ANLATIM BOZUKLUKLARI

ANLAMSAL ANLATIM BOZUKLUKLARI

• Gereksiz sözcük kullanımı

• Yanlış anlamda sözcük kullanımı

• Yanlış yerde sözcük kullanımı

• Anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanımı

• Sıralama ve mantık yanlışlığı

• Anlam belirsizliği

YAPISAL ANLATIM BOZUKLUKLARI

• Özne-yüklem uyuşmazlığı

• Özne eksikliği

• Nesne eksikliği

• Tümleç eksikliği

• Yüklem, ekeylem, eylemsi eksikliği

• Tamlama yanlışlığı

• Ek yanlışlığı

• Çatı uyuşmazlığı

ANLAMSAL ANLATIM BOZUKLUKLARI

• Aynı kavramı veya varlığı karşılayan birden fazla sözcüğün, işlevi olmayan bir sözcüğün veya ekin aynı cümlede kullanılması anlatım bozukluğuna neden olur. Ayrıca bir sözcüğün anlamının aynı cümlede başka bir sözcük içinde bulunması da anlatım bozukluğuna yol açar. Bu tür anlatım bozuklukları genellikle, aynı sözcüğün Türkçesinin yabancı dillerden gelen karşılığıyla aynı cümle içinde kullanılmasıyla oluşur.

• 1. GEREKSİZ SÖZCÜK KULLANIMI:

Birbirimizin fikir ve görüşlerine saygı duymalıyız.

Ben merhameti de acımayı da dedemden öğrendim.

• Anlam veya yazım bakımından birbirine yakın olan sözcüklerin, birbirlerinin yerine kullanılmasından kaynaklanır. Bu tür anlatım bozukluklarını fark edebilmek için sözcüklerin anlamlarına ve kullanım alanlarına dikkat etmek gerekir.

• 2. YANLIŞ ANLAMDA SÖZCÜK KULLANIMI:

Sayın seyirciler, bültenimizi çok üzgün bir haberle noktalıyoruz.

Pazarda bazı sebze ve meyvelerin fiyatları oldukça pahalıydı.

Not: Atasözleri ve deyimler, kalıplaşmış sözler olduğu için, eşanlamlı/arıyla bile olsa bunlardaki sözcüklerin değiştirilmesi ve atasözleri ile deyimlerin, anlamına uygun olmayan yerlerde kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

• Cümlede, bir sözcüğün gerektiği yerde kullanamamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur. Bu anlatım bozukluğu, genellikle, zarf olarak kullanılması gereken sözcüklerin sıfat olarak; sıfat olarak kullanılması gereken sözcüklerin zarf olarak kullanılması durumunda ortaya çıkar.

• 3. YANLIŞ YERDE SÖZCÜK KULLANIMI (SÖZDİZİMİ YANLIŞLIĞI):

Bugün işe gitmedim, bütün gün bomboş evde oturdum.

Mağazamızdan aldığınız eşyalar, aynı günde ücretsiz adresinize getirilir.

Not: Günlük yaşamda, “İlk” ve “her” sözcüklerinin yanlış yerde kullanımından kaynaklanan birçok anlatım bozukluğu yapılmaktadır.

• Bir cümlede, anlam bakımından birbiriyle ters düşen sözcüklerin veya sözlerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır. Genellikle, kesinlik anlamı içeren bir sözcükle olasılık anlamı içeren bir sözcüğün aynı cümlede kullanılmasıyla ortaya çıkar.

• 4. ANLAMCA ÇELİŞEN SÖZCÜKLERİN BİR ARADA KULLANIMI:

Annemler, son vapuru da kaçırmış, eminim bu akşam buraya gelemezler galiba.

“Hava çok soğuk, mutlaka sizler de üşüyor olmalısınız.”

Not: Bu tür anlatım bozukluğu olan cümleler olasılık ya da kesinlik anlamı yüklenerek iki şekilde düzeltilebilir.

• Cümlede, dile getirilen durum veya olayların önem sırasına göre söylenmemesinden ya da mantık bakımından tutarsızlık bulunmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

• 5. SIRALAMA VE MANTIK YANLIŞLIĞI:

Uçaklar, hareket saati geldiğinde bir saniye şöyle dursun, bir dakika bile beklemez.

İki ay sonra düzenleyeceğimiz etkinlikleri, üyelerimize anımsatmak için dün akşam bir toplantı yaptık.

