و سنت اجتهاد برجسته تر گرديد. در فرهنگ اجتهاد برجسته تر گرديد. در فرهنگ

شيعي، در غياب امامان، مهمترين وظيفه، شيعي، در غياب امامان، مهمترين وظيفه، يعني تفسير دين بر دوش عالمان و يعني تفسير دين بر دوش عالمان و

..مجتهدان گذارده شده استمجتهدان گذارده شده است

164164

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

ب- واليت در عصر غيبت )ع(ب- واليت در عصر غيبت )ع(

در سالهاي غيبت صغرا، نايبان خاص، نقش در سالهاي غيبت صغرا، نايبان خاص، نقش سرپرستي و رهبري امت را زير نظر امام سرپرستي و رهبري امت را زير نظر امام

بر عهده داشتند. امام پس از پايان نايب بر عهده داشتند. امام پس از پايان نايب . . چهارم، نايب ديگري معرفي نكردندچهارم، نايب ديگري معرفي نكردند

165165

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

ب- واليت در عصر غيبت )ع(ب- واليت در عصر غيبت )ع(

در پاسخ نامه اسحاق بن يعقوب كه از امام در پاسخ نامه اسحاق بن يعقوب كه از امام زمان )عج( پرسيده بود در زمان عدم زمان )عج( پرسيده بود در زمان عدم

دسترسي به شما، تكليف ما چيست و به دسترسي به شما، تكليف ما چيست و به چه كسي بايد رجوع كنيم؟ امام عالمان چه كسي بايد رجوع كنيم؟ امام عالمان دين را مرجع همة امور و حجت خود بر دين را مرجع همة امور و حجت خود بر

..مردم معرفي كردندمردم معرفي كردند

166166

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

ب- واليت در عصر غيبت )ع(ب- واليت در عصر غيبت )ع(

::شيخ مفيد مي فرمايدشيخ مفيد مي فرمايد

اقامه حدود و احكام جزايي اسالم، مربوط اقامه حدود و احكام جزايي اسالم، مربوط ((((به حاكم اسالمي است كه از سوي خداوند به حاكم اسالمي است كه از سوي خداوند

نصب مي شود و آنان همان امامام نصب مي شود و آنان همان امامام معصوم از نسل پيامبر هستند و كساني كه معصوم از نسل پيامبر هستند و كساني كه

))..))..ائمه آنان را به عنوان امير نصب كنندائمه آنان را به عنوان امير نصب كنند

167167

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

ب- واليت در عصر غيبت )ع(ب- واليت در عصر غيبت )ع(

::شهيد اول محمد بن مكيشهيد اول محمد بن مكي

اجراي حدود و تعزيرات در صالحيت امام اجراي حدود و تعزيرات در صالحيت امام (((()).)).معصوم و نايب اوستمعصوم و نايب اوست

::شهيد ثاني زين الدين بن عليشهيد ثاني زين الدين بن علي

فقيه عادل امامي مذهب كه همه شرايط فقيه عادل امامي مذهب كه همه شرايط ((((فتوا را داشته باشد، نايب و نماينده از سوي فتوا را داشته باشد، نايب و نماينده از سوي

)).)).امام معصوم استامام معصوم است

168168

تاريخچه واليتتاريخچه واليت -4 -4

ب- واليت در عصر غيبت )ع(ب- واليت در عصر غيبت )ع(

مرحوم مال احمد نراقي در كتاب عوائدااليام مرحوم مال احمد نراقي در كتاب عوائدااليام ::اشاره كرده که فقيه بر دو امر واليت دارداشاره كرده که فقيه بر دو امر واليت دارد

بر آنچه كه پيامبر و امام واليت دارند، مگر بر آنچه كه پيامبر و امام واليت دارند، مگر -1 -1مواردي كه به اجماع و نص از حوزه واليت مواردي كه به اجماع و نص از حوزه واليت

..فقيه خارج شودفقيه خارج شود

هر عملي كه به دين و دنياي مردم مربوط هر عملي كه به دين و دنياي مردم مربوط -2 -2� و چه � و چه باشد و ناگزير بايد انجام گيرد، چه عقال باشد و ناگزير بايد انجام گيرد، چه عقال

� �عادتا ..عادتا

169169

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

الف- واليت چيست؟الف- واليت چيست؟

واژه واليت در معاني حب و دوستي، نصرت واژه واليت در معاني حب و دوستي، نصرت و ياري، متابعت و پيروي، سلطنت و و ياري، متابعت و پيروي، سلطنت و

