“Уул Уурхайн Дэд Бүтцийн Хөрөнгө Оруулалтыг...

“Уул Уурхайн Дэд Бүтцийн Хөрөнгө Оруулалтыг Дэмжих”төсөл (P118109)

Байгаль Орчин ба Нийгмийн Удирдлагын Хүрээ (БОНУХ)

2016.6.6

“Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих” төсөл

2

Байгаль Орчин ба Нийгмийн Удирдлагын Хүрээ

АГУУЛГА Хуудас

Удиртгал 1

БОНУХ-ний зорилго ба хамрах хүрээ .................................................................................................. 4

Хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төслийн тодорхойлолт ....................................................................... 5

Боломжит төслүүд ба нөлөөллүүд ........................................................................................................ 7

Боломжит төслүүд .................................................................................................................................. 7

Байгаль орчинд учруулах болзошгүй үр дагаврууд……………………………………… . 8

Нийгэмд үзүүлэх болзошгүй нөлөөллүүд ........................................................................................... 8

Урьдчилсан судалгаа ба зөвлөмж ....................................................................................................... 9

Байгаль орчин ба нийгмийн асуудлуудын талаархи эрх зүйн орчин ......................................... 10

Монгол улсын холбогдох үндэснийххуулиуд .................................................................................. 10

Дэлхийн Банкны хамгааллын бодлого ............................................................................................. 13

Байгаль орчин ба нийгмийн хамгааллын асуудлуудад чиглэгдсэн

байгаль орчин ....................................................................................................................................... 15

Байгаль орчин ба нийгмийн хамгааллын шаардлагатай асуудлуудын

анхан шатны ангилал .......................................................................................................................... 15

Урьдчилсан үнэлгээг Дэлхийн Банк дүгнэх ...................................................................................... 21

Тусгай төслүүд дэх хамгааллын бодлогын нөхцөлүүдийн хэрэгжилт .......................................... 21

Гэрээний баримт бичгүүдэд БОНУХ-г багтаах нь .......................................................................... 21

Хамгааллын бодлогуутай холбоотой баримт бичгүүдийг нягтлан шалгаж баталгаажуулах нь

..............22

Хэрэгжүүлэлт, хяналт шалгалт, тайлан мэдээ ................................................................................... 22

Өргөдөл гомдлыг шийвдэрлэх үйлчилгээ ....................................................................................... 22

Эргэх холбоотой санхүүжилт ............................................................................................................... 23

Чадавхийг бэхжүүлэх ............................................................................................................................ 23

Төслийн хэрэгжилт ................................................................................................................................ 25

Хавсралт 1: Зохих зөвлөмжтэй холбогдуулан хамгааллын бодлогуудтай холбоотой баримт

бичигт хийсэн дүгнэлт .............................................................................................. 26


3

Хавсралт 2: Байгаль орчин ба нийгмийн боломжит асуудлуудад зориулагдсан анхан шатны

ангиллын бүрдэлт ..................................................................................................... 39

Хавсралт 3: Албадан нүүлгэж суурьшуулах эрх зүйн акт .............................................................. 42

Хавсралт 4: Үндэсний цөөнхийг хөгжүүлэх төлөвлөгөөний удирдамж ..................................... 47

Хавсралт 5: Байгаль орчны үр дагаварт хийх дүгнэлтийн тайлбарын загвар, үг хэллэг .... 49


4

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ БА НИЙГМИЙН УДИРДЛАГЫН ХҮРЭЭ

УДИРТГАЛ

Дэлхийн Банкнаас, Монгол улсын Засгийн Газарт “Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө

оруулалтыг дэмжих” төсөл (УУДБХОД)-ийг хэрэгжүүлэхэд зориулж 25 сая ам. долларын зээл

олгож байгаа болно. Энэхүү төсөл нь, хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэрээс үл хамааран уул уурхайн

болон эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйл ажиллагааг дэмжих, дэд бүтцийн төслийн бэлтгэлийг

хангах, хэрэгжүүлэхэд орон нутгийн чадавхийг бий болгох зорилгоор дэд бүтэц дэх хөрөнгө

оруулалтыг дэмжинэ.

Уг төсөл нь санал болгож буй дэд бүтцийн төслүүд болон тэдгээртэй холбогдох чадавхийг

бий болгох үйл ажиллагаа, судалгааг санхүүжүүлэх техникийн тусламж, дэмжлэг үзүүлнэ. Тус

төсөл нь байгаль орчин ба нийгэмд шууд нөлөө үзүүлэх аливаа бодит үйл ажиллагааг

санхүүжүүлэхгүй. Гэвч, Монгол улсын Засгийн Газар болон, эсвэл Монгол улсын Засгийн Газар ба

хөрөнгө оруулагчдын хоорондын гэрээний дагуу, УУДБХОД төслийн хүрээнд хэрэгжих

төслүүдийн байгаль орчны болон нийгмийн сөрөг нөлөөллийг бууруулах, эерэгээр шийдэх боломж

бас бий.

Байгаль орчин, нийгмийн сөрөг нөлөөллийг бууруулах, багасгах Дэлхийн банкны

хамгааллын бодлогыг төслийн хэрэгжилтийн үе шатанд авч хэрэгжүүлж А зэрэглэлийн нөлөөлөл

бүхий төслүүдэд Байгаль орчны үнэлгээний 4.01 болон бусад ангиллын бодлогыг тус тус

баримтлана.

1. БОНУХ-НИЙ ЗОРИЛГО БА ХАМРАХ ХҮРЭЭ

УУДБХОД төслийн санхүүжилтээр хэрэгжих төслийнҮА (үйл ажиллагаа)-ны явцад тодруулж

байгаль орчин, нийгмийн удирдлагын хүрээ (БОНУХ)–г боловсруулна. Энэхүү БОНУХ-ний

зорилго нь, УУДБХОД төслийн хүрээнд бэлтгэгдэх, хожим нь тусгай санхүүжилтээр хэрэгжиж

болох төслийн байгаль орчны болон нийгмийн нөлөөллийг бууруулах, тэдгээрээс зайлсийх арга

хэмжээг тодорхойлох юм. Хэрэв урьдчилан сэргийлэх боломжгүй тохиолдолд, эдгээр нөлөөллийг

бодитой, үнэн зөв үнэлж, шаардагдах зохицуулалтын арга хэмжээг байгаль орчин, нийгмийн орчин

дохь Монгол улсын зохих хууль тогтоомж, Дэлхийн Банкны хамгааллын бодлогын дагуу төлөвлөж,

хэрэгжүүлэх зөвлөмж болно.

Энэхүү БОНУХ-нд тодорхойлогдсон үйл ажиллагааг УУДБХОД төслийн санхүүжилтээр

боловсруулсан төслийн ирээдүйн хэрэгжилтэд цаашид оруулах хөрөнгийн эх үүсвэрээс үл

хамааран мөрдөнө. БОНУХ нь урьдчилан сэргийлэх бодлогыг хэрхэн хэрэгжүүлэх, тэдгээрт

тавигдах шаардлага, үүний дотор ТЭЗҮ боловсруулах болон төр ба хувийн хэвшлийн түншлэлийн

бус үйл ажиллагаанд хамаарах төслийн бүх үйл ажиллагааг тодорхойлно. Төсөл хэрэгжих явцад

хамгааллын бодлогыг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай үйл ажиллагааг, тэдгээрийн хамрах хүрээ,

төрлөөр нь нэг бүрчлэн тодорхойлсон байна. Төслийн онцлогоос хамааран, бүсийн, салбарын, эсвэл

байгаль орчны стратегийн үнэлгээ хийх (заавал байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын иж бүрэн

үнэлгээ хийлгүйгээр) шаардлага гарч болно.

Байгаль орчныг хамгаалах, нийгмийн сөрөг үр дагаврыг бууруулах арга хэмжээг тусгасан

БОНУХ нь УУДБХОД төсөлтэй байгуулах гэрээний баримт бичгийн нэг хэсэг нь байх болно.

БОНУХ нь төсөлд оролцогчдын үүрэг хариуцлага, байгаль орчин ба нийгмийн сөрөг

нөлөөллөөс урьдчилан сэргийлэх бодлого, арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх, тэдгээрт үнэлэлт дүгнэлт


5

өгөх, баталгаажуулах, хяналт шинжилгээ хийх болон тайлагнах, түүнчлэн чадавхийг сайжруулах

төлөвлөгөөг давхар агуулна. Мөн, байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ (БОҮДҮ) болон нүүлгэн

суурьшуулах үйл ажиллагааны төлөвлөгөө (НСҮАТ), Үндэсний Цөөнхийг Хөгжүүлэх Төлөвлөгөө

(ҮЦХТ)-г хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай зарим арга хэмжээг санал болгоно. Энэ нь, засгийн газрын

холбогдох яамд, агентлагууд болон хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулагчдын хувьд, дэд бүтцийн

төслүүдийг боловсруулах болон хэрэгжүүлэхэд шаардагдах байгаль орчин ба нийгмийн чиглэлээр

авах арга хэмжээнүүдийг тодорхойлох, төлөвлөх нэг арга хэрэгсэл болж өгнө.

2. ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫГ ДЭМЖИХ ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ

УУДБХОДтөслийн хөгжлийн зорилго нь, хөрөнгө оруулалтын эх үүсвэрийг

харгалзахгүйгээр уул уурхайн болон эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх үйл ажиллагааг дэмжих

хөрөнгө оруулалтыг дэмжих, дэд бүтцийн төслүүдийг бэлтгэх, хэрэгжүүлэх орон нутгийн

чадавхийг бэхжүүлэхэд оршино.

УУДБХОД-ийн санал болгож буй 25 сая ам. долларын төсөл нь уул уурхайн үйл

ажиллагаанд бус, харин хөрөнгө оруулалтын нөлөөллийн бүс дэх уул уурхайн салбар, бүх шатны

орон нутгийн байгууллыг дэмжих ерөнхий дэд бүтцэд чиглэгдэнэ. Эдгээр төслүүд Монгол улсын

төв болон өмнөд бүс нутагт хэрэгжихээр төлөвлөгдөж байгаа боловч өөр бусад бүс нутагт

хэрэгжүүлэх төслийг мөн санхүүжүүлэх боломжтой.Төсөл нь дараахь дөрвөн үндсэн хэсэгтэй ба

үүнд:

1-р хэсэг: Дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих (19.69 сая ам. доллар);

2-р хэсэг: Чадавхи бэхжүүлэх ба мэдлэг түгээх (1.45 сая ам. доллар);

3-р хэсэг: Газрын доорхи усны удирдлагыг бэхжүүлэх (3.23 сая ам. доллар);

4-р хэсэг: Төслийн удирдлага (0.63 сая ам. доллар).

Дэд бүтцэд шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг дэмжих үүднээс, санал болгож буй төслийн

техник, эдийн засгийн үндэслэлийг боловсруулах, мөн дэд бүтэц дэх хувийн секторын хөрөнгө

оруулалтыг удирдан зохицуулахад шаардлагатай байгаа нэн тэргүүний асуудалд анхаарал

хандуулах болно. Дэд бүтцийн төслийг бэлтгэх, хэрэгжүүлэх орон нутгийн чадавхи, түүний дотор

хөрөнгө оруулагчдыг оролцуулсан үйл ажиллагааг нэмэгдүүлэхийн тулд албан ѐсны, нэн ялангуяа

ажлын байран дээрх сургалтыг түлхүү явуулах болно. Санхүүжүүлэгч зөвлөх авч ажиллуулах, уул

уурхайтай холбоотой дэд бүтцийн төслийг боловсруулахад анхаарах шаардлагатай үндсэн

асуудлууд, түүний дотоод зардал – үр ашгийн шинжилгээ хийх, шаардлагатай тохиолдолд гэрээний

удирдлага, зохион байгуулалтын асуудлаар албан хаагчдыг сургаж, дадлагажуулах мэргэжилтнийг

оролцуулах зэргээр төсөл өргөжиж болно.Үүнээс гадна, дэд бүтцийг эрхлэх үйл ажиллагаанд

бэлтгэх зааварчилга өгөх зөвлөгөөнийг Засгийн Газрын албан хаагчдад жил бүр зохион явуулна.

Говийн бүс дэхь усны 3 сав газарт зохион байгуулалтын шинэ бүтэц нэвтрүүлэх замаар газрын

доорхи усны удирдлагыг сайжруулахад төслийн дэмжлэг чиглэгдэнэ. Мөн, УУДБХОДТ-г нийтэд

нь удирдах Төслийн Хэрэгжүүлэх Нэгжийг байгуулахад санхүүжилтийн нэг хэсэг зарцуулагдах

болно.

Олон Улсын Санхүүгийн Корпораци (ОУСК) нь туршилтын гурван төслийн хугацаанд

оролцох дотоодын үйлдвэрлэгч/хөрөнгө оруулагчдыг өрсөлдөөний үндсэн дээр сонгох, тогтоох, зах

зээлд гаргах талаар Засгийн Газрыг үйл ажиллагааны зөвлөмжөөр хангана. Энэхүү үйл

ажиллагааны зарим хэсгийг УУДБХОДТ-ийн дэмжлэгээр гүйцэтгэнэ. Энэ нь, Дэлхийн Банк болон

ОУСК, Олон Талт Хөрөнгө Оруулалтыг Баталгаажуулах Агентлаг (ОТХОБА)-аас хамтран

санхүүжүүлдэг ОУХА (Олон сын хөгжлийн агентлаг)-ийн гишүүн орнуудад хэрэгжүүлэх

төслүүдийн байгаль орчин ба нийгмийн бодлого, үйл ажиллагааны зааварчилгааны нэгэн адил


6

БОНУХ нь Дэлхийн Банк ба ОУСК-ийн үйл ажиллагаанд ашиглагдах болохыг ОУСК-ийн зүгээс

зөвшөөрсөнтэй холбоотой.

УУДБХОД төслийн санхүүжилтээр бэлтгэгдэх төслүүдийг Дэлхийн Банк ба Төслийг

Хэрэгжүүлэх Нэгжээс хамтран тодорхойлно. Эдгээр төслүүдийн Техник, Эдийн Засгийн Үндэслэл

(ТЭЗҮ) боловсруулах болон төр, хувийн хэвшлийн түншлэлийн гэрээ хэлцэл хийх, зарим тодорхой

төслийн хэрэгжилт зэрэгт энэхүү БОНУХ-ийг мөрдөнө. .

Төслийн тухай илүү дэлгэрэнгүй мэдээллийг Төслийн Үнэлгээний Баримт Бичиг (ТҮББ)

Хавсралт 4-өөс авч болно.

Төслийн 1 дүгээр бүрэлдэхүүн хэсэг буюу Дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын дэмжлэгийн

хүрээнд дараах ажлууд эхлэл болон гүйцэтгэлийн шатанд үргэлжилж байна. Үүнд:

o Орхон гол дээр урсацын тохируулга хийх “Орхон говь” төслийн ТЭЗҮ, БОННҮ

o “Шүрэнгийн усан цахилгаан станц” төслийн ТЭЗҮ, БОННҮ

o "Дархан - Сэлэнгийн төвийн бүсэд Хар төмөрлөгийн цогцолборыг дэд бүтцийн хамт

байгуулах төслийн БОННҮ

o “Багануур” ХК-ийн нүүрсний уурхайн өргөтгөл шинэчлэлийн ТЭЗҮ, БОХНҮ

o "Өмнийн Говийн бүтээн байгуулалт уурхайн ус хангамжийн эх үүсвэрийг

шийдвэрлэхээр тус бүс нутгийн гидрогеологийн эрлийн ажлууд" төслийн ТЭЗҮ

o Таван толгойн уурхайн ус хангамжийн эх үүсвэрийг шийдвэрлэх зорилготой тус бүс

нутагт гидрогеологийн урьдчилсан болон нарийвчилсан хайгуулын ажлын ТЭЗҮ

o Нүүрснээс байгалийн хий үйлдвэрлэх үйлдвэрийн ТЭЗҮ

Төслийн 2-р бүрэлдэхүүн хэсэг буюу Чадавхи бэхжүүлэх ба мэдлэг түгээх нь уул уурхай,

дэд бүтцийн салбарт ажиллагсад болон удирдах албан тушаалтнуудын чадавхийг бэхжүүлэх, төсөл

хэрэгжих нутгийн иргэд, засаг захиргааны нэгжүүдэд мэдээлэл, мэдлэг түгээх үйл ажиллагааг

оруулна.

Төслийн 3 дугаар бүрэлдэхүүн хэсэг буюу газрын доорхи усны менежментийг сайжруулах

хэсэг нь бүс нутгийн газрын доорхи усны нөөц ашиглалтыг орон нутгийн удирдлага өөрөө мэдэж

зохицуулах боломж олгох, энэ үйл ажиллагаанд дэмжих зорилготой юм. Засгийн Газраас улсын

хэмжээнд 29 голын сав газрыг хамарсан бүтцийг бий болгоод байна. Энэхүү зохион байгуулалтын

шинэ бүтцийг Монгол орны өмнөд хэсгийн 3 сав газарт турших ба эдгээр сав газрын захиргаад

болон сав газрын зөвлөлүүд нь, Умард говийн гүвээт-Халхын дундад талын сав газар (17), Галба-

Өөш-Долоодын говийн сав газар (18) болонАлтай Өвөр говийн сав газар (20)-т тус тус болно.

Сав газрын зөвлөл нь Сав газрын захиргааг удирдан чиглүүлэгч гол байгууллага байх ба

тухайн сав газарт хамаарах холбогдох бүх оролцогч талууд гүний усыг хэрхэн ашиглах талаар

саналаа сав газрын зөвлөлд оруулж, өөрсдийн ашиг сонирхлоо хамгаалах боломжтой. Сав газрын

зөвлөлийн өдөр тутмын үйл ажиллагааг хөтлөн явуулах, зохицуулах эрх бүхий ажилтан нь нарийн

бичгийн дарга байх бөгөөд Сав газрын захиргаанд байрлах үндсэн ажилтан байна. Сав газрын

зөвлөлийн бусад гишүүд нь орон тооны бус байх бөгөөд шаардлагатай тохиолдолд хуралд биечлэн

ирж оролцоно.

Сав газрын захиргаа нь өдөр тутмын удирдлагын үйл ажиллагаа явуулах мэргэжлийн

боловсон хүчний цомхон багаас бүрдэнэ. Уг баг нь тус тусын сав газруудыг өдөр тутмын мэргэжил,

арга зүйн удирдлага, мэдлэг, холбогдох бусад мэдээ мэдээллээр хангах төв байна. Шаардлагатай

тохиололд, тус захиргаа гаднаас мэргэжилтнүүд урин ажиллуулж болох ба өрөмдлөг болон усны

чанарын нарийвчилсан шинжилгээ зэргийг хийлгэнэ. Сав газрын захиргаа нь (i) Захирал, (ii)

Нягтлан бодогч, (iii) Газрын доорхи усны нөөц, ашиглалт хариуцсан ахлах мэргэжилтэн, (iv)

Гадаргын усны мэргэжилтэн, (v) Усны чанар, экологийн асуудалд хариуцсан мэргэжилтэн, (vi)

Усны барилга байгууламж хариуцсан мэргэжилтэн, (vii) Газрын доорхи усны хяналт-шинжилгээ

хариуцсан ахлах мэргэжилтэн, (viii) Усны үнэ тариф хариуцсан мэргэжилтэн, (ix) Усны нөөцийн

нэгдсэн менежмент, сургалт хариуцсан мэргэжилтэн, (x) Нийгэм-эдийн засгийн хөгжлийн асуудал


7

хариуцсан мэргэжилтэн, (xi) GIS мэдээлэл хариуцсан инженер, (xii) Жолооч гэсэн 12 үндсэн

ажилтантай байна.

Газрын доорхи усны удирдлага болон нийт төслийн хүрээнд хамгааллын бодлого болон

аюулгүй байдлын арга хэмжээг хэрхэн авч хэрэгжүүлэхийг БОНУХ тодорхойлно. ГХҮА (гэрээ

хэлцлийн үйл ажиллагаа)-г хэрэгжүүлэх явцад хамгааллын бодлогын баримт бичиг, цар хүрээг

тодорхойлохын тулд ямар үйл ажиллагаа явуулах шаардлагатай байгаа тухай асуудлыг авч

хэлэлцэнэ.

Бүрэлдэхүүн хэсэг 1 буюу Дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих ажлын хүрээнд

дараах зардлуудыг тэс дараатайгаар санхүүжүүлэх шаардлагатай. Үүнд:

Монгол улсад хүчин төгөлдөр хэрэгжиж буй БОБНҮ тухай хууль, түүний дагалдах

БОННҮ, БОХҮН, БОСҮ дүрэм, журам аргачлалыг судлах, Дэлхийн банкны ҮАБ-той

уялдах байдлын харьцуулсан судалгаа хийх;

Зөвлөх үйлчилгээ эрхлэдэг байгууллагуудын туслалцаатайгаар төслүүдийн ТЭЗҮ болон

БОННҮ –ний ажлын даалгаварын урьдчилсан хувилбаруудыг гаргах;

Төслүүдийн БОННҮ-ний олон нийтийн нээлттэй хэлэлцүүлгийг шат дараалалтайгаар

явуулах;

Дэлхийн банк, Монгол улс болон ОХУ-ын засгийн газрын дэмжлэгтэйгээр Орхон гол

дээр урсацын тохируулга хийх болон Шүрэнгийн усан цахилгаан станцийн төслийн

тухай олон нийтийн хэлэлцүүлгийг Монгол болон ОХУ-н нутаг дэвсгэрт явуулах;

Дээр дурьдсан төслүүдийн үйл ажиллагааны нөлөөлөлд өртөж болзошгүй нутаг

дэсвгэрийн суурь судалгааг Монгол болон ОХУлсын эрдэм шинжилгээний

байгууллагууд, БО болон Усны зөвлөх үйлчилгээ эрхлэгдэг байгууллагуудтай хамтран

хийх;

Мэдээ мэдээллийг ашиглах боломжийг олон нийтэд хүртээмжтэй болгох,

нэмэгдүүлэхийн тулд мэдээлэл солилцооны бүртгэл хөтлөх;

Төлөвлөж буй төсөлд шаардлагатай тохиолдолд хэрэгжүүлэх газрын суурь судалгаанд

агаар, сансрын зургийг ашиглах, мэргэжлийн болон зөвлөх байгууллагуудын үйлчилгээг

авч, цаашдын нөлөөллийн судалгаа, мониторинг судалгааны үйл ажиллагаанд ашиглах

суурь өгөгдөл боловсруулах;

Гүний усны Удирдлагыг бэхжүүлэхийн тулд дараах зардлуудыг эхний ээлжинд

санхүүжүүлэх шаардлагатай ба үүнд:

Санал болгож буй бүтцийг хэрэгжүүлэхийн тулд одоо хэрэгжиж байгаа хууль тогтоомж,

зохицуулалтыг хянаж үзэх, шаардлагатай бол нэмэлт өөрчлөлт оруулах;

Зөвлөх үйлчилгээ эрхэлдэг мэргэжлийн байгууллагуудын туслалцаатайгаар гүний ус

ашиглалтын төлөвлөгөө гаргах;

Газрын доорхи усны түвшин, ус ашиглалт болон чанарыг тогтмол хэмжиж, шалгаж байх

хяналт-шинжилгээний ажлын төлөвлөгөө боловсруулах;

Гүний худаг, тэдгээрийн болон усан сангийн ашиглалт, газрын доорхи усны тэжээгдэл

болон усны чанарын талаарх мэдээ мэдээллийг цуглуулах, шаардлагатай ажиглалт,

хэмжилтийг шинээр эхлүүлэх;

Гүний усны хайгуул болон бусад судалгаа явуулах;

Мэдээ мэдээллийг ашиглах боломжийг олон нийтэд хүртээмжтэй болгох, нэмэгдүүлэхийн

тулд мэдээлэл солилцооны бүртгэл хөтлөх;

Гүний ус ашиглалттай холбоотой санал гомдлыг шалгаж барагдуулах;

БОНХАЖЯ-ны Сав газрын удирдлагын хэлтэстэй хамтран худгийн хийц загвар болон

хэрхэн барьж байгуулах талаар заавар, удирдамж гаргах;

Сав газрын зөвлөл болон захиргааны үйл ажиллагааг цаашид тогтвортой явуулах орлогын

эх үүсвэрийг тодорхойлох, шийдэх.


8

3. ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ БОЛОМЖТОЙ ТӨСЛҮҮД, ТЭДГЭЭРИЙН ҮЗҮҮЛЭХ НӨЛӨӨ

3.1. Боломжтой төслүүд

УУДБХОДТ нь Монгол улсын уул уурхайн салбарыг цаашид хөгжүүлэх дэд бүтцийн

төслийг боловсруулахад дэмжлэг туслалцаа үзүүлнэ.УУДБХОДТ нь уул уурхайн чиглэлээр шууд

үйл ажиллагаа явуулахгүй, харин уул уурхайн салбарын ерөнхий дэд бүтцийг хөгжүүлэх болон

орон нутгийн байгууллагуудыг чадавхижуулах чиглэлийн үйл ажиллагаа явуулдаг болохыг

тэмдэглэх нь зүйтэй. УУДБХОДТ-ийн ихэнх төсөл Монгол улсын төв болон өмнөд бүсэд хэрэгжих

ч бусад нутагт хэрэгжих зарим төслийг мөн санхүүжүүлэх боломжтой. Түүнчлэн, дэд бүтцийн

салбарт бусад төслүүдийг хэрэгжүүлэх боломжийг судлахын зэрэгцээ төр, хувийн хэвшлийн

түншлэл зэрэг хөрөнгө оруулалтын 3-4 төслийг 5 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлж байна.

УУДБХОДТ-ийн санхүүжилтээр хэрэгжүүлж болох төслүүдэд инженер-дизайн, геотехникийн

судалгаа, эдийн засаг болон санхүүгийн дүн шинжилгээ, байгаль орчин ба нийгмийн нөлөөллийн

үнэлгээ, хууль эрх зүй болон бодлого зохицуулалт, тогтолцооны судалгаа зэрэг орно. Мөн, уул

уурхайн дэд бүтэцтэй холбоотой, улс болон хувийн хэвшлээс санхүүжих төслүүдийг

боловсруулахад зарцуулж болно.

Эрчим хүч (эрчим хүч үйлдвэрлэх, дамжуулах, хуваарилах шугам сүлжээ), тээвэр (төмөр зам, авто

зам), мэдээлэл харилцаа, ус (усан хангамж болон бохир усны систем), орон сууц болон нийгмийн

салбарын (сургууль, эмнэлэг, нэгдсэн эмнэлэг) төслүүдийг хэрэгжүүлэх боломжтой. Түүнчлэн, зэс

хайлуулах, нүүрс болон төмөр боловсруулах үйлдвэрлэл зэрэг нэмүү өртөг шаардагдах үйл

ажиллагааг санхүүжүүлэх боломжтой. Хэрэв, эрчим хүчний үйлдвэр барих төслийг санхүүжүүлэх

бол 2010 оны 3 сард батлан гаргасан “Нүүрс олборлох төслийг байгаль, цаг уурт сөрөг

нөлөөгүйгээр хэрэгжүүлэх стратегийн үйл ажиллагааны журам” зааврыг дагаж мөрдөнө.

Дэд бүтцийг хөгжүүлэх нэг буюу хоѐр (дээд тал нь) төслийг УУДБХОДТ-ийн дэмжлэгтэйгээр, төр

ба хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны хэлбэрээр боловсруулж болно. Боломжит төслүүдийг

зам тээвэр (зам, төмөр зам, нисэх онгоцны буудал), усан хангамжийн систем, бохир ус дамжуулах

систем, хил дамнасан үйлдвэрлэл, орон сууц зэрэг салбаруудад хэрэгжүүлэх боломжтой.

