ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ jeolojİ...

53
1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ JM 432 MÜHENDİSLİKTE PROJELENDİRME JEOKİMYASAL VERİLERİN NEWPET PROGRAMI KULLANILARAK YORUMLANMASI Danışman: Prof. Dr. Doğan AYDAL Hazırlayan: Ahmet RIŞVANLI 99055605 2005

Upload: others

Post on 14-Sep-2019

8 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

1

ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ

JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

JM 432 MÜHENDİSLİKTE PROJELENDİRME

JEOKİMYASAL VERİLERİN NEWPET PROGRAMI KULLANILARAK YORUMLANMASI

Danışman: Prof. Dr. Doğan AYDAL

Hazırlayan: Ahmet RIŞVANLI 99055605

2005

Page 2: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

2

İÇİNDEKİLER Sayfa No Giriş …………………………………………………………………..1

Newpet Programı Hakkında Genel Bilgi …………………………………………..1

Newpet Programı Kullanımı ………………………………………………………….2

Sistem Ayarları ……………………………………………………………….2

Yeni Dosya Oluşturma ………………………………………………………..2

Veri Kaydı …………………………………………………………………….8

Grafik Hazırlanması …………………………………………………………..9

Numune İsimlerinin Yazdırılması……………………………………………14

Sembol Numune İsimi ve Hatalarının Düzeltilmesi ………………………....17

Newpet Kullanılarak Elde Edilmiş Örnek Grafikler …………………………18

Harker Diyagramlarının Oluşturulması ………………………………………39

Örnek Harker Diyagramları …………………………………………………..44

Sonuç .......................................................................................................48

Teşekkür .......................................................................................................48

Değinilen Belgeler .......................................................................................................49

GİRİŞ Newpet programı, jeokimyasal verileri çeşitli diyagramlar yardımı ile yorumlamaya

yönelik çalışmalarda faydalanılabilecek, basit bir mantıkla çalışan bilgisayar programıdır. Programın içerisinde bulunan diyagramlar bilim adamlarının çeşitli tarihlerde yapmış oldukları çalışmalar sonucu ortaya konulmuş makalelerden alınmıştır. Newpet programı ile jeokimyasal verileri sadece bu diyagramlarda değil, kendi isteğimiz doğrultusunda oluşturabileceğimiz grafik ve diyagramlara da yerleştirmek mümkündür. Program bu özelliği ile kullanıcıya pek çok avantaj sağlamaktadır.

Bu basit program vasıtası ile araziden alınmış kaya örneklerinin kökenleri hakkında bilgi sahibi olabileceğimiz gibi kayacın isimlendirmesi konusunda büyük kolaylık sağlayabilmekteyiz.

Page 3: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

3

Programın en büyük özelliklerinden biri de örneklerin yaklaşık mineral içeriklerini kolaylıkla vermesidir. Ancak bir şey unutulmamalıdır. Her ne kadar basit kullanılan ve güvenilir bir program olursa olsun, programdan alınan sonuçlar petrografik incelemeler ile desteklenmelidir. Takdir edilir ki araziden doğru yöntemler ile örnek alımı; jeokimyasal veriler programa girildikten ve diyagramlara yerleştirildikten sonra yapılmaya çalışılacak yorumu direkt etkileyecektir. Örneğin incelenen bölgedeki bir dere yatağı boyunca alınmış örnekler mineralaojik, petrografik ve jeokimyasal açıdan ne kadar sağlıklı bir şekilde değerlendirilirlerse değerlendirilsinler mevcut ortamı temsil etmeyeceklerdir. Bu nedenledir ki Newpet Programında kullanılacak jeokimyasal verileri aldığımız numuneler bir mantık çevresinde alınmalı, yorum bu şekilde yapılmalıdır.

NEWPET PROGRAMI HAKKINDA GENEL BİLGİ Newpet Programı 1994 yılında Memorial Üniversitesi Yerbilimleri Departmanı

tarafından hazırlanmış ve gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra bu gün kullandığımız şeklini almıştır. Şu anki sürüm adı Newpet 94.01.07’dir.

