ผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง

อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร

โดย นายไมตร ธนประสทธพฒนา

ขอประเมนเพอแตงตง

ใหด ารงต าแหนงนกวชาการสาธารณสข ช านาญการ(ดานบรการทางวชาการ) ต าแหนงเลขท ๒๘๐๔๗

ส านกงานสาธารณสขอ าเภอมะขาม จงหวดจนทบร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

2

บทคดยอ

โรคพษสนขบาถอเปนปญหาทส าคญของกระทรวงสาธารณสข ถงแมวาจากสถต 5 ปยอนหลงพบวามการระบาดและการเสยชวตของผปวยดวยโรคพษสนขบามแนวโนมลดลงเรอยๆ ผลกระทบจากการระบาดของโรคพษสนขบามความรนแรงเปนอยางมาก เมอผปวยทสมผสเชอไวรสมอาการแสดงของโดยเฉลยจะเสยชวตในเวลา 11.5 ถง 13 วน วตถประสงคเพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร กลมตวอยาง ไดแก อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร จ านวน 60 คน แบงเปนกลมทดลองจ านวน 30 คนและกลมควบคมจ านวน 30 คน เครองมอในการวจยครงนแบงออกเปน 2 สวน 1) โปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาจ านวน 2 ครงระยะเวลา 1 เดอน 2) เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก แบบวดความรเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาจ านวน 15 ขอและแบบวดความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาจ านวน 15 ขอ ตรวจสอบคณภาพของเครองมอดวยวธครอนบาคแอลฟา วเคราะหขอมลดวยสถตพรรณนา เปรยบเทยบคาเฉลยความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาดวยสถต Independent t-test และ Paired t-test

ผลการวจยพบวา 1. กลมทดลองมคาเฉลยผลตางคะแนนความรและคะแนนความตระหนกกอนและหลง

การทดลองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ.05 (t = -20.362, p < 001; t = -17.531, p <.001) ตามล าดบ

2. กลมทดลองและกลมควบคมมคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกหลงการทดลองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .001 (t = 14.701, p <.001; t = 19.099, p <.001) ตามล าดบ

ผลการวจยครงนเปนแนวทางแกเจาหนาททปฏบตงานในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลในการพฒนาอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานใหมความเขาใจและความตระหนกในการปองกนโรคพษสนขบาทเหมาะสม ค าส าคญ : อาสาสมครสาธารณสข, ความตระหนก, ความเขาใจ, รปแบบ, โรคพษสนขบ า

สารบญ หนา

บทคดยอ.................................................................................................................................... ก สารบญ....................................................................................................................................... ข สารบญตาราง............................................................................................................................. ค

สารบญรปภาพ........................................................................................................................... ง บทท 1 บทน า............................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา.................................................................. 1

วตถประสงค.......................................................................................................... 2 ค าถามการวจย........................................................................................................ 2 สมมตฐาน............................................................................................................. 3 ขอบเขตการวจย....................................................................................................

3 นยามศพทเฉพาะ.................................................................................................... 3 กรอบแนวคดการวจย............................................................................................ 4 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ.......................................................................................

6 ระบบอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน........................................................ 6 ประวตและสภาพการระบาดของโรคพษสนขบา ……………………………….. 11 ความรเรองโรคพษสนขบาและการปองกนการเกดโรคพษสนขบา....................... 12

2

พระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535………………………………………. 27 แนวคดทฤษฎเกยวกบความร................................................................................. 42 แนวคดเกยวกบความตระหนก............................................................................... 48 งานวจยทเกยวของ............................................................................................... 51

3 วธด าเนนการวจย...........................................................................................................

53 ประชากรและกลมตวอยาง................................................................................. 53 เครองมอทใชในการวจย...................................................................................... 54 วธด าเนนงานวจย................................................................................................

55

สารบญ (ตอ) หนา

การพทกษสทธกลมตวอยาง....................................................................... 56 การวเคราะหขอมล.................................................................................... 56 4 ผลการวเคราะหขอมล.............................................................................................. 57

ผลการวเคราะหขอมลทวไป...................................................................... 58 ผลการวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนก

ของกลมตวอยางกอนการทดลองระหวางกลมทดลองและกลมควบคม....... 60

ผลการวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนก

2

ของกลมทดลองกอนและหลงการทดลอง...................................................... 60

ผลการวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนก

ของกลมควบคมกอนและหลงการทดลอง...................................................... 61

ผลการวเคราะหเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนก ของกลมตวอยางหลงการทดลองระหวางกลมทดลองและกลมควบคม..........

62 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ............................................................... 63 สรปผลการวจย.............................................................................................. 64 อภปรายผล..................................................................................................... 65 ขอเสนอแนะ.................................................................................................. 66 บรรณานกรม............................................................................................................................. 67 ภาคผนวก.................................................................................................................................. 70 ภาคผนวก ก................................................................................................... ภาคผนวก ข................................................................................................... ประวตยอของผวจย.......................................................................................

สารบญตาราง

ตารางท หนา

1 แสดงระดบความเสยงตอการตดเชอโรคพษสนขบาจากลกษณะการสมผสกบสตว 18 2 แสดงแนวทางการวนจฉยและการรกษาผสมผสโรคพษสนขบา…………………. 19

3 แสดงการใหวคซนผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอน (การฉดกระตน) 21 4 แสดงผลการวเคราะหขอมลทวไป............................................................................. 58

5 แสดงการเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลม ตวอยางกอนการทดลองระหวางกลมทดลองและกลมควบคม................................... 60 6 แสดงการเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลม

ทดลองกอนและหลงการทดลอง............................................................................... 61 7 แสดงการเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลม ควบคมกอนและหลงการทดลอง............................................................................... 61 8 แสดงการเปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลม ตวอยางหลงการทดลองระหวางกลมทดลองและกลมควบคม................................... 62

สารบญภาพ ภาพท หนา 1 กรอบแนวคด รปแบบการสงเสรมความตระหนกและความเขาใจ.......................... 5

บทท 1

บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา ปจจบนโรคพษสนขบาถอเปนปญหาทส าคญของกระทรวงสาธารณสข ถงแมวาจากสถต 5 ปยอนหลงพบวามการระบากและการเสยชวตของผปวยดวยโรคพษสนขบามแนวโนมลดลงเรอยๆ โดยจากสถตพบวาในป 2552 มผปวยเสยชวตดวยโรคพษสนขบาจ านวน 24 ราย ในป 2553 มผปวยเสยชวตจ านวน 15 ราย และใน2554 ถงป 2556 มผปวยเสยชวตปละ 7 ราย (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2558) สวนสถานการณการระบาดของโรคพษสนขบาในสตวพบวาในป 2558 มการรายงานขอมลในระบบ Thai Rabies Net พบมการระบาดของโรคพษสนขบาในสตวจ านวน 108 ตวอยาง จากตวอยางทงสน 2,423 ตวอยาง โดยคดเปนรอยละ 30.12 ในพนท 83 ต าบล 22 จงหวด ซงจากสถตทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาการระบาดของโรคพษสนขบาทงในคนและสตวยงถอ เปนปญหาส าคญของกระทรวงสาธารณสข ผลกระทบของการระบาดของโรคพษสนขบามความรนแรงเปนอยางมาก โดยเมอผปวยสมผสน าลายของสนขทมเชอไวรสจะมการฟกตวของเชอไวรสประมาณ 20-90 วน เมอผปวยทสมผสเชอไวรสมอาการแสดงของ Dumb หรอ Paralytic Rabies (อาการแบบอมพาต) โดยเฉลยจะเสยชวตในเวลา 11.5 ถง 13 วน (หทยกาญจน ยางศร, 2560) ซงท าใหเกดการสญเสยเปนจ านวนมาก นอกจากนผปวยทสมผสน าลายของสนขทมเชอไวรสจ าเปนตองไดรบวคซนเพอปองกนการเกดอาการ โดยจ าเปนตองไดรบวคซนปองกนโรคพษสนขบา (Rabies Vaccine) หรอในบางรายอาจจ าเปนตองไดรบอมมโนโกลบรน (RIG) นอกจากนยงอาจพจารณาใหวคซนปองกนโรคบาดทะยก (dt) และยาปฏชวนะเพมเตม ซงท าใหรฐบาลเสยคาใชจายในการจายวคซนส าหรบการปองกนโรคพษสนขบาเปนอยางมาก อกทงผปวยตองเสยเวลาในการเขารบบรการฉดวคซนบอยครง สญเสยรายไดจากการขาดงานและการมารบ บรการอยางตอเนอง อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานมความส าคญเปนอยางยงในการดแลสขภาพของประชาชนในพนท (ธวช วเชยรประภา, 2555) โดยมหนาทในการดแลดานการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค การรกษาพยาบาลเบองตนรวมทงการฟนฟสภาพของผปวยทอยในชมชน โดยมตดานการปองกนโรคเปนงานหนงทอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานเปนก าลงหลกและมสวนชวยใหประสบความส าเรจในการปองกนโรคในพนท โดยเฉพาะอยางยงในการเผยแพรองคความรรวมทงยงท าหนาทในการเฝาระวงเพอปองกนการระบาดของโรคมากยงขน นอกจากนอาสาสมครสาธารณสขยงมหนาทในการด ารงตนเปนแบบอยางทดทางดานสาธารณสขเพอใหเพอนบานไดกระท าตามพฤตกรรมทเหมาะสม โดยอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานถอเปนผทใกลชดกบประชาชนใน

2

พนทมากทสด จงมบทบาทและอทธพลในการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพของประชาชนในพนทและสามารถเปนทปรกษาของประชาชนในพนทดานพฤตกรรมทเหมาะสม ความรและความเขาใจเกยวกบการดแลปองกนตนเองเรองโรคพษสนขบา นบวามความส าคญเปนอยางยง โดยเฉพาะอยางยงความเขาใจในเรองระยะฟกตวของเชอไวรส รวมถงวธการปฏบตตนในการปองกนโรคพษสนขบาและการไดรบวคซนปองกนโรคพษสนขบาอยางเหมาะสม ซงความเขาใจในเรองโรคพษสนขบาจะชวยใหสามารถรกษาชวตของผปวยไดเปนอยางด นอกจากนความตระหนกหรอความใสใจในการปฏบตตนเพอปองกนโรคพษสนขบายงถอเปนปจจยทมผลเปนอยางยงตอพฤตกรรมการปฏบตตนเพอปองกนโรคพษสนขบา ซงหากผปวยมความตระหนกเพมมากขนจะสามารถสงผลใหพฤตกรรมในการปองกนโรคเพมมากยงขน หากอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานมความรความเขาใจในการปองกนโรคพษสนขบาเพมมากขนจะสามารถท าใหการปองกนการแพรระบาดของโรคพษสนขบาในพนทสามารถลดลงไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนหากเพมความตระหนกในการปองกนโรคพษสนขบาในอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ยงจะชวยเพมการปองกนโรคพษสนขบาในพนทไดอยางตอเนอง จากการสอบสวนการเฝาระวงโรคพษสนขบา หม 6 บานแปลง ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร พบวา ในวนท 16 พฤศจกายน พ.ศ.2560 มสนขสด า-น าตาล ไมทราบทมาทไป มอาการดราย หางตก น าลายไหล วงพลานไปทว วงไลกดสนขในหมบานบานแปลง หม 6 ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร ชาวบานและต ารวจจงชวยกนก าจด หลงจากนนแรงงานกมพชา จ านวน 4 ราย ไดน าศพของสนขทตายไปรบประทาน โดยการตม หลงจากเกดเหตการณไมมการแจงเจาหนาทสาธารณสขในพนท ตอมาในวนท 10 มกราคม พ.ศ.2561 เจาหนาทสาธารณสข รพ.สต.หนองตาคง ไดรบแจงใหเฝาระวงสนขตายไมทราบสาเหต และมผถกกด 1 ราย เจาหนาทจงลงพนทสอบสวนโรค และตดตามผถกกดและผสมผสรวมบานทสนขตายมาร บวคซนปองกนโรคพษสนขบาท โรงพยาบาลโปงน ารอน และใหค าแนะน าเพอเฝาระวงสนขทมอาการผดปกตในพนท หากพบใหรบแจงเจาหนาทและผน าชมชน ในวนท 11 มกราคม พ.ศ.2561 รบแจงเหตผดปกตในพนทจาก นายมล ใสตะภาพ พบสนขผดปกต และกดเจาของ 1 ราย ถกกดเมอวนท 10 มกราคม พ.ศ.2561 เวลาประมาณ 11.00 น. แตยงไมไดไปฉดวคซนทโรงพยาบาล จงลงพนทสอบสวนโรค พบวาสนขเพศผสด าชอโอเลยง อายประมาณ 4 เดอน ยงไมเคยไดรบวคซนปองกนพษสนข มประวตถกสนขสด าน าตาลกดในวนท 16 พฤศจกายน พ.ศ.2560 มอาการซม เดนโซเซ ไมกนขาว+น า รองคราง กรามคาง น าลายไหล และสนขตายในเวลาตอมา จงตดตอปศสตวอ าเภอโปงน ารอน เพอสงหวสนขตรวจ และไดตดตามให ผถกกด และผสมผสน าลายทกคนไปรบวคซนท โรงพยาบาลโปงน ารอน ในวนท 12 มกราคม พ.ศ.2561 ผลตดหวสนขตรวจหวแรก พบเชอพษสนขบา เจาหนาท รพ.สต.หนองตาคง จงลงพนทสอบสวนโรคพรอมกบปศสตวอ าเภอโปงน ารอน , เจาหนาทจากเทศบาลต าบลหนองตาคง , เจาหนาทควบคมโรคส านกงานสาธารณสขอ าเภอโปงน ารอน และทม SRRT จากส านกงานสาธารณสขจงหวดจนทบร จากการสอบสวนโรคเพมเตมพบวา มแรงงานกมพชาจ านวน 4 ราย น าศพสนขตวสด าทตายไปรบประทาน จงไดพดคยท าความเขาใจกบแมนายจางแตยง

3

ไมเจอนายจาง และผทรบประทานสนข เนองจากออกไปท างานยงไมกลบ ในวนท13 มกราคม พ.ศ.2561 เจาหนาท รพ.สต.หนองตาคง ลงพนทรวมกบ เจาหนาทเทศบาลต าบลหนองตาคง และ อาสามครสาธารณสขในพนท เพอสอบสวนโรคเพมเตม พบสนขทถกกดเพมอก 3 ตว จากนนในวนท 15 มกราคม พ.ศ.2561 หลงจากปรกษากบปศสตวอ าเภอโปงน ารอน ไดแนะน าวาควรท าการฉดวคซนสนขท ถกกด และสมผสกบสนขทตายกอน โดยใชวธฉดแบบ 0/3/7/11 รวมทงหมด 4 ครงๆละ 1 Dose เจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนองตาคง รวมกบ เจาหนาทเทศบาลต าบลหนองตาคง จงไดลงพนทท าการฉดวคซนสนขเบองตน รวมทงหมด 13 ตว และท าการรณรงคฉดวคซนพษสนขบาทงหมบาน ในพนท หม 6 บานแปลง ต.หนองตาคง รวมจ านวนสนขและแมวทฉดรวมทงสน 400 ตว (ทงสตวทมเจาของและทไมมเจาของ) และด าเนนการควบคมปองกนการแพรระบาดของโรคโดยการส ารวจ และควบคมดานสงแวดลอมในพนท มการใหสขศกษาประชาสมพนธผานเสยงตามสายของหมบาน ประชาสมพนธใหความรโดยกลมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ทงต าบลหนองตาคง มเบอรโทรสายดวนแจงเมอถกสนขกด เพอการเฝาระวงและปองกนการเกดโรคพษสนขบาในชมชนตอไป

จากความส าคญของปญหาทกลาวมาขางตนผวจยจงมความสนใจทจะศกษาผลของรปแบบการสงเสรมความตระหนกและความเขาใจในการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบล หนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร โดยผลการศกษาจะสามารถเปนแนวทางในการวางแผนการปองกนโรคพษสนขบาของจงหวดจนทบรไดตอไป

วตถประสงคทวไป

เพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร

วตถประสงคเฉพาะ 1 เพอเปรยบเทยบความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานกอนและหลงไดรบรปแบบในกลมทดลอง

2 เพอเปรยบเทยบความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานระหวางกลมทดลองและกลมควบคม

ค าถามการวจย

ผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร เปนอยางไร

4

สมมตฐานของการวจย

1. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานกอนทดลองในกลมทดลองและกลมควบคมไมแตกตางกน

2. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกลมทดลองหลงไดรบการทดลองดขนอยางมนยส าคญทางสถต

3. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกลมควบคมกอนและหลงไดรบการทดลองไมแตกตางกน

4. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกลมทดลองและกลมควบคมหลงไดรบการทดลองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

ขอบเขตของการวจย

การศกษาครงนเปนการศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร จ านวน 60 คน โดยท าการศกษาในชวงเดอน พฤษภาคม ถง กรกฎาคม 2561 นยามศพทเฉพาะ

1. อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน หมายถง บคคลทอาสาสมครเขามาท างานดานสาธารณสข ซงผานการไดรบความรตามทกระทรวงสาธารณสขก าหนด มบทบาทหนาทในการด าเนนงานชวยเหลองานดานสาธารณสข

2. ความเขาใจ หมายถง ความรเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

3. ความตระหนก หมายถง ความสนใจหรอความใสใจเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

4. โปรแกรม หมายถง โครงการทจดขนเพอใหความรและสรางความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน โดยมกจกรรม 6 ครง ระยะเวลา 2 เดอน

5

กรอบแนวคดในการวจย

ตารางภาพท 1 กรอบแนวคด

- ความรเกยวกบ

การปองกนโรคพษสนขบา

- ความตระหนกเกยวกบ

การปองกนโรคพษสนขบา

โปรแกรมการสงเสรม

ความรและความตระหนก

ประชาคม เกบรวบรวมขอมลและวางแผนการด าเนนงานเกยวกบโรค

พษสนขบา

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาวจยการวจยครงนเพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร ผวจยไดศกษาคนควาแนวคดจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ ดงรายละเอยดตอไปน

2.1 อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 2.2 ความรเรองโรคพษสนขบา และการปองกนการเกดโรคพษสนขบา 2.3 แนวคดทฤษฎเกยวกบความร 2.4 แนวคดเกยวกบความตระหนก 2.5 งานวจยทเกยวของ

ระบบอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานหรอทเราเรยกยอๆวา อสม. อาสาสมครสาธารณสข

ประจ าหมบานนนเปนรปแบบหนงของการมสวนรวมของประชาชนในการดแลสขภาพของตนเองครอบครวและชมชนโดยผานกระบวนการอบรมใหความรจดเจาหนาทสาธารณสขและการปฏบตงานดวยความเสยสละตอประชาชนในหมบาน กระทรวงสาธารณสขไดเรมด าเนนงานมาตงแตปพ.ศ. 2520 เปนตนมาอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานจงเพมจ านวนมากขนตามล าดบ จนครอบคลมหมบานในชนบทและชมชนเมองมากกวา 700,000 คนแมวาพลงของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานอาจจะดเลกนอยกระจายอยตามหมบานและชมชนตางๆ ในปจจบนกระทรวงสาธารณสขไดก าหนดใหมอาสาสมครในงานสาธารณสขเพยงประเภทเดยวคออาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ซงหมายถงบคคลทไดรบการคดเลอกจากชาวบานในแตละกลมบานและไดรบการอบรมตามหลกสตรทกระทรวงสาธารณสขก าหนด โดยมบทบาทหนาททส าคญในฐานะผน าการเปลยนแปลงดานพฤตกรรมสขภาพอนามย (change agents) การสอขาวสาธารณสข การแนะน าเผยแพรความร การวางแผน การประสานกจกรรมพฒนาสาธารณสข ตลอดจนใหบรการสาธารณสขดานตางๆ เชน การสงเสรมสขภาพ การเฝาระวงและปองกนโรค การชวยเหลอรกษาพยาบาลขนตนโดยใชยาและเวชภณฑตามขอบเขตทกระทรวงสาธารณสขก าหนด การปฐมพยาบาลเบองตน การสงตอผปวยไปรบบรการการฟนฟสภาพและการจดกจกรรมพฒนางานสาธารณสขมลฐานในหมบานและชมชนโดยก าหนดจ านวนอาสาสมครสาธารณสขในหมบาน/ชมชน โดยเฉลยดงน

พนทชนบทอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน : 1 คนตอ 8-15 หลงคาเรอน

7

พนทเขตเมอง : 1. เขตชมชนหนาแนน(ชมชนตลาดไมมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 2. ชมชนแออดอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 1 คน ตอ 20-33 หลงคาเรอน 3. เขตชมชนชานเมอง 4. อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 1 คนตอ 8-15 หลงคาเรอน ดงนนในหมบาน/

ชมชนหนงๆอาจมจ านวนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานไมเทากนขนอยกบจ านวนหลงคาเรอนของหมบาน/ชมชนนนๆ โดยทวไปจะมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานประมาณ 10-30 คนตอหมบาน คณสมบตของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

1. เปนบคคลทชาวบานในละแวกหรอคมยอมรบและนบถอ 2. สมครใจและเตมใจชวยเหลอชมชนดวยความเสยสละ 3. มเวลาเพยงพอทจะชวยเหลอชมชน(อยประจ าในหมบานไมยายถนฐานในระยะเวลา

1-2 ปและมความคลองตวในการประสานงาน) 4. อานออกเขยนได 5. เปนตวอยางทดในดานพฒนาสขภาพและการพฒนาชมชน 6. ไมควรเปนขาราชการหรอลกจางของรฐ วธการคดเลอกอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ใชวธการประชาธปไตยในการคดเลอกบคคลเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

โดยมแนวทางปฏบตดงน 1. เจาหนาทสาธารณสขจดประชมกรรมการหมบานอาสาสมครสาธารณสขประจ า

หมบานทกคนในหมบานและผน าอนๆ เพอชแจงใหทราบถงบทบาทของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานและจ านวนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานมอบหมายให กรรมการหมบานอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานและผน าดงกลาวเปนกรรมการในการสรรหาอาสาสมครประจ าบานสาธารณสข

2. แบงละแวกหรอคมบานออกเปนคมละ 8-15 หลงคาเรอนสอบถามหาผสมครใจและทมคณสมบตตามทก าหนดคดเลอกเขารบการอบรมเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกรณทมผสมครเกน 1 คนใหคณะผด าเนนการสรรหาอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานจดประชมหวหนาครอบครวหรอผแทนครอบครวในละแวกนนๆ เพอลงมตโดยใชคะแนนเสยงสวนใหญคดเลอกบคคลเขารบการอบรมเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานประจ าละแวกบานหรอคมบาน

8

อนงการคดเลอกอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานสามารถปรบเปลยนไดหากชมชนหรอคณะกรรมการหมบานมความเหนเปนอยางอนแตตองเปนประโยชนเพอสวนรวมและมขนตอนทโปรงใส

วาระและการพนสภาพการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน สถานภาพของการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานเกดขนเมอบคคลนนไดรบ

การคดเลอกผานการอบรมและไดรบการประเมนความรความสามารถทงกลมความรพนฐานและกลมความรเฉพาะตามทก าหนดไวจงหวดจะออกประกาศณยบตรและบตรประจ าตวใหใชเปนหลกฐานโดยรปแบบอายบตรและสทธทไดรบจะเปนไปตามทกระทรวงสาธารณสขก าหนด

1. วาระ ก าหนดใหมวาระคราวละ 2 ปเมอครบวาระแลวใหพจารณาตอบตรประจ าตวโดยดจากผลการด าเนนงานรวมกบการพจารณาของประชาชนและองคกรของหมบาน (เจาหนาทสาธารณสขไมควรทจะเปนผถอดถอนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานด วยตนเองเพราะอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานเปนอาสาสมครทเสยสละของประชาชนหากมความจ าเปนกตองใชการประชมและปรกษาหารออยางเปนกนเองกบอาสาสมครสาธารณสขทมอยรวมทงกรรมการหมบานเพอปองกนความขดแยงทจะเกดขน)

2. การพนสภาพ 2.1 ผลสภาพตามวาระ 2.2 ตาย 2.3 ลาออก 2.4 ยายทอย 2.5 ประชาชนลงมตโดยมคะแนนเสยงเกนกงหนงของประชาชนในหมบานหรอคณะกรรมการหมบานมมตใหผลจากต าแหนงเนองจากมความประพฤตเสยหายอนจะน ามาซงความเสอมเสยประโยชนของหมบานหรอบกพรองตอการปฏบตหนาท

การขนทะเบยนเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน สถานภาพของการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานเกดขนเมอบคคลนนไดรบ

การผานคดเลอกผานการอบรมและไดรบการประเมนความรความสามารถทงกลมความรพนฐานและองคความรเฉพาะตามทก าหนดไวจงหวดจะออกประกาศณยบตรและบตรประจ าตวใหเปนหลกฐาน โดยรปแบบอายบตรและสทธทไดรบจะเปนไปตามทกระทรวงสาธารณสขก าหนด บทบาทหนาทของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

อสม. มบทบาทในการเปนผน าการด าเนนงานพฒนาสขภาพอนามย และคณภาพชวต ของประชาชนในหมบาน/ชมชน เปนผน าการเปลยนแปลง (Change agents) พฤตกรรมดาน สขภาพ

9

อนามยของประชาชนในชมชน และมหนาท แกขาวราย กระจายขาวด ชบรการประสานงาน สาธารณสข บ าบดทกขประชาชน ด ารงตนเปนตวอยางทด จากการประชมสมมนาของกระทรวง สาธารณสขเกยวกบการเพมประสทธภาพและยกระดบอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) ทโรงแรมรเวอรไวดพลาซา กรงเทพมหานครไดก าหนดบทบาทและหนาทของ อสม. ไวดงน (กระทรวงสาธารณสข. 2536 :1-4) .