چيرگي، رهبري و سرپرستي به كار رفته چيرگي، رهبري و سرپرستي به كار رفته ..استاست

هنگامي كه واژه واليت، درباره فقيه به كار هنگامي كه واژه واليت، درباره فقيه به كار مي رود، به معناي زمامداري و سرپرستي مي رود، به معناي زمامداري و سرپرستي

..استاست

170170

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

الف- واليت چيست؟الف- واليت چيست؟::اقسام واليت از معني سرپرستي و زمامدارياقسام واليت از معني سرپرستي و زمامداريواليت تكويني: سرپرستي موجودات جهان و واليت تكويني: سرپرستي موجودات جهان و -1 -1

عالم خارج و تصرف عيني در آنها؛ مانند عالم خارج و تصرف عيني در آنها؛ مانند ..واليت نفس بر قواي دروني خودشواليت نفس بر قواي دروني خودش

واليت بر تشريع: واليت بر قانونگذاري واليت بر تشريع: واليت بر قانونگذاري -2 -2احكام دين است؛ يعني اينكه كسي حق جعل احكام دين است؛ يعني اينكه كسي حق جعل

..اصول و احكام شرعي را داشته باشداصول و احكام شرعي را داشته باشد

171171

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

الف- واليت چيست؟الف- واليت چيست؟

اقسام واليت از معني سرپرستي و اقسام واليت از معني سرپرستي و ::زمامداريزمامداري

واليت بر مردم: واليت و سرپرستي امور واليت بر مردم: واليت و سرپرستي امور -3 -3در محدوده و چارچوب قانون الهي. كه در در محدوده و چارچوب قانون الهي. كه در لسان آيات و روايات و همچنين در عرف لسان آيات و روايات و همچنين در عرف

..فقيهان در دو مورد به كار فته استفقيهان در دو مورد به كار فته است

172172

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

::واليت بر مردمواليت بر مردم -3 -3 واليت بر محجوران: در جامعه كساني هستند واليت بر محجوران: در جامعه كساني هستند

كه بر اثر ناتواني علمي يا عدم حضور، قادر به كه بر اثر ناتواني علمي يا عدم حضور، قادر به ادارة امور خود نبوده و نيازمند سرپرستي ادارة امور خود نبوده و نيازمند سرپرستي

ديگران هستند.ديگران هستند. واليت بر خردمندان: تصدي بر امور جامعه واليت بر خردمندان: تصدي بر امور جامعه

اسالمي و حق تصرف در مسايل سياسي، اسالمي و حق تصرف در مسايل سياسي، اقتصادي، فرهنگي، حقوقي و خالصه همة اقتصادي، فرهنگي، حقوقي و خالصه همة

مسائل اجتماعي است. مسائل اجتماعي است.

173173

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

ب- فقيه كيست؟ب- فقيه كيست؟

مقصود از فقيه، در بحث واليت فقيه، مجتهد جامع مقصود از فقيه، در بحث واليت فقيه، مجتهد جامع ::الشرايط است. فقيه داراي سه ويژگي استالشرايط است. فقيه داراي سه ويژگي است

اجتهاد مطلق:فقيه بايد در همه ابواب فقه اعم اجتهاد مطلق:فقيه بايد در همه ابواب فقه اعم -1 -1از عبادات، سياسات و معامالت مجتهد باشد. با از عبادات، سياسات و معامالت مجتهد باشد. با استفاده از طرح استداللي امام خميني )قدس استفاده از طرح استداللي امام خميني )قدس

سره( استفاده مي شود كه شرط الزم، فقاهت سره( استفاده مي شود كه شرط الزم، فقاهت ..است نه افقهيت و اعلميتاست نه افقهيت و اعلميت

174174

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

ب- فقيه كيست؟ب- فقيه كيست؟

::فقيه داراي سه ويژگي استفقيه داراي سه ويژگي است

عدالت مطلق: فقيه جامع الشرايط كسي عدالت مطلق: فقيه جامع الشرايط كسي -2 -2است كه افزون بر كمال عقل نظري، در است كه افزون بر كمال عقل نظري، در

ناحيه عقل عملي نيز به مقدار ممكن كامل ناحيه عقل عملي نيز به مقدار ممكن كامل باشد. فقيه بايد مطيع تمايالت و هواهاي باشد. فقيه بايد مطيع تمايالت و هواهاي

..نفساني نباشد و گناهي از او سر نزندنفساني نباشد و گناهي از او سر نزند

175175

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

ب- فقيه كيست؟ب- فقيه كيست؟::فقيه داراي سه ويژگي استفقيه داراي سه ويژگي است

قدرت مديريت و رهبري: بايد بينش سياسي قدرت مديريت و رهبري: بايد بينش سياسي -3 -3و اجتماعي، تسلط بر ساز و كارهاي اجرايي، و اجتماعي، تسلط بر ساز و كارهاي اجرايي،