Program hemen her bilgisayar konfigürasyonu ile çalışabilmektedir. Ms DOS tabanında çalışan program disketten veya Cd’ den bilgisayara kopyalandıktan sonra farklı bir yükleme işlemi gerekmeksizin çalıştırılabilmektedir.

Programın avantajlarının yanı sıra ufak tefek dezavantajları da vardır. Program ms DOS tabanında çalışması nedeni ile fare kullanımına izin vermemektedir , yine aynı nedenden dolayı programdan windows’ a kopyalama yapmak mümkün olmamaktadır. Ancak program vasıtası ile elde edilen grafik ve diyagramlar istenilen boyutta çıktı olarak rahatlıkla alınabilmektedir.

Elde edilen grafik ve diyagramlar resim dosyası olarak da kaydedilebilmektedir. Kaydedilen bu resim dosyaları Windows içerisinde ancak Corel Draw 5 programı kullanılarak görüntülenebilmektedir.

NEWPET PROGRAMI KULLANIMI

SİSTEM AYARLARI Program bilgisayara kaydedilip açıldığında öncelikle sistem ayarlarının yapılması

gerekmektedir. Bu işlem için ana menüdeki^^ Set System Configuration^^ seçeneği üzerine gelip ^^ENTER^^ a basılmalıdır.

Önerilen sistem ayarları aşağıdaki biçimdedir. Printer port: LPT1: Data directory: C:\NEWPET\ Anhydrous recalculation: N Iron recalculation: 0

Page 4: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

4

Aşama 1

şekil 1 sistem ayarları yapıldıktan sonra program ^^ESC^^ tuşuna basılarak bir kez kapatılır ve tekrar açılır.

YENİ DOSYA OLUŞTURMA Program kısayol tuşuna tıklanıp açılınca karşımıza aşağıdaki ilk pencere gelir.

Aşama 1

şekil 2

Bu pencere karşımıza geldikten sonra bir defa ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Karşımıza gelen menü programın ana menüsüdür. Bütün işlemler bu ana menüden yola çıkılarak yapılabilmektedir.

Page 5: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

5

Aşama 2

şekil 3

Bu ana menüden ^^NewFiler data file editing, table printing^^seçeneği üzerine gelinir ve bir defa ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Bu işlem sonunda programa veri girme işlemleri bir nevi başlatılmış olur. ^^ENTER^^ tuşuna basıldıktan sonra aşağıdaki pencere ekranda belirecektir. Aşama 3

şekil 4

Bu ekrandan ^^Enter data for a new file^^ seçeneği üzerine gelinir ve yine ^^ENTER^^ tuşuna basılır.

Page 6: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

6

Aşama 4

şekil 5

Bu ekranda ise sonraki aşamada birinci örneğin başlığı girildikten sonra ^^A^^ tuşuna basılması gerektiği uyarısı veriliyor. Bu ekranı herhangi bir tuşa basıp geçtiğimizde aşağıdaki pencere ile karşılaşıyoruz. Aşama 5

şekil 6

Bu ekranda birazdan jeokimyasal verilerini gireceğimiz numuneye ait bilgilerin girilmesi isteniyor.

Page 7: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

7

Sırayla; Numune Adı, Lokasyon Adı, Kayaç Adı, Grafik veya Diyagramda Kayacı İfade Edecek Sembol, Sembolün Rengi seçenekleri yer alıyor. Her birinin üzerine gelip ^^ENTER^^ tuşuna bastığımızda üzerine geldiğimiz boş bilgi kutucuğunu doldurabiliyoruz.