ตามมาตรฐานการสาธารณสขมลฐาน 1. เปนผสอขาวสารสาธารณสขระหวางเจาหนาทและประชาชนในหมบาน นดหมาย เพอ

นบานมารบบรการสาธารณสข แจงขาวสารสาธารณสข เชน การเกดโรคตดตอทส าคญ หรอโรคระบาดในทองถนตลอดจนขาวความเคลอนไหวในกจกรรมสาธารณสข รบขาวสาร สาธารณสขแลว แจงใหเจาหนาทสาธารณสขในทองถนทราบอยางรบดวนในเรองส าคญ เชน เรอง โรคระบาดหรอโรคตดตอตาง ๆ รบขาวสารแลว จดบนทกไวในสมดบนทกผลการปฏบตงานของ อสม.

2. เปนผใหค าแนะน าถายทอดความรแกเพอนบานและแกนน าสขภาพประจ า ครอบครว ในเรอง ตาง ๆ ไดแก การใชสถานบรการสาธารณสขและการใชยา การรกษาอนามยของ รางกาย การใหภมคมกนโรค การสขาภบาลสงแวดลอมและการจดหาน าสะอาด โภชนาการและสขาภบาลอาหาร การปองกนและควบคมโรคตดตอประจ าถน การอนามยแมและเดกและการ วางแผนครอบครว การดแลรกษาและปองกนสขภาพเหงอกและฟน การดแลและสงเสรม สขภาพจต การปองกนและควบคมโรคเอดส การปองกนและควบคมอบตเหต อบตภยและโรคไม ตดตอทส าคญ การปองกนและแกไขมลภาวะและสงแวดลอมทเปนพษเปนภย การคมครอง ผบรโภคดานสาธารณสข การจดหายาจ าเปนไวใชในชมชน และการสงเสรมการใชสมนไพรและ แพทยแผนไทย ฯลฯ

3. เปนผใหบรการสาธารณสขแกประชาชน ไดแก การสงตอผปวยและการตดตาม ดแล ผปวยทไดรบการสงตอมาจากสถานบรการ การจายยาเมดคมก าเนดในรายทเจาหนาทสาธารณสขไดตรวจแลว และจายถงยางอนามย การปฐมพยาบาลเบองตน เชน เกยวกบบาดแผลสด กระดกหก ขอเคลอน ฯลฯ การรกษาพยาบาลเบองตนตามอาการ

4. หมนเวยนกนปฏบตงานท ศสมช. โดยมกจกรรมทควรด าเนนการ ไดแก - จดท าศนยขอมลขาวสารของหมบาน - ถายทอดความรและจดกจกรรมตามปญหาของชมชน - ใหบรการทจ าเปนใน กจกรรมสาธารณสขมลฐาน 5. เฝาระวงและปองกนปญหาสาธารณสขในหมบาน เชน เฝาระวงปญหาโภชนาการ โดย

การชงน าหนกเดกและรวมแกไขปญหาเดกขาดสารอาหารและขาดธาตไอโอดน เฝ าระวงดาน อนามยแมและเดกโดยการตดตามหญงมครรภใหมาฝากทองและตรวจครรภตามก าหนด เฝาระวง

10

ดานสรางเสรมภมคมกนโรค โดยการตดตามใหมารดาน าเดกไปรบวคซนตามก าหนด และเฝาระวง เรองโรคตดตอประจ าถน โดยการก าจดแหลงเพาะพนธยงลาย เปนตน

6. เปนผน าในการบรหารจดการวางแผนแกปญหาและพฒนาชมชน โดยใชงบประมาณหมวดอดหนนทวไปทไดรบจากกระทรวงสาธารณสขหรอจากแหลงอน ๆ

7. เปนแกนน าในการชกชวนเพอนบานเขารวมกจกรรมพฒนางานสาธารณสขของชมชน และพฒนาคณภาพชวตโดยใชกระบวนการ จปฐ. (ความจ าเปนพนฐาน) และรวมกลมในการ พฒนาสงคมดานตาง ๆ

8. ดแลสทธประโยชนดานสาธารณสขของประชาชนในหมบาน โดยเปนแกนน าใน การประสานงานกบกลมผน าชมชน และองคการบรหารสวนต าบล (อบต.) กระตนใหมการวางแผน และด าเนนงานเพอพฒนางานสาธารณสขของหมบาน

ตามมาตรฐานสมรรถนะ อาสาสมครสาธารณสข 1. สามารถน านโยบายไปสการปฏบต เพอพฒนาและแกไขปญหาทสอดคลองกบพนท 2. สามารถเปนผน างานสงเสรมสขภาพและปองกนโรค รกษาพยาบาลเบองตน ฟนฟ

สมรรถภาพ และคมครองผบรโภค 3. สามารถสรางและบรหารเครอขายในการด าเนนงานสรางสขภาพแบบหนสวน 4. สามารถรณรงคขบเคลอนชมชนและสงคมใหตนตวและรบผดชอบตอตนเองชมชน

และสงแวดลอมของชมชน 5. สามารถเตรยมและรเรมมาตรการทางสงคมใหมๆมราจะมผลกระทบตอสขภาพ 6. สามารถสรางจตส านกเรองจตอาสาในการรวมจดการสขภาพชมชน 7. สามารถสรางโอกาสใหเดก เยาวชน แกนน าอนๆเขามามสวนรวมในการจดการ

สขภาพชมชน ตามนโยบายกระทรวงสาธารณสข (เชงรก)

1. ดแลสขภาพอนามยเชงรกในกลมแมและเดก ผสงอาย ผพการ ผปวยเรอรงในชมชน 2. เสรมสรางสขภาพและแกไขปญหาสขภาพชมชน โดยแผนสขภาพต าบลรวมกบภาค

เครอขายตางๆในชมชน เพอลดโรคเบาหวาน ความดนโลหตสง มะเรง หวใจและหลอดเลอด อมพฤกษ อมพาต และหนนการด าเนนงานสงเสรมสขภาพในรพ.สต.

3. เปนทตไอโอดน ในการใหความรเรองโรคไอโอดน ตรวจสารไอโอดนในเกลอ น าปลา ซอสปรงรส และแนะน าหญงตงครรภบรโภคเกลอไอโอดน

11

ประวตและสภาพการระบาดของโรคพษสนขบา โรคพษสนขบาหรอโรคกลวน านนเปนทรจกกนดเปนครงแรก ในกลมประเทศแถบยโรป

ตะวนตกตงแตประมาณป พ.ศ. 1214 แตถอวาเปนโลกของสตวปาเทานน ตอมาพบวามการระบาดสสนขบานในประเทศอตาลเมอป พ.ศ. 2251 การศกษาในสมยนนทราบเพยงวาโรคน เกดจากเชอทมอยในน าลายของสนขหรอสตวเลยงอนๆและเชอจะเขาทางบาดแผลตามผวหนงใน ป 2347 ไดมการทดลองโดยน าน าลายของสนขทเปนโรคพษสนขบา ไปปายทแผลของสนขปกต ซงตอมาปรากฏวาสนขทน ามาทดลองนนเปนโรคพษสนขบาและในปพ.ศ. 2422 มการทดลองใชกระตายเปนสตวทดลองในการศกษาโรคพษสนขบา ท าใหรจกพยาธก าเนดในบางสวนและเปนทเขาใจกนในสมยนนวา เชอโรคเดนทางตามวถประสาทจากสวนปลายเขาสระบบประสาทสวนกลาง

จากผลการศกษาเบองตนไดแสดงใหเหนชดเจนแลววา โรคตดตอรายแรงชนดนตดมาจากสนขดงนนจงเรมมมาตรการในการกกกนสนขและมการท ารายสนขทไมมเจาของ มาตรการนไดถอปฏบตกนในประเทศนอรเวย สวเดนและเดนมารก จงท าใหสนขในประเทศเหลานนปลอดจากโรคพษสนขบาตงแตปพ.ศ. 2369 (ประเสรฐ ทองเจรญ, 2535,หนา 22)

ส าหรบในประเทศไทยกคาดวาโรคนจะมมานานแลวแตเพงพบหลกฐานปรากฏเปนครงแรก เมอหมอมเจาหญงบรรลศรสาร ดสกล พระธดาในสมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพ สนชวตกษยดวยโรคพษสนขบาเมอปพ.ศ. 2455 โดยถกสนขกดทพระราชวงจนทร ณ พระปฐมเจดย และอาการปรากฏขนหลงจากถกกดประมาณสามเดอน และเมอมอาการเพยง 14 ชวโมงเทานน สมเดจกรมพระยาด ารงราชานภาพไดเคยไปดงานการปองกนโรคพษสนขบามาแลวเมอปพ.ศ. 2434 ทรงเหนวาถามการตงสถานปาสเตอรในกรงเทพฯ กอนนาจะเปนประโยชนอยางมาก พระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวไดพระราชทานพระบรมราชานญาตใหอาศยตกหลวงท ถนนบ ารงเมอง เปนทท าการผลตวคซนเรยกวา “ปาสตรสภา” (ไพโรจน วนสมบตและวชย ลงอนรงส, 2532, หนา 536) และเมอวนท 26 เมษายนพ.ศ. 2456 วคซนทผลตขนกเปนวคซนโดยวธของพาสเถยร (pasteur) คอ ผลตจากไขสนหลงกระตาย ตอมาพระบาทสมเดจพระมงกฏเกลาเจาอยหวไดทรงโปรดเกลาใหโอนกจการ “สถานปาสเตอร” ของกระทรวงมหาดไทย มาสงกดสภากาชาดไทย และเปลยนชอเปนสถานปาสเตอรในปพ.ศ. 2460 และพระราชทานเปลยนชอใหมเปน “สถานเสาวภา” ในปพ.ศ. 2463 (ประวรรณ สนทรสมย, 2533, หนา 382)

สถานการณโรคพษสนขบาในประเทศไทยสถตผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาในประเทศไทยเรมเขาสระบบรายงานของกระทรวงสาธารณสข ตงแต ปพ.ศ. 2472 มผเสยชวต 180 ราย ตอมามรายงานผเสยชวตทกป ปทมรายงาน ผเสยชวตสงสด คอ ป พ.ศ. 2523 มผเสยช วตทงสน 370 ราย ซงในปนน (พ.ศ. 2523) มผถกสตวกด แลวมารบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาจ านวน 63,939 ราย ถาพจารณาตามจ านวนผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาแลวพบวา อบตการณของโรคพษสนขบาใน

12

คน มแนวโนมลดลงตามล าดบ โดยจ านวน ผเสยชวตลดลงจาก 370 ราย ในป พ.ศ. 2523 เหลอ 185 รายในป พ.ศ. 2533, 74 รายในป พ.ศ. 2538, 50 ราย ในป พ.ศ. 2543 และในป พ.ศ. 2546 ผเสยชวตลดลงเหลอ 21 ราย มการกระจายอยใน 13 จงหวดตอมาในป พ.ศ. 2547 ผเสยชวตลดเหลอ 19 ราย แตการกระจายกลบเพมเปน 16 จงหวด นบวาสถานการณไมไดดขนเทาทควร และหากพจารณารายภาคแลวจะพบวาผ เสยชวตภาคใตกลบสงขนจากเดมในป พ.ศ. 2536 เคยมผเสยชวต 4 ราย ซงนาจะท าใหไมมผเสยชวตไดแตในป 2547 แต กลบเพมเปน 5 ราย (อภรมย พวงหตถ และวรงรอง หนสวรรณ, 2548) และลาสดในป พ.ศ. 2555 มผปวย/ตายดวยโรคพษสนขบาจ านวน 5 รายคดเปนอตราปวย/ตายเทากบ 0.01 ตอประชากรแสนคน โดยเปนรายงานจาก 5 จงหวดคอ ศรสะเกษ กรงเทพฯ ระยอง สงขลา และนครศรธรรมราช

สถานการณการเกดโรคพษสนขบาในสตว จากผลการตรวจวนจฉยโรคพษ สนขบาจากหวสตวทสงตรวจทวประเทศทกหนวยงานระหวางป พ.ศ. 2540-2547 (อภรมย พวงหตถ และวรงรอง หนสวรรณ, 2548; ปราณ พานชย, 2545 อางถงใน สรชย ศลาวรรณ และคณะ , 2551) พบวามแนวโนมลดลงจากรอยละ 32.67 ในป 2540 ลดลงเหลอ รอยละ 24.45 ในป พ.ศ. 2545 และรอยละ 18.83 ในป 2547 แตอยางไรกตามจากแนวโนมทลดลงนสวนหนงเปนผลมาจากจ านวนการสงตรวจลดลงพนททมหองชนสตรตรวจหวสตวไดจะมจ านวนตวอยางสงตรวจมาก สวนพนททไมมหองชนสตรอยหางไกล การคมนาคมไมสะดวกจ านวนตวอยางทสงตรวจนอยลงตามล าดบ ดงนนจากขอมลผลการตรวจหวสตวพบเชอถงแมวาจะมแนวโนมลดลงกไมสามารถบอกไดอยางชดเจนวาสถานการณโรคพษสนขบาในสตวลดลง เมอวเคราะหความหนาแนนของสนขโดยกรมปศสตว พบวา 1 ครวเรอนจะ มสนขอยในความดแล 1 ตวรวมทงประเทศจะมประมาณ 12 ลานตว (สรชย ศลาวรรณ และคณะ , 2551) และในแตละปสนข 1 คจะมการผสมพนธ 2 ครงมลกครงละ 4-6 ตวโดยเฉลย มาตรการในการควบคมจ านวนประชากรสนขจะตองมการควบคมอยางเขมแขงจรงจง จงจะสามารถลดจ านวนสนขลงได จะเหนวาปจจบนปญหาของสนขจรจดหรอสนขไมมเจาของไดมการแพรพนธเพมสงขนประกอบกบ ทางดานการเลยงดสนขของประชาชนยงไมมความรบผดชอบเทาทควร ซงเปนสาเหตหนงทสงผลใหความครอบคลมของวคซนปองกนโรคพษสนขบาในสนขไมสามารถครอบคลมถงรอยละ 80 ตามเกณฑ ขององคการอนามยโลก (ศรศกด วรนทราวาท, 2547; รพพงศ วงศต, 2545 อางถงใน สรชย ศลาวรรณ และคณะ, 2551)

ความรเรองโรคพษสนขบาและการปองกนการเกดโรคพษสนขบา โรคพษสนขบา เปนโรคตดตอจากสตวมาสคนทมความรนแรงมาก ผปวยตองเสยชวตทกราย

อาการแสดงของโรคมกเปนแบบสมองและเยอสมองอกเสบเฉยบพลน ผปวยจะมไข ปวดเมอย ตามเนอตว คนหรอปวดบรเวณรอยแผลทถกสตวกด ตอมาจะหงดหงด ตนเตนไวตอสงเรา (แสง เสยง ลมฯ) มานตาขยาย น าลายไหลมาก กลามเนอคอกระตกเกรงขณะทผปวยพยายามกลนอาหาร หรอน า

13

ท าใหเกดอาการ กลวน า เพอคลง สลบกบอาการสงบ ชก ผปวยบางรายอาจแสดงอาการ แบบอมพาต โดยมอาการแขนขาออนแรง กรณไมไดรบการรกษาประคบประคอง มกปวยอย ประมาณ 2 - 6 วน และเสยชวตเนองจากอมพาตของกลามเนอ ระบบทางเดนหายใจ

1. เชอสาเหต โรคพษสนขบา หรอชอในภาษาองกฤษวา Rabies ไดรบการตงชอตามอาการของคน หรอ

สตวทปวย โดยค าวา Rabies มาจากศพท rabidus แปลวา mad หรอเรยกอกชอหนงวา โรคกลวน า หรอ Hydrophobia เชอโรคทเปนสาเหตคอเชอไวรสอยในตระกล Rhadovirus Genus Lyssa Virus ซงเปน RNA Virus พบวาม Rabies Virus เพยงตวเดยวทกอใหเกดโรค ในคน หลงจากเชอโรคนฟกตวบรเวณบาดแผลทตดเชอ จะเดนทางไปตามเสนประสาทสสมอง จะท าใหเกดความรนแรงมากขนเมอเชอเดนทางมาถงสมองแลว ทงคนและสตวทรบเชอจะแสดงอาการออกมาได และเชอไวรสนจะเดนทางมาอยทตอมน าลาย พรอมทจะแพรไปสคนหรอสตว โรคพษสนขบาเปนโรคตดเชอทรนแรงเปนอนตรายถงกบชวต ซงจะมอาการเปนอมพาตทกลามเนอคอ จงท าใหการกลนล าบากและเจบทรมาน ผปวยสวนใหญไดรบเชอโดยถกสนขบากดหรอขวนหรอเลย ส าหรบประเทศไทย พบวาสนขเปนตวน าโรคทส าคญทสด ประมาณ รอยละ 95 รองลงมาคอ แมว รอยละ 2 – 3 ของสตวทตรวจพบเชอ นอกจากนยงพบเชอไดใน ชะน ลง กระตาย กระรอก กระแต วว ควาย สกร มา คางคาว (ธระวฒน เหมะจฑา และคณะ, 2550) ซงสตวทพบเชอลวนมประวตเคยถกสนข บากดมากอน โรคพษสนขบาพบไดตลอดทงปไมเฉพาะแตหนารอน

2. การตดตอของโรคพษสนขบา การตดเชอโรคพษสนขบา ในคนและสตวอาจแบงเปน 3 ระยะ คอ ระยะท ตดเชอเดน

ทางเขาสระบบประสาทจากต าแหนงทเขา ระยะการเพมจ านวนในระบบประสาทสวนกลางและ ระยะทเชอเดนทางจากระบบประสาทสวนกลางออกสอวยวะทส าคญทมโอกาสแพรเชอ ทางระบาด วทยา คอ ตอมน าลายเปนอวยวะทส าคญทสดและพบบอยทสดรองจากระบบประสาท นอกจากนยง อาจพบในเยอบทางเดนอาหาร ระบบทางเดนหายใจ ระบบปสสาวะ และตอมน านมเปนตน

3. วธการตดตอของโรค 1. น าลายเขาทางบาดแผล โดยการถกกด ขวน เลย พบไดมากทสดรวมถงการท น าลาย

กระเดนเขาตาในประเทศอเมรกาพบวามอและแขนเปนจดทโดนสนขกดมากทสด 2. โดยการกน สวนใหญจะเปนเพราะในปากหรอทางเดนอาหารมแผล 3. ผานทางรก เคยมการแยกพบเชอในลกววในทองทแมตายโดยโรคพษสนขบา 4. การตดเชอทางเดนหายใจพบไดจากการหายใจเอาอากาศทมเชอไวรสเขาไปโดยเฉพาะ

ถ าคางคาว 5. การตดเชอโดยการปลกถายกระจกตา

14

4. ระยะฟกตวของโรค (ส านกโรคตดตอทวไป, 2551) ระยะเวลาทเชอเขาสรางกายจนเกดอาการ ประมาณ 2 - 8 สปดาห อาจสนเพยง 5 วน หรอ

ยาวนานเกนกวา 1 ป ระยะฟกตวจะสนหรอยาวขนกบปจจยบางประการ ไดแก ความรนแรง ของบาดแผล ปรมาณของปลายประสาททต าแหนงของแผล และระยะทางแผลไปยงสมอง เชน แผลท หนา ศรษะ คอ และมอ จะมระยะฟกตวสนจ านวนและความรนแรงของเชอกเปนอกปจจย หนง เครองนงหม เชน เสอผา หรอการลางแผลจะมสวนชวยลดจ านวนเชอลงไดมาก

5. อาการและอาการแสดงของโรค 5.1 อาการในคน อาการโรคพษสนขบ าในคน จ าแนกได เปน 3 ลกษณะ

(กรม ควบคมโรค, 2548) 1. Furious หรอ Encephalitic rabies คอ อาการคลมคลงหรออาการทาง

สมองเปนอาการส าคญ ระยะการด าเนนโรคเรวโดยเฉลยเสยชวตใน 5 วน และตองมอาการครบทง 3 ประการขางลางน โดยเฉพาะอยางยงเมอมประวตถกสตวกด แมวาจะเปนแบบมเหตโนมน า (provoked) ก ตามลกษณะอาการ ดงกลาวคอ

1.1 Fluctuation of conscious ผปวยมอาการสลบเปลยนระหวางสภาวะ การรตวทปกต และลกษณะตนเตนกระวนกระวายตอสงเราไมวาจะเปนเสยง แสง ซงจะทวความรนแรงขนเรอยๆจนผปวยอาจจะอาละวาด และผดลกผดนง ระหวางทผปวยกลบอยในสภาวะปกต จะสามารถพดคยโตตอบรเรอง ทกอยาง แตบางครงจะจ าไมไดหรอไมเขาใจตนเองขณะทแสดงอาการผดปกตสภาพเชนนจะด าเนนไปประมาณ 2-3 วน แลวผปวยจะเรมซม และไมรสกตว ใน ระยะ 24 ชวโมงสดทายเรมมความดนโลหตต า

1.2 Phobic spasma ไดแกอาการกลวน า กลวลม ลกษณะทง 2 ประการ อาจไมพบรวมกนและไมจ าเปนทจะตองมภาวะการเกรงตบของกลองคอ (laryngeal spasms) อาการกลวน าลมจะเหนไดชดขณะทผปวยรสกตวเทานน เมอผปวยเรมซมอาการเหลานจะหายไป ผปวยจะมอาการถอนหายใจเปนพก ๆ (inspiratory spasms) ซงเกดขนเองและเปนอาการส าคญซงชวย ในการวนจฉย

1.3 Autonomic stimulation ไดแก อาการขนลกเปนบางสวนหรอทงตว รมานตามสภาพไมตอบสนองตอแสง และอาจขยายเตมทหรอหดตวเตมท เปนระยะสน ๆ และทส าคญ คอ น าลายมากผดปกต จนตองบวนหรอถมเปนระยะ นอกจากนนอาการคนเฉพาะทตรงทถกสตวกด ในรปของคน ปวดแสบปวด รอน ปวดลก ๆ ซงแพรกระจายไปทวแขน ขา หรอหนาซกทถกกด (local neuropathic symptoms) กอาจชวยสนบสนนการวนจฉยได อยางไรกตาม พงระวงทจะไมใ ชอาการเฉพาะทอยางเดยวในการใหการวนจฉย ยกเวนแตจะประกอบดวยขอมลทางหองปฏบตการทเชอถอได

15

2. Dumb หรอ Paralytic rabies คออาการอมพาตหรออาการออนแรงของแขนขาเปนอาการส าคญระยะด าเนนโรคชาโดยเฉลยเสยชวตใน 13 วน ผปวยจะมอาการ รวมทง ลกษณะของการตรวจคลน ไฟฟาของกลามเนอและกระแสประสาทคล ายคลงกบผปวยซงม เสนประสาทอกเสบ (Guillain Barre syndrome, GBS) กลาวคอมกลามเนอออนแรงลามขน จากขาไปยงแขนและลามไปทวตว โดยออนแรงบรเวณตนแขน ขา ทงซกซายและขวาพอ กน สวนมากพบกลามเนอใบหนาออนแรงทง 2 ดาน (facial palsy) รวมดวยกน deep tendon reflex หายไป เมออาการมากขนจะหายใจไมได

2.1 ลกษณะของ dumb rabies ทแตกตางไปจาก Guillain Barre syndrome (GBS) คอ

2.1.1 ไข ในผปวย dumb rabies จะพบมอาการไขตงแตตน โดยผ ปวย GBS จะไมมไข ยกเวนแตวา มภาวะแทรกซอน เชน การตดเชอในปอด ทางเดนปสสาวะ

2.1.2 การตรวจรบความรสก (sensory system) ยงเปนปกตทงการตรวจ pinprick, joint หรอ vibration sense ยกเวนบางรายอาจมความผดปกตบรเวณมอหรอเทาหรอหนาขางทถกกด ใน GBS อาจพบความผดปกตดงกลาวไดบางไมมากกนอย

2.1.3 Percussion myoedema คอ เมอใชไมเคาะ jerk เคาะไปทบรเวณ deltoid หรอ หนาอกจะมรอยนนปดขนชวขณะ แตอาการนอาจพบไดในผปวยทผอมมาก ผปวยไตวาย ผปวย hypothy roidism หรอผปวยทภาวะโซเดยมในเลอดต า ผปวยโรคพษสนขบา ระยะกลางและทายมกจะมโซเดยมต าอยแลว ดงนน ใหถออาการขอนเปนลกษณะชวยวนจฉย ประกอบและตองตรวจดระดบโซเดยมกอนเสมอ ถาระดบโซเดยมปกตและมอาการแขนขาออนแรงดงขางตน รวมกบอาการดงกลาวอาจจะท าใหนกถง paralytic rabies

2.1.4 อาการทางระบบปสสาวะผปวยอาจมความผดปกตในการเบง หรอ กลนปสสาวะ ซงจะไมเหนชดเจน นอกจากตองสอบถามผปวย

2.2 ขอควรระวงในผ ปวย paralytic rabies ผปวยเหลานแทบจะไมมการรบรหรอมสภาวะสตสมปชญญะทแปรปรวนเลย บางครงอาจมอารมณแจมใส ราเรงไมเขากบสภาพเจบปวยของตนเอง และพบอาการกลวน าหรอกลวลมนอยมาก คอ ไมเกนครงหนงของผปวย ใน กลมนทงหมด แมไมมการการกลวน า กลวลม กยงพบอาการถอนหายใจ ( inspiratory spasms) แตจะไมเหนชดเจน เนองจากมกลามเนอคอ กระบงลม และแขนออนแรงคอนขางมากอยแลว อาการเฉพาะท (local neuropathic symptoms) พบไดเชนเดยวกบ furiors rabies แตเมอรวมทงหมดแลวพบไดประมาณ 1 ใน 3 ของผปวยทง 2 ประเภท

3. Atypical หรอ Nonclassic rabies คอ ไมมอาการบงชใหสงสยวาเปน โรคพษสนขบาดงเชน 2 กลมแรก ผปวยกลมนไมสามารถวนจฉยไดจากอาการอยางเดยว การตรวจ

16

ดวยคอมพวเตอรสนามแมเหลกไฟฟาของสมอง (magnetic resonance imaging, MRI) อาจ พบลกษณะเฉพาะตวกลาวคอ พบความผดปกตในต าแหนง brainstem, thalamus, basal ganglia, subcortical and deep white matter ในขณะทผปวยรสกตวจะไมม gadolinium contrast enhancement (จะม enhancement ตอเมอผปวยไมรสกตวเทานน) ความผดปกตของ MRI ดงกลาวจะพบไดเหมอนกนหมดในทงสามกลม กลมทสามนอาจพบไดในผปวยทตดเชอไวรสทแพรจากสนขและคางคาว และถอเปนกลมทมความยากล าบากทสดในการวนจฉย มทางเดยวเทานนทจะวนจฉยได คอการตรวจยนยนทางหองปฏบตการ

