1

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“IQTISODIYOT NAZARIYASI”

fanidan testlar to‘plami

Toshkent -2014

2

Jo‘rayev T.T. “Iqtisodiyot nazariyasi ” fanidan testlar to‘plami. – T.:

TMI, 2014. – 316 b.

Mazkur testlar to‘plami “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining amaldagi

dasturi asosida tuzilgan. To‘plamga kiritilgan har bir test savoliga shu

muammoning tub mohiyatini bilib olish imkoniyati darajasida javoblar

berilgan.

Test tuzishda nazariy xulosalarni amaliyot bilan bog‘lash va

talabalarda yangicha iqtisodiy fikrlash ko‘nikmasini shakllantirish

zarurligi ham hisobga olingan.

Mazkur to‘plamdan “Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan tashqari

“Iqtisod asoslari”, “Bozor iqtisodiyoti nazariyasi va amaliyoti”,

“Mikroiqtisod” va “Makroiqtisod” fanlaridan talabalarning bilimini

reyting tizimi orqali baholashda ham keng foydalanish mumkin.

Testlar to‘plami Toshkent Moliya instituti O‘quv-uslubiy

Kengashining 2014-yil 28-maydagi majlisida muhokama qilingan va

nashrga tavsiya etilgan (qaror №6).

Taqrizchilar: X. P. Abulqosimov – O‘zbekiston milliy universiteti

“Iqtisodiyot nazariyasi” kafedrasi

professori, i.f.d.

R. R. Xasanov – TMI “Iqtisodiyot nazariyasi”

kafedrasi professori, i.f.d.

3

Kirish

Bozor iqtisodyoti talablariga mos, yuqori kasbiy tayyorgarlikka

ega iqtisodchi mutaxassislarni tayyorlash tegishli fanni o‘qitish va

ularning mazkur fanlarni o‘zlashtirish darajasini baholash uchun turli

muqobil usullardan foydalanishni taqozo etadi.

Xususan, testlar o‘qitish va talabalar bilimini zamonaviy kompyu-

ter texnologiyalaridan foydalanib, obyektiv baholash imkonini berishi

bilan birga ularda real voqelikni, iqtisodiy jarayonlarni tahlil qilish va

tegishli xulosalar chiqarish hamda bilganlarini mustaqil bayon qilish

uchun shart-sharoit yaratadi.

O‘qitishning har qanday usulida talabalarning mustaqil fikr yuritishi,

iqtisodiy hodisalarning amalda yuz beradigan turli muqobil variantlari

ichidan eng maqbulini tanlay olishi ta’lim tizimiga qo‘yilayotgan muhim

talablardan biridir. Bunda ta’limning muhim vazifasi fanlarning mantiqiy

mazmuniga talabalar tayyorgarligi darajasidan kelib chiqib, o‘qitishning

turli usul va vositalarini oqilona uyg‘unlashtirishdan iboratdir.

Taraqqiyotning o‘zi bir tomondan, fanni chuqur o‘zlashtirishni

zarur qilib qo‘ysa, ikkinchi tomondan, o‘qitishning turli tuman yangi

usullarini qo‘llash, bu jarayonda texnik vositalardan va kompyuter texno-

logiyalaridan foydalanishni takomillashtirish orqali bilim olishni sodda-

lashtirish va osonlashtirish hamda uni qiziqarli jarayonga aylantirishni

taqozo qiladi. Kompyuter texnologiyalari yordamida bir vaqtning o‘zida

masalani mantiqiy mushohada qilish va ular tafakkurida jonlantirish

talabalarning puxta bilim olishlariga imkon yaratadi.

Mazkur to‘plamda berilgan testlar savollariga muqobil javoblardan

to‘g‘risini topish barobarida qo‘yilgan masalaning mohiyati va iqtisodiy

mazmunini yana bir bor tafakkurda jonlantirish talabi ham hisobga

olingan. Shularni hisobga olib, qo‘llanmada iqtisodiyot nazariyasi

fanidagi har bir mavzuga kiritilgan masala bo‘yicha beshta savoldan

iborat testlar va oxirida javobi berilgan.

Testlar to‘plamini tayyorlashda fanning amaldagi o‘quv dasturi

doirasida “Iqtisodiyot nazariyasi” fanidan mavjud darslik va o‘quv

qo‘llanmalar, Respublikamizda bu borada qabul qilingan qonunlar,

me’yoriy hujjatlar, Prezidentimiz asarlaridan, mamlakatimiz iqtisodiy

hayotiga tegishli rasmiy statistik ma’lumotlardan keng foydalanilgan.

Mazkur qo‘llanma talabalarga fanni puxta o‘zlashtirishlari uchun

yordam bersa, professor-o‘qituvchilarga dars jarayonini va mustaqil

ta’lim olishni zamonaviy interfaol usullarini qo‘llab, tashkil etish

imkonini yaratadi.

4

1-mavzu. “IQTISODIYOT NAZARIYASI” FANINING

PREDMETI VA BILISH USULLARI

1. Iqtisodiyot nazariyasi qachon fan sifatida shakllana

boshlagan?

a) kishilik jamiyati vujudga kelgandan boshlab;

b) XVII–XVIII asrlar orasida;

c) XIX asrda;

d) A.Smitning «Xalqlar boyligi...» kitobi chop etilishi bilan;

e) o‘rta asrlarda.

2. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy modelning mazmunini

ifodalaydi?

a) iqtisodiy prognozlash;

b) iqtisodiy tamoyillar majmuasi;

c) iqtisodiy jarayon va hodisalarning obyektiv xususiyatlariga va

tadqiqot maqsadi va xarakteriga ko‘ra abstrakt tarzda umumlashtirib

ifodalangan reallikning konstruksiyasi, maketi, andozasi;

d) iqtisodiyot va siyosatning ideal tipi bo‘lib, uni amalga oshirish

uchun zarur;

e) iqtisodiy bilish usullari.

3. Quyida ifodalangan iqtisodiy maqsadlardan qaysi birini aniq

miqdor bilan o‘lchash mumkin?

a) iqtisodiy kafolat;

b) iqtisodiy erkinlik;

c) to‘la bandlik;

d) daromadlarni adolatli taqsimlash;

e) ijtimoiy himoya.

4. Pozitiv iqtisodiy nazariya:

a) iqtisodiy hodisalarni qanday bo‘lsa, shundayligiga o‘rganadi;

b) iqtisodiy hodisalar qanday bo‘lishi kerakligini ko‘rsatadi;

c) iqtisodiy rivojlanishdagi ijobiy tendensiyalarni o‘rganadi;

d) bildirilgan fikrlarni tahlil qiladi;

e) iqtisodiy tahlillarni umumlashtiradi.

5. Agar iqtisodiy jihatdan umumlashtirish dalillar, raqamlarga

asoslansa, u holda bunday tahlil usuli:

a) bayon qilish;

b) qiyosiy tahlil;

c) tarixiy;

d) deduktiv;

5

e) induktiv hisoblanadi.

6. Agar iqtisodiyotda korxona, firma, uy xo‘jaligi, alohida

olingan bozorlar muammosi tadqiq qilinsa, bunday tahlil:

a) normativ;

b) pozitiv;

c) ilmiy abstraktiv;

d) mikroiqtisodiy;

e) makroiqtisodiy bo‘ladi.

7. Qur’oni Karimda aks etgan asosiy iqtisodiy g‘oya nimadan

iborat?

a) insonlar dehqonchilik va hunarmandchilik bilan shug‘ullanishi

ta’kidlangan;

b) “ehtiyoj” tushunchasi ta’riflangan va jamiyat hayotida moddiy

ehtiyojlar ahamiyati ko‘rsatib berilgan;

c) musulmonlar qardoshligi g‘oyasi ilgari surilgan, mulk

muqaddasligi qayd qilingan, savdoga katta o‘rin berilgan va jamiyat

tengsizligi azaldan deb tan olingan;

d) moddiy boylik yaratishda mehnat va mehnat qurollarining o‘rni

belgilab berilgan;

e) yuqoridagilarning barchasi to‘g‘ri.

8. Iqtisodiyot nazariyasining qaysi oqimida savdo-sotiq va

asosan, tashqi savdo barcha boyliklarning manbai deb hisoblanadi?

a) merkantilizm;

b) fiziokratlar;

c) klassik burjua iqtisodiy maktabi;

d) marksistik nazariya;

e) marjinalizmda.

9. Hozirgi zamon iqtisodiyot nazariyasining qaysi oqimida

iqtisodiy o‘sishni ta’minlashning va tartibga solishning asosiy

vositasi pul deb hisoblanadi?

a) keynschilar;

b) monetarizm;

c) institutsionalizm;

d) liberalizm;

e) yangi iqtisodiy oqimlarda.

10. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining predmeti nimadan iborat?

a) ijtimoiy munosabatlarni o‘rganishdan;

b) siyosiy munosabatlarni o‘rganishdan;

c) iqtisodiy munosabatlarni va ijtimoiy xo‘jaliklarni samarali

6

yuritishning iqtisodiy qonun-qoidalarini o‘rganishdan;

d) huquqiy munosabatlarni o‘rganishdan;

e) tashkiliy munosabatlarni o‘rganishdan.

11. Quyidagilardan qaysi biri umumiy iqtisodiy qonunlar

jumlasiga kiradi?

a) qiymat qonuni;

b) talab qonuni;

c) taklif qonuni;

d) ehtiyojlarning yuksalish qonuni;

e) yuqoridagilarning barchasi.

12. Iqtisodiy jarayonlarni ilmiy bilishning qaysi usuli dalillardan

asosiy qonun-qoidalar ishlab chiqishni yoki amaliyotdan nazariya

tomon borishni bildiradi?

a) ilmiy abstraksiya;

b) deduksiya;

c) induksiya;

d) empirik;

e) mantiqiy usul.

13. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy resurslar tarkibini to‘liq

aks ettiradi?

a) mehnat vositalari va ishchi kuchi;

b) kapital, yer, ishchi kuchi va tadbirkorlik layoqati;

c) tabiiy va inson resurslari;

d) ishlab chiqarishning moddiy omillari;

e) tabiiy omillar.

14. Iqtisodiy resurslarning barcha turi uchun umumiy bo‘lgan

xususiyat nimadan iborat?

a) mutlaq cheklanganlik;

b) inson mehnatining natijasi;

c) nisbatan cheklangan yoki kamyob;

d) qiymatga ega;

e) tabiat mahsuli.

15. “Iqtisodiyot nazariyasi” qaysi fanlar guruhiga kiradi?

a) iqtisodiy fanlar;

b) siyosiy fanlar;

c) ijtimoiy fanlar;

d) ijtimoiy-gumanitar fanlar;

e) tabiiy fanlar.

16. “Iqtisodiyot nazariyasi” fani nimani o‘rgatadi?

7

a) ijtimoiy tuzumlarni;

b) kishilik jamiyati rivojlanishining iqtisodiy qonun va qonuniyatlarini;

c) ishlab chiqarish kuchlarini;

d) moddiy ne’matlar ishlab chiqarishni;

e) kishilarning xulq-atvorini.

17. Takror ishlab chiqarish nazariyasini birinchi bo‘lib kimlar

yaratgan?

a) merkantilistlar;

b) fiziokratlar;

c) klassik siyosiy iqtisodchilar;

d) keynschilar;

e) marjinalistlar.

18. Iqtisodiy qonunlar qanday xarakterga ega?

a) obyektiv;

b) subyektiv;

c) ham obyektiv, ham subyektiv;

d) huquqiy;

e) ijtimoiy.

19. Takror ishlab chiqarish nazariyasini hamda kapitalning

asosiy va aylanma, mehnatning unumli va unumsiz turlarga

bo‘linishini kim asoslagan?

a) U. Petti;

b) F. Kene;

c) A. Smit;

d) K. Marks;

e) A. Tyurgo.

20. Marjinalizm quyidagilardan qaysi birini tadqiq qilishga

asoslanadi?

a) mutloq iqtisodiy miqdorlarni;

b) o‘rtacha iqtisodiy miqdorlarni;

c) keyingi (qo‘shilgan) iqtisodiy miqdorlarni;

d) nisbiy iqtisodiy miqdorlarni;

e) o‘zgaruvchan iqtisodiy miqdorlarni.

21. Merkantelizmning o‘rganish predmeti qaysi soha?

a) ayriboshlash sohasi;

b) ishlab chiqarish sohasi;

c) taqsimlash sohasi;

d) ayriboshlash va ishlab chiqarish sohasi;

e) takror ishlab chiqarish sohasi.

8

22. Klassik siyosiy iqtisodning o‘rganish predmeti qaysi soha?

a) ayriboshlash sohasi;

b) ishlab chiqarish sohasi;

c) ayriboshlash va ishlab chiqarish sohasi;

d) tashqi iqtisodiy faoliyat sohasi;

e) ijtimoiy sohalar.

23. F. Kenening “sof mahsulot” to‘g‘risidagi g‘oyasiga binoan u

qaysi tarmoq yoki sohada yaratiladi?

a) savdoda;

b) qishloq xo‘jaligida;

c) sanoatda;

d) ijtimoiy sohada;

e) qurilishda

24. Bozor munosabatlarigacha bo‘lgan davrdagi iqtisodiy

qarashlarda qanday soha yoki munosabatlar ideallashtirilgan?

a) bozor munosabatlari;

b) natural-xo‘jalik sohalari;

c) savdo-sotiq bitimlari;

d) sudxo‘rlik;

e) agrar munosabatlar.

25. “Siyosiy iqtisod” tushunchasining muallifi kim?

a) Aristotel;

b) F. Akvinskiy;

c) A. Monkreten;

d) A. Smit;

e) K. Marks.

26. Merkantilistlar g‘oyasiga ko‘ra pul boyligining manbai

nimaning oqibati?

a) xorijiy investitsiyalar o‘sishi;

b) importning eksportdan ortib ketishi;

c) eksportning importdan ortib ketishi;

d) investitsion faollikning ortishi;

e) iqtisodiy faollikning o‘sishi.

27. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining bosh muammosi – bu:

a) cheklangan resurslardan qanday qilib jamiyat ehtiyojlarini

to‘laroq qondirib borish mumkinligi;

b) ekologik muammolar;

c) iqtisodiy inqirozlarni bartaraf qilish muammosi;

d) ishsizlik muammosi;

9

e) ijtimoiy muammolar.

28. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining qaysi usuli real iqtisodiy

voqeylikni aks ettiradi?

a) normativ;

b) pozitiv;

c) deduksiya;

d) induksiya;

e) ilmiy abstraksiya.

29. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining qaysi usuli miqdoriy

o‘lchamlarni tahlil qilishga asoslanadi?

a) normativ;

b) pozitiv;

c) ilmiy abstraksiya;

d) matematik;

e) tarixiy va mantiqiy.

30. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining qaysi usullari iqtisodiy

hodisa va jarayonlarni kishilik jamiyati taraqqiyotining turli tarixiy

bosqichlarida, ularning uzviy bog‘liqlikda o‘rganadi?

a) matematik va statistik;

b) ilmiy abstraksiya;

c) analiz va sintez;

d) tarixiy va mantiqiy;

e) induksiya va deduksiya.

31. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining qaysi usullari aniq iqtisodiy

hodisa va jarayonlar hamda ulardagi o‘zgarishlarni alohida ajratib,

o‘zaro bir-biriga ta’sirida o‘rganadi?

a) matematik va statistik;

b) analiz va sintez;

c) tarixiy va mantiqiy;

d) induksiya va deduksiya;

e) normativ va pozitiv.

32. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining qaysi usulida aniq iqtisodiy

hodisa yoki jarayon tanlanib, ular guruhlashtiriladi va o‘rtacha

miqdori (darajasi) chiqariladi?

a) analiz;

b) sintez;

c) matematik;

d) statistik;

e) normativ.

10

33. Iqtisodiy tahlilda nima uchun: “Boshqa sharoitlar

o‘zgarmay qolganda” degan farazdan foydalaniladi?

a) iqtisodiy hodisa yoki jarayonga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan

ko‘plab omillardan bitta asosiysini ajratib olib, ularning mohiyatini va

o‘zgarishidagi asosiy tamoyillarni ochib berish uchun;

b) iqtisodiy hodisa yoki jarayonlardagi ustuvor tamoyillarni aniqlash

uchun;

c) iqtisodiy hodisa yoki jarayonlardagi ichki nomutanosibliklarni

aniqlash uchun;

d) iqtisodiy hodisa yoki jarayonlarning bir-biridan farqini chiqarish

uchun;

e) iqtisodiy hodisa yoki jarayonlarning bir-biriga bog‘liqligini

aniqlash uchun.

34. Iqtisodiy modelning ta’rifini toping:

a) iqtisodiyotning matematik o‘lchamlar orqali ifodalanishi;

b) iqtisodiyot, iqtisodiy hodisa va jarayonlar hamda ulardagi

o‘zgarish va bog‘liqliklarning soddalashtirilgan manzarasi;

c) iqtisodiy hodisa va jarayonlarning grafik tasviri;

d) iqtisodiy kategoriyalarning ko‘rgazmali tasviri;

e) iqtisodiy qonunlarining amal qilish mexanizmi tasvirlanishi.

35. Optimallashgan iqtisodiy modelni toping:

a) yalpi talab va yalpi taklif modeli;

b) daromadlar va xarajatlar modeli;

c) iste’mol va jamg‘arma modeli;

d) doiraviy aylanishlar modeli;

e) ish haqi modeli.

36. Muvozanatlashgan iqtisodiy modelni toping:

a) daromadlar modeli;

b) xarajatlar modeli;

c) ish haqi modeli;

d) narx modeli;

e) yalpi talab va yalpi taklif modeli.

37. Iqtisodiyotning doimiy va bosh masalasini aniqlang:

a) ehtiyojlarning to‘xtovsiz o‘sib borishi;

b) iqtisodiy resurslar cheklanganligi;

c) aholi farovonligining o‘sib borishi;

d) ehtiyojlarning cheksizligi va iqtisodiy resurslarning cheklanganligi;

e) ishlab chiqarishning o‘sib borishi.

38. Insonlarning iqtisodiy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimlash,

11

iste’molchilarga yetkazib berish va iste’mol qilishga qaratilgan, bir-

biriga bog‘liqlikda amalga oshiriladigan faoliyat qanday nomlanadi?

a) ishlab chiqarish faoliyati;

b) taqsimlash sohasidagi faoliyat;

c) ayriboshlash sohasidagi faoliyat;

d) iqtisodiy faoliyat;

e) ijtimoiy sohadagi faoliyat.

39. Ishlab chiqarishning yangidan boshlanib va qaytadan to‘x-

tovsiz takrorlanib turishi nimani anglatadi?

a) takror ishlab chiqarishni;

b) ishlab chiqarishni;

c) iqtisodiy o‘sishni;

d) iqtisodiy rivojlanishni;

e) iqtisodiy faoliyatni.

40. Ishlab chiqarish hajmi o‘zgarmasdan, bir me’yorda takror-

lanib turishi qanday takror ishlab chiqarishni bildiradi?

a) qisqarib boruvchi;

b) oddiy;

c) kengaytirilgan;

d) o‘sib boruvchi;

e) taqchil.

41. Quydagilardan qaysi biri takror ishlab chiqarish bosqichla-

riga kirmaydi?

a) iqtisodiy faoliyat;

b) ishlab chiqarish;

c) taqsimlash;

d) ayirboshlash;

e) iste’mol.

42. Ishlab chiqarish va ayirboshlashning bir me’yorda borishi

hamda kishilar yashash va turmush kechirishining umumiy shart-

sharoitini tashkil qiluvchi sohalar qanday nomlanadi?

a) infratuzilma;

b) ishlab chiqarish infratuzilmasi;

c) ijtimoiy infratuzilma;

d) bozor infratuzilmasi;

e) iqtisodiy infratuzilma.

43. Quyidagilardan qaysi biri infratuzilma tarkibiga kirmaydi?

a) ishlab chiqarish infratuzilmasi;

b) ijtimoiy infratuzilma;

12

c) bozor infratuzilmasi;

d) qishloq infratuzilmasi;

e) iqtisodiy tarkibiy tuzilmasi.

44. Iqtisodiyotning asosiy muammosini hal qilishning qaysi yo‘li

aholi turmush farovonligi o‘sishini cheklashga olib keladi?

a) iqtisodiy resurslar miqdorini ko‘paytirish;

b) resurslar unumdorligini oshirish;

c) resurslardan foydalanishning turli muqobil variantlaridan eng

samaralisini tanglash;

d) resurslarni samarali uyg‘unlashtirish;

e) jamiyat ehtiyojlarini cheklash.

45. Milloddan avvalgi davrdagi mutafakkirlar (Xamurapi, Manu,

Konfutsiy, Ksenofont, Platon, Aristotel, Varron, M.Katon, Kolumella

va boshqalar)ning iqtisodiy qarashlarida nimalar o‘z o‘rniga ega

bo‘lgan?

a) tovar ishlab chiqarish va pulning vujudga kelishi;

b) raqobatchilik muhitining vujudga kelishi va ishlab chiqaruvchilar

tabaqalanishi;

c) sudxo‘rlikning paydo bo‘lishi va ishlab berish rentasining qaror

topishi;

d) yaratilgan mahsulotning taqsimlanishi, boylikning vujudga

kelishi, mehnatni tashkil qilish va yerga mulkchilik masalalari;

e) dehqonchilikdan chorvachilikning ajralib chiqishi va hunarmand-

chilikning paydo bo‘lishi.

46. Milloddan keyingi ming yillikda Sharqning qaysi mutafakkir-

lari qarashlarida insonlarning ishlab chiqarish faoliyati, mehnat va

uning jamiyatdagi roli, tovar qiymati va iste’moli qiymati, ayirbosh-

lash jarayoni, tarixiy-ijtimoiy taraqqiyot prinsiplari kabi masalalar

alohida o‘rin tutgan?

a) Ibn Sino;

b) Farobiy;

c) Abu Rayhon Beruniy;

d) Yusuf Xos Hojib;

e) Ibn Xoldun.

47. O‘rta Osiyo mutafakkirlaridan kimning qarashlarida inson

ehtiyojlariga munosabat bildirilgan?

a) A.Navoiy;

b) Farobiy;

c) Ibn Sino;

13

d) Abu Rayhon Beruniy;

e) Ibn Xoldun.

48. Quyidagi mutafakkirlardan kim pulning kelib chiqish sabab-

lariga o‘z qarashlarini bayon qilgan?

a) Ibn Sino;

b) Farobiy;

c) Abu Rayhon Beruniy;

d) A. Navoiy;

e) Ibn Xoldun.

49. Jamiyatda mehnatning roli, moddiy ne’matlarning xususi-

yatlari, pul va uning vazifalari kabi masalalar qaysi mutafakkir

qarashlarida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan?

a) Farobiy;

b) Yusuf Xos Hojib;

c) A. Navoiy;

d) Ibn Sino;

e) Abu Rayhon Beruniy.

50. Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi, davlat moliyasi, so-

liqlarni belgilash tartibi kabi masalalar qaysi alloma qarashlariga

tegishli?

a) Ibn Sino;

b) A. Navoiy;

c) Farobiy;

d) Abu Rayhon Beruniy;

e) Yusuf Xos Hojib.

51. Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiy bilim va qarashlarning yaxlit

tizimi sifatida “Siyosiy iqtisod” nomi bilan mustaqil fan sifatida

qachon shakllana boshlagan?

a) XII–XIV asrlarda;

b) X–XI asrlarda;

c) XVI–XVII asrlarda;

d) XVIII–XIX asrlarda;

e) XV–XVI asrlarda.

52. “Siyosiy iqtisod” tushunchasi shakllangan grekcha “politi-

kos”, “oykos”, “nomos” so‘zlari qanday ma’noni anglatadi?

a) ijtimoiy, uy xo‘jaligi, qonun;

b) jamiyat, davlat, qonun;

c) iqtisodiy, xonadon xo‘jaligi, qonun;

d) davlat, uy, qonun;

14

e) siyosiy, oila xo‘jaligi, qonun.

53. Jamiyatning boyligi puldan, oltindan iborat bo‘lib, u savdoda,

“asosan, tashqi savdoda paydo bo‘ladi va ko‘payadi” degan qarash

qaysi g‘oyaviy oqimga tegishli?

a) merkantilizmga;

b) fiziokratlarga;

c) klassik siyosiy iqtisodga;

d) marjinalizmga;

e) keynschilikga.

54. “Jamiyatning boyligi qishloq xo‘jaligida vujudga keladi”

degan qarash qaysi g‘oyaviy oqim vakillariga tegishli?

a) merkantilizm;

b) fiziokratlar;

c) marjinalizm;

d) keynschilik;

e) klassik siyosiy iqtisod.

55. Boylik faqat qishloq xo‘jaligida emas, balki sanoat,

transport, qurilish va boshqa moddiy ishlab chiqarish sohalarida

yaratiladi degan qarash qaysi g‘oyaviy oqimga taalluqli?

a) merkantilizm;

b) klassik siyosiy iqtisod;

c) fiziokratlar;

d) marjinalizm;

e) keynschilik.

56. Boylikning manbai yer va mehnat ekanligini e’tirof etgani

holda “Mehnat – boylikning otasi, yer uning onasi” degan g‘oya

kimga tegishli?

a) U. Petti;

b) A. Smit;

c) D. Rikardo;

d) F. Kene;

e) T. Man.

57. Talab va taklif asosida shakllanadigan erkin narxlar asosida

bozorning o‘z-o‘zidan tartibga solishi (“ko‘rinmas qo‘l”) hamda

insonni faollashtiradigan asosiy rag‘bat shaxsiy manfaat ekanligi

g‘oyasini kim ilgari surgan (“Odamlar boyligining tabiati va

sabablari to‘g‘risida tadqiqot” asarida)?

a) U. Petti;

b) A. Smit;

15

c) D. Rikardo;

d) Sismondi;

e) F. Kene.

58. Qiymat va foydaning hamda turli sinf daromadlarining

yagona manbai mehnat ekanligi to‘g‘risidagi qarash kimga tegishli?

a) A. Smit;

b) U. Petti;

c) F. Kene;

d) Sismondi;

e) D. Rikardo.

59. Qaysi g‘oyaviy oqim namoyondalari kapitalizmni tanqid

qilib, xususiy mulkchilikni yo‘q qilish, ishlab chiqarish, taqsimot va

iste’molni qayta tashkil etish va adolatli tuzum o‘rnatish talabi bilan

chiqadi?

a) fiziokratlar (F. Kene va boshqalar);

b) merkantalistlar (V. Stafford, T. Man, A. Monkreten, Jon Lou, G.

Skaruffi va boshqalar);

c) klassik siyosiy iqtisod maktabi (U. Petti, A. Smit, D. Rikardo va

boshqalar);

d) sotsial-utopistlar (A.Sen-Simon, Sh.Fure, R.Ouen va boshqalar);

e) marjinalistlar (K. Menger, F. fon Vizer, E. fon Bem-Baverk, U.S.

Jevons va boshqalar).

60. Qaysi g‘oyaviy oqim jamiyat taraqqiyotiga tabiiy-tarixiy jara-

yon sifatida qarab, ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya to‘g‘risidagi ta’limot-

ni va qo‘shimcha qiymat nazariyasini yaratgan?

a) merkantilizm;

b) fiziokratlar;

c) marksizm;

d) monetarizm;

e) marjinalizm.

61. Keyingi (qo‘shilgan) tovar nafliligi va qo‘shimcha jalb

qilingan resurs unumdorligi pasayib borishi nazariyasi qaysi

g‘oyaviy oqim vakillari tomonidan ishlab chiqilgan?

a) keynschilik;

b) monetarizm;

c) marjinalizm;

d) merkantilizm;

e) klassik maktab.

16

62. Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning aralashuvini

cheklash g‘oyasini kim ilgari surgan?

a) M. Keyns;

b) M. Fridman;

c) D. Rikardo;

d) A. Marshall;

e) K. Menger.

63. Rivojlangan bozor iqtisodiyotini davlatning yalpi talab

hamda shu orqali inflyatsiya va bandlikka ta’sir ko‘rsatish orqali

tartibga solib turish zarurligi g‘oyasi kimga tegishli?

a) K. Menger;

b) A. Marshall;

c) D. Rikardo;

d) M. Fridman;

e) M. Keyns.

64. Iqtisodiyotni boshqarishni pul muomalasini tartibga solish

orqali amalga oshirish mumkinligini kim asoslagan?

a) A. Marshall;

b) M. Keyns;

c) L. Valras;

d) F. Xayek;

e) M. Fridman.

65. Xo‘jalik yurituvchilar o‘rtasidagi munosabatlarga nafaqat

iqtisodiy balki noiqtisodiy omillar, jumladan, institutsional

o‘zgarishlar orqali ham ta’sir ko‘rsatish mumkinligi g‘oyasi qaysi

oqimga taalluqli?

a) monetarizm;

b) marjinalizm;

c) neoliberalizm;

d) institutsionalizm;

e) neoklassik.

66. Iqtisodiy ne’matlarni takror ishlab chiqarish jarayonida

kishilar o‘rtasida vujudga keladigan turli xil aloqa va munosabatlar

qanday munosabatlar toifasiga kiradi?

a) ijtimoiy;

b) siyosiy;

c) iqtisodiy;

d) tashkiliy;

e) tashqi iqtisodiy.

17

67. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy hodisa hisoblanadi?

a) ishlab chiqarish;

b) xizmat ko‘rsatish;

c) ayriboshlash;

d) inqiroz;

e) taqsimlash.

68. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy jarayon hisoblanadi?

a) ishsizlik;

b) inqiroz;

c) inflyatsiya;

d) ishlab chiqarish;

e) bandlik.

69. Cheklangan iqtisodiy resurslardan foydalanishning turli

muqobil variantlaridan eng samaralisini topish orqali jamiyatning

cheksiz ehtiyojlarini to‘laroq qondirib borishning nazariy muammo-

larini tadqiq qilish – bu “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining…

a) predmeti;

b) maqsadi;

c) vazifasi;

d) uslubi;

e) usuli.

70. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining quyidagi vazifalaridan qaysi

biri barcha iqtisodiy fanlar uchun nazariy asos bo‘lib xizmat qiladi?

a) ilmiy bilish;

b) uslubiy;

c) amaliy;

d) bashorat qilish;

e) yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish.

71. Xo‘jalik yuritishning oqilona usullari va asosiy qoidalarini

ishlab chiqish hamda amaliyotga joriy qilish “Iqtisodiyot nazariyasi”

fanining qaysi vazifasiga kiradi?

a) ilmiy bilish;

b) uslubiy;

c) amaliy;

d) bashorat qilish;

e) yangicha iqtisodiy fikrlashni shakllantirish.

72. Iqtisodiy hodisa va jarayonlar o‘rtasidagi muqarrar takror-

lanib turadigan, doimo mavjud bo‘ladigan to‘g‘ridan-to‘g‘ri yoki

teskari ichki sabab-oqibat bog‘liqliklar va aloqadorliklar qanday

18

qonunning mohiyatini anglatadi?

a) iqtisodiy qonunning;

b) iqtisodiy kategoriyaning;

c) yuridik qonunning;

d) tabiat qonunining;

e) jamiyat qonunlarining.

73. Iqtisodiy qonunlarning obyektiv xarakteri nimani anglatadi?

a) ularning mavjud bo‘lishi va amal qilishi kishilarning xohish-

irodasiga bog‘liq bo‘lmaydi;

b) insoniyat jamiyati mavjud bo‘lganda, amal qiladi;

c) ishlab chiqarish bo‘lganda, amal qiladi;

d) kishilarning maqsadli iqtisodiy faoliyati orqali namoyon bo‘ladi;

e) tabiat qonunlariga bog‘liq bo‘lmasligini bildiradi.

74. Qaysi iqtisodiy qonunlar kishilik jamiyati rivojlanishining

barcha bosqichlarida amal qiladi?

a) maxsus iqtisodiy qonunlar;

b) oraliq yoki davriy iqtisodiy qonunlar;

c) umumiy iqtisodiy qonunlar;

d) maxsus va oraliq iqtisodiy qonunlar;

e) barcha iqtisodiy qonunlar.

75. Iqtisodiy tahlilning qaysi usuli “Iqtisodiyotni bir-biri bilan

chambarchas bog‘liq va o‘zaro aloqada bo‘lgan turli tarkibiy qism-

lardan iborat yaxlit tizim bo‘lib, unda ro‘y beradigan hodisa va ja-

rayonlar doimiy o‘zgarishda va rivojlanishda (oddiydan murak-

kablikka, quyidan yuqoriga)” deb o‘rganadi?

a) ilmiy abstraksiya;

b) dialektika;

c) induksiya;

d) deduksiya;

e) eksperiment.

76. Mantiqiy tahlil orqali hodisa va jarayonlarning uncha mu-

him bo‘lmagan belgilarini e’tibordan chetda qoldirib, eng asosiy bel-

gilarini ajratib olish yo‘li bilan ularning mohiyatini ochib berish

qaysi usul orqali amalga oshiriladi?

a) induksiya;

b) deduksiya;

c) normativ;

d) pozitiv;

e) ilmiy abstraksiya.

19

77. Iqtisodiyotda amalga oshirish zarur bo‘lgan islohotlar va

chora-tadbirlarni iqtisodiyotning alohida tarkibiy qismlari va bo‘-

g‘inlarida qo‘llash qanday usul mazmunini anglatadi?

a) tarixiy;

b) mantiqiy;

c) eksperiment;

d) normativ;

e) pozitiv.

78. O‘zgaruvchi miqdorlar o‘rtasidagi bog‘liqlik nima yordami-

da ko‘rgazmali tarzda tasvirlanadi?

a) diagramma;

b) grafik;

c) jadval;

d) tenglama;

e) formula.

79. Resurslar cheklanganligi muammosini to‘liq yechish mumkin:

a) agar hamma odamlar resurslarni tejashsa;

b) agar hamma ixtiyoriy ravishda o‘z ehtiyojlarini cheklasa;

c) kelajakda fan va texnika taraqqiyoti tovar ishlab chiqarishni

ko‘paytirish imkonini bersa;

d) muammoni yechib bo‘lmaydi;

e) to‘g‘ri iqtisodiy siyosat yuritilsa.

80. Quyidagi keltirilgan qaysi iqtisodiy tushunchalar ishlab

chiqarish imkoniyati egri chizig‘ini ifodalaydi?

a) talab va taklif;

b) yalpi talab va yalpi taklif;

c) ishlab chiqarish resurslari cheklanganligi, murosali tanlov,

muqobil qiymat;

d) mavjud ishlab chiqarish imkoniyati darajasida ehtiyojlarni

qondirishning eng yaxshi usuli;

e) iste’mol va jamg‘arma.

81. Iqtisodiyotning asosiy muammolari quyidagi javoblardan

qaysi birida berilgan?

a) nima ishlab chiqarish, qanday ishlab chiqarish, kim uchun ishlab

chiqarish?

b) nima iste’mol qilinadi, qanday ishlab chiqariladi, kim ishlab

chiqaradi?

c) nima ishlab chiqariladi, qanday iste’mol qilinadi, kim ishlab

chiqaradi?

20

d) nima iste’mol qilinadi, qanday ishlab chiqariladi, kim iste’mol

qiladi?

e) qanday ishlab chiqarish, kim uchun ishlab chiqarish?

82. Quyidagilarning qaysi biri birgalikda qondiriladigan ehtiyoj

hisoblanadi?

a) moddiy ehtiyoj;

b) madaniy-maishiy ehtiyoj;

c) ijtimoiy ehtiyoj;

d) ma’naviy ehtiyoj;

e) mehnat ehtiyoji.

83. Jamiyat ehtiyojlarining miqdoran o‘sib va tarkiban yangila-

nib borishiga nima ta’sir ko‘rsatadi?

a) aholi sonining o‘sishi, fan-texnika taraqqiyoti;

b) mehnat unumdorligi;

c) reklama va aloqa kommunikatsiyasining rivojlanishi;

d) tovar sifati;

e) mehnat intensivligi.

84. Aholi ehtiyojlarining qondirilish darajasi qanday aniqla-

nadi?

a) ularning talabi va ehtiyojlari taqqoslanadi;

b) aholining haqiqiy iste’moli darajasi va ehtiyojlari taqqoslanadi;

c) aholining pul daromadlari va talablari taqqoslanadi;

d) aholining real daromadlari va ehtiyojlari taqqoslanadi;

e) aholining nominal va real daromadlari taqqoslanadi.

85. Alohida kishilar, korxonalar va davlat ehtiyojlarining umu-

miy xususiyatlari nimadan iborat?

a) tarkiban bir xil;

b) cheksiz va chegarasiz;

c) miqdoriy o‘lchamga ega;

d) nisbatan cheklangan;

e) miqdoran cheklangan.

86. Jamiyat a’zolari va iqtisodiyot subyektlarining hayotiy vosi-

talar hamda iqtisodiy resurslarga bo‘lgan zaruriyati – bu:

a) talab;

b) jamiyat a’zolari ehtiyoji;

c) korxona ehtiyoji;

d) davlat ehtiyoji;

e) ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyoj.

21

87. Iqtisodiy resurslarga, iste’mol tovarlari va xizmatlarga bo‘l-

gan zaruriyat iqtisodiyotning qaysi subyekti ehtiyojini anglatadi?

a) jamiyat a’zolari (kishilar);

b) korxona (firma);

c) davlat;

d) tarmoq;

e) hudud.

88. Quyidagi omillardan qaysi biri jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy

ehtiyojlarining o‘sib borishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi?

a) mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi;

b) jamiyatdagi mavjud ijtimoiy-iqtisodiy tizim, tarixiy, milliy

an’analar va urf-odatlar;

c) tabiiy-geografik va iqlim sharoitlari;

d) aholi sonining o‘sishi va uning ijtimoiy tarkibining o‘zgarishi;

e) xalqaro iqtisodiy aloqalar, xalqaro aloqa va kommunikatsiya

tizimlarining rivojlanish holati.

89. Ehtiyojlarning o‘sib borish qonuni nimani anglatadi?

a) kishilar ehtiyoji ortib borishini;

b) korxonalar ehtiyoji ortib borishini;

c) davlatning ehtiyoji ortib borishini;

d) jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy ehtiyoji miqdoran ortib va sifat jihatdan

takomillashib borishini;

e) ehtiyojlarning ortishi aholining tabiiy o‘sishidan tez ro‘y

berishini.

90. Quyidagi omillardan qaysi biri jamiyat ehtiyojlarining miq-

doran ortib borishiga olib keladi?

a) fan-texnika taraqqiyoti;

b) reklama;

c) aholining tabiiy o‘sishi;

d) xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi;

e) xalqaro kommunikatsiya tizimi rivojlanishi.

91. Quyidagi omillardan qaysi biri ehtiyojlarning sifat jihatdan

takomillashib borishiga olib keladi?

a) aholining tabiiy o‘sishi;

b) ishchi kuchi migratsiyasi;

c) fan-texnika taraqqiyoti va reklama;

d) aholi ijtimoiy tarkibining o‘zgarishi;

e) mamlakat tabiiy va xom ashyo resurslari salohiyati ortishi.

92. Ehtiyojlarning o‘sib borish qonuni ishlab chiqarish bilan

22

ehtiyojlar o‘rtasidagi qanday bog‘liqlikni aks ettiradi?

a) o‘zaro uzviy;

b) teskari;

c) uzviy va teskari;

d) aks ettirmaydi;

e) ichki.

93. Ehtiyojlarning o‘sib borishiga qarshi ta’sir qiluvchi quyidagi

omillardan qaysi biri iqtisodiy inqirozlarni ham keltirib chiqaradi?

a) ishlab chiqarishning rivojlanish holati;

b) iqtisodiy faollikning siklik ro‘y berishi;

c) jamiyatdagi mavjud hukmron munosabatlar;

d) favqulodda ro‘y bergan holatlar (urushlar, iqtisodiy tizimlar

almashishi);

e) tabiiy ofatlar (zilzila, suv toshqini va h.k.).

94. Ehtiyojlarga xos bo‘lgan muhim xususiyat turli ehtiyojlar-

ning bir-birini taqozo qilishi nimani anglatadi?

a) bir ehtiyojning boshqa bir ehtiyojni keltirib chiqarishini;

b) barcha ehtiyojlarning o‘sib borishini;

c) bir ehtiyoj boshqa bir ehtiyojning o‘rnini bosishini;

d) bir ehtiyojning boshqa bir ehtiyojni cheklashini;

e) ehtiyojlarning cheksiz va chegarasizligini.

95. Quyidagi ehtiyojlardan qaysi biri uning qondirilish ko‘lami

va darajasini ifodalaydi?

a) umumjamiyat miqyosida yoki mamlakat darajasida qondiriladigan

ehtiyojlar;

b) moddiy ehtiyojlar;

c) ijtimoiy-ma’naviy ehtiyojlar;

d) madaniy-maishiy ehtiyojlar;

e) bevosita qondiriladigan ehtiyojlar.

96. Quyidagilardan qaysi biri ehtiyojlarning ashyoviy-buyum

vositalarida qondiriladigan turini anglatadi?

a) jamoa yoki guruh darajasida qondiriladigan ehtiyoj;

b) moddiy ehtiyojlar;

c) yakka tartibda qondiriladigan ehtiyojlar;

d) jamiyat darajasida qondiriladigan ehtiyojlar;

e) bilvosita qondiriladigan ehtiyojlar.

97. Ehtiyojlarning qondirilish usuliga asoslangan turini aniqlang:

a) bilvosita qondiriladigan ehtiyoj;

b) moddiy ehtiyoj;

23

c) ijtimoiy-ma’naviy ehtiyoj;

d) madaniy-maishiy ehtiyoj;

e) yakka tarzda qondiriladigan ehtiyoj.

98. Kishilar hayot kechirishining birlamchi sharti – hayotiy zarur

vositalar (oziq-ovqat, kiyim-kechak, turar-joy) va zebi-ziynat buyum-

lariga (mebel, avtomobil, xolodilnik, televizor, dala hovli) bo‘lgan ehti-

yoj qanday nomlanadi?

a) bevosita qondiriladigan ehtiyoj;

b) bilvosita qondiriladigan ehtiyoj;

c) moddiy ehtiyoj;

d) ijtimoiy-ma’naviy ehtiyoj;

e) madaniy-maishiy ehtiyoj.

99. Insonning mehnat qilishga, axloqiy, ma’naviy, madaniy va

jismoniy kamol topishiga xizmat qiladigan ehtiyoj turini aniqlang:

a) moddiy ehtiyoj;

b) bevosita qondiriladigan ehtiyoj;

c) bilvosita qondiriladigan ehtiyoj;

d) ijtimoiy-ma’naviy va madaniy-maishiy ehtiyoj;

e) yakka tarzda qondiriladigan ehtiyoj.

100. Kishilarning to‘g‘ridan-to‘g‘ri iste’mol qiladigan tovar va

xizmatlarga bo‘lgan ehtiyoji qanday nomlanadi?

a) moddiy ehtiyoj;

b) ijtimoiy-ma’naviy ehtiyoj;

c) madaniy-maishiy ehtiyoj;

d) bevosita qondiriladigan ehtiyoj;

e) bilvosita qondiriladigan ehtiyoj.

101. Ishlab chiqarish maqsadlari uchun iqtisodiy resurslarga

bo‘lgan ehtiyojni aniqlang:

a) ijtimoiy-ma’naviy ehtiyoj;

b) madaniy-maishiy ehtiyoj;

c) moddiy ehtiyoj;

d) bevosita qondiriladigan ehtiyoj;

e) bilvosita qondiriladigan ehtiyoj.