3.2. Байгаль орчинд үзүүлэх болзошгүй нөлөө

Байгаль орчны хатуу ширүүн, таагүй нөхцөлөөс шалтгаалан зарим нутаг дэвсгэр хүний үйл

ажиллагаанд өртөлгүй, хэвээр хадгалагдан үлдсэн байх нь бий. Монгол орны өмнөд хэсэгт олон

тооны ховор буюу ховордсон, ховор бус ч онцгой, зөвхөн говь нутагт л байх ургамал, амьтны

аймагтай байдаг. Ийм онцлог бүс нутагт дэд бүтэц, уул уурхай хөгжүүлснээр байгаль орчинд

ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлэх магадлалатай юм. Энэ нь зарим ургамал амьтны амьдрах орчныг

задлан бутаргах, амьтдын шилжин нүүдэллэх замыг хаан боогдуулах, хөрсний үржил шимийг

алдагдуулах, хөрс хуурайших, гүний усны нөөц багасах, бохирдох болон дуу чимээ ихсэх, агаарын

бохирдол үүсэх зэрэг олон сөрөг нөлөөг дагуулж болно.

Төслийн санхүүжилт үзүүлэхээр бэлтгэж буй усан цахилгаан станци болон урсацын

тохируулга бүхий усан сан байгуулах төслүүдийн хувьд орон нутгийн бичил уур амьсгал

өөрчлөгдөх, хөрсний үржил шим угаагдах, нуралт үүсэх, усан орчны ургамал, амьтны аймгийн

амьдрах орчин өөрчлөгдөх, улмаар олон янз байдалд нөлөө үзүүлэх боломжтой.

Иймд дээрх сөрөг нөлөөлийг бий болгохоос урьдчилан сэргийлэхийн тулд Засгийн газар

төслийн эхний шатанд сайтар судалгаа хийж, цаашид амжилттай хэрэгжүүлэх нарийн төлөвлөгөө

боловсруулан, улмаар удаан хугацаанд хяналт-шинжилгээ явуулж байх нь чухал юм.

3.3. Нийгэмд үзүүлэх болзошгүй нөлөө

УУДБХОДТ нь төсөл хэрэгжүүлэх судалгаа боловсруулах болон чадавхи бэхжүүлэхзэрэг

зөвлөх үйлчилгээг үзүүлдэг учир нийгэм шууд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй. Гэхдээ эдгээр судалгааны


9

төслүүд нь шууд хэрэгжээд эхлэх тохиолдолд нийгэмд эерэг болон сөргөөр бүс нутгийн хэмжээнд

(бүтээн байгуулалтын үед болон цаашид удаан хугацаанд) нөлөөлөх магадлалтай.

Монгол улсын хүн амын суурьшилт сийрэг учир дэд бүтцийг өргөжүүлэх нь орон нутгийн

иргэд болон малчдын аль алинд нь нийгмийн үйлчилгээг хүргэх, аж амьдралыг нь дээшлүүлэхэд

чухал нөлөө үзүүлнэ. Томоохон хэмжээний дэд бүтцийн төслүүд нийгэм, соѐл, газар болон

байгалийн баялагт нөлөөлөх, соѐлын биет зүйлс алдагдах болон гэмтэх, нийгмийн эрүүл мэнд,

аюулгүй байдалд хор хохирол учруулах зэрэг олон таагүй үр дүнг авчрах нь бий. Түүнчлэн орон

нутгийн хэмжээнд иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх шаардлагатай бөгөөд шилжилт хөдөлгөөнд орж

буй иргэдийн амьдралын хэв маяг, амжиргаанд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж болзошгүй юм.

Иймд, тухайн төслийг боловсруулахдаа дээрх асуудлуудыг сайтар анхаарч, төлөвлөх, төслийг үр

ашигтай хэрэгжүүлэх, хэрэгжилтэд байнгын хяналт тавьж, хариуцлагатай удирдлагаар хангах

шаардлагатай. Эдгээр гарч болзошгүй сөрөг нөлөөллүүдээс урьдчилан сэргийлэх, зохицуулахын

тулд энэхүү Байгаль Орчин ба Нийгмийн Удирдлагын Хүрээ (БОНУХ)-г бий болгосон билээ.

БОНУХ нь дээрх сөрөг нөлөөллүүд, тэдгээрийг багасгах арга замыг тодорхойлж, нөхцөл

боломжийг болон бусад судалгаа, мөн түүнчлэн шаардлагатай бол төр ба хувийн хэвшлийн

түншлэлийн ажиллагаанд хамтран оролцоно.

3.4. Урьд өмнө хийгдэж байсан судалгаа болон зөвлөмжүүд

УУДБХОДТ-тэй холбоотой, Банкны санхүүжилтээр хийгдсэн олон тооны судалгааг дахин

судалж, аюулгүй байдлын судалгаа болон түүнтэй холбогдох ямар ажлууд хийгдсэн, тэдгээрээс

БОНУТ-ын ажлын хүрээнд аль нь хамгийн чухал болох, ямар заавар зөвлөмжүүд гарч байсан

болохыг нэгтгэн дүгнэхийг зорьсон юм. Эдгээрт дараахь судалгааны ажлуудыг авч үзлээ:

Өмнөговийн бүс нутгийн орчны үнэлгээ, Монголын Өмнөд бүсийн дэд бүтцийн Стратеги,

Өмнөговийн бүс нутгийг хөгжүүлэхэд Мал аж ахуй болон Зэрлэг амьтдын асуудал, Дархан Цаазтай

газрын зурвас-Монгол орны Хөдөөгийн хүн амын хөгжил болон Зэрлэг амьтадын шилжилт

хөдөлгөөн, Монгол улсын Байгаль орчны менежментэд зориулсан удирдамж: Газрын тос ба

байгалийн хийн үйлдвэрлэлийн хөгжил, Өмнөговийн бүс нутгийн Гүний усны нөөцийн үнэлгээ г.м.

Эдгээр судалгаа нь Монгол улсын Өмнөд нутгийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг тодорхойлсон

бөгөөд бүс нутгийн эдийн засгийг хөгжүүлэхэд тулгарч байгаа бэрхшээл, тэдгээрийг шийдвэрлэх

боломжуудад дүн шинжилгээ хийсэн байна. Бүс нутгийг хөгжүүлэх ажлын явцад, ялангуяа уул

уурхай хөгжүүлэх үед байгаль орчинд үзүүлж болзошгүй сөрөг нөлөөг илүү сайн ойлгож мэдэх

зорилгоор эдгээр судалгааны ажлыг дахин үзэж судалсан болно. Тайлан бүрт сөрөг нөлөөллийг

багасгах, тэдгээрээс үүдэн гарах үр дагаврыг арилгах талаар зарим нэг зөвлөмжийг өгсөн байна.

Нэн чухал зөвлөмжүүд:

1. Орон нутгийн болон улсын хэмжээнд төрийн байгууллагын боломж чадавхийг дээшлүүлэх,

байгаль орчны хяналт шалгалтын ажлыг эрчимжүүлэх, орчны үнэлгээг үнэн зөв хийсэн

эсэхийг тодруулах

2. Өмнөговийн бүс нутагт гүний усны ашиглалтыг сайжруулах, хяналтыг хүчтэй болгох

Төслийн ажилд болон БОНУХ-д гүний усны удирдлагыг сайжруулах тусгай бүрэлдхүүн хэсэг

оруулах гэх зэргээр боломж бүрдүүлэх зохих ажлуудыг тусгасан болно.

Тайланг бүрэн эхээр нь Хамгаалллын бодлогын нэгдсэн баримт бичиг, холбогдох зөвлөмжүүд

гэсэн нэртэйгээр Дэлхийн Банкин дахь Төслийн Файл, мөн Хавсралт 1-ээс үзэж болно.

4. БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН ТУЛГАMДСАН АСУУДЛЫН ЭРХ ЗҮЙН

ТОГТОЛЦОО


10

4.1 Монгол улсын холбогдох хууль тогтоомж

Байгаль орчны асуудлаар. Байгаль орчны хамгааллын тухай Монгол улсын гол хууль болох

Байгаль орчинд нөлөөлөх байдлын үнэлгээний тухай хууль /2012 онд шинэчлэн найруулсан, Байгаль

орчныг хамгаалах тухай хууль /1995 он, нэмэлт өөрчлөлт орсон 1998, 2002, 2003, 2005, 2006, 2008,

2010, 2012, 2013, 2015/, Усны хууль /2012/, Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний журам, Байгаль

орчны нөлөөллийн үнэлгээний журмыг хэрэгжүүлэх гарын авлага, Байгаль орчны нөлөөллийн

үнэлгээний төслийн сонгон шалгаруулалтын удирдамж, Байгаль орчны үнэлгээний хуулийн ерөнхий

судалгааны гарын авлага, Байгаль орчны үнэлгээний хуулийн нарийвчилсан судалгааны гарын

авлага, Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний төслийн өргөдлийн шалгуур, шаардлагууд, Байгаль

орчны удирдлагын төлөвлөгөөг боловсруулан хэрэгжүүлэх, хяналт шинжилгээний хөтөлбөр зэрэг

багтана.

Монгол улсын БОҮХ -нь хэрэгжих төслүүдийн байгаль орчны үнэлгээ /БОҮ/-ний зохих

төрөл болон хэм хэмжээг тодорхойлох үүднээс байгаль орчны ерөнхий үнэлгээ хийхийг шаарддаг.

Байгаль Орчин, Ногоон Хөгжил Аялал Жуулчлал Яам /БОНХАЖЯ/, эсвэл түүний орон

нутгийн салбарууд нь төслийн цар хүрээнээс хамааран байгаль орчны урьдчилсан сорилыг шалган

үзэж, байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээ шаардлагатай эсэхийг шийдвэрлэнэ.

Бүх байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээ нь Байгаль орчин хамгааллын төлөвлөгөөг

/Банкны үйл ажиллагааны журамд заасны дагуу тухайн банкны байгаль орчны удирдлагын

төлөвлөгөөтэй адил/ тусгасан байх ба барилгын ажлын байгаль орчны зөвшөөрлийг олгохоос өмнө

БОНХАЖЯ нягтлан шалгасан байх шаардлагатай.

Бүх байгаль орчны нарийвчилсан үнэлгээг бэлтгэхэд төр болон олон нийтийн зөвлөгөөг

зайлшгүй авах шаардлагатай хэдийн ч тухайн мэдээллийг ил тод зарлах шаардлагагүй билээ.

Байгаль орчны үнэлгээний материалыг бүрэн эхээр нь олон нийтэд зарлагдаггүй.

2004 онд Монгол Улсын засгийн газар Монгол улсад усны нөөцийн нэгдмэл удирдлагыг

нэвтрүүлэхэд чухал алхам болсон голын сав газрын хандлагыг ашиглаж эхэлсэн билээ. Усны хууль

нь /2004/ Голын Сав Газрын Зөвлөл /ГСГЗ/-ийг байгуулах тушаал гаргасан бөгөөд зөвлөлийн усны

нөөцийн үнэлгээ болон төлөвлөлтийн үйл ажиллагааны гол зорилго, усны хэрэглээний хяналт,

хамгаалалт болон холбогдох судалгаа шинжилгээ хийх зэрэг эрх мэдлийг хуулинд тодорхой зааж

өгсөн.

Газрыг эргүүлэн авах болон нүүлгэн шилжүүлэх асуудал. Монгол улсад одоогоор газрыг

эргүүлэн авах нүүлгэн шилжүүлэлтийн асуудлыг Монгол улсын газрын тухай хууль, Монгол улсын

иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль, Иргэний хуулийн тодорхой заалтуудаар зохицуулдаг. Эдгээр

хуулиудад хүчин төгөлдөр хэрэгжиж эхэлснээс нь хойш хэд хэдэн нэмэлт өөрчлөлт оруулсан.

Үүнд:

- Монголын газрын тухай хууль (2003), нэмэлт өөрчлөлт оруулсан онууд 2003, 2004,

2005, 2006, 2009, 2010, 2013 болон 2015;

- Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль (2003), нэмэлт өөрчлөлт оруулсан

онууд 2005 болон 2008, 2011 болон 2015;

- Иргэний хууль (2002) шинэчлэгдсэн онууд 2005, 2009, 2010, 2011, 2013, 2014 болон

2015.

Дээр дурьдсан хуулиудаас гадна, бусад мэргэжлийн хуулиудын тодорхой заалтуудад мөн

газрыг эргүүлэн авах зохицуулалтын тухай тусгасан байдаг. Жишээ нь: Авто замын тухай хууль,

Усан хангамж болон хот, суурин газрын хэрэглээний ус зайлуулах хоолойн системийн тухай хууль.

Засгийн газрын 2003 оны 28 дугаар тогтоолын 4 дүгээр хавсралтад Газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд

авах, гаргах журамын баталж одоо хүчин төгөлдөр даган мөрдөж байна.


11

Тусгай хэрэгцээ гарсан тохиолдолд Монгол улсын төр эзэмшүүлсэн газрыг эргүүлэн авах

бүрэн эрхтэй. Бүрэн эрхийн хэрэгжилтийг доорхи хуулийн заалтаар зохицуулдаг.

Газрын тухай хуулийн зүйл, заалтууд

Газрын тухай хуулийн 16 дугаар зүйлд улсын тусгай хэрэгцээний газрын жагсаалтыг

оруулсан байдаг. 2015 оны 7 сарын 08 өдөр оруулсан нэмэлт өөрчлөлтөд 16.1.13-т үндэсний

хэмжээний томоохон бүтээн байгуулалт, дэд бүтцийн төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх газрыг нэмж

тусгасан.

18.1.3-т улсын тусгай хэрэгцээнд авахтай холбогдуулан газрыг солих буюу эргүүлэн авах

тохиолдолд нөхөн олговор олгох засгийн газрын эрхэнд тусгасан.

20.1.4. Аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргын

нийтлэг бүрэн эрхэнд бусдын эзэмшил газрыг аймаг, нийслэл, сумын тусгай хэрэгцээнд

авахтай холбогдуулан гэрээний хугацаа дуусахаас өмнө газрыг солих буюу эргүүлэн авах

тохиолдолд тухайн шатны Засаг даргын өргөн мэдүүлснээр нөхөн олговор олгох шийдвэр

гаргах.

34 дүгээр зүйл:

34.6.9. эзэмшил газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах нөхцөл, журам;

42 дугаар зүйл:

42.1. Газар олгосон холбогдох төрийн захиргааны төв багууллага1 нь газар эзэмшигч тухайн

газрыг өөр газраар солих юмуу солихгүйгээр, бүрэн болон хэсэгчлэн нөхөн төлөх

болзолтойгоор улсын онцгой хэрэгцээнд өгөхийг хүлээн зөвшөөрсний үндсэн дээр Засгийн

газарт санал оруулж болно

42.2. Засгийн газар нь бусдын эзэмшил газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн

авах тухай газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын санал, газар

эзэмшигчтэй түүний хийсэн урьдчилсан тохиролцоог харгалзан зохих шийдвэр гаргана.

42.З. Засгийн газрын шийдвэрийг үндэслэн тухайн шатны Засаг дарга иргэн, аж ахуйн нэгж,

байгууллагатай гэрээ байгуулан тухайн газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн

авна

42.4. Хувийн гэр, орон сууцны хашааны газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн

авах тохиолдолд түүнийг чөлөөлөх ажлыг зөвхөн 5 дугаар сарын 15-ны өдрөөс 9 дүгээр

сарын 15-ны өдрийн хооронд хийнэ 1-

Барилга хот байгуулалтын яам

Монгол улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай 9 дүгээр зүйл. Засгийн газрын бүрэн эрхэнд иргэний өмчийн газрыг улсын тусгай хэрэгцээг

үндэслэн нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах шийдвэр гаргах

10 дугаар зүйл. Газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын бүрэн эрхэнд

иргэний өмчийн газрыг улсын тусгай хэрэгцээг үндэслэн нөхөх олговортойгоор солих буюу

эргүүлэн авах асуудлыг Засгийн газрын нэрийн өмнөөс тухайн газар өмчлөгчтэй урьдчилан

тохиролцох /10.1.4./;

27 дугаар зүйл. Газар өмчлөгч иргэний эрх, үүрэгт өмчийнх нь газрыг улсын тусгай

хэрэгцээг үндэслэн солих буюу эргүүлж авсан тохиолдолд энэ хуульд заасны дагуу нөхөх

олговор авах /27.1.8./

32 дугаар зүйл. Иргэний өмчийн газрыг улсын тусгай хэрэгцээг үндэслэн нөхөх

олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах

32.1. Улсын дор дурдсан тусгай хэрэгцээг үндэслэн иргэний өмчийн газрыг бүхэлд нь буюу

түүний зарим хэсгийг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авч болно:

32.1.3. Улсын чанартай зам, шугам сүлжээ, барилга байгууламж барих.


12

32.2. Иргэний өмчийн газрыг улсын тусгай хэрэгцээг үндэслэн нөхөх олговортойгоор солих

буюу эргүүлэн авах тухай шийдвэрийг Засгийн газар гаргана.

32.3. Иргэний өмчийн газрыг нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах тухай

шийдвэрт газрыг зайлшгүй солих, эргүүлэн авах болсон зориулалт, үндэслэлийг тодорхой

заана.


буюу эргүүлэн авах тухай шийдвэр гаргахаас нэгээс доошгүй жилийн өмнө газрын асуудал

эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага газар өмчлөгчтэй энэ тухай урьдчилан

тохиролцсон байна.


буюу эргүүлэн авахад газар өмчлөгч болон газрын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны

байгууллага дараахь асуудлыг урьдчилан тохиролцоно:

32.5.1. газрын үнэ;

32.5.2. тухайн газар дээрх үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнэ;

32.5.3. өмчлөгчөөс уг газарт зарцуулсан хөрөнгө, газрыг улсын тусгай

хэрэгцээг үндэслэн нөхөх олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авснаас

өмчлөгчид учрах хохирлын хэмжээ;

32.5.4. улсын тусгай хэрэгцээнд авах газрын хэмжээ;

32.5.5. улсын тусгай хэрэгцээнд авсан газрыг сольж олгох газрын байршил,

хэмжээ, төлөв байдал, чанар;

32.5.6. газрыг чөлөөлөх нөхцөл, хугацаа;

32.5.7. газрыг чөлөөлөхтэй холбогдон талуудын хүлээх үүрэг, хариуцлага;

32.5.8. нөхөх олговрын хэмжээ, түүнийг төлөх журам, хугацаа.

32.6. Иргэний өмчийн газрыг улсын тусгай хэрэгцээг үндэслэн солих буюу эргүүлэн авахад

газар өмчлөгчид олгох нөхөх олговрыг улсын төсвөөс гаргана.


буюу эргүүлэн авах тухай асуудлыг энэ хуулийн 32.4, 32.5-д заасны дагуу тохиролцож

чадаагүй бол маргааныг шүүх шийдвэрлэнэ.

37 дугаар зүйл. Иргэний өмчийн газрыг улсын тусгай хэрэгцээг үндэслэн нөхөх

олговортойгоор солих буюу эргүүлэн авах үед иргэний газар өмчлөх эрхийн баталгааг

хангах


буюу эргүүлэн авах ажлыг дор дурдсан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсний дараа гүйцэтгэнэ:

37.1.1. өмчийн газрыг нь сольж байгаа тохиолдолд иргэний хүсэлтийг

үндэслэн өмчилж байсан газраас нь төлөв байдал, чанарын хувьд

дордохооргүй газар түүнд өмчлүүлэх;

37.1.2. газрыг нь эргүүлэн авч байгаа тохиолдолд газрынх нь үнийг төлөх;

37.1.3. иргэний өмчилж байсан газарт байгаа үл хөдлөх эд хөрөнгийн үнийг

төлөх;

37.1.4. өмчлөгчөөс тухайн газарт зарцуулсан хөрөнгийг нөхөн төлөх;

37.1.5. газрыг улсын тусгай хэрэгцээг үндэслэн солих буюу эргүүлэн авснаас

өмчлөгчид учруулах хохирлыг иргэний хууль тогтоомжид заасны дагуу

бүрэн хэмжээгээр нөхөн төлөх.


буюу эргүүлэн авах тухай шийдвэр гаргахаас нэг жилээс доошгүй хугацааны өмнө газар

өмчлөгчид бичгээр мэдэгдэнэ.

37.3. Энэ хуулийн 37.2-т заасан мэдэгдлийг газар өмчлөгч хүлээн авснаас хойш нэг жил

болсон, энэ хуулийн 37.1-д заасан арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсний дараа улсын тусгай

хэрэгцээг үндэслэн иргэний өмчийн газрыг солих буюу эргүүлэн авна.


13

37.4. Энэ хуулийн 37.2-т заасан мэдэгдлийг хүлээж авснаас хойш барьж байгуулсан үл

хөдлөх эд хөрөнгө, газрын үнийг мэдэгдэхүйц өсгөсөн бусад арга хэмжээний зардлыг нөхөн

олгохгүй.

Авто замын тухай хууль

- Авто замын тухай хуулийн 3 дугаар зүйлд, нийслэл хотыг бусад аймгийн хотуудтай,

аймгийн хотуудыг хооронд нь болон аймгийн хотуудыг хилийн зурвастай холбосон

замуудыг улсын хэмжээний зам гэж тодорхойлсон байдаг.

Дээрхээс харвал, дэд бүтцийн хөгжлийн хүрээнд газрыг эргүүлэн авах болон нүүлгэн

шилжүүлэхдээ дан ганц үндэсний хэмжээний зам барих тохиолдолд хүчинтэй ба бусад дэд бүтцийн

хөгжилтэй хамаатай газрыг эргүүлэн авах болон шилжүүлэх асуудлыг Иргэний хуулийн дагуу

газрын эзэн болон газар эзэмшигчийн зөвшөөрөлтэйгээр шийдвэрлэнэ.

Монгол Улсын иргэний хууль

Монгол Улсын Иргэний хуулийн зүйл ангиуд нь газрыг эргүүлэн авах болон нүүлгэн

шилжүүлэх ажлын эрх зүйн үндсийг орчинг бүрдүүлсэн байдаг.

- Иргэний хуулийн 1 дүгээр зүйлд гэрээнд тусгагдсан талууд /Төр болон хамааралтай

иргэд/ бүгд иргэний эрх зүйн хамтын ажиллагаанд эрх тэгш, бие даасан хуулийн этгээд

болохыг тусгасан.

- Иргэний хуулийн 100 дугаар зүйлд газар болон бусад үл хөдлөх өмч хөрөнгийг

тодорхойлсон байдаг. 101 дүгээр зүйлд хуулийн загуу худалдан авсан өмч, 102 дугаар

зүйлд хувь хүн болон бусад хуулийн этгээдийн өмчийн эзэмшлийг тайлбарласан байдаг.

101, 109 болон 112 дугаар заалтуудад өмчийн эзэмшил, хэрэглээ болон борлуулалтын

тухай тусгасан байдаг.

Сүүлийн үеийн эдийн засгийн хөгжил, ялангуяа дэд бүтцийн хөгжилд хөдөө орон нутгийн газрыг

эргүүлэн авах болон нүүлгэн шилжүүлэлтийн олон тохиолдлууд гарсаар байна.

Хот, суурин газрыг дахин хөгжүүлэх тухай хууль (2015 оны 06 сарын 26)

- Энэ шинэ хууль нь Нүүлгэн шилжүүлэлтийн мөрийн хөтөлбөрийн заалтуудыг тусгасан

байна

- Мөн газрыг эргүүлэн авах болон нүүлгэн шилжүүлэлтийн өөр өөр шат дамжлагуудыг

тодорхойлсон байна.

- Энэхүү хууль нь газрын эргүүлэн авахад тал бүрийн сонирхлын бүлгүүдийн үүрэг

хариуцлагыг тодорхойлсон байна.

Хот байгуулалтын тухай (2008 оны 5 дугаар сарын 29) 27.3. Хот байгуулалтын батлагдсан төлөвлөлтийн дагуу иргэнийг албадан нүүлгэх

тохиолдолд түүний газар, бусад үл хөдлөх эд хөрөнгө болон энэ хугацаанд тухайн газарт эрхэлж

байсан аж ахуйн үйл ажиллагаанаас олох байсан орлогыг нь үнэлэх асуудлыг тусгайлан хуулиар

зохицуулна.

27.4. Энэ хуулийн 27.3-т заасны дагуу албадан нүүлгэх, түүнчлэн иргэний эзэмшлийн

газрыг тохиролцсоны үндсэн дээр төр худалдан авах тохиолдолд нүүлгэн шилжүүлэхэд гарах

тээврийн болон холбогдох бусад зардлыг иргэнд нөхөн олгоно.

БХБЯ–ны санаачилгаар Оюу толгой, Таван толгой болон Сайншанд үйлдвэрлэлийн парк

зэрэг Монгол улсын өмнөд хэсэгт орших газрыг Улсын тусгай хэрэгцээнд авах тухай Засгийн

газрын тогтоол гарсан. Энэ нь тухайн бүс нутагт гарах нүүлгэн шилжүүлэлтийг зогсоох том

хөшүүрэг болох юм.

Эдгээр төсөл нь үндэсний хэмжээний шинж чанартай тул газар болон түүнтэй холбогдох

хууль эрх зүйн баримт бичгийн хүрээнд холбогдох асуудлыг шийдвэрлэнэ. Энэ тохиолдолд Монгол

улсын Засгийн газарт дараахь 2 үндсэн алхмыг хэрэгжүүлэх эрх хадгалагдах ба үүнд: (1) газар

өмчлөх, эзэмших эрх нь хөндөгдсөн хүмүүстэй нөхөн төлбөр тооцох зэрэг зохицуулалтын

холбогдох бусад асуудлаар зөвшилцөх, гэрээ байгуулах (2) хэрэв энэ зөвшилцөл нь ямар нэг үр

дүнд хүрээгүй тохиолдолд асуудлыг шүүхээр шийдвэрлүүлэх зэрэг болно. Орон нутгийн

хэмжээний төслүүдэд тухайн орон нутгийн ханшыг баримтлах зарчмыг удирдлага болгоно. Газар


14

өмчлөх эрхийг шилжүүлэх энэ мэт асуудалд зөвшилцөх үйл явц голлох байр суурийг эзлэх ба 2 тал

эрх тэгш, бие даасан хуулийн этгээдийн байр сууринаас оролцоно. Хэрэв, энэхүү зөвшилцөх үйл

явц ямар нэг тодорхой ойлголцолд хүрээгүй тохиолдолд хөөх, хүчээр булаан авах болон тулган

шаардах хуудас өгөх хуулийн эрх Засгийн газарт байхгүй болно.

Засгийн газрын 2003 оны 28 дугаар тогтоолын 4 дүгээр хавсралт буюу Газрыг улсын

тусгай хэрэгцээнд авах, гаргах журам-д тусгаснаар, газрыг эргүүлэн авах үйл явц нь газрын

албаны зүгээс, тухайн төслийн техник-эдийн засгийн үндэслэлтэй цуг хийгдэх газрын эргүүлэн

авах урьдчилсан судалгаагаар эхэлнэ. Энэхүү, газрыг эргүүлэн авах урьдчилсан судалгаа нь тухайн

төслийн ТЭЗҮ-г батлагдсаны дараа, тухайн төслийн болон газрыг эргүүлэн авах төсвийн нийт

санхүүжилтийг хамт батлагдана.