5.2 อาการในสตว หลงจากทสตวไดรบเชอเขาไปแลว ระยะฟกตวของโรคในสตวชนดตางๆ อาจ แตกตางกนอยบาง โดยทวไปในสนขจะอยระหวาง 3-8 สปดาห ระยะฟกตวของโรคนจะเรวขนหรอชาลง ขนอยกบความรนแรงของบาดแผลและต าแหนงของบาดแผลทเชอเขาส รางกาย หากบาดแผลรนแรงและอยใกลสมอง ชวงระยะฟกตวของโรคมกสนกวาต าแหนงของบาดแผลทอย อวยวะสวนปลายเมอพนระยะฟกตวของโรคแลว สตวทเปนโรคจะแสดงอาการใหเหน ซงอาการใน สตวแตละชนดอาจแตกตางกนไปบาง แตอาการทเปนรปแบบชดเจนทสด ไดแก อาการในสนข และสามารถน าไปเทยบเคยงใหเหนความแตกตางกบอาการของสตวชนดอนได อาการของโรคพษสนข บาในสนขแบงออกไดเปน 3 ระยะ คอ

1. อาการน า (Prodromal Phase) เปนอาการเปลยนแปลงอปนสยและ พฤตกรรมทเคย เปนอยไปในทางทตรงกนขามกบปกต จะสามารถสงเกตเหนไดงายถาอยใกลชดกบ สนขทเลยงไวสม าเสมอ อาการเรมแรกทพบ ถาเปนสนขทเคยรางเรงแจมใสชอบคลกคลเคลาเคลยกบเจาของ มกจะมอาการหงดหงด ไมอยากเขาใกล หลบซกซอนตวอยตามมมมดตางๆ และหาก พยายามน าออกมาจากทซอน มกแสดงอาการ เหา หรองบอยางไมพอใจ สวนสนขทปกตเคย หวาดระแวง หวาดกลว กลบมความกลาเพมมากขน และหากสงเกตใกลชดในบางรายจะพบวา มานตาขยายกวางปกต มการตอบสนองตอแสงลดลง สนขจะแสดงอาการระยะเรมแรกน 2-3 วน

2. อาการระยะตนเตน (Excitative Phase) เปนอาการของโรคระยะถดมาทเหนชดเจนทสด เมอผานพนอาการน าแลว จะมอาการลกลลกลนกระวนกระวายมากขน พยายามจะหลบหนออกจากบานหรอทอยเดม หากหลบหนออกมาไดจะวงอยางไมมจดหมาย มกแสดงอาการ แปลกๆ เชน งบลมหรอกดกนสงแปลกปลอมตางๆ เชน กอนอฐ กอนหน ดน หญา หรอแมแตเศษ ไมมกกดทกสงทขวางหนาเปนอาการของความบาคลงอยางเดนชด หากจบกกขงจะกดกรงอยาง รนแรงจนเกดบาดแผลทปาก หรอฟนหกโดยไมแสดงความเจบปวด เสยงเหาหอนจะผดไป เนองจากเกดอมพาตของกลามเนอกลองเสยง ตอมาจะเกดอมพาตของกลามเนอทเกยวกบการเคยว และการกลน ท าใหลนหอยออกนอกปากน าลายไหล ลนมสแดงคล า หรอมรองรอยของความบอบช า หรอมสง

17

แปลกปลอมตดอยทลน ระยะตอมาล าตวจะแขง หางตก ขาหลงเรมออนเปลย ซงเปนอาการทเรม เขาสระยะอมพาต สนขจะแสดงอาการระยะตนเตนอย 1-7 วน

3. อาการระยะอมพาต (Paralyhsis Phase) เปนอาการระยะสดทายของอาการ ของโรค สนขทแสดงอาการตนเตนและ/หรอดรายชดเจน อาการของระยะอมพาตจะสนถงสนมาก กลาวคอ เมอเรมแสดงอาการขาหลงออนเปลยแลว ในทสดดจะลมลงลกไมได อมพาตทเกดขนจะแผขยายจากสวนทายของล าตวไปยงสวนหวอยางรวดเรว ท าใหตายดวยการเกดอมพาตของระบบ หายใจ สวนรายทไมสงเกตเปนอาการระยะตนเตนชดเจน หรอพบในชวงระยะทสนมาก อาจแสดง อาการระยะอมพาตยาวนานขน ในกรณเชนนจะสงเกตเหนสนขมอาการซมปากอา คางหอยตก ลน หอยยาวออกนอกปาก น าลายไหลมาก มกไมกดผคนและมกแสดงอาการอย 2-4 วน แลวอมพาตจะแผขยายทวตว ท าใหตายดวยการเกดอมพาตของระบบหายใจเชนเดยวกน สนขทแสดงอาการของ โรคพษสนขบาทง 3 ระยะดงกลาวน ตงแตเรมสงเกตเหนอาการมกอยไดไมเกน 10 วน สนขทแสดงอาการระยะตนเตนชดเจน มกเรยกกนวา “บาแบบดราย หรอ Furious Rabies” ซงเปน อาการทพบเหนไดมากกวา “บาแบบซม หรอ Dumb Rabies”

6. การดแลรกษาผสมผสเชอโรคพษสนขบาและการฉดวคซนปองกนโรค (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2559)

1. การดแลรกษาผสมผสโรคพษสนขบา การปฐมพยาบาลบาดแผลโดยทนท โดยการลางแผลดวยน าฟอกสบหลายๆครง

ลางสบออกใหหมด ถาแผลลกใหลางถงกนแผลอยางนอย 15 นาท ระวงอยาใหแผลช า หามใชครมใดๆ ทา แลวเชดแผลดวยน ายาฆาเชอ ควรใชยาโพวโดนไอโอดน (Povidone Iodine) หรอฮบเทนในน า (Hibitane in Water) ถาไมมใหใชแอลกอฮอล 70% หรอทงเจอรไอโอดน นอกจากนไมควรเยบแผลทนท ควรรอไว 2-3 วน เวนเสยแตวาเลอดจะออกมากหรอแผลใหญ ถาเยบควรเยบหลวมๆ และใสทอระบายไว

การปองกนบาดทะยก พจารณาให Tetanus Toxoid หรอ Diphtheria Tetanus Toxoid (dT) ตามประวตการไดรบวคซนปองกนบาดทะยกมากอนและพจารณาใหยาปฏชวนะตาม ความเหมาะสม ส าหรบ Tetanus Antitoxin ใหพจารณาตามลกษณะแผลเปนรายๆ ไป ดงตารางท 1

18

ตารางท 1 ระดบความเสยงตอการตดเชอโรคพษสนขบาจากลกษณะการสมผสกบสตว

การปฏบต ระดบความเสยง ลกษณะการสมผส การปฏบต

กลมท 1 การสมผสทไมตดโรค

- การถกตองตวสตว ปอนน า ปอน อาหาร ผวหนงไมมแผลหรอรอยถลอก

- ถกเลย สมผสน าลาย หรอเลอดสตว ผวหนงไมมแผลหรอรอยถลอก

- ลางบรเวณสมผส

- ไมตองฉดวคซน

กลมท 2

การสมผสทมโอกาสตดโรค

- ถกงบเปนรอยช าทผวหนงไมม เลอดออก หรอเลอดออกซบๆ

- ถกขวนทผวหนงเปนรอยถลอก (Abrasion) ไมมเลอดออกหรอ เลอดออกซบๆ

- ถกเลย โดยทน าลายถกผวหนงทม แผลหรอรอยถลอกหรอรอยขดขวน

- ลางและรกษาแผล ฉด วคซนปองกน โรคพษสนขบา (Rabies vaccine)

กลมท 3

การสมผสทมโอกาสตดโรคสง

- ถกกดโดยฟนสตวแทงทะลผาน ผวหนงแผลเดยวหรอหลายแผลและมเลอดออก

- ถกขวนจนผวหนงขาดและมเลอดออก

- ถกเลยหรอน าลาย สงคดหลง ถกเยอบตา ปาก จมกหรอแผลลก แผลทมเลอดออก

- มแผลทผวหนงและสมผสสารคดหลง จากรางกายสตว ซากสตว เนอสมอง สตว รวมทงการช าแหละซากสตว และ

- ลางและรกษาแผล

- ฉดวคซนและอมมโนโกลบลน (rabies vaccine และ RIG) โดยเรวทสด

19

ลอกหนงสตว

- กนอาหารดบทปรงจากสตวหรอ ผลตภณฑจากสตวทเปนโรค

ทมา: กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข (2559) ประวตของสตวทสมผสโดยการพจารณาตามลกษณะของสตวทสมผสและสาเหตท

ถกกด ดงตารางท 2 ตารางท 2 แนวทางการวนจฉยและการรกษาผสมผสโรคพษสนขบา

ลกษณะของสตวทสมผส การวนจฉยขนตน ขอแนะน าการปฏบต

- สนขและแมวทไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาประจ าปหรอเคยไดรบการฉดวคซนมากอนอยางนอย 2 ครงและครงหลงสดไมเกน 1 ป

- สนขและแมวทไดรบวคซนลกษณะนสวนใหญมภมคมกนเพยงพอตอโรคพษสนขบา

-หากถกกดโดนทเหตโนมน า เชน การท ารายหรอแกลงสตว พยายามแยกสตวทก าลงตอสกน เขาใกลสตว หวงอาหาร หรอลกออน ยงไมตองใหวคซนปองกนโรคพษสนขบาแกผสมผส แตควรกกขงสนข แมว ไวดอาการ อยางนอย 10 วน ถาสตวมอาการ สงสยโรคพษสนขบาใหรบฉดวคซน หรอวคซน และอมมโนโกลบลน

- สนขและแมวทยงไมแสดงอาการขณะทกดอาจเปนโรคพษสนขบาไดและเชอจะออกมากบน าลายกอนแสดงอาการไดภายใน 10 วน (โดยเฉลย 1-6 วน)

- สนขและแมวทอาการปกตขณะกดอาจเปนโรคพษสนขบาได ตองดประวตวามการฉดวคซน และเลยงดอยางดดวย จงจะไมเสยงตอการเกดโรค

- หากถกกดโดยไมมเหตโนมน า เชน อยดๆ สนขกวงมากดโดยไมมเหตกดเจาของ คนเลยง ใหฉดวคซนหรอวคซน และอมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบาแกผสมผสพรอมทงกกขงสตวไวดอาการหากสนข แมว ปกต ใน 10 วนจงหยดฉด

20

- สนขและแมวทมอาการผดปกตหรอมอาการเปลยนไป เชนไม เคยกดใคร แตเปลยนนสยเปนด รายกดเจาของ กดคนหลายๆ คน หรอสตวหลายๆ ตวในเวลา ใกลเคยงกน หรอมอาการเซองซมเปลยนไปจากเดม

- สนขและแมวนาสงสยวา เปนโรคพษสนขบา

- ใหวคซนหรอวคซนและอมมโนโกลบลนโดยเรวทสด หากสตวตายใหสงตรวจหาเชอโรคพษสนขบา ถาผลการตรวจเปนลบ แตสตวมอาการนาสงสยอาจพจารณาใหฉดตอไปจนครบ ถาผลการตรวจเปนบวกใหฉดวคซนจนครบชด

-ใหวคซนหรอวคซนและใหอมมโนโกลบลนเหมอนกบวาสตวนนเปนโรคพษสนขบา

-สนข แมว คางคาว สตว จรจด สตวปาทกดแลวหน หายไปหรอผถกกดจ าสตวทกดไมไดสตวเลยงอนๆทเปนสตว เลยงลกดวยนม เชนกระรอก กระแต

-สตวเหลานตองถอเสมอนวาเปนโรคพษสนขบา

-ใหวคซนหรอวคซนและใหอมมโนโกลบลนเหมอนกบวาสตวนนเปนโรคพษสนขบา

ทมา: กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข (2559)

ปจจบนยงไมสามารถรกษาโรคนใหหายขาดได การรกษาจงท าไดเพยงการดแล ประคบประคอง และรกษาตามอาการ (กรมควบคมโรค, 2548)

1. แยกผปวยใหอยในหองทสงบ ปราศจากเสยงรบกวน แตไมจ าเปนตองปดไฟ 2. ใหสารน าเขาเสนเลอดใหเพยงพอ เนองจากผปวยกนอาหารไมได 3. ผใหการดแลผปวย ควรใสเสอกาวน แวนตา ผาปดจมกเพอปองกนการสมผส

สาร คดหลงจากผปวย และปฏบตตามวธการปองกนทไดมาตรฐาน (standard precaution) 4. กรณทผปวยมอาการกระวนกระวายมาก อาจพจารณาใช morphine หรอยา

ในกลม barbiturate โดยการฉด 2. การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาหลงสมผสโรค

1. การฉดวคซนโดยวธเขากลามเนอ ( Intramuscular, IM) โดยฉดวคซนชนด HDCV, PCECV, PDEV 1 ml หรอ PVRV, CPRV 0.5 ml เขากลามเนอตนแขน (Deltoid) หรอถา

21

เปน เดกเลกฉดเขากลามเนอหนาขาดานนอก (Anterolateral) ครงละ 1 โดสในวนท 0, 3, 7, 14 และ 30

2. การฉดเขาในผวหนง (Intradermal, ID) ใชไดกบวคซนทมการขนทะเบยนต ารบยาจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาประเทศไทยส าหรบฉดเขาในผวหนงและปฏบตตามค าแนะน าขององคการอนามยโลก โดยวคซนใหมนนตองแสดงถงผลการศกษาทางเลอกใหเหนถง ประสทธภาพและความปลอดภยในการใชเมอเทยบกบวคซนมาตรฐาน โดยทตองมการตพมพในวารสารทางการแพทยทยอมรบในระดบนานาชาต ซงผเชยวชาญพจารณาทบทวนการวจย

3. การฉดวคซนกระตนส าหรบผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอนนยาม ผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอนหมายถง ผสมผสโรคทเคยไดวคซนแบบกอนสมผสโรคครบ หรอไดรบวคซนแบบหลงสมผสโรคดวยวคซนเซลลเพาะเลยงมากอนอยางนอย 3 เขมใหฉดวคซนกระตน โดยไมตองใหอมมโนโกลบลน (RIG) ใหปฏบตและฉดวคซนตามตารางท 3 ผสมผสทเคยไดรบวคซนแต ไดรบไมครบชดอยางนอย 3 เขมหรอไดรบวคซนสมองสตวครบชดใหใหปฏบตเหมอนผทไมไดรบวคซนมากอน ดงตารางท 3 ตารางท 3 การใหวคซนผสมผสโรคทเคยไดรบการฉดวคซนมากอน (การฉดกระตน)

ระยะเวลาตงแตไดรบวคซนครงสดทาย

จนถงวนทสมผสโรคพษสนขบาครงน

การฉดวคซน

สมผสโรคภายใน 6 เดอน ใหฉดวคซนเขากลามเนอครงเดยวในวนแรกหรอ ฉดในผวหนง 1 จดในขนาด 0.1 ครงเดยวในวน แรก

สมผสโรคหลงจาก 6 เดอนขนไป ใหฉด 2 ครงในวนท 0 และ 3 แบบเขากลามเนอ หรอในผวหนงครงละ 1 จดในขนาด 0.1 ml

*ในกรณทไดรบการฉดวคซนกระตนดงกลาวภมคมกนจะเกดขนในระดบสงอยางรวดเรวจงไมจ าเปนตอง ฉดอมมโนโกลบลน (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2559)

4. การใหอมมโนโกลบลนปองกนโรคพษสนขบา (RIG) แกผสมผสโรคโดยอมมโนโกล

บลนปองกนโรคพษสนขบาทมใชในประเทศไทย ม 2 ชนดคอ ชนดผลตจากซรมมา (Equine Rabies Immunoglobulin, ERIG) ขนาดบรรจ: 5ml (1000 IU) ขนาดทใช: 40 IU/kg และชนดผลต จาก

22

ซรมคน (Human Rabies immunoglobulin, HRIG) ขนาดบรรจ: 2ml (300IU), 5ml (300IU), 2ml(750 IU) ขนาดทใช: 20 IU/kg

5. การฉดวคซนปองกนโรคลวงหนาผทมโอกาสสมผสเชอพษสนขบา เชน สตวแพทย ผท างานในหองปฏบตการ หรอเดนทางเขาไปในถนทโรคพษสนขบาชกชม ควรไดรบการฉดยาปองกนโรค พษสนขบาและการฉดวคซนกระตนซ าเมอสมผสโรคโดยฉดวคซน HDCV, PCECV, ใชปรมาณ 1 ml หรอ ฉดวคซน PVRV, CPRV ใชปรมาณ 0.5ml เขากลามเนอ (IM) 1 เขมหรอขนาด 0.1 ml 1 จดเขาใน ผวหนงบรเวณตนแขน (ID, Deltoid) 1ในวนท 0, 7, และ 21 หรอ ส าหรบผทไดรบการฉดวคซนปองกนแบบหลงสมผสโรคมาแลว 3 ครง เชนไดรบการฉดในวนท 0, 3, 7 และสงเกตอาการสนขและแมวทกด พบวามอาการปกตอภายหลง 10 วนใหหยดฉดวคซนโดยใหถอวาการฉดดงกลาวเปนการฉดปองกน ลวงหนาเชนกน

7. การปองกนและควบคมโรค โรคพษสนขบ าเป นโรคท ต องรายงานโดยเร งด วนและด า เนนการตาม

พระราชบญญต โรคพษสนขบา พ.ศ. 2535 (ภาคผนวก ข) เพอผทเกยวของจะไดด าเนนการสอบสวนโรคพรอมทง ประสานงานกบ หนวยงานควบคมโรคในสตวและทองถน เพอก าจดแหลงรงโรค และคณะควบคไปกบการคนหาคนหรอสตวทอาจไดรบเชอโรคพษสนขบา เพอรบการปองกนโรคทถกตอง และเพอใหผสงสยวาไดรบเชอโรคพษสนขบาไดรบการปองกนหรอก าจดสตวทสงสยวาไดรบเชอโรค พษสนขบา ในกรณทมผ ถกสนขทเปนหรอสงสยวาเปนโรคพษสนขบากด/ขวน ควรจะด าเนนการ ดงตอไปน

1. แจงใหหนวยงานทเกยวของในพนททราบ เพอตดตามผสมผสโรครายอนๆ รวมทง ประสานกบปศสตวในพนทควบคมโรคในสตว

2. แนะน าใหน าหวสตวทสงสยวาเปนโรคพษสนขบาสงชนสตรยนยนทางหองปฏบตการ เพราะถาหากตรวจพบเชอ เจาหนาทปศสตวจะไดด าเนนการควบคมโรคสตวทอยบรเวณนนโดยรอบ ก าจดสนขทอาจเปนแหลงรงโรคเปนการหยดยงไมใหเชอโรคแพรระบาดไปยง พนทอนและในประเทศอนโดนเซย กใชวการก าจดสนขเชนเดยวกนในป 2541 (Caecilia Windiyaningsih, et al , 2004) กระบวนการทส าคญทสดของการปองกนควบคมโรคพษสนขบา คอ การสรางเสรมภมคม กนโรคในสนข ซงเปนสตวน าโรคหลกใหมภมคมกนหม (herd immunity) รวมทงการควบคม ประชากรสนขและลดความเสยงจากการถกสนขกด ตองพยายามฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา ใหไดอยางนอย รอยละ 80 (สเมธ องควรรณด และคณะ, 2546) ของจ านวนสนขทงหมดในพนท ในเวลาใกลเคยงกน การทจะบรรลจดมงหมายดงกลาว จ าเปนตองไดรบความรวมมอจากทกหนวย และทส าคญคอ หนวยงานสาธารณสข ปศสตว และองคกรปกครองทองถน ผ เลยงสนขและ ประชาชน

23

8. การปองกนและหลกเลยงโรคพษสนขบา 1. การปองกนไมใหสตวเปนโรคพษสนขบา

1.1 เลยงสนขหรอแมวตองพาฉดวคซนปองกนโรคเมออาย 2-4 เดอนแลว ฉดกระตนอกครงตามก าหนดนดและฉดซ าทกปถาเปนลกสนขหรอแมวทเกดจากแมทไมเคยไดรบวคซนมากอนใหพาไปฉดไดตงแตอาย 1 เดอน และฉดซ าเมออาย 3 เดอนหลงจากนนตองน าไปฉดทกป ปละ 1 ครง

1.2 เมอสนขทเคยฉดวคซนแลวถกสนขทเปนโรคพษสนขบากดใหฉดวคซนกระตน ซ าทนทและสงเกตอาการอก 6 เดอน

1.3 ถาสนขทไมเคยไดรบวคซนถกสนขบากด แนะน าใหท าลายทงถาตองการเกบ สนขไว ควรฉดวคซนใหกบสนขทถกกดทนทและฉดตดตอกน 4 เขม หางกนครงละ 3-4 วน และสงเกตอาการ อยางนอย 6 เดอน

1.4 ทกครงทน าสนขออกนอกบานตองมสายจง 1.5 เมอสนขถกสตวอนกดใหลางแผลดวยน าสบหลาย ๆ ครง ใสยา ฉดวคซนและปรกษาสตวแพทยทนททสนขของเราถกสนขอนกด

1.6 ไมน าสตวปามาเลยง เพราะอาจมเชอพษสนขบา 1.7 ไมควรปลอยสนขออกไปเพนพานนอกบาน หรอตามทองถนนเพราะอาจ

ไดรบ เชอโรคจากสนขจรจดได 1.8 ถาไมตองการเพมจ านวนสนขในบาน กท าการคมก าเนดสนข 1.9 พบเหนสตวสงสยเปนบาตองแจง เจาหนาทปศสตว

2. หลกเลยงไมใหถกสนขกด 2.1 ไมแหย ไมเหยยบหาง ตว ขาสตว หรอรบกวนสตว 2.2 ไมไปแยกสตวทก าลงกดกนดวยมอเปลา ไมหยบจานขาวขณะสนขก าลง

กน อาหาร 2.3 อยาปลอยใหเดกเลนกบสนขตามล าพง 2.4 ไมปลอยใหเดกเลกแหยเลนสนขในบานในลกษณะทท าใหสนขโกรธ โมโห

ตกใจ จนเปนเหตใหท ารายเดก 2.5 หามอมลกสนข/แมวจากแมสนข/แมว แมลกออน 2.6 ไมแยกสตวทก าลงกดกนดวยมอเปลา 2.7 ไมคลกคลกบสตวโดยเฉพาะสตวนอกบานไมมเจาของ สตวทไมทราบ

ประวต

24

2.8 เมอพบวาสตวมพฤตกรรมเปลยนไปจากเดม หงดหงด เบออาหารวง เพนพานใหจบสตวดวยความระมดระวง และถาสงสยวามเชอพษสนขบาใหน าไปใหสตวแพทยตรวจด อาการ

3. ขอไมพงปฏบตในการปองกนโรคพษสนขบา (กรมปศสตว, 2547) 3.1 ขายหรอยกสตวเลยงใหผ อน ขณะทอยในระหวางการสงเกตอาการ 6

เดอน 3.2 ขดขวาง ซอนไมอ านวยความสะดวกการจบสตว ไมม เจาของในท

สาธารณะ 3.3 น าซากสตวทเสยชวตโดยไมทราบสาเหตมาปรงอาหารใหแกคนหรอสตว

อน 3.4 ไมไปพบแพทยหรอละเลยการปฏบตตวทถกตองอยางเครงครดหลงถก

กด โดย คดวาสตวเลยง ทเลยงเองในบานไมนาจะมเชอพษสนขบา 3.5 คดวาโรคพษสนขบาเปนไดเฉพาะฤดรอน 3.6 คดวาสนขทกตวทเปนโรคพษสนขบา ตองมเฉพาะอาการตวแขง หางตก

ดราย กดคนไมเลอกหนา 3.7 ใชยากลางบานพอกแผล เพราะเชอวาสามารถชวยฆาเชอได 3.8 เมอถกสตวกดใหใชรองเทาตบแผล เกลอ หรอยาฉดยดทแผล จะท าให

แผลหาย เรว 3.9 รกษาดวยวธไสยศาสตร เชน เสก เปาพนน ามนต 3.10 ตดห ตดหางสตว ทกดเพอปองกนการเกดโรค 3.11 เยบแผลทถกสนขกดในวนแรกของการโดนกด 3.12 รอจนกระทงสตวทกดตายจงไปพบแพทย

9. การปองกนหลงถกสตวกดหรอขวน การปองกนหลงถกสตวกด หรอขวน ตองปฐมพยาบาลบาดแผลโดยทนท

ลางบาดแผลดวยสบ หลาย ๆ ครง ลางสบออกใหหมด ถาแผลลกใหลางถงกนแผลอยางนอย 15 นาท อยางใหแผลช า หามใชครมใดๆ ทาและน าสะอาดใหลกถงกนแผล และใสยารกษาแผลสดเพอก าจดเชอไวรสทแผลโดยเรวแลวไปพบแพทย พรอมทงตดตามดอาการสตวทกด ซงถาสตวทกดเปนสนขหรอแมว การพจารณาวาสนขหรอแมวนนไมนาจะเปนโรคพษสนขบาจะตองมองคประกอบสนบสนนอยาง นอย 5 ประการ คอ

1. สนข หรอแมวนนมอาการปกต

25

2. เปนสตวทเคยไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบามาแลวอยางนอย 2 ครง ครงสดทายไมเกน 1 ป

3. เลยงอยในบรเวณทมขอบเขต โอกาสทไปสมผสกบสตวทมเชอไดนอย 4. มเหตการณโนมน าท าใหสตวกด หรอขวน เชน ท าใหเจบ ตกใจ หรอ

