Kültür & Sanat Kültür & Sanat 71Kültür & Sanat

>

Yazımda ilk önce Mahkemeler ve Önemli Hukukçular dan bahsederek başlamak isti-yorum.

Antik Yunan toprakları kuzeyde Makedonya’dan, güneyde Girit’e kadar uza-nan, Anadolu’muzun Ege kıyılarını da kap-sayan bir alandır.

Bu aslında pek de büyük olmayan coğ-rafya daima insanlığa yol göstermiş önemli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Bu top-raklarda adalet son derece önemsenmiş ve gün be gün geliştirilmiştir.

Adalet üzerine yazılanlar, adalet için ya-

pılanlara geçmeden önce isterseniz Antik Yunandaki Mahkemelere kısaca bir göz atalım.

Antik Yunan’da mahkemeler açık hava-da, Agora denen halka açık bir alanda, sü-tunların bolca olduğu bir galeride kurulurdu.

Agora halkın bir araya gelip toplandığı yer anlamını taşır. Burası, siyasi, idari, sosyal, ticaret ve iş hacmi bakımından kentin mer-kezini oluşturur. Tüm amaçlara hizmet ve-ren düz ve açık bir alandır.

Agora’nın etrafında halkı güneş ve yağ-murdan koruyan, üstü örtülü sütunlu ga-

ANTİK YUNAN’DA

HUKUK VE MİTOLOJİ

H. Argun BOZKURTAvukat

> Kültür & Sanat72 Kültür & SanatKültür & Sanat

leriler yer almaktadır. Bu alanlara ise Stoa denir. Stoa bağımsız bir yapı görünümün-dedir. Kent Meclisi veya mahkeme burada toplanır. Yine resmi belgeler Stoalarda sak-lanırdı.

Agora duvarlarında emirnameler, yasa-lar kazınır ve ilan edilirdi. Halk yasaları ve hükümdar emirlerini bu duvarlara yazılan – kazınan metinlerden öğrenirdi.Örneğin gümrük kanunu yine bu duvara kazınırdı ve gelen tüccarlar buradan vereceği vergi ve vermesi gereken beyanları öğrenirdi.

Atina’da meslekten yargıç yoktu. Din ve devlet hukukuyla uğraşan Areopagos yar-gıçlığı bir yana, öbür bütün davaları kurayla seçilmiş yargıçlar görürdü. Böylece seçilmiş yurttaşlar belli bir süre için ve değişik za-manlarda sıra kendilerine geldikçe yargıçlık görevini yerine getirdi.

Atina’da savcılık kurumu da yoktur. An-cak herhangi bir yurttaş kolayca bir başka-sını suçlayabilirdi.

Antik Yunan’dan bu yana önce suçlama yani iddia dinlenir daha sonra, suçlanan kişinin savunması alınırdı... Duruşma baş-ladıktan sonra ise mahkemeye hiç kimse hatta duruşmaya geç kalan yargıçlar bile alınmazdı.

Yargılama ayrıcalıklı bir işti. Mahkeme-lerin fiziksel durumları kentin kalitesini or-taya koyardı. Eski Yunan’da Adliye, saflığın temizliğin sembolü bir yer olarak kabul edil-mekteydi.

Duruşma başlamadan önce taraflar bir görevli tarafından yargılama sırasında du-ruşmanın disiplinini bozucu davranışlardan kaçınmaları, acı sözler söylememeleri, du-ruşma sonrası sakince uzaklaşmaları konu-sunda uyarılırlardı. Konuşmacıların konuş-ma süresi birkaç saati bulabilmekteydi.

Yargıçlar dışında, mahkemede jüri üye-leri de olurdu. Jüri üyelerinin oy pusulaları vardı. Oy pusulaları iki çeşit idi. Ortası dolu olanın anlamı “suçsuzdur”, ortası delik ola-

nın anlamı ise “suçludur” şeklindeydi.