102. Quyidagi ehtiyojlardan qaysi biri uni qondirish davriyligini

anglatadi?

a) mutloq va nisbiy;

b) minimal va maksimal;

c) qondirilishi muqarrar bo‘lgan va kechiktirib qondirilsa ham

bo‘ladigan;

24

d) joriy davrda va istiqbolda qondiriladigan;

e) birlamchi va ikkilamchi.

103. Haqiqiy iste’mol (Ih)ning, umumiy ehtiyoj (Eu)ga bo‘lgan

nisbati qanday ko‘rsatkichni ifodalaydi?

a) ehtiyojning mavjud darajasini;

b) ehtiyojning qondirilish darajasini;

c) aholi turmush darajasini;

d) aholi real daromadlari darajasini;

e) ehtiyojlarning o‘sish darajasini.

JAVOBLAR

1c); 2c); 3c); 4a); 5b); 6d); 7c); 8a); 9b); 10c); 11d); 12c); 13b);

14c); 15c); 16b); 17c); 18a); 19b); 20c); 21a); 22b); 23b); 24b); 25c);

26c); 27a); 28b); 29d); 30d); 31b); 32d); 33a); 34b); 35d); 36d); 37d);

38d); 39a); 40b); 41a); 42a); 43d); 44d); 45d); 46d); 47b); 48b); 49b);

50b); 51c); 52a); 53a); 54b); 55b); 56a); 57b); 58b); 59d); 60c); 61c);

62d); 63d); 64d); 65d); 66c); 67d); 68d); 69b); 70a); 71c); 72a); 73a);

74c); 75b); 76d); 77c); 78b); 79d); 80c); 81a); 82c); 83a); 84b); 85b);

86d); 87c); 88a); 89d); 90c); 91c); 92a); 93b); 94a); 95a); 96b); 97a);

98c); 99d); 100d); 101d); 102c); 103b).

25

2-mavzu. ISHLAB CHIQARISH JARAYONI VA UNING

NATIJALARI

1. Ishlab chiqarish omillari egasi: yer, kapital, mehnat, tadbir-

korlik hisobiga mos ravishda yaratilgan mahsulotdagi ulushini qaysi

ketma-ketlik shaklida oladi?

a) yer rentasi, ish haqi, foiz-dividend, foyda;

b) yer rentasi, foiz-dividend, foyda, ish haqi;

c) yer rentasi, foiz-dividend, ish haqi, foyda;

d) foiz-dividend, foyda, ish haqi, yer rentasi;

e) foyda, yer rentasi, ish haqi, foiz-dividend.

2. Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi bu...

a) ishlab chiqarish natijalarining mehnat xarajatlariga nisbati;

b) ishlab chiqarish natijalarining kapital sarflariga nisbati;

c) ishlab chiqarish natijalarining yer omiliga nisbati;

d) ishlab chiqarish natijasi (mahsulot)ning sarflangan xarajatlarga nisbati;

e) yerga va kapitalga qilingan xarajatlar natijasi.

3. Naflilikning pasayib borishi qonuni amal qilishini izohlashga

quyidagilardan qaysi biri to‘g‘ri kelmaydi?

a) universal qonun bo‘lib, doimo amal qiladi;

b) uning amal qilishi doirasi cheklangan bo‘lib, eng avvalo,

kundalik ehtiyojlarni qondiradigan tovar, xizmatlarga tegishli;

c) qisqa muddatli davrga xos;

d) ko‘plab tovarlarga nisbatan qo‘llab bo‘lmaydi;

e) naflilikni baholovchi yagona o‘lchov yo‘q.

4. Moddiy-ashyoviy ko‘rinishdagi ne’matlar iqtisodiy faoliyat

turlaridan qaysi birining natijasi bo‘lib chiqadi?

a) xizmat ko‘rsatishda;

b) iste’molda;

c) iqtisodiy nafli ish bajarishda;

d) ishlab chiqarishda;

e) yuqoridagilarning barchasida.

5. Quyidagilarning qaysi biri ishlab chiqarishning moddiy

omili hisoblanadi?

a) xom ashyo;

b) materiallar;

c) bino va inshootlar, mashinalar, asbob va uskunalar, xom ashyo;

d) mehnat quroli;

e) pul mablag‘lari.

26

6. Iqtisodiy resurslar hisobiga olinadigan daromad turini aniq-

lang:

a) ish haqi, foiz, renta, me’yordagi foyda;

b) mukofot;

c) dividend;

d) foyda;

e) yalpi daromad.

7. Ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligi qanday aniqla-

nadi?

a) ishlab chiqarish natijalari sarf-xarajatlar bilan taqqoslanadi;

b) ishlab chiqarish natijalari jonli mehnat sarflari bilan taqqoslanadi;

c) ishlab chiqarish natijalari kapital sarflari bilan taqqoslanadi;

d) ishlab chiqarish natijalari aylanma mablag‘lar qiymati bilan

taqqoslanadi;

e) yuqoridagi barcha usulda.

8. Quyidagilardan qaysi biri mehnat kooperatsiyasini xarakter-

laydi?

a) mehnatning alohida faoliyat turlariga ajralishi;

b) xodimlarning iqtisodiy faoliyatining biron turini bajarishga yoki

mahsulotning alohida turlarini ishlab chiqarishga moslashuvi;

c) mehnatning alohida va bir-biriga bog‘liq turlarining uyushishi;

d) iqtisodiyot tarmoqlari va sohalarining bir-biriga bog‘liqligining

kuchayishi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

9. Mehnat unumdorligi qanday aniqlanadi?

a) mahsulot miqdorining uni ishlab chiqarishga ketgan ish vaqtiga

nisbati bilan;

b) mahsulot miqdorining qilingan sarf-xarajatlarga nisbati bilan;

c) mahsulot miqdorini asosiy kapitalga taqqoslash yo‘li bilan;

d) mahsulot miqdorini aylanma kapitalga taqqoslash yo‘li bilan;

e) yuqoridagi barcha usulda.

10. Iqtisodiy rivojlanish nima?

a) moddiy ne’matlar ishlab chiqarish;

b) ehtiyojlarni qondirish;

c) bozorga tovarlar yetkazib berish;

d) ishlab chiqarish natijalarining to‘xtovsiz ortib borishi;

e) xizmatlar ko‘rsatish.

11. Iqtisodiy resurslar nima?

a) tovar;

27

b) pul;

c) insonlar;

d) kapital, yer, ishchi kuchi, tadbirkorlik layoqati;

e) tabiiy resurslar.

12. Samaradorlik nima?

a) iqtisodiyotning o‘sishi;

b) sarflangan resurslarni tejash;

c) ishlab chiqarish xarajatlarining o‘sishi;

d) «natija» va «xarajat» nisbati;

e) narxlarning pasayishi.

13. Ijtimoiy ishlab chiqarish nima?

a) ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarish jarayoni;

b) iste’mol buyumlarini ishlab chiqarish jarayoni;

c) ishchi kuchini ishlab chiqarish jarayoni;

d) jamiyat miqyosida amalga oshiriladigan ishlab chiqarish

jarayoni;

e) xizmat ko‘rsatish jarayoni.

14. Hayotiy zarur ne’matlar va boyliklarni takror ishlab chiqa-

rish jarayonining barcha bosqichlarini qamrab oladigan faoliyat

qanday nomlanadi?

a) ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish);

b) ayirboshlash;

c) taqsimlash;

d) iste’mol;

e) iqtisodiy faoliyat.

15. Iqtisodiy faoliyatning qaysi turi (bosqichi)da yaratilgan

iqtisodiy ne’matlar ishlab chiqaruvchilardan iste’molchiga o‘tadi?

a) ishlab chiqarish(xizmat ko‘rsatish);

b) xizmat ko‘rsatish;

c) ayirboshlash;

d) taqsimlash;

e) iste’mol.

16. Takror ishlab chiqarishning qaysi bosqichida yaratilgan to-

varlar va xizmatlar o‘zlarining pirovard foydalanuvchilarini topadi?

a) ishlab chiqarish(xizmat ko‘rsatish);

b) xizmat ko‘rsatish;

c) ayirboshlash;

d) taqsimlash;

e) iste’mol.

28

17. Takror ishlab chiqarish jarayonining qaysi bosqichida na-

faqat hayotiy zarur ne’mat (xizmat)lar balki iqtisodiy resurslar va

ishchi kuchi tarmoq, soha, hudud va iqtisodiy faoliyat turlari

o‘rtasida taqsimlanadi?

a) ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish);

b) xizmat ko‘rsatish;

c) ayirboshlash;

d) taqsimlash;

e) iste’mol.

18. Kishilar iste’moli uchun zarur bo‘lgan hayotiy zarur ne’-

matlarni yaratishga qaratilgan maqsadga muvofiq amalga oshirila-

digan iqtisodiy faoliyat qanday nomlanadi?

a) iqtisodiy faoliyat;

b) ishlab chiqarish;

c) ayirboshlash;

d) taqsimlash;

e) iste’mol.

19. Iqtisodiy ne’mat, tovar va xizmatlar yaratiladigan tarmoq

va sohalar qanday nom bilan ataladi?

a) moddiy ishlab chiqarish;

b) nomoddiy ishlab chiqarsh sohalari;

c) iqtisodiyotning real ishlab chiqarish tarmoq va sohalari;

d) xalq xo‘jaligi tarmoq va sohalari;

e) milliy iqtisodiyot tarmoq va sohalari.

20. Moddiy ko‘rinishga ega bo‘lgan iqtisodiy ne’matlar va boy-

liklarni ishlab chiqaradigan tarmoq va sohalar qanday nomlanadi?

a) xalq xo‘jaligi;

b) milliy iqtisodiyot;

c) moddiy ishlab chiqarish;

d) nomoddiy ishlab chiqarish;

e) milliy ishlab chiqarish.

21. Yaratilgan tovarlarning iste’mol qilinish xususiyatidan kelib

chiqib, ishlab chiqarish tarmoqlari qanday turlarga ajratiladi?

a) moddiy va nomoddiy;

b) ishlab chiqarish vositalari (investitsion tovarlar) va iste’mol

tovarlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlar;

c) tovarlar va xizmatlar yaratuvchi tarmoqlar;

d) iqtisodiyotning real sektori va ijtimoiy sohalar;

e) sanoat va qishloq xo‘jalik tarmoqlari.

29

22. Bir mahsulot boshqasiga ma’lum miqdoriy nisbatlarda

ayirboshlanishi qanday nomlanadi?

a) tovar ayirboshlash;

b) barter (mahsulot) ayirboshlash;

c) ekvivalent ayirboshlash;

d) miqdoriy ayirboshlash;

e) nisbiy ayirboshlash.

23. Tovar(xizmat)lar pul vositasida oldi-sotdi yo‘li bilan ayir-

boshlanishi qanday nomlanadi?

a) barter (mahsulot) ayirboshlash;

b) tovar ayirboshlash;

c) ekvivalent ayirboshlash;

d) miqdoriy ayirboshlash;

e) nisbiy ayirboshlash.

24. Yaratilgan mahsulot taqsimlanishi natijasida kimlarning

ulushi aniqlanadi?

a) ishlab chiqaruvchi va resurs egalari;

b) mulk va resurs egalari;

c) ishlab chiqaruvchilar va davlat;

d) davlat, mulk va resurs egalari;

e) ishlab chiqaruvchilar, mulk va resurs egalari hamda davlat.

25. Investitsion tovarlardan unumli foydalanilganda, ya’ni ular

ishlab chiqarish jarayonida ishlatilib, kishilar uchun zarur hayotiy

vositalar yaratilganda, iste’molning qanday turi ro‘y beradi?

a) shaxsiy iste’mol;

b) ijtimoiy iste’mol;

c) unumli iste’mol;

d) unumsiz iste’mol;

e) davlat iste’moli.

26. Iste’mol tovarlari va xizmatlar kishilar tomonidan bevosita

iste’mol qilinganda qanday iste’mol ro‘y beradi?

a) unumli iste’mol;

b) shaxsiy iste’mol;

c) ijtimoiy iste’mol;

d) unumsiz iste’mol;

e) davlat iste’moli.

27. Insonlarning mehnat qilish layoqati, ya’ni ularning jismo-

niy va aqliy qobiliyati qanday nomlanadi?

a) mehnat;

30

b) ishchi kuchi;

c) mehnat resursi;

d) jami ishchi kuchi;

e) mehnat salohiyati.

28. Inson tomonidan mehnat predmetlariga ta’sir qiladigan

vositalar (mashina, mexanizmlar, asbob-uskunalar va h.k.) qanday

nomlanadi?

a) ishlab chiqarish vositalari;

b) mehnat vositalari;

c) mehnat predmetlari;

d) iqtisodiy resurslar;

e) ishlab chiqarish omillari.

29. Insonning maqsadga muvofiq faoliyati o‘zlashtirishga qara-

tilgan narsalar qanday ataladi?

a) xom ashyolar;

b) material va yarimtayyor mahsulotlar;

c) mehnat vositalari;

d) mehnat predmetlari;

e) ishlab chiqarish vositalari.

30. Mehnat vositalari mehnat predmetlariga ta’sir qilish xusu-

siyatlariga ko‘ra qanday guruhlarga bo‘linadi?

a) mehnat qurollari, mehnat predmetlari;

b) saqlash vositalari, xom ashyolar;

c) umumiy vositalar, investitsion tovarlar;

d) mehnat qurollari, saqlash vositalari, umumiy vositalar;

e) mehnat vositalari, mehnat predmetlari.

31. Mehnat predmetlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan mehnat

vositalari qanday nomlanadi?

a) mehnat qurollari;

b) mehnat jarayoni;

c) saqlash vositalari;

d) umumiy vositalar;

e) investitsion tovarlar.

32. Yoqilg‘i, materiallari va mahsulotlarni saqlash hamda uza-

tishga xizmat qiladigan vositalar(sisternalar, turli sig‘imdagi

idishlar, omborlar, quvurlar va h.k.) qanday nomlanadi?

a) umumiy vositalar;

b) saqlash vositalari;

c) mehnat qurollari;

31

d) mehnat predmetlari;

e) maxsus vositalar.

33. Ishlab chiqarish jarayonida bevosita qatnashmasdan, unga

umumiy shart-sharoit bo‘lib xizmat qiladigan vositalar (binolar,

yo‘llar va h.k.) qanday nomlanadi?

a) mehnat qurollari;

b) saqlash vositalari;

c) umumiy vositalar;

d) ijtimoiy tuzilma;

e) ishlab chiqarish infratuzilmasi.

34. Kim ishlab chiqarishning uch omilli nazariyasini asoslab,

unga yer, kapital va mehnatni kiritgan?

a) A. Smit;

b) D.Rikardo;

c) J.B.Sey;

d) E. Baberk;

e) M.Keyns.

35. Kim ishlab chiqarishning ikki omili – kapital va mehnat

mavjud bo‘lishini tan olgan?

a) D.Rikardo;

b) A.Smit;

c) J.B.Sey;

d) M.Keyns;

e) E.Baberk.

36. Yalpi ichki mahsulot, sof milliy mahsulot va milliy daromad

ko‘rsatkichlari ishlab chiqarishning qaysi darajadagi natijasini

ifodalaydi?

a) mikro darajadagi;

b) mezo darajadagi;

c) makro darajadagi;

d)super-makro darajadagi;

e) tarmoqlar darajasidagi.

37. Resurslarning mavjud darajasida ishlab chiqarilgan mah-

sulotning umumiy hajmini qanday ko‘rsatkich tavsiflaydi?

a) zaruriy mahsulot;

b) qo‘shilgan mahsulot;

c) umumiy mahsulot;

d) o‘rtacha mahsulot;

e) me’yoriy mahsulot.

32

38. Iqtisodiy resurslar birligiga to‘g‘ri keladigan mahsulot miq-

dori qanday ko‘rsatkichda ifodalanadi?

a) qo‘shilgan mahsulot;

b) o‘rtacha mahsulot;

c) umumiy mahsulot;

d) me’yoriy mahsulot;

e) pirovard mahsulot.

39. Qo‘shimcha jalb qilingan iqtisodiy resurs-ishchi kuchi va

kapital hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorini qanday

ko‘rsatkich aks ettiradi?

a) umumiy mahsulot;

b) o‘rtacha mahsulot;

c) qo‘shilgan mahsulot;

d) pirovard mahsulot;

e) me’yoriy mahsulot.

40. M=∑(K, Ik E) [M – mahsulot hajmi; K; Ik; E – qo‘llanilgan

kapital, ishchi kuchi va yer miqdori] formulasi qanday bog‘liqlikni

ifodalaydi?

a) foydalanishga jalb qilingan resurslar o‘rtasidagi ;

b) ishlab chiqarishning oraliq va pirovard natijalari o‘rtasidagi;

c) ishlab chiqarish omillari va uning natijalari o‘rtasidagi;

d) turli darajadagi ishlab chiqarish natijalari o‘rtasidagi;

e) oraliq va pirovard mahsulotlar o‘rtasidagi.

41. Qanday ko‘rsatkich bir yoki bir nechta omil miqdori

o‘zgarganda ishlab chiqarish hajmi qanday o‘zgarishini ko‘rsatadi?

a) foyda normasi;

b) ishlab chiqarish funksiyasi;

c) kapital samaradorligi;

d) mehnat unumdorligi;

e) kapital unumdorligi.

42. Ishlab chiqarish iqtisodiy samaradorligining asosiy ko‘rsat-

kichini toping:

a) mehnat unumdorligi;

b) kapital unumdorligi;

c) foyda normasi;

d) yerning unumdorligi;

e) mahsulotning resurs sig‘imi.

43. Vaqt birligida ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori yoki mah-

sulot birligini ishlab chiqarishga ketgan vaqt qanday ko‘rsatkichni

33

ifodalaydi?

a) foyda normasini;

b) kapital unumdorligini;

c) mahsulot resurs sig‘imini;

d) mehnat unumdorligini;

e) iqtisodiy resurslar unumdorligini.

44. Qanday ko‘rsatkich kapital birligi hisobiga ishlab chiqa-

rilgan mahsulot miqdori yoki bajarilgan ish hajmini ko‘rsatadi?

a) mehnat unumdorligi;

b) kapital unumdorligi;

c) foyda normasi;

d) ishlab chiqarishning kapital sig‘imi;

e) mahsulotning mehnat sig‘imi.

45. Ekin maydonlari birligi hisobiga ishlab chiqarilgan qishloq

xo‘jalik mahsulotlari hajmi yoki ekin turlari hosildorligi qanday

ko‘rsatkichda aniqlanadi?

a) kapital unumdorligi;

b) mehnat unumdorligi;

c) foyda normasi;

d) yerning unumdorligi;

e) mahsulotning resurs sig‘imi.

46. Quyidagi ko‘rsatkichlardan qaysi biri orqali mahsulot ishlab

chiqarishga ketgan moddiy xarajatlar ulushini topish mumkin?

a) mahsulotning mehnat sig‘imi;

b) mahsulotning material sig‘imi;

c) mahsulotning energiya sig‘imi;

d) mahsulotning yoqilgi sig‘imi;

e) mahsulotning resurs sig‘imi orqali.

47. Quydagi omillardan qaysi biri mavjud texnologiyalarda

ishlab chiqarish samaradorligi o‘sib borishini ta’minlaydi?

a) FTT yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy qilish;

b) intensiv texnologiyalarni qo‘llash;

c) ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va diversifikatsiyalash;

d) innovatsion rivojlanishga ustuvorlik berish;

e) tabiiy, moddiy va mehnat resurslaridan oqilona, tejab-tergab

foydalanish.

48. Ishlab chiqarish imkoniyatlari chegarasi nimani anglatadi?

a) iqtisodiy resurslarning mavjud darajasida har ikki turdagi

mahsulot ishlab chiqarish mumkinligini;

34

b) mahsulotning bir turini kamroq ishlab chiqarish hisobiga

boshqasini ko‘paytirib borish mumkinligini;

c) har ikki turdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘zgarmasligini;

d) har ikki turdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmin kamayib

borishini;

e) har ikki turdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmini aniqlash

mumkin emasligini.

49. Ishlab chiqarish imkoniyati egri chizig‘i nimani ko‘rsatadi?

a) mavjud resurslar asosida ishlab chiqarishning minimal hajmiga

erishishni;

b) resurslar o‘zgarishi bilan ishlab chiqarish imkoniyati o‘zgarishini;

c) mavjud resurslar bilan ikki turdagi tovarlarni ishlab chiqarish

imkoniyatlarining turlicha variantlarini;

d) mehnat resurslarining ikki turdagi tovar ishlab chiqarishga

bo‘linishi variantlarini;

e) jamiyatning erishgan samaradorlik darajasini.

JAVOBLAR

1c); 2d); 3a); 4d); 5c); 6a); 7a); 8c); 9a); 10d); 11d); 12d); 13d);

14d); 15c); 16d); 17d); 18b); 19c); 20c); 21b); 22b); 23b); 24d); 25c);

26b); 27b); 28b); 29d); 30d); 31a); 32b); 33c); 34c); 35d); 36c); 37c);

38b); 39c); 40c); 41b); 42c) 43d); 44b); 45d); 46b); 47d); 48a); 49b).

35

3-mavzu. IJTIMOIY-IQTISODIY TIZIMLAR VA

MULKCHILIK MUNOSABATLARI

1. Iqtisodiy muammolar qisman bozor, qisman hukumat tomo-

nidan yechilar ekan, bunday iqtisodiyot:

a) markazdan boshqariladigan iqtisodiyot;

b) bozor iqtisodiyoti;

c) natural xo‘jalik;

d) aralash iqtisodiyot;

e) an’anaviy iqtisodiyot hisoblanadi.

2. Quyidagi muammolardan qaysi biri mikro darajada yechi-

ladi?

a) to‘la bandlikni qanday ta’minlash mumkin?

b) nima va qancha ishlab chiqarish zarur?

c) inflyatsiyadan qanday qutulish mumkin?

d) iqtisodiy o‘sishni qanday rag‘batlantirish mumkin?

e) yalpi daromad va yalpi xarajatlarni qanday muvozanatga

keltirish mumkin?

3. Rivojlanish bosqichlariga sivilizatsion yondashuvning asoschisi

kim?

a) Alfred Marshall;

b) Uolter Rostou;

c) Ronald Kouz;

d) Artur Pigu;

e) Karl Marks.

4. Sivilizatsion yondashuv bo‘yicha jamiyat taraqqiyoti 5 bos-

qichga bo‘linib, u quyidagilardan iborat:

a) o‘tkinchi jamiyat, industrial jamiyatga o‘tish, industrial

jamiyat, ommaviy iste’mol jamiyati, kommunistik jamiyat;

b) an’anaviy jamiyat, industrial jamiyatga o‘tish, feodalizm,

industrial jamiyat, kommunistik jamiyat;

c) an’anaviy jamiyat, quldorlik, industrial jamiyatga o‘tish,

industrial jamiyat, ommaviy iste’mol jamiyati;

d) an’anaviy jamiyat, o‘tkinchi jamiyat, industrial jamiyatga

o‘tish, industrial jamiyat, ommaviy iste’mol jamiyati;

e) an’anaviy jamiyat, o‘tkinchi jamiyat, kommunistik jamiyat,

industrial jamiyat, ommaviy iste’mol jamiyati.

5. Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarning o‘rin almashinish sabablari

formatsion yondashuvda qanday izohlanadi?

36

a) ishlab chiqarish kuchlari rivojlanish darajasiga ishlab

chiqarish munosabatlarining mos kelishi;

b) ishlab chiqarish texnologik usulining o‘zgarishi;

c) ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasiga ishlab chiqa-

rish munosabatlarining mos kelmasligi o‘rtasidagi ziddiyat;

d) ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasiga ustqurmaning

mos kelmasligi;

e) ishlab chiqarish texnologiyalarini yangilash orqali.

6. Iqtisodiy tizim nima?

a) jamiyatning asosiy yo‘nalishi;

b) ishlab chiqarishni tashkil etish shakli;

c) sotsial-iqtisodiy munosabatlar asosi;

d) ijtimoiy ishlab chiqarish shaklidir;

e) siyosiy va ma’naviy munosabatlardir.

7. Ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyot qanday tizim?

a) ishlab chiqarishni reja asosida yurgazishga asoslangan;

b) yakka hokimlik asosida ishlab chiqarishni tashkil etishga

asoslangan;

c) davlat tomonidan ishlab chiqarish, taqsimot, almashuv va

iste’mol ustidan to‘liq nazorat o‘rnatishga asoslangan;

d) ishlab chiqarishni ijtimoiy mulk va ijtimoiy mehnat asosida

tashkil etishga qaratilgan;

e) ishlab chiqarish xususiy mulk asosida tashkil qilinadigan.

8. Aralash iqtisodiyot nima?

a) turli mulk shakllariga va ularning teng huquqligiga asoslangan

iqtisodiyot;

b) ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyot;

c) xususiy va jamoa mulkiga asoslangan iqtisodiyot;

d) buyruqli va bozor iqtisodiyoti qo‘shilishi natijasida vujudga

kelgan iqtisodiyot;

e) an’ana va udumlarga asoslangan iqtisodiyot.

9. Iqtisodiy tizimning qaysi nusxasi (modeli)da xususiy mulkning

ustunligi va boshqarishning bozor mexanizmi ta’-minlanadi?

a) buyruqli iqtisodiyotda;

b) sof kapitalizmda;

c) aralash iqtisodiyotda;

d) an’anaviy iqtisodiyotda;

e) yuqoridagilarning barchasida.

37

10. Nima, qanday, kim uchun ishlab chiqarish muammolari

qaysi tizimga aloqador?

a) faqat totalitar tizimlarga yoki markazlashgan rejalashtirish

hukmron bo‘lgan jamiyatlarga;

b) faqat bozor iqtisodiyotiga;

c) faqat an’anaviy iqtisodiyotga;

d) sotsial-iqtisodiy va siyosiy tashkil qilinishidan qat’iy nazar, har

qanday jamiyatga;

e) aralash iqtisodiyotga.

11. Iqtisodiy munosabatlar, iqtisodiyotni tashkil qilish shakllari,

xo‘jalik yuritish mexanizmlari va iqtisodiy muassasalarning o‘zaro

uzviy bog‘liqlikda tarkib topgan yaxlit tuzilmasi qanday nomlanadi?

a) iqtisodiyot;

b) iqtisodiy tizim;

c) iqtisodiy tizim modeli;

d) jamiyat;

e) xo‘jalik.

12. Iqtisodiy tizimning quyidagi tarkibiy qismlaridan qaysi biri

uni davlat tomonidan tartibga solish zarurligini anglatadi?

a) iqtisodiy munosabatlar;

b) texnologiya;

c) ishlab chiqarishning tabiiy va iqtisodiy shart-sharoitlari;

d) xo‘jalik yuritish mexanizmi;

e) iqtisodiy siyosat.

13. Ishlab chiqarish vositalari va ularni harakatga keltiruvchi

ishchi kuchi birgalikda nimani tashkil qiladi?

a) iqtisodiy munosabatlarni;

b) ishlab chiqarish texnologiyasini;

c) ishlab chiqaruvchi kuchlarni;

d) xo‘jalik yuritish mexanizmini;

e) iqtisodiy tizimni.

14. Ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish (mehnat taqsimoti,

uning ixtisoslashishi va kooperatsiyasi, ishlab chiqarishning

to‘planishi va uyg‘unlashtirilishi) natijasida vujudga keladigan

munosabatlarni toping:

a) ishlab chiqarish munosabatlari;

b) tashkiliy-iqtisodiy munosabatlar;

c) ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar;

d) ijtimoiy munosabatlar;

38

e) siyosiy munosabatlar.

15. Hayotiy vositalar va boyliklarni ishlab chiqarish, taqsimlash,

ayriboshlash va iste’mol qilish jarayonida vujudga keladigan

munosabatlar qanday nomlanadi?

a) tashkiliy-iqtisodiy munosabatlar;

b) ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar;

c) ishlab chiqarish munosabatlari;

d) ijtimoiy munosabatlar;

e) siyosiy munosabatlar.

16. Jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichida ishlab chiqa-

ruvchi kuchlar va iqtisodiy munosabatlar mavjudligi turining birligi

nimani tashkil qiladi?

a) ishlab chiqarish vositalarini;

b) ishlab chiqarish usulini;

c) jamiyat ustqurmasini;

d) ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyani;

e) iqtisodiy tizimni.

17. Ishlab chiqarish usuli va jamiyatdagi mavjud ustqurma

birgalikda nima deb ataladi?

a) iqtisodiy tizim;

b) xo‘jalik yuritish shakli;

c) ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya;

d) milliy xo‘jalik;

e) iqtisodiyot.

18. Ishlab chiqarish omillarini uyg‘unlashtirishning ma’lum bir

usullari qanday nomlanadi?

a) ixtisoslashish;

b) kooperatsiya;

c) texnologiya;

d) integratsiya;

e) mehnat taqsimoti.

19. Davlatning iqtisodiyot, iqtisodiy munosabatlar va takror

ishlab chiqarish jarayonini tartibga solishga qaratilgan chora-

tadbirlari qanday siyosatni anglatadi?

a) ijtimoiy siyosat;

b) iqtisodiy siyosat;

c) ijtimoiy–iqtisodiy siyosat;

d) daromadlar siyosati;

e) moliyaviy siyosat.

39

20. Iqtisodiy tizimning iqtisodiy jarayonlarni boshqarish va uy-

g‘unlashtirish mexanizmi hamda mulkchilikning hukmron shakli

bo‘yicha turkumlangan turini aniqlang:

a) ibtidoiy jamoa;

b) bozor iqtisodiyoti;

c) industrial jamiyat;

d) ommaviy iste’mol jamiyati;

e) neolitik jamiyat.

21. Iqtisodiy tizimning ishlab chiqarishning texnologik usuli bo‘-

yicha turkumlangan turini aniqlang:

a) buyruqli iqtisodiyot;

b) feodalizm;

c) oddiy kooperatsiyaga asoslangan iqtisodiy tizim;

d) toindustrial jamiyat;

e) ommaviy iste’mol jamiyati.

22. Iqtisodiy tizimning industrial ishlab chiqarishning vujudga keli-

shi va rivojlanishi bo‘yicha turkumlangan turini aniqlang:

a) an’anaviy iqtisodiyot;

b) feodalizm;

c) industrial jamiyat;

d) ommaviy iste’mol jamiyati;

e) antik-temir asri.

23. Iqtisodiy tizimning jamiyat iqtisodiy taraqqiyot darajasiga

ko‘ra turkumlangan turini aniqlang:

a) aralash iqtisodiyot;

b) kapitalizm;

c) manifakturaga asoslangan iqtisodiy tizim;

d) o‘tkinchi jamiyat;

e) neolitik jamiyat.

24. Iqtisodiy tizimning mulkiy jihatdan turkumlangan turini aniq-

lang:

a) bozor iqtisodiyoti;

b) quldorlik;

c) industrial jamiyat;

d) o‘tkinchi jamiyat;

e) poliiqtisodiyot.

25. Iqtisodiy tizimning jamiyatning siklli rivojlanish sivilizatsi-

yasi bo‘yicha turkumlangan turini aniqlang:

a) buyruqli iqtisodiyot;

40

b) feodalizm;

c) ommaviy iste’mol jamiyati;

d) monoiqtisodiyot;

e) neolitik.

26. Iqtisodiy tizimning amal qilish darajasiga ko‘ra turkum-

langan turini aniqlang:

a) buyruqli iqtisodiyot;

b) feodalizm;

c) o‘tkinchi jamiyat;

d) neolitik;

e) makroiqtisodiyot.

27. Mehnat vositalari, materiallar, texnologiya, energiya, axbo-

rotlar va ishlab chiqarishni tashkil etish birgalikda nimani tashkil

qiladi?

a) ishlab chiqarish usulini;

b) texnologik usulni;

c) formatsiyani;

d) iqtisodiy tizimni;

e) ishlab chiqarish vositalarini.

28. Bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi yoki bir xil ishni ba-

jaruvchilar mehnatining bir joyda, oddiy shaklda uyushtirilishi

qanday nomlanadi?

a) oddiy kooperatsiya;

b) manifaktura;

c) mashinalashgan ishlab chiqarish;

d) natural xo‘jalik;

e) ixtisoslashish.

29. Manifakturaga uyushgan xodimlar mehnatiga mashinalar-

ning joriy qilinishi natijasida qanday ishlab chiqarish vujudga

keladi?

a) oddiy kooperatsiya;

b) manifaktura;

c) mexanizatsiyalashgan ishlab chiqarish;

d) mashinalashgan ishlab chiqarish;

e) ijtimoiy ishlab chiqarish.

30. Oddiy kooperatsiyaga birlashgan ishlab chiqaruvchilar o‘r-

tasida mehnat taqsimoti joriy qilinishi qanday nomlanadi?

a) oddiy kooperatsiya;

b) ixtisoslashish;

41

c) manufaktura;

d) mashinalashgan ishlab chiqarish;

e) natural ishlab chiqarish.

31. Toindustrial (industriallashgan davrgacha mavjud bo‘lgan)

jamiyatning quyidagi belgilaridan qaysisi tovar–pul munosabatlari

mavjud bo‘lishini cheklaydi?

a) aholining asosan qishloq xo‘jaligida bandligi;

b) qo‘l mehnatining ustuvorligi;

c) mehnat taqsimoti sayozligi;

d) natural xo‘jalik hukmronligi;

e) barter ayriboshlash o‘z o‘rniga ega bo‘lishi.

32. Industriallashgan jamiyatning qaysi belgisi urbanizatsiya

jarayonlarini kuchaytiradi?

a) ishlab chiqarishning mashinalarga asoslanganligi;

b) sanoatning fan-texnika yutuqlari asosida rivojlanishi;

c) shahar aholisining nisbatan tezroq ko‘payishi;

d) mehnat taqsimotining chuqurlashuvi;

e) tovar xo‘jaligi ustuvorligi.

33. Yuqori darajada industriallashgan (postindustrial) jamiyat-

ning qaysi belgisi resurslarni tejash imkonini beradi?

a) xizmat ko‘rsatish sohasining yuqori darajada rivojlanganligi;

b) bandlikning asosiy qismi (60-70%)ning xizmat ko‘rsatish

sohalariga to‘g‘ri kelishi;

c) iqtisodiyotda kompyuter va yangi informatsion texnologiyalar

keng qo‘llanilishi;

d) fanning bevosita ishlab chiqaruvchi kuchga aylanib borishi;

e) yangi texnika va texnologiyalarning keng qo‘llanilishi.

34. An’anaviy jamiyatning qaysi belgisi monopoliyalar hukm-

ronligini ta’minlaydi?

a) qishloq xo‘jaligi ustuvorlikka egaligi;

b) ishlab chiqarish yirik yer egalari hukmronligiga asoslanganligi;

c) mehnat qurollari oddiy yoki primitivligi;

d) mehnat unumdorligi nihoyatda pastligi;

e) barter ayriboshlash ustuvorligi.

35. O‘tkinchi jamiyatning qaysi belgisi investitsion faollikka be-

vosita ta’sir ko‘rsatadi?

a) markazlashgan davlat qaror topishi;

b) mehnat taqsimoti chuqurlashishi;

c) hunarmandchilikning vujudga kelishi;

42

d) tadbirkorlik shakllari rivojlana boshlashi;

e) iqtisodiy jamg‘arish jarayoni boshlanishi.

36. Industrial jamiyatga o‘tishning qaysi belgisi iqtisodiyot sa-

noat tarmog‘ining favqulodda tez o‘sishiga olib keladi?

a) mehnat qurollari takomillashishi;

b) sanoat to‘ntarishi yuz berishi;

c) mehnat unumdorligi o‘sishi;

d) ishlab chiqarish infratuzilmasi rivojlana boshlashi;

e) jamg‘arishning nisbatan tezroq o‘sib borishi.

37. Industrial jamiyatning qaysi belgisi sanoatda mashinalash-

gan ishlab chiqarish ustuvorligini ta’minlaydi?

a) yirik mashinalashgan ishlab chiqarish qaror topishi;

b) og‘ir sanoatning rivojlanishi;

c) urbanizatsiya jarayoni kuchayishi;

d) jamg‘arishning jadal borishi;

e) mehnat unumdorligi tez o‘sishi.

38. Ommaviy iste’mol jamiyatining qaysi belgisi faqat ungagina

xos emas?

a) keng iste’mol tovarlari ishlab chiqarish ustuvorlikka ega bo‘ladi;

b) xizmat ko‘rsatish sohalari rivojlanadi;

c) uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol tovarlari ishlab chiqarish

ustuvor o‘rin egallay boradi;

d) iste’mol tovarlari bozori rivojlanadi;

e) yalpi talabda shaxsiy iste’mol o‘sib boradi.

39. Quyidagi iqtisodiy tizim yoki jamiyatdan qaysisi monoiq-

tisodiyotni nisbatan to‘liq ifodalamaydi?

a) sobiq sotsialistik mamlakatlar iqtisodiyoti;

b) quldorlik jamiyati;

c) feodalizm;

d) sof kapitalizm;

e) aralash iqtisodiyot.

40. Alohida mulk shakli ustuvorligi inkor qiladigan va turli–

tuman mulk shakllariga asoslangan iqtisodiy tizim qanday nom-

lanadi?

a) monoiqtisodiyot;

b) poliiqtisodiyot;

c) mikroiqtisodiyot;

d) makroiqtisodiyot;

e) mezoiqtisodiyot.

43

41. Davlat mulki ustuvorlikka ega bo‘lgan hamda iqtisodiy

jarayonlar bir markazdan turib boshqariladigan va uyg‘unlash-

tiriladigan iqtisodiyot qanday nomlanadi?

a) an’anaviy iqtisodiyot;

b) aralash iqtisodiyot;

c) bozor iqtisodiyoti;

d) buyruqli iqtisodiyot;

e) super makroiqtisodiyot.

42. Xususiy mulk ustuvorlikka ega bo‘lgan va iqtisodiy jara-

yonlar bozor mexanizmi orqali tartibga solinadigan iqtisodiyot

qanday nomlanadi?

a) buyruqli iqtisodiyot;

b) bozor iqtisodiyoti;

c) aralash iqtisodiyot;

d) an’anaviy iqtisodiyot;

e) makroiqtisodiyot.

43. Mulkchilikning turli-tuman shakllari mavjud bo‘lgan va

iqtisodiy jarayonlar bozor mexanizmi bilan birga davlat tomonidan

ham tartibga solinadigan iqtisodiyot qanday nom bilan ataladi?

a) buyruqli iqtisodiyot;

b) bozor iqtisodiyoti;

c) aralash iqtisodiyot;

d) an’anaviy iqtisodiyot;

e) makroiqtisodiyot.

44. Mulkchilik munosabatlarida merosxo‘rlik va sulolalar mav-

qei hukmron bo‘lgan, iqtisodiy jarayonlar urf-odatlar, udumlar,

an’analar va turli tartiblar (ijtimoiy, diniy) yordamida boshqa-

riladigan iqtisodiyot qanday nomlanadi?

a) buyruqli iqtisodiyot;

b) bozor iqtisodiyoti;

c) aralash iqtisodiyot;

d) an’anaviy iqtisodiyot;

e) mikroiqtisodiyot.

45. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda qaysi mulk

shakli eng ko‘p tarqalgan hisoblanadi?

a) aksionerlik jamiyati;

b) kooperativ;

c) xususiy mulk;

d) jamoa;

44

e) qo‘shma korxonalar.

46. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish natijalari

qanday o‘zlashtiriladi?

a) resurslar kimning mulki ekanligiga ko‘ra;

b) mehnat omili tomonidan;

c) moddiy resurs egalari tomonidan;

d) menejerlar tomonidan;

e) davlat tomonidan.

47. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish, bu ...

a) davlat mulkini fuqarolarga sotish;

b) davlat mulkini imtiyozli bo‘lib berish;

c) davlat mulkini nodavlat mulk va boshqa xo‘jalik yuritish

shakllariga aylantirish;

d) davlat mulkini xususiy mulkka aylantirish;

e) davlat mulkini yuridik shaxslarga sotish.

48. Manfaatlarning bir tomondan obyektivligiga sabab ...

a) har bir kishining inson sifatida ehtiyoji mavjudligi;

b) ehtiyojlarning obyektivligi va uni qondirish zaruriyati;

c) insonlar uchun umumbashariy qadriyatlarning umumiyligi;

d) kishilarning manfaati mos kelishi zaruriyati;

e) shaxsiy, guruh, umumjamiyat manfaatlari mavjudligi.

49. Manfaatlarning subyektivligiga sabab...

a) insonning shaxs, mulk egasi sifatida manfaatlari mavjudligi;

b) insonlar uchun umumbashariy qadriyatlarning mavjudligi;

c) subyektning shaxsiy, oila, jamoa, jamiyat manfaatlarini mujas-

samlashtirishi;

d) manfaat doimo ikki subyektga tegishli;

e) manfaat har bir insonning o‘zida mujassamlashgan.

50. Aksionerlik jamiyatida mulk egalari kim?

a) jamiyatning prezidenti;

b) boshqaruv a’zolari;

c) nazorat kengashi;

d) aksionerlar;

e) ijrochi direktor va menejerlar.

51. Mulkiy munosabatlarning qaysi jihati to‘liq mulkdorlik

mavqeini ta’minlaydi?

a) mulkka egalik qilish;

b) mulkdan foydalanish;

c) mulkni tasarruf qilish;

45

d) mulkni ijaraga berish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

52. Iqtisodiy munosabatlar tizimida mulkchilikning o‘rni qanday?

a) mulkchilik – boylik manbai;

b) mulkchilik – ishlab chiqarish jarayonida ishlab chiqaruvchilar

o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning xarakterini belgilaydi;

c) mulkchilik mulkka egalik munosabatini ifodalaydi;

d) iste’molchi talabini qondirish vazifasini bajaradi;

e) o‘ringa ega emas.

53. Manfaatlar tizimi nima?

a) ishlab chiqaruvchining manfaati;

b) iste’molchining manfaati;

c) shaxsiy, jamoa va davlat manfaati;

d) iqtisodiy manfaat;

e) oilaviy manfaat.

54. Mulkning qaysi obyekti bevosita shaxsiy iste’mol qilinishi

mumkin?

a) ishlab chiqarish vositalari;

b) tabiiy boyliklar;

c) insonning mehnat qilish qobiliyati-ishchi kuchi;

d) iste’mol tovarlari va xizmatlar;

e) mehnat ashyolari.

55. Quyidagilardan qaysi biri mulk subyekti tushunchasining

mazmunini to‘laroq xarakterlaydi?

a) mulk obyektini o‘zlashtiruvchilar;

b) mulkdan foydalanuvchilar;

c) mulkiy munosabat ishtirokchilari;

d) ishlab chiqaruvchilar;

e) iste’molchilar.

56. Bozor munosabatlariga o‘tish davrida Respublika iqtisodi-

yotining negizini qanday mulk tashkil qiladi?

a) davlat mulki;

b) jamoa mulki;

c) aralash mulk;

d) xilma-xil mulk;

e) chet elliklar mulki.

57. Mulkning quyidagi shakllaridan qaysi biri alohida olingan

mulk obyekti va uning natijalari turli mulkdorlar ishtirokida o‘zlashti-

rilishini bildiradi?

46

a) xususiy;

b) shaxsiy;

c) jamoa;

d) aralash;

e) davlat.

58. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarishning qaysi yo‘li erkin

tadbirkorlikka keng imkoniyatlar ochib berishni ko‘zda tutadi?

a) hissadorlik jamiyatiga aylantirish;

b) jamoa mulkiga aylantirish;

c) ijaraga berish;

d) xususiylashtirish;

e) chet elliklarga sotish.