โกรธ สามารถ กกดอาการภายใน 10 วนได ถาขาดองคประกอบขอใดขอหนงกนบวามความเสยงอยมาก ถาเปนสตวปา หรอ ไมม ผรบผดชอบกกขงหรอตดตามดอาการไมได ใหปฏบตเสมอนวาสตวนนเปนโรคพษสนขบา ผถก กดตองไดรบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา หรอฉดวคซนฯ รวมกบ อมมโนโกลบลน (กรณท บาดแผลลก หรอแผลใหญ หรอหลายแผล หรอบาดแผลอยในต าแหนงทส าคญ เชน ในหนา ล าคอ) โดยเรว ซงผถกกดตองมาฉดใหตรงตามก าหนดนดหมาย โดยเฉพาะอยางยงใน 3 เขมแรก ถาเปน การฉดเขากลามเนอตามแบบมาตรฐานจะตองฉด 5 เขม ในวนท 0, 3, 7, 14 และ 30 ของการถกกด (โดย วนท 0 หมายถงวนทถกสตวกด) เมอมผถกสตวทเปนหรอสงสยวาเปนโรคพษสนขบา กด ขวน ประชาชนในพนทควรชวยกนด าเนนการดงน

1. สอบถามหรอชวยกนสบหาตวผ ทถกสตวตวเดยวกนกด หรอขวนในเวลาใกลเคยง กนใหไปรบบรการรกษาปองกนโดยเรวดวย

- สนขและแมวทมอาการนาสงสย แตมประวตฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา แนนอนมาแลวอยางนอย 2 ครง ครง หลงสดไมเกน 1 ป หลงจากสงเกตอาการ 10 วน ถาสนขหรอแมวนนยงมชวอยใหหยดฉดวคซนได

- สนขหรอแมวหลงกดหนหายไมสามารถตดตามดอาการได ตองฉดวคซนตามแนว ทางการรกษาใหครบถวน

- เนองจากสวนใหญระยะฟกตวของโรคพษสนขบาใชเวลาไมเกน 1 ป เมอมผสมผส โรคมาขอรบบรการหลงสมผสโรคภายในเวลาไม เกน 1 ป ใหพจารณาปฏบต เชนเดยวกบกรณทเพงสมผสโรคใหม ๆ ในกรณมารบการรกษาหลงสมผสโรคเกน 1 ปใหพจารณา เปนราย ๆ ไป

- สตวเลยงลกดวยนมทสงสยวาเปนโรคพษสนขบา แมวาจะไมใชสนขและแมว ควร สงชนสตรตรวจหวสตวทางหองปฏบตการ ทกรายเชนกน เพอประโยชนในการรกษาปองกน และ เฝาระวงโรค

2. สอบถามขอมลวามสตวอนทกดคลกคล ใกลชดหรอถกสตวนกด

ตองแจงใหปศสตวหรอสตวแพทยในพนทเขาควบคมโรคโดยเรวเพราะหากทราบแนชดวาสตวเปนโรคพษสนขบา เจาหนาทจะท าการแจงไปยงพนทใกลเคยงใหระมดระวง เพราะอาจมสตวทมเชออยในบรเวณ นนดวย

26

10. การจดการกบสตวเลยงทกดคนหรอสตวเลยงตวอน (สนนภา สรทตต, 2551) ส าหรบสตวเลยงทมสขภาพดควรกกเพอดอาการเปนเวลา 10 วน (ไมควรฉดกระตน

วคซนปองกนโรคพษสนขบา เนองจากอาจท าใหสบสนระหวางอาการของโรคพษสนขบากบ vaccine adverse reaction) โดยควรใหสตวแพทยเปนผประเมนอาการของสตวในชวงเวลาดงกลาวใน กรณทสตวทกดคนไมม เจาของ อาจท าการ euthanize ทนทและน าสงสวนศรษะเพอตรวจวนจฉย ทางหองปฏบตการตอไปทผานมามกมผสบสนในเรองระยะเวลาในการกกสตวเลยงทสมผสกบ สตว ทสงสยวาจะเปนโรคพษสนขบาโดยยดเอาทระยะ 10 วนเปนหลก โดยความเปนจรงแลว ระยะเวลา 10 วน ใชกบการกกดอาการสตว (สนขและแมว) ทสงสยวาเปนโรคพษสนขบาเทานน (ไมใชชวงระยะเวลากกส าหรบ post-exposure management) ทงนเนองจากมขอมลทเปนท ยอมรบกนวา สนขและแมวทแสดงอาการของโรคพษสนขบาและมเชอไวรสอยในน าลายจะตาย ภายในระยะเวลา 3-5 วน ดงนนถาสตวเหลานมชวตอยตอมาไดนานมากกวา 10 วน กไมนาจะม เชอพษสนขบาอยในน าลายของสตวตวนนในขณะเวลาทกดหรอสมผสกบคนหรอสตวอน แมวาใน ภายหลงจะพสจนไดวาเปนโรคพษสนขบากตาม

11. การสงสตวตรวจชนสตร (ส านกโรคตดตอทวไป, 2547) 1. ถาเปนสตวเลกอยางกระรอก กระตาย แมว สงชนสตรไดทงตว แตถาเปนสตว

ใหญอยาง สนข สกร วว ตองตดเฉพาะสวนหวไปชนสตร 2. ผตดหวสตวจะตองไมมบาดแผลทมอและตองสวมถงมอยางหรอถงมอ

พลาสตก ทกนน าไดขณะท าการตด 3. น าถงพลาสตกครอบปากสตวกอนลงมอตด เปนการปองกนน าลายสตว

กระเดนจากนนใชมดคม ๆ ตดตรงรอยตอระหวางศรษะกบคอ รวบถงพลาสตกทครอบปากสตวไวและน าใสลงในถงพลาสตกหนา รวบปากถงใหแนน (หามแชหวสตวในฟอรมาลน จะท าใหเนอสมองแขง แยกเชอไมได ผลการตรวจไมด)

4. น าถงนใสลงในถงพลาสตก โฟม หรอโลหะอยางใดอยางหนงทมน าแขงรองอยกนถง แลวเทน าแขงกดทบอกครง เพอรกษาตวอยางไมใหเนา (หามใสเกลอ หรอแชแขง เพราะจะ ท าใหใชเวลาในการตรวจนานขน และผลตรวจอาจไมด เทาทควร)

5. น าสงหองชนสตรโรคโดยเรวทสดภายใน 24 ชวโมง 6. กรอกขอมลในแบบสงตวอยางตรวจอยางละเอยด เกยวกบชนดสตว ส อาย

การ ฉดวคซน การกดคนหรอสตวอน รวมทงชอ ทอยของผตองการผลชนสตร หรอเจาของตดไวดวย ปองกนการสลบตวอยาง และเจาหนาทสามารถตดตอไดรวดเรว สวนซาก ถงมอยาง หรอถงพลาสตก ควรเผา หรอฝงใหลก อยางนอย 50 ซ.ม. ปองกนสตวอนคยเขย มดหรออปกรณอนใหท าความสะอาดดวยน ายาฆาเชอ แลวผงแดดใหแหง หรอตมในน าเดอดนาน 10 นาท

27

พระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535

พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชมพระบรมราชโองการโปรดเกล าฯ ใหประกาศวาโดยทเปนการสมควรมกฎหมายวาดวยการปองกนโรคพษสนขบาจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯใหตราพระราชบญญตขนไวโดยค าแนะน าและยนยอมของสภานตบญญตแหงชาตท าหนาทรฐสภาดงตอไปน (ราชกจจานเบกษา เลมท 9 ตอนท 24 ลงวนท 12 กมภาพนธ 2535)

มาตรา 1 พระราชบญญตนเรยกวา “พระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535” มาตรา 2 พระราชบญญตนใหใชบงคบตงแตวนถดจากวนประกาศในราชกจจานเบกษา

เปนตนไป (รก. 2535/9/24/12 กมภาพนธ 2535) มาตรา 3 ใหยกเลกพระราชบญญตปองกนโรคพษสนขบา พ.ศ. 2498 มาตรา 4 ในพระราชบญญตน

“สตวควบคม” หมายความวา สนขหรอสตวอนทก าหนดในกฎกระทรวง “เจาของ” หมายความรวมถงผครอบครองดวย “วคซน” หมายความวาวคซนปองกนโรคพษสนขบาส าหรบสตว “เครองหมายประจ าตวสตว หมายความวา เครองหมายประจ าตวสตวควบคม “อาการของโรคพษสนขบา” หมายความวา ในกรณของสนขอาการทสนขนนดราย วง

เพนพานกดสงกดขวางหรอเซองซมซกตวในทมดปากอาลนหอยและสแดงคล าน าลายไหลตวแขงหรอ ขาออนเปลยเดนโซเซและในกรณของสตวควบคมอนอาการตามทอธบดประกาศก าหนด

“ผประกอบการบ าบดโรคสตว” หมายความวา ผประกอบการบ าบดโรคสตวตาม กฎหมายวา ดวยการควบคมการบ าบดโรคสตว

“สตวแพทย” หมายความวา สตวแพทยของกรมปศสตวหรอของราชการสวนทองถน และหมายความรวมถงผซงมวฒไมต ากวาประกาศนยบตรวชาสตวแพทยศาสตรซงปฏบตงานใน หนวยงานอนของรฐซงรฐมนตรแตงตงใหเปนสตวแพทยเพอปฏบตการตามพระราชบญญตนดวย

“พนกงานเจ าหนาท” หมายความวา สตวแพทยและผ ซงรฐมนตรแต งตงใหปฏบตการตามพระราชบญญตน

“เจาพนกงานทองถน” หมายความวา (1) นายกเทศมนตรส าหรบในเขตเทศบาล (2) ประธานกรรมการสขาภบาลส าหรบในเขตสขาภบาล (3) ผวาราชการจงหวดส าหรบในเขตองคการบรหารสวนจงหวด (4) ผวาราชการกรงเทพมหานครส าหรบในเขตกรงเทพมหานคร (5) ปลดเมองพทยาส าหรบในเขตเมองพทยา

28

(6) หวหนาผบรหารทองถนขององคการปกครองทองถนทกฎหมายก าหนดใหเปน สวนราชการทองถนส าหรบในเขตราชการสวนทองถนนน

“อธบด” หมายความวา อธบดกรมปศสตว “รฐมนตร” หมายความวา รฐมนตรผรกษาการตามพระราชบญญตน มาตรา 5 เจาของสตวควบคมตองจดการใหสตวควบคมทกตวไดรบการฉดวคซนจาก

สตว แพทยหรอผไดรบมอบหมายเปนหนงสอจากสตวแพทยหรอผประกอบการบ าบดโรคสตวตาม ก าหนดเวลาดงน ในกรณของสนขใหเจาของจดการใหสนขไดรบการฉดวคซนครงแรก เมอสนขนนมอาย ตงแตสองเดอนขนไปแตไมเกนสเดอนและไดรบการฉดวคซนครงแรกเมอสนขนนมอายตงแตสองเดอน ขนไปแตไมเกนสเดอนและไดรบการฉดวคซนครงตอไปตามระยะเวลาทก าหนดในใบรบรองการฉดวคซน ในกรณของสตวควบคมอนให เจาของจดการใหสตวควบคมดงกลาวไดรบการฉดวคซนตามระยะ เวลาก าหนดในกฎกระทรวงในกรณทสตวแพทยหรอผไดรบมอบหมายเปนหนงสอจาก สตวแพทย เปนผ ฉดวคซนเจ าของสตวควบคมตองเสยคาธรรมเนยมตามอตราทก าหนดในกฎกระทรวงและในกรณท เจาของสตวควบคมแจงใหสตวแพทยหรอผไดรบมอบหมายเปนหนงสอจากสตวแพทยไปท าการฉด วคซนใหแกสตวควบคม ณ สถานทของเจาของสตวควบคมเจาของสตวควบคมตองเสยคาใชจายตามท อธบดประกาศก าหนด

มาตรา 6 เมอสตวควบคมไดรบการฉดวคซนแลวสตวแพทยหรอผไดรบมอบหมาย เปนหนงสอจากสตวแพทยหรอผประกอบการบ าบดโรคสตว ซงเปนผฉดวคซนตองมอบเครองหมาย ประจ าตวสตว ซงแสดงวาสตวควบคมนนไดรบการฉดวคซนแลวและใบรบรองการฉดวคซนใหแก เจาของสตวควบคมเจาของสตวควบคมตองแสดงเครองหมายประจ าตวสตวตาม วรรคหนงไวทตวสตวควบคมใหเหนไดชดเจนลกษณะเครองหมายประจ าตวสตวและใบรบรองการฉดวคซนตามวรรคหนงให เปนไปตามทอธบดประกาศก าหนด

มาตรา 7 ในกรณทเครองหมายประจ าตวสตวหรอใบรบรองการฉดวคซนตามมาตรา 6 สญหายหรอช ารดในสาระส าคญกอนทเครองหมายประจ าตวสตวหมดอายหรอกอนระยะเวลาทก าหนด ไวในใบรบรองการฉดวคซนนนแลวแตกรณใหเจาของสตวควบคมขอรบเครองหมายประจ าตวสตวหรอ ใบรบรองการฉดวคซนแทนของเดมแลวแตกรณภายในสบหาวนนบแตวนทราบเหตนนและตองแสดง เครองหมายประจ าตวสตวดงกลาวทตวสตวควบคมใหเหนไดชดเจน ในกรณทเจาของสตวควบคมขอรบ เครองหมายประจ าตวสตวหรอใบรบรองการฉดวคซนแทนของเดมตามวรรคหนงจากสตวแพทยหรอผไดรบมอบหมายเปนหนงสอจากสตวแพทยเจาของสตวควบคมตองเสยคาธรรมเนยมตามอตราทก าหนดในกฎกระทรวง

มาตรา 8 สตวแพทยตองเกบส าเนาใบรบรองการฉดวคซนและหลกฐานการจายเครองหมายประจ าตวสตวตามมาตรา 6 ไวตามระเบยบของทางราชการผประกอบการบ าบดโรคสตว

29

ตองเกบส าเนาใบรบรองการฉดวคซนและหลกฐานการจายเครองหมายประจ าตวสตวตามมาตรา 6 ไวตามระยะเวลาทก าหนดในใบรบรองการฉดวคซนนน

มาตรา 9 ในทสาธารณะถาปรากฏวาสตวควบคมใดไมมเครองหมายประจ าตวสตวตาม มาตรา 6 หรอ มาตรา 7 หรอมแตเปนเครองหมายประจ าตวสตวปลอมใหพนกงานเจาหนาท หรอ เจาพนกงานทองถนมอ านาจจบสตวควบคมนน เพอกกขงถาไมมเจาของมาขอรบคนภายในหาวนใหพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนมอ านาจท าลายสตวควบคมนนได

มาตรา 10 เพอปองกนการแพรโรคพษสนขบาใหสตวแพทยมอ านาจเขาไปในบาน โรงเรอนหรอสถานทเพอปฏบตการดงตอไปน

(1) สอบถามจ านวนเพศพนธอายและสของสตวควบคมจากเจาของสตวควบคม (2) ในกรณทพบวาสตวควบคมใดยงไมไดรบการฉดวคซนตามมาตรา 5 ใหฉดวคซน

ใหแกสตวควบคมนนในการนเจาของสตวควบคมนนตองเสยคาธรรมเนยมเพมขนเปนสองเทา (3) น าหวสตวควบคมทตายหรอมเหตสงสยวาตายดวยโรคพษสนขบาไปรบการตรวจ

ชนสตร (4) สงใหเจาของสตวควบคมท าลายซากสตวควบคมทตายดวยโรคพษสนขบาดวยวธ

ฝงหรอวธอนใดการเขาไปในบานโรงเรอนหรอสถานทตามวรรคหนงใหกระท าไดในเวลาระหวางพระอาทตยขนและพระอาทตยตก

มาตรา 11 เมอปรากฏวาสตวควบคมใดมอาการของโรคพษสนขบาใหเจาของสตวควบคมนน แจงตอพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนภายในยสบสชวโมงนบแตเวลาทพบ วาสตว ควบคมนนมอาการของโรคพษสนขบา

มาตรา 12 ในกรณทสตวควบคมใดถกสตวควบคมอนทสงสยวาเปนโรคพษสนขบากด ไมวาสตวควบคมทถกกดจะไดรบการฉดวคซนแลวหรอไมใหเจาของสตวควบคมนนแจงตอพนกงาน เจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนภายในยสบสชวโมงนบแตเวลาทรวาถกกด เพอใหสตวควบคมนน ไดรบการฉดวคซนใหเจาของสตวควบคมเฝาสงเกตอาการของสตวควบคมทถกกดไวเปนระยะเวลาไมนอยกวาหกเดอนนบแตเวลาทรวาถกกดหากปรากฏวาสตวควบคมนนมอาการของโรคพษสนขบา ภายในระยะเวลาดงกลาวใหเจาของสตวควบคมกกขงสตวควบคมนนไวและแจงตอพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนภายในยสบสชวโมง นบแตเวลาทพบวาสตวควบคมนนมอาการของโรคพษสนขบาในกรณทสตวควบคมทเจาของสตวควบคม เฝาสงเกตอาการตามวรรคสองตายหรอสญหายภายในระยะเวลาทก าหนดใหเจาของสตวควบคมนนแจงตอพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนภายในยสบสชวโมงนบแตเวลาทพบสตวตายหรอสญหายและใหพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถน ปฏบตตามระเบยบทอธบดก าหนด

30

มาตรา 13 เมอพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนไดรบแจงตามมาตรา 11 หรอมาตรา 12 ใหพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนแจงตอสตวแพทยเพอด าเนนการตอไปตามมาตรา 14

มาตรา 14 เมอสตวแพทยไดรบแจงหรอมเหตอนควรสงสยวาสตวควบคมใดมอาการของโรคพษสนขบาในยานพาหนะบานโรงเรยนหรอสถานทใดใหสตวแพทยมอ านาจเรยกตรวจยานพาหนะ หรอเขาไปใน บานโรงเรอนหรอสถานททมสตวควบคมดงกลาว

มาตรา 15 ในทสาธารณะถาปรากฏวาสตวควบคมใดมอาการของโรคพษสนขบาใหพนกงาน เจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนมอ านาจท าลายสตวควบคมนนได

มาตรา 16 เพอประโยชนในการปองกนโรคพษสนขบาทจะเกดกบคนในกรณทสตวแพทยตรวจพบวาสตวควบคมใดมอาการของโรคพษสนขบาหรอมเหตสงสยวาสตวควบคมใดมอาการของโรคพษสนขบาใหสตวแพทยรบแจงเจาพนกงานสาธารณสข เพอด าเนนการตามกฎหมายวาดวย โรคตดตอโดยเรวทสด

มาตรา 17 เพอปองกนการเกดและการแพรโรคพษสนขบาใหอธบดมอ านาจประกาศก าหนดเขตทองท

(1) ใหเจาของสตวควบคมน าสตวควบคมไปรบการฉดวคซนจากสตวแพทยหรอผไดรบมอบหมายเปนหนงสอจากสตวแพทยตามวน เวลา และสถานททสตวแพทยก าหนดโดยสตวแพทย ดงกลาวจะไดประกาศก าหนดวน เวลา และสถานท เพอการนนปดไวลวงหนาไมนอยกวาเจดวน ณ สถานททจะท าการฉดวคซนและส านกงานเขตทวาการอ าเภอ หรอกงอ าเภอ ทท าการต าบล ทท าการ ผใหญบาน ส านกงานเทศบาล ส านกงานสขาภบาล ศาลาวาการเมองพทยาหรอทท าการขององคการ ปกครองทองถนทกฎหมายก าหนดใหเปนราชการสวนทองถนส าหรบในเขตราชการสวนทองถนนน แลวแตกรณ

(2) ใหสตวแพทยหรอผไดรบมอบหมายเปนหนงสอจากสตวแพทยไปท าการฉดวคซน ใหแกสตวควบคม ณ สถานทของเจาของสตวควบคมในการฉดวคซนใหแกสตวควบคมตามวรรคหนง (1) และ (2) เจาของสตวควบคมไมตองเสยคาธรรมเนยมประกาศของอธบดตามมาตรานใหแจงใหผวาราชการกรงเทพมหานครหรอผวาราชการจงหวดเพอแจงใหราชการสวนทองถนทเกยวของด าเนนการ แลวแตกรณ

มาตรา 18 ในการโอนกรรมสทธสตวควบคมทไดรบการฉดวคซนแลวเจาของสตวควบคมตองมอบเครองหมายประจ าตวสตวและใบรบรองการฉดวคซนตามมาตรา 6 หรอมาตรา 7 ใหผรบโอนดวย ถาเปนสตวควบคมทอยในระหวางการเฝาสงเกตอาการตามมาตรา 12 วรรคสอง หามมใหมการจ าหนายจายโอนสตวควบคมนน

31

มาตรา 19 ในกรณทสตวอนนอกจากสตวควบคมทเปนโรคพษสนขบากดใหน ามาตรา 10 วรรคหนง (3) (4) และวรรคสองมาตรา 12 และมาตรา 14 วรรคหนง (2) (3) และวรรค สองมาใชบงคบโดยอนโลม

มาตรา 20 ในการปฏบตหนาทตามพระราชบญญตนพนกงานเจาหนาทตองแสดงบตรประจ าตวพนกงานเจาหนาทตอบคคลทเกยวของบตรประจ าตวพนกงานเจาหนาทใหเปนไปตามแบบทก าหนดในกฎกระทรวง

มาตรา 21 เจาของสตวควบคมผใดไมจดการใหสตวควบคมไดรบการฉดวคซนตาม มาตรา 5 หรอไมปฏบตตามมาตรา 6 วรรคสองมาตรา 7 วรรคหนงหรอมาตรา 18 วรรคหนงตองระวางโทษปรบไมเกนสองรอยบาท

มาตรา 22 สตวแพทยหรอผ ไดรบมอบหมายเปนหนงสอจากสตวแพทยหรอ ผประกอบการบ าบดโรคสตวผใดไมปฏบตตามมาตรา 6 วรรคหนงหรอผประกอบการบ าบดโรคสตวผใดไมปฏบตตามมาตรา 8 วรรคสองตองระวางโทษปรบไมเกนสองรอยบาท

มาตรา 23 ผใดใชเครองหมายประจ าตวสตวซงแสดงวาสตวควบคมนนไดรบการฉดวคซน แลวหรอใบรบรองการฉดวคซนอนเปนเทจหรอขดขวางหรอไมอ านวยความสะดวกตอสตวแพทยพนกงาน เจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนซงปฏบตหนาทตามมาตรา 9 มาตรา 10 วรรคหนง มาตรา 14 วรรคหนงมาตรา 15 หรอมาตรา 19 ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนงเดอนหรอปรบไมเกนหนงพนบาทหรอทงจ าทงปรบ

มาตรา 24 เจาของสตวควบคมหรอเจาของสตวอนตามมาตรา 19 ผใดไมปฏบตตามค าสงของสตวแพทยตามมาตรา 10 วรรคหนง (4) หรอมาตรา 14 วรรคหนง (2) หรอไมแจง ตอพนกงานเจาหนาทหรอเจาพนกงานทองถนตามมาตรา 11 หรอมาตรา 12 ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสามเดอนหรอปรบไมเกนสามพนบาทหรอทงจ าทงปรบ

มาตรา 25 เจาของสตวควบคมหรอเจาของสตวอนตามมาตรา 19 ผใดไมเฝาสงเกตอาการสตวควบคมหรอสตวอนทถกกดไวตามมาตรา 12 หรอเจาของสตวควบคมฝาฝนมาตรา 18 วรรคสองตองระวางโทษจ าคกไมเกนหนงเดอน หรอปรบไมเกนหนงพนบาทหรอทงจ าทงปรบ

มาตรา 26 บรรดาความผดตามพระราชบญญตนใหอธบดหรอเจาพนกงานทองถนหรอผไดรบมอบหมายจากอธบดหรอเจาพนกงานทองถนแลว แตกรณมอ านาจเปรยบเทยบไดและเมอ ผตองหาไดช าระ คาปรบตามค าเปรยบเทยบในระยะเวลาทก าหนดแลวใหคดนนเปนอนเลกกน

มาตรา 27 ใหเจาของสตวควบคมซงมสตวควบคมทมอายครบก าหนดไดรบการฉดวคซนตามมาตรา 5 กอนวนทพระราชบญญตนใชบงคบด าเนนการตามมาตรา 5 ภายในเกาสบวนนบแตวนทพระราชบญญตนใชบงคบ

32

มาตรา 28 ใหรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณรกษาการตามพระราชบญญต นและใหมอ านาจแตงตงสตวแพทยและพนกงานเจาหนาทกบออกกฎกระทรวงก าหนดคาธรรมเนยมไมเกนอตราทายพระราชบญญตนลดหรอยกเวนคาธรรมเนยมและก าหนดกจการอนเพอปฏบตการตาม พระราชบญญตนกฎกระทรวงนนเมอไดประกาศในราชกจจานเบกษาแลวใหใชบงคบได

อตราคาธรรมเนยม การฉดวคซน ตวละ 40 บาท เครองหมายประจ าตวสตวตามมาตรา 6 หรอมาตรา 7 อนละ 10 บาท ใบรบรองการฉดวคซนตามมาตรา 6 หรอมาตรา 7 ฉบบละ 10 บาท

เหตผลในการประกาศใชพระราชบญญตฉบบนคอโดยทโรคพษสนขบาเปนโรคตดตอทม อนตรายตอมนษยและสตวและบทบญญตตามพระราชบญญตปองกนโรคพษสนขบาพ.ศ. 2498 ยงไมเหมาะสมทจะควบคมและปองกนโรคพษสนขบาไดอยางมประสทธภาพและไดผลดนอกจากนนกรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณซงมอ านาจหนาทในการควบคมและปองกนโรคระบาดสตวตามพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 มสตวแพทยเพยงพอปฏบตหนาทอยทวประเทศกบสามารถผลตวคซนปองกนโรคพษสนขบาส าหรบสตวไดเองในราคาถกจงเปนหนวยงานทมความพรอมและเหมาะสมในการควบคมและ ปองกนโรคพษสนขบาสมควรปรบปรงกฎหมายวาดวยการปองกนโรค พษสนขบาใหมมบทบญญตทเหมาะสม ยงขนและก าหนดใหกรมปศสตวกระทรวงเกษตรและสหกรณเปนผมหนาทปฏบตการใหเปนไปตามกฎหมายจงจ าเปนตองตราพระราชบญญตน