آگاهي از خواسته ها و نيازمنديهاي عصر آگاهي از خواسته ها و نيازمنديهاي عصر خويش، آگاهي از شرايط زمان خود، خويش، آگاهي از شرايط زمان خود،

شجاعت، قدرت اراده، قاطعيت در تصميم شجاعت، قدرت اراده، قاطعيت در تصميم گيري و هنر و استعداد مديريت كه زمينه گيري و هنر و استعداد مديريت كه زمينه استحقاق حاكميت حكومت را فراهم مي استحقاق حاكميت حكومت را فراهم مي

..سازد، باشدسازد، باشد

176176

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

ب- فقيه كيست؟ب- فقيه كيست؟

::پيامبر اكرم )ص( فرمودندپيامبر اكرم )ص( فرمودند

امامت و زمامداري شايسته نيست، مگر امامت و زمامداري شايسته نيست، مگر ((((براي كسي كه سه ويژگي داشته باشد: براي كسي كه سه ويژگي داشته باشد:

تقوايي كه او را از گناهان باز دارد؛ حلمي تقوايي كه او را از گناهان باز دارد؛ حلمي كه باعث كنترل غضبش شود؛ حسن كه باعث كنترل غضبش شود؛ حسن

الواليه بر زير دستان به گونه اي كه براي الواليه بر زير دستان به گونه اي كه براي ))))آنان همانند پدر مهربان باشدآنان همانند پدر مهربان باشد

177177

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

ب- فقيه كيست؟ب- فقيه كيست؟

::اميرالمؤمنين )ع(، علي نيز مي فرمايداميرالمؤمنين )ع(، علي نيز مي فرمايد

سزاوارترين مردم به امر خالفت، تواناترين سزاوارترين مردم به امر خالفت، تواناترين ((((آنان به انجام آن و داناترين آنان به آنان به انجام آن و داناترين آنان به

دستورات خداوند در امور مربوط به دستورات خداوند در امور مربوط به )).)).خالفت و حكومت استخالفت و حكومت است

178178

ماهيت و شرايط واليتماهيت و شرايط واليت -5 -5

ب- فقيه كيست؟ب- فقيه كيست؟

در قانون اساسي ج. ا. ايران، ويژگي هاي رهبر، در قانون اساسي ج. ا. ايران، ويژگي هاي رهبر، ::چنين بيان شده استچنين بيان شده است

صالحيت علمي الزم براي افتاء در ابواب صالحيت علمي الزم براي افتاء در ابواب -1 -1مختلف فقه؛مختلف فقه؛

عدالت و تقواي الزم براي رهبري امت اسالم؛عدالت و تقواي الزم براي رهبري امت اسالم؛ -2 -2

بينش صحيح سياسي و اجتماعي، تدبير، بينش صحيح سياسي و اجتماعي، تدبير، -3 -3..شجاعت، مديريت و قدرت كافي براي رهبريشجاعت، مديريت و قدرت كافي براي رهبري

179179

سومسوم عناوين بخشعناوين بخش

- ضرورت واليت فقيه- ضرورت واليت فقيه66

الف( ضرورت عقلي واليتالف( ضرورت عقلي واليت

ب( داليل نقلي واليتب( داليل نقلي واليت

- واليت مطلقه فقيه - واليت مطلقه فقيه 77

الف( تعريف واليت مطلقهالف( تعريف واليت مطلقه

ب( ادله واليت مطلقهب( ادله واليت مطلقه

- مشروعيت واليت فقيه- مشروعيت واليت فقيه88

الف( منشا مشروعيت حكومتالف( منشا مشروعيت حكومت

ب( مشروعيت واليت فقيهب( مشروعيت واليت فقيه

- واليت و دموكراسي- واليت و دموكراسي99

الف( مباني نظريه انتصابالف( مباني نظريه انتصاب

ب( جايگاه مردم در نظام والييب( جايگاه مردم در نظام واليي

ج( حكومت ديني و دموكراسيج( حكومت ديني و دموكراسي

180180

ضرورت واليت فقيهضرورت واليت فقيه -6 -6

الف- ضرورت عقلي واليتالف- ضرورت عقلي واليت نياز جامعه بشري به دين و قانون الهي؛نياز جامعه بشري به دين و قانون الهي؛ -1 -1نياز به تبيين و تفسير قانون وحي؛ امكان نياز به تبيين و تفسير قانون وحي؛ امكان -2 -2

ابهام و اختالف در قوانين وجود دارد و ابهام و اختالف در قوانين وجود دارد و ..بنابراين هميشه قوانين نيازمند تفسيرندبنابراين هميشه قوانين نيازمند تفسيرنداحكام و قوانين اجتماعي اسالممانند احكام و قوانين اجتماعي اسالممانند -3 -3