İsim, lokasyon ismi ve kayaç ismi seçenekleri doldurulduktan sonra sembol seçme işlemi için ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 6

şekil 6

Buradan kayacı ifade etmesi gereken herhangi bir şekil üzerine gelinir ve yine ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 7

şekil 7

Page 8: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

8

Beliren pencerede,seçilen sembolun ne renk olması gerektiği sorulmaktadır. İstenilen rengin üstüne gelindikten sonra ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Çıkan ekranda herhangi bir değişiklik ypılmak istenip istenmediği sorulmaktadır . eğer herhangi bir değişiklik yapılmak istenmiyor ise ^^n^^ tuşuna basılmalıdır. Aşama 8

şekil 8

Bilgileri onaylamak için ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 9

şekil 9

Page 9: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

9

Eldeki jeokimyasal veriler sırayla yazılır ve her defasında ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 10

şekil 10

Bu işlemden sonra yeni bir numune girişi için daha önce belirtildiği gibi ^^A^^ tuşuna basılır ve sırayla işlemler tekrarlanır.

VERİ KAYDI Yukarıdaki işlemler tamamlandıktan sonra ^^ESC^^ tuşuna basılır.

Aşama 1

Page 10: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

10

şekil 11

^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 2

şekil 12

Burada üç defa ^^ENTER^^ bir defa ^^ESC^^ tuşuna basılır. Aşama 3

Page 11: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

11

şekil 13

İstenilen yere istenilen isim ile dosya kaydedilir.

GRAFİK HAZIRLANMASI Ana menüden ^^NewFiler data file editing, table printing^^seçeneği üzerine gelinir ve

bir defa ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 1

Şekil 14

Bu işlemden sonra aşağıdaki pencereden ^^View/Edit a data file^^ seçeneği üzerine gelinir ve ^^ENTER^^ tuşuna basılır.

Page 12: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

12

Aşama 2

şekil 15

Daha öncede karşımıza çıkan pencere açılacaktır. Aşama 3

şekil 16

Bu pencere karşımıza çıktıktan sonra üç defa ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 4

Page 13: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

13

şekil 17

Bu pencerede daha önce verileri girip kaydettiğimiz ROC uzantılı dosya üzerine gelinir ve ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 5

şekil 18

Bu pencere bizim verileri girdiğimiz ve grafiğe yerleştirmek istediğimiz bilgileri içermektedir. Seçilen dosya ekrana geldikten sonra iki defa ^^ESC^^ tuşuna basılır. Aşama 6

Page 14: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

14

şekil 19 ENTER tuşuna basılır. Çıkan pencere üzerinde ^^NewDisc discrimination, X-Y and ternary plots^^ seçeneği üzerine gelinir ve ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 7

şekil 20

^^ENTER^^ tuşuna basılır.

Page 15: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

15

Aşama 8

şekil 21

Burada grafiği çizdirilmek istenen seçeneğin üstüne gelinir ve ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Daha sonra çıkan alt menüden istenen grafiğin üstüne gelinir ve tekrar ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 9

şekil 22

^^ENTER^^ tuşuna basılır.

Page 16: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

16

Aşama 10

şekil 23

Bu pencerede dosya adının yazdırılmak istenip istenmediği belirtildikten sonra ^^ENTER^^ tuşuna basılır ve grafik elde edilir. NUMUNE İSİMLERİNİN YAZDIRILMASI

Hazırlanan grafik ve diyagramlarda, sembollerin üzerinde numune isimleri görüntülenmek isteniyor ise aşağıdaki işlemler sırası ile gerçekleştirilir. Grafik Hazırlanması bölümünde gösterilen, aşama 9’a kadar yapılan işlemler tekrarlandıktan sonra aşağıdaki sıra ile işlemlere devam edilir. Aşama 1

şekil 24

^^ENTER^^ tuşuna basılır.

Page 17: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

17

Aşama 2

şekil 25

^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşama 3

şekil 26

^^P^^ harfine basılır. Aşama 4

Page 18: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

18

şekil 27

^^ESC^^ tuşuna basılarak çıkılır. Aşama 5

şekil 28

Bu aşamadan sonra istenilen diyagram çizildiğinde örnek numaraları ile birlikte çıkar.