สรปกฎหมายวาดวยโรคพษสนขบา โรคพษสนขบาเปนโรคระบาดชนดรายแรงชนดหนงในสตวเลอดอน เชน สนข

แมว ชะน สกร โค กระบอ คางคาวชนดดดเลอดกนเปนอาหาร เปนตน เปนโรคระบาดทสามารถแพรตดตอจากสตวสคนโดยการกดหรอสมผสน าลายจากสตวทเปนโรคพษสนขบา

ประเทศไทยมรายงานโรคพษสนขบาเปนครงแรกเมอ พ.ศ. 2455 ผเสยชวตคนแรกคอ หมอมเจาหญงบรรลศรสาร พระธดาในสมเดจกรมพระยาด ารงคราชานภาพและในปเดยวกนนนกไดมการ สรางปสตรสภา (ซงตอมาคอสถานเสาวภาสภากาชาดไทย) เพอผลตวคซนปองกนโรคพษสนขบาใชในประเทศและมสวนพฒนามาดวยดถงปจจบน

โรคพษสนขบาในสนขไดทวความรนแรงมากขนตามความเจรญของชมชนจนในป พ.ศ. 2498 ทางรฐบาลไดออกกฎหมายพระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2498 มาบงคบใชโดยกฎหมาย ดงกลาวใหใชเฉพาะสนขเทานน แตความเปนจรงโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535 จงไดด ารใหมการแกไขปรบปรงกฎหมายดงกลาวใหสามารถบงคบกบสตวอนไดดวย จงไดมการออกพระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535 มาบงคบใชโดยใหยกเลกพระราชบญญตปองกนโรคพษสนขบา พ.ศ. 2498

33

จากขอจ ากดของมาตรา 6 แหงพระราชบญญตโรคระบาด พ.ศ. 2499 ก าหนดใหสนขอยภายใตกฎหมายขอบงคบของกฎหมายดงกลาวเฉพาะกรณการน าเขาน าออกหรอน าผานราชอาณาจกรและตามกฎกระทรวงฉบบท 1 (พ.ศ. 2499) ทก าหนดใหโรคพษสนขบา เปนโรคระบาด ตามมาตรา 4 แหงพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 เฉพาะกรณการน าเขาหรอน าผาน ราชอาณาจกรจงท าใหโรคพษสนขบาอยในบงคบของพระราชบญญตโรคระบาดสตวพ.ศ. 2499 เฉพาะกรณการน าเขาหรอน าผานราชอาณาจกรเทานน นโยบายการควบคมโรคพษสนขบา

กระทรวงเกษตรและสหกรณโดยกรมปศสตวเปนหนวยงานทมหนาทรบผดชอบในการ ควบคมโรคพษสนขบาตามพระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535 มวตถประสงคหลกคอการลดการเกดโรคพษสนข บาในสตวและก าจดใหหมดไปในทสด ในการด าเนนงานใหบรรลวตถประสงคจงไดมการประสานงานกบหนวยงานทเกยวของทงภาครฐและเอกชนในการด าเนนกจกรรมตางๆ ทงในสวนกลางและสวนภมภาคเพอน าไปสความส าเรจตามเปาหมายของทางราชการ (กรมควบคมโรคตดตอ, 2545)

ส าหรบนโยบายในปงบประมาณ 2546 กรมปศสตว กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดมการ ก าหนดยทธศาสตรในการควบคมโรคตดตอระหวางสตวสคนคนไว 7 ยทธศาสตร (กรมควบคมโรค, 2546: 26-27) ดงน

1. ยทธศาสตรความรวมมอสงเสรมการประสานความรวมมอระหวางหนวยงานตางๆทงในภาครฐและเอกชนทเกยวของ

2. ยทธศาสตรมาตรฐานสนคาสงเสรมมาตรการและระบบการควบคมตรวจสอบคณภาพ สนคาปศสตวใหมมาตรฐานความปลอดภยกอนผ บรโภคทงในและตางประเทศ

3. ยทธศาสตรดานกฎระเบยบเรงรดและกวดขนการใชมาตรการทางกฎหมายในการ ควบคมโรค ตดตอระหวางสตวและคนอยางเครงครดภายใตพระราชบญญตโรคระบาดสตว พ.ศ. 2499 และพระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535

4. ยทธศาสตรการเฝาระวงตดตามเสรมสรางใหมระบบการเฝาระวงโรคตงแตระดบพนทจนถงระดบหองปฏบตการใหมประสทธภาพสงสด

5. ยทธศาสตรการประชาสมพนธ 6. ยทธศาสตรการกระจายความรบผดชอบสงเสรมใหองคกรปกครองทองถนทกระดบ

รวมถงประชาชนไดมสวนรวมในการพฒนาและชวยเหลอตนเองในการควบคมโรคตดตอระหวางสตวและคนตงแตการเฝาระวงโรคการประชาสมพนธรวมถงการใหวคซนปองกนโรคแกสตวเลยงของตนเอง

34

7. ยทธศาสตรสงเสรมการศกษาวจยเพอประโยชนในการปองกนและควบคมโรคตอไปนอกจากนกรมปศสตวยงไดก าหนดกลยทธในการควบคมโรคพษสนขบา (กรมควบคมโรคตดตอ, 2545) ไวดงน

7.1 การสนบสนนใหองคกรปกครองทองถนมสวนรวมในการควบคมโรคพษสนขบา 7.1.1 เพอปองกนไมใหมคนหรอสตวเสยชวตดวยโรคพษสนขบาในพนท

รบผดชอบของ อบต.หรอเทศบาล 7.1.2 เพอผสมผสานการควบคมโรคพษสนขบาระหวางหนวยงานรฐองคกร

ปกครองทองถนและชมชน 7.1.3 เพอขยายพนทการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในครอบคลมมากขน

7.1.3.1 การเรงรดใหมการด าเนนการควบคมโรคพษสนขบาในพนททมความ เสยงสง

7.1.3.2 พฒนาระบบการเฝ าระวงโรคพษสนขบาภายในจงหวดให เขมแขงมประสทธภาพ

7.1.3.3 การสรางและขยายพนทเขตปลอดโรคพษสนขบา 7.1.3.4 เรงรดการประชาสมพนธเกยวกบโรคพษสนขบาสกลมเปาหมาย

เฉพาะ 7.1.3.5 เรงรดใหมการด าเนนการดวยมาตรการทางกฎหมายทเกยวของ 7.1.3.6 พระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535 มาตรการทเกยว

ของกบ หนาทเจาของสตว 7.1.3.7 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 มาตรการทเกยว

ของกบ การกอเหตร าคาญโดยการออกเทศบญญตหรอขอก าหนดของทองถน 7.1.3.8 พระราชบญญตโรคตดตอ พ.ศ. 2523 มาตรการทวาดวยเรอง

โรคตดตอทตองแจงความ 7.1.3.9 ประมวลกฎหมายอาญามาตรการท เกยวกบการควบคมสตวด

ราย 7.2 มาตรการหลกนโยบายในภาพรวมของกรมปศสตวในการปองกนและก าจดโรค

พษ สนขบามมาตรการ ดงน 7.2.1 ควบคมโรคพษสนขบาในสตวใหลดลงและหมดไปในทสดซงจะมผลใหไมม

ผเสยชวตจากโรคน 7.2.2 ควบคมจ านวนสนขซงเปนพาหะทส าคญของโรคพษสนขบาใหอยใน

จ านวน ทเหมาะสมเพอเปนการงายและสะดวกตอการควบคมโรค

35

7.2.3 ใหประชาชนมสวนรวมรบผดชอบและตระหลกถงหนาทของเจาของสตว 7.2.4 ประสานงานและแสวงหาความรวมมอกบหนวยงานหรอองคกรทเกยว

ของ ทงในประเทศและตางประเทศแนวทางการด าเนนงานควบคมโรคพษสนขบาของกรมปศสตวม (กรม ควบคมโรคตดตอ 2545: เอกสารอดส าเนา) ดงน

7.2.4.1 การสรางอาสาสมครโดยจดตงอาสาสมคร 1 คน/หม บาน ทผานการ อบรมอาสาสมครพฒนาปศสตวประจ าหมบาน (อพปม.) และอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน (อสม.) มบทบาทหลกส าคญในฐานะผกระท าการเปลยนแปลงพฤตกรรมอนามยสนบสนนการด าเนนงานควบคมและ ปองกนโรคตดตอในพนทใหบรการสาธารณสขและปศสตว ตางๆ เชน ส ารวจจ านวนสนขฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา เปนตน

7.2.4.2 การส ารวจสนขท าการส ารวจทกป เพอน ามาวางแผนการด าเนนงานซงจากการส ารวจ ป พ.ศ. 2544 มจ านวนสนขทงประเทศประมาณ 6 ลานตว

7.2.4.3 การสรางภมคมกนโรคมเปาหมายการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบา ใหกบสนขอยางนอยรอยละ 80 ของสนขในพนทตามค าแนะน าขององคการอนามยโลก

การควบคมจ านวนสนขด าเนนการ ดงนการฉดยาคมก าเนดสนขเพศเมย การผาตดท าหมนสนขเพศผการผาตดท าหมนสนขเพศเมย การเฝาระวงโรค และการเฝาระวงโรค แยกเปนดงน

(1) การเฝาระวงโรคเชงรก (Active surveillance) เจาหนาทปศสตวด าเนนการสม หวสตวสงตรวจเปนการเฝาระวงโรคในพนท

(2) การเฝาระวงโรคเชงรบ (Passive surveillance) เจาหนาทปศสตวประชาชน เจาหนาทสาธารณสขสงหวสตวทสงสยตรวจทางหองปฏบตการ เมอทราบผลจะท าการแจงให ผเกยวของเขาควบคมโรคทงในคนและสตวทนทการตรวจวนจฉยตงแต ป 2536 เปน ตนมากรมปศสตวไดขยายและปรบปรงหองปฏบตการตรวจวนจฉยอบรมเจาหนาทใหมประสทธภาพเพอใหการตรวจมคณภาพตามมาตรฐานสากลจนกระทงปจจบนมหองปฏบตการรวม 23 แหงครอบคลมทวประเทศรวมทงหองปฏบตการตรวจวนจฉยของกระทรวงสาธารณสขและสถานเสาวภาสภากาชาดไทย รวมทงสน 33 แหง

7.2.5 การประชาสมพนธใหประชาชนมความรความเขาใจทถกตองเกยวกบโรคพษ สนขบาโดยเนนไปทกลมนกเรยนและประชาชนทมการศกษานอย

7.2.6 กจกรรมเชงรกกรมปศสตวและหนวยงานทเกยวของไดวางแนวทางทจะน าไปส ความส าเรจตามเป าหมายโดยมโครงการต างๆ ขนมาเสรมเพอให กจกรรมต างๆ มประสทธภาพยงขน

แนวทางการปองกนและควบคมโรคพษสนขบา

36

โรคพษสนขบาเปนโรคตดตอรายแรงมความรนแรงของโรคสงมากการปองกนและ ควบคมการแพรระบาดของโรคจงมความจ าเปนอยางมากกระบวนการปองกนและควบคมโรคทส าคญ ไดแกการสร างภมคมกนโรคในสนขซงเปนสตวน าโรคหลกใหมภมคมกนหม (Herd Immunity) และการควบคมประชากรสนขตองพยายามฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใหไดความครอบคลมไมนอยกวา รอยละ 80 ของสนขทงหมดในพนทในเวลาใกลเคยงกนและการจะบรรลเปาหมายดงกลาวขางตน จ าเปนตองอาศยความรวมมอจากทกหนวยงานทเกยวของทส าคญคอปศสตว สาธารณสข และองคกรปกครองสวนทองถน (กรมควบคมโรคตดตอ, 2545)

1. กจกรรมทจ าเปนในการด าเนนงานปองกนและควบคมโรคพษสนขบาในพนทมดง ตอไปน

1.1 การรวบรวมขอมลทเกยวของกบการควบคมโรคพษสนขบา เชน 1.1.1 ขอมลจ านวนประชากรสนข 1.1.2 จ านวนประชากรสนขทมเจาของทงหมดในพนท 1.1.3 จ านวนประชากรสนขทไมมเจาของทงหมดในพนท

1.2 ขอมลการฉดวคซน (จาก กศป. ศพบ.2 และ กสร.14) 1.2.1 จ านวนสนขทไดรบการฉดวคซนในแตละพนท 1.2.2 ความครอบคลมของวคซนในแตละพนท

1.3 ขอมลการตรวจวนจฉยหวสตวน าโรค (แบบรายงานการตรวจวนจฉยโรคพษ สนขบา)

1.3.1 จ านวนหวสนขสงสยทสงตรวจทางหองปฏบตการทงหมดและจ านวนท ผลการตรวจพบเชอ

1.3.2 มการท าแผนทจดเกดโรคในหมบาน/ต าบล/อ าเภอในจดทพบเชอโรคพษ สนขบาในสตว

1.4 ขอมลรายงานการสมผสโรค (จากรายงาน ร.36) 1.4.1 จ านวนผสมผสโรคทมารบการฉดวคซนปองกนโรคพษสนข

บาแยกตาม กลมอายรายหมบานรายต าบล 1.4.2 ขอมลเกยวกบสตวทเปนสาเหต

1.5 ขอมลผเสยชวต (จาก รง. 506 และแบบรายงานการสอบสวนโรค เฉพาะราย)

1.5.1 สาเหตการเสยชวต 1.5.2 ในกรณผเสยชวตไมไดรบการฉดวคซนหรออมมโนโกลบวลนตอง

มรายงานวาเพราะเหตใดทกราย

37

1.6 การวเคราะหสถานการณจากสถตตางๆทงในคนและสตว 1.6.1 กลมเสยงทเสยชวต/หรอถกสนขบากด 1.6.2 กลมสนข/สตวทเปนตนเหตใหมคนเสยชวตและมารบการฉด

วคซน 1.6.3 กลมพนทเสยงสง/ต า เปนต าบล/หมบาน

1.7 การวางแผนการปฏบตงานเรงรดการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในสตว โดยใชผลการวเคราะหขอมลขางตน

1.8 การตดตามผลการปฏบตงานเปนระยะๆ โดยเฉพาะอยางยงพนทเสยงสงและ พนทใกลเคยงควรตดตามกระตนใหฉดวคซนสนขใหไดอยางนอยรอยละ 80 ของสนขทงหมดในพนท

1.9 จดตงทมสอบสวน/หนวยเคลอนทเรวด าเนนการควบคมโรคประจ าอ าเภอ (Rapid or Active Outbreak Response Team)

1.9.1 ทมควรประกอบดวยเจาหนาทดงน 1.9.2 สาธารณสขอ าเภอหรอผแทนในเรองคน 1.9.3 ปศสตวอ าเภอหรอผแทนในเรองสตว 1.9.4 เจาหนาทผรบผดชอบพนทๆ เกดเหต 1.9.5 เจาหนาทๆ เกยวของจากโรงพยาบาลชมชน

การก าหนดบทบาทหนาทของทม ดงน 1. ระยะปกต

1.1 รวบรวมขอมลตางๆ เกยวกบโรคพษสนขบาในพนทเสยงเพอเสนอศนยขอมล ขาวสารโรคพษสนขบา

1.2 ตดตามประเมนผลเปนระยะๆ โดยเฉพาะอยางยงในพนทเสยงและพนทใกลเคยง

1.3 ตดตามสถานการณโรคพษสนขบาอยางสม าเสมอและรายงานผลการ ด าเนนงานตามล าดบขนโดยเฉพาะพนทเสยงสง

1.4 การใหสขศกษาประชาสมพนธแกประชาชนเปนระยะๆ โดยเฉพาะ อยางยง เรองพระราชบญญตโรคพษสนขบา พ.ศ. 2535 เลยงสนขตองฉดวคซนและเมอถกกดใหลางแผลใสยาแลวไปพบเจาหนาทดวนทสดกกสตว (ในกรณเฉพาะสนขและแมว) ไวดอาการ 10 วน ถามอาการ ผดปกตรบแจงเจาหนาทถาสตวตายลงใหตดหวสงไปตรวจ

2. ระยะเกดโรค (หมายถงระยะทมคนหรอสตวเปนหรอสงสยวาเปนโรคพษสนขบา)

38

2.1 ตองรบด าเนนการสอบสวนโรคโดยดวน (Outbreak Investigation) โดย จะตองสอบสวนแบบเจาะลกเพอใหทราบสาเหต (แหลงตนตอ) ของโรคพษสนขบาทชดเจนกรณพบวา มผสงสยวาเปนโรคใหรบเขาไปสอบสวนขณะทผปวยยงมชวตอยโดยไมตองรอใหมการเสยชวตจะไดประโยชนมาก

2.2 ประสานงานแจงผเกยวของใหทราบผลการสอบสวนหากพาดพงพบ วามการน าสตวตนเหตหรอถกกดมาจากพนทใดใหมการประสานงานแจงพนทนนเพอใหมการควบคมหรอเฝาระวงโรคไมใหแพรระบาดได

2.3 ด าเนนการตดตามหาผสมผสหรอสงสยโรคเพอใหไดรบการรกษาอยางถกตอง ครบถวน

2.4 ด าเนนการควบคมโรคในสตวน าโรคในพนทๆเกดโรคโดยดวนทงนจะตองมการฉดวคซนปองกนโรคในสตวทกตวโดยรอบพนทนน (Ring Vaccination) หรอพนทไดจากการสอบสวนโรค

2.5 ก าชบเจาของหรอผรบผดชอบใหตดตามเฝาดอาการสตวทถกสตวน าโรคกด อยางนอย 10 วน (กรณเจาของไมจ ากด) ถามอาการสงสยใหรบแจงทมสอบสวนโรคโดยดวน

2.6 ใหสขศกษาประชาสมพนธเรองโรคพษสนขบาแกประชาชนใหเขาใจและ ตระหนกถงอนตรายของโรครวมทงการปองกนและควบคมโรค

แนวคดการเรงรดการควบคมโรคพษสนขบาเพอน าไปสเขตปลอดโรคพษสนขบาในอนาคต จากแนวทางการควบคมโรคพษสนขบาทผานมาซงเนนการควบคมโรคในแหลงชม

ชนและแหลงทองเทยวมการประกาศเขตปลอดโรคในพนทหลายแหงจากการวเคราะหขอมลในภาพรวม การเกดโรคพษสนขบาในคน พบวา มกมผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาในพนททเคยมรายงานอยางเสมอ โดยเฉพาะพนททมอบตการณผ เสยชวตมกมอบตการณของโรคสงตดตอกนทกป เมอวเคราะหในรายละเอยดจะพบวาพนทดงกลาวมความครอบคลมการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาอยในอตราทต า มจ านวนสนขไมมเจาของมาก

จ านวนผเสยชวตเปนตวบงชทส าคญของความส าเรจในการควบคมโรค พษสนขบาอบตการณของโรคในสตวแมจะเปนตวบงชทส าคญทสดในระบบเฝาระวงโรคแตจ านวน ตวอยางหวสตวทสงตรวจในแตละปลดลงมากจงไมสามารถทราบสถานการณทแทจรงของโรคพษสนขบาในสตวไดและสตวทกดผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาสวนใหญมกไม ไดถกน าส งตรวจโรคพษสนขบา แนวทางการสรางเขตปลอดโรคพษสนขบาในทกจงหวดโดยใหทกจงหวดพจารณาด าเนนการ (กรม ควบคมโรคตดตอ, 2545) ดงน

39

1. จงหวดทยงมผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาใหด าเนนการลดอบตการณของโรคพษ สนขบาในคนคนและสตวทสงสยวาตายดวยโรคพษสนขบาตองมการตรวจยนยนโรคทกราย

2. จงหวดทไมมผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาใหสรางเขตปลอดโรคในสตวอยางนอย 1 พนทและขยายผลไปยงจดอนๆในพนทโดยใชมาตรการในการสรางเขตปลอดโรค ดงน

2.1 มาตรการหลก 2.1.1 วเคราะหสถานการและปญหาในพนทจดท าบญชพนทเสยงใน

เขตท รบผดชอบ 2.1.2 สรางภมคมกนในสนข ซงเปนสตวทน าโรคหลกใหไดอยางนอย

รอยละ 80 โดยเฉพาะพนททมคนถกสนขสงสยวาบากดมากหรอมหวสตวพบเชออย 2.1.3 ควบคมจ านวนสนขโดยวธทเหมาะสม 2.1.4 ขนทะเบยนสนขหรอท าระเบยนจ านวนสนขในพนท 2.1.5 เรงรดตดตามสถานการณโรคและการด าเนนงานควบคมโรคใน

คนและ สตวโดยเนนพนทเสยง 2.1.6 ตดตามคนหาและฉดวคซนใหสตวในบรเวณทพบโรคพษสนข

บาในคน และสตว (Ring Vaccination) 2.1.7 เฝาระวงโรคทงเชงรกและเชงรบ (Passive and Active

Surveillance) 2.1.8 สนบสนนองคกรปกครองทองถนมสวนรวมในการควบคมโรค 2.1.9 ประชาสมพนธใหกลมเปาหมายทราบและใหความรวมมอใน

การควบคม เขมงวดตอการน าสนขตวใหมเขามาในพนท 2.1.10 พจารณาจดท าโครงการพเศษเพอรณรงคการควบคมโรคใน

พนท 2.2 มาตรการเรงรดในพนททมผเสยชวตดวยโรคพษสนขบาในรอบ 3 ป

2.2.1 พจารณาพนททเปนปญหาตงแตระดบต าบลโดยเฉพาะทเคยมผเสยชวต หรอมผเสยชวตตดตอกนมากกวา 1 ครง

2.2.2 เรงรดด าเนนการพนทในขอ 1 และบรเวณใกลเคยงโดยใชมาตรการ หลกขอ 2 –10

2.2.3 ดแลและคนหาผสมผสทกราย 2.2.4 สตวทสงสยวาจะเปนแหลงโรคใหก าจด (สนข/แมวทถกสนข

บากด) แลวตดหวสงตรวจทางหองปฏบตการ

40

2.2.5 ผเสยชวตทสงสยวาเกดจากโรคพษสนขบาตองไดรบการตรวจวนจฉย ทางหองปฏบตการทกราย

แนวคดการผสมผสานการควบคมโรคพษสนขบาเขาสองคกรปกครองทองถน องคกรปกครองทองถนในทนหมายถง เทศบาลและองคการบรหารสวนต าบล

เนอง จากตองการมงเนนทจะขยายการด าเนนการควบคมโรคพษสนขบาเขาสชมชน จากศกยภาพของ เทศบาลและ อบต. พบวาเทศบาลมศกยภาพและงบประมาณโดยเฉลยดกวา อบต. แตทงสอง สวนยงขาดบคลากรทจะด าเนนการในเรองดงกลาวอย ดงนนการกระจายอ านาจผสมผสานงานควบคมโรคพษสนขบาใหกบเทศบาลและอบต.อาจเปนไปไดคอนขางล าบาก เพยงแตท าอยางไรจงจะท าใหเทศบาลและอบต.มสวนรวมในการด าเนนการในฐานะเปนศนยกลางการประสานระหวางชมชนกบหนวยงานของรฐในหนาท 3 ประการ(กองควบคมโรคตดตอทวไป 2543: 9-14) ดงน

1) เปนจดประสานการด าเนนงานควบคมโรคพษสนขบาระหวางชมชนกบ ปศสตว อ าเภอ สาธารณสขอ าเภอ หรอสถานอนามยเกยวกบการจดตงกองทนวคซนปองกนโรคพษสนขบาในชมชน โดยใหชมชนคอ อาสาสมครเปนผด าเนนการใหกบเทศบาลหรอ อบต. ตลอดจนการก าหนดระเบยบขอบงคบใหกบชมชน

2) เปนจดประสานขอมลขาวสารระหวางชมชนกบหนวยงานของรฐทงทาง ดาน ขอมลประชากรสนข การฉดวคซน การควบคมจ านวนสนข สนขทกอเหตร าคาญ ผสมผสโรคหรอถกสนขกด การฉดวคซนปองกนในผสมผสโรคเปนตน

3) การสนบสนนงบประมาณสกองทนวคซนปองกนโรคพษสนขบาในสตวตลอดจนการสนบสนนใหมการบรหารจดการกองทนอยางตอเนอง

ดงนนหากพจารณาถงบทบาทของ 3 สวนคอ หนวยงานของรฐ องคกรปกครองทองถน และชมชน ทจะตองประสานการด าเนนงานควบคมโรคพษสนขบาในชมชน ในจดประสานการด าเนนงาน 4 ประการ คอ

ประการท 1 การประสานการด าเนนงานรวมกนระหวางปศสตวอ าเภอ สาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาลชมชน หรอสถานอนามยรวมกบองคการบรหารสวนต าบลและเทศบาลเพอขยายผลการด าเนนงานเขาส อบต.และเทศบาล ซงการด าเนนการตองสรางความเขาใจและผลทชมชนในเขตรบผดชอบของ อบต.หรอเทศบาลจะไดรบ เนองจากสขภาพอนามยของชมชนเปนบทบาทหนาทหนงของอบต.และเทศบาลทตองด าเนนการอยแลว ดงนนการควบคมโรคพษสนข บากเปนสวนหนงทอบต.และเทศบาลตองพจารณาด าเนนการ โดยมหนวยงานของรฐซงไดแก ปศสตวอ าเภอ สาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาลชมชน และสถานอนามย เปนผในการสนบสนนทางดานเทคนควชาการทเกยวของ กจกรรมในสวนของอบต.และเทศบาลทจะตองบรณาการใหเกดขนคอ

41

1) ใหมการจดตงกรรมการชมชน เพอการมสวนรวมในการก าหนดนโยบายและวธ การควบคมโรคในชมชนเอง ดงนนคณะกรรมการจงเปนกลจกรส าคญในการสรางการมสวนรวม และก าหนดทศทางความตองการของชมชน เชน อตราคาบรการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาในสตว หรอมาตรการอนๆ ตามกฎหมายเพอบงคบใชในชมชนโดยผาน อบต.เปนผออกขอบงคบ ตอไป