..احكام عبادي، ابدي و جاودانه انداحكام عبادي، ابدي و جاودانه اندلزوم احياء و اجراي قوانين اجتماعي دين؛لزوم احياء و اجراي قوانين اجتماعي دين؛ -4 -4

181181

ضرورت واليت فقيهضرورت واليت فقيه -6 -6

ب- داليل نقلي واليتب- داليل نقلي واليت

براي اثبات مشروعيت واليت فقيه، افزون بر براي اثبات مشروعيت واليت فقيه، افزون بر داليل عقلي، به احاديث فراواني استناد داليل عقلي، به احاديث فراواني استناد شده است. كه به روشني مبين انتصاب شده است. كه به روشني مبين انتصاب فقيهان و دين شناسان در دوران غيبت فقيهان و دين شناسان در دوران غيبت براي زمامداري و رهبري امت اسالمي براي زمامداري و رهبري امت اسالمي

..استاست

182182

ضرورت واليت فقيهضرورت واليت فقيه -6 -6

ب- داليل نقلي واليتب- داليل نقلي واليت

امام صادق )ع( در پاسخ اين پرسش كه آيا امام صادق )ع( در پاسخ اين پرسش كه آيا -1 -1در مسائل اختالفي كه نيازمند داوري و در مسائل اختالفي كه نيازمند داوري و

قضاوت است، مي توان به سلطان )حاكم قضاوت است، مي توان به سلطان )حاكم غير ديني( و قضاوت منصوب از سوي او غير ديني( و قضاوت منصوب از سوي او رجوع كرد، مراجعه به آنان را، رجوع به رجوع كرد، مراجعه به آنان را، رجوع به طاغوت دانسته و به شدت منع كرده و طاغوت دانسته و به شدت منع كرده و

عالمان ديني را به عنوان حاكم بر جامعه عالمان ديني را به عنوان حاكم بر جامعه ..اسالمي معرفي مي كنداسالمي معرفي مي كند

183183

ضرورت واليت فقيهضرورت واليت فقيه -6 -6

ب- داليل نقلي واليتب- داليل نقلي واليت

پيامبر اكرم فرمودند: )) خدايا جانشيان مرا پيامبر اكرم فرمودند: )) خدايا جانشيان مرا -2 -2مورد رحمت خويش قرار ده(( از آن حضرت مورد رحمت خويش قرار ده(( از آن حضرت

پرسيدند كه جانشينان شما چه كساني پرسيدند كه جانشينان شما چه كساني هستند؟ فرمود: ))آنان كه پس از من مي هستند؟ فرمود: ))آنان كه پس از من مي

آيند و حديث و سنت مرا روايت مي كنند.((آيند و حديث و سنت مرا روايت مي كنند.((

منظور از راويان حديث، ناقالن حديث نيست و منظور از راويان حديث، ناقالن حديث نيست و ..معنا ي عميق تري داردمعنا ي عميق تري دارد

184184

واليت فقيهواليت فقيه ضرورتضرورت -6 -6

ب- داليل نقلي واليتب- داليل نقلي واليت

امام زمان )عج( در پاسخ به نامه يكي از امام زمان )عج( در پاسخ به نامه يكي از -3 -3يارن خود، دربارة وظيفة شيعيان در يارن خود، دربارة وظيفة شيعيان در

رويدادها و حوادثي كه پيش مي آيد، مي رويدادها و حوادثي كه پيش مي آيد، مي ::فرمايدفرمايد

در رويدادهايي كه پيش مي آيد، به راويان در رويدادهايي كه پيش مي آيد، به راويان ((((حديث ما مراجعه كنيد؛ زيرا آنان حجت من حديث ما مراجعه كنيد؛ زيرا آنان حجت من )).)).بر شما هستند، و من حجت خدا بر آنانمبر شما هستند، و من حجت خدا بر آنانم

185185

واليت فقيه مطلقهواليت فقيه مطلقه -7 -7

الف- تعريف واليت مطلقهالف- تعريف واليت مطلقه

واليت فقيه مطلقه فقيه، در واقع بحث بر واليت فقيه مطلقه فقيه، در واقع بحث بر سر حدود و حيطة اختيارات و محدودة حق سر حدود و حيطة اختيارات و محدودة حق حاكميت و تصرف فقيه در امور اجتماعي حاكميت و تصرف فقيه در امور اجتماعي مردم است.. فقيهي كه از ديدگاه شيعه، مردم است.. فقيهي كه از ديدگاه شيعه،