Газрын албаны, газрыг эргүүлэн авах бэлтгэл ажил нь үйл ажиллагааны нарийвчилсан

төлөвлөгөө, алдагдал/эрсдэл, нийгэм-эдийн засгийн судалгаа, нөхөн төлбөр, үл хөдлөх хөрөнгийн

үнэлгээ, нөхөн суурьшуулах, нөхөн сэргээх арга хэмжээ болон холбогдох бусад тайлангуудын хамт,

нарийвчилсан төлөвлөлт, тэдгээрийг үе шаттай хэрэгжүүлэх тодорхой хуваарь бүхий цогц баримт

бичгийг бүрдүүлэхээс эхэлнэ. Мөн, хуулийн этгээд тус бүртэй зөвшилцөх, гэрээ байгуулах, нөхөн

төлбөрийг төлөх, гомдлыг барагдуулах, эд хөрөнгийг шилжүүлэх, бүртгэн авах зэрэг нөхөн

төлбөрийн багц үйл ажиллагааг гүйцэтгэнэ. Хэрэв, тухайн газрын алба, эсвэл энэ үйл ажиллагааг

зуучлан хэрэгжүүлэгч байгууллагатай ямар нэгэн тохиролцоонд хүрч чадаагүй бол хөрөнгийг

албадан хураах, өмчлөх эрхийг цуцлах буюу хөөх арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд хүрнэ. Энэ нь,

холбогдох хуулийн нийцлийг хангах, албадан арга хэмжээ авахуулж буй хуулийн этгээдүүдэд

сануулах бичиг хүргүүлэх, нөхөн төлбөрийн хэмжээг санал болгох, газрыг чөлөөлөх болон албадан

арга хэмжээг хэрэгжүүлэх зэрэг үйл ажиллагааг тус тус хамарна хэмээн тусгасан байна.

4.2 Дэлхийн банкны хамгааллын бодлого

Дэлхийн банк нь байгаль орчин болон нийгмийн хамгааллын чиглэлээр баримтлах 10

бодлогыг боловсруулан гаргасан байдаг. УУДБХОДТ-ийн санхүүжилтээр хэрэгжих ихэнх төслүүд

нь Монгол улсын өмнөд болон төв хэсэгт төвлөрсөн байх ч Улсын хэмжээнд орон нутгийн бусад

бүсүүдэд хэрэгжих төслүүд мөн адил УУДБХОДТ-ийн санхүүжилтийг авах бүрэн боломжтой.

Тус төслийн хүрээнд, (i) Сэлэнгэ мөрөн дээрх Шүрэнгийн УЦС, (ii) Дархан-Сэлэнгийн

төвийн бүс дэх хар төмөрлөгийн цогцолборыг дэд бүтцийн хамт байгуулах, (iii) Орхон гол дээр

урсацын тохируулга бүхий усан сан барих зэрэг ажлуудын ТЭЗҮ боловсруулах ажлын удирдамж

боловсруулах, (iv) Говийн бүсэд усны 3 сав газрын захиргаа (Умард говийн гүвээт-Халхын дундад

тал /17/, Галба-Өөш-Долоодын говь /18/ болон Алтайн өвөр говь /20/-ийн сав газрын захиргаад тус

тус) байгуулах зэрэг үйл ажиллагааг одоогийн байдлаар хэрэгжүүлж байна.

Дээрх үйл ажиллагааны хувьд, нэн ялангуяа Монгол орны өмнөд бүс нутагт тулгамдаад

байгаа хамгаалын бодлогын ноцтой асуудлуудын хүрээнд Дэлхийн банкны доорхи 6 бодлогыг

зайлшгүй авч хэрэгжүүлэх, анхаарах шаардлагатай юм. Үүнд:

OP/BP 4.01 Байгаль орчны үнэлгээ: Хэрэгжүүлж боломжтой дэд бүтцийн төслийн

үндсэн шинж, хүчин чадлаас хамааран энэхүү бодлого хэрэгжилт, хүрээг тодорхойлно.

Бие даасан төслийг урьдчилан хянаж холбогдох байгаль орчны төрөлд ангилан OP 4.01-

ийн дагуу байгаль орчны хамгааллын зохих баримт бичгийг бэлтгэх.

OP/BP 4.04 Байгалийн амьдрах орчин: Бүс нутгийн экологийн системд ан амьтад нэн

чухал үүрэгтэй. Төслийн энэхүү шатанд хамрагдаж буй Шүрэнгийн УЦС, ус дамжуулах

Орхон-Говь төслүүд нь РАМСАР-ын гэрээнд хамаарах Сэлэнгэ мөрний адаг, Байгаль

нуурын байгалийн онцлог, горимд тодорхой хэмжээгээр нөлөөлөхүйц нөхцлийг

хэрэгжилтийн үе шатанд үүсгэж болох юм.


15

OP/BP 4.11 Соѐлын биет өв: Анхан шатны суурь судалгаануудаас үзэхэд, Монгол улсын

өмнөд хэсэгт (мөн, дэлхийн өвд бүртгэлтэй Байгаль нуурыг оролцуулан) археологи,

палентологийн төдийгүй байгаль, түүхийн онгон дагшин газрууд зэрэг соѐл

уламжлалын их хэмжээний өв байрладаг учир дээрхи бодлогыг зайлшгүй хэрэгжүүлэх

шаардлагатай юм.

OP/BP 4.12 Албадан нүүлгэн шилжүүлэлт: Албадан нүүлгэн шилжүүлэх шаардлага гарч

болзошгүй тул энэхүү бодлогыг хэрэгжүүлнэ. OP 4.12 бодлогын дагуу тухайн газар

нутагт хэрэгжих гэж байгаа төсөл нь байгаль орчин газрын нөлөөлөл болон нүүлгэн

шилжүүлэлтийн мөрийн хөтөлбөрийг боловсруулах түүнийхээ дагуу хэрэгжүүлэх

шаардлагатай болно.

OP/BP 4.37 Усан сангийн далангийн аюулгүй байдал: Төслийн хүрээнд хэрэгжүүлж УЦС

болон ус дамжуулах шугам хоолойн ТЭЗҮ боловсруулах ажлын удирдамж

боловсруулах ажил нь усан сангийн далан байгуулах үйл ажиллагаатай тодорхой

хэмжээгээр холбоотой тул энэхүү бодлогыг авч үзнэ.

OP/BP 7.50 Олон улсын ач холбогдол бүхий ус, усан зам: Шүрэн болон Орхон-Говь

төсөлтэй холбогдох үйл ажиллагаа нь Байгаль нуур буюу түүний дээд эхтэй холбоотой

тул энэхүү бодлогыг ав үзнэ.

“Нүүрс олборлох төслийг байгаль, цаг уурт сөрөг нөлөөгүйгээр хэрэгжүүлэх

стратегийн үйл ажиллагааны журам”(2010 оны 3 дугаар сар)-ын талаар баримтлах

бодлого2: Тус төслийн хүрээнд нүүрсний уурхай болон нүүрсний дулааны цахилгаан

станцтай холбоотой ямар нэг төсөл, санал явагдах бол энэхүү журмыг баримтална.

УУДБХОДТ–ийн санхүүжилтээр хэрэгжих төслийн хэрэгжилтийн тухайн үе шатанд гарч

ирэх дэд төслүүдэд Банкны хамгааллын бодлогын шалгалт, шаардлагыг тавих ба хэрэгтэй гэж

үзвэл, холбогдох асуудлыг хариуцсан төрийн болон мэргэжлийн байгууллагад (Жишээ нь: Хөрөнгө

оруулагч ба Төрийн маргааныг шийдвэрлэх комисс /ISDS/) цаг тухайд нь мэдээллийг хүргэж байна.

Тус төслийн зүгээс баримтлах байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын бодлого, арга хэмжээний

энэхүү баримт бичиг нь одоо тодорхой байгаа төслүүдийн хувьд, Дэлхийн банкнаас баримтлах

бодлогын хүрээнд боловсруулагдсан болно.

________________________________________________________________ 2http://siteresources.worldbank.org/EXTENERGY2/Resources/CGN_20100331.pdf

5. БАЙГАЛЬ ОРЧИН, НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН ТОГТОЛЦООНЫ ЖУРАМ

УУДБХОДТ–ийн санхүүжилтийн дагуу хийгдэж байгаа хөрөнгө оруулагчдын хоорондын

гэрээ болон техник эдийн засгийн үндэслэл нь Монгол улсын үндэсний хуулийн байгаль орчин,

нийгмийн хамгааллын шаардлагуудад болон Дэлхийн Банкны хамгааллын бодлогод нийцсэн байна.

Тухайн төслийн болзошгүй нөлөөллийг бүх л үйл ажиллагаанд БОНУХ-д тусгагдсан

сорилын явц болон бусад журмын дагуу шаардлагуудыг тавин хянах шаардлагатай.

Төслийн шалгаруулалт, бэлтгэл ажил болон хэрэгжилтийн туршид урьдчилан сэргийлэх үйл

ажиллагаа хэрхэн хийгдэж байгааг хянахаар доорхи журмыг боловсруулан гаргасан.

5.1: Байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын талаар үүсэж болзошгүй асуудлыг тодруулах

зорилготой анхны шалгалт


16

ТХН /Төсөл Хэрэгжүүлэх Нэгж/ нь хэрэгжих боломжитой дэд бүтцийн төсөл болон

түүнийг хэрэгжүүлэх төр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааны нэгжийг сонгоно. Төслүүд

сонгогдсон тохиолдолд БОНХЯ-ны Хүрээлэн буй орчин, Байгалийн нөөцийн газар нь байгаль

орчин, нийгэмд учруулж болохуйц хохирлыг нягтлан шалгах ба түүн дээр үндэслэн байгаль орчны

шаардлага болон холбогдох Монгол улсын хууль тогтоомжийн төрөл зүйл болон хэм хэмжээг

тогтоон өгнө.

Хүрээлэн буй орчин, байгалийн нөөцийн газар нь Дэлхийн Банкны хамгааллын бодлогод

анхны шалгалтыг хийхдээ энэхүү БОНУХ-ийн 2 дугаар хавсралтанд тусгасан шалгалтын арга

техникийг ашиглана. Энэхүү анхны шалгалтын үр дүнгээр цаашдын байгаль орчны нөлөөллийн

үнэлгээ болон төслийн бэлтгэл болон хэрэгжилтийн үеийн боломжит судалгаануудыг хийхэд

шаардлагатай хамгааллын баримт бичиг болон тэдгээрийн төрлийг тодорхойлох боломжтой болно.

Доорхи мэдээлэл нь Хүрээлэн буй орчин, байгалийн нөөцийн газар 2 дугаар хавсралтын

маягтыг ашиглан шалгалтыг хэрхэн явуулах удирдамж, зааварчилгаа болно.

Байгаль орчны хамгааллын бодлогын үйл ажиллагааны шалгалт

Дэлхийн Банкны хамгааллын бодлогод, байгаль орчин, нийгэмд учруулж болзошгүй

нөлөөллийн шинж чанар, хэм хэмжээнээс хамааран төслийг доорхи 3 төрөлд ангилсан байдаг:

Төрөл A: Энэ төрлийн төслүүд нь маш мэдрэмтгий, олон талт, урьд өмнө учирч

байгаагүй маш их сөрөг нөлөөг байгаль орчинд учруулах ба эдгээр нөлөө нь тухайн

төсөл хэрэгжиж байгаа нутаг дэвгэрээс илүү том газар нутгийг хамрах магадлалтай.

Энэхүү төрлийн төслийн жишээ нь шинэ зам, төмөр зам, цахилгаан станц, томоохон хот

байгуулалт, ус цэвэрлэгээ болон хаягдал усны станц, хатуу хог цуглуулах болон устгал

зэрэг багтана.

Төрөл B: Энэ төрлийн төсөл нь байгаль орчинд A төрлийг бодвол арай бага сөрөг

нөлөөтэй байдаг. Энэхүү сөрөг нөлөөлөл нь ихэнхдээ тухайн байгууламж болж байгаа

орчиндоо нөлөөтэй ба цаг тухайд нь хохирлын цар хүрээг багасгах арга хэмжээг авах

бүрэн боломжтой байдаг. B төрөлд дэд бүтцийн төслийн байгууламж хийгдэж буй

орчны багахан хэмжээний сэргээн засварлалтын дэд төслүүд хамрагдах ба үүнд замыг

шинэчлэн, нөхөн сэргээх, хөдөө орон нутгийн усны хангамж, бохир усны систем,

жижиг сургууль болон хөдөө орон нутгийн эрүүл мэндийн клиник зэрэг орно.

Төрөл C: Энэ төрлийн төслүүд нь байгаль орчинд бага хэмжээний эсвэл огт хор

хөнөөлгүй байдаг. Жишээ нь: бараа материал, үйлчилгээгээр хангах, чадавхийг

бэхжүүлэх сургалтууд, гэмтсэн байгууламжийг бага хэмжээнд сэргээн засварлах.

Шалгалтын үр дүнг дотоодын байгаль орчны үнэлгээний ямар баримт бичгүүд

шаардагдахыг тогтоох үүднээс, Монгол улсын үндэсний хуультай давхар харьцуулан шалгах

шаардлагатай. Монгол улсын Байгаль орчины нөлөөллийн үнэлгээний журамд үндэслэн 3

боломжит үр дүн гардаг. Үүнд:

Төсөл нь бүрэн хэмжээний /нарийвчилсан/ болон дэлгэрэнгүй /ерөнхий / байгаль орчны

үнэлгээг танилцуулах шаардлагатай

Төсөл нь бүрэн хэмжээний дэлгэрэнгүй байгаль орчны үнэлгээг танилцуулах

шаардлагагүй ч өөр урьдчилан сэргийлэх шаардлагуудыг хангасан байх шаардлагатай.

Төслийг зөвшөөрөхгүй.


17

Иймээс байгаль орчинд хор нөлөөтэй байж болохуйц төсөл, үйл ажиллагаануудыг шалгаж,

ямар төрлийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг хэр хэмжээнд хийхийг тодорхойлно. Төсөл,

боломжит судалгааны төрлөөс хамааран бүрэн хэмжээний байгаль орчны үнэлгээ бус дан ганц

хэсэгчилсэн байгаль орчны үнэлгээ, орон нутаг, салбар болон стратегийн байгаль орчны үнэлгээг

хийлгэх шаардлагатай байж болзошгүй.

Монголын үндэсний дотоод журам болон Дэлхийн банкны журмууд ерөнхий утгаараа ижил

төстэй байдаг. Хэрэв Монгол улсын хууль тогтоомжын дагуу бүрдүүлэх байгаль орчны үнэлгээний

материалуудын агуулга нь Дэлхийн банкны хамгааллын бодлогын шалгуур шаардлагуудаас

ялгаатай тохиолдолд Дэлхийн банкны бодлогыг баримтална. Монгол улс болон Дэлхийн банкны

хамгааллын бодлогын хүрээнд баримтлах зааг, ялгааны талаарх дүгнэлт болон эдгээр асуудлыг тус

төслийн зүгээс хэрхэн шийдвэрлэх, авч үзэх талаар дараахь хүснэгтээр үзүүлэв /Дэлгэрэнгүйг

Хавсралт 1-д харуулав/.

Хүрээ Монгол улсын бодлого Дэлхийн банкны бодлого Ялгаа

Байгаль орчинд

нөлөөлөх

байдлын

үнэлгээний

тодорхойлолт

болзошгүй аливаа сөрөг

нөлөөллийг

“тодорхойлох” ба эдгээр

сөрөг нөлөөг багасгах,

бууруулах арга хэмжээг

“төлөвлөх”

тухайн төслийн зүгээс байгаль

орчинд үзүүлэх болзошгүй

нөлөөлөл, шинж чанар,

агуулгаас хамааран цар хүрээ,

нарийвчлал, дүн шинжилгээний

төрлийг тодорхойлох “үйл явц”

Энэхүү БОНУХ

нь Дэлхийн

банкны

бодлогын

хүрээнд авч үзэх

БОНБҮ-г

тодорхойлно. Олон нийтийн

нээлттэй

хэлэлцүүлэг

БОНБҮ хийх явцад олон

нийт хэрхэн оролцох арга

замын талаар тодорхой

заагаагүй

БОНБҮ-нд олон нийтийн

оролцоо чухал байр суурийг (А

ангиллын төсөлд 2 үе шаттай

явагдана) эзэлнэ. Төслийн зүгээс

байгаль орчинд үзүүлж болох

сөрөг нөлөөллүүдийн талаар

нөлөөлөлд өртсөн бүлэг болон

ТББ-уудтай зөвшилцөж, тэдний

үзэл бодол, санал, зөвлөмжийг

тусгахыг зорьдог

Олон нийтийн

оролцоог үйл

ажиллагааны

бодлого

(OP4.01)-ыг

энэхүү БОНУХ-

д тусгаж,

цаашдын

БОНБҮ-ний

явцад

хэрэгжүүлнэ. Мэдээллийн

нээлттэй байдал БОНБҮ-ний тайлан олон

нийт болон нөлөөлөлд

өртсөн бүлэг, ТББ-уудад

нээлттэй бус.

Хэрэгжүүлэгч нь шаардагдах

бүх материалыг ойлгомжтой,

хүртээмжтэй байдлаар цаг

хугацаанд нь, зөвлөлдөх

уулзалтаас өмнө оролцогч бүх

талуудад хүргэж, танилцуулна.

Мөн, БОНБҮ-ны тайланг

нөлөөлөлд өртөгч бүлэг болон

ТББ-уудад нээлтэй хүргэнэ.

OP4.01-д

заасанчлан,

БОНУХ болон

БОНБҮ-ний үед

мэдээллийг

нээлттэй

байлгах

шаардлагатай.

Байгаль орчны

хамгаалах

төлөвлөгөө(БХТ)

Сургалт зохион

байгуулах,

чадавхижуулах болон

захиргааны ... талаар

ямар нэг тодорхой заалт

(бүлэг/хэсэг) байхгүй

БХТ нь нөлөөллийг бууруулах

арга хэмжээ, хяналт-шинжилгээ,

байгууллагыг бэхжүүлэх,

мэргэжилтнүүдийн

чадавхижуулах, тэдгээртэй

холбоотой зардал төсөв, хуваарь

зэргийг нэг бүрчлэн тусгана.

БХТ нь (OP4.01

дагуу) БОНУХ-д

тусгагдах ба

БОНБҮ-ны

явцад

боловсруулагдан

гарна.


18

Шалгалт хийсний дараа байгаль орчны хамгааллын ямар материалууд шаардагдахыг

тодорхойлно. Үүнд:

Төрөл A: Байгаль орчны үнэлгээ (БОҮ), Байгаль орчны удирдлагын төлөвлөгөө

(БОУТ) болон бусад байгаль орчин хамгааллын арга хэрэгслүүдийг Банкны

шаардлагуудын дагуу бэлтгэнэ.

Төрөл B: Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ (Монгол улсын хууль журманд

заасанчлан), болон/эсвэл бусад байгаль орчин хамгааллын арга хэрэгслүүд болон/эсвэл

Байгаль орчны удирдлагын төлөвлөгөө нь (Банкны журамд заасанчлан) дагалдах үйл

ажиллагаатай холбоотой байгаль орчны энгийн хуулиудыг тусгасан байх ба

шаардлагатай тохиолдолд нэмэлт шинжилгээ дүгнэлтийг хийнэ.

Төрөл C: Байгаль орчны хамгааллын баримт бичиг шаардлагагүй.

Нийгмийн хамгааллын шалгалт

Нийгмийн хамгааллын шалгалт нь: (a) тухайн газрыг гарцаагүй дэд бүтцийн төсөлд ашиглах

үед учирч болзошгүй нийгмийн болон эдийн засгийн нөлөөлөл нь:(i) нүүлгэн шилжүүлэлт болон

орон гэргүй хоцрох (ii) өмч хөрөнгөө алдах эсвэл (iii) тухайн газар нутгаас нүүсэн нүүгээгүй бүх

иргэдийн орлогын эх үүсвэр хаагдах, амьдралын баталгаагаа алдах; (b) Дэлхийн Банкны OP4.10-т

заасан шиг тухайн төсөл хэрэгжих гэж байгаа газар нутагт нийгмийн цөөнх бүлэг оршин тогтнож

буй эсэх (c) урьдчилсан шалгалтын үр дүнгээс нийгэмд томоохон хохирол учруулж болзошгүй нь

илэрсэн тохиолдолд

Шалгалтын үр дүнгээр тухайн төсөл нийгэмд ямар төрлийн, хэр цар хүрээтэй хохирол

учруулж болох дээр үндэслэн Нийгмийн хамгааллын баримт бичгүүдийг бүрдүүлнэ: Үүнд

Нийгмийн нөлөөллийн үнэлгээ (ННҮ) эсвэл Нийгмийн үнэлгээ (НҮ): Хэрэв нийгмийн

томоохон хохирол учирч болзошгүй юмуу тухайн газар нутагт нийгмийн цөөнх оршин

суурьшдаг бол.

Нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагааны хөтөлбөр (НСҮАХ): Хэрэв 200 аас олон тооны

иргэдийг албан шаардлагаар нүүлгэн суурьшуулах тохиолдолд (БОНУХ-ний 3 дугаар

хавсралтанд тусгасан НСҮАХ-ийн удирдамж).

Товчилсон НСМХ: Хэрэв 200 аас цөөн тооны иргэдийг албан шаардлагаар нүүлгэн

суурьшуулах тохиолдолд (БОНУХ-ний 3 дугаар хавсралтанд тусгасан товчилсон

ННСҮАХ-ийн удирдамж).

Цөөнх үндэстний хөгжлийн төлөвлөгөө (ЦҮХТ): Хэрэв цөөнх үндэстний иргэд төслийн

улмаас томоохон хохирол амсах тохиолдолд. (БОНУХ-ний 4 дүгээр хавсралтанд

тусгасан Цөөнх үндэстний хөгжлийн төлөвлөгөөний удирдамж).

Дэлхийн банкны OP4.12 тусгасан Албадан Нүүлгэн Шилжүүлэх үйл ажиллагаа нь

санхүүжилтийн эх сурвалжаас үл хамааран төслийн албадан нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой

бүхий л бүрэлдэхүүн хэсэгт хамаатай.

Мөн, OP4.12 тусгасан Албадан Нүүлгэн Шилжүүлэх үйл ажиллагаа нь төслийн бус албадан

нүүлгэн шилжүүлэлтийн (a) Банкны тусламжын төсөлд шууд болон нөлөө бүхий хамааралтай (b)


19

төслийн баримт бичигт тусгагдсан зорилго зорилтыг биелүүлэхэд зайлшгүй шаардлагатай үйл

ажиллагаа (c) төсөл хэрэгжиж байх хугацаанд зэрэг хийгдэн явах ажлуудад мөн давхар хамааралтай

Дэлхийн банкны үйл ажиллагааны бодлого OP 4.12 нь газрыг буцаан авах болон шилжүүлэн

суурьшуулах үйл явцтай холбогдон гарах нөлөөллүүдийг тооцох, тэдгээрт баримтлах зарчмын

үндсэн гарын авлага болно. Энэхүү бодлогын зорилго, үндсэн тодорхойлолтуудаас дурьдвал:

Газрыг эргүүлэн авах, дахин суурьшуулах үйл ажиллагаанаас үүдэн гарах бүх сөрөг нөлөөллийг

багасгах буюу бууруулах, тэдгээрээс зайлсхийх бүх талын бололцоотой арга хэмжээг авч

хэрэгжүүлэх. Хэрэв, газрыг эргүүлэн авахтай холбоотой сөрөг нөлөөллүүдээс зайлсхийх боломжгүй

бол нөлөөлөлд өртсөн хүн нэг бүрт (“нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдах хүн” гэх /дор

тодорхойлсноор/) нүүлгэн шилжүүлэлттэй холбоотой (алдагдсан газар, бусад эд хөрөнгө, г.м) нөхөн

төлбөр /дор тодорхойлсноор/ тооцохыг энэхүү БОНУХ-д баталгаажуулах, эсвээс, орчин, нөхцөл

байдлаа сайжруулах, эс бөгөөс тэдний орлого, амьдралын хэв маягаа хэвээр хадгалах нөхцөл

боломжийг бүрдүүлэх зэрэг нөхөн сэргээх болон бусад хэлбэрийн арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх;

“Нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдах хүн” гэж, дээр дурьдсан нөхцөл, үйл ажиллагаанд

хамрагдахуйц, (1) амьдралын хэвийн нөхцөлд сөрөг нөлөө үүссэн; буюу (2) аливаа газар, барилга

байгууламж (ажлын байр, ХАА-н болон бэлчээрийн газар), эсвэл аливаа суурин болон хөдөлгөөнт

эд хөрөнгө байнгын буюу түр хугацаагаар өртөх; (3) бараа, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлтэй холбоотой

орц, нэвтрэх зам байнгын буюу түр нөлөөлөлд өртөх; буюу (4) оршин амьдарч буй ажил, ажлын

байр, үйлчилгээ болон амьдралын хэв маяг сөрөг нөлөөлөлд өртөх; зэргээр нүүлгэн шилжүүлэлтэд

өртсөн буюу хамрагдах хүнийг хэлнэ.

“Орлуулалт буюу нөхөн сэргээлтийн иж бүрэн зардал” гэж, нөлөөлөлд өртсөн бүх эд хөрөнгийг

бүхлээр нь солиход иж бүрэн хүрэлцэх нөхөн олговрын хэмжээг, шаардагдах тээврийн зардал

зэргийг оролцуулан тооцох үнэлгээний аргачлал. Үүнийг мөн дараахь байдлаар тодорхойлж болно:

ХАА-н газар – тухайн нөлөөлөлд өртсөн газар нутгийн орчимд байрлалтай, ижил бүтээмж

бүхий буюу, эсвэл ижил хэрэглээ бүхий газрын зах зээлийн үнийн аль ихээр тооцсон, мөн

нэмэлтээр тухайн газартай ижил буюу ойролцоо түвшинд уг газрыг боловсруулах зардал,

мөн бүртгэл, татвартай холбоотой, төслийн өмнө буюу нүүлгэн шилжүүлэлтийн өмнөх

зарлуудыг тус тус хамааруулан үзнэ.

Хот суурин газар –нөлөөлөлд өртсөн газар нутгийн орчимд байрлалтай, адил буюу

сайжруулсан түвшний дэд бүтэц, олон нийтийн үйлчилгээ бүхий ижил хэмжээ ба ижил

зориулалттай газрын нүүлгэн шилжүүлэлтийн өмнөх зах зээлийн үнэ ба бүртгэл, татвартай

холбоотой үнийн дүнгүүдийн нийлбэр.

Байшин болон бусад байгууламж –тухайн нөлөөлөлд өртсөн барилга байгууламж ба түүний

нэг хэсгийг барьж байгуулах, нөхөн сэргээх буюу тэдгээрээс илүү чанартай байшин,

барилга байгууламж барих бараа материалын зах зээлийн үнэ ханш орно. Үүн дээр, бараа

материалыг зохих газарт нь хүртэл тээвэрлэх болон ажиллах хүчний зардал, гэрээ болон

бусад үйлчилгээ, хураамжийн төлбөр зэрэг мөн орно.

Энд, нүүлгэн шилжүүлэлтийн (орлуулах) зардал, эд хөрөнгийн үнэгүйдэл, хаягдал материал үнэ

өртгийг, нөгөөтэйгүүр нөлөөлөлд өртсөн эд хөрөнгийн үнэлгээнээс төслийн хасч буюу тооцолоогүй

орхисон дүнгээс гарах үр ашгийн үнэлгээг тооцоогүй. Нүүлгэн шилжүүлэлтийн бүх зардлыг иж

бүрэн нөхөн төлөх стандарт шаардлагад орон нутгийн хуулийн зүйл, заалт бүрэн хангахгүй байгаа

тохиолдолд, энэхүү стандарт нөхөн төлбөрт нийцэх хүртэл нь нэмэлт арга хэмжээг авна. Энэхүү

нэмэлт арга хэмжээ нь дахин суурьшуулах (Албадан нүүлгэн шилжүүлэлт /OP 4.12, Para 6./) арга

хэмжээний үеийнхээс ялгаатай юм.