59. O‘zbekistonda xususiylashtirishga yondashishning muhim

xususiyati nimadan iborat?

a) dasturlar asosida bosqichma-bosqich amalga oshirilishi;

b) adresli yo‘naltirilganligi;

c) chet el tajribasi bo‘yicha;

d) vaucher orqali;

e) to‘lovliligi.

60. Mulkdorlik huquqining uning egasi qo‘lida saqlanib turishi

va yaratilgan boyliklarni o‘zlashtirishning ijtimoiy shakli mulkchi-

likning qaysi jihatini tashkil qiladi?

a) egalik qilish;

b) foydalanish;

c) tasarruf etish;

d) foydalanish va tasarruf etish;

e) egalik qilish va foydalanish.

61. Daromad olish yoki shaxsiy ehtiyojni qondirish maqsadida

mol-mulkning iqtisodiy faoliyatda ishlatilishi yoki ijtimoiy hayotda

qo‘llanilishi uning qaysi jihatini tashkil etadi?

a) egalik qilish;

b) foydalanish;

c) tasarruf etish;

d) o‘zlashtirish;

e) ijaraga berish.

62. Mulk obyektlarini sotish, meros qoldirish, hadya qilish,

ijaraga berish kabi yo‘llar bilan uning taqdirini mustaqil hal qilish

mulkchilikning qaysi jihatini tashkil qiladi?

a) egalik qilish;

47

b) foydalanish;

c) tasarruf etish;

d) o‘zlashtirish;

e) ijaraga berish.

63. Mulkdor o‘z mol-mulkidan ishlab chiqarish jarayonida foy-

dalanish orqali daromad olsa yoki bu mulk uning shaxsiy iste’molini

qondirishga xizmat qilsa, u qanday kategoriya sifatida chiqadi?

a) iqtisodiy;

b) huquqiy;

c) ijtimoiy;

d) iqtisodiy, huquqiy;

e) ijtimoiy, huquqiy.

64. Mulk tadbirkorlik faoliyatining biror bir turi orqali ro‘yob-

ga chiqarilmasa, ya’ni iqtisodiy faoliyatda foydalanilmasa, bunda u

qanday kategoriya sifatida qoladi?

a) iqtisodiy;

b) huquqiy;

c) ijtimoiy;

d) iqtisodiy, huquqiy;

e) ijtimoiy, huquqiy.

65. Quyidagilardan qaysi biri mulkchilikning huquqiy me’yor-

larini aks ettirmaydi?

a) ishlab chiqarish vositalariga egalik;

b) yaratilgan ne’matlarning muayyan shaxslarga tegishli ekanligi;

c) mulk egalarining qonun bilan himoyalanadigan vakolatlari;

d) mol-mulkni himoya qilish usullari;

e) mol-mulkdan iqtisodiy faoliyatda foydalanish.

66. Mulkchilik mehnatga majbur qilish yo‘li bilan ro‘yobga

chiqarilsa, xususiy mulkning qanday turi mavjud bo‘ladi?

a) quldor yoki feodal;

b) mayda tovar ishlab chiqaruvchi;

c) korporativ;

d) kapitalistik;

e) sotsialistik.

67. Mulkchilikni ro‘yobga chiqarish mulkdorning o‘z mehnati

yordamida amalga oshirilsa qanday turdagi xususiy mulk paydo

bo‘ladi?

a) quldor;

b) feodal;

48

c) mayda tovar ishlab chiqaruvchi;

d) korporativ;

e) kapitalistik.

68. Mulk obyekti yollanma mehnatga asoslanib harakatga

keltirilsa, qaysi turdagi xususiy mulk vujudga keladi?

a) quldor;

b) feodal;

c) kapitalistik;

d) sotsialistik;

e) ibtidoiy jamoa.

69. Quyidagilardan qaysi biri mulk obyektlari mazmunini to‘-

laroq ifodalaydi?

a) mulkka aylangan barcha boylik turlari;

b) ishlab chiqarish vositalari;

c) tabiiy boyliklar;

d) inson yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar;

e) insonning mehnat qilish qobiliyati.

70. Mulkiy munosabatlarning ishtirokchilari, ya’ni mulkni ta-

sarruf qilish, undan foydalanish va ishlab chiqarish natijalarini

o‘zlashtirishda qatnashuvchilar qanday nomlanadi?

a) mulkdorlar;

b) mulkdan foydalanuvchilar;

c) mulk subyektlari;

d) mulkni tasarruf qiluvchilar;

e) mulk obyektlari.

71. Mulk subyektlaridan qaysi biri faqat investitsion tovarlarga

talab bildiradi?

a) davlat;

b) korxona va xo‘jalik birlashmalari;

c) uy xo‘jaliklari;

d) chet el fuqarolari;

e) xorijiy davlatlar.

72. Davlat mulki nechta darajada mavjud bo‘ladi?

a) 4;

b) 3;

c) 1;

d) 2;

e) 5.

49

73. Davlat mulkini hosil qilish yo‘llaridan qaysi biri mulk

egaligi almashinishini taqozo etadi?

a) davlat mablag‘lari hisobidan korxonalar qurish;

b) mulk milliylashtirilib, davlat qo‘liga o‘tishi;

c) davlat korxonalariga investitsiyalar qo‘yish;

d) aksiyalarining nazorat paketi davlat qo‘lida bo‘lgan ochiq

turdagi jamiyatlarni yopiq turdagi jamiyatlarga aylantirish;

e) ijaraga berilgan mulkni davlat qaytarib olishi.

74. Ishlab chiqarish vositalari va uning natijalarini o‘zlashtirish

jamoa-guruh tavsifiga ega bo‘lganda, qanday mulk vujudga keladi?

a) davlat mulki;

b) xususiy mulk;

c) jamoa mulki;

d) aralash mulk;

e) shaxsiy mulk.

75. Jamoa mulkining qaysi shakli dividend va foiz shaklida

daromad olish imkonini beradi?

a) kooperativ mulk;

b) ijara va jamoa korxonalar mulki;

c) aksionerlik jamiyatlari mulki;

d) xo‘jalik jamiyatlari va shirkatlar mulki;

e) jamoat va diniy tashkilotlar mulki.

76. Shaxsiy va oilaviy ehtiyojlarni qondirishga xizmat qiladigan

fuqarolar mulki qanday nom bilan ataladi?

a) xususiy mulk;

b) shaxsiy mulk;

c) korporativ mulk;

d) oilaviy mulk;

e) xonadon mulki.

77. Shaxsiy mulk manbalaridan qaysi biri davlat byudjeti mab-

lag‘lari hisobiga shakllanadi?

a) ishlab chiqarishdagi ishtiroki hisobiga olinadigan daromadlar;

b) uy xo‘jaligi (oila, dehqon) ni yuritish hisobiga olinadigan

daromadlar;

c) dividend va foizli daromadlar;

d) tadbirkorlik hisobiga olinadigan daromadlar;

e) transfert to‘lovlari hisobiga kelib tushadigan daromadlar.

50

78. Shaxsiy mulk obyektlaridan qaysi biri fuqarolarning

kelgusidagi iste’molini qondirish va turli tasodiflarni kafolatlashga

xizmat qiladi?

a) uy, turar-joy, bog‘ va dala hovli;

b) transport vositalari, uy-ro‘zg‘or va shaxsiy iste’mol buyumlari;

c) xo‘jalik faoliyati uchun kerakli ishlab chiqarish vositalari;

d) xo‘jalik faoliyati natijasida olingan mahsulotlar;

e) pul jamg‘armalari.

79. Ayrim tadbirkorlarga tegishli, yollanma mehnatga asoslan-

gan va o‘z egasiga foyda keltiruvchi mulk qanday nomlanadi?

a) shaxsiy mulk;

b) xususiy mulk;

c) korporativ mulk;

d) oilaviy mulk;

e) xonadon mulki.

80. Alohida olingan mulk obyektlari va undan foydalanish

natijalari turli mulkdorlar tomonidan o‘zlashtirilsa, qanday mulk

qaror topadi?

a) shaxsiy mulk;

b) xususiy mulk;

c) jamoa mulki;

d) davlat mulki;

e) aralash mulk.

81. Davlat mulki hisobidan boshqa nodavlat mulk shakllarini

vujudga keltirish qanday jarayonni anglatadi?

a) xususiylashtirish;

b) milliylashtirish;

c) davlat tasarrufidan chiqarish;

d) erkinlashtirish;

e) liberallashtirish.

82. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish yo‘llaridan qaysi biri

bu jarayonda butun jamiyat a’zolari ishtirokini taqozo etadi?

a) davlat korxonasini hissadorlik jamiyatiga aylantirish;

b) davlat korxonasini jamoa mulkiga aylantirish;

c) davlat mulkini cheklar (vaucher) bo‘yicha fuqarolarga bepul

berish;

d) mulkni ayrim tadbirkor va ish boshqaruvchilarga ma’lum

shartlar bo‘yicha berish;

51

e) chet elliklarga sotish yoki qarz hisobiga berish, kimoshdi savdosi

orqali sotish.

83. O‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarishda qay-

si usulga ustuvorlik berildi?

a) pulli yoki haqini to‘lash;

b) pulsiz yoki tekin;

c) imtiyozli;

d) vaucherlar orqali;

e) pulsiz va imtiyozli.

84. O‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xu-

susiylashtirishga bo‘lgan yondashuvning qaysi xususiyati iqtisodiy

islohotlarning asosiy tamoyillaridan birini aks ettiradi?

a) maqsadli yo‘naltirilganligi;

b) manzilliligi;

c) to‘lovliligi;

d) dasturlar asosida bosqichma–bosqich amalga oshirilishi;

e) manzilliligi va to‘lovliligi.

85. O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayonining qaysi jihati

qonunlarga amal qilishni taqozo etadi?

a) xususiylashtirish jarayoni islohotlarning ichki mantig‘iga

bo‘ysindirilishi;

b) xususiylashtirish jarayonining davlat tomonidan boshqarilishi;

c) xususiylashtirishning huquqiy-me’yoriy jihatdan ta’minlanishi;

d) maqsadli va manzilli yo‘naltirilishi;

e) bosqichma-bosqich amalga oshirilishi.

86. O‘zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va

xususiylashtirish necha bosqichda amalga oshiriladi?

a) 2 ta;

b) 1 ta;

c) 3 ta;

d) 4 ta;

e) 5 ta.

87. Kichik xususiylashtirish, ayrim o‘rta va yirik korxonalarni ija-

ra hamda jamoa korxonalariga, yopiq turdagi aksionerlik jamiyatlari-

ga aylantirish qaysi davrda amalga oshirilgan?

a) 1991-1992 y.y.

b) 1992-1993 y.y.

c) 1993-1994 y.y.

d) 1994-1995 y.y.

52

e) 1996 yildan boshlab.

88. Qaysi davrdan davlat mulkchiligidagi o‘rta va yirik korxo-

nalar aksonerlik jamiyatlariga aylantirildi, ochiq turdagi aksionerlik

jamiyatlarini vujudga keltirish va davlat mulkini tanlov asosida

sotish amaliyoti joriy qilindi hamda har xil mulkchilikka asoslangan

kichik biznes korxonalari tashkil qilina boshlandi?

a) 1991-1992 y.y.

b) 1992-1993 y.y.

c) 1993-1994 y.y.

d) 1994-1995 y.y.

e) 1996 yildan boshlab.

89. Qachondan davlat ro‘yxatiga kirmagan barcha obyekt va kor-

xonalar davlat tasarrufidan chiqarilib, yopiq turdagi aksionerlik jami-

yatlari keng aholi qatlami va chet el kapitali ishtirokini ta’minlaydigan

ochiq turdagi aksionerlik jamiyatlariga aylantirilib boriladi?

a) 1992-1993 y.y.

b) 1993-1994 y.y.

c) 1994-1995 y.y.

d) 1996 yildan boshlab;

e) 1997 yildan boshlab.

90. Barcha iqtisodiy tizimlarga xos bo‘lgan belgilardan qaysi

biri mehnat taqsimotining namoyon bo‘lish shaklini ifodalaydi?

a) ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash;

b) yangi texnikadan keng miqyosda foydalanish;

c) ishlab chiqarishning ixtisoslashishi;

d) ishlab chiqarish kooperatsiyasi;

e) pul va unga tenglashtirilgan moliyaviy vositalarni qo‘llash.

JAVOBLAR

1d); 2b); 3b); 4d); 5c); 6b); 7c); 8d); 9b); 10b); 11b); 12d); 13c);

14b); 15b); 16b); 17c); 18c); 19b); 20b); 21c); 22c); 23d); 24d); 25d);

26d); 27b); 28a); 29d);30c); 31d); 32c); 33d); 34b); 35d); 36b); 37a);

38b); 39d); 40b); 41d); 42b); 43c); 44d); 45c); 46a); 47c); 48a); 49c);

50d); 51c); 52b); 53c); 54d); 55c); 56d); 57d); 58d); 59a); 60a); 61b);

62c); 63d); 64b); 65d); 66a); 67c); 68c); 69a); 70c); 71b); 72d); 73b);

74c); 75c); 76b); 77d); 78d); 79b); 80d); 81c); 82c); 83a); 84d); 85c);

86c); 87b); 88d); 89d); 90c).

53

4-mavzu. TOVAR-PUL MUNOSABATLARI RIVOJLANISHI

BOZOR IQTISODIYOTI SHAKLLANISHI VA AMAL

QILISHINING ASOSIDIR

1. Qaysi nazariyada “tovarning qiymati unga sarflangan

ijtimoiy zaruriy mehnat xarajatlari bilan o‘lchanadi”, deyiladi?

a) marjinal nazariyada;

b) klassik nazariyada;

c) ratsionalistik nazariyasida;

d) institutsional nazariyada;

e) neoliberalizm nazariyasida.

2. Qaysi nazariyada tovarning qimmati uning naf keltirishiga

qarab, xaridorning iqtisodiy psixologik nuqtai nazaridan aniqlanadi

deyiladi?

a) marjinal nazariyada;

b) klassik nazariyada;

c) ratsionalistik nazariyada;

d) institutsional nazariyada;

e) neoliberalizm nazariyasida.

3. Naflilikning pasayib borishi qonuni amal qilishini izohlashda

quyidagilardan qaysi biri to‘g‘ri kelmaydi?

a) qonunning amal qilishi qisqa muddatli davrga xos;

b) universal qonun bo‘lib, doimo amal qiladi;

c) amal qilish doirasi cheklangan bo‘lib, shaxsiy ehtiyojni qondira-

digan, eng avvalo, kundalik ehtiyojlarni qondiradigan tovar, xizmatlarga

tegishliligi;

d) ko‘plab tovarlarga nisbatan qo‘llab bo‘lmaydi;

e) naflilikni baholovchi yagona o‘lchov, ko‘rsatkich yo‘q.

4. Hozirgi zamon pulining qadr-qimmati nima bilan o‘lcha-

nadi?

a) undagi oltin miqdori bilan;

b) narxlar darajasi bilan;

c) mutloq likvidliligi bilan;

d) muomaladagi pul miqdori bilan;

e) mamlakatning oltin zaxirasi bilan.

5. Pul agregatlari, bu...

a) likvidlik darajasi turlicha bo‘lgan barcha pul turlarining

muayyan nisbatlardagi yaxlit massasi;

54

b) naqd pullar va elektron pullarning ma’lum nisbatdagi pul

massasi;

c) cheklar, qimmatli qog‘ozlar jamlanmasi;

d) naqd bo‘lmagan pullarning ma’lum nisbatdagi massasi;

e) naqd pullar va qimmatli qog‘ozlarning ma’lum nisbatdagi

massasi.

6. Demonitizatsiya deganda nima tushuniladi?

a) qog‘oz pullarning qadrsizlanishi;

b) pulni yaroqsiz holga kelishi;

c) qog‘oz pulni erkin ravishda oltinga almashtirish;

d) pulning baho masshtabini almashtirish;

e) oltinning pul funksiyasini bajarishini to‘xtatishi.

7. Klassik iqtisod vakillari tovar qiymati qanday mehnat sarfla-

rini ifodalaydi deb ko‘rsatishgan?

a) individual;

b) zaruriy;

c) qo‘shimcha;

d) ijtimoiy-zaruriy;

e) ortiqcha sarflarini.

8. Mehnat intensivligi nima?

a) mehnatning aniq turining mahsuldorligi;

b) mehnatning sarflanish tezligi va jadalligi;

c) qo‘llaniladigan mehnat hajmining ortishi;

d) qo‘llaniladigan mehnat hajmining qisqarishi;

e) mehnatning unumdorligi.

9. Pulning qaysi vazifasi narxning shakllanishi bilan bog‘liq?

a) muomala vositasi;

b) to‘lov vositasi;

c) qiymat o‘lchovi;

d) jamg‘arma vositasi;

e) jahon puli.

10. Natural xo‘jaligi nima?

a) jamiyat uchun mahsulotni natural holda ishlab chiqaruvchi

xo‘jalik;

b) ishlab chiqarishni tashkil etish mashina va texnikalarga emas,

qo‘l mehnatiga asoslangan xo‘jalik;

c) bozorda sotish uchun emas, balki xo‘jalikning o‘z xodimlari va ishlab

chiqaruvchilarning iste’moli uchun mahsulotlar ishlab chiqaradigan xo‘jalik;

55

d) aholi va tashkilotlarga sotish uchun iste’mol buyumlari ishlab

chiqaruvchi xo‘jalik;

e) oilaviy xo‘jalik.

11. Pulning vazifasi nimadan iborat?

a) pul iste’mol bilan ijtimoiy talabga bo‘lgan investitsiya omili;

b) ijtimoiy taklif va almashuv uchun zarur bo‘lgan miqdorni

belgilaydigan kapital qo‘yilmalar omili;

c) daromadlar va xarajatlarni hisobga olish tizimi;

d) yagona hisob-kitob yurgizish, jamg‘arma, muomala, to‘lov

vositasi vazifasini bajaradi;

e) boylik to‘plash vositasi.

12. Jamiyat taraqqiyotining alohida uzoq davrlari davomida

ishlab chiqarishning maqsadini ancha to‘liq ifodalab qoladigan,

barqaror umumiy belgilarga ega bo‘lgan va rivojlanishida ma’lum

bir qonuniyatlarga asoslangan xo‘jalik yuritish shakllari qanday

nomlanadi?

a) natural xo‘jalik;

b) tovar xo‘jaligi;

c) ijtimoiy xo‘jalik;

d) bozor xo‘jaligi;

e) jamoa xo‘jaligi.

13. Mahsulot ishlab chiqaruvchilarning o‘z iste’molini qondi-

rish va ichki xo‘jalik ehtiyojlari uchun ishlab chiqarilsa ijtimoiy

xo‘jalikning qanday shakli mavjud bo‘ladi?

a) tovar xo‘jaligi;

b) natural xo‘jalik;

c) bozor xo‘jaligi;

d) ijara xo‘jaligi;

e) jamoa xo‘jaligi.

14. Mahsulotning bozor uchun, ayriboshlash orqali boshqalar-

ning ehtiyojini qondirish maqsadini ko‘zlab ishlab chiqarilishi ijti-

moiy xo‘jalikning qanday shaklini tashkil qiladi?

a) natural xo‘jalik;

b) tovar xo‘jaligi;

c) davlat xo‘jaligi;

d) jamoa xo‘jaligi;

e) shaxsiy xo‘jalik shaklini.

15. Natural xo‘jalikning quyidagi belgilaridan qaysi biri unda

ishlab chiqaruvchilarning ixtisoslashuvi mavjud emasligini bildiradi?

56

a) mehnat taqsimotining yetarlicha rivojlanmaganligi;

b) ishlab chiqarishning maqsadi, o‘z ehtiyojlarini qondirishga

bo‘ysundirilganligi;

c) ishlab chiqarish bilan iste’mol miqdoran mos kelib, bevosita

xo‘jalik ichida bir-biri bilan bog‘lanishi;

d) mehnat tor doirada ijtimoiy xarakterga ega bo‘lishi;

e) ishchi kuchi harakatchanligi cheklanganligi.

16. Natural xo‘jalikning qaysi belgisi uning maqsadini ifodalaydi?

a) mehnat taqsimotining rivojlanmaganligi;

b) ishlab chiqarishning o‘z ehtiyojlarini qondirishga bo‘ysundiril-

ganligi;

c) ishlab chiqarish bilan iste’mol bevosita xo‘jalik ichida bir-biri

bilan bog‘lanishi;

d) mehnat tor doirada bir-biri bilan bog‘lanishi;

e) ishchi kuchi harakatchanligi cheklanganligi.

17. Tovar xo‘jaligining belgilaridan qaysi biri uning maqsadini

ifodalaydi?

a) ijtimoiy mehnat taqsimoti mavjud bo‘lishi;

b) mulk egalarining alohidalashuvi;

c) mahsulotlarning bozor uchun, erkin ayriboshlash orqali

iste’molchi ehtiyojini qondirish maqsadida ishlab chiqarilishi;

d) ishlab chiqaruvchi va iste’molchi bozor orqali bog‘lanishi;

e) ishchi kuchining erkin harakati ta’minlanishi.

18. Mehnatning bir turidan boshqa turlarining ajralib chiqishi,

ya’ni ishlab chiqaruvchilarning biron–bir mahsulot turini ishlab

chiqarishga ixtisoslashuvi nimani anglatadi?

a) iqtisodiy integratsiyani;

b) mehnat taqsimotini;

c) mehnat kooperatsiyasini;

d) mehnat migratsiyasini;

e) mulkiy alohidalashuvni.

19. Bozor uchun ishlab chiqarilgan, qiymatga va ma’lum bir

naflilikka ega bo‘lgan iqtisodiy faoliyat mahsuli – bu:

a) mahsulot;

b) tovar;

c) ne’mat;

d) boylik;

e) iqtisodiy ne’mat.

57

20. Ishlab chiqarilgan mahsulotning qaysi qismi tovarga aylan-

maydi?

a) zaxirada turgan qismi;

b) ichki iste’mol uchun foydalaniladigan qismi;

c) qaytadan ishlab chiqarishga jalb qilinadigan qismi;

d) zaxirada turgan, o‘z iste’moli uchun foydalaniladigan va qayta

ishlab chiqarishga jalb qilingan qismi;

e) tugallanmagan ishlab chiqarishda bo‘lgan qismi.

21. Bir tovar boshqasiga muayyan miqdoriy nisbatlarda ayri-

boshlanganda, qanday qiymat namoyon bo‘ladi?

a) qo‘shilgan qiymat;

b) almashuv qiymati;

c) ijtimoiy qiymat;

d) individual qiymat;

e) bozor qiymati.

22. Tovarlarning kishilarning biror bir ehtiyojini qondirish

layoqati – bu:

a) ijtimoiy naflilik;

b) keyingi naflilik;

c) naflilik;

d) qiyosiy naflilik;

e) mutloq naflilik.

23. Shaxsiy iste’mol tovarlari nafliligi qanday ehtiyojni qondi-

rishga layoqatli?

a) ijtimoiy ehtiyojni;

b) shaxsiy ehtiyojni;

c) unumli ehtiyojni;

d) ishlab chiqarish ehtiyojini;

e) davlat ehtiyojini.

24. Ijtimoiy iste’mol tovarlari nafliligi qanday ehtiyojni qondi-

rish layoqatiga ega?

a) shaxsiy ehtiyojni;

b) ijtimoiy ehtiyojni;

c) ishlab chiqarish ehtiyojini;

d) davlat ehtiyojini;

e) unumli ehtiyojni.

25. Investitsion tovarlar yoki ishlab chiqarish vositalari nafliligi

qanday ehtiyojni qondiradi?

a) shaxsiy ehtiyojni;

58

b) ijtimoiy ehtiyojni;

c) davlat ehtiyojini;

d) korxona ehtiyojini;

e) ishlab chiqarishga bo‘lgan ehtiyojni.

26. Qaysi nazariyada tovarlar ayriboshlanishi asosida ularning

qiymati yotadi, qiymatning miqdori esa ijtimoiy-zaruriy mehnat

sarflari bilan aniqlanadi deb hisoblanadi?

a) qiymatning mehnat nazariyasida;

b) naflilik nazariyasida;

c) keyingi naflilik nazariyasida;

d) qo‘shimcha qiymat nazariyasida;

e) ishlab chiqarish xarajatlari nazariyasida.

27. Qaysi nazariyada bir turdagi tovar qiymati uning eng

zaruriy ehtiyojni qondiradigan keyingi birligining nafliligi bilan

aniqlanadi, deb hisoblanadi?

a) ishlab chiqarish xarajatlari nazariyasida;

b) qo‘shimcha qiymat nazariyasida;

c) keyingi naflilik nazariyasida;

d) naflilik nazariyasida;

e) qiymatning mehnat nazariyasida.

28. Tovarning qiymati teng darajada uning nafliligi (keyingi

birligi), ishlab chiqarish xarajatlari hamda talab va taklif nisbati

bilan aniqlanadi, degan g‘oya kimga tegishli?

a) K. Mengerga;

b) A. Marshalga;

c) M. Keynsga;

d) M. Fridmanga;

e) I. Shumpetterga.

29. Qiymatning qaysi shaklida bir tovar boshqa barcha tovar-

lar uchun umumiy ekvivalent rolini bajara boshlagan?

a) oddiy yoki tasodifiy shaklida;

b) to‘la yoki kengaygan shaklida;

c) umumiy shaklida;

d) pul shaklida;

e) oddiy va kengaygan shaklida.

30. O‘z qiymatini boshqa tovarda ifodalagan tovar qiymatning

qanday shaklini tashkil qiladi?

a) nisbiy shaklini;

b) ekvivalent shaklini;

59

c) oddiy shaklini;

d) kengaygan shaklini;

e) umumiy shaklini.

31. Boshqa tovarlar qiymatini ifodalashga xizmat qiluvchi

tovarlar qiymatning qanday shaklini tashkil qiladi?

a) umumiy shaklini;

b) kengaygan shaklini;

c) oddiy shaklini;

d) ekvivalent shaklini;

e) nisbiy shaklini.

32. Qiymat shakllari rivojlanishiga sabab bo‘lgan omillardan

qaysi biri bevosita oltin pulning ekvivalenti rolini o‘ynashini taqozo

etgan?

a) mehnat taqsimotining rivojlanishi;

b) ishlab chiqarishning o‘sishi;

c) ishlab chiqaruvchilarning mulkiy alohidalashuvi;

d) milliy va xalqaro bozorlarning rivojlanishi;

e) mehnat unumdorligi o‘sishi.

33. Umumiy ekvivalent rolini oltin o‘ynashini taqazo qilgan

sabablardan qaysi biri uning nisbatan cheklanganligini anglatadi?

a) sifat jihatdan bir xil o‘lchamga keltirish mumkinligi;

b) zanglamasligi va uzoq muddat saqlash mumkinligi;

c) bo‘linuvchanligi va yaxlit holatga keltirish mumkinligi;

d) tabiatda nisbatan kamyobligi;

e) oz miqdordagi nodir metall qiymatining ancha yuqoriligi.

34. “Hamma tovarlar uchun umumiy ekvivalent rolini o‘ynov-

chi maxsus tovar” degan ta’rif qaysi pulga tegishli?

a) qog‘oz pulga;

b) elektron pulga;

c) oltin pulga;

d) ramziy (dekret) pulga;

e) milliy valyutalarga.

35. “Davlat tomonidan qonunlashtirilgan va umumko‘pchilik

tomonidan tan olingan ekvivalentning ramziy vositasi” degan ta’rif

qaysi pulga tegishli?

a) milliy valyutalarga;

b) ramziy (dekret) pulga;

c) qog‘oz pulga;

d) elektron pulga;

60

e) oltin pulga.

36. Tovar (xizmat) larning almashuv qiymati pul vositasida

hisoblanganda va baholanganda qanday vazifani bajaradi?

a) qiymat o‘lchovi;

b) muomala o‘lchovi;

c) to‘lov vositasi;

d) jamg‘arish;

e) jahon puli vazifasini.

37. Aristotelning iqtisodiy qarashlariga ko‘ra pul – bu:

a) mutloq foydasiz tovar;

b) kishilar o‘rtasidagi o‘zaro kelishuv natijasi;

c) stixiyali vujudga kelgan tovar;

d) qiymatning o‘ziga xos shakli;

e) qiymat ekvivalenti.

38. “Adolatli narx” g‘oyasiga ko‘ra tovar qiymati nima asosida

aniqlanadi?

a) xarajatlar prinsipi asosida;

b) ma’naviy – etik prinsip asosida;

c) mehnat sarflari asosida;

d) xarajatlar va ma’naviy-etik prinsip asosida;

e) bozor qonunlari asosida.

39. Klassik siyosiy iqtisod g‘oyasiga ko‘ra pul – bu:

a) kishilarning tabiiy kashfiyoti;

b) iqtisodiy o‘sishning muhim omili;

c) ayriboshlashni yengillashtiruvchi buyum, texnik vosita;

d) jamiyat boyligi;

e) iqtisodiy faollikni ta’minlash vositasi.

40. Klassik siyosiy iqtisod maktabi (U. Petti) g‘oyasiga ko‘ra

qiymat qonuni nima asosida aniqlanadi?

a) mehnat sarflari bilan;

b) ishlab chiqarish xarajatlariga ko‘ra;

c) tovar (xizmat) ning keyingi nafliligi bilan;

d) iqtisodiy resurs sarf-xarajatlari bilan;

e) bozordagi talab va taklif nisbati bilan.

41. A. Marshall yondashuviga ko‘ra tovar qiymati asosida

nima yotadi?

a) mehnat sarflari;

b) sarf-xarajatlar;

c) naflilik;

61

d) keyingi naflilik;

e) keyingi naflilik va keyingi xarajat, muvozanatli narxni

shakllantiradigan talab va taklif.

JAVOBLAR

1b); 2a); 3c); 4d); 5a); 6d); 7d); 8b); 9c); 10c); 11d); 12c); 13b);

14b); 15a); 16b); 17c); 18b); 19b); 20d); 21b); 22c); 23b); 24b); 25d);

26a); 27c); 28b); 29c); 30a); 31d); 32d); 33d); 34c); 35b); 36a); 37b);

38d); 39c); 40a); 41d).

62

5-mavzu. BOZOR IQTISODIYOTINING MAZMUNI VA

AMAL QILISHI

1. Bozor (aralash) iqtisodiyoti asosini tashkil etadi:

a) mulkchilikning turli-tumanligi va ularning tengligi qonun

tomonidan birday muhofaza qilinishi;

b) xususiy mulkchilikning qonun asosida alohida qo‘llab-quvvatlanishi;

c) hamkorlikdagi mulk alohida qo‘llab-quvvatlanishi;

d) jamoa mulkiga alohida e’tibor berilishi;

e) davlat mulki asosiy o‘rin tutishining ta’minlanishi.

2. Bozor iqtisodiyotini harakatlantiruvchi kuch, bu – ...

a) iqtisodiy faoliyat erkinligi, xususiy mulkning ustunligi,

daromadlarning cheklanmaganligi;

b) iqtisodiy faoliyat erkinligi, raqobat, daromadlarning cheklanmaganligi;

c) raqobat, davlatning qo‘llab-quvvatlashi, daromadlarning chek-

lanmaganligi;

d) iqtisodiy faoliyat erkinligi, davlatning qo‘llab-quvvatlashi, daro-

madlarning cheklanmaganligi;

e) raqobat, iqtisodiy faoliyat erkinligi, xususiy mulk ustunligi.

3. Bozor iqtisodiyotining obyekti:

a) tovar, korxona;

b) tovar, jamoa xo‘jaligi;

c) tovar, pul (agregati)

d) pul, korxona;

e) pul, pul tizimi.

4. Bozor iqtisodiyotining subyekti:

a) firma, korxona, uy xo‘jaligi, tovar;

b) firma, korxona, uy xo‘jaligi, davlat, pul;

c) firma, korxona, uy xo‘jaligi, moliyaviy institutlar;

d) firma, korxona, davlat, moliyaviy institutlar;

e) firma, korxona, uy xo‘jaligi, davlat, moliyaviy institutlar.

5. Bozor iqtisodiyotining muhim afzalliklaridan biri

cheklangan resurslar sharoitida:

a) iqtisodiy resurslarni samarali taqsimlash;

b) resurslarni qimmatga sotish;

c) resurslarni arzon sotib olish;

d) resurslarni qimmatga sotib olish;

e) resurslarni arzon sotishni ta’minlash.

63

6. Faoliyat natijasi qanday bo‘lishi ehtimolini bilgan holda,

bari bir oqibati qanday tugashini aniq, aytib bo‘lmaydigan vaziyat,

ya’ni noaniqlik quyidagilarni ifodalaydi:

a) tavakkalchilik yutug‘i;

b) risk mardlik belgisi;

c) xatarning namoyon bo‘lishi;

d) tavakkalchilik xatari;

e) tavakkalchilik natijasi.

7. Biz ko‘pincha sifatsiz tovar sotib olganimizda aldagan

sotuvchini jazolashga urinmaymiz. Sababi, ...

a) yuz-xotir qilamiz;

b) rahmimiz keladi;

c) asabimizni buzishni xohlamaymiz;

d) olgan nafimiz, qilgan transaksion xarajatlarimizni qoplamaydi;

e) sifatsiz bo‘lsa ham, zarur.

8. Chayqovchilik faoliyati ...

a) qonun asosida ish yurituvchi tadbirkorlar uchun riskni orttiradi;

b) narxlarning beqarorligi tamoyilini kuchaytiradi;

c) iqtisodiy bum va retsessiyaga olib keladi;

d) doimo foyda olishga olib keladi;

e) tadbirkorlar uchun riskni kamaytiradi.

9. Quyidagi ta’riflardan qaysi biri bozor iqtisodiyotining mohi-

yatini to‘laroq xarakterlaydi?

a) mehnat taqsimoti mavjud bo‘lgan iqtisodiyot;

b) iqtisodiy subyektlar faoliyati erkin amalga oshiriladigan iqtisodiyot;

c) xususiy mulk ustunligiga asoslangan hamda iqtisodiy jarayonlar

bozor mexanizmi yordamida boshqariladigan va tartibga solinadigan

iqtisodiyotdir.

d) urf-odat, udumlar va an’analarga asoslangan iqtisodiyot;

e) yuqoridagilarning barchasi.

10. Bozor iqtisodiyotining qaysi subyekti iqtisodiy resurslarni

yetkazib beruvchisi va pirovard mahsulotlarning asosiy iste’molchisi

hisoblanadi?

a) uy xo‘jaliklari;

b) korxonalar;

c) davlat tashkilotlari;

d) davlat muassasalari;

e) chet elliklar.

64

11. Quyidagilardan qaysi biri bozor iqtisodiyotining tartibga

soluvchi mexanizmi tarkibiy qismini xarakterlaydi?

a) narx, talab va taklif;

b) raqobat, talab va taklif;

c) narx, raqobat, talab va taklif;

d) narx, soliq, raqobat, davlat ijtimoiy dasturlari;

e) talab va taklif.

12. Bozor iqtisodiyotining muhim belgisi nima?

a) mulkning turli-tumanligi;

b) tadbirkorlik va tanlash erkinligi;

c) davlat manfaatini rag‘batlantirish;

d) xalq manfaatini hisobga olish;

e) yakka mulk hukmronligi.

13. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning qaysi yo‘lida oddiy tovar

xo‘jaligidan raqobatga asoslangan kapitalizm va undan madaniy-

lashgan bozor iqtisodiyoti tomon boriladi?

a) rivojlangan mamlakatlar (G‘arbcha model) yo‘li;

b) sobiq sotsialistik mamlakatlar yo‘li;

c) rivojlanayotgan mamlakatlar yo‘li;

d) an’anaviy iqtisodiyotga ega bo‘lgan mamlakatlar yo‘li;

e) yuqoridagilarning barchasi.

14. Bozor mexanizmining tarkibiy qismlaridan qaysi biri

tadbirkorlarga ishlab chiqarish hajmini o‘zgartirish zarurligini, uy

xo‘jaliklariga esa mavjud daromadlariga qancha mahsulot iste’mol

qilishi mumkinligini ko‘rsatib beradi?

a) raqobat;

b) narxlar;

c) talab;

d) taklif;

e) ehtiyoj.

15. Bozor iqtisodiyotida bozor, ishlab chiqarish kimning izmiga

bo‘ysunadi?

a) ishlab chiqaruvchilarning;

b) iste’molchilarning;

c) resurslarni yetkazib beruvchilarning;

d) xizmat ko‘rsatuvchilarning;

e) davlatning.

16. Bozor iqtisodiyotining salbiy tomoni nimada namoyon bo‘ladi?

a) resurslarni taqsimlashda;

65

b) erkinlikni ta’minlashda;

c) pul daromadlarining notekis taqsimlanishida;

d) davlatning iqtisodiyotda cheklangan rol o‘ynashida;

e) narxlar erkin tashkil topishida.

17. Quyidagilardan qaysi biri bozor munosabatlarining mohi-

yatini to‘laroq xarakterlaydi?

a) takror ishlab chiqarish munosabati;

b) moddiy ne’matlarni taqsimlash jarayonidagi munosabatlar;

c) tovar (xizmat)larni ayirboshlash jarayonida bozor subyektlari

o‘rtasida vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar;

d) ijtimoiy va siyosiy munosabatlar;

e) tashkiliy-iqtisodiy munosabatlar.

18. Bozor iqtisodiyotining eng asosiy sharti (tamoyili) nima?

a) tadbirkorlik va tanlash erkinligi;

b) daromadlarni bir tekis taqsimlash;

c) ishlab chiqarish vositalaridan keng foydalanish;

d) iqtisodiyotning rivojlanishini barqarorlashtirish;

e) iqtisodiyotning davlat tomonidan tartibga solinishi.

19. Bozor iqtisodiyotining asosiy afzalligi nimadan iborat?

a) ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlash;

b) aholini ijtimoiy himoyalash;

c) iqtisodiy resurslarni samarali taqsimlash;

d) iqtisodiy rivojlanishning barqarorligini ta’minlash;

e) daromadlar tengsizligini bartaraf qilish.

20. Bozor iqtisodiyoti quyidagilarga kafolat beradi:

a) tovarlarning yetarli ishlab chiqarilishiga;

b) resurslarning samarali taqsimlanishiga;

c) pulning qadrsizlanmasligiga;

d) inflyatsiyaning mavjud bo‘lmasligiga;

e) iqtisodiy farovonlikka.

21. Bozor iqtisodiyoti sharoitida qaysi subyekt iqtisodiy resurslar

iste’molchisi, ayni vaqtda tovar (xizmat)larning asosiy ishlab chiqa-

ruvchisi hisoblanadi?

a) uy xo‘jaliklari;

b) korxonalar yoki tadbirkorlik sektori;

c) davlat;

d) chet elliklar;

e) aholi.

66

22. Iqtisodiyot, iqtisodiy munosabatlar, iqtisodiy hodisa va

jarayonlarni boshqarish va uyg‘unlashtirishga xizmat qiladigan

bozor dastak hamda vositalari qanday nomlanadi?

a) iqtisodiy mexanizm;

b) davlat mexanizmi;

c) bozor mexanizmi;

d) xo‘jalik mexanizmi;

e) tartibga solish mexanizmi.

23. Bozor iqtisodiyotining qaysi belgisi “nima ishlab chiqarish”

zarurligini aniqlab beradi?

a) xususiy mulk ustunligi;

b) tadbirkorlik erkinligi;

c) iste’molchi tanlash erkinligi;

d) iqtisodiy manfaatlar rag‘batlantirilishi;

e) davlatning cheklangan roli.

24. Bozor iqtisodiyoti sharoitida “Nima ishlab chiqarish za-

rur”ligi qanday hal qilinadi?

a) talabni o‘rganib;

b) bozorni o‘rganib;

c) foyda yoki zarar keltirishini hisobga olib;

d) ehtiyojni hisobga olib;

e) mavjud resurslarni hisobga olib.

25. Yangi texnika va texnologiyalarga asoslangan korxonalarda

ishlab chiqarish tashkil qilinganda bozor iqtisodiyotining beshta

asosiy muammosidan qaysi biri hal qilinadi?

a) Nima...?

b) Qanday...?

c) Qancha...?

d) Kim uchun...?

e) O‘zgarishlarga moslasha oladimi?

26. Talabni hisobga olib, iqtisodiy resurslar taqozo qiladigan

miqdorda tovarlar ishlab chiqarilganda, qanday muammo hal

qilinadi?

a) Nima...?

b) Qanday...?

c) Qancha...?

d) Kim uchun...?

e) O‘zgarishlarga moslasha oladimi?

67

27. Aholining daromadlari darajasiga ko‘ra alohida tabaqalari

(yuqori, o‘rta va kam ta’minlangan) talabini hisobga olib ishlab

chiqarish tashkil qilinganda qanday muammoning yechimi topiladi?

a) Nima...?

b) Qanday...?

c) Qancha...?

d) Kim uchun...?

e) O‘zgarishlarga moslasha oladimi?

28. Bozor iqtisodiyotining afzalliklaridan qaysi biri ishlab

chiqaruvchilar iqtisodiy manfaatini ta’minlaydi?

a) resurslarni samarali taqsimlash;

b) erkinlikni ta’minlash;

c) iqtisodiy faollikni ta’minlash;

d) xo‘jasizlikka barham berish;

e) isrofgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik.

29. Bozor iqtisodiyotining kamchiliklaridan qaysi biri mazkur

jamiyatda inflatsion jarayonlar muqarrar mavjud bo‘lishiga olib

keladi?

a) raqobatning kuchsizlanib borishi;

b) ijtimoiy iste’mol tovarlari bilan ta’minlay olmasligi;

c) daromadlar tengsizligining kuchayishiga olib kelishi;

d) tovarlar hajmi va pul massasi o‘rtasidagi nomuvofiqlikni bartaraf

eta olmaslik;

e) tabiatni va atrof-muhitni muhofaza qila olmaslik.

30. Bozorning qaysi turi monopolist bo‘lishi mumkin?

a) don bozori;

b) gullar bozori;

c) qandolat mahsulotlari bozori;

d) qishloqdagi benzin quyish shoxobchasi;

e) non bozori.

31. Birjada tovarlar oldi-sotdisi amalga oshirilishi uchun:

a) sotuvchi va xaridor qatnashishi shart;

b) tovar naqd bo‘lishi kerak;

c) xaridor oladigan tovarining sifatini o‘zi ko‘rib, tekshirishi kerak;

d) tovardan namuna bo‘lishi shart emas;

e) tovardan namuna yetarli, sertifikati mavjud bo‘lishi kerak.

32. Doiraviy aylanish modeli jihatidan qarasak, bozor quyida-

gilardan iborat:

a) ikki: resurslar va tovar (xizmat)lar bozoridan;

68

b) uch: resurslar, ishlab chiqarish omillari, ishlab chiqarish

vositalari bozoridan;

c) ikki: tovar, xizmatlar va kapital bozoridan;

d) to‘rt: yer, kapital, mehnat, tadbirkorlik omillari bozoridan;

e) uch: tovarlar, xizmatlar, kapital bozoridan.

33. Doiraviy aylanish modeli nuqtai nazaridan bozorda qat-

nashuvchi subyektlar:

a) ikki guruh: uy xo‘jaligi, individual faoliyat yurituvchi oilaviy xo‘jalik;

b) uch guruh: firma(korxona)lar, uy xo‘jaligi, davlat;

c) uch guruh: savdo muassasalari, birjalar, savdo shaxobchalari;

d) uch guruh: firma, korxona, savdo muassasalari;

e) ikki guruh: uy xo‘jaligi, savdo tashkilotlari.