به نيابت از امام معصوم حق رهبري و به نيابت از امام معصوم حق رهبري و ..واليت داردواليت دارد

186186

واليت فقيه مطلقهواليت فقيه مطلقه -7 -7

الف- تعريف واليت مطلقهالف- تعريف واليت مطلقهدرباره گسترة واليت فقيه در ميان فقهاي شيعه درباره گسترة واليت فقيه در ميان فقهاي شيعه

::بر سر دو موضوع اتفاق نظر استبر سر دو موضوع اتفاق نظر استفتوا دادن در اين مقام، فقيه احكام ديني و فتوا دادن در اين مقام، فقيه احكام ديني و -1 -1

مسائل شرعي را با استمداد از منابع مسائل شرعي را با استمداد از منابع استخراج كرده و در اختيار مردم قرار مي استخراج كرده و در اختيار مردم قرار مي

..دهددهدقضاوت در اين جايگاه، فقيه با دانستن قضاوت در اين جايگاه، فقيه با دانستن -2 -2

احكام حقوقي به اختالف هاي مردم و اجراي احكام حقوقي به اختالف هاي مردم و اجراي ..حدود الهي مي پردازدحدود الهي مي پردازد

187187

واليت فقيه مطلقهواليت فقيه مطلقه -7 -7

الف- تعريف واليت مطلقهالف- تعريف واليت مطلقهدر بحث واليت به معناي تصميم گيري و تصرف در بحث واليت به معناي تصميم گيري و تصرف

::در امور مردم ديدگاه هايي وجود دارددر امور مردم ديدگاه هايي وجود داردواليت در اموري كه نياز به ولي دارد، ولي واليت در اموري كه نياز به ولي دارد، ولي -1 -1

متولي خاصي ندارد و شارع راضي نيست اين متولي خاصي ندارد و شارع راضي نيست اين ..امور بدون سرپرست بماندامور بدون سرپرست بماند

واليت بر همة امور عمومي مسلمانان، به واليت بر همة امور عمومي مسلمانان، به -2 -2معناي حكومت و تدبير همة شئون سياسي و معناي حكومت و تدبير همة شئون سياسي و

اجتماعي و واليت بر اموال و اشخاص به اجتماعي و واليت بر اموال و اشخاص به ..اقتضاي حكومتاقتضاي حكومت

188188

واليت فقيه مطلقهواليت فقيه مطلقه -7 -7

الف- تعريف واليت مطلقهالف- تعريف واليت مطلقه

مسائل و مصالحي كه در دايرة زندگي مسائل و مصالحي كه در دايرة زندگي -3 -3خصوصي افراد قرار دارد و هيچ گونه خصوصي افراد قرار دارد و هيچ گونه

ارتباطي با حوزة عمومي نمي يابد، تحت ارتباطي با حوزة عمومي نمي يابد، تحت واليت مطلقه فقيه قرار نمي گيرد، اگر واليت مطلقه فقيه قرار نمي گيرد، اگر بتوان چنين اموري را زندگي اجتماعي بتوان چنين اموري را زندگي اجتماعي

..يافتيافت

189189

واليت فقيه مطلقهواليت فقيه مطلقه -7 -7

الف- تعريف واليت مطلقهالف- تعريف واليت مطلقه

::امام خميني در كتاب البيع خود مي نويسندامام خميني در كتاب البيع خود مي نويسند

تمام اختياراتي كه براي پيامبر و امامان تمام اختياراتي كه براي پيامبر و امامان ...(( ...((است، ازاموري كه به حكومت و سياست باز است، ازاموري كه به حكومت و سياست باز مي گردد، براي فقيه نيز ثابت است و فرق مي گردد، براي فقيه نيز ثابت است و فرق

، ،گذاشتن ميان واليت آنان معقول نيستگذاشتن ميان واليت آنان معقول نيست

ادامه صفحه بعدادامه صفحه بعد

190190

واليت فقيه مطلقهواليت فقيه مطلقه -7 -7

الف- تعريف واليت مطلقهالف- تعريف واليت مطلقه

زيرا والي و حاكم هر كه باشد، مجري احكام زيرا والي و حاكم هر كه باشد، مجري احكام شريعت و اقامه كننده حدود الهي و شريعت و اقامه كننده حدود الهي و

دريافت كننده خراج و ساير ماليات و دريافت كننده خراج و ساير ماليات و تصرف كنندة در آنها بر حسب صالح تصرف كنندة در آنها بر حسب صالح