20

“Газрыг эргүүлэн авах” үйл явц нь, төслийн улмаас тухайн иргэний, өөрийн газрыг эзэмших,

ашиглах болон эзэмшил газартаа нэвтрэх эрхээ сайн дураар бус алдаж буй үйл явц юм. Газрыг

эргүүлэн авах үйл явц нь амьдралын хэв маяг болон суурин эд хөрөнгө (хашаа, худаг болон

газартай холбоотой аливаа бүтэц, тохижуулалт) алдах зэрэг олон тооны нөлөөлөл, сөрөг үр

дагаврыг үүсгэдэг.

“Нөхөн сэргээх” үйл явц нь, шилжин суурьшсан тухайн иргэн амьдарлын түвшин, орлогын эх

үүсвэр, бараа бүтээгдэхүүнээ дахин цогцлоон бүтээх хангалттай боломжоор хангагдах явдал юм.

Үл хөдлөх эд хөрөнгийн нөхөн төлбөр нь тэр бүр бүгдийг нөхөн сэргээхэд хангалттай байж

чаддаггүй.

“Албадан арга хэмжээг хэрэгжүүлэх өдөр” /cut-off date/ гэдэг нь, газрын эзэмшил буюу ашиглалт нь

нөлөөлөлд өртсөн иргэнийг нөхөн төлбөр болон бусад холбогдох тусламж, арга хэмжээнд

хамрагдах нөхцлийг үүсгэхийн урьд өдөр. Энэ өдөр нь ихэвчлэн, нөлөөлөлд өртсөн иргэн, хуулийн

этгээдийг бүртгэх өдөр, буюу нүүлгэн шилжүүлэлт хийхэд хүргэх тодорхой нэг үйл ажиллагааг

олон нийтэд зарлан мэдэгдэх өдөртэй давхцдаг. Энэхүү өдрөөс хойш төслийн бүс нутагт ирж буй

хүмүүс ямар нэгэн нөхөн төлбөр, бусад үйл ажиллагаанд хамрагдах хуулийн эрх байхгүй болно.

Дэлхийн банкны OP 4.12 нь дахин суурьшуулах төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэхэд баримтлах хэд хэдэн

үндсэн зарчмуудтай. Энэхүү БОНУХ-тэй холбоотой зарим зарчмуудаас дурьдвал:

a) Төслийн боловсруулалт болон дахин суурьшуулах төлөвлөгөөнүүд нь хөгжлийн аливаа

боломжуудыг сайтар тусгасан байх шаардлагатай ба нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдах

аливаа иргэн төслийн үйл ажиллагаа (үйлчилгээ болон байгууламж)-наас үр ашиг

хүртэхүйц байх.

b) Нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдсан бүх хүн эд хөрөнгийн нөхөн төлбөрт хамрагдах, эсвэл

ижил хэлбэр, шинж чанар бүхий нөхөн төлбөрийн сонголтуудаас сонгох боломжтой байх

(хуулийн буюу зүйл, заалтын дутагдалтай талаас болж тухайн иргэн хохирох ѐсгүй).

c) Дахин суурьшуулах төлөвлөгөөнд тусгасан нөхөн төлбөрийн хэмжээ нь эд хөрөнгөө алдаж

буй тухайн иргэнд (хэд хэдэн хүний өмчлөлд бол хүн тус бүрт), татвар, төлбөр зэрэг ямар

нэг хасалт, суутгалгүйгээр иж бүрэн төлж буй дүн юм.

d) Хэрэв, тариалсан талбай өртсөн бол газрыг газраар нь сольж олгохыг зорино.

e) Амьдарч буй, бизнесийн үйл ажиллагаа явуулж буй болон ХАА-н зориулалтын газрыг

хамарсан бол тухайн алдагдсан газрын өртөг, зориулалттай тэнцэх хэмжээний нөхөн төлбөр

байна.

f) Нүүлгэн шилжүүлэх хугацаа аль болох хамгийн бага байх шаардлагатай. Эд хөрөнгөд

ногдож буй нөхөн төлбөр нөлөөлөл үүсэхээс өмнө төлөгдсөн байх ѐстой ба шинээр барьсан

барилга байгууламждаа суурин эд хөрөнгийг шилжүүлэн суулгах, зайлуулах зэрэг бусад

ижил төстэй арга хэмжээг нүүлгэн шилжүүлэлтээс өмнө бүрэн авсан байх боломжийг

олгоно.

g) Нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдсан иргэн шилжин суурьшсан зардал буюу, эсвэл

амьжиргаагаа түр залгуулах дэмжлэг (мөнгөн тусламж болон урьдчилгаа)-ийг бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэлээ сэргээх буюу амьжиргаагаа хэвийн түвшинд авч явах хүртлээ авна.

h) Нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдсан этгээд нь дахин суурьшуулах төлөвлөгөөг хийх явцад

байнга зөвшилцөж байх нь зүйтэй ба энэ нь тулгарч буй асуудал, хүндрэл бэрхшээлээ зөв

шийдвэрлүүлэх, ойлголцоход ихээхэн тус дөхөмтэй юм. Дахин суурьшуулах төлөвлөгөө нь

нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдсан хүмүүс үзэж харах, танилцах бүрэн боломжтой байх

үүднээс олон нийтэд ил байх шаардлагатай.

i) Нөлөөлөлд өртсөн бүлэг болон иргэдэд зориулагдаж, ашиглагдаж байсан хангамж

үйлчилгээ, байгалийн болон бусад нөөц, эх үүсвэрт хүрэх, ашиглах нөхцөл боломж дахин

суурьшсаны дараа хэвийн буюу сайжирсан түвшинд байна.


21

j) Газрыг эргүүлэн авах болон нүүлгэн суурьшуулах үйл ажиллагаанд гарах бүх зардал,

хөрөнгийг хэн, хэрхэн хариуцах тухай үүрэг, хариуцлага тодорхой байхын дээр нөхөн

төлбөрт олгох хөрөнгө мөнгө хангалттай эсэхийг баталгаажуулсан байх.

k) Нүүлгэн суурьшуулах, нөхөн сэргээх бүх үйл ажиллагааг цаг хугацаанд нь, үр дүнтэй

хэрэгжүүлэх ажил үүргийн хуваарь, нарийн зохицуулалт хийгдсэн байх.

l) Нүүлгэн суурьшуулах бүх үйл ажиллагааг зохих журам, зааврын дагуу явагдаж буй эсэхэд

хяналт тавих тохирсон, зөв арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэх

m) Нүүлгэн шилжүүлэлтэд хамрагдсан иргэний санал, гомдлыг барагдуулах, иргэнд хариу

эргэж мэдэгдэх арга хэмжээг төлөвлөн хэрэгжүүлэх.

Албадан нүүлгэн шилжүүлэлтэд тавих шаардлагыг баримтлах Монгол улсын болоод Дэлхийн

банкны бодлогод хэд хэдэн зөрөө буюу ялгаатай тал байна. Монгол улсын хууль тогтоомжоор:

(i) газар болон байгууламжийн нөхөн төлбөр, нөхөн сэргээх зүйл, заалт бүрэн утгаар хэрэгжихэд

зарим талаар хүндрэлтэй, (ii) нөхөн төлбөрийг тооцох үнэ зах зээлийн ханшаар бус, засгийн газраас

баримтлах өртөгт суурилдаг, (iii) нөлөөлөлд өртсөн байгууламжид үнэ бууралтын итгэлцүүр

тооцдог, (iv) орлого болон амьжиргааг нөхөн сэргээх тухай асуудлыг орон нутгийн түвшинд авч

үздэггүй, (v) шилжүүлэгтэй холбоотой элдэв зардлууд нөхөн төлбөрт багтдаггүй, (vi) захиргааны ба

шүүхийн ямар нэг шийдвэр гараагүй л бол хохирогчийн санал, гомдлыг шийдвэрлэх төслийн

дотоод зохицуулалт байхгүй (хангалтгүй), (vii) олон нийтийн оролцоо байдаггүй, (viii) албадан арга

хэмжээг хэрэгжүүлэх өдрийг зарлан мэдэгддэггүй, (ix) нүүлгэн суурьшуулах төлөвлөгөө болон

хяналт, үнэлгээ хийх ѐстой ч тэр бүр хийдэггүй, зэрэг болно. Нүүлгэн суурьшуулах болон

хэрэгжүүлэх шатны янз бүрийн үйл ажиллагаанд Монгол улсын хууль тогтоомж болон Дэлхийн

банкны OP 4.12 бодлогод баримтлах шаардлагуудын хамгийн сүүлийн буюу шинэчилсэн

хувилбарыг барьж, төслийн хүрээнд хэрэгжүүлэх төслүүдэд хэрэгжүүлнэ.

Төслийн үйл ажиллагаа (эерэг болон сөрөг)-аас үндэсний цөөнхөд үзүүлэх нөлөөллийг үнэлэхэд,

OP 4.10 бодлогын дагуу тэдгээрийн нийгэм болоод соѐлын үнэлэмж, өртөмтгий байдал зэргийг

дараахь байдлаар ойлгох буюу авч үзнэ. Үүнд:

Соѐл иргэншил бүхий уугуул бүлэг (цөөнх)-т хамаарах шинж чанар болон тэднийг үнэлэх,

ойлгох бусдын үнэлэлт, дүгнэлт

Газар зүйн тодорхой байршилд орших буюу удам дамжин нутаглаж ирсэн болон эдгээр

амьдрах орчин, газар нутаг дахь байгалийн нөөц баялагт шүтэн амьдардаг эсэх

Нийгэм, эдийн засаг, соѐлын, эсвэл улс төрийн тогтолцоо, зохион байгуулалтын хувьд

олонхиос ялгаатай байх

Тухайн улс орон, бүс нутагт баримтлах албан ѐсны хэлнээс тусдаа, уугуул хэлтэн улс байх.

Хэрэв, тухайн төсөл хэрэгжих нутаг дэвсгэр нь энэхүү үндэсний цөөнхийн оршин амьдрах газар

нутагт хамаарч байвал дараахь арга хэмжээг төслийн төлөвлөлтийн үе шатанд авч хэрэгжүүлнэ.

Үүнд:

(a) Үндэсний цөөнх, эсвэл тэдгээртэй холбогдох ямар нэгэн хүчин зүйл байгаа эсэхийг

Дэлхийн банкны урьдчилсан үнэлгээний дагуу нягтлах

(b) Зээлдүүлэгчийн зүгээс хийсэн нийгмийн үнэлгээ

(c) Төслийн бүхий л үе шатанд нөлөөлөлд өртсөн үндэсний цөөнхтэй хийсэн зөвшилцөл,

ялангуяа төслийн бэлтгэл үе шатанд тэдний үзэл бодол, саналыг бүрэн дүүрэн авч үзэх,

магадлан тусгах

(d) Зээлдүүлэгчийн зүгээс хийсэн , үндэсний цөөнхийн талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний

төлөвлөгөө буюу энэ талаар авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний бодлогын баримт бичиг

(Ethnic Minority Peoples Planning Framework)

(e) Дээрх төлөвлөгөө (баримт бичиг)-г олон нийтэд нээлттэй байлгах, танилцуулах


22

Дээрх зүйлийн (b), (c) болон (d)-д дурьдсан шаардлагуудыг хангах нарийвчилсан түвшинд судлан,

үндэсний цөөнхөд учирч болзошгүй эерэг болон сөрөг нөлөөллүүдийг иж бүрэн тодорхойлж,

төслийн баримт бичгийг цогцоор бүрдүүлнэ.

5.2: Урьдчилсан үнэлгээг Дэлхийн Банк дүгнэх

БОНХЯ-ны Хүрээлэн буй орчин, байгалийн нөөцийн газар нь урьдчилсан үнэлгээг хийж

ирүүлсний дараа Төсөл хэрэгжүүлэгч нэгж энэхүү урьдчилсан үнэлгээний дүгнэлтийг Дэлхийн

Банкинд хүргүүлнэ/хавсралт 2/.

Дэлхийн Банкны Байгаль орчны үнэлгээний төлөвлөлтийн алба тухайн дүгнэлт,

зөвлөмжүүдийг хянаж, төслийн зүйл ангид хуваарилан шаардлагатай хамгааллын баримт

бичгүүдийг тодорхойлох.

5.3: Хамгааллын бодлогын шаардлагуудыг төслийн онцлогт нийцүүлэх

Аюул учруулж болохуйц төслийн үйл ажиллагааг хэрэгжилтийнх нь явцад шалган

хамгааллын бодлогыг сахиулах ямар төрлийн арга хэрэгслийг ашиглах шаардлагатай байгаа болон

тэдгээрийн ашиглагдах цар хүрээг тодорхойлно. Энэхүү үйл ажиллагааг Банк хянана.

Төслийн төрөл зүйл болон хамгааллын бодлгын үйл ажиллагааны баримт бичгүүдийн

шаардлагуудыг Дэлхийн Банк, БОНБГ хамтдаа хүлээн зөвшөөрсөн тохиолдолд БОНБГ-ийн байгаль

орчны мэргэжилтэн Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний ажлын удирдамжийг 5 дугаар

хавсралтын дагуу тухайн төслийн онцлогт тавигдах шалгуур шаардлагуудад нийцүүлэн

боловсруулна.

Төслийн онцлогт нийцүүлсэн Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний ажлын удирдамжийг

Дэлхийн Банкинд хянуулан зөвшөөрүүлэхээр хүлээлгэн өгнө.

Хамтран хүлээн зөвшөөрсөн Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний ажлын удирдамжийг

БОНХАЖЯ-ны Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний шалгалтыг хийлгэхдээ хавсралтар

хүргүүлнэ. Тухайн хавсаргаж өгсөн бүх ажлын удирдамжийг БОНХАЖЯ хамгааллын бодлогод

болон шалгалтын явцад хүлээн зөвшөөрсөн дүгнэлтэндээ мөн хавсаргаж өгнө.

Төслийн үйл ажиллагаанаас үүсч болзошгүй сөрөг нөлөөллийг, төслийн хэрэгжилтийн

явцад, хамгааллын бодлогын баримт бичгүүдтэй нийцэж байгаа эсэхд хяналт тавина.

5.4: Байгаль орчин болон нийгмийн удирдлагын хүрээг /БОНУХ/ гэрээний баримт бичигт

нийцүүлэх2

Сангийн Яамны дэргэдэх Төсөл хэрэгжүүлэгч баг нь Байгаль орчин болон нийгмийн

удирдлагын хүрээ /мөн 1, 5 дугаар болон бусад хавсралтууд, төслийн онцлогт нийцүүлсэн Байгаль

орчны нөлөөллийн үнэлгээний үйл ажиллагааны журам/ бүхэлдээ гэрээний баримт бичигт

тусгагдсан эсэхийг, төслийн үйл ажиллагаанд оролцож байгаа талуудыг гэрээнд заасны дагуу

хамгааллын арга хэмжээний баримт бичгийг бэлдүүлэх болон байгаль орчин болон нийгмийн

удирдлагын бүтцийн дагуу хэрэгжүүлэхэд хяналт тавих үүрэгтэй

5.5: Хамгааллын бодлогын баримт бичгүүдийг хянах, зөвшөөрөл олгох

Гэрээнд гарын үсэг зурсны дараа хувийн байгууллагууд нь Байгаль орчин нийгмийн

удирдлагын хүрээний шаардлагууд болон бусад холбогдох Монгол улсын үндэсний хууль

тогтоомжын дагуу байгаль орчин хамгааллын баримт бичгүүдийг боловсруулахдаа, лицензтэй

Байгаль орчны үнэлгээний зөвлөх байгууллагыг хөлслөн ажиллуулна. Хамгааллын бодлогын

баримт бичгүүдийг хянах зөвшөөрөл авах үйл ажиллагааны хамгийн эхний шат нь Банкны


23

зааварчилгаа болон саналыг тусгасан Байгаль орчны үнэлгээний баримт бичгүүдийг БОНХАЖЯ-

ны Хүрээлэн буй орчин, байгалийн нөөцийн газарт хүлээлгэн өгснөөр эхэлдэг.

Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөөг орон нутгийн аймаг болон хотын газрын

албаны тусламжтайгаар төслийн эзэмшигчид өөрсдөө боловсруулдаг. Тухайн төлөвлөгөөг засгийн

газарт өргөн барьж зөвшөөрөл авахаас өмнө аймаг, хотын иргэдийн хурлын төлөөлөгчдийн

зөвшөөрлийг авах шаардлагатай.

Үндэсний цөөнхийн хөгжлийн төлөвлөгөөг урьдчилан үндэсний цөөнхийн зөвлөгөө авсны

үндсэн дээр төслийн эзэн бие даан боловсруулах шаардлагатай. Тухайн төлөвлөгөөг орон нутгийн

аймгийн удирдлага болон нийгмийн манлайлагч нар хүлээн зөвшөөрсөн байх шаардлагатай.

5.6: Хэрэгжүүлэх, хянах болон тайлагнах

Төслийн хэрэгжилтийн үед Төслийн удирдлагын баг орон нутгийн төрийн байгууллага

болон БОНХАЖЯ-наас хүлээн зөвшөөрөгдсөн байгаль орчны хамгааллын бодлогын

шаардлагуудын дагуу зүй зохистой хэрэгжүүлж байгааг хянаж БОНХАЖЯ-нд жил бүр тайлан

хүргүүлж байх шаардлагатай. Мэргэжлийн хяналтын газрын Байгаль орчин хамгааллын хэлтсийн

орон нутгийн салбар байгууллагууд нь байнгын давтамжтай хяналтыг тавьдаг ба БОНХАЖЯ-нд

жил бүр тайлан хүргүүлдэг. Нийгмийн хамгааллын баримт бичгийн хэрэгжилтийг хянуулахаар

Хөндлөнгийн үнэлгээний шинжээчдийг хөлслөн авч ажиллуулдаг.

6. ӨРГӨДӨЛ ГОМДЛЫГ ШИЙДВЭРЛЭХ

Төсөлд өргөдөл гомдол шийдвэрлэх үйлчилгээ зайлшгүй шаардлагатай ба төслийн

нөлөөлөлд өртсөн бүх хувь хүн болон аж ахуйн нэгжүүд өөрсдийн эрх ашиг зөрчигдсөн

болон буруу үнэлэгдсэн гэж үзсэн тохиолдолд өргөдөл гомдол гаргаж болох ба тэдгээрийг

энэхүү үйлчилгээгээр шийдвэрлэдэг.

Энэхүү механизм нь:

Бичгээр болон амаар гаргасан гомдлыг тэмдэглэх, тайлагнах болон шийдвэрлэх

систем

Засгийн газрын холбогдох салбар болон бүх шатны мэргэжилтэн

Өргөдөл гомдлыг цаг хугацаанд нь шийдвэрлэх

Энэхүү үйлчилгээг дэд төслийн хамгааллын бодлоготой холбоотой баримт бичгүүдэд дэлгэрэнгүй

тайлбарласан байдаг. Маргаан гарсан тохиолдолд, оролцогч талууд харилцан ойлголцолд хүрч,

шийдвэр гаргахыг эрмэлзэх шаардлагатай. Тохиролцоонд хүрч чадаагүй тохиолдолд, маргааныг

шүүхээр шийдвэрлэнэ. Төсөл хэрэгжүүлэх нэгж нь Үйл ажиллагааны Гарын авлагад багтах өргөдөл гомдол

шийдвэрлэх үйлчилгээний баримт бичгийг боловсруулах зөвлөхийг хөлслөн ажиллуулах ба энэхүү

үйлчилгээг төслийн хэрэгжилтийн туршид тогтмол хянан, үнэлгээ өгнө.

7. ЭРГЭХ ХОЛБООТОЙ САНХҮҮЖИЛТ

Эргэх холбоотой санхүүжилтийг УУДБХОДТ-ийн хүрээнд санал болгож байгаа. ТА ийн

хэрэгжилтийн үед эргэх холбоотой санхүүжилтийг санал болгосон тохиолдолд төслийн болон үйл

ажиллагааг байгаль орчны болон нийгмийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээлын шаардлагыг

хангаж байгаа эсэхийн шалгах нарийвчилсан дүгнэлт шалгалтыг хийх шаардлагатай.


24

Хэрэв тухайн төсөл, үйл ажиллагаа нь байгаль орчин болон нийгэмд томоохон хор хөнөөл учруулж

болзошгүй нь илэрвэл Байгаль орчин, нийгмийн удирдлагын тогтолцооны журмын дагуу

нарийвчилсан судалгаа хийн хор хөнөөлийг бууруулах хэрэгслүүдийг боловсруулан, зөвшөөрөн,

хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Шаардлагатай гэж үзвэл, эргэх холбоотой санхүүжилт авч байгаа төсөл болон үйл ажиллагаа тус

бүрт эцэслэн хамгааллын бодлогын тайланг бэлтгэн танилцуулна. Эцэслэсэн тайланг Банк нягтлан

үзнэ. Эргэх холбоотой санхүүжилтийг авч байгаа төслүүдийн хувьд хамгааллын бодлогын

шаардлагуудыг ханган биелүүлэх нь зайлшгүй нөхцөл билээ.

8. ЧАДАВХИЙГ БЭХЖҮҮЛЭХ

Монгол улсын үндсэн хууль болон Дэлхийн Банкны бодлогод заасан Байгаль орчин, нийгмийн

хамгааллын бодлогын арга хэмжээний шаардлагуудыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэхэд төслийн

удирдлагын нэгж, БОНХАЖЯ, Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний мэргэжилтнүүд болон

БОНХАЖЯ, БХБЯ, Газрын харилцааны засгийн газрын агентлагууд, геодези болон картографи,

Улаанбаатар хот болон хөдөө орон нутгийн газрын харилцааны албаны салбар байгууллагуудын

ажилтнуудын ур чадвар нь нэн чухал билээ.

ТАтөслийн хүрээнд УУДБХОДТ-ийн үйл ажиллагаа дуусгавар болсны дараа тухайн байгууламжын

хамгааллын хэмжээний шаардлагуудыг ханган биелүүлэх үүрэгтэй байгууллагуудын техникийн

чадавхи, удирдлагыг бэхжүүлээд чиглэгдсэн Чадавхыг дээшлүүлэх сургалт, үйл ажиллагааг зохион

байгуулна.

Чадавхийг бэхжүүлэх мэдлэг солилцох арга хэмжээнүүд нь төслийн хүрээнд төлөвлөгдсөн байх.

Зохион байгуулагдах олон тооны арга хэмжээнүүдийн дотор БОНХАЖЯ-ны байгаль орчны

мэргэжилтэн, салбар байгууллагуудын ажилтнууд, яамдуудын байгаль орчны асуудал хариуцсан

мэргэжилтнүүд, аймгийн газрын асуудал эрхэлсэн албаны ажилтнуудад, байгаль орчин, нийгмийн

хамгааллын арга хэмжээний сургалт мөн багтсан байна.

Энэхүү сургалт нь Дэлхийн Банкны Байгаль орчин, нийгмийн хамгааллын хэмжээний бодлого,

туршлага, Олон улсын нийгэм, хамгаалллын бодлого хяналт шалгалт, байгаль орчны үнэлгээний

аргачлал / хуримтлагдсан нөлөөлөл, мөн үүнд багтана/ болон үлгэр жишээ загвар /дэд бүтэц

болон уул уурхайн салбарт/, нийгмийн үнэлгээний хэрэгжилтийн удирдлага болон хяналт зэргийг

багтаасан байна.

Дээрхи сургалтууд нь Дэлхийн Банкн Улаанбаатар хот дахь Банкны ажлын албаар дамжуулан

зохион байгуулагдана. Иймээс, хамгааллын бодлогын сургалтын үйл ажиллагааны зардлын эхний

үнэлгээ нь 5 жилийн турш 150,000 аас 200,000 ам.долларын хооронд байхаар төсөвлөгдсөн. Доорхи

хүснэгт нь чадавхийг бэхжүүлэх гол үйл ажиллагаануудын задаргаа болон зардлын тооцоог

харуулсан.

Чадавхийг бэхжүүлэх үйл ажиллагаа

Зорилго Төслийн үйл ажиллагаа Төслийн оролт болон

тооцоолсон үр дүн Тооцоолсон

зардал

Төсөл

хэрэгжүүлэх

нэгжийн

Байгаль орчин, нийгмийн

хамгааллын бодлого

хариуцсан мэргэжилтнийг

Хамгааллынбодлогын мэдлэг

туршлага нь эдгээрийн

хэрэгжилтэд үр нөлөөтэй.


25

мэргэжилтнүүд : жилийн хугацатайгаар

төсөл хэрэгжүүлэх нэгжид

үндсэн бус ажилтнаар авах.

Хамгааллын бодлогыг сайтар

хэрэгжүүлэх, Банкны бодлогын

багтай уялдаа холбоотой ажиллах.

$85,000

Сургагч багш

нарыг бэлдэх Банкны хамгаллын

бодлогын асуудлыг

хариуцсан баг нь Төсөл

хэрэгжүүлэх нэгж нь


хариуцсан мэргэжилтэнд

байгаль орчин, нийгмийн

хамгааллынбодлого,


удирдлагын тогтолцоо

болон олон улсад

хэрэгжсэн туршлагуудыг

түгээх сургалт семинарыг

зохион байгуулах.

Төсөл хэрэгжүүлэх нэгж нь

нэгжийн хамгааллын бодлого

хариуцсан мэргэжилтнийг

чадавхижуулах, Банкны

хамгааллын бодлого болон


удирдлагын тогтолцоог таниулах

$2,500

Хамгааллын

бодлогын

дадлага ажил

Банк болон Төсөл

хэрэгжүүлэх нэгж хамтран,

ашиг сонирхлын бүлгүүдэд

хамгаллын бодлогын

талаарх дадлагын сугалтыг

зохион байгуулах

Холбогдох төрийн албан хаагчид,

БОНХАЖЯ, БХБЯ, Улсын

мэргэжлийн хяналтын газар, Усны

алба болон орон нутгийн

удирдлага болон салбарын

мэргэжилтнүүдэд мэргэжлийн

болон байнгын дадлага олгох арга

хэмжээнүүдийг зохион байгуулах Төслийг бэлтгэх, хэрэгжүүлэх

үеийн Байгаль орчин, нийгмийн

тулгамдсан асуудлуудын талаар

илүү мэдлэгтэй болох хамгааллын

бодолгыг сахиулах боломжийг

дээшлүүлэх дэмжин ажиллах.

$2,500

Чадавхийг

бэхжүүлэх Байгаль орчин, нийгмийн


холбоотой сургалт

семинарууд

Хувийн салбарын мэргэжилтнүүд,

боломжит хувийн хөрөнгө

оруулагчид болон орон нутгийн

байгаль орчин, нийгмийн зөвлөх

байгууллагуудад Мэргэжлийн

болон тогтмол сургалтуудыг


$15,000

Сургалтын

аялалууд Банк болон Төсөл

хэрэгжүүлэгч нэгж

байгаль орчин болон

нийгмийн ээлтэй төслүүдэд

оролцуулах замаар

сургалтын аялалуудыг


Сайн туршлагыг нэвтрүүлэх,

хамгааллын бодлогыг онол

практиктай уялдуулан илүү

ойлгуулан таниулах.

$50,000


26

9. ТӨСЛИЙН ХЭРЭГЖИЛТ

Энэхүү хэсэгт Tехникийн тусламжын төслийн тодорхой зохион байгуулалтын талаар

нэгтгэн дүгнэнэ. Мөн, Байгаль орчин, нийгмийн удирдлагын тогтолцооны хэрэгжилтэнд

хамааралтай өөр өөр төрлийн үйл ажиллагаа явуулдаг засгийн газрын байгууллагуудын үүрэг

хариуцлагыг тодорхойлно.