34. Mehnat bozori boshqa bozorlardan:

a) mehnat omili egasi, ish kuchi bilan unga muhtoj o‘rtasidagi

munosabati bilan;

b) ish kuchi uning egasining mulki bo‘lib qolaverishi va ishga

yollanishida mehnat shartnomalari tuzilishi bilan;

c) ishga vaqtinchalik mehnat shartnomalari asosida yollanish bilan;

d) ish kuchining boshqa tovarlardan farq qilib, ishga yollanishi bilan;

e) shartnoma tuzilgach, mehnat omiliga aylanishi bilan farqlanadi.

35. Birlamchi va ikkilamchi bozorlar...

a) ssuda kapitali bozoriga;

b) valyuta bozoriga;

c) sug‘urta bozoriga;

d) qimmatli qog‘ozlar bozoriga;

e) pul (pul majburiyatlari) bozoriga xos.

36. Mehnat birjalari shug‘ullanadi:

a) ishsizlarni ro‘yxatga olish, ularni o‘qitish, ishga joylash, oilaviy

sharoitini o‘rganish;

b) ishsizlarni ro‘yxatga olish, ishga joylash, korxonalardagi bo‘sh

o‘rinlarni aniqlash;

c) ishsizlarni ro‘yxatga olish, ishga joylash, zarur kasbga qayta

tayyorlash, ijtimoiy himoya qilish;

d) ishsizlarni ro‘yxatga olish, ishga joylash, farzandlari sonini

aniqlash;

e) ishsizlarni ishga joylash, yangi kasbga o‘rgatish, ishsizlik

nafaqasini tayinlash bilan.

37. Hozirgi paytda birjalarning asosiy roli ...

69

a) tovarlar narxi va kotirovkasini aniqlash, narx oshkoraligini

ta’minlash, real talab va taklifni aniqlash, narxlar tebranishini sug‘urta

qilish;

b) tovar narxlarining kotirovkasi, tovarlarni bitim bo‘yicha yetkazib

berishni ta’minlash;

c) narxlarni aniqlash va katta partiyada bitimlar tuzish, bitim

asosida tovarni yetkazib berish;

d) tovarlar narxi kotirovkasi, real talab va taklifni aniqlab, ularni

muvozanatga keltirish;

e) tovarlarga real talab va taklifni aniqlash, ularni reklama qilish,

narx tebranishlarini sug‘urta qilish.

38. Sof iqtisodiy ma’noda «bozor» tushunchasi nimani anglatadi?

a) sotuvchi va xaridorlar to‘planib, ayirboshlashni amalga

oshiradigan joyni;

b) bozor subyektlari iqtisodiy natijalarining amalga oshirishini;

c) ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) va iste’molchi (xaridor)larning to-

varlarini ayirboshlash xususidagi harakatini o‘zaro kelishtiruvchi

mexanizmlar, tartiblar va infrastrukturaviy tuzilmalar tizimini;

d) alohida tovarlar taklifi va ularga bo‘lgan talablarni muvofiqlash-

tiruvchi mexanizmlarni;

e) tijorat do‘konini.

39. Bozorning quyidagi turlaridan qaysi birida sotuvchi va

xaridorlar bevosita ayirboshlash orqali bog‘lanmaydi?

a) oziq-ovqat mahsulotlari bozorida;

b) sanoat tovarlari do‘konida;

c) tovar va xom ashyo birjalarida;

d) avtomobillarga moy quyish shaxobchalarida;

e) «xufyona» bozorda.

40. Bozorning qaysi turida sotuvchi va xaridorlar bir-biri bilan

aksiya, obligatsiya kabi qimmatli qog‘ozlar orqali bog‘lanadi?

a) chet el valyutalari bozorida;

b) xom ashyo birjalarida;

c) kapital (fone) bozorida;

d) resurslar bozorida;

e) tovarlar bozorida.

41. Bozorning qaysi vazifasida uning vositachilik roli nisbatan

to‘laroq namoyon bo‘ladi?

a) ishlab chiqarishning takrorlanib turishiga yordam berish

vazifasida;

70

b) resurslarni tarmoqlar va korxonlar o‘rtasida taqsimlash

vazifasida;

c) ishlab chiqaruvchi bilan iste’molchini bog‘lash vazifasida;

d) iqtisodiyotni tartibga solish vazifasida;

e) yuqoridagilarning barchasida.

42. Quyidagilardan qaysi biri moliya bozorining tarkibiy qismi

hisoblanmaydi?

a) qarz majburiyatlari bozori;

b) kapital bozori;

c) ssuda kapital bozori;

d) resurs bozori;

e) pul bozori.

43. Ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) bilan iste’molchi (xaridor)ni

bir-biri bilan bog‘laydigan ayirboshlash jarayoniga xizmat qiladigan

tartiblar, mexanizmlar va muassasaviy tuzilmalar qanday

nomlanadi?

a) bozor iqtisodiyoti;

b) bozor;

c) bozor xo‘jaligi;

d) bozor mexanizmi;

e) bozor munosabatlari.

44. Bozor qaysi vazifani amalga oshirishda o‘zining barcha

mexanizmidan to‘liq foydalanadi?

a) ishlab chiqaruvchi, resurs egalari va iste’molchilarni bir-biriga

bog‘lashda;

b) tovarlar, xizmatlar va iqtisodiy resurslar ayirboshlanishini

taminlashda;

c) ishlab chiqarishning uzluksizligiga yordam berishda;

d) iqtisodiy resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlashda;

e) iqtisodiyotni tartibga solib turishda.

45. Quydagilardan qaysi biri ayirboshlanadigan obyektning

turiga ko‘ra bozorning turkumlanishini anglatadi?

a) ko‘chmas mulk bozori;

b) sof raqobatli bozor;

c) mahalliy bozor;

d) dehqon bozori;

e) xufyona bozor.

46. Quydagilardan qaysi biri bozor raqobatining yetuklik

darajasiga ko‘ra turkumlanishini anglatadi?

71

a) moliya bozori;

b) sof raqobatli bozor;

c) milliy bozor;

d) davlat savdosi;

e) chakana savdo bozori.

47. Bozorning hududiy qamrov darajasiga ko‘ra turkumlangan

turini aniqlang:

a) iste’mol tovarlari bozori;

b) sof monopolistik bozor;

c) jahon bozori;

d) kooperativ savdo;

e) ulgurji savdo.

48. Bozorning savdo bitimlarining amalga oshirilish tartibiga

ko‘ra turkumlangan turini aniqlang:

a) resurslar bozori;

b) oligapolistik bozor;

c) mahalliy bozor;

d) chakana savdo bozori;

e) dehqon bozori.

49. Quyidagilardan qaysi biri bozorning huquqiy turini anglatadi?

a) intellektual tovarlar bozori;

b) monopolistik raqobatli bozor;

c) mahalliy bozor;

d) chakana savdo bozori;

e) davlat savdosi.

50. Bozor savdo bitimlarining qonuniylik darajasiga ko‘ra tur-

kumlangan turini aniqlang:

a) nou-xaular bozori;

b) sof monopolistik bozor;

c) milliy bozor;

d) dehqon bozori;

e) xufyona amal qiladigan bozor.

51. Quyidagilardan qaysi biri moliya bozorining tarkibiga kirmaydi?

a) qarz majburiyatlari bozori;

b) kapital bozori;

c) valyuta bozori;

d) qimmatli qog‘ozlar bozori;

e) intellektual tovarlar bozori.

52. Quyidagilardan qaysi biri kapital bozor tarkibiga kirmaydi?

72

a) ssuda kapitali bozori;

b) qimmatli qog‘ozlar bozori;

c) valyuta bozori;

d) qimmatli qog‘ozlar birlamchi bozori;

e) qimmatli qog‘ozlar ikkilamchi bozori.

53. Ish bilan ta’minlanmaganlarni qayta o‘qitish va yangi

kasbga tayyorlash qaysi muassasa tomonidan amalga oshiriladi?

a) oliy o‘quv yurti;

b) qayta tayyorlash muassasasi;

c) mehnat birjasi;

d) kasb tanlash muassasasi;

e) malaka oshirish instituti.

54. Bozorni alohida belgilariga qarab segmentlarga ajratishga

nima asos qilib olinadi?

a) iste’molchilar talabining o‘zaro farqlanishi va tovar ishlab chiqa-

ruvchilar tabaqalashishi;

b) bozorning tuzilishi;

c) raqobatning yetuklik darajasi;

d) bozorning geografik joylashishi;

e) iste’molchilar soni va yosh tarkibi.

55. Bozorni segmentlarga ajratish mezoni nima?

a) aholining to‘lovga layoqatliligi; hududiy va ijtimoiy-demografik

shart-sharoitlar;

b) aholii soni; to‘lovga layoqatliligi;

c) aholi daromadlari darajasi; yosh tarkibi;

d) aholi talabi; bozor taklifi;

e) jami talab; jami taklif.

56. Bozor aloqalarini o‘rnatish va ularning bir maromda amal qili-

shini ta’minlashga xizmat ko‘rsatuvchi muassasalar qanday nomlanadi?

a) ijtimoiy infratuzilma;

b) ishlab chiqarish infratuzilmasi;

b) bozor infratuzilmasi;

d) iqtisodiy infratuzilma;

e) savdo muassasalari.

57. Bozor infratuzilmasining ishlab chiqarish turidagi muassa-

sasini aniqlang:

a) supermarketlar;

b) transport xizmati;

c) sug‘urta kompaniyasi;

73

d) mehnat birjasi;

e) axborot agentligi.

58. Quyidagilardan qaysi biri bozor infratuzilmasining

ayirboshlashga xizmat ko‘rsatuvchi muassasasi hisoblanadi?

a) ombor xo‘jaligi;

b) soliq idoralari;

c) tijorat do‘konlari;

d) kommunal xizmat idoralari;

e) auditorlik firmalari.

59. Bozor infratuzilmasining moliya-kredit munosabatlariga

xizmat qiluvchi muassasa…

a) aloqa xizmati;

b) auksionlar;

c) moliyaviy muassasalar;

d) mehnat birjasi;

e) axborot agentliklari.

60. Bozor infratuzilmasining ijtimoiy sohaga xizmat qiluvchi

muassasa…

a) ombor xo‘jaligi;

b) savdo agentliklari;

c) soliq idoralari;

d) uy-joy va kommunal xizmat idoralari;

e) huquqiy maslahatxonalar.

61. Bozor infratuzilmasi axborot xizmati muassasasini aniqlang:

a) transport xizmati;

b) birjalar;

c) sug‘urta kompaniyasi;

d) kommunal xizmat idorasi;

e) axborot agentliklari.

62. Har xil tovarlar bilan savdo-sotiq qiladigan birjalar qanday

nomlanadi?

a) ixtisoslashgan;

b) universal;

c) xom ashyo;

d) valyuta;

e) fond.

63. Bozorda juda ko‘p sotuvchilar va xaridorlar mavjud bo‘lib,

ulardan hech biri bozor baholariga o‘z ta’sirini o‘tkaza olmasa

74

hamda bozorga kirish uchun hech qanday to‘siqlar bo‘lmasa, bu

qanday bozorni xarakterlaydi?

a) sof raqobatli bozorni;

b) sof monopolistik bozorni;

c) monopolistik raqobatli bozorni;

d) oligopolistik bozorni;

e) milliy bozorni.

JAVOBLAR

1a); 2d); 3c); 4d); 5a); 6d); 7d); 8a); 9c); 10); 11c); 12b); 13b);

14b);15b); 16c); 17c); 18a); 19c); 20b); 21b); 22c); 23c); 24c);

25b);226c); 27d); 28c); 29d); 30d); 31d); 32a); 33b); 34 b); 35d);

36c); 37c); 38c); 39c); 40c); 41c); 42d); 43b); 44d); 45a); 46b); 47c);

48d); 49d); 50d); 51d); 52c); 53c); 54a); 55a); 56b); 57b); 58c); 59c);

60d); 61d); 62b); 63a).

75

6-mavzu. BOZOR IQTISODIYOTIGA O‘TISH DAVRI

VA UNING O‘ZBEKISTONDAGI XUSUSIYATLARI

1. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishda O‘zbekiston modelining o‘ziga

xos tomonlari qaysi tamoyillarda o‘z aksini topgan?

a) iqtisodiyotning, siyosatdan ustuvorligi; Davlat – bosh islohotchi;

qonunlar ustuvorligi; bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida kuchli

ijtimoiy siyosat yuritish; bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish;

b) iqtisodiyotning siyosatdan ustuvorligi; Davlat – bosh islohotchi;

erkin narxlar ustuvorligi; bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida kuchli

ijtimoiy siyosat yuritish; bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish;

c) iqtisodiyotning siyosatdan ustuvorligi; Davlat – bosh islohotchi;

qonunlar ustuvorligi; bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida erkin narxlar

siyosatini yuritish; bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish;

d) siyosatning iqtisodiyotdan ustuvorligi; Qonunlar ustuvorligi;

bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida kuchli ijtimoiy siyosati yuritish;

bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish;

e) siyosatning iqtisodiyotdan ustuvorligi; Qonunlar qabul qilish

ustuvorligi; bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida kuchli ijtimoiy siyosat

yuritish; bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish.

2. Iqtisodiy faoliyat ijtimoiy hayotning birlamchi asosi ekanligi

qaysi tamoyilda o‘z aksini topgan?

a) iqtisodning siyosatdan ustuvorligida;

b) Davlat – bosh islohotchiligida;

c) qonunlar ustuvorligida;

d) bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida kuchli ijtimoiy siyosat yuritishda;

e) bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tishda.

3. Nima sababdan O‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o‘tish jara-

yonida aholini ijtimoiy himoya qilishga alohida ahamiyat berildi?

a) ishsiz qolgan aholini daromad bilan ta’minlash maqsadida;

b) ko‘p bolali oilalarga yordam berish maqsadida;

c) aholi turmush darajasining haddan tashqari pasayib ketishiga

yo‘l qo‘ymaslik uchun;

d) bozor iqtisodiyotiga o‘tishda kuchli ijtimoiy siyosat yuritish

tamoyilini amalga oshirish uchun;

e) qariyalarni inflyatsiya oqibatlaridan himoya qilish uchun.

4. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishni amalga oshiruvchi bosh

islohotchi, bu –

a) jamoat tashkilotlari;

76

b) siyosiy partiyalar;

c) kasaba uyushmalari;

d) davlat;

e) xotin-qizlar tashkilotlari.

5. Prezidentimiz I.A.Karimov «Besh tamoyilning hammasi ham

demokratik va iqtisodiy o‘zgarishlarni muvaffaqiyatli isloh qilib

borishda birday muhim ahamiyatga egadir, shu bilan birga …

a) iqtisodiyotning siyosatdan ustuvorligi;

b) davlatning bosh islohotchi bo‘lishi;

c) iqtisodiyotni mafkuradan batamom holi qilish ustuvorligi;

d) bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonida kuchli ijtimoiy siyosat yuritish;

e) bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish tamoyili alohida

e’tiborga loyiq. Bu yetakchi tamoyillardan biridir. U iqtisodiy

islohotlarning butun ichki mantiqini, rivojlanib borishi va xarakterini

belgilab beradi», – deb ta’kidlaydi.

6. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning birinchi bosqichida ikkita hal

qiluvchi vazifa birdaniga amalga oshirildi. Birinchisi, ma’muriy

buyruqbozlik tizimi oqibatlarini yengish; tanglikka barham berish;

iqtisodiyotni barqarorlashtirish; ikkinchisi, respublikaning o‘ziga

xos sharoit va xususiyatlarini hisobga olgan holda:

a) institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirish;

b) bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish;

c) agrar islohotlarni amalga oshirish;

d) iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish;

e) o‘tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish.

7. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishning klassik yo‘li:

a) sotsial bozor iqtisodiyoti modeli, neoklassik modeli, korporativ

iqtisodiyot modeli;

b) aralash yoki erkin bozor iqtisodiyoti modeli, korporativ

iqtisodiyot modeli;

c) sotsial bozor iqtisodiyoti modeli, aralash yoki erkin bozor

iqtisodiyoti modeli, korporativ iqtisodiyot modeli;

d) sotsial bozor iqtisodiyoti modeli, aralash yoki erkin bozor

iqtisodiyoti modeli;

e) sotsial bozor iqtisodiyoti modeli, aralash yoki erkin bozor

iqtisodiyoti modeli, neoklassik modeli.

8. Respublikada iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga asos qilib

olingan tamoyillardan qaysi biri ijtimoiy muammolar keskinlashuvining

oldini olishga qaratilgan?

77

a) iqtisodiyotni mafkuradan holi qilish;

b) davlatning bosh islohotchi bo‘lishi;

c) qonunlarning ustuvorligi;

d) ijtimoiy himoyalash chora-tadbirlarini oldindan amalga oshirish;

e) bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tish.

9. Respublikada bozor iqtisodiyotiga o‘tishning birinchi bos-

qichida isloh qilishning muhim yo‘nalishini aniqlang:

a) o‘tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish, islohot-

larning qonuniy asosini mustahkamlash;

b) aralash iqtisodiyotni shakllantirish;

c) ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish;

d) iqtisodiyotni sanoatlashtirish;

e) agrar islohotlarni amalga oshirish.

10. Iqtisodiy islohotlar nima?

a) ijtimoiy o‘zgarishlarni amalga oshirishga qaratilgan chora-

tadbirlar;

b) iqtisodiyotda bozor munosabatlarini shakllantirishga qaratilgan

chora-tadbirlar;

c) siyosiy o‘zgarishlarni amalga oshirishga qaratilgan chora-

tadbirlar;

d) ma’naviy va maishiy o‘zgarishlarga qaritilgan tadbirlar;

e) ijtimoiy o‘zgarishlarni amalga oshirishga qaratilgan tadbirkorlik.

11. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning asosiy yo‘nalish-

laridan qaysi biri bozor iqtisodiyotiga o‘tishning shart-sharoitini

vujudga keltiradi?

a) mulkiy munosabatlarni isloh qilish;

b) boshqarish tizimini isloh qilish va bozor infratuzilmasini yaratish;

c) moliya-kredit va narx-navo islohoti;

d) agrar islohotlar;

e) narx-navo islohoti.

12. Respublikada agrar islohotlarning negizini nima tashkil

qiladi?

a) yerga bo‘lgan mulkchilik munosabatlarini isloh qilish;

b) davlat korxonalarini jamoa xo‘jaliklariga va mulkchilikning

boshqa shakllariga aylantirish;

c) shaxsiy tomorqalarni kengaytirish;

d) ishlab chiqarish tuzilishini takomillashtirish;

e) almashlab ekishni joriy qilish.

78

13. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishda islohotlar qachon sezilarli

samara beradi?

a) milliy valyuta muomalaga kiritilganda;

b) chinakam mulkdorlar sinfi shakllanganda;

c) mulk davlat tasarrufidan chiqarilganda;

d) ijtimoiy himoya tizimi yaratilganda;

e) boshqarish tizimi takomillashtirilganda.

14. Respublikada bozor munosabatlari qaror topishining asosiy

belgisi nimada namoyon bo‘ladi?

a) xususiy mulkning paydo bo‘lishida;

b) ko‘p ukladli iqtisodiy tizim va mulkdorlar sinfining shakllanishida;

c) bozor infratuzilmasi shakllanishida;

d) aholi daromadlarining oshishida;

e) omilli daromadlar shakllanishida.

15. Iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning qaysi tamoyili

bozor munosabatlariga o‘tishning izchilligini ta’minlaydi?

a) iqtisodiyotning mafkuradan ustunligi;

b) davlatning bosh islohotchi bo‘lishi;

c) qonunlarga asoslanish;

d) bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish;

e) kuchli ijtimoiy siyosat yuritilishi.

16. Davlat mulkini xususiylashtirishning dastlabki bosqichida

qanday vazifa amalga oshirildi?

a) ommaviy xususiylashtirish amalga oshirildi;

b) kichik xususiylashtirish amalga oshirildi;

c) chek vositasida xususiylashtirish amalga oshirildi;

d) ko‘p ukladli iqtisodiyot real shakllandi;

e) davlat mulki aksiyadorlik mulkiga aylantirildi.

17. Respublikada narxlar qaysi davrdan boshlab erkinlashtirila

boshlandi?

a) 1991 yildan;

b) 1992 yildan;

c) 1993 yildan;

d) 1994 yildan;

e) 1995 yildan.

18. “Ijtimoiy bozor xo‘jaligi” tushunchasi ilk bor kim

tomonidan ishlatilgan?

a) Dj.M. Keyns;

b) A. Myuller–Armak;

79

c) M. Fridmen;

d) P. Samuelson;

e) K. Menger.

19. Oddiy tovar xo‘jaligidan erkin raqobatga asoslangan bozor

iqtisodiyotiga va undan hozirgi zamon madaniy jihatdan rivojlangan

bozor iqtisodiyotiga o‘tish qaysi mamlakatlarga tegishli?

a) rivojlanayotgan mamlakatlarga;

b) sobiq sotsial mamlakatlarga;

c) rivojlangan mamlakatlarga;

d) Osiyo qit’asi mamlakatlariga;

e) Afrika qit’asi mamlakatlariga.

20. Mustaqil rivojlanayotgan mamlakatlarning o‘zlarining qoloq

xo‘jaligi va an’anaviy iqtisodiyotidan bozor iqtisodiyotiga o‘tishi

qanday nomlanadi?

a) rivojlangan mamlakatlar yo‘li;

b) rivojlanayotgan mamlakatlar yo‘li;

c) sobiq sotsialistik mamlakatlar yo‘li;

d) Osiyo mamlakatlari yo‘li;

e) Yevropa mamlakatlari yo‘li.

21. Bir-biriga butunlay qarama-qarshi bo‘lgan bir iqtisodiyot-

dan boshqasiga, ya’ni markazlashtirilgan, ma’muriy buyruqbozlik-

ka asoslangan iqtisodiyotdan hozirgi zamon rivojlangan bozor

tizimiga o‘tish qaysi mamlakatlarga xos?

a) rivojlangan mamlakatlarga;

b) rivojlanayotgan mamlakatlarga;

c) sobiq sotsial mamlakatlarga;

d) Osiyo mamlakatlariga;

e) Yevropa mamlakatlariga.

22. Bir iqtisodiy tizimdan boshqasiga o‘tishda «karaxt qilib,

davolash» usuli keng qo‘llanilib, qayta to‘ntarishlar taqozo qilinsa, u

qaysi yo‘lga tegishli bo‘ladi?

a) evolyutsion yo‘l;

b) revolyutsion yo‘l;

c) g‘arbcha yo‘l;

d) G‘arbiy Yevropa mamlakatlari yo‘li;

e) G‘arbiy-sharqiy Osiyo mamlakatlari yo‘li.

23. O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishdan

ko‘zlangan maqsad nima?

a) bozor iqtisodiyotiga o‘tish;

80

b) ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini vujudga keltirish;

c) huquqiy demokratik davlat barpo qilish;

d) fuqarolik jamiyatini qaror toptirish;

e) ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini, ochiq tashqi siyosatga

ega huquqiy demokratik davlatni va fuqarolik jamiyatini barpo etish.

24. O‘zbekistonda iqtisodiyotni tubdan isloh etishga asos qilib

olingan tamoyillardan qaysi biri iqtisodiyotni tartibga solishda

davlat o‘z o‘rniga ega bo‘lib qolishini anglatadi?

a) iqtisodiyotni mafkuradan ustunligi;

b) davlat bosh islohotchi bo‘lishi;

c) qonunlarning ustuvorligini ta’minlash;

d) kuchli ijtimoiy himoya chora-tadbirlarini qo‘llash;

e) bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish.

25. O‘zbekiston bozor iqtisodiyotiga o‘tishning birinchi bos-

qichida qaysi vazifalarni birdaniga hal qilishni maqsad qilib qo‘ydi?

a) totalitar tizimning og‘ir oqibatlarini yengish, tanglikka barham

berishni;

b) tanglikka barham berish, iqtisodiyotni barqarorlashtirishni;

c) iqtisodiyotni barqarorlashtirish, bozor munosabatlarining negiz-

larini shakllantirishni;

d) iqtisodiyotni barqarorlashtirish, davlat mulkini xususiylash-

tirishni;

e) bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish, ko‘p ukladli

iqtisodiyot asoslarini shakllantirishni.

26. Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida isloh qilish

yo‘nalishlaridan qaysi biri bevosita jahon bozoriga kirib borishni

ta’minlaydi?

a) iqtisodiy islohotlarning huquqiy negizini barpo etish;

b) davlat mulkini xususiylashtirish va ko‘p ukladli iqtisodiyot

asoslarini shakllantirish;

c) institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirish va boshqaruvning

ma’muriy buyruqbozlik tizimini tugatish;

d) narxlarni erkinlashtirish va bozor infratuzilmasini shakllantirish;

e) tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish va jahon iqtisodiy

hamjamiyatiga qo‘shilish.

27. Iqtisodiy islohotlar ikkinchi bosqichining ustuvor yo‘nalishlari-

dan qaysi biri iqtisodiy muvozanatni ta’minlashga qaratiladi?

a) xususiylashtirish jarayonini chuqurlashtirish;

b) raqobatchilik muhitini shakllantirish;

81

c) makroiqtisodiy barqarorlikka erishish;

d) milliy valyuta qadrini oshirish;

e) chuqur tarkibiy o‘zgarishlarga erishish.

28. Iqtisodiyotda bozor munosabatlarining shakllantirishga

qaratilgan chora-tadbirlar qanday islohotlarni anglatadi?

a) iqtisodiy islohotlar;

b) ijtimoiy islohotlar;

c) siyosiy islohotlar;

d) ijtimoiy- iqtisodiy islohotlar;

e) muassasaviy islohotlar.

29. O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning

asosiy yo‘nalishlaridan qaysi biri iqtisodiyotning real sektorida tub

o‘zgarishlar bo‘lishiga olib keladi?

a) agrar islohotlar;

b) moliya-kredit va narx-navo islohotlari;

c) boshqarish tizimini isloh qilish va bozor infratuzilmasini yaratish;

d) tashqi iqtisodiy aloqalar islohoti;

e) ijtimoiy islohotlar.

30. O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini isloh qilishga ustuvorlik

berilishining sabablaridan qaysi biri moliyaviy barqarorlikni

ta’minlashga ham ta’sir ko‘rsatadi?

a) iqtisodiyotda agrar soha ustunlikka egaligi, aholining ko‘pchiligi

qishloq xo‘jaligida bandligi;

b) iqtisodiy o‘sish ko‘p jihatdan agrar tarmoqning ahvoliga

bog‘liqligi;

c) ko‘pgina sanoat tarmoqlarini rivojlantirish istiqbollari bevosita

qishloq xo‘jaligiga bog‘liqligi;

d) tarmoq mahsulotlari valyuta resurslari, mamlakatlar uchun zarur

mahsulotlar, texnika va texnologik uskunalarni chetdan sotib olish uchun

moliyaviy ta’minlash manbai ekanligi;

e) qishloq xo‘jaligining oziq-ovqat muammosini hal etishdagi

ahamiyati ortib borishi.

31. Respublikada amalga oshirilgan agrar islohotlarning asosiy

yo‘nalishlaridan qaysi biri ayni vaqtda qishloq aholisi turmush

farovonligini o‘stirishga ham xizmat qiladi?

a) yerga bo‘lgan mulkchilik munosabatlarini isloh qilish;

b) davlat qishloq xo‘jalik korxonalarini mulkchilikning boshqa

shakllariga asoslangan xo‘jaliklarga aylantirish;

c) shaxsiy tomorqalarni kengaytirish, sug‘oriladigan yerlarni

82

dehqon xo‘jaligi, bog‘, dala hovli va uchastkalarga ajratish;

d) tarmoqda band bo‘lgan ortiqcha ishchi kuchini bo‘shatib olish va

ularni boshqa tarmoqlarga jalb qilish;

e) ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini jadal rivojlantirish.

32. Moliya-kredit sohasini isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari-

dan qaysi biri ayni vaqtda davlat qarzlarini kamaytirib borishga

ham imkon beradi?

a) davlat byudjeti taqchilligini kamaytirib borish;

b) dotatsiya va subsidiyalarni bosqichma-bosqich qisqartirish;

c) iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsion kreditlardan keng foyda-

lanish;

d) banklar mustaqilligi va pul muomalasi uchun javobgarlikni oshirish;

e) ikki bosqichli bank tizimini vujudga keltirish.

33. Narxlarni isloh qilishning qaysi yo‘nalishi turli tarmoq mah-

sulotlari narxlari o‘rtasidagi mutanosiblikka erishishga olib keladi?

a) narxlarni erkinlashtirish;

b) davlat xarid narxlari doirasini qisqartirish;

c) ichki narxlarni jahon narxlariga muvofiqlashtirib borish;

d) narxlar bilan aholi va korxona daromadlari o‘rtasidagi

mutanosiblikka erishish;

e) xom ashyo va qishloq xo‘jalik mahsulotlari narxlari bilan ishlab

beruvchi va qayta ishlovchi tarmoqlar mahsuloti narxlari o‘rtasidagi

nomutanosiblikka barxam berish.

34. Qaysi yilda keng doiradagi investitsion tovarlar, ayrim tur

iste’mol mollari, bajarilgan ish va xizmatlarning kelishilgan

narxlariga o‘tildi?

a) 1991 y;

b) 1992 y;

c) 1993 y;

d) 1994 y;

e) 1995 y.

35. Qaysi davrda aholini himoyalash maqsadida cheklangan

doirada oziq-ovqat va sanoat tovarlari narxlarining chegarasi

belgilab qo‘yildi?

a) 1991 y;

b) 1992 y;

c) 1993 y;

d) 1994 y;

e) 1995 y.

83

36. Qaysi davrda kelishilgan ulgurji narxlarni davlat tomoni-

dan tartibga solish to‘lig‘icha to‘xtatildi?

a) 1991 y;

b) 1992 y;

c) 1993 y;

d) 1994 y;

e) 1995 y.

37. Qaysi yilda keng iste’mol tovarlari asosiy turlarining

narxlari erkin qo‘yib yuborildi?

a) 1991 y;

b) 1992 y;

c) 1993 y;

d) 1994 y;

e) 1995 y.

38. Respublikada boshqarish tizimini isloh qilishga tegishli

bo‘lmagan yo‘nalishni toping:

a) ko‘plab ma’muriy tuzilmalar o‘rniga yangi boshqarish

bo‘g‘inlari shakllantirildi;

b) Davlat soliq va Bojxona qo‘mitalari tuzildi;

c) Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash

qo‘mitasi tuzildi;

d) tarmoq vazirliklari uyushmalar, konsernlar, korporatsiya va

boshqa xo‘jalik birlashmalariga aylantirildi;

e) Davlat mulki mulkchilikning turli shakllariga aylantirildi.

39. Respublikada bozor infratuzilmasini vujudga keltirishning

qaysi yo‘nalishi brokerlik va dilerlik idoralari, savdo uylari, vosita-

chi firmalar paydo bo‘lishiga olib kelgan?

a) mehnat, tovar, xom ashyo birjasi tizimini rivojlantirish;

b) kapital bozorini vujudga keltirish;

c) auditorlik xizmati tizimini shakllantirish ;

d) yuridik xizmatni yo‘lga qo‘yish;

e) konsalting firmalar tizimini qaror toptirish.

40. O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoyalashga qaratilgan

tadbirlardan qaysi biri iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning

barcha davrida o‘z o‘rniga ega bo‘ladi?

a) daromadlarning eng kam va o‘rtacha darajasini muntazam

oshirib borish;

b) ichki iste’mol bozorini himoya qilish;

c) oziq-ovqat va sanoat tovarlari asosiy turlari iste’molini muayyan

84

darajada saqlab turish;

d) aholining kam ta’minlangan tabaqalarini yalpi ijtimoiy himoyalash;

e) aholining ijtimoiy himoyaga muxtoj qatlamlarini aniq yo‘naltiril-

gan tarzda qo‘llab-quvvatlash.

41. Makroiqtisodiyot darajasida muvozanatlikni ta’minlash,

ishlab chiqarishning keskin pasayishiga va ommaviy ishsizlik, pul

qadrsizlanishining oldini olish hamda to‘lov balansini bir me’yorda

saqlashga qaratilgan siyosat qanday nomlanadi?

a) monetar siyosat;

b) fiskal siyosat;

c) makroiqtisodiy barqarorlashtirish siyosati;

d) ijtimoiy-siyosiy siyosat;

e) ijtimoiy-iqtisodiy siyosat.

42. Quyidagilardan qaysi biri makroiqtisodiy barqarorlashtiri-

sh siyosati tarkibiga kirmaydi?

a) makroiqtisodiyot darajasida muvozanatni ta’minlash;

b) ishlab chiqarishning keskin pasayishiga va ommaviy ishsizlikka

yo‘l qo‘ymaslik;

c) pul qadrsizlanishining oldini olish;

d) to‘lov balansini bir me’yorda saqlash;

e) pul-kredit siyosati.

43. Barqarorlashtirish siyosatida pulning qadrsizlanish daraja-

sini pasaytirib turishga, pul massasi va to‘lovga qodir bo‘lgan jami

talabni keskin kamaytirish hisobiga pul muomalasini barqarorlash-

tirishga qaratilgan yondashuv qanday nomlanadi?

a) fiskal yondashuv;

b) monetar yondashuv;

c) iqtisodiy faollikni rag‘batlantirishga qaratilgan yondashuv;

d) tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantirishga qaratilgan yondashuv;

e) ishlab chiqarishni rag‘batlantirishga qaratilgan yondashuv.

44. Barqarorlashtirish siyosatida monetar yondashuvning kam-

chiligi nimadan iborat?

a) pulning qadrsizlanishi darajasini ushlab turadi;

b) pul massasini kamaytiradi;

c) pul muomalasini barqarorlashtiradi;

d) ishlab chiqarish hajmi kamayishiga va investitsion faollik

susayishiga olib keladi;

e) pulning xufyona aylanishini qisqartiradi.

45. O‘zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning

85

asosiy mezonlaridan qaysi biri aholini real daromadi o‘sishiga

xizmat qiladi?

a) ishlab chiqarish hajmi qisqarishiga yo‘l qo‘ymaslik;

b) ustuvor tarmoqlarda ishlab chiqarishni yuksaltirish uchun qulay

sharoitlarni vujudga keltirish;

c) davlat byudjeti bilan korxonalar moliyaviy ahvoli barqarorligini

ta’minlash;

d) pulning qadrsizlanishini to‘xtatish;

e) to‘lov balansi va davlat valyuta zaxiralarining holatini yaxshilash.

46. O‘zbekistonda o‘tish davrida milliy valyuta barqarorligini

ta’minlash vazifalaridan qaysi biri o‘zida tejamkorlik tamoyillarini

ifodalaydi?

a) milliy valyutaning tovarlar bilan barqaror ta’minlanishiga erishish;

b) yetarlicha barqaror valyuta zaxiralariga ega bo‘lish;

c) ishlab topilgan har bir so‘mni qadrlash;

d) iqtisodiyotga sarflangan har bir so‘mning foyda bilan qaytishiga

erishish;

e) inflatsiyaga qarshi puxta o‘ylangan siyosat o‘tkazish.

47. Iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashti-

rishning qaysi vazifasi mamlakatning xalqaro hamjamiyatda

iqtisodiy mavqeini mustahkamlashga qaratiladi?

a) xo‘jalik yurituvchi subyektlar erkinligi va iqtisodiy mustaqilligini

oshirish;

b) amalda mulkdorlar sinfini shakllantirish;

c) xorijiy sarmoyalarni jalb qilish uchun shart-sharoit, kafolat va

iqtisodiy omillarni kuchaytirish;

d) mamlakat eksport salohiyatini rivojlantirish va jahon iqtisodiy

tizimiga integratsiyasini ta’minlash;

e) kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning iqtisodiy taraqqiyotda

ustuvor o‘rin olishiga erishish.

48. O‘zbekistonda demokratik o‘zgarishlarni chuqurlashtirish va

fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlaridan

qaysi biri iqtisodiyot sohasiga tegishli?

a) mustaqillikni asrab-avaylash, himoya qilish va mustahkamlab

borish;

b) mamlakatda xavfsizlik va barqarorlikni, davlatning hududiy

yaxlitligini, tinchlik va osoyishtaligini ta’minlash;

c) bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish, kuchli bozor infratuzilma-

sini yaratish va erkin iqtisodiyot tamoyillarini joriy etib borish;

86

d) sud-huquq sohasini isloh qilishni davom ettirish;

e) kuchli ijtimoiy siyosat olib borish.

JAVOBLAR

1a); 2a); 3c); 4d); 5d); 6b); 7b); 8d); 9a); 10b); 11a); 12a); 13b);

14b); 15d); 16b); 17b); 18b); 19c); 20a); 21c); 22b); 23d); 24b); 25c);

26d); 27c); 28a); 29a); 30d); 31c); 32a); 33d); 34b); 35b); 36c); 37d);

38d); 39a); 40a); 41c); 42d); 43b); 44d); 45d); 46c); 47d); 48c).

87

7-mavzu. TALAB VA TAKLIF NAZARIYASI.

BOZOR MUVOZANATI

1. Ishlab chiqarish texnologiyasining takomillashuvi

a) muvozanat narxining o‘sishiga;

b) taklif egri chizig‘ining chapga siljishiga;

c) taklif egri chizig‘ining o‘ngga siljishiga;

d) talab egri chizig‘ining o‘ngga siljishiga;

e) talab egri chizig‘ining chapga siljishiga olib keladi.

2. Ishlab chiqaruvchilar tayyorlagan mahsulotlariga ko‘zda

tutilgan muddatdan nisbatan avvalroq yuqori narx belgilashga

majbur bo‘lishdi, u holda ...

a) talab qisqaradi;

b) talab ortadi;

c) taklif kamayadi;

d) taklif ortadi;

e) talab o‘zgarmaydi.

3. Quyidagi tushunchalardan qaysi biri odamlarning xarid qilish-

ga bo‘lgan xohishini va uning haq to‘lash qobiliyatlarini ifodalaydi?

a) ehtiyoj;

b) o‘zini ko‘rsatish;

c) zaruriyat:

d) xohish;

e) talab.

4. Odamlarning mahsulotlarni qo‘shimcha ravishda arzon

sotib olishga tayyorligi, nisbatan ...

a) o‘rnini bosish samarasida;

b) me’yoriy naflikning pasayishida;

c) daromad samarasida;

d) taklif qonunida;

e) T. Veblen samarasida to‘laroq ifodalanadi.

5. Tovar va xizmatlar bozori muvozanat holatda bo‘ladi, agar...

a) talab taklifga teng bo‘lsa;

b) narx va foydaga teng bo‘lsa;

c) texnologiya darajasi sekinlik bilan o‘zgarsa;

d) talab hajmi taklif hajmiga teng bo‘lsa;

e) tovarlar sifati talabga javob bersa.

6. Agar tovarga taklif va talab ortsa, u holda ...

a) tovarning umumiy miqdori ortadi;

88

b) narx ko‘tariladi;

c) narx barqaror bo‘ladi;

d) jamiyatning farovonligi oshadi;

e) tovarlarning umumiy miqdori kamayadi.

7. Agar tovar narxi talab egri chizig‘i bilan taklif egri chizig‘i

kesishgan nuqtadan past bo‘lsa, u holda:

a) ortiqcha miqdorda tovarlar hosil bo‘ladi;

b) tovar taqchilligi yuz beradi;

c) xom ashyo ortiqchaligi kuzatiladi;

d) xom ashyo yetishmovchiligi kelib chiqadi;

e) resurslar narxi ko‘tariladi.

8. Talab va taklifning narxni tartibga solishdagi rolini tushunti-

rish uchun misol qilib qaysi bozorni ko‘rsatish mumkin?

a) tovar bozorini;

b) resurslar bozorini;

c) valyuta bozorini;

d) har qanday bozorni;

e) xizmatlar bozorini.

9. Agar ikki tovar bir-birini o‘rnini bossa, u holda birining

narxining o‘sishi...

a) ikkinchi tovarga talabning pasayishiga;

b) ikkinchi tovarga talabni o‘zgarmasligiga;

c) ikkinchi tovarga talab hajmining ortishiga;

d) ikkinchi tovarga talab hajmining pasayishiga;

e) ikkinchi tovarga talabning ortishiga olib keladi.

10. Tovarning narxi 1,5 ming so‘mdan 2 ming so‘mga ko‘tarildi,

talab hajmi esa 1000 dan 900 donaga tushdi, deylik. U holda narxga

nisbatan talab egiluvchanligi nimaga teng?

a) 3,00;

b) 2,71;

c) 0,37;

d) 0,33;

e) 1,5.

11. Qaysi holatda narxga nisbatan talab egiluvchanligi yuqori

bo‘ladi?

a) birinchi darajali zarur tovarlarga nisbatan zeb-ziynat buyumlariga;

b) iste’molchilar mazkur tovardan eng samarali foydalanishsa;

c) tovar ishlab chiqarish uchun muqobil xarajatlar ko‘p bo‘lsa;

d) iste’molchiga tovar shuncha kam zarur bo‘lsa;

89

e) zeb-ziynat buyumlariga nisbatan eng zarur tovarlarga.

12. Tovar taklifining qisqarishi nimaga olib keladi?

a) o‘zaro o‘rin bosuvchi tovarlarga talabning ortishiga;

b) agar narxga nisbatdan tovarga talab egiluvchan bo‘lsa, umumiy

tushumning ortishiga;

c) agar daromad bo‘yicha tovarga talab noegiluvchan bo‘lsa,

umumiy tushumning ortishiga;

d) bu tovarga talabning ortishiga;

e) o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi tovarlarga talabning ortishiga.

13. Agar tovarning narxi 1 % ga tushishi unga bo‘lgan talabni

2% ga ortishiga olib kelsa, u holda talab:

a) noegiluvchan;

b) egiluvchan;

c) yagona egiluvchan;

d) mutloq noegiluvchan;

e) mutloq egiluvchan bo‘ladi.

14. Agar narx 5%ga pasayishi umumiy taklif hajmining 8%ga

qisqarishiga olib kelsa, u holda taklif:

a) noegiluvchan;

b) yagona egiluvchan;

c) egiluvchan;

d) mutloq noegiluvchan;

e) mutloq egiluvchan.

15. Har qanday tovar miqdori bir xil narx bo‘yicha sotilsa, u

holda bunday tovarga talab:

a) mutloq noegiluvchan;

b) mutloq egiluvchan;

c) egiluvchan;

d) noegiluvchan;

e) yagona egiluvchan.

16. Taklif qonuni narxlarning o‘sishi, boshqa sharoit (omillar)

o‘zgarmagani holda qachon namoyon bo‘ladi?

a) taklifning o‘sishida;

b) taklifning kamayishida;

c) taklif hajmining o‘sishida;

d) taklif hajmining kamayishida;

e) taklifning o‘zgarmasligida.

17. Talab qonuni nimalarni taqozo qiladi?

a) taklifning talabga nisbatan ko‘pligi narxning pasayishini;

90

b) agar iste’molchilarning daromadi ortsa, tovarlarni ko‘proq sotib

olishini;

c) talab egri chizig‘ining keskin og‘ishini;

d) tovar narxi tushganda, sotib olish rejalashtirilgan tovarlar hajmi

ortishini;

e) tovar narxi ko‘tarilganda taklifning kamayishini.