Page 19: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

19

SEMBOL NUMUNE İSMİ VE HATALARIN DÜZELTİLMESİ

Grafiği düzenlenecek dosya seçildikten sonra aşağıdaki işlemler gerçekleştirilir. Aşama 1

şekil 29

^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşağıdaki pencere ekranda belirir. Aşama 2

şekil 30

^^ENTER^^ tuşuna basılır.

Page 20: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

20

Aşama 3

şekil 30

Ekrana gelen pencereden , değiştirilmesi düşünülen sembol,renk ve isimlere göre gerekli tercih yapılır. NEWPET PROGRAMI KULANILARAK ELDE EDİLMİŞ ÖRNEK GRAFİKLER

*Gill 1981 (fig5.16a) şekil 31

N-MORB:Normal Okyanus Ortası Sırt Bazaltları E-MORB:Zenginleşmiş Okyanus Ortası Sırt Bazaltları Orogenic Andesite:Orojenik Andezit High-K:Yüksek Potasyum Medium-K:Orta Potasyum Low-K:Düşük Potasyum

Page 21: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

21

*Gill 1981(fig5.16b) şekil 32

*Gill 1981(fig5.16c) şekil33

N-MORB:Normal Okyanus Ortası Sırt Bazaltları E-MORB:Zenginleşmiş Okyanus Ortası Sırt Bazaltları Orogenic Andesite:Orojenik Andezit High-K:Yüksek Potasyum Medium-K:Orta Potasyum Low-K:Düşük Potasyum

N-MORB:Normal Okyanus Ortası Sırt Bazaltları E-MORB:Zenginleşmiş Okyanus Ortası Sırt Bazaltları Orogenic Andesite:Orojenik Andezit High-K:Yüksek Potasyum Medium-K:Orta Potasyum Low-K:Düşük Potasyum

Page 22: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

22

*Meschede 1986(fig1) şekil34

*Pearce 1975 şekil35

WPA:Plaka İçi Alkali Bazalt WPT:Plaka İçi Toleyitleri P-MORB:Plume Tipi Okyanus Ortası Sırt Bazaltları N-MORB:Normal Okyanus Ortası Sırt Bazaltları VAB:Volkanik Yay Bazaltı

LKT:Düşük Potasyum Toleyitleri OFB:Okyanus Tabanı Bazaltları

Page 23: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

23

*Pearce 1983(fig9) şekil 36

Pearce&Cann 1973(fig2) şekil 37

OFB:Okyanus Tabanı Bazaltları LKT:Düşük Potasyum Toleyitleri CAB:Kalkalkalen Bazalt

Page 24: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

24

*Pearce&Cann1973 şekil 38

*Pearce&Cann1973 şekil 39

WPB:Plaka İçi Bazaltları OFB:Okyanus Tabanı Bazaltları LKT:Düşük Potasyum Toleyitleri CAB:Kalkalkalen Bazalt

OFB:Okyanus Tabanı Bazaltları CAB:Kalkalkalen Bazalt IAB:Ada Yayı Bazaltları

Page 25: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

25

*Pearce&Norry1979(fig3) şekil 40

*Shervais 1982(fig2) şekil 41

A:Kıta İçi Bazaltları B:Ada Yayı Bazaltları C:Okyanus Ortası Sırt Bazaltları

ARC:ARC Toleyitleri OFB:Okyanus Tabanı Bazaltları

Page 26: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

26

*Winchester&Floyd 1977(fig6) şekil 42

*Winchester&Floyd 1977(fig2) şekil 43

Phonolite:Fonalit Trachyte:Trakit Alk-Bas:Alkali Bazalt SubAlkaline Basalt:Subalkali Bazalt Andesite/Basalt:Andezit/Bazalt Andesite:Andezit Rhyodacite/Dacite:Riyodasit/Dasit Rhyolit:Riyolit Com/Pant:Commendit/Pantellerit Bsn/Nph:Bsanit/Nefelinit TrachyAnd:Trakiandezit