2) ใหมการสนบสนนของอบต.และเทศบาลสชมชนคองบประมาณคาวคซน ปองกนโรคพษสนขบาส าหรบสตวทจะใหชมชนไดรวมตวกนจดตงเปนกองทนวคซนปองกนโรคพษสนขบาหรอการสนบสนนดานอนๆ จากสวนราชการ เชน ยาคมก าเนด สตรกนน เปนตน โดยอบต.และเทศบาลจะเปนศนยกลางของการประสานงานเพอสนบสนนตอใหกบชมชน

ประการท 2 เปนการประสานการด าเนนการระหวางอบต. เทศบาล รวมกบชมชน อบต.และเทศบาลในฐานะผรบผดชอบพนททจะตองด าเนนการเพอใหประชาชนมสขภาพด ดงนนการสงเสรมใหชมชนมสวนรวมในกจกรรมทสามารถท าไดจะเกดประโยชนกบชมชนเอง ซงสง ผลถงประสทธภาพการบรหารจดการของ อบต.และเทศบาลดวยควรด าเนนการดงน

1) สนบสนนงบประมาณใหกบกองทนปองกนโรคพษสนขบาในสตวซง เปนการใช งบประมาณของ อบต./เทศบาล ลงสชมชนในความรบผดชอบโดยเจาของสนขมหนาทในการเสยคาบรการวคซนเพอกองทนจะไดน ามาหมนเวยนจดหาวคซนตอไป หากกองทนสามารถบรหารจดการไดด จะชวยให อบต./เทศบาลไมตองจดหางบประมาณสนบสนนใหมทกป

2) สนบสนนการจดตงคณะกรรมการกองทนวคซนฯ เพอใหมการบรหารจดการการจดสรรผลก าไรจากการบรการสกองทนและอาสาสมคร เพอใหกองทนไดมการด าเนนการอยางตอเนองและเกดประโยชนสงสดกบชมชน

ประการท 3 เปนการประสานการด าเนนการรวมกนระหวางปศสตวอ าเภอ สาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาลชมชน หรอสถานอนามย กบชมชน เปนสวนทมความส าคญเนองจากชมชนจะตองเกดความเขาใจ เหนถงความส าคญและผลประโยชนทจะเกดขนตอชมชน ดวยกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวมจนกระทงชมชนเกดการยอมรบและใหความรวมมอในทกกจกรรมของ การควบคมโรคพษสนขบา

ประการท 4 การประสานการด าเนนงานรวมกนของชมชนกบอบต./เทศบาล ปศสตวอ าเภอ สาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาลชมชน หรอสถานอนามย ซงเปนผลสบเนองจากกจกรรมทงสามประการทกลาวมา กจกรรมทจะเกดขนในชมชนมดงน

1) มการด าเนนการฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาใหกบสนขและแมวโดยอาสาสมครพฒนาปศสตวประจ าหมบาน(อพปม.) และเจาของสตวเปนผรบภาระคาวคซนตามทคณะกรรมการก าหนด

42

2) มการถายทอดและแลกเปลยนความร เกยวกบโรคพษสนขบาระหวางประชาชนกบ อพปม.หรอเจาหนาททเกยวของในชมชน

3) มการสงตอขอมลขาวสารตางๆ จากชมชนส อบต./เทศบาล ปศสตวอ าเภอ สาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาลชมชน หรอสถานอนามย เพอการแกไขปญหาในชมชน เชน ขอมล ความเดอดรอนจากสนขจรจด ขอมลจ านวนประชากรสนข ขอมลผถกสนขกด ขอมลจ านวนสนข ทไดรบการฉดวคซน เปนตน แนวคดทฤษฎเกยวกบความร ความหมายของความร Bloom (1971, p. 271) ใหความหมายไววา ความรเปนสงทเกยวของกบการระลกถง สงเฉพาะเรองหรอเรองทว ๆ ไป การระลกไดถงวธการและกระบวนการ หรอการระลกไดถงแบบ แผน โครงสราง หรอสภาพการณ โดยเนนกระบวนการทางจตวทยาของความจ าในขณะท ประภาเพญ สวรรณ (2526, หนา 15) ใหความหมายวา ความรเปนพฤตกรรมขนตนซงผเรยน เพยงแตจ าได อาจจะโดยการนกไดหรอโดยการมองเหน ไดยนกจ าได ความรในขนน ไดแก ความร เกยวกบค าจ ากดความ ความหมาย ขอเทจจรง ทฤษฏ กฎ โครงสราง วธการแกปญหา เปนตน ซงการจ าไดหรอระลกไดใชกระบวนการของการใชความคดทซบซอนสวน กด (Good, 1973, p. 325) ใหความหมายของความรไววา ความรเปนขอเทจจรง (Facts) ความจรง (Truth) กฎเกณฑ และขอมลตาง ๆ ทมนษยไดรบและรวบรวมสะสมไวจากประสบการณตาง ๆ การทบคคลยอมรบ หรอปฏเสธสงใดสงหนงไดอยางมเหตผล บคคลควรตองรเรองเกยวกบสงนนเพอประกอบการ ตดสนใจ ซงกคอ บคคลจะตองมขอเทจจรง หรอขอมลตาง ๆ ทสนบสนนและใหค าตอบขอสงสยท บคคลมอยได และบคฮารด (Bickhard, 1980 อางถงใน ศรกล อ าพนธ และคณะ, 2550) กลาววา ความร หมายถง ความสามารถของผเรยนทจะรเกยวกบสงแวดลอมนน ๆ โดยแบงออกเปนความร ตอสถานการณหนง ๆ หรอความรตอเรองในระดบกวาง

พจนานกรมราชบณฑตยสถาน (2542, หนา 395) ระบวา ความรหมายถงสงทสงสมมา จากการศกษาเลาเรยน การคนควาหรอประสบการณ รวมทงความสามารถเชงปฏบตและทกษะ ความเขาใจหรอสารสนเทศทไดรบมาจากประสบการณ สงทไดรบมาจากการไดยน ไดฟง การคด หรอการปฏบต องควชาในแตละสาขา เชน ความรเรองเมองไทย ความรเรองสขภาพ

ไพบลย เปยศร (2552) พจนานกรมไทยฉบบรวมความรส าหรบนกเรยน ระบวา ความร หมายถงสงทมาจากการเลาเรยน คนควาหรอประสบการณ สงทไดรบจากการไดยน ไดฟง การคด หรอการปฏบต สวนวกพเดย สารานกรมเสร (ความร, Online, 2553) ระบวา ความร คอความเขาใจ ในเรองบางเรองหรอสงบางสงซงอาจจะรวมไปถงความสามารถในการน าสงนนไปใชเพอเปาหมาย บางประการ

43

กลาวโดยสรปไดวา ความร หมายถง การเรยนรทไดมาจากการศกษา ประสบการณ หรอ การระลกนกถงไดในขอเทจจรง ทฤษฎ กฎเกณฑ รวมถงสงของและเหตการณตาง ๆ ทบคคลสงเกตและเกบรวบรวมเปนความจ าสะสมซงแสดงออกมาเปนพฤตกรรมทสามารถสงเกตไดและวดได

ระดบของความร Kratwohl, D. R., Bloom, B. S., & Masia, M. B. แปลโดย รศ.ดร.อทมพร ทองอทย

(2523, หนา 194) และ Anderson, L. W. et al. (2001, p. 5) ไดเสนอแนวคดเกยวกบการรบรหรอพทธพสย หรอพทธปรเขต (Cognitive Domain) สารบบจ าแนกจดมงหมายทางการศกษาวาประกอบดวยความรตามระดบตาง ๆ รวม 6 ระดบ ในขณะท On Line ไดแบงระดบพทธพสยไว 6 ระดบ เชนเดยวกนโดยเรยงจากระดบต าสดถงระดบสงสด หรออาจพจารณาจากระดบความรในขนต าไปสระดบของความรในระดบทสงขนไป โดยบลมและคณะไดแจกแจงรายละเอยดของแตละระดบกลาวโดยสรปไดดงน

1. ความร (Knowledge) ความรทเกดจากความจ าซงเปนระดบลางสด จากค าจ ากดความทวา ความรเกยวของกบการระลกถงสงเฉพาะและเรองทว ๆ ไปการระลก

ถงวธการและกระบวนการ หรอการระลกถงแบบแผน โครงสรางหรอสภาพการณเพอวตถประสงคของการวด การระลกถงสถานการณเปนเรองทมากกวาการจ าเลกนอย ถงแมวาจะตองเปลยนแปลงสาระบางกตามกเปนงานทเลกนอย จดมงหมายเชงความรนเนนกระบวนการทางจตวทยาของการจ ามากทสด กระบวนการนสมพนธในลกษณะทวา สภาพการณทดสอบความรอาศยการจดปญหาใหปนระเบยบซ า ๆ กนหลายครงจนกระทงเหนสญญาณและเครองหมายทเหมาะสมตามสาระและความรทแตละคนเปนเจาของอย การเปรยบเทยบใหเหนภาพกคอการเปรยบเทยบความคดของคนเหมอนแฟมทซอนกน ปญหาในสภาพการทดสอบกคอการคนหาสงทซอนในปญหาหรองานทเหมาะสมกบสญญาณ เครองหมาย รองรอยซงชวยใหสามารถดงความรทอยในแฟมออกมาไดอยางมประสทธผลกลาวโดยสรปไดวา ความรคอการเรยนรทเนนถงการจ าและการระลกไดถงความคด วตถ และปรากฏการณตาง ๆ ซงเปนความจ าทเรมจากสงงาย ๆทเปนอสระแกกน ไปจนถงความจ าในสงทยงยากซบซอนและมความสมพนธระหวางกน

2. ความเขาใจ (Comprehension) ระดบความเขาใจทต าสด หมายถง ประเภทของการเขาใจหรอการวดความเขาใจซงแตละคน

รวาควรสอความหมายอะไรและใชเนอหาหรอความคดอะไรมาสอความหมาย อาจไมตองสมพนธกบเนอหาอนหรอเรองอนกได อาจกลาวไดวาความเขาใจเปนความสามารถทางสตปญญาในการขยายความร ความจ าใหกวางออกไปจากเดมอยางสมเหตสมผล การแสดงพฤตกรรมเมอเผชญกบการสอ

44

ความหมายและความสามารถในการแปลความหมาย การตความ การขยายความสงใดสงหนงหรอการสรปอางอง

2.1 การแปลความ (Translation) เปนความสามารถในการแปลจากภาษาหนงเปนอกภาษาหนง ไดแกการแปลความหมายของค าและขอความ การแปลความหมายของภาพและสญลกษณการแปลบทประพนธ สภาษตและค าพงเพย

2.2 การตความ (Interpretation) เปนการสรปความจากสงตาง ๆ มากกวา 1 สงแลวน าผลมาสรปเปนผลลพธใหมอกอยางหนงทมลกษณะแปลกไปจากของเดม

2.3 การขยายความ (Extrapolation) เปนการแปลความใหไกลไปจากขอมลเดม โดยมขอมลหรอแนวโนมเพยงพอ โดยการขยายความม4 แบบ คอขยายความแบบจนตนาการแบบพยากรณ แบบสมมต และแบบอนมาน

3. การประยกตหรอการน าไปปรบใช (Application) เปนความสามารถในการน าความร (Knowledge)ความเขาใจ (Comprehension) ในเรอง

ใดๆทเปนนามธรรมอยในรปความคดทว ๆ ไป กฎของกระบวนการ หรอวธการสรป หลกเทคนคทฤษฎทตองจ าทมอยเดมไปแกไขปญหาทแปลกใหมของเรองนน โดยการใชความรตาง ๆโดยเฉพาะอยางยงวธการกบความเขาใจมาผสมผสานกบความสามารถในการแปลความหมายการสรปหรอการขยายความสงนนเพอท าใหสามารถน าไปปรบใชหรอไปใชปฏบตไดอยางเปนรปธรรม

4. การวเคราะห (Analysis) เปนความสามารถและทกษะทสงกวาความเขาใจและการน าไปปรบใชโดยมลกษณะเปนการ

จ าแนกการสอความหมายไปสหนวยยอย ๆ หรอพจารณาออกเปนสวนยอย ๆ เพอใหไดล าดบขนของความคดทชดเจน รวมทงการสบคนความสมพนธของสวนตาง ๆ เพอดวาสวนประกอบปลกยอยนนสามารถเขากนไดหรอไม อนจะชวยใหเกดความเขาใจตอสงหนงสงใดอยางแทจรงเพอใหการสอความหมายแจมกระจางขน กลาวคอสามารถใชความคดในรปแบบของการน าความคดมาแตกแยกเปนสวนประเภท หรอน าขอมลตาง ๆ มาประกอบกนเพอการปฏบตของตนสามารถแกปญหา ตรวจสอบได

4.1 การวเคราะหความส าคญ (Analysis of Element) เปนการคนหาคณลกษณะเดน ของเรองราวในแงมมตาง ๆ ตามกฎเกณฑทก าหนดให เชน ความเดนของขอความ ความส าคญของเรองความนยของค าพดหรอกระท าตาง ๆ วเคราะหชนด วเคราะหสงส าคญ และวเคราะหเลศนย

4.2 การวเคราะหความสมพนธ (Analysis of Relationships) เปนการคนหาความเกยวของระหวางคณลกษณะส าคญใด ๆ ของเรองราวและสงตาง ๆ อยางสมเหตสมผล โดยทสงทงสองสง

45

4.3 การวเคราะหหลกการ (Analysis of Organizational Principles) เปนการคนหาโครงสราง และระบบของวตถสงของเรองราว และการกระท าตาง ๆ รวมกนอยในสภาพนนไดเนองดวยอะไร ยดอะไรเปนหลกเกณฑหรอมสงใดเปนตวเชอมโยง

5. การสงเคราะห (Synthesis) การน าหนวยตาง ๆ หรอสวนตาง ๆ มาจดเรยบเรยงและรวบรวมเขาดวยกนเปนเรองเดยวกน

เปนความสามารถในการรวบรวมสวนประกอบยอย ๆ หรอสวนใหญ ๆ เขาดวยกนเพอใหเปนเรองราวอนหนงอนเดยวกน การสงเคราะหจะมลกษณะของการเปนกระบวนการรวบรวมเนอหาสาระของเรองตาง ๆ เขาไวดวยกนเพอสรางรปแบบหรอโครงสรางทไมไดมอยเชนนนมากอน อนเปนกระบวนการทตองอาศยความคดสรางสรรคภายในขอบเขตของสงทก าหนดใหสามารถน าสวนตาง ๆ มาประกอบเปนรปแบบใหมไดใหแตกตางจากรปเดม เนนโครงสรางใหม

5.1 ผลผลตจากการสอความหมายเฉพาะ( Production of Unique Communication)เปนการน าเอาความรและประสบการณตาง ๆ มาผสมกน เพอใหเกดขอความ หรอผลตผล หรอการกระท าใหม ทจะสามารถใชสอสารความคด ความรสก และอารมณระหวางบคคลกบผอนไดเชน การพดชแจง การแตงค าประพนธ การวาดภาพ และการแสดงตาง ๆ

5.2 ผลผลตแผนงานหรอชดเสนอเพอปฏบตการ (Production of Plan or Proposed Set of Operation) เปนการก าหนดแนวทางและขนตอนการปฏบตงานไวลวงหนา เพอใหการด าเนนการนนส าเรจลลวงตรงตามวตถประสงคทก าหนดไว ซงคอพฒนาการของแผนการท างานหรอโครงรางของแผนปฏบตการ

5.3 การไดมาซงชดของความสมพนธเชงนามธรรม (Derivation of Set of Abstract Relation) เปนการน าเอาความส าคญและหลกการตาง ๆ มาผสมใหเปนเรองเดยวกน ท าใหเกดเปนสงใหมทมความสมพนธแปลกไปจากเดม เพออธบายขอมลหรอปรากฏการณบางอยางได

6. การประเมน (Evaluation) การตดสนเชงปรมาณและคณภาพเกยวกบคณคาของเนอหาและวธการเพ อจดมงหมายท

ก าหนด หรอกลาวไดวาเปนความสามารถในการตดสนเกยวกบความคด คานยม ผลงาน ค าตอบวธการและเนอหาสาระเพอวตถประสงคบางอยาง โดยมการก าหนดเกณฑ (Criteria) เปนฐานในการพจารณาตดสน การประเมนผลจดไดวาเปนขนตอนทสงสดของพทธลกษณะ (Characteristics of Cognitive Domain) ทตองใชความร ความเขาใจ การน าไปปรบใช การวเคราะหและการสงเคราะหเขามาพจารณาประกอบกนเพอท าการประเมนผลสงหนงสงใดซงกตองวดไดและตดสนไดวาอะไรถกหรอผด ประกอบการตดสนใจบนพนฐานของเหตผลและเกณฑทแนชด

46

6.1 การตดสนโดยอาศยเกณฑภายใน (Judgement in Term of Internal Evidence) เปนการประเมนโดยใชขอเทจจรงตาง ๆ เทาทปรากฏอยในเรองราวนน มาเปนหลกในการตดสนเชน จากเรองสามกก ขงเบงเปนคนอยางไร

6.2 การตดสนโดยอาศยเกณฑภายนอก (Judgement in Term of External Criteria) เปนการเปรยบเทยบทฤษฎส าคญ ๆ ขอสรปและขอเทจจรงเกยวกบวฒนธรรมบางอยาง การตดสนตามมาตรฐานภายนอก หรอการตดสนสงตาง ๆ โดยใชเกณฑอน ๆ ทอยนอกเรองราวนน แตมความสมพนธกบเรองนน เกณฑภายนอกอาจจะเปนเกณฑทางสงคม เชน ค าวา “สองหวดกวา หวเดยว” ทานเหนดวยหรอไม

ความรและการวดความร รายละเอยดเกยวกบความร(สารานกรมเสรOn lineและ Kratwohl, D. R., Bloom, B. S.,&

Masia, M. B.)แปลโดย รศ.ดร.อทมพร ทองอทย (2523, หนา 194) พทธพสยหรอพทธปรเขต(Cognitive Domain) เปนการกระท าท เกยวกบกระบวนการทางสมอง เชน สตปญญา (Intellectual) การเรยนร(Learning) และ การแกปญหา (Problem Solving) ไดแบงระดบพทธพสยหรอพทธปรเขตไว6 ระดบโดยเรยงจากระดบต าสดถงระดบสงสดดงไดกลาวไปแลวขางตน ในทนเปนการกลาวถงรายละเอยดเกยวกบความร - ความจ า (Knowledge)

1. ความรความจ าในสงเฉพาะ (Knowledge of Specifics) 1.1 ความรเกยวกบศพทและนยาม (Knowledge of Terminology) ความรในเรอง

ความหมายของศพท นยามหรอค าจ ากดความ สญลกษณ หรอภาพอกษร และ เครองหมายตาง ๆ 1.2 ความรขอเทจจรงเฉพาะสง (Knowledge of Specific Facts) ความรในเรอง

สตรกฎ ทฤษฎ หรอสมมตฐาน ขนาด จ านวน สถานท เวลา คณสมบตวตถประสงค สาเหตและผลทเกดประโยชนและโทษ และสทธหนาท

2. ความรในเรองวถทางและวธการด าเนนการกบสงเฉพาะ (Knowledge of Ways and Means of Dealing withSpecifics)

2.1 ความรเกยวกบระเบยบแบบแผนนยม (Knowledge of Conventions) ความรในเรองแบบแผน ธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรมทปฏบตสบเนองตอ ๆ กนมาในสงคม

2.2 ความรเกยวกบแนวโนมและล าดบเหตการณ (Knowledge of Trends and Sequences) แนวโนมทเกดขนในลกษณะเชนนนเสมอ ๆ และขนตอนของการด าเนนการในเรอง หรอสงนน ๆ ทตอเนองกน

2.3 ความรเกยวกบการจดจ าพวกและประเภท (Knowledge of Classifications and Categories) ความรในเรอง ชน ชด สวน ชนด ประเภทของสงของและเรองราวตาง ๆ วาอยใน

47

หมวดหมประเภทใด มสงใดทเหมอนหรอแตกตางจากพวกโดยยดเกณฑหรอวธการใดเปนหลก 2.4 ความรเกยวกบเกณฑ (Knowledge of Criteria) ความรเรองเกณฑตาม

ขอเทจจรงหลกการ ความคดเหน เกยวกบหลกเกณฑทใชในการตดสนหรอตรวจสอบสรรพสงตาง ๆ วาด- เลว, ถก -ผด, ควร - ไมควร

2.5 ความรเกยวกบระเบยบวธการ (Knowledge of Methodology)ความรเรองวธสบสวน เทคนค และกระบวนการทใชในบางสาขา วธการทใชส าหรบการปฏบตงานนน ๆ ตามหลกวชาการท าใหงานส าเรจลลวงไปไดดวยดโดยเนนความรของแตละบคคลในเรองวธการมากกวาความสามารถในการใชวธการ

3. ความรเรองสากลและเรองนามธรรมในสาขาตาง ๆ (Knowledge of Universals and Abstractions in the Field)

3.1 ความรเรองหลกการและขอสรปทวไป (Knowledge of Principles and Generalization) หลกการหรอความคดรวบยอดเกยวกบเรองนน ซงเคยปรากฏจนสามารถน ามา กลาวสรปรวบรวมเปนความจรงทวไป

3.2 ความรเรองทฤษฎและโครงสราง (Knowledge of Theories and Structures) เกยวกบคตและหลกการจากของหลายสง หลายเนอหาทสมพนธกน เปนพวกเดยวกน เพอจะคนหาทฤษฎและโครงสรางทเปนตวรวมของสงเหลานน

การวดความรชวาล แพรตกล (2526, หนา 187) ไดอธบายถงการวดความรวา เปนการวดสมรรถภาพทางสมองดานการระลกของความจ า โดยวดเกยวกบเรองราวทเคยมประสบการณ หรอเคยรเคยเหน และเคยท ามากอนทงสน ซงสามารถสรางค าถามวดสมรรถภาพดานนไดหลายลกษณะแตมลกษณะรวมกนอยอยางหนงคอเปนค าถามทใหระลกถงประสบการณทผานมา ทจ าไดไวกอนไมวาจะอยในรปของค าศพท นยาม ระเบยบ แบบแผนหรอหลกการทฤษฎตาง ๆ สวนเครองมอทใชวดความรมหลายชนด แตละชนดกเหมาะสมกบการวดความรตามคณลกษณะซงแตกตางกนออกไป เครองมอทใชวดความรทนยมใชกนมากคอแบบทดสอบ (Test) ซงบญธรรม กจปรดา บรสทธ (2531, หนา 2 -29) ไดแบงแบบทดสอบความรตามลกษณะการตอบเปน 2 ชนด คอ

1. แบบความเรยงหรอแบบอตนย (Subjective Test) 2. แบบเลอกตอบหรอแบบปรนย (Objective Test)แบงเปน 2.1 แบบใหตอบสน (Short Answer Term) เปนรปทผตอบตองหาค าตอบเอง 2.2 แบบเลอกตอบชนด 2 ตวเลอก รปแบบโดยทวไปก าหนดขอความมาใหแลวใหตอบถก

หรอผด ใชหรอไมใช แบบนเรยกวาแบบทดสอบ ถก-ผด (Test or False Item) 2.3 แบบจบค (Matching Test)รปแบบจะก าหนดค าวลหรอถอยค ามาให 2 แถวทาง

ดานซายเปนค าถาม ทางขวาเปนค าตอบ แลวใหน าวลหรอขอความทสอดคลองกน มาใสหนาค าถาม

48

2.4 แบบทดสอบชนดเลอกตอบ (Multiple Choices) รปแบบจะเปนตวถามซงเขยนเปนประโยคทสมบรณ และมค าตอบใหเลอก อาจม 3, 4, 5 หรอ 6 ค าตอบกได ในสวนทเปนค าตอบจะประกอบตวค าตอบถก (Key) 1 ขอ และค าตอบขออนทเปนตวลวง แนวคดเกยวกบความตระหนก

ความหมายของความตระหนก กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ (2521 : 24) ไดใหความหมายของความตระหนกวา

หมายถง ความรตวอยแลว คอการทรวาอย สงทอยหรอเปนอย แตไมรอยางละเอยดถองแท ประภาเพญ สวรรณ (2520 : 10) กลาววา “ความตระหนก หมายถง การทบคคลฉกคดได

หรอการเกดขนในความรสก วามสงหนง เหตการณหนง หรอสถานการณหนง ซงการรหรอการไดฉกคดสงใดสงหนงน เปนความรสกทเกดขน ในสภาวะของจตใจแตมไดหมายความวาบคคลนนสามารถจ าไดหรอละลกไดถงลกษณะบางอยางของสงนน”

วชย วงษใหญ (2523 : 133) ไดกลาวถงความหมายของความตระหนกไววา “ความตระหนกเปนพฤตกรรมขนสดทางดานความร ความตระหนกนนไมไดเกยวกบความจ าหรอความสามารถละลกได แตความตระหนก หมายถง ความสามารถนกคดความรสกทเกดขนในสภาวะของจตใจ”

พจนานกรมทางการศกษา (1973 : 54) ไดใหความหมายของความตระหนกวาความตระหนก หมายถงการกระท าทแสดงวาจ าไดการรบรหรอมความรและความตระหนกนมความหมายเหมอนกลบความส านก

Bloom (1971 : 273) ไดกลาวถงความตระหนกไววา “ความตระหนกเปนขนสดของอารมณและความรสก ความตระหนกเกอบคลายกบความรตรงท ถามความรและความตระหนกไมเปนลกษณะของสงเรา ความตระหนกไมจ าเปนตองเนนปรากฏการณหรอสงหนงสงใด ความตระหนกจะเกดขนเมอมสงเรามาเราใหเกดความตระหนก”

Good (1973 : 54) ไดใหความหมายวา “ความตระหนกหมายถงความรสกทแสดงถงการเกดความรของบคคลหรอการทบคคลแสดงความรสกรบผดชอบตอปญหาตางๆทเกดขน”

จากความหมายของความตระหนกทนกวชาการในสาขาตางๆได ใหความหมายไวดงกลาวขางตนพอสรป ไดวาความตระหนกเปนสภาวะทางจตใจของบคคล ทเกดขนจากความส านกหรอความรสกรบผดชอบตอเหตการณ หรอปรากฏการณทเกดขนโดยอาศยระยะเวลาประสบการณและสภาพแวดลอมในสงคมเปนสงทชวยในการแสดงออกซงพฤตกรรมนนน นกลาวคอเมอมสงเรามากระตนจงเกดความตระหนกขนนนเอง