18. Mahsulotning narxi tushishiga nimalar sabab bo‘lishi mumkin?

a) xususiy tadbirkorlarga soliqlarning ortishi;

b) iste’molchilar daromadining ortishi;

c) bir-birining o‘rnini bosuvchi tovarlar narxining o‘sishi;

d) o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi tovarlar narxining tushishi;

e) ishlab chiqarish resurslari narxining tushishi.

19. Iqtisodiy hayotda shunday holat yuz berish mumkinki,

ayrim tovarlarga narxlar o‘sishi bilan ularga bo‘lgan talab

kamaymasdan balki ortib, boradi. Bu holat qanday nomlanadi?

a) egiluvchanlik;

b) Giffen samarasi;

c) o‘rnini bosish samarasi;

d) daromadlar samarasi;

e) Fisher tenglamasi.

20. Daromadlar o‘zgarishi bilan talab to‘g‘ri mutanosiblikda

o‘zgaradigan tovarlar qanday nomlanadi?

a) o‘rnini bosuvchi tovarlar;

b) past toifali tovarlar;

c) oliy toifali tovarlar;

d) nufuzli tovarlar;

e) hayotiy zarur tovarlar.

21. Daromadlar kamayganda talab oshadigan tovarlar qanday

nomlanadi?

a) o‘rnini bosuvchi tovarlar;

b) past toifali tovarlar;

c) oliy toifali tovarlar;

d) nufuzli tovarlar:

e) hayotiy zarur tovarlar.

22. Narxning o‘zgarishi hisobiga talab qilinadigan tovarlar

miqdorining o‘zgarishi nimani anglatadi?

a) egiluvchanlikni;

b) talabning narxli egiluvchanligini;

c) talab funksiyasini;

91

d) talabning narxsiz egiluvchanligini;

e) talabning vaqt omili hisobiga egiluvchanligini.

23. Quyidagilardan qaysi biri talabning egiluvchanlik bo‘yicha

farqlanishini anglatmaydi?

a) qisqa davrda egiluvchanlik;

b) uzoq davrda egiluvchanlik;

c) kundalik iste’mol tovarlarga egiluvchanlik;

d) uzoq muddat foydalaniladigan tovarlarga egiluvchanlik;

e) ishlab chiqarish texnologiyasi o‘zgarishi.

24. Talab hajmining uning miqdorini belgilovchi omillarga

bog‘liqligi qanday nomlanadi?

a) talabning narxli funksiyasi;

b) talab egiluvchanligi;

c) talab funksiyasi;

d) talab o‘zgaruvchanligi;

e) talab qonuni.

25. Respublika aholisining iste’mol sarflari 2000-2013yillarda

qanchaga oshgan?

a) 6,5 barobarga;

b) 7,0 barobarga;

c) 8,5 barobarga;

d) 9,5 barobarga;

e) 7,5 barobarga;

26. Talabning narx bo‘yicha egiluvchanligi-bu:

a) narx o‘sganda talabning kamayishi;

b) narx pasayganda talabning o‘sishi;

c) iste’molchining narxning o‘zgarishiga nisbatan sezgirligi;

d) talabning narxga to‘g‘ri bog‘liqligi;

e) talabning narxga teskari bog‘liqligi;

27. Daromadlar bo‘yicha egiluvchanlik – bu:

a) talabning daromadlar darajasiga bog‘liqligi;

b) tovar va xizmatlarga talab hajmi, foizdagi o‘zgarishining iste’-

molchilar daromadlari foizli o‘zgarishiga nisbati;

c) dastlabki va o‘zgargan daromadlar nisbati;

d) daromadlarning o‘rtacha darajasi o‘zgarishi;

e) tovarlar narxining daromadlar darajasiga bog‘liqligi;

28. Normal tovarlar – bu:

a) daromadlar o‘sganda, talab kamayadigan tovarlar;

b) daromadlar o‘sganda, talab ham o‘sadigan tovarlar;

92

c) doimiy iste’mol qilinadigan tovarlar;

d) daromadlar o‘sganda, talab o‘zgarmaydigan tovarlar;

e) o‘rtacha daromadga ega oilalar iste’mol qiladigan tovarlar.

29. Past toifali tovarlar – bu:

a) daromadlar o‘sganda, talab kamayadigan tovarlar;

b) daromadlar o‘sganda, talab ham o‘sadigan tovarlar;

c) doimiy iste’mol qilinadigan tovarlar;

d) daromadlar o‘sganda, talab o‘zgarmaydigan tovarlar;

e) o‘rtacha daromadga ega oilalar iste’mol qiladigan tovarlar.

30. Iste’molchining moliyaviy imkoniyati, ya’ni iste’molchi pul

daromadining ma’lum miqdorida va narxning mavjud darajasida

sotib olinishi mumkin bo‘lgan ikki tovar uyg‘unlashuvi qanday

nomlanadi?

a) sotib olish layoqati;

b) byudjet chizig‘i;

c) farqsiz egri chizig‘i;

d) iste’molchilik muvozanati;

e) farqsiz egri chiziqlar xaritasi.

31. Iste’molchiga ehtiyojni qondirishning bir xil hajmini beruv-

chi, iqtisodiy ne’matlar har xil uyg‘unlashuvini bog‘lovchi nuqtalar-

dan hosid bo‘lgan egri chiziq qanday nomlanadi?

a) sotib olish layoqati;

b) byudjet chizig‘i;

c) farqsiz egri chizig‘i;

d) iste’molchilik muvozanati;

e) farqsiz egri chiziqlar xaritasi.

32. Quyidagilardan qaysi biri naflilikning har xil darajasini

ko‘rsatadi?

a) sotib olish layoqati;

b) byudjet chizig‘i;

c) farqsiz egri chizig‘i;

d) iste’molchilik muvozanati;

e) farqsiz egri chiziqlar xaritasi.

33. Grafikda byudjet chizig‘i farqsizlik xaritasi joylashtirilgan-

da quyidagilardan qaysi biri hosil bo‘ladi?

a) sotib olish layoqati;

b) byudjet chizig‘i;

c) farqsiz egri chizig‘i;

d) iste’molchilik muvozanati;

93

e) farqsiz egri chiziqlar xaritasi.

34. Iste’molchining tovar va xizmatlarga talabi ularning

daromadlari, didi va afzal ko‘rishini hisobga olib, shakllantirilish

jarayoni – bu:

a) iste’molchining afzal ko‘rishi;

b) iste’molchining xulqi;

c) iste’molchilik muvozanati;

d) iste’molchining sotib olish layoqati;

e) iste’molchilik byudjet chizig‘i;

JAVOBLAR

1c); 2a); 3d); 4b); 5d); 6c); 7sa); 8c); 9d); 10vm 11d);12a); 13b);

14c); 15b); 16c); 17b); 18d); 19b); 20c); 21b); 22b); 23d); 24c); 25d);

26c); 27b); 28b); 29a); 30b); 31c); 32d); 33d); 34b).

94

8-mavzu. RAQOBAT VA MONOPOLIYA

1. «Sof raqobatdosh firma» tushunchasi bu :

a) o‘z raqiblari bilan raqobatning faqat qonuniy usullarini qo‘llashni;

b) bozor narxi shakllanishiga ta’sir o‘tkazmasligini;

c) bozorni egallash uchun har qanday usullarni qo‘llashni;

d) raqobatda o‘zi uchun ko‘zlagan narxni o‘rnatishga erishishni;

e) o‘z raqiblari bilan halol raqobat kurashi olib borishni anglatadi.

2. Agar firma sof raqobatli bozorda faoliyat yuritib, o‘z mahsu-

lotining taklifini qisqartirsa, u holda:

a) mahsulotning bozor narxi pasayishiga olib keladi;

b) taklifni kamaytiradi, mahsulot narxini ko‘taradi;

c) mahsulot bozor narxining o‘sishiga olib keladi;

d) bozorga hech qanday ta’sir o‘tkazmaydi;

e) taklifni ko‘paytiradi, mahsulot narxini pasaytiradi.

3. Quyidagi bozorlardan qaysi birini sof raqobatga asoslangan

bozorga kiritish mumkin?

a) avtomobil, velosiped bozori;

b) muzlatkich, televizor bozori;

c) dehqon bozori, hunarmantlar bozori;

d) axborot, intellektual mulk bozori;

e) ko‘chmas mulk bozori.

4. Tabiiy monopoliyaga nimalar misol bo‘la oladi?

a) OPEK – xalqaro neft karteli;

b) G‘allabank;

c) «Sharq» matbaa ishlab chiqarish konserni;

d) IBM kompaniyasi;

e) Toshkent metropoliteni.

5. Aytaylik, monopolist 10 birlik tovarini 10000 so‘mdan sota

oladi. 11-tovarni sotish esa uning narxini 9950 so‘mga tushishiga olib

keladi. Bunda me’yoriy daromad sotish hajmi 10 birlikdan 11

birlikkacha o‘sish evaziga qanchaga teng bo‘ladi?

a) 10000;

b) 9950;

c) 9450;

d) 9400;

e) 10995 so‘mga.

6. Oligopoliya – bu:

95

a) bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi raqobatlashuvchi ko‘p-

lab firmalar;

b) tabaqalashgan mahsulot ishlab chiqaruvchi ko‘plab raqobatdosh

firmalar;

c) bir necha yirik raqobatdosh firmalar;

d) bitta yirik firma;

e) yagona yirik iste’molchi kompaniya.

7. Birinchi bo‘lib oligopoliya nazariyasini asoslashga harakat

qilgan iqtisodchi – bu:

a) Ogyusten Kurno;

b) Edvard Chemberlen;

c) Joan Robinson;

d) Jon Gelbreyt;

e) Alfred Marshall.

8. Sof va monopolistik raqobatga asoslangan bozorning umu-

miy tomoni:

a) tabaqalashgan mahsulot ishlab chiqaradi;

b) bozorda sotuvchi va xaridorlar soni ko‘p;

c) har bir firma o‘z mahsulotiga talab o‘zgarip turishi sharoitga

duch keladi;

d) bir turdagi tovarlar ishlab chiqarishadi;

e) har bir firma o‘z raqiblarining xatti-harakatiga ko‘ra ish tutadi.

9. Oligopolistik bozor monopolistik raqobatli bozorga quyidagi

tomonlari bilan o‘xshash:

a) tarmoqqa kirish uchun to‘siqlar yo‘qligi;

b) firmalar uchun strategik yo‘nalish xos;

c) uncha ko‘p bo‘lmagan sotuvchilar ish yuritishadi;

d) firmalar bozorda hukmron rol o‘ynaydi;

e) firmalar tarmoqdan to‘siqlarsiz chiqib ketadi.

10. Tarmoqda 40 ta firma bo‘lib, ulardan hech biriga umumiy

ishlab chiqarish hajmining 3 % dan ortig‘i to‘g‘ri kelmaydi.

Mahsulot bozorda tabaqalashgan hisoblanadi. Bunday tarmoq:

a) monopolistik raqobatga;

b) sof monopoliyaga;

c) sof raqobatga;

d) oligopoliyaga;

e) monopsoniyaga misol bo‘la oladi.

11. Raqobatning qaysi shaklida ishlab chiqaruvchilar bozor

narxlarini to‘liq nazorat qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi?

96

a) sof raqobatda;

b) monopolistik raqobatda;

c) sof monopoliyada;

d) oligopoliyada;

e) monopsoniyada.

12. Quyidagilardan qaysi biri «narxsiz» raqobatlashish

usuliga kiradi?

a) «narxlar jangi» yoki narxlarni pasaytirib borish;

b) demping narxlaring qo‘llash, ya’ni tovarlarni boshqa mamlakat-

larga ichki bozordagidan ancha past narxlar bo‘yicha sotish;

c) narxlardan chegirma qilish;

d) imtiyozli narxlarni belgilash va boshqa tovarlarni qo‘shib berish;

e) kafolatlangan tekin xizmat ko‘rsatish.

13. Narx vositasida raqobat usuliga nimalar kiradi?

a) tovar sifatini tabaqalashtirish orqali iste’mol xossalarini oshirish;

b) tovarlarni kreditga sotish;

c) kafolatlangan muddatda va undan keyingi davrda turli xil

xizmatlar ko‘rsatish;

d) narxlardan chegirma qilish;

e) marketing strategiyasi va reklamadan foydalanish;

14. Quyidagilardan qaysi biri iste’molchilar o‘rtasidagi raqo-

batni tavsiflaydi?

a) eng ko‘p foyda olishga harakat qilish;

b) kapital hisobiga yuqori foiz olish;

c) yer hisobiga olinadigan renta miqdorini ko‘paytirib borish;

d) ko‘proq omilli daromadga ega bo‘lish;

e) ko‘proq naflilikka ega bo‘lish.

15. Raqobatni ishlab chiqaruvchilarning bozordagi mavqeiga

ko‘ra turkumlangan shaklini toping:

a) tarmoq ichidagi raqobat;

b) sof monopoliya;

c) stixiyali raqobat;

d) narxsiz raqobat;

e) halol raqobat.

16. Raqobatning amal qilish doirasiga ko‘ra turkumlangan

shaklini ko‘rsating:

a) sof raqobat;

b) tarmoqlar o‘rtasidagi raqobat;

c) tartibga solinadigan raqobat;

97

d) narxga vositasidigan raqobat;

e) g‘irrom raqobat.

17. Raqobatning sodir bo‘lish xarakteriga ko‘ra turkumlangan

shaklini aniqlang:

a) oligopoliya;

b) tarmoqlararo raqobat;

c) tartibsiz raqobat;

d) narxsiz raqobat;

e) g‘irrom raqobat.

18. Raqobatning amalga oshirilishi usuli bo‘yicha turkumlan-

gan shaklini ajrating:

a) monopolistik raqobat;

b) jahon xo‘jaligi doirasidagi raqobat;

c) tartibsiz raqobat;

d) narxsiz raqobat;

e) g‘irrom raqobat.

19. Raqobatning amalga oshirish yo‘liga ko‘ra turkumlangan

shaklini aniqlang:

a) erkin raqobat;

b) oligopoliya;

c) sof monopoliya;

d) tartibga solinadigan raqobat;

e) g‘irrom raqobat.

20. Mahsulot ishlab chiqarish va sotishda qulay sharoitga ega

bo‘lish uchun bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar

o‘rtasida boradigan va uning natijasida bozor narxi shakllanadigan

raqobat qanday nomlanadi?

a) erkin raqobat;

b) oligopoliya;

c) tarmoq ichidagi raqobat;

d) tarmoqlararo raqobat;

e) sof monopoliya.

21. Raqobatning qaysi shaklida turli foyda normalari o‘rtacha

foydaga aylanib boradi?

a) erkin raqobatda;

b) oligopoliyada;

c) tarmoq ichidagi raqobatda;

d) tarmoqlararo raqobatda;

e) sof monopoliyada.

98

22. Milliy iqtisodiyotda o‘rtacha narxlar va bozor subyektlari-

ning YAIMdagi ulushini aniqlab beradigan raqobat qanday nomla-

nadi?

a) tarmaoqlar ichidagi raqobat;

b) tarmoqlararo raqobat;

c) milliy xo‘jalik doirasidagi raqobat;

d) jahon xo‘jaligi raqobati;

e) sof yoki erkin raqobat.

23. Alohida tovarlarga jahon narxlarini shakllantiradigan

raqobat qanday nomlanadi?

a) tarmoqlar ichidagi raqobat;

b) tarmoqlararo raqobat;

c) milliy xo‘jalik doirasidagi raqobat;

d) jahon xo‘jaligidagi raqobat;

e) sof yoki erkin raqobat.

24. Qaysi raqobat bozor kuchlarining ta’sirida, tabiiy ravishda

ro‘y beradi?

a) tartibsiz raqobat;

b) tartibga solinadigan raqobat;

c) oligopoliya;

d) monopsoniya;

e) sof monopoliya.

25. Madaniylashgan tarzda va ma’lum me’yorlar doirasida

sodir bo‘ladigan raqobat qanday nomlanadi?

a) tartibsiz raqobat;

b) tartibga solinadigan raqobat;

c) oligopoliya;

d) monopsoniya;

e) sof monopoliya.

26. Mahsulotning ishlab chiqaruvchi (sotuvchi)lari nisbatan

ko‘p va bozorga kirish hamda undan chiqib ketish uchun to‘siqlar

unchalik katta bo‘lmagan raqobat shaklini aniqlang:

a) sof raqobat;

b) monopoliya;

c) monopolistik raqobat;

d) oligopoliya;

e) monopsoniya.

99

27. Mahsulotning ishlab chiqaruvchi (sotuvchi)lari juda ko‘p

va bozorga kirish hamda undan chiqib ketishda to‘siqlar mavjud

bo‘lmagan raqobat shaklini toping:

a) sof raqobat;

b) monopoliya;

c) monopolistik raqobat;

d) oligopoliya;

e) monopsoniya.

28. Mahsulotning yagona ishlab chiqaruvchisi mavjud bo‘lib,

bozorga kirish uchun to‘siqlar katta, ya’ni taqiqlash bilan barobar

bo‘lgan raqobat shaklini ko‘rsating:

a) sof raqobat;

b) monopoliya;

c) monopolistik raqobat;

d) oligopoliya;

e) monopsoniya.

29. Mahsulotning kam sonli ishlab chiqaruvchilari mavjud

bo‘lib, bozorga kirish uchun to‘siqlar katta bo‘lsa–bu:

a) sof raqobat;

b) monopoliya;

c) monopolistik raqobat;

d) oligopoliya;

e) monopsoniya.

30. Raqobatlashishda g‘ayrioddiy usullar (josuslik, qotillik,

zo‘ravonlik va h.k.) qo‘llanilsa, raqobatning qanday turi mavjud

bo‘ladi?

a) narx vositasidagi raqobat;

b) narxsiz raqobat;

c) halol raqobat;

d) g‘irrom raqobat;

e) tartibsiz raqobat.

31. Raqobatlashish vositasi sifatida narxdan tashqari omil-

lardan foydalanib, tovar sotish hajmini ko‘paytirib borishga harakat

qilinganda, uning qanday usuli qo‘llanilgan bo‘ladi?

a) narx yordamida raqobatlashish;

b) narxsiz raqobat;

c) tovar sifatini tabaqalashtirish;

d) kreditga sotish;

e) tovar belgilarini qo‘llash va reklama.

100

32. Narx yordamida raqobatlashishning qaysi turida milliy

ishlab chiqaruvchilar tovarlarni tashqi bozorga ichki bozordagi

narxlardan, ayrim hollarda tannarxdan ham past bo‘lgan narxlarda

chiqaradi?

a) narxlar “jangi”da;

b) demping narxlarni qo‘llashda;

c) narxdan chegirma qilishda;

d) imtiyozli narxlarni qo‘llashda;

e) asosiy tovarlar narxiga boshqa tovarlar qiymatini kiritishda.

33. Ishlab chiqaruvchilar raqiblarini bozordan siqib chiqarish

uchun tovarlariga narxlarini vaqti-vaqti bilan va uzoq muddat

pasaytirib turganda, narxli raqobatlashishning qanday turini

qo‘llagan bo‘ladi?

a) narxlar “jangi”;

b) demping narxlarni qo‘llash;

c) narxdan chegirma qilish;

d) imtiyozli narxlarni qo‘llash;

e) asosiy tovarlar narxiga boshqa tovarlar qiymatini kiritish.

34. Tovarlar o‘z narxidan muayyan foizda kamaytirib sotiladi-

gan narx yordamida raqobatlashishning qaysi turidan foydalaniladi?

a) narxlar “jangi”dan;

b) demping narxlarni qo‘llashdan;

c) narxdan chegirma qilishdan;

d) imtiyozli narxlarni qo‘llashdan;

e) asosiy tovarlar narxiga boshqa tovarlar qiymatini kiritishdan.

35. Iste’molchi xarid hajmini ko‘paytirib borganda ularni rag‘-

batlantirish uchun pasaytirilgan narxlar qo‘llanilsa – bu:

a) narxlar “jangi”;

b) demping narxlarni qo‘llash;

c) narxdan chegirma qilish;

d) imtiyozli narxlarni qo‘llash;

e) asosiy tovarlar narxiga boshqa tovarlar qiymatini kiritishdir.

36. Quyidagilardan qaysi biri narx yordamida raqobatlashishni

anglatadi?

a) tovar sifatini tabaqalashtirish;

b) tovarlarni kreditga sotish;

c) kafolatlangan muddatda servis xizmati ko‘rsatish;

d) asosiy tovarlar narxiga boshqa tovarlar qiymatini kiritish;

e) reklama va tovar belgilarini qo‘llash.

101

37. Quyidagilardan qaysi biri narxsiz raqobatlashishni bildiradi?

a) narxlar “jangi”;

b) demping narxlarni qo‘llash;

c) imtiyozli narxlarni qo‘llash;

d) tovarlarni kreditga sotish;

e) narxlardan chegirma qilish.

38. Narxsiz raqobatlashishning qaysi turida bir xildagi ehtiyojni

qondiradigan va bir turga mansub bo‘lgan tovarlar turlicha iste’mol

xossalariga ega bo‘lib qoladi?

a) tovarlarni kreditga sotish;

b) tovar sifatini tabaqalashtirish;

c) kafolatlangan muddatda tekin servis xizmati ko‘rsatish;

d) marketingni qo‘llash;

e) reklama, tovar belgilari, firma muhrlari va qadoqlash usullari.

39. Narxsiz raqobatlashishning qaysi turi vositasida mahsulot

ishlab chiqarish va sotish jarayonini talabga moslashtirishga hara-

kat qilinadi?

a) tovarlarni kreditga sotish;

b) tovar sifatini tabaqalashtirish;

c) kafolatlangan muddatda tekin servis xizmati ko‘rsatish;

d) marketingni qo‘llash;

e) reklama, tovar belgilari, firma muhrlari va qadoqlash usullarida.

40. Quyidagilardan qaysi biri monopoliyalarning evolyutsion

tarzda kelib chiqishiga sabab bo‘lgan?

a) kapitalning markazlashuvi;

b) kapitalning to‘planishi;

c) fan-texnika taraqqiyoti;

d) davlatning ayrim sohalarini qo‘llab-quvvatlashi;

e) o‘zaro kelishish.

41. Iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy va texnologik xususiyatlarga

ko‘ra raqobatni qo‘llash mumkin bo‘lmagan yoki qo‘llanish qiyin

bo‘lgan sohalar qanday nomlanadi?

a) davlat monopoliyalari;

b) iqtisodiy monopoliyalar;

c) tabiiy monopoliyalar;

d) sun’iy monopoliyalar;

e) ishlab chiqarishdagi monopoliyalar.

42. Quyidagilardan qaysi biri tabiiy monopoliyalarga tegishli emas?

a) suv, energiya, gaz ta’minoti korxonalari;

102

b) temir yo‘l transporti korxonalari;

c) havo transporti;

d) harbiy–mudofaa korxonalari;

e) sindikat tipidagi korxonalar.

43. Quyidagilarday qaysi biri bir tarmoq korxonalarining

ittifoqi bo‘lib, uning ishtirokchilari to‘liq iqtisodiy mustaqilligini

saqlab qoladi, faqat ishlab chiqarish hajmi, sotish bozorlari va

narxlar to‘g‘risida kelishib oladi?

a) sindikat;

b) trest;

c) konsern;

d) kartel;

e) konsersium.

44. AQSHning qaysi antimonopol qonunchiligida ishlab chiqa-

rish va savdoni cheklash maqsadida tuzilgan bitimlar noqonuniy deb

hisoblangan?

a) Sherman qonuni (1890 y.);

b) Kleyton qonuni (1914 y.);

c) Seller – Kefover qonuni (1950 y.);

d) Sherman va Kleyton qonunlari;

e) Kleyton va Seller – Kefover qonunlarida.

45. Antimonopol faoliyatini tartibga solishning qaysi yo‘nalishi

ishlab chiqarishda monopol tuzilmalar vujudga kelishining oldini

olishga qaratiladi?

a) bozorning monopollashuvini cheklash;

b) raqobatchi kompaniyalar qo‘shilishini taqiqlash;

c) halol raqobatni qo‘llab–quvvatlash;

d) monopol narxlar belgilanishini taqiqlash;

e) raqobatning g‘ayrioddiy usullarini qo‘llashni taqiqlash.

46. O‘zbekiston Respublikasining qaysi antimonopol qonunchi-

ligida bozorda ataylab taqchillik hosil qilish, narxlarni monopollash-

tirish, raqobatga to‘sqinlik qilish va uning g‘irrom usullarini qo‘l-

lash taqiqlanadi?

a) “Raqobat to‘g‘risida”gi qonunda (2011 y.);

b) “Monopolistik faoliyatni cheklash to‘g‘risida”gi qonunda (1992 y.);

c) “Obyektlarning xo‘jalik yurituvchi jamiyatlar va shirkatlar tarki-

bidan chiqish tartibi to‘g‘risida”gi nizomda (1994 y.);

d) “Iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi qo-

nunda (1996 y.);

103

e) “Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini ya-

nada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmonda (2008 y.).

JAVOBLAR

1b); 2d); 3c); 4d); 5c); 6c); 7a); 8b); 9b); 10a); 11c); 12d); 13d);

14d); 15b); 16a); 17c); 18d); 19d); 20c); 21d); 22c); 23d); 24a); 25b);

26c); 27a); 28b); 29d); 30d); 31b); 32b); 33a); 34c); 35d); 36d); 37d);

38b); 39d); 40b); 41c); 42d); 43d); 44a); 45b); 46b).

104

9-mavzu. NARXNING MOHIYATI VA SHAKLLANISH

XUSUSIYATLARI

1. Narx diskriminatsiyasi bu ...

a) bir mahsulotni turli xaridorlarga har xil narxda sotish;

b) millati yoki jinsiga qarab mehnat haqi to‘lashdagi farq;

c) tovarlarga yuqori narx belgilash orqali iste’molchilarni kamsitish;

d) sifati yuqori bo‘lgan tovarga yuqoriroq narx o‘rnatilishi;

e) tovarlarni sifatiga ko‘ra guruhlarga ajratib, turlicha narx belgilash.

2. Quyida sanab o‘tilgan mahsulotlardan qaysi biri hech

qachon kartel bitimi doirasida ishlab chiqarilmagan?

a) neft;

b) banan;

c) shakar;

d) bug‘doy;

e) kofe.

3. O‘zbekistonda narxlarni erkinlashtirish qanday amalga oshirildi?

a) uch bosqichda: (1992 yil boshidan, 1993 yil, 1994 yil oktyabr-noyabr);

b) ikki bosqichda (1992–1993, 1993–1994-yillarda);

c) uch bosqichda (1992–1993, 1993–1994, 1994–1995-yillarda);

d) to‘rt bosqichda (1991-1992, 1992–1993, 1993–1994, 1994–

1995-yillarda);

e) ikki bosqichda (1992–1995, 1995 dan hozirgacha) amalga

oshirildi.

4. Narx oshib borishi bilan talabning asta-sekin pasayib borishi

nima bilan izohlanadi?

a) iste’molchi didining o‘zgarishi bilan;

b) ehtiyojning to‘laroq qondirilganligi bilan;

c) iste’molchi pul daromadining cheklanganligi bilan;

d) talabda ro‘y bergan o‘zgarishlar bilan;

e) o‘rnini bosuvchi tovarlar mavjudligi bilan.

5. Narxning qaysi vazifasi talab va taklifning mos kelishi orqali

amalga oshadi?

a) qiymatni yoki iqtisodiy xarajatlarni hisobga olish;

b) muvozanatlikni ta’minlash;

c) tartibga solish;

d) ijtimoiy himoyalash;

e) raqobat vositasi.

105

6. Davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan maxsus arzonlashtiril-

gan narxlar qanday nom bilan ataladi?

a) ulgurji narx;

b) demping narx;

c) dotatsion narx;

d) nufuzli narx;

e) xarid narxi.

7. Narxlar oralig‘idagi farqlarning puldagi miqdoriy ifodasi

qanday nom bilan ataladi?

a) narx pariteti (nisbati);

b) narx ko‘rsatkichi;

c) narx chegarasi;

d) narx diapozoni;

e ) narx siyosati.

8. O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda

narxlarni erkinlashtirishning qaysi yo‘lidan foydalanildi?

a) narxlarni birdaniga qo‘yib yuborish;

b) narxlar darajasini sun’iy to‘xtatib qo‘yish;

c) narxlarni davlat tomonidan boshqarish va nazorat qilish;

d) narxlarni asta-sekin va bosqichma-bosqich erkinlashtirish;

e) narxlarni qotirib qo‘yish.

9. “Narx – tovar qiymatining puldagi ifodasi” degan qarash

qaysi oqimga tegishli?

a) klassik (A. Smit, D. Rikardo, J.S. Mill);

b) neoklassik (A. Marshall);

c) merkantilizm;

d) marjinalizm;

e) monetarizm.

10. Narx – keyingi naflilik, ishlab chiqarish xarajatlari hamda

talab va taklif nisbati asosida shakllanishi to‘g‘risidagi qarash kimga

tegishli?

a) A. Smit;

b) D. Rikardo;

c) A. Marshall;

d) M. Fridman;

e) J.M. Keyns.

11. Turli xil to‘lov majburiyatlarini amalga oshirishni narxning

qaysi vazifasi bajaradi?

a) qiymatni hisobga olish;

106

b) hisob-kitobni amalga oshirish;

c) muvozanatlikni ta’minlash;

d) tartibga solish;

e) taqsimlash.

12. Aholining yuqori daromad oluvchi qatlami xarid qiladigan

nufuzli (obro‘talab) tovarlarga qanday narxlar o‘rnatiladi?

a) chakana narxlar;

b) dotatsion narxlar;

c) demping narxlar;

d) nufuzli narxlar;

e) erkin narxlar.

13. Iqtisodiy mazmuniga ko‘ra turkumlangan narx turini aniqlang:

a) erkin narxlar;

b) hududiy narxlar;

c) jahon narxlari;

d) ulgurji narxlar;

e) bozor narxlari.

14. Narxlarning tartibga solinishi darajasiga ko‘ra

turkumlangan turini ajrating:

a) ulgurji narxlar;

b) chakana narxlar;

c) demping narxlar;

d) shartnoma narxlari;

e) milliy narxlar.

15. Amal qilishi doirasi (bozor ko‘lami)ga ko‘ra turkumlangan

narx turini ko‘rsating:

a) xarid narxlar;

b) nufuzli narxlar;

c) erkin narxlar;

d) jahon narxlari;

e) ta’riflar.

16. Yer, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi kabi tabiiy resurs-

larga o‘rnatiladigan narxlar qanday nomlanadi?

a) yashirin narxlar;

b) monopol narxlar;

c) shartnoma narxlari;

d) nufuzli narxlar;

e) irratsional narxlar.

107

17. Quyidagilardan qaysi biri sof raqobatli bozorda narxning

tashkil topish xususiyatini ko‘rsatadi?

a) ishlab chiqaruvchi mahsulotiga narx belgilashda nisbiy

hukmronlikga ega;

b) o‘zaro kelishib narx belgilashning potensial imkoniyati mavjud bo‘ladi;

c) tarmoqdagi yetakchi firma narx belgilashda rahnomalik qiladi;

d) narx yalpi talab va yalpi taklif ta’siri ostida shakllanadi;

e) bozorga yangi ishlab chiqaruvchining kirishi narxlarning

pasayishiga olib keladi.

18. Sof monopolistik bozorda narx tashkil topish xususiyatini

ajratib ko‘rsating:

a) alohida ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) bozor narxlariga ta’sir

ko‘rsata olmaydi;

b) narx yalpi talab va yalpi taklif ta’siri ostida shakllanadi;

c) ishlab chiqaruvchi mahsulotiga narx belgilashda nisbiy hukm-

ronlikga ega bo‘ladi;

d) mahsulotini turli usullar yordamida tabaqalashtirish orqali narx

belgilashga harakat qiladi;

e) yetakchi firma narx belgilashda rahnamolik qiladi.

19. Quyidagilardan qaysi biri sof monopol mavqega ega ishlab

chiqaruvchilarning narx belilashda mutloq hukmronligini ta’min-

lashga sabab bo‘la olmaydi?

a) antimonopol qonunchilikning mavjud bo‘lishi;

b) iste’molchi pul daromadining cheklanganligi;

c) o‘rnini bosuvchi tovarlar mavjud bo‘lishi;

d) sotish hajmini ko‘paytirib borish zarurligi;

e) tarmoqqa kirish uchun to‘siqlar mavjud bo‘lmasligi.

20. Sof monopoliya sharoitida tarmoqqa kirish uchun mavjud

to‘siqlarning qaysi birini mutloq bartaraf qilish mumkin emas?

a) ishlab chiqarish ko‘lami keltirib chiqaradigan;

b) qonuniy to‘siqlar (patent va litsenziya);

c) tabiiy monopoliyalar tabiati taqazo qiladigan to‘siqlar;

d) g‘irrom raqobat usullaridan foydalanish;

e) xom ashyoning muhim turlariga xususiy mulkchilik.

21. Monopolistik raqobatli tarmoqda narxning shakllanishiga

xos xususiyatini ko‘rsating:

a) narx yalpi talab va yalpi taklif ta’siri ostida shakllanadi;

b) narx belgilashda nisbiy hukmronlikka ega;

108

c) mahsulotini turli usullar bilan tabaqalashtirish orqali narxni

shakllantirishga harakat qiladi;

d) yetakchi firma narx belgilashda hukmronlik qiladi;

e) yalpi talab va yalpi taklifda ro‘y beradigan nisbatan katta

o‘zgarishlar bozor narxini o‘zgartiradi.

22. Monopolistik raqobat sharoitida bir turdagi mahsulotni

tabaqalashtirishning qaysi yo‘lini qisqa muddatda mutloq

o‘zgartirish mumkin bo‘lmaydi?

a) mahsulotning fizik o‘lchamlarini;

b) ishlab chiqaruvchining joylashgan joyini;

c) servis xizmati ko‘rsatishni;

d) bepul kafolatli ta’mirlash xizmatini ko‘rsatishni;

e) narxsiz raqobatlashish (reklama, savdo belgilari, savdo markalari

va h.k.) usullaridan foydalanishni.

23. Oligopoliya sharoitida narxning shakllanishiga xos bo‘lma-

gan xususiyatni ko‘rsating:

a) narx yalpi talab va yalpi taklif ta’siri ostida shakllanadi;

b) narx belgilashda nisbiy hukmronlikka ega;

c) mahsulotini turli usullar bilan tabaqalashtirish orqali narxni

shakllantirishga harakat qiladi;

d) yetakchi firma narx belgilashda hukmronlik qiladi;

e) yalpi talab va yalpi taklifda ro‘y beradigan nisbatan katta

o‘zgarishlar bozor narxini o‘zgartiradi.

24. Iqtisodiy resurslarga narx darajasini belgilab beruvchi

omillardan qaysi biri ayni vaqtda mahsulot ishlab chiqarish hajmini

ham o‘stirib borish imkonini beradi?

a) resurslarning unumdorligi;

b) shu resurs yordamida ishlab chiqarilgan tovarlarning bozor narxi;

c) birgalikda foydalaniladigan resurslarning bozor narxi;

d) resurs turining jismoniy xususiyati;

e) birgalikda ishlatiladigan boshqa resurs unumdorligi.

25. Nima uchun resurslarga talab hosila talab hisoblanadi?

a) resurslar nisbatan cheklanganligi sababli;

b) resurslar unumdorligidagi farqlar tufayli;

c) biror resurs turiga talab uning yordamida ishlab chiqariladigan

tovarlarga bo‘lgan talabga bog‘liqligi sababli;

d) resurslarning jismoniy xususiyatidan kelib chiqib;

e) resurslar birgalikda foydalanilishi sababli.

109

26. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida davlatning narx siyosati

nimaga qaratiladi?

a) narxlarni qotirib qo‘yish;

b) narxlarning quyi va yuqori chegarasini belgilash;

c) narxlarni erkinlashtirish va milliy narxlarni jahon narxlariga

yaqinlashtirib borish;

d) xom ashyo bilan pirovard mahsulot narxlari o‘rtasidagi

mutanosiblikni ta’minlash;

e) investitsion va iste’mol tovarlari narxlarining oqilona nisbatini

ta’minlash.

27. Narxlarni erkinlashtirishdan ko‘zlangan maqsadlardan

qaysi biri aholi turmush darajasini ham bir me’yorda ushlab

turishni ko‘zda tutadi?

a) xom ashyo bilan tayyor mahsulot narxlari o‘rtasidagi mutano-

siblikka erishish;

b) narx bilan aholi daromadlari o‘rtasidagi mutanosiblikka erishish;

c) investitsion va iste’mol tovar (xizmat)lari narxlarining optimal

nisbatini ta’minlash;

d) erkin narx (ta’rif)larga o‘tish;

e) milliy narxlarni jahon bozori narxlariga yaqinlashtirish.

28. Narxlarni erkinlashtirishning qaysi yo‘li respublikada

iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish tamoyillariga mos kelmaydi?

a) narxlarning asossiz o‘sishini to‘xtatib qo‘yish;

b) narxlarni birdaniga yoki “esankiratadigan” tarzda qo‘yib yuborish;

c) narxlarni davlat tomonidan tartibga solishni ma’lum darajada

saqlab qolish;

d) narxlarni bosqichma-bosqich erkinlashtirish;

e) cheklangan doiradagi xalq iste’mol tovarlari narxlarining yuqori

chegarasini belgilab qo‘yish;

29. O‘zbekistonda narxlarni erkinlashtirishning qaysi bosqichi-

da ancha keng turdagi investitsion tovarlar, ayrim iste’mol tovarlari

va xizmatlarning erkin narx (ta’rif)lariga o‘tildi?

a) 1-bosqich (1992 yil boshidan);

b) 2-bosqich (1993 yilda);

c) 3-bosqich (1994 yil oktyabr-noyabrda);

d) birinchi va ikkinchi bosqichda;

e) ikkinchi va uchinchi bosqichda.

30. O‘zbekistonda narxlarni erkinlashtirishning qaysi bosqichi-

da ulgurji narxlarni davlat tomonidan tartibga solish to‘xtatildi?

110

a) 1-bosqich (1992 yil boshidan);

b) 2-bosqich (1993 yilda);

c) 3-bosqich (1994 yil oktyabr-noyabrda);

d) birinchi va ikkinchi bosqichda;

e) ikkinchi va uchinchi bosqichda.

31. Respublikada narxlarni erkinlashtirishning qaysi bosqichi-

da xalq iste’mol tovarlari asosiy turlari narxlari erkin qo‘yib yubo-

rildi, transport va kommunal xizmatlarning ta’riflari oshirildi?

a) 1-bosqich (1992 yil boshidan);

b) 2-bosqich (1993 yilda);

c) 3-bosqich (1994 yil oktyabr-noyabrda);

d) birinchi va ikkinchi bosqichda;

e) ikkinchi va uchinchi bosqichda.

JAVOBLAR

1a); 2d); 3a); 4c); 5b); 6c); 7d); 8d); 9a); 10c); 11b); 12d);13d);

14d); 15d); 16d); 17d); 18c); 19d); 20c); 21c); 22b); 23a); 24a); 25c);

26c); 27b); 28b); 29a); 30b); 31c).

111

10-mavzu. TADBIRKORLIK FAOLIYATI.

TADBIRKORLIK KAPITALI VA UNING AYLANISHI

1. Tadbirkorlikka iqtisodiy adabiyotlarda uch jihatdan

qaraladi:

a) iqtisodiy kategoriya, xo‘jalik yuritish uslubi, iqtisodiy fikr

yuritishning o‘ziga xos tipi sifatida;

b) iqtisodiy kategoriya, xo‘jalik yuritish uslubi, mulk egasi sifatida;

c) xo‘jalik yuritish uslubi, iqtisodiy fikr yuritishning o‘ziga xos tipi

sifatida, mulk egasi sifatida;

d) xo‘jalik yuritish uslubi, mulk egasi, daromad topishning o‘ziga

xos tipi sifatida;

e) iqtisodiy kategoriya, xo‘jalik yuritish uslubi, daromad topishning

o‘ziga xos tipi sifatida.

2. Jahon iqtisodiy adabiyotida tadbirkorlikning uchta funksi-

yasi ajratib ko‘rsatiladi:

a) resurslar bilan ta’minlash, tashkilotchilik, ijodkorlik;

b) resurslar bilan ta’minlash, kapital bilan ta’minlash, ijodkorlik;

c) kapital bilan ta’minlash, xom ashyo bilan ta’minlash, ijodkorlik;

d) resurs bilan ta’minlash, tashkilotchilik, omillarni birlashtirish;

e) tashkilotchilik, omillarni birlashtirish, ijodkorlik.

3. Quyidagi sanab o‘tilganlardan qaysi biri yakka tartibdagi

mehnat faoliyatiga asoslangan individual tadbirkorlikka to‘g‘ri

kelmaydi?

a) individual mulkka asoslanish;

b) o‘zi mehnat qilishi;

c) olingan natija uning o‘ziga tegishli bo‘lishi;

d) mulkidan daromad topish maqsadida foydalanilishi;

e) yollangan xodimlarga ish haqi to‘laydi.

4. Quyidagi sanab o‘tilganlardan qaysi biri xususiy mulkka

asoslangan tadbirkorlik faoliyatiga mos emas?

a) xususiy mulkka asoslanadi;

b) ishlab chiqarish natijasi mulk egasiga tegishli bo‘ladi;

c) chetdan ishchi yollaydi;

d) kapital omiliga jamoa egalik qiladi;

e) mustaqil erkin faoliyat yuritadi;

5. Asosiy va aylanma kapitalning farqlanuvchi jihatlariga

quyidagilardan qaysi birini qo‘shib bo‘lmaydi?

a) o‘z qiymatlarini ishlab chiqarish natijasi mahsulotga o‘tkazishi;

112

b) doiraviy aylanishda qatnashishiga ko‘ra;

c) ishlab chiqarish jarayonida o‘z xossasini o‘zgartirishi;

d) amortizatsiya ajratmalarini hisoblash;

e) sarflangan mablag‘ning qaytishi.

6. Quyidagilardan qaysi biri biznesning korporatsiya shakli

kamchiligiga kirmaydi?

a) kapitalni jalb qilishning keng imkoniyatlari;

b) tashkil etishning tashkiliy-moliyaviy murakkabliklari;

c) boshqarish xarajatlarining ko‘pligi;

d) ikki tomonlama soliqqa tortish subyekti;

e) mulk va nazoratning ajratilishi.

7. Tadbirkorlik faoliyatining qaysi vazifasi bozor iqtisodiyoti

sharoitida unga foyda olish kafolatlanmaganligini bildiradi?

a) iqtisodiy resurslarni birlashtirish;

b) biznes yuritish bo‘yicha asosiy qarorlarni qabul qilish;

c) tahlikaga borish;

d) qonunlar doirasida faoliyat ko‘rsatish;

e) erkin faoliyat yuritish.

8. Tadbirkorlik faoliyatining rivojlanish shart–sharoitlaridan

qaysi biri raqobatchilik muhitini tashkil qiladi?

a) ma’lum huquq va erkinliklar mavjud bo‘lishi;

b) mulkchilik huquqiga egi bo‘lish;

c) iqtisodiy muhit mavjudligi;

d) ijtimoiy-siyosiy shart-sharoitlar yetarlicha bo‘lishi;

e) mulkchilik va xo‘jalik yuritishning turlicha shakl va turlari

taqozo qilinishi.

9. Ishlab chiqarish shaxsiy mulkka asoslanib, o‘zi yoki oila

a’zolari mehnati orqali amalga oshiriladigan tadbirkorlik faoliyati

qanday nomlanadi?

a) xususiy tadbirkorlik;

b) shaxsiy tadbirkorlik;

c) korporativ tadbirkorlik;

d) oilaviy tadbirkorlik;

e) shaxsiy-oilaviy tadbirkorlik.