Rhyolit:Riyolit Rhiyodacite/Dacite:Riyodasit/Dasit Trachyte:Trakit Andesite:Andezit Sub-AB:Subalkalin Bazalt AB:Alkalin Bazalt Phonolite:Fonalit Bas/Trach/Neph:Basanit/Trakit/Nefelinit Com/Pan:Komendit/Pantellerit

Page 27: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

27

*Wood 1980(fig1a) şekil 44

*Wood 1980(fig1a) şekil 45

A: Normal Okyanus Ortası Sırt Bazaltları B: Zenginleşmiş Okyanus Ortası Sırt Bazaltları C:Plaka İçi Bazaltlar

A: Normal Okyanus Ortası Sırt Bazaltları B: Zenginleşmiş Okyanus Ortası Sırt Bazaltları C:Plaka İçi Bazaltlar

Page 28: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

28

*Wood 1980(fig1a) şekil 46

*Le Maitre1989(figB.12) şekil 47

A: Normal Okyanus Ortası Sırt Bazaltları B: Zenginleşmiş Okyanus Ortası Sırt Bazaltları C:Plaka İçi Bazaltlar

Page 29: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

29

*Le Maitre1989(figB.14) şekil 48

*Le Maitre1989(figB.15) şekil 49

F: Foidit Pc: Pikrobazalt B: Bazalt O1: Bazaltik Andezit O2: Andezit O3: Dasit S1: Trakibazalt S2: Bazaltik Trakiandezit S3: Trakiandezit T: Trakit (q < 20%) Trakidasit (q > 20%) R: Riyolit U1: Tefrit (ol < 10%) Bazanit (ol > 10%) U2: Fonotefrit U3: Tefrifonalit Ph: Fonalit

Basalt:Bazalt Basaltic Andesite:Bazaltik Andezit Andesite:Andezit Dacite and Rhyolite:Dasit ve Riyolit High-K:Yüksek Potasyum Medium-K:Orta Potasyum Low-K:Düşük Potasyum

Page 30: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

30

*Gill1981 şekil 50

*Irvine&Baragar1971(fig2) şekil 51

Acidic:Asidik Basic:Bazik High-K:Yüksek Potasyum Medium-K:Orta Potasyum Low-K:Düşük Potasyum

Page 31: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

31

*Irvine&Baragar1971(fig2) şekil 52

*Irvine&Baragar1971(fig3) şekil 54

Page 32: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

32

*Jensen1976(fig1) şekil 55

*Miyashiro1974(fig 1a) şekil 56

TR Toleyitik Riyolit TD Toleyitik Dasit TA Toleyitik Andezit CR Kalk-alkalin Riyolit CD Kalk-alkaline Dasit CA Kalk-alkaline Andezit CB Kalk-alkaline Bazalt HFT Yüksek-Fe Toleyit HMT Yüksek-Mg Toleyit BK Bazaltik Komatit PK P id titik K tit

Page 33: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

33

*Miyashiro1974(fig 1b) şekil 57

*Miyashiro1974(fig 12) şekil 58

Page 34: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

34

Mullen 1983 şekil 59

*Pearce et al.1977(fig 1) şekil 60

CAB: Kalk-Alkalin Bazalt IAT: Ada Yayı Toleyitleri MORB: Okyanus Ortası Sırt Bazaltları OIA: Okyanus Adası Andezitleri OIT: Okyanus Adası Andezitleri

1:Açılma Adaları 2:Orojenik 3:Okyanus Sırtı ve Tabanı 4:Okyanus Adası 5:Karasal

Page 35: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

35

*Batchelor&Bowden1985(fig10) şekil61

*Debon&Le Fort 1983(fig1) şekil 62

1:Manto Kaynaklı 2:Kıta Önü Çarpışma 3:Çarpışma Sonrası 4:Çarpışma Sonrası 5:Anorojenik 6:Çarpışma ile Eşzamanlı 7:Orojenez Sonrası