9.1 Төслийн удирдах зөвлөл. Одоогоор УУДБХОД төслөөр хэрэгжих дэд бүтцийн төслийн

төрөл нь тодорхойгүй байгаа, тэдгээр нь нэгээс дээш салбарыг хамарсан байх учраас, төсвийн

хэрэглээ болон хэрэгжилтийн явцыг хянах Төслийн удирдах зөвлөлийг томилно. Уг зөвлөлийн

гишүүд нь холбогдох Яамдууд /газрын даргын түвшинд/, Үндэсний хөгжил шинэчлэлтийн зөвлөл

/төлөвлөлтийн байгууллагууд/, улсын өмчийн зөвлөл болон бусад шаардлагатай гэж үзсэн

байгууллагуудын төлөөллөөс сонгогдоно. Сангийн яамны төрийн нарийн бичиг нь уг зөвлөлийн

дарга байна.

9.2 Хэрэгжүүлэгч агентлаг. Сангийн яам нь төслийг хэрэгжүүлэгч агентлаг байх ба шинэ

Төсөл хэрэгжүүлэгч нэгжийг бүрдүүлнэ. Төслийн дарга нь УУДБХОД –ийн хэрэгжилтийг дээрээс

нь хянаж, Сангийн яамны төрийн нарийн бичигт тайлагнах зорилготойгоор томилогдоно. Төслийн

дарга нь доорхи үүрэгтэй:(i) зөвлөхүүдтэй гэрээ байгуулан тэдний ажлыг удирдана; (ii) хяналт

шинжилгээ үнэлгээний ажлууд; (iii) хэрэгжилтийн явцыг тайлагнах; (iv) Байгаль орчин, нийгмийн

хамгааллын бодлогын тогтолцоог үр дүнтэй хэрэгжүүлэх болон (v) төсвийн хэмжээнд төслийн

ажлуудыг тогтсон цаг хугацаанд нь хэрэгжүүлэх. Техникийн болон хамгааллын бодлого хариуцсан

мэргэжилтнүүд төслийн даргын ажилд туслах үүрэгтэй ажиллана. Мэргэжилтнүүдийн бүх зардлыг

УУДБХОД хариуцна.

9.3 Яамдууд болон төрийн байгууллагууд

Байгаль Орчин, Ногоон Хөгжил, Аялал Жуулчлалын Яам (БОНХАЖЯ). БОНХАЖЯ

нь Монгол улсын Байгаль орчниы нөлөөллийн үнэлгээний системийн эрх үүргийнхээ дагуу

сонгогдох төслүүдийн байгаль орчны шалгалтыг хийнэ. Мөн сонгогдох төслийн Байгаль орчны

нөлөөлийн үнэлгээний баримт бичгүүдийг хянах, зөвшөөрөх, барилгын ажлыг эхлүүлэхийг

зөвшөөрсөн Байгаль орчны зөвшөөрлийг олгох зэрэг ажлуудыг гүйцэтгэнэ. Байгаль орчинд

томоохон хохирол учруулж болзошгүй төслүүдийн барилгын ажлыг эхлүүлэх зөвшөөрөл,

холбогдох хяналт шалгалтуудыг олон агентлагуудаас бүрдсэн зөвлөл хариуцах ба БОHХАЖЯ уг

зөвлөлийн нэг хэсэг нь болж ажиллана.

Усны газар (УГ): 2004 оны Усны тухай хуулинд заасанчлан, Усны газар нь 2005 онд

БОНХАЖЯны дэргэд байгуулагдаж байсан. УГ нь Монгол улсын усны нөөцийн урьдчилан

сэргийлэх арга хэмжээлыг хянах үүрэгтэй төрийн байгууллага ба (i) усны нөөцийг үнэлэн төлөвлөх,

түүний хэрэгцээг хянан, хамгаалах болон холбогдох судалгааг хийх үүрэгтэй.

Улсын мэргэжлийн хяналтын газар (УМХГ). Улсын мэргэжлийн хяналтын газрын

Байгаль орчин хамгааллын алба нь Байгаль орчны хуулийг улс даяар сахиулах үүрэгтэй. Түүний

слабар байгууллагууд нь төслийн байгууламжын болон үйл ажиллагааны явцад байгууламжын

газар дээр нь очиж урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээлын хяналт тавих үүрэгтэй байгаль орчны

хяналтын байцагчидтай байдаг.

Барилга, Хот Байгуулалтын Яам (БХБЯ). Төвийн хэмжээнд, БХБЯ, ялангуяа Хот

байгуулалт, газрын харилцааны бодлогын газар нь газрыг эргүүлэн авах болон нүүлгэн

шилжүүлэх бодлого болон бүхий л холбогдох хууль ѐсны асуудлуудыг хариуцдаг. Газрын


27

төлөвлөлт болон удирдлага, газрын ашиглалт болон нөхөн сэргээлтийн асуудлыг хариуцсан

мэргэжилтэн нь давхар газрыг эргүүлэн авах асуудлыг хариуцна. Гэсэн хэдий ч газрыг эргүүлэн

авах энэхүү ажил нь тухайн мэргэжилтний ажлын тодорхойлолто д заагдаагүй байдаг. .

Газрын харилцаа, геодези, зураг зүйн газар : Газрын харилцааны төрийн байгууллагаас

гадна геодези, зураг зүйн газрууд нь мөн газрын удирдлагыг давхар хариуцна. Орон нутгийн

хэмжээнд Улаанбаатар хотын захиргаа болон Аймгуудын засаг захиргаа тэдгээрийн холбогдох

газрын албад нь газрыг эргүүлэн авах болон нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөө болон тэдгээрийн

хэрэгжилтийг хариуцдаг.

Газрын асуудал харицусан улсын удирдлагын төв байгууллага:Газрын тухай хуулийн

42 дугаар зүйлд газрын асуудалтай холбоотой төрийн удирдлагын төв байгууллага нь газрын

бүхэлд нь болон хэсэгчлэн улсын зайлшгүй хэрэгцээнд зориулан газар эзэмшигчээс газрыг нь

нөхөн төлөгдөх/төлөгдөхгүй нөхцөлтэйгээр хураан авахдаа газар эзэмшигчтэй тохиролцсон

гэрээний дагуу ажиллах ба Засгийн газарт хүсэлтээ хүргүүлнэ /42.1/. Хүний хувйин эзэмшлийн

газрыг улсын зайлшгүй хэрэгцээнд авах өөр газраар солих шийдвэрийг Улсын их хурал гаргана

(32.2).

Шийдвэр гаргахаас нэг жилийн өмнө газрын асуудал хариуцсан улсын удирдлагын

байгууллага/агентлагууд нь газар эзэмшигчтэй урьдчилан тохиролцоонд хүрсэн байх шаардлагатай.

Газрын тухайн хуулийн 42.3 дугаар зүйлд заасанчлан холбогдох түвшний эрх баригчид засгийн

газрын шийдвэрийг үндэслэн газар эзэмшигч хувь хүн, байгууллага, компанитай гэрээ байгуулах ба

газрын тухайн хүний эзэмшлээс нөхөн төлбөртэй болон төлбөргүйгээр шилжүүлэн авна.

ХАВСРАЛТУУД

Хавсралт 1: Хамгааллын бодлогын баримт бичгүүдийн эмхтгэл болон зөвлөмжүүд

Хавсралт 2: Учирч болзошгүй Байгаль орчин, нийгмийн аюулгүй байдлыг тогтоох анхны хяналтын

хуудас

Хавсралт 3: Албадан нүүлгэн шилжүүлэх арга хэрэгслүүд

Хавсралт 4: Нийгмийн цөөнхийн хөгжлийн төлөвлөгөөний загвар

Хавсралт 5: Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний ажлын удирдамжийн загвар


28

Хавсралт 1: Хамгаллын бодлоготой холбоотой баримт бичгүүдийн эмхтгэл болон холбогдох

зөвлөмжүүд

Монгол улс: Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төсөл (P118109)

Хамгааллын бодлоготой холбоотой баримт бичгүүдийнэмхтгэл болон холбогдох зөвлөмжүүдийн

Энэхүү материал нь санал болгож буй Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг

дэмжих төслийн хамгааллын бодлоготой холбоотой баримт бичгүүдэд тусгагдсан зөвлөмжүүдийг

хянахад хэрэглэгдэнэ.

Зарим судалгаанууд нь Монгол улсын өмнө хэсэгт одоогийн байдлаар тулгамдаад байгаа

асуудлуудыг тайлбарласан, бусад нь Монгол улсыг бүхэлд нь хамарсан судалгаанууд байна. Гол

зорилго нь тухайн нутаг дэвсгэрийн тухай хамгааллын бодлогын тайлан, баримт бичгүүдэд

хязгаарлагдмал шалгалт хийн онцлох мэдээлэл, зөвлөмжүүдийг нэгтгэх Уул уурхайн дэд бүтцийн

хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төсөлд ашиглагдаж болохуйц зөвлөмжүүдийг тодотгон харуулах

ӨМНИЙН ГОВИЙН БҮСИЙН БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ҮНЭЛГЭЭ

Судалгааны дүгнэлт

Өмнөд говийн бүсийн байгаль орчны үнэлгээ (ӨГББОҮ) нь зам тээвэр, хотын хөгжил, уул

уурхай, цахилгаан, ус болон байгалийн нөөцийн удирдлага гээд бүх салбарын хөгжих боломжууд

болон учирч болох саад тотгоруудыг үнэлэн Монгол улсын Засгийн газар болон орон нутгийн

нийгэмлэгүүдийг өргөжихийг дэмжин, одоогоор хэрэгжиж байгаа байгаль орчинд ээлтэй мужын

нэгдсэн хөгжлийн төлөвлөгөөг нэмэгдүүлэхэд чиглэгдсэн. Энэхүү материалын гол зорилго нь

Өмнөговийн бүсийн ирээдүйн хөгжилд байгалийн нөөц баялагийг тогтвортой захиран зарцуулах

удирдамж болж өгнө. Бүсчилсэн байгаль орчны үнэлгээ нь хөгжлийн 2 хувилбарыг ашигладаг. –

суурь нөхцөл болон өндөр нөхцөлт – мөн тэдгээрийн байгаль орчинд учруулж болзошгүй шууд

болон шууд бус нөлөөллийг судалдаг. Энэ нь бүсийн усжилт, хөрс, ургамал, амьд байгаль, дархан

цаазат газрууд болон бодит соѐлын өвийн боломж, саад тотгоруудыг судалдаг. Мөн бүсчилсэн

байгаль орчны үнэлгээг хийх байгууллагыг үнэлнэ

Судалгааны зөвлөмж

Бүсчилсэн байгаль орчны үнэлгээ нь Өмнөговь бүсийн тогтвортой хөгжлийг дэмжих

үүднээс байгууллагуудад хандсан хэд хэдэн зөвлөмжүүдийг өгдөг. Үүнд:

Төрийн байгуулагуудыг орон нутгийн болон улсын түвшинд чадавхийг нь нэмэгдүүлэх. Орон

нутгийн засаг захиргааны байгууллагуудыг бүс нутагтаа уул уурхайд тулгуурласан газрын

хөгжлийн төлөвлөлт, удирдлагыг хийх чадвартай болгох нь маш чухал билээ. БХБЯ, МХГ-ны

мэргэжилтнүүдийн байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг хүлээн зөвшөөрөх, байгаль орчны

удирдлагын төлөвлөлтийг хянах ур чадвартай болгох аймгууд болон УБ хотын газрын албуудыг

Монгол улсын хууль тогтоомж болон Дэлхийн Банкны бодлогын дагуу ажиллуулдаг болгох нь эн

тэргүүний зорилго билээ.

Бүсийн хөгжлийн шинэ байгууллага байгуулах. Бүсийн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг

шийдвэрлэхдээ уугуул оршин суугчдаас санал авах, хэд хэдэн төрийн байгууллагуудын хооронд

мэдээлэл солилцох, төрийн олон түвшний шийдвэрийг харгалзан үзэх нь нэн тэргүүний асуудал

билээ. Үүнийг үр дүнтэй явуулахын тулд дэд бүтцийн хэрэгцээний төлөвлөлтийг хөнгөвчлөх

мэдээлэл солилцох, Байгаль орчин, нийгмийн асуудлуудыг бүсийн хөгжилд зүй зохистой


29

шийдрэвлэж байгааг баталгаажуулах бүсийн хөгжлийн байгууллага юмуу зөвлөлийг байгуулахыг

анхааралдаа авах шаардлагатай болно.

Үүнээс гадна, бүсчилсэн байгаль орчны үнэлгээ нь гүний усны удирдлага болон боломжит

гүний усны судалгааг хийх мэдээлэл цуглуулах мэдээллийн төвийг байгуулан, гүний усны хэрэглээ

болон хувиарилалтын журмыг боловсруулах

Зэрлэг амьтад болон мал сүрэг зам болон галт тэрэгний зам хөндлөн гарах аюулгүйн

журам болон шинэ стандартуудыг боловсруулах.

Уурхайн зөвшөөрөл болон Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний журмыг боловсронгуй

болгох. Шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд орон нутгийн засаг захиргааны оролцоог нэмэгдүүлэх,

сум, аймгийн иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаар хэлэлцүүлэх замаар Уурхайн зөвшөөрөл болон

Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний журмыг илүү үр дүнтэйгээр боловсронгуй болгох боломж

нээгдэнэ. Энэхүү тайлан нь уурхайн лиценз горилогчдын байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг

хүлээн зөвшөөрөх үйл ажиллагаанд орон нутгийн засаг захиргааг идэвхитэй оролцуулах.

Тээвэрлэлтийн арга. Өнөө үед байгаль орчинд учраад байгаа томоохон хохирлуудын нэг нь

эрдэс баялагийг уурхайгаас зах зээлрүү тээвэрлэх их ачаалал болоод байгаа билээ. Хүнд даацын

тээврийн хэрэгсэл хатуу хучилтгүй зориулалтын бус шороон зам дээр хэд хэдээрээ эгнэн явж

байгаа нь хөрсийг нүүлт, цөлжөлт болон хүн амьтны эрүүл мэндэд нөлөөлөхүйц тоос шороо босох,

чимээ шуугиан гарах зэрэг сөрөг нөлөө учруулж байгаа билээ. Ялангуяа Говийн бүсийн Дархан

цаазат газартай ойролцоо бүсд хүнд даацын тээврийн хэрэгслийн ачааллаас болоод устан үгүй болж

буй амьтад нутгаа орхин нүүж байна. Энэхүү нөлөөллийг багасгахын тулд зам барих, тээврийн

хэрэгсэл зэрэгцэн зорчих эгнээг багасгах болон зэрлэг амьтдын зорчих замыг бий болгох ажлууд

хийгдэх ѐстойг цохон тэмдэглэж байна. Гэсэн хэдий ч хамгийн зохистой алсыг харсан шийдэл нь

эрдэс баялагийг замаар бус галт тэргээр зөөвөрлөнь зүйтэй билээ.

Байгалийн удирдлага. Бүсийн байгаль орчны үнэлгээ нь зэрлэг байгалийн удирдлагад

ихээхэн анхаарах, ялангуяа араатан амьтдын бутрал хуваагдлыг сэргийлэх ажилд онцгой анхаарах

шаардлагатайг тэмдэглэсэн. Төмөр зам авто замыг барихдаа ан амьтдын хамгааллын бодлогын

дагуу хамгаалах, тэдний нүүдэллэх замд садаа болохгүйгээр хонгилон зам, гүүрийг барих

шаардлагатай.

Гүний усны удирдлага. Бэлэн байгаа мэдээллээс үзэхэд Өмнөговь бүсийн гүний ус 10-20

жилийн нөөцтэй байгааг илтгэж байна. Гэсэн хэдий ч гүний усны нөөцийн дээрхи мэдээлэл нь

гүйцэд бус, хангалтгүй, нэмэлт судалгаа шинжилгээ хийх шаардлагатай. Хэзээ нэгэн цагт,

Өмнөговийн бүсийн хөгжил нь байгалийн гүний усны нөөцөөс илүү нөөцтэй болгох боломжийг

нээнэ . Уурхайн ус шавхалт нь усны нөөцийг бууруулах иргэд , малчдын ар гэрт, ан амьтдын усны

нөөцөд сөргөөр нөлөөлөх магадлалтай.

Цахилгаан хангамжийн хэрэгцээ ихсэнэ. Уурхайг цахилгаан эрчим хүчээр хангахын тулд

ирэх 5 жилийн дотор Өмнөговийн бүс нутагт нэг болон түүнээс их цахилгаан станц барих

шаардлагатай болно. Уг цахилгаан станц барих үйл ажиллагаа нь Байгаль орчин, нийгэмд сөргөөр

нөлөөлөх эсэхийг эртнээс хянаж, гярхай төлөвлөх шаардлагатай.

Уурхайн хөгжил нь Өмнөговийн бүсийн гаднах аймаг, хотуудын ажилчдыг татах болно.

Уурхайн салбарын хөгжил шинэ ажлын байр нэмэгдэхийн хирээр нутгийн бус иргэд өөр хот

аймгаас ажил хайн ирж Өмнөговийн бүс нутагт суурьших болно.

Хэрэв эдгээр иргэдийн амьдрах зориулалтын байр, сууцаар хангахгүй бол шинээр нүүн

ирсэн ажиллах хүчин маань ниймгийн болон эрүүл мэндийн үйлчилгээг авах боломжгүй

зориулалтын бус байранд амьдрах болно. Энэ нь нийгмийн, байгаль орчны томоохон сөрөг үр


30

дагаварыг дагуулна. Иймээс хотжуулалт болон газрын төлөвлөлтийг сайтар хийж, хуулийг

сахиулах байгууллагуудтай байх шаардлагатай. Үүнээс гадна муу ус, хог хаягдлын байгаль орчинд

нөлөөлөх нөлөөллийг багасгах үүднээс холбогдох барилга байгууламжуудыг барих шаардлагатай.

Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төсөлд өгөх зөвлөгөө

Орон нутгийн болон үндэсний хэмжээний төрийн байгууллагуудын ажилчдын чадавхийг

бэхжүүлэх нь Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төсөлд томоохон ач

холбогдолтой. Орон нутгийн болон үндэсний хэмжээний төрийн байгууллагуудын ажилчдын

чадавхийг бэхжүүлэх, мэдээлэл солилцох үйл ажиллагаанд 1.72 сая ам.доллар зарцуулагдахаар

төсөвлөгдөөд байгаа. Төлөвлөсөн сургалтуудын ихэнх нь төр-хувийн салбаруудын хамтын

ажиллагааг бэхжүүлэхэд, тодорхой төсөв нь Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээг зүй зохистой

хянаж, зөвшөөрөл олгогдох нөхцлөөр хангах, Монгол улсын хууль тогтоомж болон Дэлхийн

Банкны бодлогуудыг чандлан биелүүлж байгааг хянахад чиглэгдсэн байгаа.

Бүсийн хөгжлийн байгууллага шинээр байгуулах. MINCAP –ийн 1.3 дүгээр хэсэгт нэн

тэргүүнд шийдвэрлэх шаардлагатай шинэ нөхцөл байдлуудыг тодорхой хэмжээний хөрөнгө

төсөвлөлсөн байгааг тодотгосон. Бүсийн хөгжлийг хариусан Бүсийн хөгжлийн байгууллагыг

байгуулах.

ӨМНИЙН ГОВИЙН БҮСИЙН ГҮНИЙ УСНЫ ҮНЭЛГЭЭ


Энэхүү тайлан нь Өмнөговийн бүсийн одоогийн болон ирээдүйн усны нөөц, усны

хэрэглээний төлөв байдлыг тайлбарласан. Одоо байгаа мэдээлэл, тоон баримт дээр суурилан энэхүү

судалгаа нь усны нөөцийн хөгжил, удирдлага нь байгаль орчныг хамгаалах, эдийн засгийн болон

дэд бүтцийн хөгжлийг дэмжих бүрэн нөөцтэйг харуулсан.

Одоогийн байдлаар, хот хөдөөгийн ахуйн усны хэрэглээ нь ойролцоогоор өдөрт 10,000m3,

мал сүргийн хэрэгцээ нь өдөрт 32,000 m3, уурхайн үйл ажиллагааны хэрэглээ нь өдөрт 40,000

m3байна. Энэхүү хэрэгцээ нь уурхай, үйлдвэрлэл өргөжин үйл ажиллагааны хөгжилтэй уялдан 2020

он гэхэд өдөрт 300,000 m3 хүрэх хандлагатай.

Үнэлгээний хамгийн чухал дүгнэлт нь Өмнөговь бүсийн нутгийн усны хэрэглээний гол эх

булаг нь гүний ус билээ. Энэхүү гүний усны эх үүсвэрийн ихэнх нь ашигт малтмал, нөхөн

сэргээгдэх боломжгүй байдаг. Энэхүү ухсан усны давхаргаас усыг соруулан гаргаж авч байгаа нь

гүний усны түвшинг бууруулаах цаашилбал гүний усны давхаргууд хоосрох аюулд хүргэдэг.

Иймээс Өмнөговь бүсийн нутгийн гүний усны нөөц нь дараагийн 10-12 жилийн усны хэрэгцээг л

хангах бололцоотойг харуулж байна.

Тайлан нь мөн өөр боломжит усны нөөцийн судалгааг хийсэн Хэрлэн Говь, Орхон говь

төслийн дамжуулах хоолойгоор хойд зүгт 500-700км-т орших голоос дамжуулах хоолойгоор ус

тээвэрлэн авчрах боломжуудыг судалсан.

Энэхүү арга нь гүний усыг хэрэглэхийн хажуугаар гадаргуу дахь усыг ашиглах, ус дамжуулах

хоолой очоогүй газруудад гүний ус хэрэглэх боломжтой байх нэг ѐсны нөөц боломж билээ.


31


Судалгааны гол зөвлөгөө нь бүх мэдээлэл, тоон баримтуудыг нэгтгэх, гүний усны нөөцийн

ерөнхий тоймыг бэлтгэх, мэдээллийн дутууг нөхөх, бүсийн гүний усны удирдлагын төлөвлөгөөнд

нэмэлт судалгааг хийж байх гүний усны удирдлагын газрыг байгуулах. Энэхүү төв нь мөн

удирдлага, хяналт болон холбогдох судалгаа, шинжилгээний мэдээллийн нэгдсэн төв байх.

Судалгааны тайлангийн үзэж байгаагаар усны хэрэгцээний төсөвлөлт нь доорхи тодорхой

хүчин зүйлсийг анхаарсан байх:: (i) бүсийн эдийн засаг, уул уурхайн хөгжил (ii) усны хэрэглээ

болон чанарын шаардлага, усны дахин ашиглалт болон (iii) хөдөө аж ахуйн хэрэгцээ.

Цаашилбал, судалгаа нь орон нутгийн мэргэжилтүүдийн гүний усны нөөцийн үнэлгээ болон

удирдлагын талаархи чадавхийг бэхжүүлсэн байх шаардлагатайг мөн цохон тэмдэглэсэн.

Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төсөлд өгөх зөвөлгөө

Нэр дэвшиж буй уул уурхайн дэд бүтцийн чадавхийг бэхжүүлэх төсөл нь усны хэрэгцээний,

үндэсний болон орон нутгийн мэргэжилтнүүдийн энэ сэдвээр мэдлэгийг дээшлүүлэх сургалт,

дадлага ажлын төлөвлөлттэй байх. Тэгэхдээ заавал гүний усны ашиглалтын байгууламж,

мэдээллийн төвийг барихаар төсөвлөсөн байх шаардлагатай бус.

МОНГОЛ УЛСЫН ӨМНӨД БҮСИЙН ДЭД БҮТЦИЙН ХЭТИЙН ТӨЛӨВ


Энэхүү судалгааны тайлан нь Монголын Өмнөговь бүсэд уул уурхайн үйл ажиллагааг

явуулахад шаардлагатай дэд бүтцийг танилцуулахад чиглэгдсэн.

Тусгай бүлгүүд нь орон сууцжуулалт, газрын тээвэрлэлт болон цахилгаан эрчим хүчний

ашиг тус, дутагдалтай тал болон эдийн засгийн нөлөөг дэлгэрэнгүй харуулсан. Үүнээс гадна,

салангид бүлгүүд нь уул уурхайн томоохон хэжээний хөгжилтэй уялдан үүсэж болзошгүй усны

нөөц, байгаль орчны нөлөө болон нийгмийн үр дагаварыг тайлбарласан.

Судалгааны зөвлөмжүүд

Орон сууцжуулалт болон хотын дэд бүтцийн салбарын судалгаа нь Өмнөговь бүсийн хүн ам

нь уурхайн одоогийн ажилчдаас 8 дахин өсөх хандлагатай байгааг харуулж байна. Одоогийн оршин

суугчид болон уурхайн ажиллах хүчний хэрэгцээ шаардлагын урьдчилсан тооцооноос хархад 2015

он гэхэд хотын хөгжлийн хөрөнгийн зардал нь 1.4 тэрбум ам.доллар болох төлөвтэй байна. Энэхүү

төсөвт орон сууц болон бусад барилгуудыг барих, ундны ус, бохир ус, хотын цахилгаан, дулаан

болон хог хаягдлын үйлчилгээний зардлууд багтсан болно. Энэхүү судалгаа нь бүсийн ирээдүйн

хотын хөгжлийг тодорхойлохдоо олон төрлийн хотын хөгжлийн загварыг тусгасан ба үүнд: нисэн

ирж ажиллад буцаад явах, хашигдсан суурин газар, цогцолбор суурин газар, компанийн хотхон

Гэсэн хэдий ч, хамгийн тохиромжтой хотын загварыг сонгох сайн төлөвлөлт хийхдээ Төв

болон орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагууд болон уул уурхайн компаниудыг оролцуулан

Зөвөлгөөн зохион байгуулах шаардлагатайг энэхүү тайлан харуулж байна.


32

Нүүрс тээвэрлэх хэрэгцээ шаардлага дээр тулгуурлан Авто замыг төмөр замаар солих

ажлыг зохион байгуулах шаардлагатай болно. Их хэмжээний нүүрс /жилд 5 сая тоноос илүү/

тээвэрлэх хамгийн үр дүнтэй арга нь төмөр зам байдаг учраас энэ салбарт хөрөнгө оруулах нь

зайлшгүй билээ. Төмөр замыг хөгжүүлэх ажиллагаа нь тодорхой үе шаттай зохион багуулагддаг

учраас Өмнөговийн бүсийн уул уурхайн хөгжлийг эхлүүлэхийн тулд ойрын хугацаанд хамгийн

өртөг багатай төмөр замыг хөгжүүлэх ажил нэн тэргүүнд хийгдэх шаардлагатай. Боломжтой байгаа

төмөр замын төслүүдээс хамгийн түрүүнд Таван Толгойгоос Гашуун Сухайт орох, Гашуун

Сухайтаас Секе орох төмөр замуудыг барих нь эдийн засгийн хувьд хамгийн тохиромжтой нь

болоод байна. Тухайн төмөр замын ачаалал их болсон тохиолдолд шинэ төмөр замыг барих

шаардлагатай болно. Гэсэн хэдий ч, гол гол төмөр зам /авто зам/-уудын барилгын ажил нь зэрлэг ан

амьтдад нөлөөлж тэднийг нүүн суурьшихад хүргэх аюултай билээ. Яг одоогийн байдлаар амьтад яг

ямар нүүдлийн замыг сонгох нь тодорхойгүй байгаа. Энэ тал дээр судалгаа хийж, тухайн төмөр зам,

авто замын аль хэсгээр нь зэрлэг амьтдын нэвтрэх гарцыг гаргаж өгөхийг тодорхойлон Төмөр зам,

авто замын зөвшөөрөгдсөн Байгаль орчны удирдлагын төлөвлөгөөнд тусгаж өгөх шаардлагатай.

Нэмэлт үүсвэр хүчин чадалгүйгээр 2011 оны эхээс улсын хангамжийн нөөц, 2012 оноос

цахилгааны нөөц хэрэгцээгээ хангаж чадахгүйд хүрнэ. Бүсийн хүчин чадлыг өөрсдөө бий болгож

үүсгэхгүйгээр дан байгалийн нөөцөөр Өмнөговь бүсийн хэрэгцээг ханагахад хэцүү болж эхэлнэ.