)). )).مسلمانان استمسلمانان است

191191

واليت فقيه مطلقهواليت فقيه مطلقه -7 -7

ب- ادله واليت مطلقهب- ادله واليت مطلقه

بر اساس ضرورت عقلي، جامع ديني بر اساس ضرورت عقلي، جامع ديني همچون جوامع ديگر، نيازمند حكومت و همچون جوامع ديگر، نيازمند حكومت و � پذيرش حكومت، � پذيرش حكومت، رهبري است و اساسا رهبري است و اساسامستلزم پذيرش اختيارات مطلقه است؛ مستلزم پذيرش اختيارات مطلقه است؛ زيرا فقيه جامع الشرايط در زمان غيبت زيرا فقيه جامع الشرايط در زمان غيبت

امام زمان جانشين او و متولي دين و امام زمان جانشين او و متولي دين و . . مجري قوانين ديني استمجري قوانين ديني است

192192

مشروعيت واليت فقيهمشروعيت واليت فقيه -8 -8

الف- منشأ مشروعيت حكومتالف- منشأ مشروعيت حكومت

� � و اصالتا � با توجه به آيات قرآن مالكيت ذاتا � و اصالتا با توجه به آيات قرآن مالكيت ذاتاحق خداوند است مگر آنكه اين حق به حق خداوند است مگر آنكه اين حق به

شخصي واگذار شده باشد كه از اين رو شخصي واگذار شده باشد كه از اين رو ..تئوري حاكميت الهي تثبيت مي گرددتئوري حاكميت الهي تثبيت مي گردد

سوره احزاب: ))و هيچ مرد و زن سوره احزاب: ))و هيچ مرد و زن 3636آيه آيه مومني رادر كاري كه خدا و رسول حكم مومني رادر كاري كه خدا و رسول حكم

كنند اراده و اختياري نيست.((كنند اراده و اختياري نيست.((

193193

مشروعيت واليت فقيهمشروعيت واليت فقيه -8 -8

الف- منشأ مشروعيت حكومتالف- منشأ مشروعيت حكومت

::امام خميني مي فرمايدامام خميني مي فرمايد

واليت به حكم عقل، مخصوص ذات باري واليت به حكم عقل، مخصوص ذات باري ((((تعالي است. تنها اوست كه حاكميت بالذات تعالي است. تنها اوست كه حاكميت بالذات

دارد؛ حاكميتي كه مستند به جعل ديگران دارد؛ حاكميتي كه مستند به جعل ديگران � حق دارد براي انسانها و ادارة � حق دارد براي انسانها و ادارة نيست و اصالتا نيست و اصالتاامورشان تدبير كنند... . ديگران تنها با جعل و امورشان تدبير كنند... . ديگران تنها با جعل و )). )).نصب او ميتوانند متصدي امر واليت گردندنصب او ميتوانند متصدي امر واليت گردند

194194

مشروعيت واليت فقيهمشروعيت واليت فقيه -8 -8

ب- مشروعيت واليت فقيهب- مشروعيت واليت فقيه

در عصر غيبت، فقيهان واجد شرايط به در عصر غيبت، فقيهان واجد شرايط به صورت نصب عام از سوي امام معصوم صورت نصب عام از سوي امام معصوم

)ع( به واليت و حكومت منصوب شده اند؛ )ع( به واليت و حكومت منصوب شده اند؛ بنابراين مشروعيت حاكميت فقيه، تنها از بنابراين مشروعيت حاكميت فقيه، تنها از ناحية شارع مقدس است و مردم نقشي ناحية شارع مقدس است و مردم نقشي

..در مشروعيت ندارنددر مشروعيت ندارند

195195

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

الف- مباني نظريه انتصابالف- مباني نظريه انتصابنخستين فقيهي كه فقيهي استدالل عقلي در نخستين فقيهي كه فقيهي استدالل عقلي در

::اين زمينه نمود آيت الله بروجردي بودنداين زمينه نمود آيت الله بروجردي بودنددر جامعه همواره اموري وجود دارد كه در جامعه همواره اموري وجود دارد كه -1 -1

مربوط به فرد خاصي نيست؛ بلكه از امور مربوط به فرد خاصي نيست؛ بلكه از امور عمومي و اجتماعي است و حفظ نظام عمومي و اجتماعي است و حفظ نظام

جامعه بدان وابسته است. مانند قضاوت و جامعه بدان وابسته است. مانند قضاوت و داوري، سرپرستي اموال غايبان و نابالغان، داوري، سرپرستي اموال غايبان و نابالغان، حفظ نظام داخلي جامعه و... كه از وظايف حفظ نظام داخلي جامعه و... كه از وظايف

..رهبر استرهبر است

196196

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

الف- مباني نظريه انتصابالف- مباني نظريه انتصاب

بررسي قوانين و احكام دين اسالم، بررسي قوانين و احكام دين اسالم، -2 -2ترديدي باقي نمي گذارد كه اسالم، ديني ترديدي باقي نمي گذارد كه اسالم، ديني