1: Granit Riyolit 2: Adamellit Dellenit 3: Granodiyorit Riyodasit 4: Tonalit Dasit 5: Kuvars Siyenit Kuvars Trakit 6: Kuvars Monzonit Kuvars Latit 7: Kuvars Monzodiyorit Kuvars Latiandezit 8: Kuvars Diyorit Kuvars Andezit 9: Siyenit Trachyte 10: Monzonite Latite 11: Monzogabro Latibazalt 12: Gabro Bazalt

Page 36: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

36

*Debon&Le Fort 1983(fig2a) şekil 63

*Debon&Le Fort 1983(fig2b) şekil 64

I: muskovit veya muskovit > biyotit II: biyotit > muskovit III: biyotit IV: Hornblend ve Biyotit V: Epidot,Sfen VI: İstisnai Kayalar LG: Granitoidler

I: muskovit veya muskovit > biyotit II: biyotit > muskovit III: biyotit IV: Hornblend ve Biyotit V: Epidot,Sfen VI: İstisnai Kayalar LG: Granitoidler

Page 37: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

37

*Debon&Le Fort 1983(fig3) şekil 65

*Middlemost 1985(fig3.3.3) şekil 66

1:Nefelinit 2:Fonolit 3:Alkali Trakit 4:Pantellerit 5:Komendit 6:Bazanit 7:Alkali Pikrit 8:Alkali Olivin Bazalt 9:Trakibazalt 10:Trakiandezit Bazalt 11:Trakiandezit 12:Trakit 13:Trakidasit 14:Trakiriyolit 15:Alkali Riyolit 16:Pikrit 17:Toleyit Bazalt 18:Andezite Bazalt 19:Andezit 20:Andezit Dasit 21:Dacite 22:Riyolit Dasit 23:Riyolit

Page 38: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

38

*Middlemost 1985(fig3.3.6) şekil 67

*Peacock1931 şekil 68

1Alkali Feldspat Siyenit 2Alkali Feldspat Kuvars Siyenit 3Alkali Feldspat Granit 4Siyenit 5Kuvars Siyenit 6Granit 7Monzonit 8Kuvars Monzonit 9Monzodiyorit 10Kuvars Monzodiyorit 11Granodiyorit 12Diyorite ve Gabro 13Kuvars Diyorit 14Tonalit

Page 39: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

39

*Pearce et al 1984(fig3) şekil 69

*Pearce et al 1984(fig4) şekil 70

ORG:Okyanus Sırtı Granitleri syn-COLG:Çarpışma ile Eşzamanlı Granitler VAG:Volkanik Yay Granitleri WPG:Kıta İçi Granitler

ORG:Okyanus Sırtı Granitleri syn-COLG:Çarpışma ile Eşzamanlı Granitler VAG:Volkanik Yay Granitleri WPG:Kıta İçi Granitler

Page 40: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

40

*Whalen et al 1987(fig5a) şekil 71

*Whalen et al 1987(fig5b) şekil 72

FG:Feslik Granit OGT:Orojenik Granit

FG:Feslik Granit OGT:Orojenik Granit

Page 41: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

41

HARKER DİYAGRAMLARININ OLUŞTURULMASI

Newpet Programı vasıtası ile kayaçları oluşturan minerallerin birbirlerine göre oluşum durumları ortaya konulabilir.

Harker Diyagramlarını verdiğimiz bu diyagramları oluştururken aşağıda gösterilen sıra ile işlemlerin gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

İstenilen dosya daha önce belirtilen yollar ile seçildikten sonra aşağıdaki menü ekranına gelinir.

şekil 73 ^^ENTER^^ tuşuna basılır.

şekil 74

Page 42: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

42

Tekrar ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Aşağıdaki pencere ekrana gelir. Bu pencerede, çizmek istediğimiz Harker Diyagramının özelliğine göre, bizim belirleyeceğimiz parametreler bulunmaktadır. Örneğin X,Y vb.

