ft E S İ N . E KÜF 1 9 8 1

" A » Sy^r ,f'

mî

— — ^S&t -* - ^ A ^ W T — " ^ ,^mÎf

ANSİKLOPEDİSİ CİLT X X X I

TEK, Müfide Ferid

E M E L ESİN

D E V L E T KİTAPLARI

1 .

(

AV •;/ £

M İ L L İ E Ğ İ T İ M • B A S I M E V İ - A N K A R A 1981

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

Cr.Enrwl Esin K Ü T Ü P H A N E S İ

T E K , Ahmed Ferid — T E K , Müfide Ferid

I . Dünya Harbinin Türk iye aleyhine dönmesi üzerine bir hükümet değişikliği tasarlayan Talât Paşa , Alııned Ferid ' i Bilecik'ten çağırıp bir siyasi parti kurmasını teklif etti . Böy­le bir teşebbüste Türk iye için fayda göremediğini düşünen Ahrned Ferid, o zaman istiklâlini yeni elde eden Ukranya'-nın merkezi Kiev'e başkonsolos olarak tayin edildi.

T E K , Müf ide Fer id (Kastamonu Rumî 16 nisan 1308 r 311 nisan 1892 - İstanbul 24 mart 1971), Türk yazarı. Ba­hası Şevket Bey, kayma'kanı ve mutasarrıf Kemahl ı Mazhar Paşanın CSicill-i Osmani'ye göre ölm. 1305/1887) oğlu i d i . Müfide Hnnım'ın annesi, Plevne şehitlerinden Kolağası

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı

30 T E K , Müfide Ferid — T E K A B Ü L PRENSİPİ

T E K , Müfide Ferîd

Nisli Zâim-zâde İsmail Efendinin kızı Feride Hanını id i . Müşir Re­çel) Paşa 'n ın seryaveri bulunan Şevket Bey, onunla beraber Bağ-dad'a ve, daha sonra Trahlusgarh'a tayin edildiğinden. Müfide Hanım' ın çocukluğu Trab lusga ıb 'da geç­t i . İ talyan rahibeleri mektebinde okuyor, fakat evde Türkçe , Arap­ça, Farsça dersleri alıyordu. Meş­rutiyet taraftarı ve l t t ihad ve Te­rakki Fırkasının yedinci şubesinin kurucusu olan Şevket Bey, Avrupa' daki hemfikirleri ile temasta bulunuyordu. Bunlardan Ahmet Rı­za Bey vasıtası ile Şevket Bey, kızı Müfide'yi Paris'te, A'ersail-les lisesinde tahsile gönderdi . Ayın zamanda, o sırada Trah-lıtsgarb'da bulunan genç Harbiyelilerden Ahmed Ferid ile Mü­fide Hanım nişanlandır ı ldı (bk. TEK, Ahmed Fer id) . Şevket Bey'in 1905'te ölümü üzerine, 1907'de Ahmed Ferid ile evle­nen Müfide Hanım, Meşrut iyet ' ! müteakip İstanbul 'a geldi. •Müfide Ferid imzası al t ında dergilerde yazı yazmaya başladı . Ahmed Ferid'in 1913- 1918 arasında Sinop ve Bilecik ' t i ' men­fada bulunduğu yıllarda Müfide Ferid. ilk romanı Aydemir'] kaleme aldı. Bu kitap, 1334 (1913l'le yayınlanarak Türk dün­yasında akisler bırakt ı . I . Dünya Harbi sonunda, Osmanlı devleti son bulmaya ve onu teşkil eden millî topluluklar bir­birinden ayrı lmaya doğru gitmekte id i . Bu şar t larda, Türk­ler de kendi millî hüviyetlerini aramakta idiler. Aydemir, bu arayışa, hissî ve şairane bir cevap teşkil ediyordu. Eser, bir­kaç gazetede de tefrika edildi.

.İstanbul'un yabalını işgalinde bulunduğu 1919-1921) yıl­larında, Müfide Ferid. eşi Ahmed Ferid'in neşrettiği " İ l h a m " gazetesinde Kuvvâ-yi M i l l i y e yanlısı yazılar yazıyordu. İşgalci kuvvetlerin takibine uğrayacağını öğrenince, köylü kadın kı­yafetinde, yük taşıyan bir İtalyan gemisine binerek İnebolu ' ya erişebildi. İnebolu 'dan Ankara'ya, eşinin yanına giderken. Kastamonu'da hemşehrileri tarafından ikram gördü. Anka­ra'da yazılarına "Hâkimiyet- i M i l l i y e " gazetesinde devam etti. Türk askerini kutlayan hi tabı , 15 kânûn-ı sânî 13.37 (1921)' de "Hâkimiyet- i M i l l i y e ' n i n 97. sayısında yayınlanıp cephe­lerde dağıt ı ldı . (Bu ve aynı gazetenin 7 şubat 1337/1921 günü, 102. sayısında çıkan, Anteb'e Gazi unvanı verilmesi ile i l g i l i yazısı, Kül tür Bakanlığı taraf ından. Atatürk dizisinin I I I . c i ldi olan antolojide 1981'de tekrar yayınlandı.)