اجتماعي و سياسي و ديني است و احكام اجتماعي و سياسي و ديني است و احكام آن به اعمال عبادي محض، كه هدف آن آن به اعمال عبادي محض، كه هدف آن

تكامل فرد و تامين سعادت اخروي است، تكامل فرد و تامين سعادت اخروي است، ..منحصر نيستمنحصر نيست

197197

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

الف- مباني نظريه انتصابالف- مباني نظريه انتصاب

بدون ترديد در دين اسالم سياست گذاري بدون ترديد در دين اسالم سياست گذاري -3 -3كالن كشور و تأمين نيازمندي هاي كالن كشور و تأمين نيازمندي هاي

اجتماعي، از امور معنوي شئون مربوط به اجتماعي، از امور معنوي شئون مربوط به تبليغ احكام و ارشاد مسلمانان جدا نبوده؛ تبليغ احكام و ارشاد مسلمانان جدا نبوده؛

بلكه از همان صدر اسالم سياست با ديانت بلكه از همان صدر اسالم سياست با ديانت . .عجين بوده استعجين بوده است

198198

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ب- جايگاه مردم در نظام والييب- جايگاه مردم در نظام واليي

نقش مردم تنها در كارآمدي نظام و اجراي نقش مردم تنها در كارآمدي نظام و اجراي منويات رهبري خالصه نمي شود؛ بلكه آنها منويات رهبري خالصه نمي شود؛ بلكه آنها هستند كه با گزينش فقيه واجد شرايط به هستند كه با گزينش فقيه واجد شرايط به

شيوة مستقيم يا غير مستقيم؛ مصداق شيوة مستقيم يا غير مستقيم؛ مصداق ولي امر و زمامدار جامعه را تعيين مي ولي امر و زمامدار جامعه را تعيين مي

..كنندكنند

199199

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ب- جايگاه مردم در نظام والييب- جايگاه مردم در نظام واليي

::امام خميني در صحيفة نور مي فرمايندامام خميني در صحيفة نور مي فرمايند

)))) � � حكومت اسالمي، حكومتي است كه اوال حكومت اسالمي، حكومتي است كه اوالصددرصد متكي به آراي ملت باشد؛ به شيوه صددرصد متكي به آراي ملت باشد؛ به شيوه اي كه فرد ايراني احساس كند با رأي خود و اي كه فرد ايراني احساس كند با رأي خود و كشور خود را مي سازد و چون اكثريت قاطع كشور خود را مي سازد و چون اكثريت قاطع

اين ملت مسلمان اند، پس بايد موازين و اين ملت مسلمان اند، پس بايد موازين و قواعد اسالمي در همة زمينه ها رعايت قواعد اسالمي در همة زمينه ها رعايت

)).)).شودشود

200200

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ج- حكومت ديني و دموكراسيج- حكومت ديني و دموكراسي

بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده ::مي شودمي شود

اعتقاد به ناسازگاري به دليل جانبداري از اعتقاد به ناسازگاري به دليل جانبداري از -1 -1..ديندين

اعتقاد به ناسازگاري براي جانبداري از اعتقاد به ناسازگاري براي جانبداري از -2 -2دموكراسيدموكراسي

سازگاري مشروطسازگاري مشروط -3 -3

201201

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ج- حكومت ديني و دموكراسيج- حكومت ديني و دموكراسي

بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده ::مي شودمي شود

گروه اول كه دغدغه دين وارزش هاي ديني را گروه اول كه دغدغه دين وارزش هاي ديني را � خداساالري و مردم ساالري را � خداساالري و مردم ساالري را دارند، اساسا دارند، اساسادر واگرايي و تناقضي آشكار مي بينند و از در واگرايي و تناقضي آشكار مي بينند و از

اينكه با جهل و هوس بشري با شرع و ارادة اينكه با جهل و هوس بشري با شرع و ارادة ..حكيمانه الهي، در تعارض بيفتد، بيمناك اندحكيمانه الهي، در تعارض بيفتد، بيمناك اند

202202

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ج- حكومت ديني و دموكراسيج- حكومت ديني و دموكراسي

بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده ::مي شودمي شود

گروه دوم كه جانبدار دموكراسي هستند، گروه دوم كه جانبدار دموكراسي هستند، دين سكوالريزه نشده را تهديدي بر نقش دين سكوالريزه نشده را تهديدي بر نقش

آفريني اراده جمعي و انتخابگري انسان آفريني اراده جمعي و انتخابگري انسان ..مي دانندمي دانند