10. Tadbirkorlikning qaysi shaklida jamoa va shaxsiy manfaat-

lar uyg‘unligi ta’minlanadi?

a) shaxsiy tadbirkorlik;

b) xususiy tadbirkorlik;

c) jamoa tadbirkorligi;

113

d) tadbirkorlikning aralash shakli;

e) davlat tadbirkorligi.

11. Korxonalarning faoliyat turi va amalga oshiriladigan ope-

ratsiyalari xarakteri bo‘yicha turkumlangan shaklini aniqlang:

a) sanoat korxonasi;

b) kichik korxona;

c) xususiy korxona;

d) davlat korxonasi;

e) jamoa korxonasi.

12. Korxonaning ishlab chiqarishning to‘planuv darajasi

bo‘yicha turkumlangan shaklini aniqlang:

a) transport korxonasi;

b) savdo korxonasi;

c) kichik korxona;

d) xususiy korxona;

e) xizmat ko‘rsatuvchi korxona.

13. Korxonaning mulkchilik shakli bo‘yicha turkumlangan

turini toping:

a) transport korxonasi;

b) yirik korxona;

c) davlat korxonasi;

d) ishlab chiqarish korxonasi;

e) xizmat ko‘rsatish korxonasi.

14. Egasi aksionerlik jamiyati kapitaliga hissasini qo‘shganligi,

uning foydasidan dividend shaklida daromad olish, korxonani bosh-

qarishda qatnashish va jamiyat tugatilganda uning mulkiga

sheriklik huquqi borligidan guvohlik beruvchi qimmatli qog‘oz

qanday nomlanadi?

a) obligatsiya;

b) aksiya;

c) zayom;

d) sertifikat;

e) chek.

15. Aksiyaning nominal qiymati nima?

a) sotiladigan narxi;

b) aksiya kursi;

c) aksiyada ifodalangan pul summasi;

d) dividend miqdori;

e) ta’sischi o‘zlashtiradigan foyda.

114

16. Dividend miqdorining bank foiz stavkasiga nisbatining

foizdagi ifodasi qanday ko‘rsatkich?

a) aksiya narxi;

b) aksiya kursi;

c) aksiya nominal qiymati;

d) aksiyaning real qiymati;

e) dividend normasi.

17. Aksionerlik jamiyatidan foiz shaklida daromad olish hu-

quqini beruvchi qimmatli qog‘oz qanday nomlanadi?

a) chek;

b) veksel;

c) zayom;

d) aksiya;

e) obligatsiya.

18. Sotilgan aksiyalar summasi va aksionerlik jamiyatiga

haqiqatda qo‘yilgan mablag‘ miqdori o‘ratisidagi farqdan qanday

daromad shakllanadi?

a) dividend;

b) foiz;

c) ta’sischilik foydasi;

d) renta;

e) iqtisodiy foyda.

19. Boshqarish prinsiplaridan qaysi biri xodimlarni harakatga

keltirishni ta’minlaydi?

a) oldindan ko‘rish;

b) tashkil qilish;

c) idora qilish;

d) muvofiqlashtirish;

e) nazorat qilish.

20. Tadbirkorlik kapitalining ta’rifini toping:

a) inson tomonidan yaratilgan ishlab chiqarish vositalari;

b) tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan

investitsion tovarlar;

c) foyda olish maqsadida tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish

uchun zarur bo‘lgan barcha moddiy, moliyaviy va mehnat resurslari

hamda yaratilgan tovarlar;

d) tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan pul

kapitali;

115

e) tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan

tovar kapitali.

21. Tadbirkorlik kapitalining takror ishlab chiqarish

bosqichlaridan izchil o‘tib, bir shakldan boshqa shaklga aylanib va

yana o‘zining dastlabki shakliga qaytib kelishi qanday jarayonni

bildiradi?

a) ishlab chiqarish jarayonini;

b) muomala jarayonini;

c) doiraviy aylanish jarayonini;

d) takror ishlab chiqarish jarayonini;

e) tadbirkorlik kapitalining aylanishini.

22. Kapitalning qaysi shakli harakati iqtisodiy faoliyat uchun

zarur shart-sharoit yaratishga qaratiladi?

a) pul;

b) unumli kapital;

c) tovar kapital;

d) pul va unumli;

e) unumli va tovar.

23. Kapitalining qaysi shakli harakati orqali qiymatning pulga

aylanishi hamda tadbirkorlikning foyda olish maqsadi ta’minlanadi?

a) pul;

b) unumli kapital;

c) tovar va pul kapitali;

d) pul va unumli kapital;

e) unumli kapital va tovar.

24. Tadbirkorlik kapitalining qaysi shakli o‘z doiraviy aylani-

shiga ega bo‘ladi;

a) pul shakli;

b) unumli shakli;

c) tovar shakli;

d) tovar shakli;

e) pul, unumli va tovar shakli.

25. Tadbirkorlik kapitalining doiraviy aylanishi uzluksiz takror-

lanib, qaytadan yangilanib turishi qanday jarayonni bildiradi?

a) doraviy aylanish;

b) ishlab chiqarish;

c) takror ishlab chiqarish;

d) ayriboshlash;

e) aylanish.

116

26. Tadbirkorlik kapitalining aylanish davri qanday vaqtlar

yig‘indisidan iborat?

a) ish davri+tanaffuslar;

b) ish davri+zaxiralarda bo‘lish vaqti;

c) ishlab chiqarish vaqti+muomala vaqti;

d) tanaffuslar+tabiiy kuchlar ta’sirida bo‘lish vaqti;

e) muomala vaqti+ish davri.

27. Quyidagilardan qaysi biri ishlab chiqarish vaqti tarkibiga

kirmaydi?

a) ish davri yoki mehnat jarayoni;

b) tabiiy va tashkiliy jarayonlar taqozo qiladigan tanaffuslar;

c) tugallanmagan ishlab chiqarish jarayonida bo‘lish vaqti;

d) ishlab chiqarish zaxiralarida bo‘lish vaqti;

e) iqtisodiy resurslar sotib olish va tayyor mahsulotni sotish vaqti.

28. Iqtisodiy va tabiiy resurslar bevosita mehnatning ta’sirida

bo‘lish vaqti qanday nomlanadi?

a) ish davri;

b) mehnat predmetlari tabiiy jarayonlar ta’sirida bo‘lish vaqti;

c) ishlab chiqarish vaqti;

d) ishlab chiqarish vositalari zaxirada bo‘lish vaqti;

e) ishlab chiqarish ehtiyotlari shaklida.

29. Ish davrining davomiyligini belgilab beruvchi omillardan

qaysi biri ishlab chiqarishning doimiy shart-sharoiti hisoblanadi?

a) ishlab chiqariladigan mahsulot turi;

b) mahsulotning iste’mol qilinish xususiyati;

c) texnologiya va ishlab chiqarishning texnikaviy qurollanish darajasi;

d) qo‘llaniladigan mehnat miqdori va unumdorligi;

e) ishlab chiqarishning tabiiy va iqlim sharoitlari.

30. Quyidagi omillardan qaysi biri muomala vaqtining davo-

miyligiga ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) transport, aloqa va kommunikatsiya tizimining rivojlanish darajasi;

b) tovarlar va resurslar bozorining rivojlanish holati;

c) bozor infratuzilmasining rivojlanish darajasi;

d) xo‘jalik aloqalarining mavjud tizimi;

e) ishlab chiqarish texnologiyasi.

31. Quyidagilardan qaysi biri asosiy kapitalni takror ishlab

chiqarish jarayoni tarkibiga kirmaydi?

a) asosiy kapital shakllantirish uchun moliyaviy resurs (investi-

tsiya)larni vujudga keltirish;

117

b) asosiy kapitalni taqsimlash va ulardan iqtisodiy faoliyatda

foydalanish;

c) asosiy kapitalning eskirishi va amortizatsiyani hisobga olish;

d) asosiy kapitalni jismoniy shaklda qayta tiklash (kapital

ta’mirlash yoki yangilash);

e) foydalanilmayotgan asosiy kapitalni ijaraga berish.

32. Quyidagilardan qaysi biri asosiy kapitalning tarkibini aks

ettirmaydi?

a) tarmoq tarkibi;

b) qiymat tarkibi (alohida turlari ulushi);

c) mulkiy tarkibi;

d) hududiy tarkibi;

e) texnologik tarkibi.

33. Asosiy kapital eskirishining qaysi turi unga amortizatsiya

hisoblash orqali qiymatini ko‘chirish uchun asos hisoblanadi?

a) foydalanish natijasida jismoniy eskirish;

b) harakatsiz turish natijasida eskirish;

c) tabiiy kuchlar ta’sirida eskirish;

d) qiymat jihatdan ma’naviy eskirish;

e) unumdorligi bo‘yicha eskirish.

34. Asosiy kapital eskirib borishi bilan uning qiymati ishlab

chiqilayotgan mahsulot (xizmat)ga o‘tkazilishi va mehnat vositalari-

ni qayta tiklash maqsadida jamg‘arilib borilishi jarayoni nimani

anglatadi?

a) amortizatsiyani;

b) jismoniy eskirishni;

c) ma’naviy eskirishni;

d) asosiy kapitalning qiymat bo‘yicha tiklanishini;

e) asosiy kapitalni takror ishlab chiqarishni.

35. Amortizatsiya ajratmasi mablag‘laridan qanday maqsad-

larda foydalaniladi?

a) asosiy kapitalni qayta tiklash va aylanma kapitalni to‘ldirish;

b) asosiy kapitalni qisman tiklash va aylanma kapitalni to‘ldirish;

c) asosiy kapitalni qayta tiklash va kapital ta’mirlash;

d) asosiy kapitalni to‘liq qoplash va ish haqini qoplash;

e) rag‘batlantirish uchun maqsadli mablag‘larni shakillantirish

36. Amortizatsiya ajratmalari yillik summasining asosiy kapital

qiymatiga nisbatining foizdagi ifodasi qanday ko‘rsatkich?

a) asosiy kapitaldan olinadigan samara;

118

b) amortizatsiya normasi;

c) mahsulotning kapital sig‘imi;

d) mahsulotning material sig‘imi;

e) asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligi.

37. Qaysi ko‘rsatkich asosiy kapitaldan foydalanish samara-

dorligini ifodalamaydi?

a) Ks=YAIM/Kas;

b) Ks=SMM/ Kas;

c) Ks=MD/ Kas;

d) Ks=Foyda/ Kas;

e) Ks=YAMM/ Kas+Kaylanma.

38. Qaysi ko‘rsatkich YAIMning kapital sig‘imini ifodalaydi?

a) Ksig‘=Kas/SMM;

b) Ksig‘= Kas/YAIM;

c) Ksig‘= Kas/Milliy daromad;

d) Ksig‘= Kas/Foyda;

e) Ksig‘= Kas/YAMM.

39. Asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligining natural

ko‘rsatkichini toping:

a) asosiy kapital hisobiga ishlab chiqarilgan YAIM;

b) asosiy kapital hisobiga ishlab chiqarilgan SMM;

c) asosiy kapital hisobiga ishlab chiqarilgan MD;

d) YAIMning kapital sig‘imi;

e) bir avtomobil hisobiga tashilgan yuk (t/km).

40. Aylanma kapitaldan foydalanish samaradorligi ko‘rsat-

kichini toping:

a) kapitaldan olinadigan samara;

b) mahsulotning kapital sig‘imi;

c) mahsulotning material sig‘imi;

d) aylanma mablag‘lar aylanish koeffitsiyenti;

e) aylanma mablag‘lar aylanish davri.

JAVOBLAR

1d); 2d); 3d); 4d); 5b); 6a); 7c); 8d); 9b); 10c); 11a); 12c); 13c);

14b); 15c); 16b); 17d); 18c); 19c); 20c); 21c); 22a); 23c); 24d); 25d);

26c); 27d); 28a); 29d); 30d); 31d); 32d); 33a); 34a);35c); 36b); 37d);

38b); 39d); 40c).

119

11-mavzu. KORXONA (FIRMA) XARAJATLARI VA

FOYDASI

1. Firmaning doimiy xarajatlari bu –

a) resurslarni sotib olish xarajatlari;

b) mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan minimal xarajatlar;

c) firma mahsulot ishlab chiqarmasa ham sarflanadigan xarajatlar;

d) mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘zgarishiga bog‘liq xarajatlar;

e) mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o‘rtacha xarajatlar.

2. Firmaning o‘zgaruvchi xarajatlari bu –

a) mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan o‘rtacha xarajatlar;

b) me’yoriy xarajatlar;

c) firma mahsulot ishlab chiqarmasa ham sarflanadigan xarajatlar;

d) mahsulot ishlab chiqarish hajmi o‘zgarishiga bog‘liq xarajatlar;

e) mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan minimal xarajatlar.

3. Me’yoriy xarajatlar bu –

a) qo‘shimcha birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan

qo‘shimcha xarajatlar;

b) qo‘shimcha birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan

maksimal xarajatlar;

c) qo‘shimcha birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan

doimiy xarajatlar;

d) qo‘shimcha birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflangan

minimal xarajatlar;

e) qo‘shimcha sarflangan uzoq muddatli davriy xarajatlar.

4. Firmaning qisqa muddatli davrdagi umumiy (yalpi) xarajatlari

(TC) bu –

a) doimiy va me’yoriy xarajatlar yig‘indisi;

b) o‘rtacha o‘zgaruvchi va o‘rtacha doimiy xarajatlar yig‘indisi;

c) o‘rtacha o‘zgaruvchi va me’yoriy xarajatlar yig‘indisi;

d) doimiy va o‘zgaruvchi xarajatlar yig‘indisi;

e) o‘rtacha doimiy va o‘zgaruvchi xarajatlar yig‘indisi.

5. Qisqa muddatli davrda firma maksimal darajada foyda olish

uchun mahsulot ishlab chiqarishni to‘xtatadi, agarda:

a) narx minimal o‘rtacha umumiy xarajatlardan kam bo‘lsa;

b) normal foyda o‘rtacha tarmoq foydasidan kam bo‘lsa;

c) umumiy daromad umumiy xarajatlardan kam bo‘lsa;

d) umumiy tushum umumiy o‘zgaruvchi xarajatlardan kam bo‘lsa;

e) o‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlar narxdan kam bo‘lsa.

120

6. Agar firma resurslar sotib olgan xarajatlarini 10% ga

oshirsa, bunda ishlab chiqarish hajmi 15% ga ortsa, u holda:

a) ishlab chiqarishda salbiy ko‘lam samarasi kuzatiladi;

b) ishlab chiqarishda ijobiy ko‘lam samarasi kuzatiladi;

c) unumdorlikni pasayib borish qonuni amal qiladi;

d) o‘rtacha umumiy xarajatlar ortadi;

e) firma maksimal foyda oladi.

7. Iqtisodiy foydaning o‘sishi raqobatli bozorda nimaga olib

keladi?

a) amal qilayotgan firmalarning ishlab chiqarishni kengaytirishga;

b) tarmoqqa yangi firmalar kirib kelishiga;

c) mahsulotning bozor narxi o‘sishiga;

d) ishlatilayotgan resurslar narxi o‘sishiga;

e) foydani borgan sari kamaytirib beradigan omillar vujudga

kelishiga.

8. Quyidagilardan qaysi biri «normal foyda» tushunchasini

nisbatan aniqroq ifodalaydi?

a) firmaning me’yoriy xarajatlari me’yoriy daromadlarga teng

bo‘lganda olinadigan foyda;

b) firma tomonidan tarmoqdagi olinadigan foyda;

c) firma me’yorida ish yuritganda, oladigan foyda;

d) tadbirkorga yaxshi yashashini ta’minlaydigan miqdordagi foyda;

e) firma mazkur faoliyat bilan shug‘ullanishi uchun zarur bo‘lgan

minimal foyda.

9. Quyida sanab o‘tilgan xarajatlardan qaysi biri me’yoriy

xarajatlarga bevosita ta’sir ko‘rsatadi?

a) umumiy xarajatlar;

b) o‘rtacha doimiy xarajatlar;

c) o‘zgaruvchi xarajatlar;

d) doimiy xarajatlar;

e) tashqi xarajatlar.

10. Qaysi o‘rtacha xarajatlar egri chizig‘i botiq yoy shaklini

ifodalamaydi?

a) o‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlar;

b) o‘rtacha umumiy xarajatlar;

c) o‘rtacha doimiy xarajatlar;

d) uzoq muddatda o‘rtacha xarajatlar;

e) yuqoridagilarning barchasi.

11. Uzoq muddatli davrda ...

121

a) hamma xarajatlar doimiy bo‘ladi;

b) o‘zgaruvchi xarajatlar doimiy xarajatlarga nisbatan tez o‘sadi;

c) doimiy xarajatlar o‘zgaruvchi xarajatlarga nisbatan tez o‘sadi;

d) hamma xarajatlar o‘zgaruvchan bo‘ladi;

e) me’yoriy xarajatlar nisbatan tez o‘sadi.

12. Quyidagi xarajatlardan qaysi biri firmaning optimal ishlab

chiqarish hajmini belgilashda e’tiborga olinmaydi?

a) o‘rtacha o‘zgaruvchi;

b) buxgalteriya xarajatlari;

c) o‘rtacha doimiy;

d) me’yoriy;

e) umumiy.

13. Naflilikning pasayib borishi qonunining amal qilishini

izohlashda quyidagilardan qaysi biri to‘g‘ri kelmaydi?

a) u universal qonun bo‘lib, doimo amal qiladi;

b) uning amal qilish doirasi cheklangan bo‘lib, eng avvalo,

kundalik ehtiyojlarni qondiradigan tovar, xizmatlarga tegishli;

c) qisqa muddatli davrga xos;

d) ko‘plab tovarlarga nisbatan qo‘llab bo‘lmaydi;

e) naflilikni baholovchi yagona o‘lchov yo‘q.

14. O‘rtacha o‘zgaruvchi xarajatlar yigirma ming so‘m,

o‘rtacha doimiy xarajatlar uning to‘rtdan bir qismini tashkil qilsa,

umumiy xarajatlar qanchaga teng bo‘ladi?

a) 25000

b) 1250000

c) 750000

d) mavjud ma’lumotlar asosida aniqlash mumkin emas;

e) 15000

15. Quyidagilardan qaysi biri qisqa davrda o‘zgaruvchi

xarajatlar hisoblanadi?

a) amortizatsiya ajratmalari;

b) ijara haqi;

c) boshqaruv xodimlari ish haqi;

d) xom ashyo va material xarajatlari;

e) renta.

16. Quyidagi sarf-xarajatlardan qaysi biri mahsulotning

moddiy-buyum shaklini belgilab beradi?

a) ish haqi;

b) xom ashyo va materiallar;

122

c) yonilg‘i va moylash materiallari;

d) amortizatsiya ajratmasi;

e) soliqlar.

17. Quyidagilardan qaysi biri korxona uchun ichki xarajat

hisoblanadi?

a) bino va inshootlar amortizatsiyasi;

b) yollanib ishlovchilar ish haqi;

c) xom ashyo xarajatlari;

d) energiya uchun to‘lovlar;

e) renta to‘lovlari.

18. Ishlab chiqarish resurslari tarkibidagi quyidagi o‘zgarishlar-

dan qaysi biri uzoq muddatli davrga tegishli?

a) uchinchi ish smenasini joriy qilish;

b) qo‘shimcha ishchilarni yollash;

c) yangi quvvatlarni ishga tushirish;

d) qo‘shimcha xom ashyo va materiallar sotib olish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

19. Korxonaning sof foydasi 200 ming so‘m, ishlab chiqarish

xarajatlari 800 ming so‘m bo‘lganda, foyda normasi qanday

miqdorni tashkil qiladi?

a) 35%;

b) 50%;

c) 25%;

d) 40%;

e) 60%.

20. Korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulot umumiy hajmi

o‘zgarmay qolganda foydani qanday o‘stirish mumkin?

a) ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga;

b) mahsulot narxini oshirish hisobiga;

c) qo‘shimcha resurslarni jalb qilish hisobiga;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

21. Ishlab chiqarish jarayoniga iqtisodiy resurslarni jalb qilish

va ulardan foydalanish natijasida yuzaga keladigan sarf-xarajatlar

qanday nomlanadi?

a) iqtisodiy xarajatlar;

b) ishlab chiqarish xarajatlari;

c) tashqi xarajatlar;

d) doimiy xarajatlar;

123

e) to‘g‘ri xarajatlar.

22. Ishlab chiqarish xarajatlari tarkibida resurslar uchun to‘lov

turini aniqlang:

a) amortizatsiya;

b) renta;

c) aylanma kapital qiymati;

d) sug‘urta ajratmasi;

e) to‘g‘ri soliqlar.

23. Iqtisodiy xarajatlarning resurslar jalb qilinish manbaiga

ko‘ra turkumlangan turini aniqlang:

a) doimiy xarajatlar;

b) o‘zgaruvchan xarajatlar;

c) tashqi xarajatlar;

d) to‘g‘ri xarajatlar;

e) egri xarajatlar.

24. Qaysi xarajat ishlab chiqarish hajmining o‘zgarishiga bog‘-

liqlik darajasiga ko‘ra turkumlanganligini ifodalaydi?

a) tashqi xarajatlar;

b) doimiy xarajatlar;

c) ichki xarajalar;

d) to‘g‘ri xarajatlar;

e) egri xarajatlar.

25. Xarajatlarning mahsulot narxiga qo‘shilish xarakteriga

ko‘ra turkumlangan turini aniqlang:

a) tashqi xarajatlar;

b) ichki xarajatlar;

c) doimiy xarajatlar;

d) o‘zgaruvchi xarajatlar;

e) to‘g‘ri xarajatlar.

26. Umumiy xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot miq-

doriga nisbati o‘rtacha xarajatlarning qaysi turini tavsiflaydi?

a) o‘rtacha doimiy xarajatlar;

b) o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar;

c) o‘rtacha umumiy xarajatlar;

d) o‘rtacha ichki xarajatlar;

e) o‘rtacha tashqi xarajatlar.

27. Doimiy xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot

miqdoriga nisbati orqali xarajatlarning qanday turi aniqlanadi?

a) o‘rtacha doimiy xarajatlar;

124

b) o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar;

c) o‘rtacha umumiy xarajatlar;

d) o‘rtacha ichki xarajatlar;

e) o‘rtacha tashqi xarajatlar.

28. O‘zgaruvchi xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot

miqdoriga nisbati orqali aniqlangan turi qanday nomlanadi?

a) o‘rtacha doimiy xarajatlar;

b) o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar;

c) o‘rtacha umumiy xarajatlar;

d) o‘rtacha ichki xarajatlar;

e) o‘rtacha tashqi xarajatlar.

29. “O‘rtacha xarajat” tushunchasining ta’rifini toping:

a) o‘rtacha sharoitda sarflangan sarf–xarajatlar;

b) mahsulot birligini ishlab chiqarishga qilingan xarajat;

c) mahsulot birligini ishlab chiqarishga qilingan doimiy xarajat;

d) mahsulot birligini ishlab chiqarishga qilingan o‘zgaruvchi xarajat;

e) resurslar unumdorligi o‘rtacha bo‘lgan sharoitda qilingan xarajat.

30. Tovarlarninig navbatdagi qo‘shimcha birligi (to‘plami yoki

partiyasi)ni ishlab chiqarishga qilingan sarf-xarajatlar qanday nom-

lanadi?

a) keyingi yoki qo‘shilgan xarajat;

b) ortiqcha xarajat;

c) me’yordagi xarajat;

d) normativdan ortiqcha xarajat;

e) qo‘shilmagan xarajat.

31. O‘rtacha qo‘shilgan xarajat ko‘rsatkich qanday aniqlanadi?

a) qo‘shilgan xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga

bo‘lish orqali;

b) qo‘shilgan xarajatlarni qo‘shimcha ishlab chiqarilgan mahsulot

miqdoriga bo‘lish yo‘li bilan;

c) qo‘shilgan xarajatlarni rejadagi mahsulot hajmiga bo‘lish orqali;

d) qo‘shilgan xarajatlar sarfining o‘rtacha darajasi bilan;

e) qo‘shilgan xarajatlarni sotilgan mahsulot miqdoriga bo‘lish yo‘li

bilan.

32. Mahsulot (xizmat) sotishdan olingan pul tushumlari va qilin-

gan sarf-xarajatlar o‘rtasidagi farq qanday ko‘rsatkich?

a) umumiy yoki yalpi foyda;

b) sof foyda;

c) me’yordagi foyda;

125

d) buxgalteriya foydasi;

e) iqtisodiy foyda.

33. Umumiy yoki yalpi foydadan soliq va boshqa majburiy to‘-

lovlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi qanday nomlanadi?

a) foyda normasi;

b) sof foyda;

c) me’yoridagi foyda;

d) buxgalteriya foydasi;

e) iqtisodiy foyda.

34. Sotilgan mahsulotdan olingan umumiy pul tushumlaridan

tashqi xarajatlar chiqarib tashlansa, qanday ko‘rsatkich hosil bo‘ladi?

a) foyda normasi;

b) sof foyda;

c) me’yoridagi foyda;

d) buxgalteriya foydasi;

e) iqtisodiy foyda.

35. Foydaning ishlab chiqarish xarajatlariga nisbatining foizda-

gi ifodasi qanday ko‘rsatkich?

a) unumdorlik;

b) foyda massasi;

c) foyda normasi;

d) sof foyda normasi;

e) asosiy va aylanma kapital qiymatiga nisbatan rentabellik darajasi.

36. Foyda miqdorini belgilab beruvchi asosiy omillarni toping:

a) ishlab chiqarish xarajatlari, sotiladigan mahsulot miqdori;

b) bozor narxlari, sotiladigan mahsulot miqdori;

c) ishlab chiqarish xarajatlari, bozor narxlari;

d) bozor narxlari, mahsulotga bo‘lgan talab;

e) alohida mahsulotga bo‘lgan bozor talabi va uning taklifi.

37. Yalpi foyda tarkibiga kirmaydigan daromad turini aniqlang:

a) renta tushumi;

b) foizli daromad;

c) sof foyda;

d) soliqlar va boshqa to‘lovlar;

e) ish haqi.

38. Sof foyda qaysi maqsadda ishlatilmaydi?

a) investitsiyalarga;

b) kadrlar tayyorlashga;

c) ijtimoiy fondlar va ekologiyaga ajratmalarga;

126

d) korxona mulkdori daromadi va ishlovchilarni rag‘batlantirish fondiga;

e) soliqlar va majburiy to‘lovlarga.

39. Korxona umumiy daromadlaridan barcha xarajatlarini chi-

qarib tashlash orqali qanday ko‘rsatkich aniqlanadi?

a) rentabellik;

b) foyda normasi;

c) foyda yoki zarar miqdori;

d) foyda miqdori;

e) zarar miqdori.

JAVOBLAR

1c); 2d); 3a); 4d); 5d); 6d); 7b); 8d); 9c); 10c); 11d); 12c); 13a);

14a); 15d); 16b); 17a); 18c); 19c); 20a); 21b); 22b); 23); 24b); 25d);

26c); 27a); 28b); 29b); 30a); 31b); 32a); 33a); 34d); 35c);36c); 37d);

38d); 39d).

127

12-mavzu. ISH HAQI VA MEHNAT MUNOSABATLARI

1. Real ish haqining o‘zgarish darajasini, nominal ish haqi

darajasi va...:

a) tovar va xizmatlar narxlari darajasini;

b) foyda normasini;

c) soliqqa tortish stavkasini;

d) ish vaqtining uzunligini;

e) mehnat unumdorligi bilan taqqoslash orqali aniqlash mumkin.

2. Ish haqi darajasiga mehnat bozori kon’yunkturasidan

tashqari quyidagilardan qaysi biri ta’sir qilmaydi?

a) mehnat resurslari soni;

b) texnika, texnologiya darajasi;

c) mamlakatning iqtisodiy taraqqiyot darajasi;

d) mamlakatda qonunlar ijrosi va siyosiy vaziyat;

e) ishchilarning xohish-ehtiyoji.

3. Firma mehnat bozorida monopsoniya hisoblanadi, lekin pi-

rovard mahsulot bozorida monopol mavqega ega emas. Raqobat-

dosh firmalarga nisbatan u:

a) ko‘proq ishchilarni yollaydi va nisbatan yuqori ish haqi belgilaydi;

b) kamroq ishchilarni yollaydi va nisbatan pastroq ish haqi belgilaydi;

c) kamroq ishchilar yollaydi va yuqoriroq ish haqi tayinlaydi;

d) ko‘proq ishchilar yollaydi va kamroq ish haqi belgilaydi;

e) ishchilar sonini o‘zgartirmaydi, ko‘proq ish haqi belgilaydi.

4. Nominal ish haqining to‘g‘ri ta’rifini toping:

a) ma’lum vaqt oralig‘ida pul shaklida olingan ish haqi;

b) ish haqining sotib olish layoqati;

c) barcha pul daromadlari (foyda, renta, foiz) summasi;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

5. Real ish haqining to‘g‘ri ta’rifini toping:

a) nominal ish haqiga sotib olish mumkin bo‘lgan tovarlar va xiz-

matlar miqdori;

b) pul shaklida olingan ish haqi;

c) ish haqining pul shaklida qat’iy belgilangan stavkasi;

d) ish haqining soliqlar chegirilgan qismi;

e) ish haqining o‘rtacha darajasi.

6. Real ish haqi darajasi quyidagilarning qaysi biri o‘zgarishiga

to‘g‘ri mutanosiblikda o‘zgaradi?

128

a) tovar (xizmat)lar narxi;

b) nominal ish haqi miqdori;

c) soliqlar darajasi;

d) majburiy to‘lovlar;

e) sug‘urta to‘lovlari.

7. Iste’mol tovar (xizmat) lari narxi 150 % ga tushib, nominal

ish haqi 150 % ga oshsa, real ish haqi darajasi qanday o‘zgaradi?

a) real ish haqi 2,5 marta ortadi;

b) real ish haqi 1,5 marta ortadi;

c) real ish haqi 2,0 marta ortadi;

d) real ish haqi 3,0 marta ortadi;

e) real ish haqi 4,0 marta ortadi.

8. Mehnatning aniq turiga ish haqining darajasi nima ta’sirida

shakllanadi?

a) shu mehnat turi taklifi ta’sirida;

b) shu mehnat turiga talab ta’sirida;

c) shu mehnat turiga talab va taklif ta’sirida;

d) boshqa iqtisodiy resurslarga talab va taklif ta’sirida.

d) tovarlarga talab ta’sirida.

9. Ishchi kuchi (mehnat) ning aniq bozorida qachon ish

haqining o‘sishi ro‘y beradi?

a) ishchi kuchiga talab cheklanganda;

b) ishchi kuchi taklifi cheklanganda;

c) taklif o‘sib, talab cheklanganda;

d) boshqa iqtisodiy resurslarga talab cheklanganda;

e) tovarlarga talab cheklanganda.

10. Quyidagi omillardan qaysi biri real ish haqi darajasiga

ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) nominal ish haqi miqdori;

b) iste’mol tovarlari bozor narxi;

c) xizmatlarning bozor narxi;

d) tovarlar bozoridagi raqobat;

e) nominal ish haqi va narxlar o‘sishidagi farq.

11. Iqtisodiy resurs sifatidagi ishchi kuchi bozorida ish haqi

qanday ko‘rinishda chiqadi?

a) mehnatning qiymati;

b) nominal ish haqi;

c) real ish haqi;

d) ishchi kuchi narxi;

129

e) omilli daromad.

12. Ishlab chiqariladigan mahsulot miqdori yoki bajarilgan

ishning hajmiga qarab belgilanadigan ish haqi qanday nomlanadi?

a) vaqtbay;

b) ishbay;

c) oddiy ishbay;

d) ishbay-mukofotli;

e) ishbay-progressiv.

13. Quyidagilardan, qaysi birida vaqtbay ish haqi qo‘llanilmaydi?

a) mehnatning natijalarini aniq hisoblab bo‘lmaydigan sohalarda;

b) mahsulot ishlab chiqarish texnologik jarayonlarning borishi

bilan belgilanadigan sohalarda;

c) lavozimda ishlovchilar;

d) aniq xizmat vazifasini bajaruvchilarga;

e) mehnatning natijalarini aniq hisoblash mumkin bo‘lgan sohalarda.

14. Mehnat qilishning aniq sharoitlarini hisobga olib ish haqi

to‘lashning qo‘llaniladigan turlari qanday nomlanadi?

a) ish haqi tizimi;

b) ta’rif tizimi;

c) ishbay ish haqi tizimi;

d) vaqtbay ish haqi tizimi;

e) ta’rif razryadlari.

15. Ish haqi mahsulot birligi uchun belgilangan yagona narx bo‘yi-

cha, to‘lab borilsa, ishbay ish haqining qanday turi qo‘llanilgan bo‘ladi?

a) oddiy ishbay;

b) ishbay-mukofotli;

c) ishbay-progressiv;

d) oddiy yoki mukofotli ishbay;

e) mukofotli yoki progressiv ishbay.

16. Ishlab chiqarishning me’yorlashtirilgan hajmi uchun qat’iy bel-

gilangan va undan ortiqchasiga o‘sib boruvchi narx asosida ish haqi to‘lab

borilsa ishbay ish haqining qanday turi qo‘llanilgan bo‘ladi?

a) oddiy ishbay;

b) ishbay-mukofotli;

c) ishbay-progressiv;

d) oddiy yoki mukofotli ishbay;

e) mukofotli yoki progressiv ishbay.

17. Mamlakat hududlari, iqtisodiyot tarmoqlari, ishlab chi-

qarish va kasb turlari, xodimlar toifasi hamda aniq xizmat vazifasini

130

bajaruvchilar bo‘yicha ish haqi darajasini tabaqalashtirish qanday

amalga oshiriladi?

a) ish haqi tizimi orqali;

b) ta’rif tizimi yordamida;

c) ta’rif-malaka ma’lumotnomalari asosida;

d) ta’rif-setkasi asosida;

e) ish haqiga turli koeffitsiyentlar asosida.

18. Ayrim kasb va ish turlarining ta’rifi, aniq bir ishni baja-

ruvchilarning malaka va ko‘nikmalariga qo‘yiladigan talablar ham-

da ularning razryadlari nimada ko‘rsatiladi?

a) ta’rif tizimida;

b) ta’rif-malaka ma’lumotnomasida;

c) ta’rif setkasida;

d) ta’rif stavkasida;

e) ish haqiga qo‘shimcha koeffitsiyentlarda.

19. Mehnatning alohida turiga talab va ish haqi darajasiga

qaysi omil ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) aniq mehnat turining unumdorligi;

b) aniq mehnat turi ishlab chiqargan mahsulotning bozor narxi;

c) birgalikda foydalaniladigan resurslar narxi;

d) birgalikda foydalaniladigan resurslar narxi va unumdorligi;

e) aholi umumiy sonida mehnatga yaroqli bo‘lganlar ulushi.

20. Aniq kasbdagi xodimlar ish haqi darajasida farq bo‘lishiga

qaysi omil ta’sir ko‘rsata olmaydi?

a) aniq mehnat turi taklifi cheklanganligi;

b) bajariladigan ishlar jozibadorligi;

c) ishlovchilar malakasi;

d) xodimning kasbiy tayyorgarligi va malakasi;

e) ishchi kuchining qo‘nimsizligi.

21. Quyidagilardan qaysi biri ishchi kuchining sof raqobatli

bozorida ish haqi darajasining shakllanishida o‘z o‘rniga ega emas?

a) ish haqi darajasi mehnatning aniq turiga yalpi talab va uning

yalpi taklifi ta’sirida shakllanishi;

b) alohida ishga yollanuvchilar ish haqi darajasiga ta’sir ko‘rsata

olmaydi;

c) alohida ishga yollovchilar ish haqi darajasini belgilay olmaydi;

d) ishchi kuchiga yalpi talab va uning yalpi taklifidagi ancha katta

o‘zgarishlar ish haqi darajasida o‘zgarish bo‘lishiga olib keladi;

e) ish haqi ta’rif tizimi orqali belgilanadi.

131

22. Davlatning mehnat munosabatlariga ta’sir ko‘rsatish usul-

laridan qaysi biri ishchi kuchi bozorining har qanday turida ish haqi

darajasini bevosita tartibga solib turishga qaratiladi?

a) mehnat munosabatlaridagi qonunchilik faoliyati;

b) maqsadli ijtimoiy dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirish;

c) ish haqining eng kam darajasini o‘rnatish va o‘zgartirish;

d) ishga yollashning umumiy shart-sharoitini belgilash va bandlik

xizmatini yo‘lga qo‘yish;

e) davlat ta’lim tizimi orqali xodimlarni o‘qitish va qayta tayyorlash.

23. Kasaba uyushmalarning ish haqini oshirishga qaratilgan

chora-tadbirlaridan qaysi biri ishchi kuchiga talabning ko‘payishiga

olib keladi?

a) ishlab chiqariladigan mahsulotga talabni rag‘batlantirish;

b) immigratsiyani cheklash;

c) bolalar mehnatini qisqartirish;

d) ish haftasini qisqartirishga erishish;

e) kasbni malakali litsenziyalash.

24. Kasaba uyushmalarning ish haqini oshirishga qaratilgan cho-

ra-tadbirlaridan qaysi biri ishchi kuchi taklifini qisqartirishga olib

keladi?

a) ishlab chiqariladigan mahsulotga talabni rag‘batlantirish;

b) pensiyaga o‘z vaqtida chiqishni qo‘llab – quvvatlash;

c) birgalikda foydalaniladigan resurslar narxini o‘zgartirish;

d) ish tashlashni tashkil qilish;

e) mehnat unumdorligini oshirish.

25. Mehnat tushunchasining to‘g‘ri ta’rifini toping:

a) kishilaring amaliy faoliyati;

b) iqtisodiy sohadagi faoliyat;

c) kishilarning maqsadga muvofiq amalga oshiriladigan faoliyati,

ularning ishchi kuchidan foydalanish jarayoni;

d) ishchi kuchining sarflanishi;

e) kishilarning hayotiy ne’matlarni yaratish jarayoni.

26.Quyidagilardan qaysi biri kishilarning mehnat qilishdan

manfaatdorligini ifodalamaydi?

a) insonning hayotiy kuchini barbod qilmasligi zarurligi;

b) unumli foydalanish me’yoridagi mehnat sharoitlarini taqozo etadi;

c) yaratuvchanlik layoqati kishilarning malakasi va kasbiy maho-

ratiga mos kelishini zarur qilib qo‘yadi;

d) ishchi kuchini to‘liq takror hosil qilishni ta’minlashi lozim;

132

e) mehnat natijalari to‘liq begonalashadi;

27. Ish haqi miqdorini belgilab beruvchi qaysi omil bevosita

ishchi kuchi egasi shaxsiyatiga tegishli?

a) hayotiy vositalar qiymati;

b) xodimning malakaviy va kasbiy tayyorgarlik darajasi;

c) hayot kechirishning iqtisodiy va ijtimoiy sharoitlari yetuklik darajasi;

d) mehnat bozoridagi talab va taklif nisbati;

e) mehnat bozoridagi raqobat;

28. Inflyatsiya sharoitida ish haqining real darajasini ushlab turish

usullaridan biri hisoblangan indeksatsiya qachon amalga oshiriladi?

a) ishlab chiqarish natijalari miqdori o‘zgarganda;

b) kasaba uyushmalari talab qilganda;

c) ish tashlashlar ro‘y berganda;

d) mehnat sharoiti o‘zgarganda;

e) iste’molchilik ne’matlari narxlari sezilarli o‘sganda;

JAVOBLAR

1a); 2d); 3b); 4a); 5a); 6a); 7d); 8c); 9c); 10d); 11d); 12b); 13d);

14a); 15a); 16c); 17b); 18b); 19d); 20d); 21d); 22c); 23a); 24b); 25c);

26d); 27b); 28d).

133

13-mavzu. AGRAR MUNOSABATLAR VA

AGROBIZNES

1. Yer taklifi ...

a) mutloq noegiluvchan;

b) qisman egiluvchan;

c) mutloq egiluvchan;

d) egiluvchan;

e) noegiluvchan.

2. Yer rentasi miqdoran ortadi (boshqa sharoitlar o‘zgarmay

qolganda), agar:

a) yer narxi tushsa;

b) yerga talab ortsa;

c) yerga talab qisqarsa;

d) yer taklifi ortsa;

e) yer taklifi o‘zgarmasa.

3. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlariga talabning ortishi boshqa

sharoitlar o‘zgarmay qolganda,

a) yer rentasi miqdorini ko‘paytiradi;

b) yer rentasi miqdori kamayadi;

c) renta miqdori o‘zgarmaydi;

d) narx ko‘tariladi, renta o‘zgarmaydi;

e) daromad ko‘payadi, renta kamayadi.

4. Yer uchastkalarining tabiiy unumdorligi va iste’molchilarga

nisbatan joylanishidagi farq tufayli vujudga keladitgan renta:

a) monopol renta;

b) absolyut renta;

c) differensial renta I;

d) differensial renta II;

e) iqtisodiy renta deb ataladi.

5. Agrar ishlab chiqarishning boshqa tarmoqlardan alohida

ajralib turuvchi xususiyati shundaki, u ...

a) energiya to‘plashga qaratilgan;

b) energiyani sarflashga qaratilgan;

c) yuqori malakali bo‘lishni talab qiladi;

d) yuqori malaka talab qilmaydi;

e) maxsus malaka talab qiladi.

6. Yerning narxi...

a) yer rentasi va ijara haqi nisbatiga;

134

b) bank foizi va shu yer uchastkasida mavjud asosiy kapital

amortizatsiyasiga;

c) yer rentasi va ssuda foiziga;

d) yer rentasi va bank foiziga;

e) ijara haqi va ssuda foiziga bog‘liq.

7. Ijara haqi qachon yer rentasiga teng bo‘ladi?

a) yer uchastkalarida avval qurilgan bino-inshootlar bo‘lsa;

b) mavjud asosiy kapitalga amortizatsiya hisoblansa;

c) yer uchastkalarida ijara shartnomasi tuzilgunga qadar asosiy

kapital mavjud bo‘lmasa;

d) ijara shartnomasi tuzilgunga qadar asosiy kapital mavjud bo‘lsa;

e) ijara shartnomasi qisqa muddatga tuzilsa.

8. Yer rentasi darajasini belgilab beruvchi as0siy omil bu –

a) yerga bo‘lgan talab;

b) shu yerda yetishtiriladigan mahsulot narxi;

c) yerning unumdorligi;

d) qo‘llaniladigan boshqa resurslar narxi;

e) yerning joylashgan joyi.

9. Quyidagilardan qaysi biri yerga bo‘lgan mulkchilik

huquqini to‘liq ta’minlaydi?

a) yerga egalik qilish;

b) yerdan foydalanish;

c) ishlab chiqarish natijalarini tasarruf qilish;

d) yerni tasarruf qilish;

e) yerni ijaraga berish.

10. Yer uchastkalarining iqtisodiy unumdorligini oshirish

natijasida kelib chiqadigan renta qanday nom bilan ataladi? a) absolyut renta;

b) differensial renta-I;

c) differensial renta-II;

d) monopol renta;

e) iqtisodiy renta.

11. Quyidagi yer uchastkalarining qaysi birida differensial

renta hosil bo‘lmaydi?

a) unumdorligi juda yuqori;

b) unumdorligi yuqori;

c) unumdorligi o‘rtacha;

d) unumdorligi past;

e) unumsiz.