Жишээ нь Таван Толгойн уурхайд цахилгаан станц зайлшгүй барих шаардлагатай г.м

Монгол улсын Өмнөговийн нутгийн гүний усны нөөцийн хуваарилалтын орон зай, цар

хүрээ нь одоогоор тодорхой бус байгаа. Судалгаанаас харахад гүний усны нөөц нь 2020 он хүртэл

тухайн бүс нутгийн усны хэрэгцээг хангах боломжтой байгаа билээ. Монгол улсын хойд хэсэгт

орших Хэрлэн Орхон голын гадаргуу усыг хоолойгоор татаж Өмнөговийн бүс нутгийг усаар хангах

өөр бас нэг хувилбар байгаа билээ. Гэхдээ энэхүү үйл ажиллагааны төсөвт зардал нь бүсийн гүний

усыг ашиглахаас асар их болно. Энэхүү тайлангаас харахад, ойрын хугацаанд бүсийн гүний усыг

ашиглан гүний усны нөөц, ашиглалтын талаар илүү мэдээлэлтэй болж чадавхаа нэмэгдүүлэхийг

зөвлөж байна. Энэ ажлыг дэмжих зорилгоор, Өмнөговийн бүсийн гүний усны удирдлага,

мэдээллийн төвийг байгуулах шаардлагатай. Энэхүү төв нь судалгаа, мэдээллийн гол цөм байх

бөгөөд, гүний усны хэрэглээ, тогтвортой хуваарилалтын талаархи удирдамжийг боловсруулахад

чиглэгдэнэ.

Нутгийн оршин суугчид нь уул уурхайгаас тодорхой хувь авч байх баталгаажуулах

зорилгоо өөр өөр ашиг сонирхлын бүлгүүд оролсцон зөвлөгөө өгөх үйл ажиллагааны форумыг

зохион байгуулах шаардлагатай. Энэхүү форумд засгийн газар, уул уурхайн компаниуд, орон

нутгийн нийгэмлэгийн болон Төрийн бус байгууллагуудын төлөөлөгчид оролцох ба мэдээлэл

солилцох, шийдвэр гаргах, тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх боломжийг олгож өгдөг. Зарим

нийгмийн тулгамдсан асуудлууд нь:

Уул уурхайн ашгийг хуваах: Орон нутгийн оршин суугчидУлсын бусад хэсэгт оршин

суугчид уул уурхайгаас хэдий хэмжээний ашиг авч байгаатай ижил хэмжээний ашгийг

хүртэх ѐстой ба уурхайн ашиг орон нутгийн иргэдэд хэрхэн түгээгдэж байгааг олон

нийтэд ил тайлагнаж байх шаардалагатай

Боловсрол, сургалт олгох замаар хөдөлмөр эрхлэлтийн бололцоог нэмэгдүүлэх: Уул

уурхайн үйлдвэрлэлийн хэрэгцээ, шаардлагыг хангахын тулд Боловсрол сургалтын

төвүүдийг байгуулж, хөгжүүлснээр орон нутгийн иргэд ажлын байранд тэнцэн ажлын

байраар хангагдах боломжтой билээ.


33

Ажиллах хүчинд эмэгтэйчүүдийн оролцоог нэмэгдүүлэх: Уул уурхайн компаниуд нь

эмэгтэйчүүдийн ажлыг үнэлэх, ажлын байраар хангах боломж бололцоог олгоход

голлох үүрэгтэй. Төрийн зүгээс хүүхэд асрах газрууд, хүчирхийллээс хамгаалах төвөөр

дамжуулан эмэгтэйчүүдэд нийгмийн туслалцаа үзүүлэх

Хотжилт болон нийгмийн үйлчилгээг сайжруулах: Оршин суугчид ихсэхийн хэрээр

хангалттай байр орон сууцаар хангах, хотын дэд бүтцийг хөгжүүлэх, боловсрол, эрүүл

мэнд хууль зэрэг хотын удирдлагын газруудыг нэмэгдүүлэх шаардлагатай болно. Энэ нь

орон нутгийн засаг захиргаа нь хүчин чадлаа нэмэгдүүлэхийг шаардана.

Эмзэг давхаргынхныг хамгаалах: Уул уурхайн хөгжлөөс шалгтгаалан хэлмэгдсэн

малчдад тэтгэмж олгох, нүүлгэн шилжүүлэлтийн дараа амьжиргаа нь хангалттай

хэмжээнд байгааг дүгнэж байх.

Уул уурхайн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төсөлд өгөх зөвөлгөө

Өөр өөр ашиг сонирхлын бүлгүүдээс мэдээлэл цуглуулах зорилготой зөвөгөөний үйл

ажиллагааг зохион байгуулах. Энэхүү үйл ажиллагааны гол зорилго томоохон хөрөнгө оруулалтын

шийдвэр гаргахад орон нутгийн оршин суугчид, малчдын дуу хоолойг сонсож, анхааралдаа авхад

оршино. Мөн бусад нийгмийн хүчин зүйлсийг хэлэцэх, асуудал дэвшүүлэх газар болж өгдөг байх.

Байгаль орчин, нийгмийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээлын тогтолцоо нь Уул уурхайн

дэд бүтцийн чадавхийг нэмэгдүүлэх төсөлд бэлтгэх зорилготой анх үүссэн.

Байгаль орчин, нийгмийн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тогтолцоо нь дэд бүтцийг

хэрэгжүүлэгчболон засгийн газрын хоорондын гэрээний бүх баримт бичгүүдэд урьдчилан

сэргийлэх арга хэмжээлын асуудлууд нь тодохой тусгагдсан байхыг шаарддаг. Энэ нь Банкны

бодлого, Засгийн газрын хууль болон төр хувийн хамтын ажиллагааны гэрээний баримт бичигт

заасны дагуу Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ хийх, нүүлгэн шилжүүлэх хэтийн төлөв болон

байгалийн зэрлэг амьтдын нүүдлийн шалгуур шаардлагуудыг хослуулснаар хийх ба, энэ нь

гэрээний дагуу ажил хэрэгт оролцож байгаа хувийн байгууллагийг урьдчилан сэргийлэх арга

хэмжээний баримт бичгүүдийг бэлтгэх тэдгээрийг Байгаль орчин, нийгмийн урьдчилан сэргийлэх

арга хэмжээлын тогтолцооны дагуу хэрэгжүлэх шаардлагыг тавьдаг.

ӨМНӨГОВЬ БҮСИЙН ХӨГЖЛИЙН ХҮРЭЭНД МАЛ СҮРЭГ БОЛОН ЗЭРЛЭГ АН

АМЬТДЫН ТУЛГАМДСАН АСУУДЛУУД


Өмнөговь бүсийн энэхүү судалгааны төлөв байдал, малчдын мал сүргийн бэлчээр, том

биетэй өвсөн тэжээлтэй зэрлэг амьтдын хэв маяг болон боломжит хөгжлийн гарцыг эдгээр

асуудлуудын механик худаг шуудуй, гүехэн гүний усны ашиглалт, эдийн засгийн хөгжил болон цаг

агаарын өөрчлөлтийн нөлөөтэй хамааруулан тайлбарласан

Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн хөгжил, холбогдох дэд бүтцийн хэрэгцээ, хүн амын

өөрчлөлттэй нийлээд бүсийн байгаль орчинд томоохон нөлөө учруулж болзошгүй. Одоогийн

Монголын нийгэм, эдийн засгийн энэ шинэхэн хөдөлгөөн нь аль хэдий ард иргэдийн “Байгаль

орчноо хамгаалах ѐс зүйг”“Ашиглалт олборлолтын ѐс зүйгээр” солиод байгаа нь мал сүрэг болон

зэрлэг ан амьтдын бэлчээрийн газыг аюулд хүргээд байгаа билээ.


34

Өмнөговийн бүс нь говь цөл, цөлөрхөг тал хээр газрын давхаргатай бөгөөд иймэрхүү

төрлийн хөрс нь ган гачиг, хатуу өвөл, байгалийн гамшигт ихээхэн эмзэг байдаг нь тухайн бүсийн

газрын түвшин доошлох сул тал нь болж байдаг. Өндөр чанарын ноос, ноолуур үйлдвэрлэлт нь

тухайн бүсийн нэг гол онцлог билээ. Үүнээс гадна энэхүү бүсэд дэлхийд ховордсон олон тооны ан

амьтдын сүрэг оршин суурьшдаг байна.

Судалгааны зөвөлгөө

Хөгжлийн амьд байгальд учруулах нөлөөг хэмжих. Хэдийгээр төлөвлөгдөж байгаа хөгжил

нь эко аялал жуулчлал, амьд байгалийн үзмэрийг нэмэгдүүлэх ч, хөгжлийн нөлөө нь амьд байгальд

учруулах хор хөнөөлийг хурцатгах магадлалтай. Энэхүү хор хөнөөл нь (a) амьд байгалийн

хөдөлгөөнд саад учруулах; (b) эрэл хайгуул болон хулгайн ан хийх үүнээс үүдэн амьд багальд

дарамт шахалт үзүүлэх (c) зэрлэг ан амьтдын алдагдал, доройтол болон бутрал (d) мал сүргийн

бэлчээрийн төлөөх тэмцлийг нэмэгдүүлэх (e) хүний түрэмгийлэлийг ихэсгэх болно. Байгалийн

экосистем, амьд байгаль болон хөдөө аж ахуйн мал сүргийн бүтээгдэхүүнийг хамгаалах зүй

зохистой урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг төслийн үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө тооцоолохгүй

бол цааш цаашдын төлөвлөгдсөн эдийн засгийн хөгжил болон хүний түрэмгийлэл нь мал сүрэг

болон амьд байгальд дарамт учруулах нь илт билээ. Үйл ажиллагааны албан ѐсны хууль журамгүй

сайн дурын эдийн засгийн хөгжил нь байгалийн бэлчээрийн газрыг доройтолд хүргэх том цохилт

болдог. Захиргааны болон байгууллагын чадавхийг бэхжүүлэх зэрэг орон нутгийн хөгжлийн

байгаль орчинд учруулах сөрөг үр дагаварыг бууруулах арга хэмжээг заавал байлгах ѐстой.

Өмнөговийн бүсд устай багахан гадаргуу байдаг. Хамгийн гол усны нөөц нь гүехэн болон

гүнзгий усархаг давхаргад хадгалагдан газар доогуур байдаг. Ихэнх хүмүүс болон тэжээвэр мал

сүрэг нь гараар ухсан жижиг хэмжээний худаг шуудуйгаар усныхаа хэрэгцээг хангадаг. Том амьд

байгалийн өвсөн тэжээлтнүүд нь ихэнхдээ гадаргын болон хөрсийн усаар нөөцөөр ундаалдаг.

Эрдэс баялаг, үнэт металл, нүүрсийг гарган авахад мөн их хэмжээний баталгаатай усны нөөц

шаардлагатай ба дэд бүтцийн хөгжлийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа нь өөрөө ихээхэн хэмжээний ус

шаардах ба мөн усны давхаргаас усыг шахаж гаргаж авах дэд бүтцийн байгууламжыг барих

хэрэгцээг үүсгэдэг.

Цаг агаарын өөрчлөлтийн нөлөөлөл. Энэхүү судалгаанд Цаг Агаарын Өөрчлөлтийн Засгийн

Газар Хоорондын Зөвлөлөөс зарласан цаг агаарын өөрчлөлтийн нөлөөллийн проекц нь (a) жилийн

темпаратур зун өвлийн улирлуудад 2.5°C-аас 5.0°C болон нэмэгдсэн (b) өвлийн улирлын хур

тунадас нэмэгдсэн (c) бүсийн байрлалаа хамааран зуны улирлын хур тунадас багассан юмуу

ихэссэн байгааг харуулсан. Өндөр температур болон хур тунадас нь Монгол улсын цөл, тал газрын

бүсүүдэд Байгалийн энерги шингээлт нь 25-75 хувиар нэмэгдэхэд хүргэсэн. Энэхүү өндөр

темпаратур, жилийн хур тунадас багассан зэргээс болоод Цөл, тал газрын элс нь Монгол улсын

хойд хэсэг болох цөлөрхөг тал болон өвсөн талуудруу түрэн орж байгаа нь ард иргэдийн санааг

зовоож байна. Цаашилбал, цаг агаарын өөрчлөлтөөс үүсэж болохуйц экосистем, бэлчээрийн газрын

аюул нь (a) ган гачиг зэрэг байгалийн хүндхэн гамшгийн давтамж ихсэх (b) усны болон дулааны

даралт ихссэнээр ургамлын өсөлтийг буурулна (c) салхины эдэгдлээс болоод хуурай газрын

ургамлын хөрс багасах (d) газрын хөрсний тэцвэргүй байдал болон газрын нуралтын улмаас тухайн

бүсийн нутгийн бус түрэмгийлэгч төрөл зүйлийн амьдат нэмэгдэх зэрэг билээ.

Судалгааг хийсэн хүмүүсийн үзэж байгаагаар Монгол улсын нүүрлээд байгаа дээрхи

төвөгтэй асуудлуудад нааштай хариу өгөхийн тулд Өмнөговь бүсийн байгалийн баялагийн

удирдлагын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх шаардлагатай. Өмнөговь бүсийн байгалийн баялагийн

удирдлагын хөтөлбөр нь эдийн засгийн хөгжил, ашиглалт болон байгалийн нөөцөд хүний

түрэмгийллийн эсрэг цохилт үзүүлэхүйц үндэсний бодлого, хөтөлбөрийг зсанал болгох. Байгалийн


35

баялагийн удирдлагын хөтөлбөрийн зорилго нь (a) орон нутгийн засгийн газрын оршин буй хууль

тогтоомжыг сахиулах чадавхийг дээшлүүлэх, (b) Эдйн засгийн болон дэд бүтцийн байгууламжын

чухал бүрэлдэхүүн болох байгаль орчны нөхөн сэргээлтийн арга хэрэгслүүдийн ашиглалтыг

дэмжих (c) орон нутгийн бэлчээрийн газрын удирдлага, мал сүрэг, амьд байгалын хэрэглэх

байгалийн нөөцийн тогтвортой хэрэглээг дэмжиж туслах (d)засгийн газрын төлөвлөлт, удирдлагын

байгуллагуудад амьд байгалийн хэрэгцээний талаар утга учиртай үнэн бодит мэдээллийг хүргэх.

Уул уурхайн дэд бүтцийн чадавхийг нэмэгдүүлэх төсөлд өгөх зөвлөгөө

Байгаль орчин нийгмийн урьдчилан сэргийлэх тогтолцоогоор дамжуулан, хөгжиж буй дэд

бүтцийн амьд байгальд учруулах нөлөөллийг хязгаарлах арга хэрэгслийг Байгаль орчны үнэлгээний

шалгуур шаардлагуудтай нийцүүлэн боловсруулсныг төр-хувийн хамтын ажиллагааны гэрээний

баримт бичигт тусгаж өгснөөр устан үгүй болж буй болон аюул нүүрлээгүй амьд байгалийн

амьтдад учруулах хохирлын эсрэг арга хэмжээ авах зэрэг хор хөнөөлийг бууруулах ажлуудыг хийх

боломжтой болно.

ХАМГААЛАГДСАН ХЭСГИЙН КОРРИДОР – МОНГОЛ УЛСЫН ХОТЫН ХӨГЖИЛ

БОЛОН АМЬД БАЙГАЛИЙН ХӨДӨЛГӨӨН .


Энэхүү судалгаа нь байгалийн дархан цаазтай, хамгаалагдсан газрыг амьд

байгалийн/биологийн корридоруудаар холбож өгөг олон улсын жишгүүдийг судлан энэ тал дээр

Монгол улс ямар үйл ажил хийж байгааг харуулсан байна. Судалгааны гол төлөв хот орчмын

газруудаар жишээ аван хийгдсэн ч, хөдөө хээр талд мөн корридор хийж, удирддаг томоохон нэр

хүнд бүхий байгууллагуудын мэдээлэл мөн багтсан байгаа.


Эдийн засгийн хөгжил нь амьд байгалийн шилжитл хөдөлгөөнд томоохон саад учруулж

байгаа билээ. Иймээс амьд байгалийн амьтдын нэвтрэн өнгөрөх корридорыг барихын тулд доорхи

зүйлүүдийг анхаарах шаардлагатай.:

(a) Яамдууд, Дархан цаазат газрын удирдах газар, аймаг хотын засаг захиргаа, хамгаалагдсан

газрын удирдлагын баг болон бусад холбогдох ашиг сонирхлын бүлгийн мэргэжилтгүүдээс

бүрдсэн Амьд байгалийн хөдөлгөөнийг дэмжих корридорын ажлын албыг байгуулах ба

үүгээрээ дамжуулан хотын төлөвлөлтөд хамгаалагдсан байгалийн амьд амьтдын

корридорын төлөвлөлтийг тусган оруулна

(b) Дархан Цаазат газрын тухай хуулинд хамгаалагдсан газрын корридорын тухай нэмэлт

өөрчлөлт оруулах,

(c) Амьд байгалийн корридорын судалгаа, хяналт шижилгээг хийх;

(d) Орон нутгийн хамгаалалттай газрын амьд байгалийн корридор байрих үйл ажиллагаанд

Аймгийн орон нутгийн засаг захиргааны санаачлагатай оролцоог дэмжих

(e) Амьд байгалийн корридор барихад орон нутгийн иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх тэднийг

мэдээллэр хангадаг байх.


36


Хэрэв засгийн газар амьд багалийн хөдөлгөөнийг зохицуулах орон бүсийн хөгжлийн

нэгжийг байгуулахаар шийдвэр гарсан тохиолдолд уул уурхайн дэд бүтцийг нэмэгдүүлэх төсөл

үүнийг хариуцах болно.

МОНГОЛ УЛСЫН БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ УДИРДЛАГЫН ЖУРАМ: ГАЗРЫН ТОС,

ШАТАХУУНЫ ӨСӨЛТ


Монгол улсын газрын тос болон шатахууны өсөлт болон тухайн салбарын байгаль орчны

ерөнхий нөлөөлөл болон згарсан хог хаягдлын талаархи мэдээллийг энэхүү тайланд тусгасан. Уг

тайлан Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний шалгалтын үйл ажиллагааны салбарын бодлого,

зохицуулалт болон стандартуудыг шинжилж, байгалв орчны нөлөөллийг хянах,

удирдахзөвлөмжүүдийг өгнө.

Судалгаанаас үзэхэд, газрын тос болон шатахууны өсөлтийн байгаль орчинд учруулж байга

хамгийн том нөлөөлөл нь (i) агаарт цацагдах утаа; (ii) усны нөөцийн хэрэглээ, бохир усыг их

хэмжээгээр гаргах (iii) үйл ажиллагаанаас гарах чимээ шуугиан (iv) хортой, аюултай бодисыг

хадгалах, устгах шаардлага(v) дэд бүтэц, зам тээвэр, агуулах, газрын тос, шатахууны дамжуулах

хоолой зэргийн байгууламжыг барих.

Хуурай газрын газрын тос, шатахууны үйрдвэрлэлтийн хаягдал шингэн, ашиглагдсан ус, ууршдаг

органик бодис, шигэн болон хийн хаягдал, зэрэг нь багаль орчинд хортой хаягдалд тооцогддог.

Одооний хуулинд,санал болгож буй бүх газрын тос болон хийн үйлдвэрлэлтийн төслүүд нь бүгд том

багаасаа үл хамааран дэлгэрэнгүй Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээ хийлгэсэн байхыг шаарддаг.

Байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний хуулиас гадна, газрын тос хийн төсөл нь Монгол улсын

иргэд, мал сүрэг, амьд байгаль, байгаалийн баялаг болон газрын хөрсний аюулгүй байдлын тухай

Газрын тосны тухай хууль болон Нефтийн журманд захирагдах болжээ (Зүйл 7, Рara 10, Газрын

тосны тухай хууль). Энэхүү арга хэмжээнүүд нь:

Нөхөн сэргээлтийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө, үйлдвэрлэл үйл ажиллагаа явагдаж

байгаа байгалийн газрын хөрсийг нөхөн сэргээх үйл ажиллагааны төсөв

Үйл ажиллагааны явцад Монгол улсын иргэд, захиалагч байгууллагын ажилчид, амьд

байгаль, амьтад, экологийн аюулгүй байдлыг хамгаалах, урьдчилан сэргийлэлт болон

төлөвлөлт.

Агаарийн бохирдол, хөрсний болон газар доорхи ус, газрын хөрстэй холбоотой бүхий л

аюулгүй байдлыг хамгаалах, урьдчилан сэргийлэлт болон төлөвлөлт.

Газрын тосны үйл ажиллагааг хориглосон газрын эргэн тойронд шинэ үйл ажиллагаа

эхэлсэн тохиолдолд тухайн газар нутгийг хамгаалах бодит арга хэмжээг авах.

Энэхүү тайлан нь эрэг хавийн газрын тос болон шатахууны боловсруулалттай холбоотой

агаарын бохирдлын боломжит түвшин, стандартуудыг тодорхойлсон. Үүнд, агаарийн хаягдал

/хүлэмжийн хийн хаягдал, байгууламжын хэсгийн цахилгаан станц, озоны задлагч бодис/, чимээ

шуугиан, шингэн бохир ус, хорт химийн хаягдал болон радил идэвхит материалуудын түвшин,

стандартуудыг тусгасан байдаг.


37


Газрын тос болон шатахууны салбарын үйл ажиллагааг сайжруулахын зөвлөгөөнүүдийг

энэхүү тайлан дурдсан байна.

Шаардлагагүй усны зарцуулалтыг багасгаж хаягдал усыг багасгаж нөлөөллийг багасгах

Газрын тосны асгаралтыг багасгах, нөлөөлийг багасгах

Газрын хөрсний бохирдлыг бууруулах, нөлөөллийг багасгах

Агаарийн бохирдлыг бууруулах

Ялангуяа доорхи арга хэмжээнүүүдийг санал болгож байна:

Өрөмдлөгийн үйл ажиллагаанд шавар, цөөрмийн усыг шүүн хэрглэж цэвэр усны

хэрэглээг багасгах

Иссэн хийн хаягдлыг агаарт цацахгүйгээр саармагжуулах болон дахин ашиглах

Хүлэмжийн хийн /метан, нүүрс хүчил, болон H2S/ гоожилт болон агаар мандалд

цацагдахыг багасгах

Байгаль орчны нөлөөлийн удирдлага нь хаягдлын шалгуур шаардлагуудад нийцүүлэн үйл

ажиллагааний “тулгамдсан асуудлууд” дээр төвлөрөх ба хянах. Үүнд:

Өрөмдөлтийг бохир усыг цэвэршүүлэн ашиглахыг дэмжих.

Өрөмдөлтөөс гарсан бохирыг байгаль орчинд бага нөлөө учруулахаар зохион байгуулах

Дизельд ашигласан шаврыг дахин ашиглах.

Өрөмдөлтөнд ашигласан шавар, цөөрмийн шүүсэн усыг дахин ашиглах

Уурнаас үүссэн усыг дахин ашиглах

Хийн уурийг аль болох бага шатаах

Исгэлэн хийг шүүж Н2S болон меркаптансийг нь салгах.

Мөн сайшруулах болон уурхайг хаах төлөвлөгөө нь Байгаль орчны нөлөөлийн үнэлгээний

салшгүй нэг хэсэг байх ба энэхүү үйл ажиллагаа нь үндэсний стандартад заасан зарим тусгай үйл

ажиллагаануудын жагсаалтыг мөн агуулна.


Энэхүү тайлангийн аль ч зөвлөгөө нь Уул уурхайн дэд бүтцийн чадавхийг нэмэгдүүлэх

төсөлд хамаарахгүй


38

МОНГОЛ УЛСЫН БОЛОН ДЭЛХИЙН БАНКНЫ БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ БОДЛОГЫН

ХАРЬЦУУЛАЛТ


Энэхүү баримт бичиг нь Монгол улсын байгаль орчны үнэлгээний хууль тогтоомж, шийдвэр

гаргалт болон удирдлагын хандлагын элементүүдийг Дэлхийн Банкны бодлоготой харьцуулан

судалдаг.

Энэхүү тайлан нь (i) монгол улсын байгаль орчны үнэлгээний хууль тогтоомж нь хөгжлийн

төслүүдтэй холбоотой үр дүнтэй шийдвэр гаргаж чадаж байгаа эсэх; (ii) Монгол улсын байгаль

орчны үнэлгээний түүхэн хөгжил, ихэнхдээ Монгол улсын Байгааль орчны үнэлгээний хуулийг

Дэлхийн Банкны үйл ажиллагааны 4.01 бодлоготой харьцуулах (iii) the Монгол улсын байгаль

орчны үнэлгээний хууль тогтоомжын хэрэгжилтийг авч хэлэлцсэн.

1990-ээд оны сүүлээр хийгдсэн тайлан нь хэдийн багахан хэмжээний ялгаа байсан ч Монгол улсын

Байгаль орчны үнэлгээний бодлого нь ерөнхийдөө Дэлхийн Банкны бодлоготой нийцэж байна гэж

үзсэн.

Томоохон ялгаануудын нэг нь Монгол улсын хуулийн Байгаль орчны үнэлгээний үйл

ажиллагааны тодорхойлолт нь Дэлхийн Банкны багаль орчны бодлогын тодорхойлолтоос ялгаатай

байсан. Монгол улсын хуулинд Байгаль орчны үнэлгээг: ямарваа учирч болзошгүй сөрөг нөлөөг

“таних” тухайн сөрөг нөлөөлийг багасгах, саармагжуулах арга хэрэглүүрийг “тогтоох” гэж

тодорхойлсон байдаг бол Дэлхийн Банкны бодлогод Байгаль орчны үнэлгээг: үнэлгээний төрөл, цар

хүрээ, гүн гүнзгий байдал нь тухайн байгаль, түвшин болон учруулж болох байгалийн нөлөөллөөс

хамаарсан „үйл ажиллагаа “ хэмээн тодорхойлсон байдаг.

Бас нэг ялгаа нь Байгаль орчны үнэлгээний явцын олон нийтийн оролцоо болон зөвлөгөө

авах болон Байгаль орчны үнэлгээний тайланг олон нийтэд ил тод байлгах. Монгол улсын хуулинд

олон нийт яаж, ямар цар хүрээнд байгаль орчны үнэлгээний үйл ажиллагаанд нь оролцох нь

тодорхойгүй байдаг. Хэдийгээр хөрөнгө оруулагчид нь байгаль орчны үнэлгээний тайланг хүлээлгэн

өгөхөөс өмнө ард түмний байцаалт, зөвлөгөө авах үйл ажиллагаа зохион байгуулахыг албан ѐсоор

шаардаг хэдийн ч энэ үйл ажиллагаа нь дандаа албаны түвшин ядагддаг. Хуулиндаа БОҮ-ний

тайланг олон нийт, төсөлд нөлөөтэй хүмүүс болон орон нутгийн төрийн бус байгууллагуудад

нээлттэй байлгахыг шаардаагүй байдаг.

Байгаль орчны удирдлагын төлөвлөгөөнд /Монгол улсад Байгаль орчин хамгааллын

төлөвлөгөө гэдэг/ чдавхийг дээшлүүлэх болон сургалтын тухай эсвэл хэрэгжилт, үйл ажиллагааны

явцад байгууллагын зүгээс байгаль орчин, нийгмийн сөрөг нөлөөллийг арилгах, нөхөн төлөх эсвэл

тэдгээрийг шаардлагатай түвшинд хүртэл бууруулах арга замыг тодорхойлсон бүлэг заалтууд

байдаггүй.(WB, OP 4.01, 1999).