203203

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ج- حكومت ديني و دموكراسيج- حكومت ديني و دموكراسي

بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده بيشتر ديدگاه ها در سه نظريه كلي گنجانده ::مي شودمي شود

گروه سوم، طرح سازگاري مشروط را گروه سوم، طرح سازگاري مشروط را مطرح كرده اند و متعقد به نوعي مردم مطرح كرده اند و متعقد به نوعي مردم

..ساالري ديني شده اندساالري ديني شده اند

204204

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ج- حكومت ديني و دموكراسيج- حكومت ديني و دموكراسي

::نگاه و تقسيم بندي كلي واژه دموكراسينگاه و تقسيم بندي كلي واژه دموكراسي

رويكرد ها و قرائت هايي كه دموكراسي رويكرد ها و قرائت هايي كه دموكراسي -1 -1را نوعي هدف و ارزش مي دانند. در را نوعي هدف و ارزش مي دانند. در

دموكراسي، به مثابه ارزش، مردم هر دموكراسي، به مثابه ارزش، مردم هر قانوني را وضع كنند، معتبر و الزم االجرا قانوني را وضع كنند، معتبر و الزم االجرا

..خواهد بود و بايد محترم شناخته شودخواهد بود و بايد محترم شناخته شود

205205

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ج- حكومت ديني و دموكراسيج- حكومت ديني و دموكراسي

دموكراسي به مثابه يك روش براي توزيع دموكراسي به مثابه يك روش براي توزيع -2 -2قدرت سياسي و ابزار سازگاري صوري قدرت سياسي و ابزار سازگاري صوري

براي تصميم گيري است. به عقيده ليبرال براي تصميم گيري است. به عقيده ليبرال ها دموكراسي تنها يك روش براي تصميم ها دموكراسي تنها يك روش براي تصميم

گيري در چارچوب قوانين و ارزش هاي گيري در چارچوب قوانين و ارزش هاي ..ليبراليسم به شمار مي آيدليبراليسم به شمار مي آيد

206206

واليت و دموكراسيواليت و دموكراسي -9 -9

ج- حكومت ديني و دموكراسيج- حكومت ديني و دموكراسي

نظريه سازگار كردن دين با دموكراسي با نظريه سازگار كردن دين با دموكراسي با اعتقاد به مضمون و محتواي ديني و اعتقاد به مضمون و محتواي ديني و

ساختار و قالب دموكراتيك كوشيده است ساختار و قالب دموكراتيك كوشيده است تا حكومت ديني و دموكراسي را در كنار تا حكومت ديني و دموكراسي را در كنار

هم بنشاند و به اصطالح دين را با هم بنشاند و به اصطالح دين را با ..مقتضيات زمانه سازگار نمايدمقتضيات زمانه سازگار نمايد

207207

208208

نتيجه گيري بصورت استخراج كليدي نتيجه گيري بصورت استخراج كليدي درسدرس

مباحث دين شناسي از ضروري ترين بحثهايي است مباحث دين شناسي از ضروري ترين بحثهايي است كه با جوانب مختلف زندگي انسان ارتباط مي كه با جوانب مختلف زندگي انسان ارتباط مي

يابد. برخي از دانشجويان عزيز در مورد مسائل يابد. برخي از دانشجويان عزيز در مورد مسائل گوناگون دين شناسي شبهات از سويي و عطش گوناگون دين شناسي شبهات از سويي و عطش روز افزوني براي درك حقايق و معنويات داشته روز افزوني براي درك حقايق و معنويات داشته

باشد لذا با مطالعه اين اثر مي تواند به بخشي از باشد لذا با مطالعه اين اثر مي تواند به بخشي از ..سؤاالتش پاسخ دهدسؤاالتش پاسخ دهد

209209

نتيجه گيري بصورت استخراج كليدي نتيجه گيري بصورت استخراج كليدي درسدرس

مباحث مختلف دين پژوهي موجود در اين اثر به مباحث مختلف دين پژوهي موجود در اين اثر به تعميق باورهاي ديني دانشجو از طريق مطالعه و تعميق باورهاي ديني دانشجو از طريق مطالعه و

كنكاش عقلي و نقلي كمك زيادي مي كند در كنكاش عقلي و نقلي كمك زيادي مي كند در نتيجه موجب تقويت بالندگي ديني و فرهنگي در نتيجه موجب تقويت بالندگي ديني و فرهنگي در

ميان دانشجويان مسلمان شده و از عناصري كه ميان دانشجويان مسلمان شده و از عناصري كه عقايد او را دستخوش تزلزل مي كند ايمني مي عقايد او را دستخوش تزلزل مي كند ايمني مي

..بخشدبخشد

210210

پايانپايان