şekil 75

Çizilmek istenen diyagrama göre herhangi bir seçenek üzerine gelinir ve ^^ENTER^^ tuşuna basılır.

Bizim burada vereceğimiz örnek iki eksenli Harker Diyagramı içindir. ^^ENTER^^

şekil 76

Page 43: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

43

Buradan ^^X^^ kolonuna atanmak istenen oksit seçilir.^^ENTER^^ tuşuna basılır.

şekil 77 Aynı işlemler ^^Y^^ kolonu için de tekrarlanır.

şekil 78

Page 44: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

44

^^Y^^ ekseni için düşünülen element veya oksit seçildikten sonra ^^ENTER^^ tuşuna basılır.

şekil 79 ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Karşımıza ne tür bir diyagram kullanmak istediğimizi belirteceğimiz, numaralar ve bu numaralara karşılık gelen grafik gösterimleri gelecektir.

şekil 80

Page 45: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

45

Buradan uygulamak istediğimiz grafik türünün altındaki rakamlara basarak diyagramımızı belirleyebiliriz. Bizim örnek olarak uyguladığımız diyagram ^^1^^ numara ile gösterilmiş X ve Y ekseninin tek bir oksitle ifade edildiği diyagram olacaktır.

şekil 81 ^^ENTER^^ tuşuna basılır.

şekil 82

Bu pencerede X Ekseninin logaritmik mi ondalık mı çizileceği soruluyor. İsteğe göre eksenler logaritmik veya ondalık olarak seçilir, daha sonra ^^ENTER^^ tuşuna basılır. Bu defa ondalık veya logaritmik olarak seçmiş bulunduğumuz, X ve Y Eksenlerinin hangi değerler arasında olması gerektiği sorulacaktır. Aslında program ^^ENTER^^ tuşuna basılarak ilerlendiğinde en uygun aralığı almaya çalışacaktır ancak daha net görmek istediğimiz grafiklerde bu aralıklar bizim isteğimiz doğrultusunda değiştirilebilmektedir.

Page 46: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

46

ÖRNEK HARKER DİYAGRAMLARI

şekil 83

şekil 84

Page 47: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

47

şekil 85

şekil 86

Page 48: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

48

şekil 87

şekil 88

Page 49: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

49

şekil 89

şekil 90

Page 50: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

50

SONUÇ Kayaçların mineralojik, petrografik, petrolojik ve jeokimyasal değerlendirilmelerini

yaparken kolaylıkla kullanabileceğimiz Newpet programı, Mühendislikte Projelendirme dersi kapsamında çalışılmış, konu bir rapor haline getirilmiştir. Program basit kullanımı ve verdiği sonuçların sağlıklı olması özelliği ile ön plana çıkmaktadır. Unutulmamalıdır ki programdan alınan sonuçlar tek başına değerlendirilmemeli petrografik ve mineralojik çalışmalar ile desteklenip yorum, bütün bu çalışmaların sonuçları değerlendirildikten sonra yapılmalıdır.

TEŞEKKÜR Çalışmam boyunca maddi manevi desteğini esirgemeyen, hayattaki duruşu ve bilgisini örnek aldığım Danışmanım Prof. Dr. Doğan AYDAL’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. DEĞİNİLEN BELGELER T.N.Irvine and W.R.A.Barager, 1971. A guide to the chemical classification of the common volcanic rocks, Canadian Journal of Earth Sciences, vol.8, pp.523-548. L.S.Jensen, 1976. A New Cation Plot for Classifying Subalkalic Volcanic Rocks, Ontario Division of Mines, MP 66, 22p. P.D.Maniar and P.M.Piccoli, 1989. Tectonic discrimination of granitoids, Geological Society of America Bulletin, vol.101, pp.635-643.