Судалгааны зөвлөгөө

(a) БОҮ-нь шийдвэр гаргах үйл ажиллагааны бүрэлдэхүүн хэсэгт хамрагдаж Монгол улсын

бүх шийдвэр гаргах систем, механизмыг өөрчлөх

(b) Монгол улсын БОҮ-ний зохицуулалт нь ойлгомжтой шалгалтын шалгууруудтай байх.


39

(c) Анхны урьдчилсан мэдээнд өгч байсан судалгааг одоогийн бодит нөлөөлөлтэй

харьцуулан хяналт шалгалт болон дагалдах ажлуудыг хйих

(d) БОҮ-ний чадавхийг нэмэгдүүлэх

(e) БОҮ-ний тайлангийн чанарыг нэмэгдүүлэх


Энэхүү тайлан нь бага зэрэг хоцрогдсон ба дарим нэг дүгнэлт, зөвлөмжүүд нь аль хэдий

Байгаль орчны тухай хууль, журманд тусгагдсан, өөрчлөлт хийгдчихсэн байгааг анхаарна уу.

Урдны хэсэгт дурдсанчлан, төрөл бүрийн салбар, үйл ажиллагааны чадавхийг дээшлүүлэх

төслүүдийн санхүүжилтийг MINCAP хариуцна.

Хавсралт 2: Учирч болохуйц Байгаль орчин, нийгмийн аюулгүй байдлын асуудлыг

урьдчилан шалгах маягт


40

Энэхүү маягтыг БОАЖЯ нь учирч болохуйц Байгаль орчин, нийгмийн аюулгүй байдлын

асуудлыгУрьдчилсан шалгахдаа ашиглана. Энэ нь холбогдох Дэлхийн Банкны бодлого болон

Монгол улсын хуульд хамааралтай аюулгүй байдлын бодлогын шийдвэрийг хөнгөвчлөхөд

чиглэгдсэн.

Энэхүү урьдчилсан шалгалтийг БОАЖЯ ны Байгаль орчин болон байгалийн баялагийн

албаны байгаль орчны мэргэжилтэн хуулиндаа заасан Ерөнхий Үнэлгээ хийж байх явцдаа хариуцан

хийнэ

Бөглөсөн маягтыг Дэлхийн Банкны ажлын хэсэгт баталгаажуулахаар өгнө.

Төслийн нэр

Төслийн байршил

Төслийг санал болгож

буй хүн

Салбарын төрөл

Тооцоолж буй хөрөнгө

оруулалт

Эхлэх/дуусах хугацаа

Монгол орны Байгаль орчны зохицуулалтын шалгалт

бүрэн/дэлгэрэнгүй БОҮ шаардлагатай: Тийм:__ Үгүй:__

Зөвшөөрлийг нөхцөлтэйгээр олгов : Тийм:__ Үгүй:__

Түтгэлзүүлэх : Тийм:__ Үгүй:__

Дэлхийн Банкны байгаль орчин, нийгмийн аюулгүй байдлын шалгалтын хуудас

Асуултууд хариулт Хэрэв тийн бол

доорхи ДБ-ны

бодлого үйлчилнэ Тийм Үгүй

Төсөл нь байгаль орчинд мэдрэмтгий, олон талын,

урьд өмнө учирч байгаагүй сөрөг нөлөөллийг

учруулах магадлалтай юу?1Товч тайлбар өгнө үү

1. 2. OP 4.01 A зэрэглэл

Төслийн барилга байгууламж барих, бодит үйл үйл

ажиллагаа явагдах газраас өргөн цар хүрээтэй

байгалийн нөхөн төлшгүй хохирлыг учруулах эсэх?

Товч тайлбар өгнө үү

OP 4.01 A зэрэглэл

Төсөл нь маш бага хэмжээний эсвэл огт байгаль

орчинд нөлөөгүй байх эсэх?2Товч тайлбар өгнө үү

OP 4.01 C зэрэглэл

Төсөл нь А, С төрлийн алинд ч хамрагдахгүй байна

уу?3Товч үндэслэлийг өгнө үү

OP 4.01 B зэрэглэл


41

Төсөл нь бодит соѐлын өв хөрөнгөд сөрөг нөлөө

үзүүлэх эсэх?4Товч үндэслэлийг өгнө үү

OP 4.11

Төсөл нь аюулд нүүрлээд байгаа болон энгийн

амьтдын хувьсан өөрчлөлт, задралд хүргэх эсэх5Товч

үндэслэлийг өгнө үү

OP 4.04 (Аюулд нүүрлээд

байгаа амьд

байгалийн амьтдад

ихээхэн өөрчлөлт,

доройтол учруулах

бол түтгэлзүүлэх)

Дэд төслүүд нь албадан газрын буцаан авах, өмч

хөрөнгөө алдах, орлогын эх үүсвэргүй болох

амьдралын баталгаагаа алдах эсэх? Товч

үндэслэлийг өгнө үү

OP 4.12 Нүүлгэн

суурьшуулах

мөрийн хөтөлбөр Төсөл хэрэгжих мужид нийгмийн цөөнх оршин

суудаг эсэх, дэд төслүүдээсс болж сөрөг үр

дагаварыг амсах эсэх? Товч үндэслэлийг өгнө үү

OP 4.10 Нийгмийн цөөнхий

хөгжлийн хөтөлбөр Төсөл нь хэт эмзэг, олон талт, урьд өмнө учирч

байгаагүй нийгмийн хор хөнөөл учруулах эсэх?Товч

тайлбар өгнө үү

OP4.01 Нийгмийн үнэлгээ

Төсөл нь ой хээрийн чанар, эрүүл мэнд, ард

иргэдийн эрх ашиг, нийгмийн хангамжинд нөлөөлөх

эсэх, Байгалийн ой хээр, тариалангийн аж ахуйн

удирдлага, хамгаалал болон ашиглалтад д

өөрчлөлтийг хийхээр төлөвлөж буй эсэх? Товч

үндэслэлийг өгнө үү:

OP4.36 (Аюулд нүүрлээд

байгаа амьд

байгалийн амьтдад

ихээхэн өөрчлөлт,

доройтол учруулах

бол түтгэлзүүлэх)

Дүгнэлт болон шаардлагатай аюулгүй байдлын хамгааллын арга хэрэглүүр

Дэлхийн банкны OP4.01-ийн дагуу энэхүү төсөл нь ________ зэрэглэлд хамрагдах бадоорхи

аюулгүй байдлын баримт бичгүүдийг бэлтгэх шаардлагатай:

1. _______________________________________________________________________

2. _______________________________________________________________________

Урьдчилсан шалгалт дуусгавар болсон огноо БОАЖЯ ны мэргэжилтэн

Огноо

Дэлхийн Банкны БОҮХ –ын аюулгүй байдлын нарийн бичиг баталгаажуулсан Байгаль орчны

мэргэжилтэн Огноо

Нийгмийн мэргэжилтэн

Ажлын багийн удирдагч


42

Хавсралт 3: Албадан нүүлгэх арга хэмжээ

1. Энэхүү хавсралт нь OP 4.12, paras. 17-31. дурдсанчлан шилжүүлэн суурьшуулах

төлөвлөгөөний элементүүдийг тусгасан ба, хялбарчилсан шилжүүлэн суурьшуулах

төлөвлөгө, шилжүүлэн суурьшуулах бодлогын тогтолцоо болон шилжүүлэн суурьшуулах

үйл ажиллагааны тогтолцоог тайлбарласан.

Шилжүүлэн суурьшуулах арга хэмжээ

2. Шилжүүлэн суурьшуулах төлөвлөгөөний нарийвчлалын цар хүрээ, түвшин нь нүүлгэн

суурьшуулах арга хэмжээнийхээ ая холбогдол болон төвөгтэй байдлааса хамааран өөр өөр

байдаг. Энэхүү төлөвлөгөө нь доорхи сүүлийн үеийн, бодит, найдвартай мэдээлэл дээр

суурилсан байна. Үүнд (a)санал болгож буя нүүлгэн шижлүүлэлт болон өөр гөзөр

байршуулсан иргэдэд хэрхэн нөлөөлөх (b) нүүлгэн суурьшуулалтын хууль эрх зүйн

асуудлууд зэрэг орно. Нүүлгэн шилжүүлэлийн үйл ажиллагааны төлөвлөгөө нь доорхи

холбогдох элементүүдийг тусгасан байна. Хэрэв доорхи элементүүдээс ямар нэг нь тухайн

төслийн нөхцөлд тохирохгүй байвал нүүлгэн суурьшуулалтын төлөвлөгөөндөө тусгаж өгнө

3. Төслийн тодорхойлолт. Төслийн ерөнхий тодорхойлолт болон төслийн хамрах хүрээг

тогтоох.

4. Учирч болох нөлөөллүүд. Тогтоох

(a) Нүүлгэи шижлүүлэлтийг өдөөх төслийн бүрэлдэхүүн хэсэг болон үйл

ажиллагаа

(b) Тухайн бүрэлдэхүүн хэсэг болон үйл ажиллагааны нөлөөллийн бүс

(c) Нүүлгэн шилжүүлэлтийг орлох эсвэл багасгах өө рбусал боломжууд

(d) Төслийн хэрэгжилтийн үед аль болох нүүлгэн шилжүүлэлтийг багасгах

механизмыг боловсруулах

5. Зорилго. Нүүлгэн шилжүүлэлтийн хөтөлбөрийн гол зорилго.

6. Нийгэм эдийн засгийн судалгаа. Төслийн бэлтгэлийн эхний шатанд нүүлгэн

шилжүүлэгдэж магадгүй иргэдийн оролцоотойгоор Нийгэм эдийн засгийн судалгааг хийх

(a) Доорхи өгөгдлүүдийг агуулсан хүн ам тооллогын дүн

(i) Нүүлгэн шилжүүлэлтийн хөтөлбөрийн загдварын

боловсруулахын тулд нөлөөллийн бүсийн одоогийн хүн

амын дүнг гаргах ба нүүлгэн шилжүүлэлтийн нөхөн

олговор, тусламж авах гэсэн өөр бусад иргэдийг хамрахгүй

байх.

(ii) Нүүлгэн шилжүүлсэн гэр бүлийн үйлдвэрлэлийн систем,

ажиллах хүчин, гэр бүлийн бүтэц, амьжиргааны суурь,

амьдралын стандарт зэрэг мэдээллүүдийг агуулсан тухайн

гэр бүлийн стандарт төрх байдал,

(iii) Учирч болохуйц өмч хөрөнгийн алдагдалын бүрэн болон

хагас хэмжээ, түүний бодит болон эдийн засгийн

өөрчөгдөсөн хэм хэмжээ.

(iv) OP 4.12, -т заасанчлан онцгой бэлтгэл, хангамж

шаардлагатай эмзэг бүлгийнхний талаархи мэдээлэл

(v) Нүүлгэн шилжүүлсэн хүмүүсийн амь зуулга, дундаж

амьдралын стандарт, мэлээллийг шинэчлэх бэлтгэл ажил

http://wbln0011.worldbank.org/Institutional/Manuals/OpManual.nsf/OPolw/AA37778A8BCF64A585256B1800645AC5?OpenDocument

http://wbln0011.worldbank.org/Institutional/Manuals/OpManual.nsf/OPolw/AA37778A8BCF64A585256B1800645AC5?OpenDocument


43

(b) Доорхийг тайлбарлах бусад судалгаа

(i) Иргэд амьдралаа залгуулж байдаг орон нутгийн хүлээн

зөвшөөрөгдсөн газар хуваарилалтын механизмын мэдэлд

байдаг нийтийн эзэмшлийн байгалийн баялагийн нөөцийн

газар , хүний өмчийг эзэмшин түүнээс орох ашгийг авах

албан ѐсны бус үйл ажиллагааны газар /загасчлах, ой модыг

ашиглах, бэлчээр г.м/ зэрэг газрын эзэмшилт болон

шилжүүлэх систем

(ii) Нөлөөнд өртөж байгаа нийгмийн бүлгийн нийгмийн

харилцааны хэв маяг /жишээ нь нийгмийн сүлжээ, нийгмийн

тусламжын систем/ болон эдгээр нь төслийн улмаас ямар

нөлөө учрах эсэх;

(iii) Нөлөөнд өртөх олон нийтийн дэд бүтэц болон нийгмийн

үйлчилгээ

(iv) Нүүлгэн шилжүүлэх бүлгийн нийгмийн болон соѐлын

онцлог шинжийг судалснаар зөвлөгөөний стратегид

хамрагдах блон нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагаа зохион

байгуулах болон хэрэгжүүлэхэд дөхөм болно. Жишээ нь

албан ѐсны болон албан бус байгууллагууд /нийгмийн

бүлгийн байгууллага, шашны бүлэг, төрийн бус

байгууллага/

7.Эрх зүйн тогтолцоо. Эрх зүйн тогтолцооны тухайн цуглуулсан мэдээллээс харахад.

(a) Хувийн өмчийг хүчээр салгах засгийн газрын эрх мэдлийн цар хүрээ,

үнэлгээний аргачлал болон төлбөрийн хугацаатай холбоотой түүнтэй уялдах нөхөн

төлбөр

(c) Холбогдох эрх зүйн болон захиргааны журам

(d) Нүүлгэн шилжүүлсэн иргэдийн эрх ашгийг хуулийн хүрээнд хамгаалах арга

хэмжээ, уг үйл ажиллагааны үргэлжлэх энгийн хугацаа болон төслийн нүүлгэн

шилжүүлэлттэй холбоотой маргааныг шийдвэрлэх механизм;

(e) Газрын эзэмшил, өмчийн үнэлгээ болон алданги, нөхөн төлбөр, байгалийн

баялагийн хэрэглээний хууль, нүүлгэн шилжүүлэхтэй холбоотой ердийн хувь

хүний хууль, байгаль орчны хууль болон нийгмийн хангамжын хууль

тогтоомжын хууль

(f) Нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх холбогдох байгууллагуудад

хамааралтай хууль, тогтоомж

(g) Хувийн өмчийг хүчээр салгах засгийн газрын эрх мэдэл, нүүлгэн

шилжүүлэлтийг тодорхойлсон орон нутгийн хууль, , Банкны нүүлгэн

шилжүүлэлтийн бодлогын хооронд гарч буй зай завсар, тухайн завсрыг нөхөх

механизм

(h) Төслийн нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллагааны хэрэгжилт нь амжилттай

явагдахыг хянах хуулийн арга хэмжээнүүд. Шаардлагатай тохиолдолд газар

эзэмших хуулийн эрхийн талаар гаргасан санал гомдолтой танилцах арга

хэмжээ.

8. Байгууллагын тогтолцоо.

(a) Нүүлгэн шилжүүлэлтийг хариуцах байгууллагууд, төслийн хэрэгжилтэнд

оролцох төрийн бус байгууллагуудыг шалгаруулах;

(b) Тухайн байгууллага болон төрийн бус байгууллагуудын чадамжын үнэлгээ.


44

(c) Агентлаг, төрийн бус байгууллагуудын чадавхийг дээшлүүлэх арга

хэмжээнүүд.

9. Сонгогдох эрх.Эмзэг бүлгийнхний тодорхойлолт болон тэдгээрийн нөхөн төлбөр, бусад

нүүлгэн шилжүүлэх тусламжинд хамрагдах эрхтэйг сонгох шалгуур

10. Алдагдлыг үнэлэх нөхөн олгох. Алдагдлыг нөхөн олголтын зардлыг тооцохын тулд

доорхи алдагдлыг үнэлэх аргачлал, орон нутгийн хуулийн дагуу санал болгож буй нөхөн

төлбөрийн төрөл, түвшний тодорхойлолт болон алдагдсан өмч хөрөнгийн нөхөн олголтын

зардлыг олж авахад шаардлагаатай нэмэлт хэрэглэгдэхүүн.

11. Нүүлгэн шилжүүлэлтийн аргууд.Банкны бодлогын зорилгын хүрээ нөхөн төлбөрийн

багц болон бүх ангилалын эмзэг бүлгийнхэнд туслах бусад нүүлгэн шилжүүлэлтийн

аргуудын тодорхойлолт

12. Газрыг сонгох, газрын бэлтгэх болон шилжүүлэн байрлуулах. Өөр боломжит нүүн

суурьших байрлалыг саал болгон, сонгосон газрыг яагаад сонгох болсныг тайлбарлах,

(a) Нүүлгэн байршуулахүржил шим, давуу тал нь хуучин оршин сууж байсан

газартай нь дүйцэхүйц газрыг сонгох, бэлтгэх, нүүлгэн суурьшуулах болон

дагалдах нөөцийг шилжүүлэх байгууллагын болон техникийн зохион

байгуулалт

(b) Төслийн бодит нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллагаа

(c) Газар өмчлөх эрхийг цэгцлэх хуулийн зохицуулалт болон шилжи суурьшсан

иргэдэд газрын гэрчилгээг олгох.

13. Орон сууцжуулалт, дэд бүтэц болон нийгмийн үйлчилгээ. Орон сууц, дэд бүтэц /ус,

цахилгаан г.м/ болон нийгмийн үйлчилгээгээр хангах (эсвэл санхүүжүүлэх) төлөвлөгөө

14. Байгаль орчны хамгаалал болон удирдлага. Шилжин суурьшсан газар нутгийн хил

хязгаарын тодорхойлох, шинээр нүүн очсан газарт учруулж болзошгүй байгаль орчны

нөлөөлийн үнэлгээ болон тухайн нөлөөллийг багасгах удирдах арга барил,

15. Нийгмийн бүлгийн оролцоо. Тухайн нутгийн уугуул иргэд болон шинээр шилжин очѐон

иргэдийн хамтын нэгдэл

(a) Нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллаагааны хэрэгжилт хэтийн төлөвийн талаар

нутгийн иргэд болон шииж ирсэн иргэдийн хоорондох зөвлөгөөний стратегийн

тодорхойлолт

(b) ТУхайн зөлөгөөний үеэр өргөсөн санал, дүгнэлтүүд болон ээхүү санал

хүсэлтийг нүүлгжн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөөнд хэрхэн тусгасан байдал.

(c) Бусад боломжит нүүлгэн суурьшуулах газрын сонголтуудыг дүгнэх, өөр газар

шилжүүлэгдсэн иргэд өөрсдөд нь олгогдсон боломж, нөхөн төлбөр, нүүлгэн

суурьшуулалтын тусламж тэтгэлэгээс хэрхэн сонголтоо хийсэн

(d) Жилжин суурьшсан иргэд төслийн удирдлагуудад өөрсдийн тулгамдсан

асуудлийг уламжлах хууль ѐсны зохион байгуулалттай байх болон угуул

нутгийн хүмүүс, нийгмийн цөөнх, газар оронгүй иргэд болон эмэгтэйчүүдийн

дуу хоолой мөн төслийн удирдлагуудад хүрч байгааг баталгаажуулах арга

хэмжээг авах.

16. Нүүн очсон нутгийнхаа иргэдтэй нэгдэх. Нүүн очсон газрын уугуул иргэдийн нийгэмд

учруулах нөлөөг багасгах

(a) Нүүн очсон газрын иргэд болон орон нутгийн засгийн газартай уулзалт,

зөвлөгөөн хийх


45

(b) Нутагтаа шилжин ирж байгаа иргэдийг хүлээн авч байга газрын төлбөр

тооцооны өрийг барагдуулах;

(c) Нутгийн иргэд болон нүүн ирсэн иргэдийн хооронд учирч болзошгүй

маргааныг шийдвэрлэх

(d) Боловсрол, ус, эрүүл мэнд болон үйлдвэр үйлчилгээний нэмэгдэл үйлчилгээгээр

хангах.

17. Гомдлыг шийдвэрлэх журам.Нүүлгэн суурьшуулалтаас үүсэх маргаан, гомдлыг

шийдвэрлэхдээ 3 дагч талын тохиролцооны боломжын, хялбар үйл ажиллагааг ашигладаг

байх. Гомдол гаргах механизм нь хуулийн нөөц бололцоо, нийгмийн болон урамжлалт

маргаанийг шийдвэрлэх механизмын боломж бололцоог харгалзан үзнэ.

18. Байгууллагын хариуцлага. Нүүлгэн шилжүүлэлтийг зохион байгуулах арга хэмжээ,

үйлчилгээгээр хангах агентлагийг сонгох, хэрэгжилтэд оролцож байгаа агентлагууд болон

шүүх эрх зүйн багууллагуудын хоорондох тогтвортой хмтын ажиллагааг зохион байгуулах

болон нүүлгэн шилжүүлэх үйл ажиллагааг амжилттай үр дүнтэй зохион байгуулах

хэрэгжүүлэгч байгууллагын чадавхийг дээшлүүлэ зэрэг нүүлгэн шилжүүлэлтийг

хэрэгжүүлэх байгууллагын тогтолцоо,

19. Хэрэгжилтийн хуваарь. Нүүлгэи шилжүүлэлтийн бэлтгэл ажилаас эхлээд хэрэгжилт

хүртэлх үеийн шилжин суурьшсан иргэд болон тухайн нутгийн уугуул иргэдэд өгөх

тэтгэмжийг олгох төлөвлөсөн хугацаа, олон төрлийн тусламжыг үзүүлж дуусгавар болох

огноо зэрэг бүхий л үйл ажиллагааг хамарсанх хэрэгжилтийн хуваарийг грагах. Тухайн

хуваарь нь нүүлгэн шилжүүлтийн үйл ажиллагаа нь ерөнхий төслийн хэрэгжилтэнд хэрхэн

холбогдж байгааг харуулсан байх.

20. Зардал, төсөв. Нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл ажиллагаанд зарцуулагдах бүхий л

зардлыг, инфляци, хүн амын өсөлт болон бусад санамсаргүй зардлыг тусган хүснэгтлэн

харуулах ба санхүүжилтийн эх үүсвэр, мөнгө нь цаг хугацаандаа шилжин орж ирж байх

болон хэрэгжүүлэгб байгууллагын эрхмэдлээс гадуурхи нүүлгэн шилжүүлэлтийн

санхүүжилт зэргийг нарийн харуулсан байна.

21. Хяналт, шинжилгээ үнэлгээ. хэрэгжүүлэгч агентлагын нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл

ажиллагааг хянах ажлыг Банк зөвшөөрсөн бие даасан хяналтын байгууллагаар хийлгэж

хяналтын үйл ажиллагаанд нүүн суурьшсан иргэдийн төлөөлөгчдийг оролцуулан орц,

гарцыг хэмжих хүчин чадлын хяналтын индикатор, нүүлгэн шилжүүлэлтийн үйл

ажиллагааны үр дүн зэрэг бүрэн бүтэн, бодит мэдээллийг олж авах

Хялбарчилсан нүүлгэн шилжүүлэлтийн төлөвлөгөө

22. Хялбарчилсан нүүлгэн шшилжүүлэлтийн төлөвлөгөөнь доорхи минимум 6

элементийг хамрана.

(a) Эмзэг бүлгийнхний хүн амын судалгаа болон өмчийн үнэлгээ

(b) Нөхөн төлбөрийн тодорхойлолт болон бусад нүүлгэн шилжүүлэлтэнд олгогдох

тусламж;

(c) Эмзэг бүлгийнхэнтэй зөвлөлдөн үөвшөөрлийг авах .

(d) Гомдлыг шийдвэрлэх үйл ажиллагаа болон хэрэгжилтийн асуудалд

байгууллагын хариуцлага

(e) Хяналт болон хэрэгжилтийн зохион байгуулалт

(f) төслийн график


46

Хавсралт 4: Үндэсний Цөөнхийг Хөгжүүлэх Төлөвлөгөөний Заавар

1. Үндэсний Цөөнхийг Хөгжүүлэх Төлөвлөгөөг(ҮЦХТ) уян хатан, прагматик буюу

практикт ойрхонбайдлаар бэлтгэгдсэн бөгөөд үүний нарийвчлалын түвшин ньтусгай төсөл

болон авч хэлэлцэгдэх үр дүнгийн мөн чанараас хамааран өөрчлөгдөнө.

2. Энэ хүрээнд ерөнхий утгаар хэрэглэгдэж буй үндэсний цөөнхийн тодорхойлолт нь өөр,

эмзэг, янз бүрийн хэмжээнд онцлогтой нийгэм соѐлын хэсэгт хамаарна:

Өөр, ялгаа бүхий соѐлын язгуур бүлгийн гишүүд гэж өөрсдийгээ тодорхойлсон ба

ниймийн бусад гишүүдээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн

Оршин суугаа газар зүйн байрлалд буюу төслийн бүс дэх уугуул газар нутаг болон

эдгээр дэх байгалийн баялагт нийтдээ хамаарагдах;

Ёс заншлынхаа дауу нийгэм, улс төр, эдийн засаг, соѐлын байгууллагууд нь

нийгмийн ижил ажил үүрэгтэй үндсэн байгууллагуудаас саланги тусдаа оршдог ба

Тухайн орон, бүс нутгийн албан ѐсны хэлнээс өөр хэлтэй.

3. ҮЦХТ нь дараах зүйлийг мөрдөн хэрэжүүлэх шаардлагатай. Үүнд:

(a) Үндэсний цөөнхийн бүлэгт хамаарах хүн ам зүй, нийгэм, соѐл болон улс төрийн

тодорхойлолт, тэдний уламжлан өвлөж ирсэн газар нутаг,ахуйн амьдралтай нь

салшгүй холбоотой байгалийн баялаг зэргийн үндсэн гол мэдээлэлд хийсэн

дүгнэлт.

(b) Нийгмийн үнэлгээний дүгнэлт.

(c) Төслийн бэлтгэл ажлын явцад үндэсний цөөнхийн бүлгийнхэнтэй хийсэн хийсэн

бөгөөд төслийг бүлгийнхний зүгээс бүрэн дэмжихэд нөлөөлсөн чөлөөт,

урьдчилсан ба ил тод зөвлөгөөний үр дүнд хийсэн дүгнэлт A summary of results of

the free, prior, and informed consultation with the affected ethnic minority communities

that was carried out during project preparation and that led to broad community support

for the project.

(d) Төслийг хэрэгжүүлэх явцад үндэсний цөөнхийн зохих бүлэгтэй хийх чөлөөт,

урьдчилсан ба ил тод зөвлөгөөг хэрэгжүүлэх ажлын цар хүрээ.

(e) Үндэсний цөөнх иргэдэд хүргэх нийгмийн ба эдийн засгийн давуу талыг соѐлын

хувьд тохиромжтой байх, үүний дотор, хэрэв шаардлагатай бол төслийг

хэрэгжүүлэх байууллагуудын хүчин чадлыг нэмэгдүүлэх арга хэмжээний үйл

ажиллагааны төлөвлөгөө.

(f) Хэрэв үндэсний цөөнх иргэдийн тухайд сөрөг нөлөө илэрвэл үүнээс зайлсхийх,

багасгах, зөөлрүүлэх буюу эдгээр хохирлыг арилгах арга хэмжээг хэрэгжүүлэх

төлөөвлөгөө.

(g) ҮЦХТ-г хэрэгжүүлэх зардлын тооцоо ба санхүүжилтын төлөвлөгөө.

(h) Төслийн хэрэгжилтийн явцад үүсэн гарах үндэсний цөөнх иргэдийн гомдол

саналыг барагдуулахад чиглэгдсэн төслийн хүрээн хэрэгжүүлж болохуйц арга

хэмжээ. Үндэсний цөөнх иргэдийн маргааныг зохицуулах хууль эрх зүй, ахуй

заншлын эх сурвалжийг эдгээр арга хэмжээг санаачлагч анхааралдаа авбал зохино.

(i) ҮЦХТ-ний хэрэгжилтийг тайлагнах, үнэлэх, шалгах төсөлд тохирох механизм ба

харьцуулалт. Эдгээр хяналт шалгалт, үнэлгээний механизмууд нь үндэсний

цөөнхийн бүлгийнхэнтэй чөлөөт, урьдчилсан, ил тод зөвлөгөө хийх арга хэмжээг

оруулах хэрэгтэй.