• Tamlayanı ikinci tekil (senin) veya üçüncü tekil (onun) kişi adılı olan tamlamalarda tamlayan düştüğünde; tamlananın ikinci tekil kişiye mi, yoksa üçüncü tekil kişiye mi ait olduğunun anlaşılmamasından ya da bir cümlenin yapısından dolayı iki anlama gelecek şekilde, oluşturulmasından kaynaklanır.

• 6. ANLAM BELİRSİZLİĞİ (KARIŞIKLIĞI):

Okuldan ayrılacağını duyunca hepimiz çok üzüldük.

Buraya geldiğinden beri bütün köylünün keyfi kaçtı.

Not: Anlam belirsizliği ile ilgili sorularda, “anlam belirsizliği” ya da “anlam karışıklığı” ifadesi mutlaka bulunur.

• Bu tür bozukluklar, cümlelerde, dilbilgisi kurallarına uymamaktan kaynaklanır. Bu bozukluklar genellikle; cümle öğeleri, cümle çeşitleri, eylem çatısı, tamlamalar ve ekler konusunu ilgilendirdiğinden, bu soruları çözebilmek için özellikle bu konular çok iyi bilinmelidir. Şimdi bu bozuklukları maddeler halinde inceleyelim.

• 1. ÖZNE – YÜKLEM UYUŞMAZLIĞI:

YAPISAL ANLATIM BOZUKLUKLARI

a. Tekillik – Çoğulluk BakımındanBir cümlede; öznenin, tekil veya çoğul olmasına göre, yüklemin de tekil ya da çoğul olması belli kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uyulmadığında özne-yüklem uyuşmazlığı ortaya çıkar. Bu kuralları şöyle sıralayabiliriz:

-Öznenin tekil olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur.

Güneş, tepelerin ardından yükseldi.

Kedi, sobanın yanında yumakla oynuyor.

Cümlede, özne ve yüklemin çeşitli yönlerden uyum içinde olmaması, özne-yüklem uyuşmazlığına yol açar. Bunu üç başlıkta inceleyebiliriz:

-Öznenin insandan oluştuğu ve çoğul olduğu cümlelerde, yüklem tekil ya da çoğul olabilir.

Yolcular, durakta otobüs bekliyor. (doğru)

Yolcular, durakta otobüs bekliyorlar. (doğru)

-Öznenin insan dışında bir varlıktan oluştuğu ve çoğul olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur.

Yapraklar, birer birer sararıyor. (doğru)

Yapraklar, birer birer sararıyorlar. (yanlış)

Martılar, vapurun etrafında uçuşuyor. (doğru)

Martılar, vapurun etrafında uçuşuyorlar. (yanlış)

-Öznenin çoğul eki almadığı; ama anlamca çoğul olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur.

Herkes, salonda seni bekliyor. (doğru)

Herkes, salonda seni bekliyorlar. (yanlış)

Yüzlerce kişi konsere katıldı. (doğru)

Yüzlerce kişi konsere katıldılar. (yanlış)

• b. Kişi Bakımından

• Bir cümlede; öznenin, farklı kişilerden oluşmasına göre, yüklemin hangi kişi ekini alması gerektiği belli kurallara bağlanmıştır. Bu kurallara uyulmadığında özne-yüklem uyuşmazlığı ortaya çıkar. Bu kuralları şöyle sıralayabiliriz:

-Özne grubunda; birinci kişinin (ben-biz) yanında, ikinci (sen-siz) veya üçüncü kişi (o-onlar) varsa yüklem, “birinci çoğul kişi (biz)” olur.

Burayı sen ve ben, akşama kadar temizleriz. (doğru)

Burayı sen ve ben, akşama kadar temizlerim. (yanlış)

Ben ve annem, teyzeme uğrayacağız. (doğru)

Ben ve annem, teyzeme uğrayacak. (yanlış)

-Özne grubunda ikinci kişinin (sen-siz) yanında, üçüncü kişi (o-onlar) varsa yüklem, “ikinci çoğul kişi (siz)” olur.