135

12. Agrar munosabatlarning qaysi jihati qishloq xo‘jalik yerla-

rining o‘rnatilgan urf-odatlar, udumlar yoki qonuniy tartibda ular-

ning doimiy va muddatli ishlatish uchun berilishini bildiradi?

a) egalik qilish;

b) tasarruf etish;

c) foydalanish;

d) o‘zlashtirish;

e) meros qilib qoldirish.

13. Renta munosabatlari qachon vujudga keladi?

a) qishloq xo‘jalik maqsadidagi yerlarga egalik qilingandi;

b) qishloq xo‘jalik maqsadidagi yerlar tasarruf etilganda;

c) qishloq xo‘jalik maqsadidagi yerlardan foydalanilganda;

d) qishloq xo‘jalik maqsadidagi yerlar meros qilib qoldirilganda;

e) yaratilgan qo‘shimcha sof daromad yer egalari va undan foydala-

nuvchilar o‘rtasida taqsimlanganda va o‘zlashtirilganda.

14. Yerga egalik huquqining iqtisodiy jihatdan ro‘yobga chiqa-

rilish shakli qanday nomlanadi?

a) sof daromad;

b) foyda;

c) iqtisodiy renta;

d) yer rentasi;

e) ijara haqi.

15. Yer rentasining tarixiy shakllaridan qaysi biri uning yer

egalariga mahsulot ko‘rinishida to‘lanishini anglatadi?

a) barishchina;

b) obrok;

c) pul rentasi;

d) differensial renta;

e) absolyut renta.

16. Foydalanishga jalb qilingan yerlarning unumdorligi va

joylashgan joyidagi farqlarning mavjud bo‘lishi, bu differensial

rentaning…

a) mavjud bo‘lish sababi;

b) vujudga kelish shart-sharoiti;

c) manbai;

d) iqtisodiy asosi;

e) o‘zlashtirish omilidir.

17. Quyidagilardan qaysi biri qishloq xo‘jalik maqsadlarida

ishlatiladigan yerlarga talab va renta miqdoriga ta’sir ko‘rsatmaydi?

136

a) yerlarning unumdorligi;

b) yetishtirilgan mahsulotlarning bozor narxlari;

c) birgalikda foydalaniladigan resurslarning narxlari va unumdorligi;

d) yerlarning bozorlar, yo‘llar va suv manbalariga joylashuvi;

e) yerlardan sanoat, qurilish va boshqa maqsadlarda foydalanilishi.

18. Qishloq xo‘jaligi va uning mahsulotini qayta ishlovchi, iste’-

molchiga yetkazib beruvchi va tarmoqqa xizmat ko‘rsatuvchi tar-

moqlar o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarning o‘zaro yaqinlashib, bir –

biriga qo‘shilib borishi qanday jarayonni anglatadi?

a) iqtisodiy integratsiyani;

b) agrosanoat integratsiyasini;

c) mintaqaviy integratsiyani;

d) hududiy integratsiyani;

e) tarmoqlararo integratsiyani.

19. Hozirgi davrda aholi iste’mol qilayotgan oziq-ovqat mahsu-

lotlarining qancha qismi agrar tarmoqda yetishtiriladi?

a) 78-80 foiz;

b) 95-97 foiz;

c) 83-85 foiz;

d)91-93 foiz;

d)73-75 foiz.

20. Respublikada qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish

uchun qancha miqdordagi yerlardan foydalaniladi?

a) 35,0 mln. ga;

b) 41,0 mln. ga;

c) 37,0 mln. ga;

d) 25,0 mln. ga;

e) 23,0 mln. ga.

21. O‘zbekiston Respublikasi “Yer kodeksi”da fermer xo‘jalik-

lariga qishloq xo‘jalik maqsadidagi yer maydonlari qancha muddat-

ga ijaraga berilishi mustahkamlab qo‘yilgan?

a) 24-25 yilga;

b) 39-40 yilga;

c) 49-50 yilga;

d) 99-100 yilga;

e) 34-35 yilga.

22. Respublikada qishloq xo‘jalik mahsulotlarining qancha

qismi nodavlat sektorda yetishtiriladi?

a) 75,8 foizi;

137

b) 84,7 foizi;

c) 59,5 foizi;

d) 99,9 foizi;

e) 92,7 foizi.

23. Agrar soha mahsulotlarida fermer va dehqon xo‘jaliklari

hamda qishloq xo‘jalik korxonalari ulushi qanday nisbatni tashkil

qilgan (2012 yilda)?

a) 15,1; 62,7; 22,2;

b) 24,3; 61,7; 14,0;

c) 33,4; 64,1; 2,5;

d) 35,4; 62,4; 2,2;

e) 34,4; 63,5; 2,1.

24. Respublika YAIMda qishloq xo‘jalik tarmog‘i mahsuloti

qancha ulushni tashkil qiladi(2013 yil)?

a) 28,4;

b) 26,3;

c) 23,2;

d) 18,6;

e) 16,8.

25. Respublikada hozirgi kunda ko‘p tarmoqli fermer xo‘jalik-

lari soni qanchani tashkil qiladi (2013 yil) ?

a) 15,0 mingta;

b) 18,0 mingdan ortiq;

c) 23,0 mingtani;

d) 21,0 mingdan ortiq;

e) 25,0 mingtani.

26. 2013 yilda 2000 yilga taqqoslaganda qishloq xo‘jalik mah-

sulotlari ishlab chiqarish hajmi qanchaga ko‘paygan?

a)1,5 barobarga;

b) 2,0 barobarga;

c) 2,3 barobarga;

d) 1,8 barobarga;

e) 1,7 barobarga.

27. Qaysi huquqiy hujjatda “Yer, suv... umummilliy boylikdir,

ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir”

deb qayd qilingan?

a) O‘zbekiston Respublikasining “Yer kodeksi”da;

b) O‘zbekiston Respublikasining “Fermer xo‘jaligi to‘g‘risida”gi

qonunda;

138

c) O‘zbekiston Respublikasining “Qishloq xo‘jalik kooperativlari

(shirkatlari) to‘g‘risida” gi qonunda;

d) O‘zbekiston Respublikasining “Dehqon xo‘jaligi to‘g‘risida”gi

qonunda;

e) O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida.

28. Quyidagilardan qaysi biri fermer xo‘jaligining afzalligini

izohlovchi dalil emas?

a) mehnat va mulk bevosita qo‘shiladi;

b) faoliyatini bozor qonunlari boshqaradi;

c) iqtisodiy manfaat va mas’uliyat yagona faoliyatning ikki

tomonini tashkil etadi;

d) davlatning yordamiga tayanadi;

e) yollanma mehnatga asoslanadi.

29. Respublikamizda qaysi yil “Qishloq taraqqiyoti va farovon-

ligi yili” deb e’lon qilingan?

a) 2007 y.;

b) 2010 y.;

c) 2009 y.;

d) 2011 y.;

e) 2008 y.

30. O‘zbekistonda yerlarning meliorativ holatini yaxshilash,

ularning unumdorligini oshirish borasidagi ishlarni moliyalashtirish

qanday manba hisobiga amalga oshirildi?

a) davlat byujeti mablag‘lari;

b) Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi mablag‘lari;

c) tegishli hudud hokimliklari mablag‘lari;

d) fermer ho‘jaliklari mablag‘lari;

e) “Sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash jam-

g‘armasi” mablag‘lari;

31. O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi

tomonidan ishlab chaqilgan maqsadli dasturga muvofiq 2015 yilga-

cha mamlakat YAIM da agrar tarmoq ulushi qanchagacha pasayishi

mumkin?

a) 18,0 foizgacha;

b) 21,0 foizgacha;

c) 15,0 foizgacha;

d) 13,5 foizgacha;

e) 19,5 foizgacha.

139

32. “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili” Davlat dasturi

nechta bo‘lim va banddan iborat?

a) 5ta bo‘lim 75ta band;

b) 9 ta bo‘lim 105ta band;

c) 7 ta bo‘lim 85ta band;

d) 6 ta bo‘lim 67ta band;

d ) 8 ta bo‘lim 93ta band.

JAVOBLAR

1a); 2b); 3a); 4c); 5d); 6d); 7c); 8c); 9a); 10c); 11d); 12c); 13d);

14d); 15b); 16b); 17d); 18b); 19b); 20d); 21c); 22d); 23d); 24d);25b);

26c); 27d); 28d); 29c); 30d); 31d); 32b).

140

14-mavzu. MILLIY IQTISODIYOT VA UNING

MAKROIQTISODIY O‘LCHAMLARI. YALPI MILLIY

MAHSULOT VA UNING HARAKAT SHAKLLARI

1. Yalpi mahsulot tarkibiga sanab o‘tilganlardan qaysi birlari

kiradi?

a) uy bekasining oiladagi bajargan xizmatlari;

b) qarindoshdan foydalanib yurgan avtomobilini sotib olish;

c) brokerdan aksiyalar sotib olish;

d) kitob do‘konidan sotib olingan “iqtisodiyot nazariyasi” darsligi;

e) yashirin sexda tayyorlangan makaron mahsulotlari.

2. Agar real yalpi ichki mahsulot hajmi 6%ga, aholi soni 3% ga

qisqarsa…

a) aholi jon boshiga real yalpi ichki mahsulot qisqargan;

b) aholi jon boshiga real yalpi ichki mahsulot o‘sgan;

c) real yalpi ichki mahsulot o‘sgan, nominal YAIM qisqargan;

d) nominal yalpi ichki mahsulot o‘zgarmagan;

e) narxlar 3%ga tushgan.

3. Yalpi xususiy investitsiyalar qachon hisobga olinadi? a) yalpi ichki mahsulotni daromadlar bo‘yicha hisoblaganda;

b) sof milliy mahsulotni hisoblaganda;

c) yalpi ichki mahsulotni sarf-xarajatlar usuli bo‘yicha hisoblaganda;

d) shaxs ixtiyoridagi daromadni hisoblaganda;

e) shaxsiy daromadni hisoblaganda.

4. YAIM (YAMM)ni qo‘shilgan qiymat (ishlab chiqarish) aso-

sida hisoblash: a) mamlakat iqtisodiyotida davlat sektorining rolini;

b) undiruvchi va qayta ishlovchi tarmoqlarning YAIM tarkibidagi

o‘sish sur’atini aniqlash;

c) sanoat va qishloq xo‘jaligida unumdorlikni;

d) milliy iqtisodiyotda kapital qurilish sur’atini;

e) barcha tarmoq va sohalarning ulushini aniqlash imkonini beradi.

5. YAIM(YAMM)ni daromadlar bo‘yicha hisoblash:

a) aholining umumiy daromadlarida transfertlar hissasini;

b) mehnat va mulk hisobiga daromad nisbatini;

c) iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari va ularning tabaqalanishini;

d) aholi daromadlarining tabaqalanishini;

e) barcha daromad turlari ulushini aniqlash imkonini beradi.

6. Yalpi ichki mahsulot bu - …

141

a) mamlakat hududida yaratilgan barcha pirovad mahsulot(tovar va

xizmat)larning bozor narxlaridagi summasi;

b) sotilgan tovar va xizmatlar summasi;

c) ishlab chiqarilgan barcha tovar va xizmatlar summasi;

d) mamlakatning o‘zida va chet elda ishlab chiqargan tovar va

xizmatlar summasi;

e) iste’mol tovar va xizmatlar summasi.

7. Nominal yalpi ichki mahsulot qanday aniqlanadi? a) eksport narxlarida;

b) joriy yil bozor narxlarida;

c) o‘zgarmas narxlarda;

d) o‘tgan davr narxlarida;

e) jahon narxlarida.

8. Makroiqtisodiyot qaysi darajadagi iqtisodiyot?

a) yaxlit milliy iqtisodiyot;

b) iqtisodiyotning davlat sektori;

c) iqtisodiyotning kooperativ sektori;

d) iqtisodiyotning xususiy sektori;

e) milliy va jahon xo‘jaligi darajasidagi iqtisodiyot.

9. Milliy iqtisodiyot tarmoq tuzilishining rivojlanishiga ta’sir

ko‘rsatuvchi asosiy omil nima?

a) fan-texnika taraqqiyoti;

b) mehnat taqsimotining chuqurlashuvi;

c) iqtisodiy integratsiya;

d) mehnat korporatsiyasi;

e) mehnat unumdorligining o‘sishi.

10. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar yordamida nimalar tahlil

qilinadi?

a) milliy ishlab chiqarish hajmi hisoblanadi;

b) milliy iqtisodiyot faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar aniqlanadi;

c) yalpi milliy mahsulot va uning harakat shakllari hisoblanadi;

d) milliy iqtisodiyotdagi muvozanat va bandlikka baho beriladi;

e) yuqoridagilarning barchasi tahlil qilinadi.

11. Bozor xo‘jaligi subyektlari bu – …

a) ishlab chiqarish korxonalari;

b) uy xo‘jaliklari;

c) davlat tashkilot va muassasalari;

d) chet ellik jismoniy va yuridik shaxslar;

e) yuqoridagilarning barchasi.

142

12. Milliy ishlab chiqarishning umumiy natijasi qaysi ko‘rsat-

kichda to‘laroq ifodalanadi?

a) turli tarmoqlar mahsuloti;

b) yalpi milliy mahsulot;

c) shaxsiy daromad ;

d) sof milliy mahsulot;

e) milliy daromad.

13. Yalpi milliy mahsulot tushunchasi bu – …

a) yil davomida ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan barcha

mahsulotlar qiymati;

b) yangidan vujudga keltirilgan qiymat;

c) oraliq mahsulotlar qiymati;

d) bir yil davomida ishlab chiqarilgan pirovard mahsulot va ko‘r-

satilgan xizmatlarning bozor narxida hisoblangan hajmi;

e) investitsion va iste’mol tovarlari qiymati.

14. Mamlakatlarning iqtisodiy potensialini qaysi ko‘rsatkich

bilan umumiy baholash mumkin?

a) yalpi milliy mahsulot;

b) tarmoqlar mahsuloti;

c) sof milliy mahsulot;

d) milliy daromad;

e) yuqoridagi barcha ko‘rsatkichlar bilan.

15. Jami ijtimoiy mahsulot ko‘rsatkichi milliy iqtisodiyotning

rivojlanishi darajasini to‘liq tavsiflab beroladimi?

a) faqat moddiy ishlab chiqarish sohalari natijalarini hisobga olish

bilan cheklanadi;

b) xizmatlar qiymatini o‘z ichiga olmaydi;

c) oraliq mahsulotlar qiymati bir necha marta hisobga olinadi;

d) bozor narxlari bo‘yicha hisoblanmaydi;

e) yuqoridagi barcha sabablarga ko‘ra.

16. Pirovard mahsulot tushunchasi nimalardan iborat? a) ishlov beriladigan mahsulot;

b) qayta ishlanadigan mahsulot;

c) sotish maqsadida xarid qilingan tovarlar;

d) iste’mol uchun tayyor bo‘lgan, sotilgan yoki sotiladigan tovar va

xizmatlarning bozor narxidagi hajmi;

e) iste’mol qilingan mahsulot.

17. Qo‘shilgan qiymat qanday miqdor?

a) pirovard mahsulot hajmidan boshqa korxona va firmalardan

143

sotib olingan xom ashyo va materiallar qiymatini chiqarib tashlangan

miqdor;

b) pirovard mahsulot hajmidan ish haqi chiqarib tashlangan miqdor;

c) pirovard mahsulot hajmidan amortizatsiya ajratmasi chiqarib

tashlangan miqdor;

d) pirovard mahsulot hajmidan o‘zgaruvchi xarajatlar chiqarib

tashlangan miqdor;

e) yuqoridagilarning barchasi.

18. Yalpi milliy mahsulotni hisoblashda quyidagilardan qaysi

biri hisobga olinmaydi?

a) davlat byudjetidan ijtimoiy to‘lovlar;

b) qimmatli qog‘ozlarni sotish va sotib olish;

c) xususiy ijtimoiy to‘lovlar;

d) ishlatilgan tovarlarni sotish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

19. Quyidagi tengliklardan qaysi biri to‘g‘ri? a) YAMM - sof eksport = SMM;

b) YAMM - amortizatsiya =SMM;

c) YAMM - egri soliqlar =SMM;

d) YAMM - joriy moddiy xarajatlar = SMM;

e) YAMM – to‘g‘ri soliqlar = SMM.

20. Quyidagi tengliklardan qaysi biri to‘g‘ri?

a) SMM - amortizatsiya = milliy daromad;

b) SMM - egri soliqlar = milliy daromad;

c) SMM - ish haqi = milliy daromad;

d) SMM – to‘g‘ri soliqlar = milliy daromad;

e) SMM - sof eksport = milliy daromad.

21. YAIMni xarajatlar bo‘yicha hisoblashda sarflarning qan-

day turlari hisobga olinadi?

a) uy xo‘jaliklarining iste’mol sarflari;

b) yalpi xususiy investitsiya sarflari;

c) davlat sarflari;

d) sof eksport;

e) yuqoridagi sarflarning barchasi.

22. YAIMni daromadlar bo‘yicha hisoblashda nimalar hisobga

olinadi?

a) ish haqi va u bilan bog‘liq boshqa to‘lovlar;

b) mulkdan olinadigan daromadning barcha turlari: renta, foiz va

dividend, foyda;

144

c) iste’mol qilingan asosiy kapital qiymati (amortizatsiya);

d) biznesga egri soliqlar;

e) yuqoridagilarning barchasi.

23. Nominal YAIM(YAMM) qanday narxlarda hisoblanadi? a) o‘zgarmas narxlarda;

b) joriy narxlarda;

c) chakana narxlarda;

d) ulgurji narxlarda;

e) qiyosiy narxlarda.

24. Real YAIM(YAMM) nima?

a) joriy bozor narxlarida hisoblangan YAIM(YAMM);

b) pulning o‘zgarib turuvchi kurslarida hisoblangan YAIM (YAMM);

c) doimiy narxlarda, pulning o‘zgarmas kursida hisoblangan

YAIM(YAMM);

d) iqtisodiy xarajatlar bo‘yicha hisoblangan YAIM(YAMM);

e) resurslarga olingan daromadlar bo‘yicha hisoblangan YAMM.

25. Nominal YAIM(YAMM) qanday usul bilan real YAIM

(YAMM) ga aylantiriladi?

a) nominal YAIM(YAMM) : narx indeksi;

b) nominal YAIM(YAMM) x narx indeksi;

c) nominal YAIM(YAMM) : joriy narxlar;

d) nominal YAIM(YAMM) : doimiy narxlar;

e) yuqoridagi barcha usullar to‘g‘ri.

26. Quyidagilarning qaysi biri YAMM tarkibiga kiradi?

a) uy bekasining xizmatlari;

b) qo‘shnidan eskiroq avtomobilni sotib olish;

c) brokerdan yangi aksiyalarni sotib olish;

d) kitob do‘konidagi yangi kitoblarning qiymati;

e) yuqoridagilarning barchasi.

27. O‘zbekiston fuqarosi vaqtinchalik Rossiyada ishlaganda,

uning olgan daromadi quyidagilarning qaysi biriga kiradi?

a) O‘zbekiston yalpi milliy mahsuloti (YAMM)ga va Rossiya yalpi

ichki mahsulot (YAIM)ga;

b) O‘zbekiston YAIMga va Rossiya YAMMga;

c) O‘zbekiston YAMMga va Rossiya YAMMga;

d) O‘zbekiston YAIMga va Rossiya YAIMga;

e) O‘zbekiston milliy daromadiga va Rossiya sof ichki

mahsulotiga.

145

28. Quyida sanab o‘tilganlarning qaysi biri Milliy daromad tar-

kibida hisobga olinmaydi?

a) korporatsiyalar foydasi;

b) davlat transfert to‘lovlari;

c) renta daromadlari;

d) ish haqi;

e) me’yoridagi foyda.

29. Yalpi milliy mahsulot sarf-xarajatlar usuli bilan aniqlan-

ganda quyidagilarning qaysi biri hisobga olinmaydi?

a) yalpi investitsiyalar;

b) iste’molchilik sarflari;

c) davlat sarf-xarajatlari;

d) amortizatsiya ajratmalari;

e) yuqoridagilarning barchasi.

30. Narxlar indeksidan qaysi holda foydalaniladi?

a) ikki davlat o‘rtasidagi narxlar darajasi taqqoslanganda;

b) ulgurji va chakana narxlar o‘rtasidagi farq hisoblanganda;

c) bazis va joriy davradagi ishlab chiqarish hajmi taqqoslanganda;

d) ishlab chiqarishdagi tarkibiy o‘zgarishlarni aniqlashda;

e) yuqoridagi barcha hollarda.

31. Asosiy natijaviy makroiqtisodiy ko‘rsatkichni aniqlang:

a) ishsizlik darajasi;

b) pulning qadrsizlanish darajasi;

c) yalpi milliy mahsulot;

d) bandlilik darajasi;

e) aholi daromadlarining nisbiy o‘sishi.

32. SMM qanday aniqlanadi?

a) YAMM-egri soliqlar;

b) YAMM-amortizatsiya;

c) YAMM-to‘g‘ri soliqlar;

d) YAMM-sof eksport;

e) YAMM-joriy moddiy xarajatlar bilan.

33. Milliy daromad qanday aniqlanadi?

a) SMM-amortizatsiya;

b) SMM-egri soliqlar;

c) SMM-ish haqi;

d) SMM-sof eksport;

e) SMM-to‘g‘ri soliqlar bilan.

146

34. YAMMni daromadlar bo‘yicha hisoblashda quyidagilardan

qaysi biri hisobga olinmaydi?

a) foizlar summasi;

b) rentalar summasi;

c) ish haqi summasi;

d) biznesga egri soliqlar;

e) transfert to‘lovlari summasi.

35. YAMMni sarf-xarajatlar bo‘yicha aniqlashda quyidagi-

lardan qaysi biri hisobga olinmaydi?

a) iste’molchilik sarflari;

b) davlat sarflari;

c) investitsion sarflar;

d) sof eksport;

e) davlat subsidiyalari.

36. Narxlar indeksidan quyidagilarning qaysi birini hisobga

olishda foydalaniladi?

a) joriy va o‘tgan davrlardagi ishlab chiqarish tarkibining o‘zga-

rishini baholashda;

b) ikki har xil davrdagi iste’mol savatining bozor qiymatining

o‘zgarishini baholashda;

c) ikki mamlakat o‘rtasida narxlar darajasidagi farqni baholashda;

d) ulgurji va chakana narxlar orasidagi farqni ko‘rsatishda;

e) yuqoridagilarning barchasida.

37. Milliy daromadni aniqlang:

a) investitsiyalar (-) jamg‘armalar;

b) uzoq muddat xizmat qiluvchi tovarlar va xizmatlar qiymati;

c) shaxsiy daromad (+) individual soliqlar (-) davlat korxonalariga

sof subsiyadlar;

d) renta, ish haqi, kapital uchun foiz, mulkdan olinadigan daromad

(ijara haqi) va korporatsiyalar foydasi;

e) YAMM (-) sof eksport.

38. Quyidagilarning qaysi biri YAMM hajmini sarf-xarajatlar

bo‘yicha aniqlashda hisobga olinmaydi?

a) yalpi investitsiyalar;

b) sof eksport;

c) tovar va xizmatlar uchun davlat sarf-xarajatlari;

d) iste’molchilik sarflari;

e) ish haqi.

147

39. YAlpi investitsion sarflar quyidagi ko‘rsatkichning qaysi

birini aniqlashda hisobga olinadi?

a) daromadlar bo‘yicha YAMM;

b) xarajatlar bo‘yicha YAMM;

c) daromadlar bo‘yicha SMM;

d) shaxsiy daromad;

e) milliy daromad.

40. YAMMdan SMMni keltirib chiqarish uchun quyidagi ope-

ratsiyalarning qaysi birini amalga oshirish zarur?

a) sof investitsion xarajatlarni qo‘shish;

b) YAMMdan sof investitsiyalarni ayirib tashlash;

c) YAMMga amortizatsiya hajmini qo‘shish;

d) YAMMdan amortizatsiya ajratmasi summasini ayirish;

e) YAMMdan egri soliqlarni ayirish.

41. YAMM deflyatorini toping:

a) nominal YAMMning real YAMMga nisbatiga teng;

b) real YAMMning nominal YAMMga nisbatiga teng;

c) inflyatsiya jadallashgan sari iste’molning kamayib borishini

ko‘rsatadi;

d) bazis davridagi iste’mol savati narxining o‘zgarish sur’atlarini

ko‘rsatadi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

42. Nominal YAMM bu pirovard tovar va xizmatlarning quyi-

dagi narxlardagi qiymati…

a) joriy (hozirgi) narxlardagi;

b) real narxlardagi;

c) bazis davri narxlaridagi;

d) o‘tgan davr narxlaridagi;

e) jahon bozori narxlaridagi.

43. Iqtisodiyot yaxlit tizim sifatida o‘rganilsa, bu qanday tahlil

bo‘ladi?

a) mikroiqtisodiy tahlil;

b) makroiqtisodiy tahlil;

c) qiyosiy tahlil;

d) mantiqiy tahlil;

e) yuqoridagilarning barchasi.

44. Milliy iqtisodiyotning tarmoq tuzilishi shakllanishi va rivoj-

lanishiga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omil nima?

a) fan-texnika taraqqiyoti;

148

b) mehnat kooperatsiyasining rivojlanishi;

c) mehnat taqsimotining chuqurlashuvi;

d) iqtisodiy integratsiya;

e) yuqoridagilarning barchasi.

45. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar yordamida nimalar tahlil qilinadi?

a) milliy ishlab chiqarish hajmi hisoblanadi;

b) bandlik darajasiga baho beriladi;

c) milliy iqtisodiyot faoliyat yuritishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar

aniqlanadi;

d) inflyatsiya sur’atlari aniqlanadi;

e) barcha javoblar to‘g‘ri.

46. Milliy ishlab chiqarishning umumiy natijasi qaysi ko‘rsat-

kichda to‘laroq ifodalanadi?

a) turli tarmoqlar mahsulotida;

b) milliy daromadda;

c) sof mahsulotda;

d) yalpi ichki mahsulotda;

e) yuqoridagilarning barchasida.

47. SMMdan egri soliqlar summasi chiqarib tashlansa, qaysi

ko‘rsatkich hosil bo‘ladi?

a) milliy daromad;

b) yalpi milliy mahsulot;

c) yalpi ichki mahsulot;

d) yalpi investitsiyalar;

e) shaxsiy daromad.

48. Milliy daromad qanday aniqlanadi?

a) renta+ish haqi+foiz+sof eksport;

b) sof milliy mahsulot-egri soliqlar;

c) ish haqi+ssuda kapitali+renta;

d) eksport-import;

e) YAMM-amortizatsiya.

49. Real YAIM(YAMM) qanday narxlarda hisoblanadi?

a) joriy narxlarda;

b) qiyosiy yoki solishtirma narxlarda;

c) jahon narxlarida;

d) chakana narxlarda;

e) ulgurji narxlarda.

149

50. Iqtisodiyotning mulkiy tavsifiga ko‘ra alohidalashgan xusu-

siy, kooperativ, davlat va aralash sektorlardan iborat tuzilmasi qan-

day nomlanadi?

a) makroiqtisodiyot;

b) mezoiqtisodiyot;

c) milliy iqtisodiyot;

d) iqtisodiyot sektorlari;

e) jahon iqtisodiyoti.

51. Milliy iqtisodiyotning o‘lchamlaridan qaysi biri mamlakat-

ning ixtisoslashuv yo‘nalishini belgilab beradi?

a) mulkiy o‘lcham;

b) tarmoq o‘lchami;

c) hududiy o‘lcham;

d) takror ishlab chiqarish o‘lchami;

e) muassasaviy o‘lchami.

52. Milliy iqtisodiyot faoliyat yuritishi natijalarini tavsiflovchi

ko‘rsatkichlarni toping:

a) ishsizlik, inflyatsiya, bandlik;

b) narxlar indeksi, ish haqi va daromadlar darajasi;

c) davlat byudjeti ko‘lami, uning taqchilligi;

d) YAIM, SMM, milliy daromad;

e) iste’mol, jamg‘arma va investitsiyalar darajasi.

53. Makroiqtisodiy ko‘rsatkichlardan qaysi biri mamlakatning

xalqaro mehnat taqsimotida tutgan o‘rnini ko‘rsatib beradi?

a) YAIM, SMM, milliy daromadning aholi jon boshiga ishlab

chiqarilgan miqdori;

b) ishsizlik, inflyatsiya, bandlik darajasi;

c) ish haqi va daromadlar darajasi;

d) savdo aylanmasi va to‘lov balansi holati;

e) davlat byudjeti va uning taqchilligi.

54. Makroiqtisodiy beqarorlikni tavsiflovchi ko‘rsatkichlarni

toping:

a) iste’mol, jamg‘arma va investitsiyalar darajasi;

b) ishsizlik, inflyatsiya va byudjet taqchilligi;

c) narxlarning o‘rtacha darajasi, foizning bozor stavkasi;

d) savdo aylanmasi, eksport va import hajmi;

e) YAIM, SMM va milliy daromad.

150

55. Makroiqtisodiyotning qaysi muammosini hal qilish mamla-

kat aholisi turmush farovonligi darajasi ortishiga olib keladi?

a) resurslarning to‘liq bandligiga erishish;

b) inflyatsiyani eng kam darajaga keltirish;

c) ishsizlikni kamaytirish;

d) makroiqtisodiy muvozanatga erishish;

e) iqtisodiy o‘sishni ta’minlash.

56. Qaysi makroiqtisodiy model davlat byudjeti daromadlari

va soliq stavkasi o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi?

a) Filips egri chizig‘i;

b) doiraviy oqimlar modeli;

c) Laffer egri chizig‘i;

d) yalpi talab va yalpi taklif modeli;

e) tovarlar miqdori va pul massasi modeli.

57. Ishlab chiqarishning natural va qiymat ko‘rsatkichlari

o‘rtasidagi nisbatlar nuqtai nazaridan milliy hisoblar tizimining

dastlabki uslubiy asoslari kim tomonidan ilgari surilgan?

a) Dj. Keyns;

b) J. Klark;

c) R. Stoun;

d) F. Kene;

e) S. Kuznets.

58. Quyidagilarning qaysi biri YAIM real hajmini aniqlashda

hisobga olinadi?

a) bozordan tashqarida amalga oshiriladigan bitimlar;

b) mahsulot sifat tavsifining yaxshilanishi;

c) suv, havo va atrof-muhitning ifloslanishi;

d) tadbirkorlar o‘zlashtiradigan me’yordagi foyda;

e) yashirin iqtisodiyot natijalari.

59. Unumli va shaxsiy iste’mol uchun sotib olingan tovar va

xizmatlarning bozor qiymati bu –

a) oraliq mahsulot;

b) pirovard mahsulot;

c) YAIM;

d) SMM;

e) milliy daromad.

60. YAIM hajmida quyidagilardan qaysi biri hisobga olinadi?

a) oraliq mahsulot qiymati;

b) qayta sotilgan tovarlar qiymati;

151

c) unumsiz moliyaviy bitimlar;

d) shaxsiy iste’mol uchun sotib olingan tovarlar qiymati;

e) davlat byudjetidan transfert to‘lovlar.

61. Qaysi sof moliyaviy bitim davlat byudjeti orqali amalga

oshiriladi?

a) transfert to‘lovlari;

b) xususiy pul o‘tkazmalari;

c) qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha amalga oshirilgan bitimlar;

d) pulning aylanishi;

e) moliyaviy aktivlar harakati.

62. Quyidagilardan qaysi biri unumsiz sof moliyaviy bitimlar

tarkibiga kirmaydi?

a) davlat byudjetidan transfert to‘lovlari;

b) xususiy transfert to‘lovlar;

c) qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha amalga oshiriladigan bitimlar;

d) pul va boshqa moliyaviy aktivlar aylanishi;

e) davlat byudjetidan ajratilgan investitsiyalar.

63. Quyidagilardan qaysi biri unumsiz sof moliyaviy bitimlarga

tegishli emas?

a) davlat byudjetidan transfert to‘lovlari;

b) xususiy transfert to‘lovlar;

c) qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha amalga oshiriladigan bitimlar;

d) pul va boshqa moliyaviy aktivlar aylanishi;

e) sotib olingan tovarlarni qayta sotish.

64. Sof milliy (ichki) mahsulotdan biznesga egri soliqlar

chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi qanday makroiqtisodiy

ko‘rsatkichni tashkil qiladi?

a) shaxsiy daromad;

b) soliqlar to‘langandan keyingi shaxsiy daromad;

c) milliy daromad;

d) yalpi foyda;

e) uy xo‘jaliklari ixtiyoridagi daromad.

65. SMM (SIM) dan milliy daromadni keltirib chiqarishda

qaysi soliq turi chiqarib tashlanmaydi?

a) aksiz to‘lovi;

b) qo‘shilgan qiymat solig‘i;

c) import bojlari;

d) monopol faoliyatdan olinadigan soliq;

e) foyda solig‘i.

152

66. Milliy daromaddan shaxsiy daromadni keltirib chiqarishda

qaysi ko‘rsatkich ayirib tashlanmaydi?

a) sug‘urta to‘lovlari;

b) korxonalarning taqsimlanmaydigan foydasi;

c) korxona foydasiga soliqlar;

d) sof foizlar;

e) foizlar shaklida olinadigan daromad.

67. Yalpi ichki mahsulotni hisoblashning qaysi usulida yalpi

talab tarkibiy qismlari qo‘shib chiqiladi?

a) sarf-xarajatlar bo‘yicha hisoblash usulida;

b) daromadlar bo‘yicha hisoblash usulida;

c) qo‘shilgan qiymatlar bo‘yicha;

d) a) va b) usullarda;

e) b) va c) usullarda.

68. YAIMni sarf-xarajatlar bo‘yicha aniqlashda quyidagilar-

dan qaysi biri hisobga olinadi?

a) ish haqi;

b) renta;

c) foiz;

d) amortizatsiya;

e) sof eksport.

69. Quydagilardan qaysi biri yalpi investitsion sarflar tarkibiga

kirmaydi?

a) asosiy kapitalni xarid qilishga sarflar;

b) asosiy kapitalni rekonstruksiyalashga sarflar;

c) yangi qurilishlarga sarflar;

d) moddiy zaxiralarga sarflar;

e) uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol tovarlariga sarflar.

70. YAIMni daromadlar bo‘yicha aniqlashda quyidagilardan

qaysi biri hisobga olinadi?

a) sof eksport;

b) shaxsiy iste’mol sarflari;

c) yalpi investitsion sarflar;

d) davlat sarflari;

e) amortizatsiya ajratmalari.

71. YAIMni aniqlashning qaysi usulida ishlab chiqarishning

har bir bosqichi (bo‘g‘ini)da yaratilgan qo‘shilgan qiymatlar

summasi qo‘shib chiqiladi?

a) sarf – xarajatlar bo‘yicha hisoblashda;

153

b) daromadlar xarajatlari bo‘yicha hisoblashda;

c) balans usulida;

d) ishlab chiqarish usulida;

e) hududiy yalpi ichki mahsulotni hisoblashda.

72. Qat’iy valyutalarda yoki solishtirma narxlarda hisoblangan

YAIM – bu:

a) nominal YAIM;

b) real YAIM;

c) oraliq mahsulot;

d) pirovard mahsulot;

e) YAIMning sotilgan qismi.

73. Quyidagilardan qaysi biri real YAIM hajmiga ta’sir ko‘r-

satmaydi?

a) nominal YAIM hajmining o‘zgarishi;

b) iste’mol tovarlari narxi o‘zgarishi;

c) investitsion tovarlari narxi o‘zgarishi;

d) xizmatlarga narx o‘zgarishi;

e) nominal YAIM tovar tarkibining o‘zgarishi.

JAVOBLAR

1d); 2a); 3c); 4d); 5d); 6a); 7b); 8a); 9b); 10d); 11d); 12b); 13d);

14a); 15d); 16d); 17a); 18d); 19b); 20b); 21d); 22d); 23b); 24c); 25c);

26d); 27d); 28a); 29d); 30c);31c); 32c); 33b); 34d); 35d); 36d); 37d);

38d); 39b); 40d); 41b); 42a); 43b); 44c); 45c); 46d); 47a); 48b); 49b);

50d); 51b); 52d); 53d); 54b); 55d); 56c); 57d); 58d); 59b); 60d); 61a);

62d);63d); 64c); 65d); 66b); 67a); 68d); 69d); 70d); 71d); 72b); 73d);

154

15-mavzu. YALPI TALAB VA YALPI TAKLIF

1. Narxlarning o‘rtacha darajasida milliy ishlab chiqarish

natijalari (SMM)ni sotib olishga qilingan sarflar bu –

a) yalpi taklif;

b) yalpi talab;

c) iste’molchilik sarflari;

d) investitsion sarflar;

e) davlat sarflari.

2. Quyidagilardan qaysi biri yalpi talab va narx darajasi

o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni izohlab berolmaydi?

a) pul taklifi miqdoran cheklanganligi;

b) foiz stavkasi samarasi;

c) uy xo‘jaliklari jamg‘argan boylik samarasi;

d) import tovarlar samarasi;

e) investitsion sarflarning o‘sishi.

3. Iste’molchilik sarflari miqdoriga ta’sir ko‘rsatmaydigan

omilni aniqlang:

a) turmush farovonligi o‘zgarishi;

b) tovarlar narxi va daromadlar darajasi o‘zgarishi kutilishi;

c) iste’molchi qarzlari darajasi;

d) soliq stavkasining o‘zgarishi;

e) foiz stavkasi darajasi.

4. Investitsion sarflar o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatmaydigan

omilni toping:

a) foiz stavkasi;

b) kutiladigan foyda;

c) soliqlar;

d) texnologiya, ortiqcha quvvatlar mavjudligi;

e) valyuta kurslari o‘zgarishi.

5. Davlat sarflari o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatmaydigan omilni

aniqlang:

a) davlatning investitsion sarflari o‘zgarishi;

b) davlat byudjetidan beriladigan ish haqi miqdori;

c) atrof-muhitni muhofaza qilishga sarflar o‘zgarishi;

d) sof eksportdagi o‘zgarishlar;

e) pulning aylanish tezligi.

6. Yalpi taklif egri chizig‘ining qaysi kesmasi milliy ishlab

chiqarishning real hajmi o‘zgarishi narx darajasining o‘zgarishi

155

bilan mutanosib borishini ko‘rsatadi?

a) yotiq va Keynscha kesma;

b) oraliq kesma;

c) tik yoki klassik kesma;

d) a) va b) kesma;

e) b) va c).

7. Resurslar narxi o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatmaydigan omilni

aniqlang:

a) yer resursining cheklanganlik darajasi;

b) mehnat resurslarining mavjudligi;

c) import resurslar narxi;

d) bozordagi hukmronlik darajasi;

e) qayta moliyalashtirish stavkasi.

8. Yalpi taklif hajmi o‘sishiga qarshi ta’sir qiluvchi omilni

ko‘rsating: a) narxlar o‘rtacha darajasining o‘sishi;

b) resurslar narxining pasayishi;

c) resurslar unumdorligining ortishi;

d) import resurslar narxi tushishi;

e) soliq stavkalarining o‘sishi.

9. Yalpi talab ortganda narx tez ko‘tarilib, talab kamayganda u

pasaymasligi mumkinligi nima bilan izohlanadi?

a) monopol hukmdorlik bilan;

b) bozorda raqobat cheklanganligi bilan;

c) ishchi kuchi taklifi cheklanganligi bilan;

d) xrapovik samarasi bilan;

e) resurslar cheklanganligi bilan.

10. Agar davlat xarajatlari ko‘paysa, u holda:

a) Yalpi taklif qisqaradi, yalpi talab ko‘payadi;

b) Yalpi talab ham, taklif ham ko‘payadi;

c) Yalpi talab ortadi, yalpi taklif o‘zgarmaydi;

d) Yalpi taklif ortadi, yalpi talab qisqaradi;

e) Yalpi talab ham, taklif ham qisqaradi.

11. Agar shaxsiy daromad solig‘i oshirilsa, u holda:

a) Yalpi talab ham, taklif ham ortadi;

b) Yalpi taklif qisqaradi, yalpi talab esa o‘zgarmaydi;

c) Yalpi talab ham, taklif ham qisqaradi;

d) Yalpi talab qisqaradi, yalpi taklif o‘zgarmaydi;

e) Yalpi talab ortadi, yalpi taklif o‘zgarmaydi.

156

12. Bozor talabi bilan yalpi talab o‘rtasidagi farq shundaki...

a) bozor talabi barcha individlarga xos, yalpi talab esa – yo‘q;

b) yalpi talab tushunchasi ma’lum bir tovarga xos, bozor talabi esa

unday emas;

c) iqtisodiy siyosat borasida ko‘rilgan chora-tadbirlar bozor talabi-

ga ta’sir ko‘rsatadi, yalpi talabga esa–yo‘q;

d) yalpi talab tushunchasi iqtisodiyotdagi barcha tovar va xizmat-

larga nisbatan qo‘llanilsa, bozor talabi tushunchasi ma’lum bir tovar,

xizmatga nisbatan qo‘llaniladi;

e) bozor talabi individual talabning o‘zgarishini ifodalaydi, yalpi

talab esa – yo‘q.

13. Yalpi talab hajmi va narxning umumiy darajasi o‘rtasida

qanday bog‘liqlik mavjud?

a) to‘g‘ridan-to‘g‘ri;

b) qarama-qarshi;

c) ham to‘g‘ri, ham teskari;

d) bog‘liqlik yo‘q;

e) bog‘liqlik uncha sezilmaydi.

14. Yalpi talab hajmiga narxdan tashqari qanday omil ta’sir

ko‘rsatadi?

a) iste’molchi sarflaridagi o‘zgarishlar;

b) investitsion sarflardagi o‘zgarishlar;

c) davlat sarflaridagi o‘zgarishlar;

d) sof eksportdagi o‘zgarishlar;

e) yuqoridagi barcha o‘zgarishlar.

15. Yalpi taklif egri chizig‘ining qaysi kesmasida narxning

oshib borishi ishlab chiqarish real hajmining ko‘payishiga olib

kelmaydi?

a) yotiq kesmada;

b) oraliq kesmada;

c) tik kesmada;

d) barcha kesmada;

e) yotiq va oraliq kesmada.

16. Quyidagi omillardan qaysi biri yalpi taklif hajmiga ta’sir

ko‘rsatmaydi?

a) tovar va xizmatlar narxi;

b) iqtisodiy resurslar narxi;

c) soliqlar va subsidiyalar;

d) texnologiya;

157

e) iste’molchilar soni.

17. Import tovarlar narxining oshish sababi nimada?

a) yalpi taklifning qisqarishida;

b) yalpi taklifning oshishida;

c) yalpi talabning qisqarishida;

d) yalpi talabning oshishida;

e) yuqoridagilarning barchasida.

18. Quyidagilardan qaysi biri yalpi talab tarkibiga kirmaydi?

a) iste’molchilik sarflari;

b) davlat sarflari;

c) investitsion sarflar;

d) sof eksport;

e) aholi jamg‘armalari.

19. Qaysi omil yalpi talab hajmiga ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) texnologiya;

b) iste’molchilik sarflari;

c) sof eksport;

d) davlat sarflari;

e) investitsion sarflar.

20. Yalpi taklif egri chizig‘ining qaysi kesmasida ishlab

chiqarish hajmi o‘zgarmaydi?

a) tik kesmada;

b) oraliq va yotiq kesmada;

c) oraliq kesmada;

d) yotiq kesmada;

e) yuqoridagilarning barchasida.