47

Хавсралт 5: Хүрээлэн буй орчны үнэлгээний тайлбарын жишиг нөхцөл

I. УРЬДЧИЛСАН НӨХЦӨЛ

1. Уул Уурхайн Дэд Бүтцийн Хөрөнгө Оруулалтыг ДэмжихТөсөл (УУДБХОДТ),

Дэлхийн Банкны санхүүжилтээр техникийн туслалцаа үзүүлэх төсөл нь уул уурхайн үйл

ажиллагааг дэмжихийн тулд дэд бүтэц,үүний дотор газрын тосны боловсруулалтад

(боловсруулалтын үнийг нэмсэн)хөрөнгө оруулах, том хэмжээний төслүүдэд бэлтгэхэд

саннхүүжилтын эх үүсвэрийг тооцолгүйгээр орон нутгийн чадварыг бий болгоход туслах

болно. Энэ нь УУДБХОД Төслийн хүрээнд хийгдэж буй дэд бүтцийн төслүүд Монгол

улсын засгийн Газар ба хөрөнгө оруулагчдын ээлжит гэрээний хүрээнд хэрэгжихдээ

байгаль орчны ба нийгмийн бодит үр дагаврыг боломжит хэмжээнд барих асуудлыг бий

болгоно.

2. Дэлхийн Банкны урьдчилан сэргийлэх бодлогын дагуу Монголын үнэдсний хууль

тогтоомж, байгаль орчны үр дагаврын үнэлгээ (БОҮДҮ) нь Байгаль Орчны ба Нийгмийн

Удирдлагын Хүрээнд (БОНУХ) төлөвлөгдсөн дэд бүтцийн төслүүдэд хэрэгждэг.БОҮ нь

байгаль орчны болзошгүй үр дагаврыг илрүүлэх шаардлагатай бөгөөд байгаль орчны

удирдлагын төлөвлөгөөнүүд нь эдгээр үр дагавраас зайлсхийх, багасгах, бууруулах буюу

хохирлыг барагдуулах хэмжээнд боловсруулагдах хэрэгтэй.

3. Жишиг болгож буй эдгээр ерөнхий зүйлийг БОНУХ-ний арга хэрэгсэл, нийт

төслүүдэд зориулагдсан Байгаль Орчны Үнэлгээний (БОҮ) тусай төслүүдэд бэлтгэх

зааварчилга гэж үзвэл зохих ба үүнд БОНУХ дэх Төр, Хувийн Хэвшлийн Түншлэлийн

(ТХХТ) гэрээ хэлцэл багтана. Нэгэнт төслүүд батлагдвал эдгээр жишиг ТОР-ууд

тодорхойлогдон тусай төслүүдийн шаардлагад тохируулагдах ба БОҮ-ний баримт

бичгүүдийг боловсруулахаар гэрээлэгдсэн хувийн аж ахуйн нэгжийн шаардлага болж

хэрэглэгдэнэ. Нэгэнт төслүүд сонгогдвол гүйцэтгэх ажлын удирдамжууд нь төслийн

шаардлагад нийцэн боловсруулагдах ба БОҮ-г боловсруулахаар гэрээ байгуулсан хувийн

субъектэд тавигдах шаардлага болон хэрэглэгдэнэ

II. БОҮ-НИЙ ХАНДЛАГА

4. Байгаль орчны үр дагаврын үнэлгээг Монгол улсад БОҮ-ний лиценз бүхий зөвлөх

үндэсний байгаль орчны хууль тогтоомж, журам зааварг стандартын дагуу хийнэ. Үүний

зэрэгцээ мөн Дэлхийн Банкны урьдчилан сэргийлэх бодлогыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай6.

5. Байгаль орчны урьдчилсан шалгалтыг төслийн нэгж хийж, Дэлхийн Банкнаас

дэмжсэн юм. Санал болгож буй төсөл нь маш чухал байгаль орчны ба нийгмийн үр

дагавартайбайх ба Дэлхийн Банкны Үйл ажиллагааны Бодлогын 4.01 Байгаль Орчны

Үнэлгээний дагуу А зэрэглэлийнүндэслэл болох (буюу А зэрэглэлийн төслүүдийнхтэй

харьцуулахад дунд зэргийн бага үр дагавартайг нь авч үзэхэд энэ төсөл ньB зэрэглэлийн

төсөл юм. Монголын БОҮ-ны ангиллын дагуу уг төсөл нь бүрэн/нарийвчилсан БОҮ-ний

сэдэв юм.

6. БОҮ-ний дараах баримт бичгүүдийг барилга байгууламжийн үйл ажиллагааг

эхлэхээс өмнө бэлтгэж Байгаль Орчны Яаманд танилцуулан шалгуулж батлуулсан байх

ѐстой.

6http://web.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/PROJECTS/EXTPOLICIES/EXTSAFEPOL/0,,menuPK

:584441~pagePK:64168427~piPK:64168435~theSitePK:584435,00.html


48

- Байгаль Орчны Үр Дагаврын Үнэлгээний Тайлан

- Байгаль Орчны Удирдлагын Төлөвлөгөө

III. АЖЛЫН ЦАР ХҮРЭЭ

7. БОҮ-ний баримт бичгүүдийн Монголын БОҮ-ний Хууль болон Дэлхийн Банкны

Үйл Ажиллагааны Бодлогын 4.01 Байгаль Орчны Үнэлгээний (B ба C

хавсралт)шаардлагуудад нийцвэл зохино.Хавсралтуудын ард агуулгын загвар өгөгдсөн

болно. Төслийн тодорхой нөхцөл байдалд тохируулахын тулд өөрчлөлт шаардагдаж болох

юм.

8. Дараах асуудлуудад тусгай анхаарал хандуулах хэрэгтэй ба БОҮДҮ (Байгаль

Орчны Үр Дагаврын Үнэлгээ) ба БОУТ-г (Байгаль Орчны Удирдлагын Төлөвлөгөө)

бэлтгэх явцад байнга авч үзэж байвал зохино. Үүнд:

Байгаль орчны эмзэг газрууд болон гол асуудлуудыг тогтоох

9. БОҮДҮ нь төслийн нөлөөллийн бүсийг эн тэргүүнд маш нарийн нягт тогтоон

тодорхойлох, төслийн нөлөөлийн газар нутгийн хэмжээнд байгаль орчин, нийгэм ба

соѐлын эмзэг бүх асуудлуудыг орон нутгийн ба бүсийн байдлаар тогтоохын хамт

эгзэгтэй ба эгзэгтэй бус газар нутаг, хамгаалалтын бүс, соѐлын биет эх үүсвэр, хүн

амын суурьшил болон харилцан хамаарал бүхий нөхцөл байдал г.м. хүчин зүйлд

онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй

10. Эмзэг ба эмзэг бус газар нутаг, хамгаалалтын бүс, мөхөж буй зэрлэг амьтдын

байдал, тэдгээрийн нүүдлийн гол чиглэл зэргийг тогтоохын тулд БОҮ-г бэлтгэх явцад

салбарын судалгаа, мэдээ баримт цуглуулах, засгийн газрын зохих агентлаг, төрийн бус

байгууллага ба орон нутгийн олон нийттэй зөвшилцөх байдлаар экологийн орчны үндсэн

судалгааг явуулах ѐстой. Байгалийн эмзэг хэсгийг маш их өөрчлөх, доройтуулж(шууд ба

шууд бус байдлаар)болзошгүй аливаа төслийг цуцлах шаардлагатай бөгөөд өөр боломжтой

газар нутгийг эрж хайх хэрэгтэй.

11. Хээрийн судалгаа, орон нутгийн нийгэмлэгүүд болон холбогдох эрх мэдэлтэнтэй

зөвшилцөх замаар соѐлын биет эх үүсвэрийг нягт нямбай сонгоно. Нутгийн олон нийт

ариун дагшин гэж тооцдог буюу тэдний хувьд оюун санааны ач холбогдол бүхий

палеонтологийн ба геологийн бүс нутаг, эсвэл гоо зүйн ба нутаг орны шүтээн болсон онгон

дагшин газруудад онцгой анхаарлал хандуулах хэрэгтэй. Хэдийгээр сонирхогч талуудтай

хийсэн зохих ѐсны зөвшилцлийг оролцуулсан, болзошгүй үр дагаврын утга учир, санал

дүгнэлт болон хөнгөлөлтийн арга хэмжээ БОУТ-нд байгаа хэдий ч тэдгээрийн зарим нь

албан ѐсны хамгаалалтын нэр хаяггүй байж болох ч тэдгээр нь соѐлын биет өвд тооцогдон

БОҮ-нд орсон байх хэрэгтэй.

12. Түүнчилэн хүн ам оршин суудаг газрууд чимээ шуугиан, орчны тоосжилт, бохир

ус, хамгаалалтын асуудал, нийгмийн сөргөлдөөн зэргийн нөлөөлөл, үүнтэй холбоотой

өөрчлөлтөд эмзэг байдаг ба БОҮ-ний явцад анхаарал болгоомжтой, нарийн нягт судалгаа,

үр дагаврын үнэлгээ болон зохих хамгаалалтыг шаарддаг.

Дүгнэлт шинжилгээ

13. Зэрэгцүүлсэн шинжилгээг төслийн стратеги болгон явуулбал зохино (жишээ нь

хөрсний ус буюу гадаргууны ус дамжуулах хоолой, авто зам буюу төмөр зам), төслийн


49

байрлал (жишээ нь цахилгаан станц, бохир ус боловсруулах үйлдвэр) буюушугам сүлжээ

(авто буюу төмөр зам), технологи хэрэглэх technologies adopted (жишээ нь: бхйгаль орчинд

ээлтэй цахилгаан станц буюу барилга байгууламжийн арга ажиллагаанд зориулагдсан

технологи) г.м. Техник, байгал орчин, нийгэм ба эдийн засгийн хэтийн төлөвийн бүх

сонголтод зориулагдсан өрөн цар хүрээтэй харьцуулалт судалгааг явуулах хэрэгтэй.

Эцсийн сонголт нь энэ бүх хүчин зүйлийг бүрэн хамруулж авч үзсэн оновчтой үндэслэлд

суурилсан байх ѐстой.

Үр дагаврын үнэлэмж ба багасгах арга хэмжээ

14. Тогтсон жишгийн дагуу БОҮ нь байгаль орчны ба нийгмийн бүх боломжит үр

дагаврыг төслийн барилга байгууламж, үйл ажиллагааны туршид үнэлж дүгнэн бүх

төлөвлөсөн ажилд зориулан эдгээр үр дагаврыг багасгаж бууруулах зохих арга хэмжээг

тодорхойлох хэрэгтэй.

15. Байгаль орчин, нийгмийн гол үр дагаварт үнэлгээг чиглүүлэх шаардлагатай бөгөөд

эдгээрийг бууруулахад чиглэгдсэн зохих арга хэмжээг БОУТ (Байгаль орчны удирдлагын

төлөвлөгөө) –нд тусгах хэрэгтэй. Эдгээр асуудал нь дараах ажлыг багтаана (харин

хязгаарлахгүй):

- Байгаль орчны эгзэгтэй ба эгзэгтэй бус нутаг орны боломжит өөрчлөлт буюу

доройтолт;

- Байгалийн оршин тогтнох газар нутгийн салган тусгаарлалт;

- Ургамал өнгөн хөрсний биологийн онцлог алдагдах;

- Зэрлэг амьдтын идээшлэн нүүдэллэх зам харгуйг хаах;

- Хөрсний усыг багасгах буюу барагдуулах;

- Газрын гадаргууг доошлуулах ба цөлжүүлэх;

- Нутгийн малчид амь зуулгаа алдах буюу боломжийг нь хягзаарлах;

- Орон нутгийн нийгэмлэгт төслийн үйл ажиллагаа болон чиглэгдсэн хөгжлийн

үзүүлэх нийгэм соѐлын нөлөө, үр дагавар;

- Орон нутгийн нийгэмлэгболон амьд байгальд тээврийн корридорын чимээ

шуугиан, тоосжилтын нөлөө, үр дагавар;

- Бохир усны ялгаруулалтын үр дагавар ба хөрсинй усны бохирдолт;

- Орон нутгийн нийгэмлэг ба амьд байгальд хамааралтай замын аюулгүй байдал;

- Ажиллах хүчний урсгал ба чиглэгдсэн хөгжилтэй холбоотой олон нийтийн эрүүл

мэндийн асуудал (жишээ нь хүний дархлал хомслын вирус/ДОХ);

- Чиглэгдсэн хотжилтын үр дагаврын удирдлага

- Өсөн нэмэгдэж буй үр дагавар

- Бүс нутгийн онцлогтой холбогдох үр дагаврууд

- Шууд ба шууд бус үр дагавар

- Дэд бүтцийн үйл ажиллагаатай холбоотой байгаль орчны бусад асуудлууд (жишээ

нь, цахилгаан станцаас ялгарах агаарын хий).

16. Барилга байууламжтай холбоотой үр дагавар БОҮ-гээр бүрэн зохицуулагдах ба

эдгээрийг бүрэн хэмжээнд бууруулах арга хэмжээ БОУТ-нд тусгагдаж хэрэгжих ѐстой.

Эдгээр нь дараах ажлы багтаана (харин хязгаарлахгүй):

- Барилгын ажилтай холбогдон үүсэн гарах чимээ шуугиан, тоос шороо зэрэг сөрөг

үр дагаврын барилгын ажилчид болон орон нутгийн нийгэмлэг, амьд байгальд

үзүүлэх нөлөө;

- Амьд байгаль газар нутгийн түр зуурын тэнцвэр алдагдалт ба нүүдлийн зам;

- Уул уурхайн ил ба далд олзворлолтын улмаас бий болсон ул мөрийг сэргээн

босгох/хөрсийг сайжруулах;


50

- Барилгын ажилтай холбоотой бохир усны үр дагавар ба удирдлага;

- Ус ба хөрсний хамгаалалт

- Замын хөдөлгөөний алдагдал ба орон нутгийн нийгэмлэгийн аюулгүй байдал;

- Ажилчдын хотхоны эрүүл ахуй ба эрүүл мэндийн асуудал;

- Ажиллах хүчний урсгалын нийгмийн үр дагавар, жишээлбэл: БЗХӨ/ ХДХВ/ДОХ;

- Аливаа соѐлын биет эх үүсвэрт нөлөөлж болзошгүй үр дагавар ба боломж бүхий

үйл ажиллагааг хөгжүүлэх.

17. Хэрэгжилтийг хөнгөвчлөх арга хэмжээ авахаас гадна байгаль орчны үнэлгээ нь

төслийг илүү сайн төлөвлөхийн тулд байгаль орчны болон нийгмийн үр дагаврыг

гаргахгүй байх буюу багасгахад үнэхээр үнэтэй хувь нэмэр оруулах шаардлагатай. Зах

зээлийн нарийн судалгаа болон төлөвлөгөө нь хэдийгээр байгаль орчин, нийгэм ба

техникийн хүчин зүйлийн тогтолцоог авч үзсэн ба энэ нь БОҮ-г хийхэд үнэ цэнэтэй боловч

хэрэв шаардлагатай бол дараах зарчмуудын тусгасны үндсэн дээр төслийн

төлөвлөгөөгсайжруулахыг санал болгож байна. Үүнд:

- Хүн амыг нүүлгэх шаардлагаас зайлсхийх буюу багасгах;

- Үнэ цэнэтэй байгаль нутаг орныг сонгохгүй байх;

- Соѐлын үнэт өвийг хөндөхгүй байх;

- Амьд байгалийн хил хязгаарыг тодорхой байдлаар нэвтрэхээс болоомжлох арга

хэмжээ авах;

- Малчдын амь зуулгадсаад хийхээс болгоомжлох;

- Орон нутгийн ард иргэдийн амьдрал, амь зуулгын аюулгүй байдлыг хангах;

- Барилгын ажил эхлэхээс өмнө хөрсийг сайжруулах, сэргээн босголтыг төлөвлөх;

- Үндсэн төсөлд байгаль орчныг эрүүлжүүлэх сэргээх төлөвлөгөөг оруулах, жишээ

нь газар нутгийн нөхөн сэргээлтийг бий болгох.

Байгаль Орчны Удирдлагын Төлөвлөгөө (БОУТ)

Байгаль Орчны Удирдлагын Төлөвлөгөө (БОУТ) нь БОҮДҮ-нд хамт эсвэл бие даасан

баримт бичиг болж хийгдэхба төслийн хэрэгжилт, үйл ажиллагааны туршид байгаль орчны

удирдлагын тохиромжтой, үр дүнтэй зааварчилга болох бөгөөд дараах агуулгыг багтаах

хэрэгтэй. Үүнд:

- хүн амын шилжилт, хөдөлгөөнийг багасгах буюу түүнээс сэргийлэх

- байгаль орчин сөрөг нөлөө учруулахаас зайлсхийх

- соѐлын өвийг устгах, гэмтээхээс зайлсхийх

- зэрлэг амьтдын нүүдэл, шилжилт хөдөлгөөнийг хязгаарлахаас зайлсхийх

- малчид, иргэдийн шилжилт хөдөлгөөнд саад учруулахгүй байх

- орон нутгийн ард, иргэдийн ахуй амьжиргааг баталгаажуулах

- бүтээн байгуулалт эхлэхээс өмнөх үеийн янз байдалд нь оруулах, сэргээх

төлөвлөгөөг боловсруулах

- байгаль орчныг нөхөн сэргээх, нөхөн хамгаалах арга хэмжээг нэмэгдүүлэх

18.

- Үр дагаврыг багасгах арга хэмжээ. БОУТ нь төслийн төлөвлөлт, барилга

байгууламж болон үйл ажиллагаанд тусгахдаа хэрэгжилт/хяналт шалгалтын

хариуцлага, мониторингийн үзүүлэлт ба давтамж, хэрэгжүүлэх график ба төсвийн

үнэлгээний тодорхой заалтуудын хамт аливаа хууль бус үйлдлээс зайлхийх,

урьдчилан сэргийлэх, багасгах, зохицуулах, өөдрөг үзлээр хандах, хохирлыг

барагдуулах (аль болох боломжтой бодит байдлаар) бүх арга хэмжээг тусгах

хэрэгтэй.


51

- Байгаль орчны удирдлага ба хяналтын бүтэц. БОУТ ньбайгаль орчны удирдлага

ба хяналт шалгалтын бүтцийг тодорхойлохдоо төслийн байр, төслийг хэрэгжүүлэгч

агентлагууд, төлөвлөлтийн байгууллагууд, гэрээлэгчид ба хяналт шалгалтын

инженерүүд гэх мэт байгаль орчны удирдлагын үүрэг хариуцлагыг тодорхой зааж

өгөх хэрэгтэй.

- Зохион байгуулалтын хүчин чадал. Төслийн БОУТ-нд сургалтын зохих

хөтөлбөрийг, ялангуяа үйл ажиллагаа эхлэхээс өмнө CNG-ийн станцийн ажилчдад

зориулсан аюулгүй ажиллагааны төлөвлөгөөг төлөвлөж оруулах шаардлагатай.

- Төслийн хэрэгжүүлэлтийн гэрээн дэх БОУТ-ний үйл ажиллагаа ба төсвийн

зохицуулалт

Олон нийтийн зөвшилцөл ба мэдээллийн ил тод байдал

19. Монгол Улсын байгаль орчны хуулиуд болон Дэлхийн Банкны бодлогын

шаардлагын дагууБОҮ/БОУТ-ний бэлтгэл ажлын салшгүй хэсэг нь олон нийттэй

зөвлөлдөх явдал юм. А зэрэглэлийн төслийн хувьд олон нийттэй хоѐр үе шатны зөвлөгөөн

хийх, өөрөөр хэлбэл, БОҮДҮ-ний нөхцлүүд дуусахаас өмнө (1) ба БОҮДҮ-ний тайлан

эцсийн байдлаар бэлэн болсны дараа (2) олон нийттэй зөвлөлдөх ажлыг хийх

шаардлагатай. Олон нийттэй зөвлөлдөх ажлыг төсөлд хамаарагдах хүмүүс, ТББ, холбогдох

аймаг, сумын төрийн байгууллагын ажилтнуудтай хийх уулзалт, ганцаарчилсан ярилцлага

ба санал асуулгын явцад албан ѐсны ба албан бус байдлаар хийгдвэл зохино. Зөвлөлдөх

үйл ажиллагааны эхний үе шатанд БОҮ-ний зөвлөх/Төслийн удирдагч төлөвлөгдөж буй

төслийн товч танилцуулга, байгаль орчны ба нийгмийн болзошгүй асуудлууд, БОҮ-ний

үүднээс эдгээрт хандах байдал, хоѐрдох үе шатанд БОЗ-ний зөвлөх/төслийн удирдагч

БОҮДҮ-ний гол дүгнэлт болон эдгээр үр дагаврыг багасгах, олон нийтийн санал бодлыг

судлах санал зөвлөмжийг олон нийтэд танилцуулна. БОҮДҮ (i) зөвлөлдөх ажлын хугацаа,

хийх газар, (ii) зөвлөлдөх сонирхол бүхий бүлгүүд ба зохион байгуулалт, (iii) сөрөг үр

дагаврыг бууруулах, хяналт шалгалтын арга хэмжээг зохих хэмжээнд байлгах талаархи гол

тайлбарууд; (iv) төслийн төлөвлөлтийг эцэслэн шийдвэрлэхэд эдгээр тайлбар, зөвлөмж

зааварт анхаарал хандуулсан эсэх; болон (v) төслийг хэрэгжих явцад цаашид

хэлэлцүүлгийн бэлтгэлийг оролцуулан эргэх холбооны механизм.БОҮДҮ хэлэлцүүлгийн

үйл ажиллагааны хугацаа, газрыг дүгнэсэн хэсгийг оруулах шаардлагатай. B зэрэглэлийн

төслийн хувьд наад зах нь нэг удаа олон нийттэй зөвлөлдөх ажил шаардагдана.

20. БОҮДҮ-ний тайланг орон нутагт ард иргэдэд хүртээмжтэй газруудад (засгийн

газрын нээлттэй байгууллагууд, номын сан буюу интернетээр), орон нутгийн сонин, радио,

телевиз, мэдээлэл сурталчилгааны г.м. хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчлах хэрэгтэй.

IV. ХҮРТЭЭМЖ БА ЦАГИЙН ХУВААРЬ

V. ХЯЗГААРЛАЛТ

IV. АГУУЛГЫН ЖИШЭЭ (АЖ- АГУУЛГЫН ЖАГСААЛТ)

Дараах АЖ-ын жишээ нь зөвхөн тайлбар-лавлагааны зориулалттай ба үндэсний ба орон

нутгийн хууль тогтоомжийн заалтууд болон төслийн онцлог нөхцөл байдалд тохруулах

ашиглаж болно.


52

ГАРЧИГ

ДҮГНЭЛТ 1. ЕРӨНХИЙ ТАНИЛЦУУЛГА

1.1Урьдчилсан нөхцөл

1.2 Боломжит төслийн тойм

2. ТАЙЛАНД БЭЛТГЭХ ЭРХ ЗҮЙН ХҮРЭЭ

2.1 БОҮ-ний талаархи МонголУлсын хууль тогтоомж

2.2 Дэлхийн Банкны Бодлогын Шаардлага нөхцлүүд

2.3 БОҮ-ний бэлтгэл ажилд шаардагдах төлөвлөлт ба техникийн баримт

бичгийн жагсаалт

2.4 БОҮДҮ-ний аргачлалууд:

2.4.1 БОҮ-ний ангилал

2.4.2 БОҮДҮ-ний арга хэрэгсэл

2.4.3 Үнэлгээний цар хүрээ ба үнэлгээнд хамрагдах гол бүс нутаг

2.4.4 Хэрэглэгдэх стандарт

3. ТӨСЛИЙН ТОДОРХОЙЛОЛТ

3.1 Агуулга, цар хүрээ, хөрөнгө оруулалт ба бүтээн байгуулалтын

төлөвлөлт

3.2 Тухайн дэд бүтэц ба төлөвлөгөө

3.3 Байгаль орчин ба нийгмийн гол асуудлуудын тодорхойлох нь

4. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ СУУРЬ ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД

4.1 Байгаль орчны био физикийн орчин

4.1.1 Уур амьсгал

4.1.2 Газар судлал ба хөрс

4.1.3 Өнгөн хөрсний ба газрын гүнийн ус

4.1.4 Био олон талт байдлын ургамал амьтны ертөнц

4.1.5 Хамгаалалтын болон тусгай удирдлагын бүс нутаг

4.1.6 Байгалийн баялаг

4.1.7 Чимээ шуугиан

4.1.8 Агаарын чанар

4.2 Нийгмийн хүрээлэл

4.2.1 Нийгэм эдийн засгийн байдал

4.2.2 Нийгмийн үнэлгээ

4.2.3 Газар ашиглах төлөвлөгөө

4.2.4 Соѐлын биет өв

4.3 Төсөлтэй холбоотойгоор байгаль орчны эмзэг асуудлыг тодорхойлох

5. БОЛОМЖИТ БАЙДЛЫН СОНГОЛТОД ХИЙХ ШИНЖИЛГЭЭ

5.1 Төслийг үл тооцоолох нөхцөл байдал

5.2 Төслийн стратегийн сонголтууд (тохиромжтой бол)

5.3 Төслийн байршил/баримжаа/төлөвлөгөө

6. ҮР ДАГАВРЫН ҮНЭЛГЭЭ БА БУУРУУЛАХ АРГА ХЭМЖЭЭ

6.1 Бүтээн байгуулах үе шат

6.1.1 Агаарын чанар

6.1.2 Хөрсний элэгдэл

6.1.3 Гадаргууны ба хөрсний ус

6.1.4 Ургамал ба амьтны аймгийн билогоийн олон талт байдал


53

6.1.5 Дархан цаазтай ба тусгай хамгаалалттай

6.1.6 Байгалийн баялаг


6.1.8 Соѐлын биет өв

6.1.9 Газар эзэмших, нүүлгэн суурьшуулахын үр дагавар

6.1.10 Нийгмийн үр дагавар

6.2 Үйл ажиллагааны үе шат

6.2.1 Онгон байгаль газар нутгийн онцлог

6.2.2 Хөрсний ус


6.2.4 Агаар

6.2.5 Хатуу хаягдал

6.2.6 Нийгэм соѐлын үр дагавар

6.3 Байнгын үр дагавар

7. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ УДИРДЛАГЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

7.1 Байгаль орчны муу үр дагаврыг бууруулах арга хэмжээ

7.2 Байгаль орчны удирдлагын зохион байгуулалт ба үүрэг хариуцлага

7.3 Байгаль орчны хяналт ба тайлагнах үйл ажиллагааны дэм дараалал

7.4 Байгаль орчны мониторингийн төлөвлөгөө

7.5 Байгаль орны талаархи мэдлэг олгох сургалтын төлөвлөгөө

7.6 Байгаль орчинд сөрөг үр дагаврыг бууруулах арга хэмжээг гэрээ

хэлэлцээнд тусгах

8. ОЛОН НИЙТТЭЙ ЗӨВШИЛЦӨХ ҮЙЛ ЯВЦ БОЛОН МЭДЭЭЛЛИЙН ИЛ ТОД

БАЙДАЛ

8.1 Зорилтууд

8.2 Аргачлалууд

8.3 Зөвшилцөх үйл явц ба үр дүн

8.3.1 БОҮ-ний бэлтгэл ажлын эхний үе шат дахь зөвшилцөх үйл явц

8.3.2. БОҮДҮ-ний зөвшилцлийн төлөвлөлт

8.4 Мэдээллийн ил тод байдал

9. ДҮГНЭЛТ

ХАВСРАЛТ

“Уул Уурхайн Дэд Бүтцийн Хөрөнгө Оруулалтыг...

Documents