Sen ve arkadaşın, hemen yanıma gelin. (doğru)

Sen ve arkadaşın, hemen yanıma gelsin. (yanlış)

Çocuklar ve sen, sinemaya gidersiniz. (doğru)

Çocuklar ve sen, sinemaya gidersin. (yanlış)

-Özne grubunda birden çok üçüncü kişi (o-onlar) varsa yüklem, “üçüncü tekil (o) veya üçüncü çoğul kişi (onlar)” olur.

Ahmet ve Mehmet, şarkı söylüyor. (doğru)

Ahmet ve Mehmet, şarkı söylüyorlar. (doğru)

Konuşanlar ve o, bir an önce sussun. (doğru)

Konuşanlar ve o. bir an önce sussunlar. (doğru)

• c. Olumluluk – Olumsuzluk Bakımından

• Türkçede bazı öznelerin yüklemleri, mutlaka olumsuz olmak durumundadır. Bu özneler; “hiçbiri, hiç kimse, kimse’ gibi sözcüklerle oluşturulur.

İçeride kimse yoktu.

Sınıfta hiç kimse konuşmuyordu.

Çocukların hiçbiri yemek yememiş.

Bu cümlelerde altı çizili öznelerin yüklemlerinin olumsuz olduğunu görüyoruz. Bu öznelerin olumlu yüklem alması olanaksızdır. Yani bu özneler “…kimse vardı”, “…hiç kimse konuşuyordu”, “…hiçbiri yemek yemiş” şeklinde olumlu yüklemler alamaz.

• Sıralı, bağlı ya da bileşik cümlelerde, farklı yüklemlerin aynı özneye bağlanmasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

• 2. ÖZNE EKSİKLİĞİ:

Bu toplantıda, herkesin görüşü alınmalı ve rahatlıkla konuşabilmeli.

Okul inşaatı kısa sürede tamamlandı ve büyük bir törenle hizmete açıldı.

• 3. NESNE EKSİKLİĞİ:

• Sıralı, bağlı ya da bileşik cümlelerde, nesne alması gereken yüklemlerin; nesne almamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

Kitaplarına gözü gibi bakar, kimseye vermezdi.

Yapıtlarında yaşama ışık tutan sanatçı, gerçekçi bir yaklaşımla ve yalın bir dille oluşturuyor.

• 4. TÜMLEÇ EKSİKLİĞİ:

• Sıralı, bağlı ya da bileşik cümlelerde, tümleç alması gereken yüklemlerin; tümleç almamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

Çevresindeki insanları çok sever, hep yardımcı olurdu.

Öğrencilerine arkadaşça davranır, çok iyi iletişim kurardı.

• 5. YÜKLEM, EKEYLEM VE EYLEMSİ EKSİKLİĞİ:

• Sıralı, bağlı ve bileşik cümlelerde, farklı yüklemlere bağlanması gereken öğelerin; aynı yükleme, ekeyleme, eylemsiye bağlanmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

İhtiyar adam, paraya ihtiyacı olduğunu, bizden kendisine yardımcı olmamızı istedi.

Arkadaşlarla önce yemek, ardından çay içtik.

• 6. TAMLAMA YANLIŞLIĞI:

• Farklı tamlananlara bağlanması gereken farklı tamlayanların aynı tamlanana bağlanmasından, bir de tamlayanın ya da tamlananın eksik olmasından kaynaklanan anlatım bozukluklarıdır.

Toplumu oluşturan bireylerin sanat ve kültürel yönden gelişmesinde sanatçının yadsınamaz bir yeri vardır.

İnsan, yoksul insanları koruyup gözetmeli ve ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmalıdır.

• 7. EK YANLIŞLIĞI:

• Cümlede eklerin yanlış ya da gereksiz kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

İnsanların, yaşamda karşılaştıkları sıkıntılarla göğüs germeleri, gelecekleri için önem taşımaktadır.

Bu programla, öğrencilerin sınava daha iyi bir biçimde hazırlanacağını sağlayacağız.

• 8. ÇATI UYUŞMAZLIĞI:

• Bileşik cümlelerde temel cümlenin yükleminin etken olup yan cümlecikteki eylemsinin etken olmamasından ya da temel cümlenin yükleminin edilgen olup yan cümlecikteki eylemsinin edilgen olmamasından kaynaklanan anlatım bozukluğudur.

Öğle yemeği yedikten sonra toplantı için salona geçildi.              etken                                       edilgen

Derslerinize düzenli bir şekilde çalışılıp istediğiniz üniversiteyi kazanabilirsiniz.