Page 51: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

51

M.Meschede, 1986. A method of discriminating between different types of mid-ocean ridge basalts and continental tholeiites with the Nb-Zr-Y diagram, Chemical Geology, vol.56, pp.207-218. A.Miyashiro, 1974. Volcanic rock series in island arcs and active continental margins, American Journal of Science, vol.274, pp.321-355. E.D.Mullen, 1983. MnO/TiO2/P2O5: a minor element discriminant for basaltic rocks of oceanic environments and its implications for petrogenesis, Earth and Planetary Science Letters, vol.62, pp.53-62. M.A.Peacock, 1931. Classification of igneous rock series, Journal of Geology, vol.39, pp.54-67. J.A.Pearce, 1975. Basalt geochemistry used to investigate past tectonic environments on Cyprus, Tectonophysics, vol.25, pp.41-67. J.A.Pearce, 1983. Role of the sub-continental lithosphere in magma genesis at active continental margins, in: C.J.Hawkesworth and M.J.Norry (eds.), "Continental Basalts and Mantle Xenoliths," Shiva Publishing Limited, pp.230-249. J.A.Pearce and J.R.Cann, 1973. Tectonic setting of basic volcanic rocks determined using trace element analyses, Earth and Planetary Science Letters, vol.19, pp.290-300. J.A.Pearce and M.J.Norry, 1979. Petrogenetic Implications of Ti, Zr, Y, and Nb Variations in Volcanic Rocks, Contributions to Mineralogy and Petrology, vol.69, pp.33-47. J.A.Pearce, N.B.W.Harris and A.G.Tindle, 1984. Trace element discrimination diagrams for the tectonic interpretation of granitic rocks, Journal of Petrology, vol.25, pp.956-983. J.A.Pearce, T.Alabaster, A.W.Shelton and M.P.Searle, 1981. The Oman ophiolite as a Cretaceous arc-basin complex:

Page 52: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

52

evidence and implications. Phil.Trans.R.Soc.Lon., A300, pp. 299-317. T.H.Pearce, B.E.Gorman and T.C.Birkett, 1977. The relationship between major element chemistry and tectonic environment of basic and intermediate volcanic rocks, Earth and Planetary Science Letters, vol.36, pp.121-132. J.W.Shervais, 1982. Ti-V plots and the petrogenesis of modern and ophiolitic lavas, Earth and Planetary Science Letters, vol.59, pp.101-118. J.B.Whalen, K.L.Currie and B.W.Chappell, 1987. A-type granites: geochemical characteristics, discrimination and petrogenesis, Contributions to Mineralogy and Petrology, vol.95, pp.407-419. J.A.Winchester and P.A.Floyd, 1977. Geochemical discrimination of different magma series and their differentiation products using immobile elements, Chemical Geology, vol.20, pp.325-343. D.A.Wood, 1980. The application of a Th-Hf-Ta diagram to problems of tectonomagmatic classification and to establishing the nature of crustal contamination of basaltic lavas of the British Tertiary volcanic province, Earth and Planetary Science Letters, vol.50, pp.11-30. E.A.K.Middlemost, 1989. Iron oxidation ratios, norms and the classification of volcanic rocks, Chemical Geology, vol.77, pp.19-26. R.W.Le Maitre (ed.), 1989. A Classification of Igneous Rocks and Glossary of Terms, Blackwell, Oxford, 193 pp. J.B.Gill, 1981. "Orogenic Andesites and Plate Tectonics", F.Debon and P.Le Fort, 1983. A chemical-mineralogical classification of common plutonic rocks and associations, Transactions of the Royal Society of Edinburgh Earth Sciences, vol.73, pp.135-149. R.W.LeMaitre, 1976. Some Problems of the Projection of Chemical Data into

Page 53: ANKARA ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOLOJİ ...doganaydal.com/nesneler/dersnotlari/proje/JEOKİMYASAL VERİLERİN... · 1 ankara Ünİversİtesİ mÜhendİslİk fakÜltesİ

53

Mineralogical Classifications, Contributions to Mineralogy and Petrology, vol.56, pp.181-189.