Hakimler jüri üyelerinden topladıkları oy taşlarını bir kupaya atarlardı. Bu iş için mah-kemenin kullandığı iki kupa bulunmaktadır. Bunlardan ilki Beraat Kupası diğeri ise Mah-kumiyet Kupasıdır.

Ayrıca kum saati taraflara tanınan konuş-ma süresini ölçmek için kullanılırdı. Haki-min taraflara verdiği süre bu kum saati ile ölçülürdü.

Ateş yakılarak defne dalı buhurunun mahkeme alanında dolaştırılması yargıla-manın bir diğer ritüeli idi. Ayrıca duruşma-lardan önce mahkeme alanı özenle yıkanır ve temizlenirdi.

Antik Yunan Mahkemelerinde başka fi-gürler ve objeler de yer almaktadır.Bir kurt heykeli olan Lykos Antik Yunan ‘ın adalet mitlerindendir. Mahkemenin saygı gösterdi-ği bir varlıktır.

Ayrıca Antik Yunan’da mahkeme açılışın-da dua edilirdi.Bu duada;

“Ey geleceği gören yüce Apollon!

İzin ver de uğurlu olsun

Kurulan bu mahkeme

Kendi kapısının önünde

Aristophanes’in kaleme aldığı Eşekarıları (yargıçlar) MÖ 422 yılında sahnelenmiş bir yapıttır. Aristophanes, bu komedyasında Atina’nın adalet mekanizmasıyla alay eder. O zamanlarda demagog ve savaştan yana olanlar, yargıçları kendi siyasi çıkarları uğ-runa kullanırlardı. Sıradan insanlar Sparta-lılarla işbirliği yapmakla suçlanır ve insafsız yargıçlar tarafından çok ağır biçimde ceza-landırılırdı.

Yargıçlar kararlarını balmumu tabletler üzerine sivri bir kalemle yazdıkları için Aris-tophanes, o kalemleri eşekarılarının iğne-lerine benzetmiş, bu oyunuyla Atina halkını aydınlatmak, uyarmak istemiştir.

Hitabet gerçek bir sanattır, Atina’da. Bü-

Kültür & Sanat Kültür & Sanat 73Kültür & Sanat

>

yük hatipler tüm Yunanistan’da tanınır. An-tik Yunan toplumunda herkesin, düşüncesi-ni kabul ettirmek ya da davasını savunmak bakımından söz alıp konuşabilecek yete-nekte olması istenirdi.Gerçekte ise çoğu za-man profesyonel bir kişi, bir Logographos, müşterisinin yapacağı konuşmayı hazırladı.

Antik Yunanda yasa koyucuların çabası bir yüzyıla yayılmıştır.

Likirgos Yasaları, antik çağın önemli bir ütopyasıdır. Ama aynı zamanda, tarih bo-yunca, bütün ütopyaları da önemli ölçüde etkilemiştir.

Likurgos, MÖ 9. yüzyılda, toplumsal çürü-meye cevap aramak amacıyla medeniyetin beşiği Mısır’ı, Ortadoğu’yu ve Girit’i dolaşı-yor, toplumları inceliyor. Sonra dönüp, öğ-rendiklerini ülkesine uyguluyor. İşte Likirgos

Yasaları ve Sparta toplum yapısı böyle orta-ya çıkıyor.

Antikçağın bütün tarihçileri ve filozofla-rı; Platon, Heredot, Aristoteles ve diğerleri, eserlerinde mutlaka Sparta’dan bahsetmiş-ler, Likurgos Yasaları’nı “kaybedilmiş güzel-likler” olarak değerlendirmişlerdir.

Ancak hatırlıyorum ilkokul veya ortaokul yıllarında Spartalıların hırsızlığı övdüğü ve hırsız yetiştiren bir toplum olduğu yönünde bilgilendirilmiştim. Hatta itiraf edeyim Spar-talılarla Ispartalıları çok uzun zaman aynı toplum ve coğrafya olduğunu zannettim.