ขนตอนและกระบวนการการเกดความตระหนก

49

ความตระหนกเปนผลลพธของกระบวนการทางปญญา (Cognitive Process) กลาวคอ เมอบคคลไดรบการกระตนจากสงเราหรอไดรบการสมผสจากสงเราแลวจากเกดการรบร ขน (Perception) เมอเกดการรบรแลวตอไปกจะน าไปสการเกดความเขาใจในสงเรานน และน าไปสการเรยนรเปนขนตอไป คอ มความรในสงนนและเมอบคคลเกดความธระแลวกจะมผลท าใหเกดความตระหนกในทสด และความตระหนกนกจะน าไปสการกระท าหรอพฤตกรรมของบคคลทมตอสงเรานนนน (สชพ สงวนปญญศร, 2523 : 46)

ปจจยทมผลตอความตระหนก

บณฑต จฬาใส (2528 : 15-18) ไดกลาวถงปจจยทมผลตอการรบรของแตละบคคลไว 3ประการดงน

1. ประสบการณการรบรนน ขนอยกบประสบการณทงในอดตทผานมาและในชวตประจ าวน การรบรเรองราวใดใดทเกดขน ขนอยกบความเกยวของในเหตการณนนประสบการณทไดพบเหน มผลกระทบโดยตรงท าใหเกดการรบรในระดบตางๆ

2. ความใสใจและการใหคณคาในเรองทจะรบรซงแปรเปลยนไดหลายระดบ ตงแตความจ าเปนความตองการความคาดหวงความสนใจและอารมณ

3. ลกษณะรปแบบของเรองทจะรบรนอกจาก การรบรของบคคลจะขนอยกบประสบการณความเอาใจใสและการใหคณคาในเรองทจะรบรแลว ยงขนอยกบรปแบบของสงหรอเรองทจะรบร เนองจากความถนดของแตละบคคล ขนอยกบการรบรของบคคลนนนน ดงนนปจจยทมผลตอการรบร จงมผลตอความตระหนกดวย จงสรปไดวาปจจยทมผลตอความตระหนกคอ

3.1 ประสบการณทมตอการรบร 3.1.1 ความชนชาตอสภาพแวดลอมจะมผลท าใหบคคลไมตระหนกตอสงท

เกดขน

3.1.2 การเอาใจใสและใหคณคาจะท าใหมความตอนหนกในเรองนนมากขน

3.1.3 ลกษณะและรปแบบของสงเรานาสนใจยอมท าใหผพบเหนเกดการรบรและการตระหนกขน

3.1.4 ระยะเวลาและความถในการรบรถามนษยไดรบการรบรบอยครง หรอนานเทาไหร ยงท าใหมโอกาสเกดความตระหนกไดมากขน

นอกจากน สถต วงษสวรรค (2525 : 79-105) ยงไดกลาววาปจจยหรอสงทมอทธพลตอความตระหนกนนสามารถแบงออกไดเปน 2 องคประกอบใหญคอ

1. ปจจยภายนอก ไดแก ลกษณะของสงเราทท าใหบคคลจะเกดความสนใจทรบร อนจะน าไปสความตระหนกตอไป

50

2. ปจจยภายใน ไดแก ลกษณะของบคคลบคคลจะเกดความตอนหนก ตอปรากฏการณอยางใดอยางหนงมากนอยเพยงใดยอมขนอยกบปจจย 2 ดานคอ

2.1 ปจจยทางดานกายภาพ ไดแก สมรรถภาพของอวยวะรบสมผส ห ตา จมก ปาก

2.2 ปจจยทางดานจตวทยา ไดแก ความรเดมการสงเกตพจารณา ความสนใจและความพรอมทจะรบร การเหนคณคา ฯลฯ

ซงสงตางๆ เหลาน จะมอทธพลท าใหบคคลเกดความตระหนกแตกตางกน จากแนวคดดงกลาวสามารถสรปไดวา ปจจยภายนอก ไดแก ลกษณะของสงเราประสบการณการเรยนร ความเคยชนตอสภาพแวดลอม ความเอาใจใสใหคณคา และปจจยภายใน ไดแก ลกษณะของบคคลมผลตอความตระหนก

การวดความตระหนก ความตระหนก (Awarness) เปนพฤตกรรมท เก ยวกบการรส านกวาส ง เ รานนอย

(Consciousness Something) จ าแนกรบร (Recognitive) ซงเปนพฤตกรรมทละเอยดออนเกยวกบดานความรสกและอารมณ ดงนนการทจะท าการวดและประเมน จงตองมหลกการและวธการตลอดจนเทคนคเ ฉพาะถงจะวดความร สกและอารมดงกล าวออกมาให เ ท ยงตรงและ เ ชอมนได เครองมอท ใ ช ในการวดอารมณและความรสกนนม หลายประเภทดวยกนดงน (ยพน ภาตะนนท. 2542 : 16)

1. การสมภาษณ (Interview) อาจเปนการสมภาษณชนดทโครงสรางแนนอน (Structured Item) โดยสรางค าถามและมค าตอบใหเลอกเหมอนๆ กบแบบสอบถามชนดเลอกตอบและค าถามจะตองตงไวกอนเรยงล าดบกอนหลงไวอยางด หรออาจเปนแบบไมมโครงสราง (Unstructured Item) ซงเปนการสมภาษณทมไว แตหวขอใหญๆ ใหผตอบมเสรภาพ ในการตอบมากๆและค าถามกเปนไปตามโอกาสอ านวยในขณะทสนทนากน

2. แบบสอบถาม (Questionnaire) แบบสอบถามอาจเปนชนดเปดหรอชนดปด หรอแบบผสมระหวางเปดกบปดกได

3. แบบตรวจรายการ (Checklist) เปนเครองมอวดชนดทใหตรวจสอบวาเหนดวยหรอไมเหนดวยหรอ มไมมสงก าหนดตามรายการ อาจอยในรปแบบของการท าเครองหมายตอบหรอเลอกวาใชไมใชกได

4. มาตราวดอนดบคณภาพ (Rating Scale) เครองมอชนดนเหมาะส าหรบวดอารมณและความรสกทตองการทราบความเขม (Intensity) วามมากนอยเพยงใดในเรองนนๆ การใชความหมายภาษา (Semantic Differential Rating : S.D) เทคนคการวดโดยใชความหมายของภาษาของ ชาลส ออสกดเปนเครองมอทวดไดครอบคลมมากชนดหนง เครองมอชนดนจะประกอบดวย “เรอง”ซงถอ

51

เปน “สงกป”และจะมคณศพททตรงขามกนเปนคๆ ประกอบสงกปนนหลายๆค แตละคจะมสองขวชองหางระหวาง 2 ขวน บงดวยตวเลขถาใกลขางใดมากกจะมลกษณะตามคณศพทของขวนนมาก

งานวจยทเกยวของ ธรศกด ชกน า (2557) ผลการศกษาพบวา (1) สถานการณทางระบาดวทยาของโรคพษสนขบาในประเทศไทยมผเสยชวตดวยโรคพษสนขบามแนวโนมลดลง แตจ านวนและชนดตวอยางหวสตวสงตรวจโรคพษสนขบา ไมเปนตวแทนของสตวรงโรคทแทจรง สนขเปนสตวรงโรคทส าคญทสด ซงสวนใหญเปนลกสนขนอยกวา 3 เดอน และเปนสตวมเจาของ (2) ปญหาของระบบเฝาระวงโรคพษสนขบาทพบคอการตดหวสตวเพอการเฝาระวงโรคมความยงยาก การลดจ านวนหองปฏบตการตรวจหวสตวท าใหประชาชนไมสามารถเขาถงการสงตรวจได (3) แนวทางการจดระบบเฝาระวงโรคพษสนขบาในประเทศไทยตองบรณาการระบบการเฝาระวง ทงสามระบบเขาดวยกน องคกรปกครองสวนทองถนควรเขารวมในกจกรรมการเฝาระวงโรคพษสนขบาทงในคนและในสตวมากยงขน นโยบายการเฝาระวงโรคพษสนขบาตองควบคไปกบการบงคบใชกฎหมาย

ภคนษกาณฑ ประดษฐสวรรณ และคณะ (2549) การด าเนนงานปองกนและควบคมโรคพษสนขบาประกอบดวยผเกยวของ 2 สวน ไดแก ผเกยวของดานสตวและผทเกยวของดานคน ผทเกยว ของดานสตวประกอบดวย ปศสตว และองคกรปกครองสวนทองถน ผทเกยวของดานคน ประกอบ ดวย ผรบผดชอบดานสาธารณสข ไดแก ส านกงานสาธารณสขจงหวด สาธารณสขอ าเภอ โรงพยาบาล เครอขายสขภาพ (CUP) หนวยงานปฐมภม (PCU) ตลอดจนอนามย ดงนนผเกยวของเหลานจ า เปนตองทราบบทบาทและปฏบตตามบทบาทตลอดจนประสานการด าเนนงานอยางมประสทธภาพเพอใหเกดผลสมฤทธในการปองกนควบคมโรคพษสนขบาทดตอไป

วาสนา ตนตรตนานนท (2551) ศกษาพฤตกรรมการปองกนตนเองจากโรคพษสนขบาของ ประชาชน อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร โดยการสมตวอยาง จ านวน 419 พบวา สมาชกในบานเคยถก สนข/แมวกด รอยละ 21 ไมทราบสาเหตทถกกด รอยละ 54.6 หลงถกกดลางแผลดวยน าและสบ รอย ละ 81.8 ปดดวยสมนไพร รอยละ 2.3 รบวคซนหลงถกกด รอยละ 87.5 และสงเกตอาการสนขหลงถก กดรอยละ 60.2 จากการศกษาการรบรและพฤตกรรมการปองกนตนเอง พบวาการรบรตอโอกาสเสยง ของการเปนโรคอยในระดบปานกลาง ขณะทความเชอเกยวกบโรค การรบรความรนแรงของโรค การรบรตอประโยชน อปสรรค แรงจงใจ การรบรถงทางตดตอของโรคและการปองกนตนเองจากโรคอย ในระดบสงโดยรวมแลวความเชอและการรบรทกดานมความสมพนธกบการปองกนตนเองปานกลาง (r = 0.451, p <0.05)

สจนต สรภย (2538) ศกษาบทบาทของปศสตวจงหวดในการควบคมโรคพษสนขบา พบวา ปญหาทส าคญคอ การขาดแคลนบคลากร วคซนไมเพยงพอ งบประมาณทไดรบการจดสรรไม

52

สอดคลองกลบปรมาณทตองการปฏบตและวตถประสงคของกฎหมายขาดการประสานทดระหวางหนวยงานทเกยวของดานการจดท าโครงการปฏบตรวมกบเจาหนาทสาธารณสข การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบากบเจาหนาทสาธารณสข การก าจดสนขไมมเจาของรวมกบอาสาสมคร

อภรมย พวงหตถ และวรงรอง หนสวรรณ (2552ข) ศกษาบทบาทของสาธารณสขตอการปองกนควบคมโรคพษสนขบา จากการศกษาผปฏบตสาธารณสขสวนใหญมแผนงานปองกนควบคมโรคพษสนขบา (รอยละ 65.4) โดยมกจกรรมรณรงค/ประชาสมพนธชวงเดอน ม.ค - เม.ย 2551 (รอยละ 71.9) การด าเนนงานกรณทมผถกสตวทสงสยวาเปนโรคพษสนขบากด สวนใหญมการปฐมพยาบาล เบองตนกอนสงตอพบแพทย ใหความรและใหเฝาระวงสนขทกด (รอยละ 49) แนะน ากกขงตดตามดอาการ 7/10/14 วนหากสนขตายใหสงหวสตวตรวจ (รอยละ 26) ปญหาอปสรรคสวนใหญขาดการประสานระหวางหนวยงานและแนวทางการด าเนนงานไมชดเจนท าใหขาดขอมลพนฐานสวนการบรการฉดวคซนใหผสมผสโรคมบรการเฉพาะทโรงพยาบาล ผปวยไมสะดวกควรใหมบรการทสถาน อนามยผปฏบตงานสาธารณสขรอยละ 33.8 ไมมกจกรรมปองกนควบคมโรคพษสนขบา ซงตองชแจงท าความเขาใจเพมการประสานแลกเปลยนขอมลระหวางหนวยงานหลกทง 3 หนวยงานใหมากขน การประสานงานกรณทมคนหรอสตวตายดวยโรคพษสนขบามเจาหนาทสาธารณสขบางสวนประสานเฉพาะหนวยงานสาธารณสขเทานน (รอยละ 36) ซงตองใหมการประสานป ศสตวเพอด าเนนการสอบสวนควบคมโรคในสตว

อภวฒน ไชยเดช (2541) ศกษาการด าเนนการควบคมโรคพษสนขบาโดยพลงชมชนพบวาประชาชนตวแทนครวเรอนรอยละ 91.75 มความรเรองโรคพาสนขบารอยละ 60.5 มทศนคตด าเนนงานทางบวกรอยละ 96.42 น าสนขและแมวไปฉดวคซนปละครง ท าใหเกดประสทธภาพในการด าเนนงานควบคมโรคพษสนขบาโดยชมชนมความเหนวาปญหาดงกลาวชมชนเปนผมบทบาทในการแกไขปญหามากทสด

บทท 3 วธด าเนนงานวจย

การศกษาครงนเปนการศกษากงทดลอง (Quasi experiment) เพอศกษาผลของโปรแกรม

การสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร

ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากร คอ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร จ านวน 130 คน

กลมตวอยาง กลมทดลองไดแก อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร จ านวน 30 คน

กลมควบคมไดแก อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอ โปงน ารอน จงหวดจนทบร จ านวน 30 คน โดยมคณสมบตตามเกณฑทก าหนดดงน

1. เกณฑในการคดเขาการวจย (inclusion criteria) มดงน เปนผทมการรบรทด อานออกเขยนได สามารถสอความหมายไดเขาใจตรงกน และเปนอาสาสมครสาธารณสขมาไมนอยกวา 1 ป

2. เกณฑในการคดออกจากการวจย (exclusion criteria) ไดแก ไมสมครเขารวมการวจย

ขนาดของกลมตวอยาง ผวจยก าหนดขนาดของกลมตวอยางโดยใชขนาดขนต า Polit,D.F.and Hungler,B.P.(1987)

การวจยครงนผวจยใชกลมตวอยางทงสนจ านวน 60 คน

การคดเลอกกลมตวอยาง คดเลอกกลมตวอยางดวยวธการสมแบบเฉพาะเจาะจง ( purposive Random sampling)

54

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยครงนประกอบดวย 2 สวนดงน

1. เครองมอทใชในการทดลอง 1.1 รปแบบการสงเสรมความรและความตระหนกในการปองกนโรคพษสนขบา

ของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ตามทผวจยไดสรางขน จ านวน 6 ครง ระยะเวลา 2 เดอน 1.2 คมอโรคพษสนขบาและแนวทางการด าเนนงานโรคพษสนขบา คอ เอกสาร

ใหความรโรคพษสนขบาทผวจยไดสรางขนจากการทบทวนวรรณกรรมทเกยวของเพอใชประกอบการจดกจกรรมตามรปแบบการสงเสรมความรและความตระหนกในการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน

2. เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล แบงเปน 3 ตอนดงน ตอนท 1 ขอมลสวนบคคล ไดแก แบบสอบถามประกอบดวยขอค าถามเกยวกบ

เพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา ศาสนา อาชพ รายได ระยะเวลาการเปนอาสาสมครสาธารณสข ลกษณะขอค าถามเปนแบบเลอกตอบ และเตมค าในชองวาง จ านวน 8 ขอ

ตอนท 2 แบบสอบถามความรเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ทผวจยสรางขนเอง จ านวน 15 ขอ ลกษณะค าถามเปนแบบเลอกตอบ ตอนท 3 แบบสอบถามความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ทผวจยสรางขนเอง จ านวน 15 ขอ ลกษณะ ขอค าถามเปนแบบมาตราสวนประมาณคา (rating scale) 4 ระดบ ไดแก ไมจรงเลย จรงเลกนอย จรงเปนสวนมากและจรงมากทสด

การตรวจสอบคณภาพเครองมอ

1. การตรวจสอบความตรงตามเนอหา (Content Validity) เครองมอทสรางขนไดรบการตรวจสอบ ความถกตองและความเหมาะสมของเนอหา จากผเชยวชาญจ านวน 5 ทาน ประกอบดวย นกวชาการสาธารณสขดานการควบคมโรคจ านวน 3 ทาน อาจารยผเชยวชาญดานการวจย 1 ทาน และสาธารณสขอ าเภอ1 ทาน เมอผานการพจารณาจากผเชยวชาญทง 5 ทานแลว ผวจยไดน าเครองมาแกไขปรบปรงตามขอเสนอแนะของผเชยวชาญ 2. การตรวจสอบความเชอมนของเครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล (Reliability) แบบสอบถามทผานการตรวจสอบและแกไขปรบปรงตามขอเสนอแนะของผเชยวชาญถกน าไปทดลองใช (Try Out) กบอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในเขตอ าเภอสอยดาว ซงมความคลายคลงกบประชากรทศกษามากทสด จ านวน 30 คน แลวน ามาวเคราะหหาคาความเทยงของเครองมอดวยสมประสทธแอลฟาครอนบาค (Cronbach Alpha Coefficiant ) ไดคาความเชอมนดงน 2.1 แบบสอบถามความรเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบามคาความ เชอมน 0.73

55

2.2 แบบสอบถามความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา มคาความเชอมน 0.76 ขนตอนการเกบรวบรวมขอมล

1. ผวจยท าหนงสอถงส านกงานสาธารณสขอ าเภอโปงน ารอน เพอขอความรวมมอ และอ านวยความสะดวกในการเกบรวบรวมขอมล

2. ผวจยประสานงานกบโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนองตาคง เพอชแจงวตถประสงคและนดหมายวน เวลา ในการเกบรวบรวมขอมล โดยนดในวนทมการประชมอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานประจ าเดอน สถานท ในการเกบรวบรวมขอมล ไดแก หองประชมของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนองตาคง

3. ผวจยชแจงวตถประสงคของการวจยและการพทกษสทธท าการเกบรวบรวมขอมล โดยผวจยแจกแบบสอบถามใหกบกลมตวอยางแตละคนท าแบบสอบถามดวยตนเองตามรายชอทก าหนดไว ทงนขอความรวมมอในการเกบรวบรวมขอมลดวยความสมครใจ โดยใหกลมตวอยางเซนชอยนยอมในการเกบรวบรวมขอมล ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลของกลมตวอยางโดยผวจยเอง ตามวน เวลาทก าหนด โดยใชเวลาในการเกบรวบรวมขอมลทงสนประมาณ 30 นาท

4. ผวจยตรวจสอบความถกตอง และความสมบรณของแบบสอบถามทงหมด จากนนน าขอมลไปวเคราะหทางสถตตอไป

ระยะด าเนนการทดลอง กลมทดลอง เมอไดกลมตวอยางแลว ผวจยเรมด าเนนการดทลอง ใชเวลา 8 สปดาห ดงน

สปดาหท 1 วนท 1 ผวจยแจกแบบสอบถามกอนการเขารวมกจกรรมเพอท าการประเมนความรและ

ความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา หลงจากนนผวจยบรรยายเกยวกบความรความเขาใจโรคพษสนขบา ไดแก สถานการณของโรคพษสนขบา โรคพษสนขบาคออะไร สาเหตของโรคพษสนขบา สตวทเปนโรคพษสนขบาจะมอาการอยางไรและประเภทสตวตางๆทเปนพาหะ พรอมฉายวดทศน

วนท 2 ผวจยบรรยายเกยวกบความรความเขาใจโรคพษสนขบา ไดแก อาการ อาการแสดงของโรค ขอควรปฏบตภายหลงจากถกสนขบาหรอสตวทสงสยวาบากด วคซนทใชปองกนโรคพษสนขบา เซรมปองกนโรคพษสนขบาเปนอยางไร การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาแบบปองกนลวงหนาประโยชนของการฉดวคซนปองกนลวงหนาและวคซนทใชในการปองกน พรอมฉายวดทศน

วนท 3 ผวจยบรรยายเกยวกบความรความเขาใจโรคพษสนขบา ไดแก การปองกนตนเองจากโรคพษสนขบา พรอมฉายวดทศน และจดกจกรรมกลมระดมความคดในการปองกนโรคพษสนขบาในชมชน วนท 4-7 ก าหนดแผนควบคมและใหความรประชาชนในพนททรบผดชอบ

56

สปดาหท 2 จดท าประชาคมและก าหนดมาตรการในการด าเนนการปองกนโรคพษสนขบาใน

ชมชน สปดาหท 3-5 ด าเนนการตามมาตรการทก าหนดไวในชมชน สปดาหท 6 ผวจยใหความรผานการถอดบทเรยนและเสรมองคความรเพมเตมแกอสม.พรอม

ทงพฒนาแนวทางและมาตรการในการปฏบตเพมขน สปดาหท 7-8 ถอดบทเรยน และสรปขอคนพบภายหลงการด าเนนการ คนขอมลใหชมชน

และผทเกยวของ หลงจากนนผวจยแจกแบบสอบถามเพอท าการประเมนความรและความตระหนกเกยวกบ

การปองกนโรคพษสนขบา ภายหลงการเขารวมกจกรรม กลมควบคม

สปดาหท 1-8 ผวจยแจกเครองเพอท าการประเมนความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา ตามปกต การพทกษสทธของกลมตวอยาง

ผวจยไดพบกลมตวอยาง แนะน าตว แจงวตถประสงคของการศกษาใหกลมตวอยางทราบ ชแจงถงสทธในการตอบรบหรอปฏเสธในการเขารวมวจย รวมทงใหกลมตวอยางลงนามในใบยนยอมการเขารวมวจย ซงกลมตวอยางสามารถปฏเสธการเขารวมวจย โดยไมมผลกระทบตอกลมตวอยาง ขอมลผวจยจะเกบเปนความลบ น าไปใชในตามวตถประสงคในการศกษาเทานน และขอมลจะถกน าเสนอในภาพรวมเทานน ขอมลจะถกท าลายภายหลงจากผลการวจยเผยแพรแลว การวเคราะหขอมล

ขอมลทรวบรวมไดวเคราะหโดยโปรแกรมส าเรจรป เพอทดสอบทางสถต โดยก าหนดระดบนยส าคญทางสถต ทระดบ .05 ตามรายละเอยดดงน

1. พรรณนาขอมลสวนบคคล ดวยสถตเชงพรรณนาไดแก รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน

2. วเคราะหความแตกตางคาเฉลยคะแนนความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา ดวยสถต Pair t-test โดยผ วจยไดท าการทดสอบขอตกลงเบองตนทางสถต (Assumption) กอนการท าการวเคราะหขอมล ไดแก การแจกแจงของตวแปรเปนแบบปกต (Normal Distribution)

57

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมล

การวจยครงนเปนการวจยเพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบล หนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร การศกษาครงน เปนการศกษาแบบก งทดลอง (Quasi experiment) เพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน กลมตวอยางทใชในการศกษาคอ อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ดวยวธการสมแบบเฉพาะเจาะจง โดยแบงเปนกลมทดลองและกลมควบคม ผวจยไดท าการเกบขอมลดวยแบบสอบถามจ านวน 2 ตอนและไดน ามาท าการวเคราะหขอมล น าเสนอผลการวเคราะหขอมลตามล าดบดงน

4.1 สญลกษณทใชในการวเคราะหขอมล 4.2 ผลการวเคราะหขอมล

4.1 สญลกษณทใชในการวเคราะหขอมล ในการวเคราะหขอมลครงนเพอใหเกดความเขาใจตรงกนในการแปลความหมายผวจย ไดก าหนดสญลกษณตางๆ แทนความหมายดงตอไปน

แทน จ านวนคนในกลมตวอยาง x แทน คาเฉลยของขอมล SD แทน สวนเบยงเบนมาตรฐาน d(SD) แทน คาเฉลยความแตกตาง df แทน ชนแหงความอสระ (Degree of freedom)

p แทน ความนาจะเปนหรอโอกาส(Probability)ทจะ เกดจากความคลาดเคลอน

การวเคราะหขอมล ในการวจยครงน ผวจยด าเนนการวเคราะหขอมลโดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรส าเรจรป

(SPSS) Statistical package for social Science 14 for Windows ส าเรจรป เพอทดสอบทางสถต โดยก าหนดระดบนยส าคญทางสถต ทระดบ .05 ด าเนนการวเคราะหแบงเปน 2 ตอนดงน

ตอนท 1 วเคราะหขอมลสวนบคคล ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา ศาสนา อาชพ รายได และระยะเวลาการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ดวยสถตเชงพรรณนาไดแก รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน พรอมน าเสนอในรปตารางประกอบความเรยง

58

ตอนท 2 วเคราะหความแตกตางคาเฉลยความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา ดวยสถต Pair t-test โดยผ วจยไดท าการทดสอบขอตกลงเบองตนทางสถต (Assumption) กอนการท าการวเคราะหขอมล ไดแก การแจกแจงของตวแปรเปนแบบปกต (Normal Distribution) พรอมน าเสนอในรปตารางประกอบความเรยง 4.2 ผลการวเคราะหขอมล

ตอนท 1 วเคราะหขอมลสวนบคคล ไดแก เพศ อาย สถานภาพสมรส ระดบการศกษา ศาสนา อาชพ รายได และระยะเวลาการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ดงปรากฏในตารางท 4

ตารางท 4 จ านวนและรอยละของกลมตวอยางจ าแนกตามขอมลสวนบคคล (n=60) ขอมลสวนบคคล กลมทดลอง (n=30) กลมควบคม (n=30)

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

เพศ

ชาย

หญง

อาย

31-40

41-50

51-60

60 ปขนไป

(Min = 35, Max = 62, x = 45.36, SD = 7.28)

(Min = 35, Max = 62, x = 45.36, SD = 7.28)

สถานภาพสมรส

โสด

สมรส

4

26

10

12

7

1

3

25

13.3

86.7

33.3

40.0

23.3

3.3

10.0

83.3

5

25

9

13

5

8

6

21

16.7

83.3

30.0

43.3

16.3

10.0

20.0

70.0

59

หยาราง/แยกกนอย

การศกษา

ประถมศกษา

มธยมศกษาตอนตนหรอเทยบเทา

มธยมศกษาตอนปลายหรอเทยบเทา

ปวส./อนปรญญา

ศาสนา

พทธ

ครสต

อาชพ

พอบาน/แมบาน

คาขาย/ธรกจสวนตว

รบจาง

เกษตรกร

รายได

ต ากวา 10,000 บาท

10,001-20,000 บาท

20,001-30,000 บาท

ระยะเวลาการเปนอสม.