Eşi, 1923-1924 yıllarında Ankara Hükümet i mümessili olarak Fransa'da bulunurken Müfide Ferid Paris'te Kuvvâ-yi Mil l iye 'n in mefkuresini tanıtan konferanslar vermekte id i . .Bü­yük Mil le t Meclisi 'nin hediyesi olan bir halıyı, ölüm döşeğin­de yatan Türk dostu Fransız yazarı Pierre Lo t i (b. bk.l 'ye takdim etti. Diğer Türk dostu yazar Claude Farrere (b. bk. ı bu ziyareti, 1923'te çıkan Loti adlı k i tabında an la tmaklad ı r . Türkiye 'yi temsile yardım vazifeleri yanında, Müfide Ferid, Paris'te Ecole des Sciences Politiques'te okuyup mezun ol­mak fırsatını da buldu.

İs tanbul 'a dönünce yazdığı ve 192JTe yayınlanan Perva­neler adlı romanda, -Müfide Ferid, Müta reke yıllarının acıla­rını anmakta ve yabancı mekteplerin kendi dünya görüşleri­ne kazanabildikleri T ü r k gençlerini, ateşte yanan pervanelere benzetmekte id i (Pervaneler, yazarın geniş biyografisi ile 1974'te tekrar yayınlandı) .

Elçi olan eşi Ahmed Ferid ile 1925'teıı sonra devamlı olarak Türk iye dışında bulunan T., millî kü l tür me­selelerinden nisbeten uzak kalarak az yazı yazdı. Türkiye 'ye döndüğü 1913 yıl ından itibaren, hayır işleri ve meslek ka­dınları teşkilâtı ile. meşgul oldu. Kurucusu bulunduğu Türk Soroptimist kadınlar ı , 1972'de, hât ırasına bir risale adadılar . Gaziantep'i tebcil eden yazısı dolayısıyla ıhı. o şehirdeki bir sokak Müfide Ferid adını aldı. (E. Esin)

T E K H E C E L İ D İ L L E R (Fr. Langues isolantes), t i ­pik örneği Çince olan. kelimeleri yalın birimleriyle ek alma­dan ve yapıca herhangi bir değişmeye, kırı lmaya uğramayan dillere verilen ad. Kelimelerin görevleri ve anlamlar ı cüm­le içindeki s ı ralanış tan, vurgulamıştan ve birbirleriyle olan ilişkilerden anlaşılır . Tek tek kelimelerden oluşan bu diller­de, f i i l çekimi de yoktur. "Televizyon" anlamındaki dien si ei kelimesi "elektrik, görmek, cihaz" diye tek tek çevrilebilir. Böylece yalın durumdaki kelimeler yan yana gelerek birbir­lerini anlamca tamamlamaktadı r la r . Ancak T. H . D.'de vur­gu ve ton, anlamlan, görevleri belirlemekte çok önemli rol oynarlar. Çincedcn başka. Vietnam d i l i . Himalaja dilleri bu dillere örnek olarak verilebilir.

T E K A B Ü L P R E N S İ P İ (İng. Correspondenee prineip-le). temel ilkeleri yönünden büyük farklılıklar göstermele­rine rağmen klasik mekanik ile kuanttım mekaniği arasında önemli bir ilişkiyi ifade eden bir prensip. Danimarkalı fizikçi Niels Bohr (b. bk.) tarafından 1923'te ortaya konulmuştur .

Makroskopik cisimlerin hareket kanunlar ında çok başa­rılı olan klasik mekanik, atomik olaylara uygulandığında he­sap sonuçlarının deneylere uymadığı X X . yüzyılın başlangı­cımla k e s i n olarak bilinmekle idi . Madde ve ışık arasındaki ilişkiler bu cümledendir . Bir elektrik deşarjı ile uyarılan atomların yaydığı ışık, spektroskoplarla incelendiğinde sade­ce bel ir l i dalga boylarına sahip birçok renkli çizgiler gözlen­mekte id i . Bu çizgiler arasındaki bölgeler ise tamamen karan­lıktı. Her atom için kendine has dalga boylarında (renklerde) gözlenen bu renkli çizgilerin, atomik yapının sırlarını ihtiva ettiği kabul edilmiş, ancak klasik mekanik sınırları içinde bir açıklama mümkün olamamıştı . Atomik olayları açıklama yolunda ilk adımlar 1913'te Niels Bohr taraf ından atılmıştır . Bohr, atom teorisinde, klasik mekaniğin aksine, bir takım at­lamalı enerji seviyelerinden söz eder. Bu iş için formüllerde

ıı — 1, 2. 3 gibi sadece tamsayı değerlerini alabilen ku-antum sayıları kullanılmıştır . Daha sonra 1915'te Wilson ve ]916'da Sommerfeld tarafından daha kapsamlı kııantlama me­totları geliştirilmiş ve 1923'e kadar olan gelişmeler, bugün eski kıtan/tim teorisi adını verdiğimiz teoriyi meydana getir­miştir. .1923- 1927 yılları arasında da asıl kıtaattım mekaniği' oio temelleri at ı lmıştır .

T. P.'nin ortaya atı lması, eski kuanluın teorisinin i lk andaki parlak başar ı lar ına rağmen bazı konulurda, özellikle Spektrum çizgilerinin par lakl ıklar ı ve ışığın dispersiyonu ko­nular ında yetersiz kaldığı döneme ve 1923 - 1927 gelişmele­rinden önceki devreye rastlar. 1923'te Bolu'un ortaya koydu­ğu T. P. şöylece ifade edilebilir : kuantum mekaniğinin so­nuçları , uygun bir l imit değeri için klasik mekaniğin aynı konuda verdiği sonuca tekabül eder. Prensip! adı bu teka­bül kelimesinden gelmektedir. Bu prensip, klasik mekaniği kuantum mekaniğinin önemli bir kontrol mekanizması haline

Tek-Esin Vakfı

Tek-Esin Vakfı