Siyaset ve hukuk adamı Likurgos ve Sparta hakında yapılan bu değerlendirme-ler son derece isabetlidir.

Sparta Devrimi, 2500 yıl önceki bir ay-dının sergilediği yüksek siyasal bilinç açı-sından çok çarpıcıdır. Likurgos Yasaları’yla Sparta’ya getirilen düzen; mutlak mülkiyet eşitliği, kadın-erkek ortaklaşalığı, israfı dış-layan kanaatkarlık ve mütevazı yaşam anla-yışı ve en önemlisi kolektif yönetim sistemi dir. O dönemde kurulan bu sistem 2 500 yıl sonra bugün bile hala bir ütopyadır...

Anrik Yunan’a damgasını vuran bir başka yasalar demeti, Drakon Kanunları dır. Dra-kon kanunları zalim karakterli kanunlardı.

Klanların ilkel adetlerinin bir toplamıydı. En küçük bir hırsızlığın bile ölümle cezalan-dırıldığı bu kanunlar için “mürekkeple değil, kanla yazılmıştır” denir.

Solon ile “siyasal devrim” denen şey ya-şanmıştır.Solon’un kurduğu rejim, ilerici bir rol oynar. Anayasaya yepyeni bir öğe girmiş-tir!!! Özel mülkiyet.

Yeni mevzuata göre yurttaşların hakla-rı ve görevleri, varlıklarının ölçüsüne göre belirlenmiştir.Bu yasalara göre artık borçlu olması nedeniyle hiç kimse köle yapılama-yacaktır.

Efialtes döneminde, Helie adlı yüksek mahkeme, anayasayı koruma yetkisi ile do-

> Kültür & Sanat74 Kültür & SanatKültür & Sanat

natıldı. Halk Meclisine sunulan herhangi bir önerinin kanuna aykırı olduğunu, herkes ile-ri sürebilirdi. Dava Helie’nin önüne gelirdi. Mahkeme, iddiada bulunanı haklı görmüş-se, kanun tasarısını kaleme alanlar para cezasına çarptırılırdı. Olağanüstü durumda ise ölüme mahkum edilebilirdi. İddia daya-naksız ise, onu ileri sürenler para cezasına çarptırılıyordu.

Antik Yunan’da Savunma Örgütü ise ol-dukça parlak bir görünüm sergilemiştir.

Antik Yunan’da savunmanlara Synagore ismi verilmiştir. Bunlar önce sanıkların ya-kınları idi. Daha sonraları dışarıdan da, baş-ka kişilere savunma hazırlama hakkı verildi. Bunlara Legoraphe dendi.

Atina Barosunun tarihi çok çok eskidir. 2500 yılı aşkın bir süre önce nefes almaya başlayan Atina Barosu’na ait disiplin kural-

larından bazıları şöyledir.

a. Ana babalarına saygısızlıktan cezalandırı-lanların,

b. Yasal görevlere katılmayı reddedenlerin,

c. Ahlaka aykırı işlerle uğraşanların,

d. Miras yoluyla kendisine geçen serveti so-rumsuzca harcayanların,

e. Sefahat yerlerinde görülenlerin, savun-manlık yapamayacakları

düzenlenmiştir.

Antik Yunanda ünlü avukatların başında Demosthenes gelir. Demosthenes hem iyi bir hukukçu hem de iyi bir siyasetçiydi. Çok güzel konuşurdu.Ünü bütün ülkeye yayılmış-tı. Başı derde girenler onun kendisini sa-vunmasını isterdi. Demosthenes bu yoğun talepleri karşılayamaz hale gelmişti. Ülkenin dört bir yanına giderek avukatlık yapmak oldukça zordu.Bunun üzerine kendisine müracaat edenlere parası karşılığında yazılı savunmalar hazırlamaya başladı. Demost-henes bu yolla çok büyük servetler elde etti.