นอยกวา 10 ป

11-20

20 ปขนไป

2

14

9

6

1

29

1

1

8

10

11

10

18

2

16

12

2

6.7

46.7

30.0

20.0

3.3

96.7

3.3

3.3

26.7

33.3

36.7

33.3

60.0

6.7

53.3

40.0

6.7

3

17

7

3

3

28

2

4

11

7

8

7

21

2

13

16

1

10.0

56.7

23.3

10.0

10.0

93.3

6.7

13.3

36.7

23.3

26.7

23.3

70.0

6.7

43.3

53.3

3.3

60

(Min = 4, Max = 22, x = 10.56, SD = 4.93)

(Min = 4, Max = 25, x = 12.23, SD = 5.07)

จากตารางท 4 พบวาขอมลสวนบคคลของกลมทดลองสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 86.7 อยในชวงอาย 41-50 ป รอยละ 40.0 โดยมอายเฉลยอยท 45.36 สถานภาพสมรส รอยละ 83.3 ระดบการศกษาประถมศกษา รอยละ 46.7 ศาสนาพทธ รอยละ 96.7 สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกร รอยละ 36.7 รายไดอยท 10,001-20,000 บาท รอยละ 60.0 ระยะเวลาการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานนอยกวา 10 ป รอยละ 53.3 โดยเฉลยอยท 10.56 ป สวนกลมควบคมสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 83.3 อยในชวงอาย 41-50 ป รอยละ 43.3 โดยมอายเฉลยอยท 45.36 สถานภาพสมรส รอยละ 70.0 ระดบการศกษาประถมศกษา รอยละ 56.7 ศาสนาพทธ รอยละ 93.3 สวนใหญประกอบอาชพคาขาย/ธรกจสวนตว รอยละ 36.7 รายไดอยท 10,001-20,000 บาท รอยละ 70.0 ระยะเวลาการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 11-20 ป รอยละ 53.3 โดยเฉลยอยท 12.23 ป

ตอนท 2 วเคราะหความแตกตางคาเฉลยความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา ดวยสถต Pair t-test ดงปรากฏในตารางตอไปน

ตารางท 5 เปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลมตวอยางกอนการทดลองระหวางกลมทดลองและกลมควบคม(n=60)

กลม ตวแปร d(SD)

df t p

ความร ความตระหนก

กลมทดลอง

กลมควบคม

23.26 (3.75)

5.10 (1.34)

21.86 (4.53)

5.70 (1.60)

-1.400

.600

58

58

-1.302

-1.570

.198

.122

จากตารางท 5 พบวากอนการทดลองคาเฉลยผลตางคะแนนความรในกลมทดลองและกลม

ควบคมเทากบ 5.70 และ 5.10 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 1.60 และ 1.34 ตามล าดบคาเฉลยผลตางคะแนนความตระหนกในกลมทดลองและกลมควบคมเทากบ 21.86 และ 23.26 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 4.53 และ 3.75 ตามล าดบ

61

เมอท าการทดสอบความแตกตางดวยคาท พบวากลมทดลองและกลมควบคมมคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกกอนการทดลองไมแตกตางกน (t = -1.302, p = .198; t = -1.570, p = .122) ตามล าดบ

ตารางท 6 เปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลมทดลองกอนและหลงการทดลอง (n=30)

ตวแปร กอนทดลอง หลงทดลอง df t p

x SD x SD

ความร

ความตระหนก

5.70

21.86

12.80

4.53

1.60

45.00

1.39

4.54

29

29

-17.531

-20.362

<.001***

<.001***

***มนยส าคญทางสถตทระดบ .001

จากตารางท 6 พบวากอนการทดลองคาเฉลยผลตางคะแนนความรในกลมทดลองเทากบ 5.70 สวนเบยง เบนมาตรฐานเทากบ 12.80 คาเฉล ยผลตางคะแนนความตระหนก ในกลมทดลองเทากบ 21.86 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 4.53 ภายหลงการทดลองพบวาคาเฉลยผลตางคะแนนความรในกลมทดลองเทากบ 1.60 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 1.39 คาเฉลยผลตางคะแนนความตระหนกในกลมทดลอง เทากบ 45.00 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 4.54

เมอท าการทดสอบความแตกตางดวยคาท พบวากลมทดลองมคาเฉลยผลตางคะแนนความร

และความตระหนกกอนและหลงการทดลองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ. 05 (t = -17.531, p = .000 ; t = -20.362, p = .000) ตามล าดบ

ตารางท 7 เปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลมควบคมกอนและหลงการทดลอง (n=30)

ตวแปร กอนทดลอง หลงทดลอง df t p

x SD x SD

ความร

ความตระหนก

5.10

23.26

1.34

3.75

5.46

24.00

1.56

.68

29

29

-.905

-.639

.373

.528

62

จากตารางท 7 พบวากอนการทดลอง คาเฉลยผลตางคะแนนความรในกลมควบคมเทากบ 5.10 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 1.34 คาเฉลยผลตางคะแนนความตระหนกในกลมควบคมเทากบ 23.26 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 3.75 ภายหลงการทดลองพบวา คาเฉลยผลตางคะแนนความรในกลมควบคมเทากบ 5.46 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 1.56 คาเฉลยผลตางคะแนนความตระหนกในกลมควบคมเทากบ 24.00 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ .68

เมอท าการทดสอบความแตกตางดวยคาท พบวากลมควบคมมคาเฉลยผลตางคะแนนความ

ตระหนกและคะแนนความเขาใจกอนและหลงการทดลองไมแตกตางกน (t = -.905, p = .373; t = -.639, p = .528) ตามล าดบ ตารางท 8 เปรยบเทยบคาเฉลยผลตางคะแนนความรและความตระหนกของกลมตวอยางหลงการทดลองระหวางกลมทดลองและกลมควบคม (n=60)

กลม ตวแปร d(SD)

df t p

ความเขาใจ ความตระหนก

กลมทดลอง

กลมควบคม

12.80 (1.39)

5.46 (1.56)

45.03 (4.54)

24.00 (6.38)

21.03

7.33

58

58

14.701

19.099

<.001***

<.001***

***มนยส าคญทางสถตทระดบ .001

จากตารางท 8 พบวาหลงการทดลองคาเฉลยผลตางคะแนนความรในกลมทดลองและกลมควบคมเทากบ 12.80 และ 5.46 สวนเบยงเบนมาตรฐาน เทากบ 1.39 และ 1.56 ตามล าดบคาเฉลยผลตางคะแนนความตระหนกในกลมทดลองและกลมควบคมเทากบ 45.03 และ 24.00 สวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 4.54 และ 6.38 ตามล าดบ

เมอท าการทดสอบความแตกตางดวยคาท พบวากลมทดลองและกลมควบคมมคาเฉลย

ผลตางคะแนนความรและความตระหนกหลงการทดลองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตท ระดบ .001 (t = 14.701, p <.001; t = 19.099, p <.001) ตามล าดบ

บทท 5 สรปผลการวจย การอภปรายผล และขอเสนอแนะ

การศกษาครงนเปนการศกษากงทดลอง (Quasi experiment) เพอศกษาผลของโปรแกรม

การสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร กลมตวอยางคออาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร จ านวน 60 คน เกบรวบรวมขอมลดวยแบบสอบถามกอนและหลงจดโครงการ ซงผวจยขอน าเสนอผลการวจยตามล าดบดงน

5.1 วตถประสงคการวจย 5.2 สมมตฐานการวจย 5.3 สรปผลการวจย 5.4 อภปรายผล 5.5 ขอเสนอแนะ

5.1 วตถประสงคการวจย เพอศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษ

สนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร

5.2 สมมตฐานการวจย

1. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานกอนทดลองในกลมทดลองและกลมควบคมไมแตกตางกน 2. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมคร

สาธารณสขประจ าหมบานในกลมทดลองหลงไดรบการทดลองดขนอยางมนยส าคญทางสถต 3. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมคร

สาธารณสขประจ าหมบานในกลมควบคมกอนและหลงไดรบการทดลองไมแตกตางกน 4. ความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมคร

สาธารณสขประจ าหมบานในกลมทดลองและกลมควบคมหลงไดรบการทดลองแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถต

64

5.3 สรปผลการวจย การศกษาผลของผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร ในครงนสรปผลการวจยไดดงน 5.3.1 สรปผลการวจยขอมลสวนบคคล 5.3.1.1 ขอมลสวนบคคลของกลมทดลอง พบวาสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 86.7 อยในชวงอาย 41-50 ป คดเปนรอยละ 40.0 โดยมอายเฉลยอยท 45.36 สถานภาพสมรส รอยละ 83.3 ระดบการศกษาประถมศกษา รอยละ 46.7 ศาสนาพทธ รอยละ 96.7 สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกร รอยละ 36.7 รายไดอยท 10,001-20,000 บาทตอเดอน รอยละ 60.0 ระยะเวลาการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานนอยกวา 10 ป รอยละ 53.3 โดยเฉลยอยท 10.56 ป

5.3.1.2 ขอมลสวนบคคลของกลมควบคมสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ 83.3 อยในชวงอาย 41-50 ป รอยละ 43.3 โดยมอายเฉลยอยท 45.36 สถานภาพสมรส รอยละ 70.0 ระดบการศกษาประถมศกษา รอยละ 56.7 ศาสนาพทธ รอยละ 93.3 สวนใหญประกอบอาชพคาขาย/ธรกจสวนตว รอยละ 36.7 รายไดอยท 10,001-20,000 บาทตอเดอน รอยละ 70.0 ระยะเวลาการเปนอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน 11-20 ป รอยละ 53.3 โดยเฉลยอยท 12.23 ป

เมอเปรยบเทยบขอมลสวนบคคลของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ทงกลมทดลองและกลมควบคมพบวาคณลกษณะของทงสองกลมไมแตกตางกน

5.3.2 สรปผลการวจยตามสมมตฐาน

5.3.2.1 ผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร จ านวน 60 คน พบวาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานดขนหลงไดรบโปรแกรม ผลการวจยพบวา

อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกลมทดลองและกลมควบคมกอนไดรบการทดลอง ทงสองกลมมคาเฉลยคะแนนความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาไมแตกตางกนซงสอดคลองกบสมมตฐานขอท 1

อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกลมทดลองกอนและหลงไดรบการทดลอง มคาเฉลยคะแนนความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ซงสอดคลองกบสมมตฐานขอท 2

อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกลมควบคมกอนและหลงไดรบการทดลอง มคาเฉลยคะแนนความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาไมแตกตางกน ซงสอดคลองกบสมมตฐานขอท 3

65

อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในกลมทดลองและกลมควบคมหลงไดรบการทดลอง ทงสองกลมมคาเฉลยคะแนนความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาแตกตางกนอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 ซงสอดคลองกบสมมตฐานขอท 4 5.4 อภปรายผล จากการศกษาผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร พบวาอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบล หนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร หลงจากไดรบการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา อาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนพษสนขบาทดขน ทงนเนองจากป 2561 ประเทศไทยไดพบการระบาดของโรคพษสนขบาและท าใหมผเสยชวตจากโรคดงกลาว ดวยเหตนท าใหอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอ โปงน ารอน จงหวดจนทบร เกดความตนตระหนกตอโรคพษสนขบา อกทงอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานยงไมมความรทส าคญในการด าเนนการปองกนโรคพษสนขบา จากการทดสอบความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบายงมความรทไมถกตองเกยวกบโรคพษสนขบา ทงยงขาดความตระหนกถงความรนแรงของโรคพษสนขบา การอบรมทผวจยสรางขนทงจากรปแบบการบรรยายรวมถงการฉายวดโอสามารถท าใหกลมตวอยางมความเขาใจเพมขนไดเนองจากมความเฉพาะเจาะจงเหมาะกบบรบทของพนทในสถานการณปจจบน ตามแนวคดของเชอรเมอรฮอรน ฮนทและออสบอรน (Schermerhorn Hunt & Osborn 1985:409-410) ทวาการรบรเปนกระบวนการทางจตวทยาเบองตนในการตความสงเราเพอสรางประสบการณ การรบรเปนสงทท าใหบคคลมความแตกตางกน เมอบคคลไดรบสงเราซง เปนประสบการณทมความหมายเฉพาะตนเอง และแนวคดของฮลซ และโบวดทซ (Huse &Bowditch 1977: 127) ทกลาววาแตละบคคลเปนเสมอนระบบชนดหนงทสามารถรบรขาวสารตางๆ โดยการน าปจจย ตางๆเขาสระบบทางประสาทสมผส ไดแก การเหน การไดยน การลมรสการไดกลน จากนนขอมลทเขามาจะไดรบการจดระบบและกลายเปนสงทรบรโดยสามารถสนองออกมาเปนการกระท า ความนกคด ดงนนจงสรปไดวาโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา ทผวจยไดจดท าขน มผลตอความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบล หนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร เปนไปในทางทดขน ดงนนการวจยในครงนจงบรรลผลตามความมงหมายของการศกษาทตงไวทกประการ

66

5.5 ขอเสนอแนะ 5.5.1 ขอเสนอแนะส าหรบการวจยในครงน 5.5.1.1 ควรน าผลการศกษาวจยครงนน าไปใหผบรหารรบทราบขอมลเพอเปนแนวทางในการวางแผนแกไขปญหาโรคพษสนขบาในพนทตอไป 5.5.1.2 ควรน าผลการวจยทไดรบไปเผยแพรเพอสามารถน าไปปรบใชในพนทใกลเคยงไดตอไป 5.5.1.3 ควรศกษาความสมพนธดานอนๆทเกยวของเพมเตม

5.5.2 ขอเสนอแนะส าหรบการวจยในครงตอไป 5.5.2.1 ควรศกษากลมตวอยางเพมเตม ไดแก ภาคเครอขายและผมสวนเกยวของใน

การด าเนนการปองกนโรคพษสนขบา 5.5.2.2 ควรท าการศกษาวจยเชงคณภาพใหมากขนเพอท าใหสามารถทราบขอมล

เชงลกเกยวกบการด าเนนงานโรคพษสนขบาในพนทได

บรรณานกรม

68

บรรณานกรม

ไกรรตน ตนศรวงษ.(2544). ความคดเหนของประชาชนทมตอโครงการปองกนก าจดโรคพษสนข บาของส านกงานปศสตวอ าเภอแกลง จงหวดระยอง พ.ศ. 2542.

รฐประศาสนศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานโยบายสาธารณะ. มหาวทยาลยบรพา. กลมยทธศาสตรและแผนงาน ส านกโรคไมตดตอ. รายงานประจ าป 2558. กรงเทพมหานครฯ : ส านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศกในพระบรมราชปถมภ, 2559 จรพงษ ใบทอง.(2550). ความพงพอใจในงานของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบานในอ าเภอ

แมลาวจงหวดเชยงราย.ปรญญาโทวทยาศาสตรมหาบณฑตสาธารณสขศาสตรสงแวดลอม. มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย.

ธวช วเชยรประภา.(2555).ปจจยทมผลตอพฤตกรรมสขภาพของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหม บาน จงหวดจนทบร.พยาบาลศาสตรมหาบณฑตสาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน.

มหาวทยาลยบรพา. ธรศกด ชกน า.(2557).แนวทางการจดระบบการเฝาระวงโรคพษสนขบาในประเทศไทย.

ประจ าหมบาน ในงานสาธารณสขมลฐาน ตามทศนะของประชาชนในต าบลโพธไทร อ าเภอพบลมงสาหาร จงหวดอบลราชธาน. ศลปศาสตรมหาบณฑต. สงคมศาสตรเพอการพฒนา. มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน.

ภคนษกาณฑ ประดษสวรรณ.(2548).บทบาทของหนวยบรการปฐมภมในการด าเนนงานปองกนควบคมโรคพษสนขบา เขต 3 ปงบประมาณ 2548.สาธารณสขศาตรมหาบณฑต.มหาวทยาลยนเรศวร.

วาสนา ตนตรตนานนท.(2551).พฤตกรรมการปองกนตนเองจากโรคพษสนขบาของประชาชน อ าเภอเมอง จงหวดสรนทร. สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาสาธารณสขศาสตร.มหาวทยาลยเชยงใหม.

วนย แกวพรหม.(2553).ความคาดหวงตอบทบาท และการปฏบตงานจรงของอาสาสมคร สาธารณสข.สาธารณสขศาสตรมหาบณฑตบรหารสาธารณสข.

มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช. ศรพงษ ศรสขกาญจน.(2553).ความร ทศนคตตอพฤตกรรมดานความปลอดภยของพนกงานอ

ทหารเรอพระจลจอมเกลา กรมอทหารเรอ กรณศกษาในสายงานฝายผลต. วทยาศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยธรกจบณฑตย.

สรสนนท กลยวรรธนะ.(2557).การพฒนาการด าเนนงานปองกนและควบคมโรคพษสนขบาในเขต เทศบาลต าบลรองค า อ าเภอรองค า จงหวดกาฬสนธ. สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาสาธารณสขศาสตร.มหาวทยาลยมหาสารคาม.

69

หทยกาญจน ยางศร.(2560).รปแบบการด าเนนงานและการเฝาระวงโรคพษสนขบาในชมชน

เพอใหเปนเขตพนทปลอดโรค อ าเภอเมองบงกาฬ จงหวดบงกาฬ.คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ภาคผนวก ก

รายชอผทรงคณวฒ

ผทรงคณวฒในการตรวจสอบเครองมอ

1.ดร.มณฑนา เหมชะญาต ผอ านวยการวทยาลยพยาบาลพระปกเกลา

2.นายสายนต ตรผล สาธารณสขอ าเภอแกงหางแมว

3.นายธวช วเชยรประภา พยาบาลวชาชพช านาญการ

โรงพยาบาลขลง

ภาคผนวก ข

เครองมอทใชในการวจย

แบบสอบถาม

เรองผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร

ค าชแจง แบบสอบถามนเปนสวนหนงของการท าศกษาวจย โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนองตาคง ผลการวจยทไดในครงนจะ ท าใหทราบถงผลของโปรแกรมการสงเสรมความรและความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบาของอาสาสมครสาธารณสขประจ าหมบาน ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร ขอความกรณาทานตอบแบบสอบถามฉบบนตามความคดเหนและตรงตามความเปนจรงมากทสด ขอมลทตอบทงหมดถอเปนความลบ โดยจะน าผลไปวเคราะหในภาพรวมและน าเสนอในเชงวชาการเทานนและจะไมมผลกระทบใดๆตอตวทานทงสน

แบบสอบถามฉบบน ประกอบดวย 3 สวน สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคล จ านวน 8 ขอ

สวนท 2 แบบสอบถามความรเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา จ านวน 15 ขอ สวนท 3 แบบสอบถามความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา จ านวน 15 ขอ

การวจยครงส าเรจไดดวยความอนเคราะหของทาน ผวจยขอขอบคณในความรวมมอของทานในครงน

พเปรยว

โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนองตาคง

อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลสวนบคคล

ค าชแจง ใหทานใสเครองหมาย ลงในชองวาง ( ) ทตรงกบขอมลของทานมากทสด

1. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง

2. อาย....................ป 3. ศาสนา

( ) พทธ ( ) ครสต

( ) อสลาม ( ) อนๆ ระบ...............

4. สถานภาพสมรส ( ) โสด ( ) ค

( ) หยาราง

5. ระดบการศกษาสงสด ( ) ประถมศกษา ( ) มธยมศกษาตอนตนหรอเทยบเทา

( ) มธยมศกษาตอนปลายหรอเทยบเทา ( ) ปวช./อนปรญญา

( ) ปรญญาตร ( ) สงกวาปรญญาตร

6. อาชพ ( ) พอบาน/แมบาน ( ) คาขาย / ธรกจสวนตว

( ) รบจางทวไป ( ) เกษตรกร

( ) ไมไดประกอบอาชพ ( ) อนๆ ระบ......................

7. รายไดโดยเฉลย ............................. บาท / เดอน 8. ระยะเวลาการเปน อสม. นบตงแตขนทะเบยนเปน อสม.จนถงปจจบน .............................ป

สวนท 2 แบบสอบถามความรเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา ค าชแจง โปรดอานขอความแตละขออยางรอบคอบ แลวท าเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทานมากทสดเพยงขอเดยว การเลอกตอบถอเกณฑดงน

ถก หมายถง ทานเหนวาขอความในประโยคนนไมตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทาน ผด หมายถง ทานเหนวาขอความในประโยคนนไมตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทาน

ไมแนใจ หมายถง ทานเหนวาขอความในประโยคนนไมสามารถตอบไดวา ตรงกบความนกคดความเขาใจหรอความเชอของทาน

กลมโรค ถก ผด ไมแนใจ

1. โรคพษสนขบาเกดจากเชอไวรส 2. ระยะการฟกตวของโรคพษสนขบาคอ 1-2 เดอน

3. กระตาย กระรอก วว ควาย หม สามารถท าใหเกดโรคพษสนขบาได 4. การถกสตวเลยหรอขวน สามารถตดโรคพษสนขบาได 5. อาการของโรคพษสนขบาจะแสดงเมอเชอไวรสเขาสไขสนหลง 6. อาการกลวน าหรอกลวลมเปนอาการหนงของโรคพษสนขบา

7. เมอผปวยมอาการอมพาตสวนใหญจะเสยชวตทกราย

8. ระยะฟกตวของเชอไวรสในสตวคอ 3-8 สปดาห

9. ระยะฟกตวของเชอไวรสในรางกายขนอยกบต าแหนงทถกกด 10. การรบประทานเนอสตวดบมโอกาสเกดโรคพษสนขบาได

11. เมอถกสนขงบเปนรอยเขยวช าไมมเลอดเลอดออกหรอเลอดออกเลกนอยไมจ าเปนตองฉดวคซน

12. วธการปฐมพยาบาลเบองตนแผลถกสนขกดคอการลางแผลดวยน าสบ

13. เมอถกฟนของสตวกดทะลผวหนงและมเลอดออกควรไดรบวคซนควบคกบอมโมโนโกบบลน

14. เมอถกสตวทไมมเจาของกดแลวหนหายไปใหสงสยวาสตวเปนโรคพษสนขบาทกราย

15. วคซนปองกนโรคพษสนขบาควรไดรบการฉดอยางนอย 2 เขม

สวนท 3 แบบสอบถามความตระหนกเกยวกบการปองกนโรคพษสนขบา ค าชแจง โปรดอานขอความแตละขออยางรอบคอบ แลวท าเครองหมาย ลงในชองทตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทานมากทสดเพยงขอเดยว การเลอกตอบถอเกณฑดงน

ไมจรงเลย หมายถง ทานเหนวาขอความในประโยคนนไมตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทาน จรงเลกนอย หมายถง ทานเหนวาขอความในประโยคนนตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทานเปนบางสวน

จรงเปนสวนมาก หมายถง ทานเหนวาขอความในประโยคนนตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทานเปนสวนมาก

จรงมากทสด หมายถง ทานเหนวาขอความในประโยคนนตรงกบความนกคด ความเขาใจหรอความเชอของทาน

ขอความ ไมจรงเลย

จรงเลกนอย

จรงเปนสวนมาก

จรงมากทสด

1. โรคพษสนขบาเมอมอาการแลวจะเสยชวตทกราย 2. โรคพษสนขบาสามารถปองกนไดดวยวคซน 3. เมอถกสนขกดหรอสมผสน าลายของสนขจ าเปนตองไปพบแพทยทกครง 4. เชอไวรสสามารถฟกตวไดหลงจากถกกดไดนานโดยไมมอาการ 5. หากถกสนขและสตวเลยงลกดวยนมขวนจ าเปนตองไปพบแพทย 6. การฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบาหลงถกกดเปนเรองจ าเปน 7. สนขทกตวควรไดรบการฉดวคซนปองกนโรค 8. เมอสนขมอาการผดปกตควรสงเกตอาการอยางตอเนอง 9. เมอพบสนขจรจดทานจะหลกเลยงการสมผสหรอการเขาใกล 10. เมอสนขของทานเสยชวตโดยไมทราบสาเหตทานจะน าสนขไป ตรวจหาเชอไวรส

11. การเขารวมอบรมในการปองกนโรคพษสนขบาเปนเรองจ าเปน 12. ทานคดวาชมชนของทานเสยงตอการระบาดของโรคพษสนขบา

13. ทานคดวาวธการปองกนโรคทถกตองสามารถปองกนการ ระบาดของโรคพษสนขบาได

14. ทานคดวาความรวมมอของคนในชมชนเปนสงส าคญในการปองกนการ แพรระบาดของโรค

15. ทานคดวาโรคพษสนขบาเปนเรองรายแรงในชมชน

ประวตผวจย

ชอ นายไมตร ธนประสทธพฒนา

สถานทเกด จงหวดจนทบร

ประวตการศกษา - ปรญญาตรวทยาศาสตรบณฑต สถาบนราชภฏร าไพพรรณ ป 2543

- ประกาศนยบตรสาธารณสขศาสตร วทยาลยสาธารณสข

สรนธร จงหวดชลบร ป 2537

ประวตการท างาน - สถานอนามยต าบลทาหลวง 2537 – 2543

-โรงพยาบาลมะขาม 2544 – 2547

- สถานอนามยบานมซ ต าบลชากไทย 2548 – 2551

- สถานอนามยต าบลอางคร 2552 – 2555

- สถานอนามยบานทพนคร ต าบลปถว 2556 – 2556

-โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนองตาคง 2557 – ปจจบน

สถานทท างาน โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต าบลหนองตาคง ต าบลหนองตาคง อ าเภอโปงน ารอน จงหวดจนทบร