Antik Yunan’da Solon da iyi bir avukat olarak ün salmıştır. Atina Barosunun mes-lek kurallarını oluşturanların başında gel-diği gibi ülkeye ve insanlık tarihine dam-gasını vuran ve kendi adıyla anılan Solon Kanunları’nı da kazandırmıştır.

Antik Yunanda Hukuk Mitolojisi ile konuş-mamı sonlandırmak istiyorum.

Bu bölümde, adalete, insanın suç işlemesine,aklanmasına, cezalandırılması-na veya insanın savunmasını üstlenen mi-tolojik varlıklara değineceğim.

Mitolojiye göre suç işleyen ölümlü, yani insan,tanrının gazabından kurtulmak için bir başka tanrıya sığınabilir. Bu durumda Tanrılar arasında anlaşmazlık çıkar. İnsanı cezalandırmak isteyen Tanrı ile İnsanı ko-rumaya çalışan Tanrı kıyasıya mücadeleye girişirler.

Olay büyüdüğünde ise baş Tanrı Zeus

Kültür & Sanat Kültür & Sanat 75Kültür & Sanat

>

olaya el koyar. Çoğu zaman da tanrılar ara-sında doğan anlaşmazlığı çözmek için ARE-OPAGE denen “Tanrılar Mahkemesi” kuru-lur. Son söz bu mahkemenindir.

Mitoloji efsaneler demetidir. Ama nasıl olmuşsa binlerce yıl sonraki kurumları, sı-fatları ve ünvanları hatta meslekleri 2000-3000 yıl öncesinde ortaya koymayı başara-bilmiştir.

Gerçekten de, Themis adalet tanrıça-sı olarak mahkemelere başkanlık yapar, Nemesis savcı gibi hareket eder. Cinayet suçlularının cezalandırılması için didinir. Öç onun en temel görevidir. Bu haliyle günü-müzdeki savcıdır.

Eriniysler Nemesis’in polisi veya jandar-masıdır. Cinayet suçlusunu takip eder du-rurlar.

Hekate bilirkişidir. Yargıçlara akıl verir.

Litailer mitolojide avukatı temsil eder…

Ate ise suç tanrısıdır. İnsanları suça doğ-ru iter…

Hades ise öteki dünyanın yargıcıdır.Ölen ve yanına gelen kişileri sorgular . Yaşar-ken işledikleri suçlarla iyiliklerini mukaye-se eder. Masum çıkarlarsa sonsuza kadar huzur içinde uyumalarına karar verir. Suçlu çıkmaları halinde ise sonsuza kadar işken-celer içinde kıvranma cezasına çarptırır.

Zeus işte yeryüzü ve yer altındaki verilen bu kararları denetler. Bazılarına ses çıkar-maz, bazılarını ise değiştirir.Tam bir temyiz mercii gibi davranır.

Yazımı Homeros’un İlyada adlı eserinde yer alan ve Mitolojik Avukat Tanrıçaları yani Litaileri anlatan bir şiirle noktalamak istiyo-rum.

Gün olur yanılır, suç işler insanlar,

Güzel adaklar, sunularla yalvarırlar,

Kurban yağlarıyla yumuşatırlar tanrıları.

Ulu Zeus’un kızlarıdır Yalvarılar,

Topal, yüzleri buruşuk, gözleri şaşı,

Koşarlar Suç ‘un arkasından dertli dertli,

Ama güçlüdür, çevik ayaklıdır Suç,

Yalvarılar’dan çok önde koşar,

İnsanlara kötülük ede ede dolaşır yeryü-zünü

Yalvarılarsa yetişir, kötülüğü düzeltmeye kalkarlar .

Dinlerler kendilerine saygı gösterenleri,

Onlara yardım ederler canla başla .

Kulak asmayan olursa, yalvarırlar Zeus’a,

Suç takılsın ona, ettiğini bulsun derler.