21. Quyidagilardan qaysi biri yalpi talabning integrallashgan

shakli (ko‘rsatkichi) hisoblanadi?

a) butun aholining alohida olingan ne’matlarga talabi;

b) alohida bozorlardagi barcha ne’matlarga talab;

c) barcha bozordagi iqtisodiy ne’matlarga talab;

d) mehnat va kapital bozorlaridagi talab;

e) tovarlar va xizmatlar bozoridagi talab.

22. Yalpi talab dinamikasiga ta’sir ko‘rsatuvchi quyidagilar-

dan qaysi biri Keyns samarasi deb ham ataladi?

a) foiz stavkasi samarasi;

b) real kassa qoldiqlari samarasi;

c) Pigu samarasi;

d) import xaridlar samarasi;

158

e) naxlarning o‘rtacha yoki umumiy darajasi.

23. Yalpi talabning narxsiz omillaridan qaysi biri aholi

ixtiyoridagi daromadning kamayishiga olib keladi?

a) iste’molchilik sarflari;

b) aholi farovonligi darajasi;

c) daromadlar o‘zgarishining kutilishi;

d) inflytasiya xavfi;

e) daromad solig‘i stavkasi o‘zgarishi.

24. Qaysi omil resurslar narxi o‘zgarishiga olib kelmaydi?

a) import resurslar narxlari;

b) ichki resurslar narxlari;

c) resurslar bozoridagi monopoliya;

d) resurslarga davlat monopoliyasi;

e) huquqiy normalarning o‘zgarishi;

JAVOBLAR

1b); 2d); 3); 4d); 5d); 6d); 7d); 8d); 9d); 10c); 11d); 12d); 13b);

14d); 15c); 16d); 17d); 18d); 19a); 20a);21c); 22a); 23c); 24d).

159

16-mavzu. ISTE’MOL, JAMG‘ARMA VA

INVESTITSIYALAR

1. Aholi iste’moli va pul jamg‘armalari darajasini belgilaydi-

gan asosiy omil nima?

a) milliy daromad;

b) soliqlar darajasi;

c) shaxsiy daromad;

d) foiz stavkasi;

e) ish haqi.

2. Aholi iste’moli va pul jamg‘armalari o‘rtasidagi nisbatga

qanday omil ta’sir ko‘rsatadi?

a) aholi jamg‘argan boyligi darajasi;

b) narxlar darajasi;

c) narxlar, daromadlar va tovarlar taklifi o‘zgarishining kutilishi;

d) iste’molchi qarzlari va soliq stavkalari darajasi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

3. Shaxsiy daromad 150000 so‘m bo‘lib uning 130000 so‘mi is-

te’molga ketsa, iste’molga o‘rtacha moyillik necha foizni tashkil

qiladi?

a) 83,5 %;

b) 85,4 %;

c) 87,0 %;

d) 86,6%;

e) 84,0 %.

4. 220000 so‘m shaxsiy daromaddan 5000 so‘m jamg‘arma sifa-

tida ishlatilsa, jamg‘armaga o‘rtacha moyillik necha foizni tashkil

qiladi?

a) 25,6 %;

b) 26,0 %;

c) 24,0%;

d) 23,0%;

e) 22,7 %.

5. Quyidagilardan qaysi biri investitsiyalarning ichki manbai

hisoblanadi?

a) aksiyalarni sotishdan olingan mablag‘lar;

b) obligatsiya zayomlari, bank kreditlari;

c) foyda, amortizatsiya ajratmalari;

d) byudjet mablag‘lari;

160

e) homiylar mablag‘lari.

6. Quyidagilardan qaysi biri investitsion faollik haqida xulosa

chiqarish imkonini beradi?

a) investitsiyalarning tarmoq tuzilishi;

b) real investitsiyalar darajasining o‘zgarishi;

c) investitsiyalarning takror ishlab chiqarish tuzilishi;

d) investitsiyalarning texnologik tuzilishi;

e) investitsiyalarning hududiy tuzilishi.

7. Investitsiyalar darajasini belgilaydigan asosiy omil nima?

a) investitsiyalardan kutilayotgan sof foyda normasi;

b) bank foiz stavkasi;

c) sof foyda normasi va foizning nominal stavkasi;

d) sof foyda normasi va foizning real stavkasi;

e) sof foyda miqdori.

8. Investitsiyalar maqsadga muvofiq hisoblanganda uning da-

rajasi qaysi omilga bog‘liq bo‘ladi?

a) investitsion tovarlarni xarid qilish, ishlatish va xizmat ko‘rsatish

xarajatlariga;

b) texnika taraqqiyoti va texnologik o‘zgarishlarga;

c) soliqlar darajasi va foizning real stavkasiga;

d) a) va b) ga;

e) yuqoridagi barcha omillarga.

9. Investitsion sarflar nima uchun o‘zgaruvchan hisoblanadi?

a) investitsion tovarlar noaniq xizmat muddatiga egaligidan;

b) buyuk kashfiyotlar doimiy paydo bo‘lib turmaydi;

c) foyda doimiy barqaror emas;

d) davlat iqtisodiy siyosati o‘zgarib turadi;

e) yuqoridagi barcha sabablarga ko‘ra.

10. Foizniig muvozanatli stavkasi (pulga talab va pul taklifi

kesishgan nuqta) nimaga ta’sir ko‘rsatadi?

a) investitsiyalar darajasiga;

b) yalpi milliy mahsulot darajasiga;

c) moliyaviy va real kapitalning raqobatlashuvchi korxona va tar-

moqlar o‘rtasida taqsimlanishiga;

d) a va b to‘g‘ri;

e) a va c to‘g‘ri.

11. Investitsion qarorlar qabul qilishga quyidagilardan qaysi

biri asos hisoblanadi?

a) foizning nominal stavkasi;

161

b) foizning real stavkasi;

c) soliqlar darajasi;

d) pul taklifi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

12. Jamoat ehtiyojlarini qondirish maqsadida ishlab chiqarish-

ning pirovard natijalari va iqtisodiy resurslardan foydalanish

jarayoni – bu:

a) iste’mol;

b) shaxsiy iste’mol;

c) unumli iste’mol;

d) ijtimoiy iste’mol;

e) davlat iste’moli.

13. Shaxsiy iste’mol qanday ro‘yobga chiqadi?

a) iste’molchilik sarflari orqali;

b) iqtisodiy resurslarga sarf-xarajatlar qilish yo‘li bilan;

c) davlat byudjetidan ijtimoiy sohani moliyalashtirish orqali;

d) davlat ijtimoiy dasturlari orqali;

e) davlat byudjetidan ish haqi berish orqali.

14. Unumli iste’mol qanday amalga oshadi?

a) iste’molchilik sarflari orqali;

b) iqtisodiy resurslarga sarf-xarajatlar qilish yo‘li bilan;

c) davlat byudjetidan ijtimoiy sohani moliyalashtirish orqali;

d) davlat ijtimoiy dasturlari orqali;

e) davlat byudjetidan ish haqi berish orqali.

15. Uy xo‘jaliklari ixtiyoridagi daromadlari bir qismining foizli

daromad olish va kelajakdagi iste’molini qondirish maqsadida to‘p-

lanib borishi nimani anglatadi?

a) boylik to‘plashni;

b) jamg‘arma qilishni;

c) iqtisodiy jamg‘armani;

d) kelajagini moliyaviy ta’minlashni;

e) kelajagiga kapital qo‘yishni.

16. Jamg‘armani amalga oshirishdan ko‘zlangan maqsadlar-

dan qaysi biri bugungi pul daromadining kelgusidagi qiymatini

oshirishga qaratiladi?

a) uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar sotib olish;

b) foiz shaklida daromad olish;

c) favqulodda holatlardan iqtisodiy himoyalanish;

d) qarilik davrini moddiy ta’minlash;

162

e) farzandlarining kelajagini ta’minlash.

17. Iste’mol va jamg‘arma darajasiga ta’sir ko‘rsatmaydigan

omilni toping:

a) shaxsiy daromad, jamg‘arilgan boylik;

b) narxlar, soliqlar darajasi;

c) narxlar, daromadlar va tovarlar taklifi o‘zgarishi kutilishi;

d) iste’molchi qarzlari miqdori;

e) iste’molchilar soni va yosh tarkibi.

18. Quyidagilardan qaysi biri iste’mol va jamg‘arma bo‘yicha

aniqlanadigan ko‘rsatkich emas?

a) iste’molga o‘rtacha moyillik;

b) jamg‘armaga o‘rtacha moyillik;

c) iste’molga keyingi moyillik;

d) jamg‘armaga keyingi moyillik;

e) iste’mol tarkibi va jamg‘arma me’yori.

19. Uy xo‘jaliklari ixtiyoridagi daromadga bog‘liq bo‘lmagan

sarflar qanday nomlanadi?

a) ortiqcha iste’mol sarflari;

b) me’yoridan ortiqcha sarflar;

c) avtonom iste’mol sarflari;

d) kutilmagan sarflar;

e) ko‘zda tutilmagan sarflar.

20. Milliy daromad (foyda)ning bir qismini ishlab chiqarishni

kengaytirish maqsadida sarflanish jarayoni–bu:

a) ishlab chiqarishning markazlashuvi;

b) ishlab chiqarishning to‘planuvi;

c) iqtisodiy jamg‘arish;

d) kapital qo‘yish;

e) kengaytirilgan takror ishlab chiqarish.

21. Iqtisodiy jamg‘arish darajasiga ta’sir ko‘rsatmaydigan

omilni angiqlang:

a) milliy daromad miqdori;

b) milliy daromadda iste’mol va jamg‘arma nisbati;

c) qo‘llaniladigan resurslar miqdori va unumdorligi;

d) mavjud texnologiya;

e) foydalanishda bo‘lgan iqtisodiy resurslar nisbati.

163

22. Ishlab chiqarishdagi ro‘y berishi mumkin bo‘lgan favqu-

lodda holatlardan sug‘urtalanish maqsadida tovar va moddiy zaxi-

ralar uchun qilinadigan investitsion sarflar – bu:

a) ishlab chiqarish maqsadidagi investitsiyalar;

b) ijtimoiy-madaniy maqsaddagi investitsiyalar;

c) tovar-moddiy zaxiralarga investitsiyalar;

d) aylanma kapitalga investitsiyalar;

e) tugallanmagan ishlab chiqarishga investitsiyalar.

23. Asosiy kapitalning alohida turlariga qo‘yilgan investitsiya-

lar uning qanday tuzilishida aks etadi?

a) tarmoq tuzilishida;

b) mulkiy tuzilishida;

c) hududiy tuzilishida;

d) texnologik tuzilishida;

e) tarkibiy tuzilishida.

24. Aksiyalarni sotishdan olingan mablag‘lar–bu:

a) o‘z moliyaviy mablag‘lari;

b) qarz olingan mablag‘lar;

c) jalb qilingan mablag‘lar;

d) byudjet mablag‘lari;

e) tashqaridan kiritilgan mablag‘lar.

25. Investitsion faollikni belgilab beruvchi qaysi omil ishlab

chiqarishning samaradorlik darajasiga bog‘liq?

a) foizning real stavkasi;

b) asosiy kapitalning mavjud hajmi;

c) kutilayotgan foyda miqdori;

d) soliq stavkasi;

e) ishlab chiqarish texnologiyasi.

26. Investitsiyalarni amalga oshirishga qaratilagan amaliy

harakatlar - bu:

a) investitsion faollik;

b) investitsion faoliyat;

c) investitsion muhit;

d) investitsion jozibadorlik;

e) investitsion tahlika.

27. Investitsion sarflar o‘zgaruvchanligini belgilab beruvchi

qaysi omil bozor kon’yukturasi holatiga bog‘liq?

a) asosiy kapitalning noaniq xizmat muddatiga ega bo‘lishi;

b) ancha katta kashfiyotlar doimiy paydo bo‘lib turmasligi;

164

c) iqtisodiyotning siklli rivojlanishi;

d) foyda doimiy barqaror emasligi;

e) ro‘y berishi mumkin bo‘lgan favqulodda holatlar.

28. Joriy yildagi investitsiyalar o‘sishining o‘tgan (bazis) yil-

dagi milliy daromad o‘sishiga nisbati qanday ko‘rsatkich?

a) multiplikator samarasi;

b) akselerator;

c) retsession farq;

d) inflyatsion farq;

e) investitsiyalar samarasi.

29. Sof milliy mahsulot (milliy daromad)ning o‘sgan qismi in-

vestitsiyalarning o‘sgan summasiga nisbati – bu:

a) multiplikator samarasi;

b) akselerator;

c) retsession farq;

d) inflyatsion farq;

e) investitsiyalar samarasi.

30. Investitsiyalardagi o‘zgarishning multiplikatorga ko‘payt-

masi nimani anglatadi?

a) SMM (milliy daromad)dagi o‘zgarishni;

b) akseleratorni;

c) multiplikator samarasini;

d) retsession farqni;

e) inflyatsion farqni.

31. Qaysi omil multiplikator samarasiga ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) iste’mol sarflardagi o‘zgarish;

b) davlat xarididagi o‘zgarish;

c) sof eksport hajmidagi o‘zgarish;

d) investitsiyalardagi o‘zgarish;

e) pul taklifida o‘zgarish.

32. To‘liq bandlik sharoitida yalpi sarflarning SMM hajmidan

kam bo‘lgan miqdori – bu:

a) inflyatsion farq;

b) retsession farq;

c) talab o‘zgaruvchanligi;

d) taklif taqchilligi;

e) talab taqchilligi.

33. Yalpi sarflarning SMM hajmidan ortiqcha bo‘lgan miqdori

– bu:

165

a) inflyatsion farq;

b) retsession farq;

c) talab o‘zgaruvchanligi;

d) taklif taqchilligi;

e) talab taqchilligi.

JAVOBLAR

1c); 2d); 3d); 4d); 5c); 6b); 7d); 8d); 9d); 10a); 11b);

12a);13a);14b); 15b); 16b); 17d); 18d); 19c); 20c); 21d); 22c); 23d);

24c); 25c); 26b); 27d); 28b); 29a); 30a); 31d); 32b); 33a).

166

17-mavzu. IQTISODIY O‘SISH VA MILLIY BOYLIK

1. Agar diqqat markazida mamlakatning iqtisodiy, harbiy-

siyosiy potensiali tursa, iqtisodiy o‘sish quyidagi ko‘rsatkichlar

orqali o‘lchanadi:

a) o‘rtacha mehnat unumdorligining o‘sishi;

b) YAIM (YAMM), milliy daromadning o‘sish sur’ati;

c) mehnatning kapital bilan qurollanishining o‘sish sur’ati;

d) kapital qaytimining o‘sishi;

e) ishlab chiqarish omillarining o‘sish sur’ati.

2. Agar aholining turmush darajasini taqqoslash zarurati

bo‘lsa, iqtisodiy o‘sish quyidagi ko‘rsatkichlar orqali aniqlanadi:

a) aholi jon boshiga yaratilgan YAIM (YAMM), milliy daro-

madning o‘sish sur’ati;

b) mehnatning kapital bilan qurollanishining o‘sish sur’ati;

c) kapital qaytimining o‘sish sur’ati;

d) aholi daromadlarining o‘sish sur’ati;

e) ishlab chiqarish omillarining o‘sish sur’ati.

3. Iqtisodiy o‘sish o‘zaro bog‘liq bo‘lgan uch ko‘rsatkich:

a) aholining va YAIMning o‘sish sur’ati;

b) YAIM va kapital qaytimining o‘sish sur’ati;

c) aholi jon boshiga yaratilgan YAIM va mehnat unumdorligining

o‘sish sur’ati;

d) YAIM hajmining va aholi jon boshiga va resurs birligiga nisbiy

miqdorining o‘sish sur’ati;

e) YAIM va mehnat unumdorligi o‘sish sur’ati bilan tavsiflanadi.

4. Iqtisodiy o‘sish intensiv bo‘ladi, agar:

a) qo‘shimcha mehnat omilini jalb qilish natijasida milliy daromad

hajmi o‘ssa;

b) mehnat unumdorligining o‘sish sur’ati band bo‘lganlar o‘sish

sur’atiga qaraganda yuqori bo‘lsa;

c) kapital bilan qurollanish darajasi o‘ssa;

d) mahsulot birligiga sarflangan resurslar hajmi o‘ssa;

e) ishlab chiqarish hajmi va resurslar miqdori mutanosib o‘ssa.

5. Agar mehnatning kapital bilan qurollanishi mehnat unum-

dorligiga nisbatan tezroq o‘ssa, u holda:

a) kapital qaytimi pasayadi;

b) kapital qaytimi o‘sadi;

c) aholi jon boshiga milliy daromad o‘sadi;

167

d) mamlakatning milliy boyligi ortadi;

e) kapital samaradorligi ortadi.

6. Iqtisodiy o‘sishning sifat darajasini qanday ko‘rsatkichlar

orqali ifodalab bo‘lmaydi?

a) bir-birlik qo‘shimcha milliy daromad yaratish uchun sarf langan

xarajatlar kamayib borsa;

b) 1% iqtisodiy o‘sishga erishish uchun sarflangan xarajatlarning

o‘zgarishi ro‘y bersa;

c) mehnat unumdorligining o‘zgarishi sodir bo‘lsa;

d) mamlakatning tabiiy-geografik joylashuvi o‘zgarsa;

e) iqtisodiy o‘sishga erishish uchun sarflangan kapital miqdori ortsa.

7. Iqtisodiy o‘sishning intensiv omillariga nimalar kiradi?

a) band bo‘lgan ishlovchilarning soni ortishi;

b) mehnat unumdorligining ortishi;

c) ishlab chiqarish maydonlarining kengayishi;

d) mavjud texnologiya darajasida investitsiya hajmining o‘sishi;

e) mavjud uskunalar miqdorining ortishi.

8. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy o‘sishning intensiv

omiliga kirmaydi?

a) fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan foydalanish;

b) yer, ishlab chiqarish maydonini ko‘paytirish;

c) ishchilarning malakasini oshirish;

d) mehnat unumdorligini oshirish;

e) material sig‘imini pasaytirish.

9. Agar YAIM bazis yilda 600 mlrd so‘m. joriy yilda 700 mlrd.

so‘mni tashkil qilgan bo‘lsa, uning o‘sish sur’ati necha foizni tashkil

qiladi?

a) 14,8 %;

b) 15,5 %;

c) 16,6 %;

d) 17,2%;

e) 16,8 %.

10. Quyidagi holatlardan qayci biri iqticodiy o‘sishning

intensiv turini xarakterlaydi?

a) ishlab chiqarish natijasi va iqtisodiy resurslar miqdorining

mutanosib o‘sib borishi;

b) ishlab chiqarish natijasining iqtisodiy resurslar miqdoridan tez

o‘sib borishi;

c) iqtisodiy resurslar miqdorining ishlab chiqarish natijasidan tez

168

o‘sib borish;

d) mehnat unumdorligining o‘sishi;

e) mehnat intensivligining o‘sishi.

11. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy o‘sish ekstensiv turining

belgisi hisoblanadi?

a) mehnat unumdorligining o‘sishi;

b) resurslarning samarali taqsimlanishi;

c) mehnat va kapital sarflarining ortishi;

d) texnika taraqqiyoti o‘sishi;

e) resurslardan samarali foydalanish.

12. Mehnat unumdorligi o‘sish sur’atining sekinlashuvi sabab-

lari nima bilan belgilanadi?

a) YAMM tarkibida investitsion tovarlar ulushining kamayishi;

b) fond bilan qurollanishining pasayishi;

c) jami ishchi kuchi sifatining yomonlashuvi;

d) texnika taraqqiyotining sekinlashuvi;

e) yuqoridagi barcha omillar bilan.

13. Agar jamiyat xarajatlarini minimallashtirishga va cheklan-

gan ishlab chiqarish resurslaridan foydalanishni optimallashtirishga

intilsa, iqtisodiy maqsad:

a) to‘la bandlikka erishish;

b) iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash;

c) iqtisodiy xavfsizlik;

d) iqtisodiy samaradorlik;

e) yuqoridagilarning barchasi bo‘ladi.

14. Iqtisodiy o‘sishning nisbiy ko‘rsatkichini aniqlang:

a) daromad va ish haqining darajasi;

b) aholini ijtimoiy himoyalash darajasi;

c) ishsizlikning nisbiy darajasi;

d) narxlarning nisbiy o‘zgarishi;

e) bir yil davomida aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan real daro-

madlar miqdori.

15. Intensiv iqtisodiy o‘sish qanday amalga oshadi?

a) mavjud iqtisodiy resurslardan samarali foydalanish orqali;

b) yangi korxonalar qurish yo‘li bilan;

c) ishlovchilar sonini mutloq oshirish hisobiga;

d) qo‘shimcha pul resurslarini jalb qilish bilan;

e) ishlab chiqarishga qo‘shimcha resurslarni jalb qilish orqali.

16. Iqtisodiy o‘sishga to‘sqinlik qiladigan omilni aniqlang:

169

a) atrof-muhitni himoya qilishga ketadigan xarajatlarning ortishi;

b) mehnat unumdorligining ortishi;

c) investitsiyalarning ko‘payishi;

d) malaka va ta’lim uchun xarajatlarning ortishi;

e) mehnat intensivligining ortishi.

17. Iqtisodiy o‘sishning intensiv omilini toping:

a) mehnat sarflarining ortishi;

b) kapital sarflarining ko‘payishi;

c) joriy xarajatlarning o‘sishi;

d) qo‘shimcha iqtisodiy resurslarning jalb qilinishi;

e) mehnat unumdorligi o‘sishi.

18. Iqtisodiy o‘sishning ekstensiv omilini toping:

a) mehnat intensivligining ortishi;

b) asosiy kapitalni tejash;

c) mehnat unumdorligining o‘sishi;

d) yangi texnologiyani qo‘llash;

e) resurs sarflari ortishi.

19. Iqtisodiy o‘sish nima?

a) ishlab chiqarishning takomillashishi;

b) ijtimoiy ne’matlarni ishlab chiqarishning o‘sishi;

c) yaratilgan tovarlar va xizmatlar mutloq va nisbiy hajmining

ko‘payishi;

d) aholi turmush sharoitlarining o‘zgarishi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

20. Iqtisodiy o‘sish qanday aniqlanadi?

a) daromad va ish haqi darajasi bilan;

b) aholining ijtimoiy himoyalanganlik darajasi bilan;

c) ishsizlik darajasi bilan;

d) yalpi milliy mahsulotning mutloq va aholi jon boshiga to‘g‘ri

keladigan miqdori bilan;

e) yuqoridagilarning barchasi bilan.

21. Intensiv o‘sish nima?

a) qo‘shimcha pul resurslarini jalb etish;

b) ishchilar sonini ko‘paytirish;

c) yangi korxonalar qurish;

d) yangi texnika va texnologiyani qo‘llash orqali mavjud resurs-

lardan samarali foydalanish;

e) qo‘shimcha iqtisodiy resurslarni jalb qilish.

22. Ekstensiv o‘sish nima?

170

a) ekin maydonlarini kengaytirish;

b) ishlab chiqarishga qo‘shimcha ishchi kuchlarini jalb qilish;

c) ishlab chiqarish vositalarini ko‘paytirish;

d) ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

23. Milliy boylikning o‘sishi nimaga bog‘liq?

a) ishlab chiqarish fondlarining o‘sishiga;

b) asosiy va aylanma fondlarning o‘sishiga;

c) mehnat unumdorligini o‘sishiga;

d) moddiy resurslar, ishchi kuchi va kapital qo‘yilmalar

o‘sishiga;

e) yuqoridagilarning barchasiga.

24. Nima uchun ayrim davlatlar tabiiy boyliklari nisbatan kam

bo‘lsa ham iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan?

a) ish kuchi va kapitaldan foydalanish hisobiga;

b) tejamkorlik – ishlab chiqarish vositalari va jonli mehnatni tejash

hisobiga;

c) xalqaro mehnat taqsimotidan unumli foydalanish hisobiga;

d) ilm-fan salohiyati hisobiga;

e) xalqaro iqtisodiy integratsiya hisobiga.

25. O‘zbekiston ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining quyidagi

asosiy natijalari qaysi yilga tegishli: YAIM o‘sishi – 8,0%; inf-

lyatsiyaning yillik darajasi – 6,8% sanoat mahsuloti – 8,8% va

qishloq xo‘jalik yalpi mahsuloti 6,8% o‘sishni tashkil qilgan?

a) 2009 yil;

b) 2010 yil;

c) 2011 yil;

d) 2012 yil;

e) 2013 yil.

26. “Iqtisodiy o‘sish” tushunchasiga qaysi iqtisodchi

munosabat bildirmagan?

a) S.B. Sey;

b) I.T. fon Tyunen;

c) B. Klark;

d) U. Jevons;

e) A. Laffer.

27. Ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirishga qo‘shimcha

iqtisodiy resurslarni jalb qilish orqali erishilsa, iqtisodiy o‘sishning

qaysi turi mavjud bo‘ladi?

171

a) intensiv;

b) ekstensiv;

c) ustuvor ekstensiv;

d) ustuvor intensiv;

e) muvozanatli.

28. Ishlab chiqarish hajmini ko‘paytirishga iqtisodiy resurslar

unumdorligini oshirish orqali erishilsa iqtisodiy o‘sishning qaysi turi

ro‘y beradi?

a) intensiv;

b) ekstensiv;

c) ustuvor ekstensiv;

d) ustuvor intensiv;

e) muvozanatli.

29. “Ustuvor ekstensiv” iqtisodiy o‘sish nimani anglatadi?

a) iqtisodiy o‘sish sur’atini;

b) iqtisodiy o‘sish ko‘lamini;

c) iqtisodiy o‘sishda ekstensiv omillar ustuvorlikka egaligini;

d) iqtisodiy o‘sishda intensiv omillar ustuvorlikka egaligini;

e) resurs sig‘imli iqtisodiy o‘sishni.

30. “Ustuvor intensiv” iqtisodiy o‘sish nimani anglatadi?

a) iqtisodiy o‘sish sur’atini;

b) iqtisodiy o‘sish ko‘lamini;

c) iqtisodiy o‘sishda ekstensiv omillar ustuvorlikka egaligini;

d) iqtisodiy o‘sishda intensiv omillar ustuvorlikka egaligini;

e) resurs sig‘imli iqtisodiy o‘sishni.

31. Iqtisodiy o‘sish siklli tarzda ro‘y bersa, uning qaysi turi

mavjud bo‘ladi?

a) muvozanatli;

b) barqaror;

c) samarali;

d) beqaror;

e) mutanosib.

32. Iqtisodiy o‘sishning qaysi ko‘rsatkichi uning samaradorligi

ortishini ham ifodalaydi?

a) YAIM mutloq hajmining o‘sish sur’ati;

b) YAIMning aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan nisbiy

miqdorining o‘sish sur’ati;

c) YAIMning iqtisodiy resurs xarajatlari birligiga to‘g‘ri keladigan

nisbiy miqdorining o‘sish sur’ati;

172

d) mahsulot alohida turlari ishlab chiqarish hajmining o‘sish

sur’ati;

e) bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar mutloq miqdorining

o‘sish sur’ati.

33. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy o‘sishning taklif

omillari tarkibiga kirmaydi?

a) tabiiy resurslarning miqdori va sifati;

b) mehnat resurslari miqdori va sifati;

c) asosiy kapitalning hajmi va tarkibi;

d) fan–texnika taraqqiyoti va texnologiya;

e) aholi umumiy farovonlik darajasi o‘sishi.

34. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy o‘sishning talab omillari

tarkibiga kirmaydi?

a) investitsion resurslarga talabning ortishi;

b) iste’mol tovarlariga talabning ortishi;

c) xizmatlarga talabning ortishi;

d) aholi farovonlik darajasi ortishi;

e) asosiy kapitalga investitsiyalarning ortishi.

35. Quyidagilardan qaysi biri taqsimlash omillari tarkibiga

kirmaydi?

a) milliy daromadning taqsimlanishi;

b) milliy daromadda jamg‘arishning ulushi ortishi;

c) iqtisodiy resurslarning tarmoqlar o‘rtasida taqsimlanishi;

d) ishchi kuchining tarmoq va sohalar bo‘yicha taqsimlanishi;

e) tabiiy resurslarning miqdori ortishi va sifati yaxshilanishi.

36. Milliy hisoblar tizimi (MHT) bo‘yicha quyidagilardan qaysi

biri milliy boylik tarkibiga kirmaydi?

a) moliyaviy aktivlar;

b) takror ishlab chiqariladigan moddiy aktivlar;

c) takror ishlab chiqariladigan nomoddiy aktivlar;

d) ishlab chiqarib bo‘lmaydigan moddiy aktivlar;

e) xom ashyo va materiallar.

37. MHT bo‘yicha milliy boylikning asosiy va aylanma kapital,

tayyor mahsulot, mol-mulkdan iborat qismi qaysi aktivlarga kiradi?

a) moliyaviy aktivlar;

b) nomoliyaviy aktivlar;

c) takror ishlab chiqariladigan moddiy aktivlar;

d) takror ishlab chiqariladigan nomoddiy aktivlar;

e) ishlab chiqarilmaydigan moddiy aktivlar.

173

38. MHT bo‘yicha milliy boylikning oltin, chet el valyutalari va

moliyaviy majburiyatlari hamda chet el emitentlari tomonidan chiqa-

riladigan qimmatli qog‘ozlar kabi turlari qaysi aktivlarga kiradi?

a) moliyaviy aktivlarga;

b) nomoliyaviy aktivlarga;

c) takror ishlab chiqariladigan moddiy aktivlarga;

d) takror ishlab chiqariladigan nomoddiy aktivlarga;

e) ishlab chiqarilmaydigan moddiy aktivlarga.

39. MHT bo‘yicha milliy boylikning ixtirolar, sanoat

namunalari, litsenziyalar, patentlar, nou-xau kabi qismi qaysi

aktivlarga kiradi?

a) moliyaviy aktivlarga;

b) nomoliyaviy aktivlarga;

c) takror ishlab chiqariladigan moddiy aktivlarga;

d) takror ishlab chiqariladigan nomoddiy aktivlarga;

e) ishlab chiqarilmaydigan moddiy aktivlarga.

40. MHT bo‘yicha milliy boylikning xo‘jalik aylanmasiga jalb

etilgan yer va boshqa tabiiy resurslar kabi turlari qaysi aktivlarga

kiradi?

a) moliyaviy aktivlarga;

b) nomoliyaviy aktivlarga;

c) takror ishlab chiqariladigan moddiy aktivlarga;

d) takror ishlab chiqariladigan nomoddiy aktivlarga;

e) ishlab chiqarilmaydigan moddiy aktivlarga.

41. Ishlab chiqarish real hajmining ko‘payishiga olib keladigan

resurs sarfli omilni toping:

a) texnika taraqqiyoti;

b) malakaviy tayyorgarlik;

c) resurslarni samarali taqsimlash;

d) iqtisodiy resurslarni jalb qilish;

e) yangi texnologiyalarni qo‘llish.

42. Har xil omillarning iqtisodiy o‘sishga ta’sirini miqdoriy

aniqlashga harakat qilgan iqtisodchi–bu:

a) A. Marshall;

b) E. Denison;

c) A. Smit;

d) J. Keyns;

e) A. Ouken.

43. Iqtisodiy o‘sishning qaysi modelida investitsiyalarning o‘si-

174

shi sur’ati iqtisodiyotda talab va taklif ko‘payishining asosiy omili

bo‘lib xizmat qilishi ko‘rsatiladi?

a) E. Domer modelida;

b) R. Xarrod modelida;

c) R. Solou modelida;

d) Kobba Duglas modelida;

e) Samuelson-Xiks modelida.

44. Iqitisodiy o‘sishning qaysi modeliga “tabiiy o‘sish” tushun-

chasi kiritiladi?

a) E. Domer modeliga;

b) R. Xarrod modeliga;

c) R. Solou modeliga;

d) Kobba Duglas modeliga;

e) Samuelso-Xiks modeliga.

45. Moddiy buyumlashgan boylikni toping:

a) tarixiy obidalar;

b) arxitektura yodgorliklari;

c) sanoat namunalari;

d) yer va tabiiy boyliklar;

e) asosiy kapitallar.

46. Intellektual boylik turini toping:

a) asosiy kapitallar;

b) moddiy zaxira va ehtiyotlar;

c) aholi mol-mulki;

d) davlat zaxiralari;

e) mualliflik huquqi.

JAVOBLAR

1b); 2a); 3d); 4b); 5a); 6d); 7b); 8b); 9c); 10b); 11c); 12); 13d);

14d); 15a); 16a); 17d); 18d); 19c); 20d); 21d); 22d); 23d); 24b); 25d);

26d); 27b); 28a); 29c); 30d); 31d); 32c); 33d); 34d); 35d);36d); 37c);

38a); 39a); 40d); 41d); 42b); 43a); 44b); 45d);46d).

175

18-mavzu. MILLIY IQTISODIYOTNING NISBATLARI VA

MUVOZANATI

1. Umumiy, ya’ni makroiqtisodiy muvozanatlik bu:

a) yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi muvozanatlak;

b) yalpi talab va yalpi taklif, yengil sanoat bilan oziq-ovqat sanoati

o‘rtasida muvozanat;

c) og‘ir sanoat bilan yengil sanoat o‘rtasidagi muvozanat, ish

kuchiga talab va taklif muvozanati;

d) tovar va xizmatlar taklifi, davlat byudjeti daromadlari va xarajat-

lari o‘rtasidagi muvozanatlik;

e) moliyaviy resurslar bilan ishlab chiqarish, ishlab chiqarish bilan

daromad o‘rtasidagi muvozanatdir.

2. Inflyatsion farq:

a) yalpi xarajatlarning ishlab chiqarish hajmidan kamligi;

b) talab va taklifning o‘sish sur’atidagi mutanosiblik;

c) yalpi xarajatlarning ishlab chiqarilgan mahsulot hajmidan ko‘pligi;

d) yalpi xarajatlar va yalpi daromadlar mutanosibligi;

e) investitsiyalarning o‘sishi tufayli kelib chiqadi.

3. Agar iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan va realizatsiya qilingan

SMM muvozanatlashgan bo‘lsa, u holda …

a) yalpi daromad yalpi taklifga teng;

b) jamg‘arma investitsiyaga teng;

c) iqtisodiyotda to‘la bandlik va barqaror narx darajasiga erishilgan;

d) yalpi daromad yalpi taklifga, jamg‘arma investitsiyaga teng;

e) jamg‘arma investitsiyaga teng bo‘lib, iqtisodiyotda to‘la bandlik

va barqaror narx darajasiga erishilgan.

4. Iqtisodiyotga quyidagilardan qaysi birini ko‘pincha

«in’eksiya» deb ataladi?

a) jamg‘arma;

b) investitsiya;

c) soliqlar;

d) import;

e) daromad.

5. Iqtisodiy mutanosiblikning zaruriyati asosida nima yotadi?

a) ishlab chiqarishning ma’lum miqdordagi omillar nisbatini talab

qilishi;

b) ishlab chiqarish bilan iste’mol muvozanati;

c) mehnat omilining ixtisoslashuvi;

176

d) kapital omilining tarkibiy tuzilishi muammosi;

e) investitsiyalarni samarali joylashtirish muammosi.

6. Tarmoqlar o‘rtasidagi mutanosiblik(nisbatlar) bu –

a) qishloq xo‘jaligi bilan xizmat ko‘rsatish o‘rtasidagi nisbat;

b) undiruvchi sanoat bilan qayta ishlovchi tarmoq o‘rtasidagi;

c) viloyatlardagi sohalar, tarmoqqa kiruvchi korxonalar o‘rta sidagi;

d) yengil sanoat bilan og‘ir sanoat o‘rtasidagi nisbat;

e) sanoat, qishloq xo‘jaligi, qurilish, xizmat ko‘rsatish va boshqa

tarmoqlar o‘rtasidagi nisbat.

7. Quyidagilardan qaysi biri tarmoqlar ichidagi nisbat (muta-

nosiblik)larga kirmaydi?

a) neft, gaz, torf, toshko‘mir qazib olish;

b) og‘ir va yengil sanoat, oziq-ovqat sanoati;

c) dehqonchilik va chorvachilik;

d) avtomobil, temir yo‘l, havo transporti;

e) sanoat va qishloq xo‘jaligi, xizmat ko‘rsatish.

8. Quyidagilardan qaysi biri makroiqtisodiyot darajasidagi

muvozanatlikni to‘liq xarakterlaydi?

a) ishlab chiqarish va iste’molning mos kelishi;

b) mavjud iqtisodiy resurslar va jamiyat ehtiyojlarining mos kelishi;

c) aholining sotib olish layoqati va tovarlar massasining mos kelishi;

d) byudjet daromadlari va xarajatlarining mos kelishi;

e) alohida tovarlarga talab va taklifning mos kelishi.

9. Umumiy iqtisodiy muvozanatlikni ta’minlab borishning aso-

siy yo‘li qanday?

a) iste’molni cheklash;

b) iqtisodiyotni bir me’yorda rivojlantirish;

c) barcha bozorlarda talab va taklifni muvozanatga keltirish;

d) resurslardan samarali foydalanish;

e) ehtiyojlarni cheklash yoki resurslarni ko‘paytirish va ularni

optimal uyg‘unlashtirish.

10. Quyidagi tengliklarning qaysi birida umumiy iqtisodiy

muvozanatlikka erishiladi?

a) aholi pul jamg‘armalari=investitsiyalar;

b) aholi iste’mol hajmi=tovarlar va xizmatlar massasi;

c) korxonalarning investitsion tovarlarga talabi=investitsion tovarlar

massasi;

d) yalpi milliy mahsulot=barcha sarflar (aholi, korxona, davlat va

chet elliklar sarflari);

177

e) ishlab chiqarish=iste’mol darajasi.

11. Investitsion sarflarning 5 mlrd. so‘mga ko‘payishi, sof mil-

liy mahsulotning 20 mlrd. so‘mga ko‘payishiga olib kelsa multiplika-

tor samarasi qanday miqdorni tashkil qiladi?

a) 5,0;

b) 10,0;

c) 4,0,

d) 8,0;

e) 6,0.

12. Quyidagi nisbatlardan qaysi biri inflyatsion farqni ifodalaydi?

a) SMM=yalpi sarflar;

b) SMM<yalpi sarflar;

c) SMM>yalpi sarflar;

d) SMM=yalpi talab;

e) SMM>yalpi talab.

13. Quyidagi mutanosibliklardan qaysi biri umumiqtisodiy xa-

rakterga ega?

a) sanoat va qishloq xo‘jaligi o‘rtasidagi;

b) qazib oluvchi va qayta ishlovchi sanoat tarmoqlari o‘rtasidagi;

c) YAMM va uning harakat shakllari o‘rtasidagi;

d) hududiy bo‘linmalar o‘rtasidagi;

e) ishlab chiqaruvchi va xizmat ko‘rsatuvchi sohalar o‘rtasidagi.

14. O‘zbekistonda makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish siyo-

satidan ko‘zda tutilgan maqsad nimadan iborat? a) makroiqtisodiyotda muvozanatlikni ta’minlash;

b) ishlab chiqarishning keskin darajada pasayishining oldini olish;

c) ommaviy ishsizlikning kelib chiqishiga yo‘l qo‘ymaslik;

d) iqtisodiy o‘sishga shart-sharoit yaratish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

15. Iqtisodiy inqirozlarning asosiy mazmuni nimada namoyon

bo‘ladi?

a) tovarlar ishlab chiqarishning kamayishida;

b) ishsizlikning o‘sishida;

c) narxlarning o‘sishida;

d) ishlab chiqarilgan tovarlar massasining to‘lovga qodir talabdan

oshib ketishi yoki kam bo‘lishida;

e) ishlab chiqarish hajmining keskin kamayib ketishida.

16. Sof milliy mahsulotni ishlab chiqarishning muvozanatli haj-

mi nimalarga bog‘liq?

178

a) yalpi talab bilan yalpi taklifning mos kelishiga;

b) muvozanatli narxga;

c) to‘liq bandlikka;

d) investitsiya darajasiga;

e) eksport va import darajasiga.

17. O‘zbekistonda barqarorlashtirish siyosatini ishlab chiqish-

da qanday yondashuvga ustuvorlik beriladi?

a) pulning qadrsizlanish darajasini pasaytirib turishga qaratilgan

monitor yondashuvga;

b) ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyatini rivojlanti rishni rag‘-

batlantirishga qaratilgan yondashuvga;

c) ma’muriy usullar orqali tartibga solishga qaratilgan yonda

shuvlarga;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

18. Iqtisodiy barqarorlikka erishishning quyidagi mezonlari-

dan qaysi biri bozor iqtisodiyotining ijtimoiy yo‘naltirilganlik xarak-

terini ifodalaydi?

a) ishlab chiqarish hajmining kamayishiga yo‘l qo‘ymaslik;

b) ustuvor tarmoqlarni yuksaltirishga qulay sharoitlarni vujudga

keltirish;

c) moliyaviy barqarorlikni mumkin bo‘lgan darajada ta’minlash;

d) pulning qadrsizlanishini to‘xtatish, to‘lov balansi va davlat

valyuta rezervlarining holatini yaxshilash;

e) kuchli ijtimoiy siyosatni ta’minlash, aholi turmush darajasini

mumkin qadar yaxshilash.

19. Jamiyat ehtiyojlari, uning iqtisodiy imkoniyatlari va ishlab

chiqarish natijalarining miqdoran hamda tarkiban mos kelishlik

darajasi – bu:

a) umumiy makroiqtisodiy muvozanatlik;

b) yalpi talab va yalpi taklif muvozanatligi;

c) ishlab chiqarish xarajatlari va natijalari muvozanatligi;

d) iste’mol va ishlab chiqarish muvozanati;

e) xarajat va daromadlar muvozantligi.

20. Yalpi iste’mol va milliy ishlab chiqarish natijalari o‘rtasida-

gi muvozatlik uning qaysi turida ifodalanadi?

a) jamiyat ehtiyojlari va ishlab chiqarish natijalari o‘rtasidagi;

b) yalpi talab va yalpi taklif o‘rtasidagi;

c) jamg‘arma va investitsiyalar o‘rtasidagi;

179

d) daromadlar va xarajatlar o‘rtasidagi;

e) aholining sotib olish layoqati va tovarlar taklifi o‘rtasidagi.

21. Qaysi xususiy muvozanatlik barcha bozorlardagi muvoza-

natlikni anglatadi?

a) ishlab chiqarish va iste’mol o‘rtasidagi;

b) aholi sotib olish layoqati va tovarlar taklifi o‘rtasidagi;

c) pul massasi va tovarlar miqdori o‘rtasidagi;

d) alohida bozorlarda talab va taklif o‘rtasidagi;

e) davlat byudjeti daromadlari va xarajatlari o‘rtasidagi muvo-

zanatlik.

22. Quyidagilardan qaysi biri makroiqtisodiy muvozanatlikni

ta’minlashning shart-sharoiti hisoblanmaydi?

a) iqtisodiy maqsadlarga ishlab chiqarish imkoniyatlarinig mos

kelishi;

b) iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishni ta’minlaydigan

xo‘jalik mexanizmi mavjud bo‘lishi;

c) ishlab chiqarish va iste’molning tarkibi mos kelishi;

d) barcha bozorlarda talab va taklifning mos kelishi;

e) davlat tomonidan tartibga solish va bozor mexanizmining o‘zaro

uyg‘unligi.

23. YAIM va uning harakat shakllari, iste’mol va jamg‘arma,

tovarlar miqdori va pul massasi, aholi daromadlari va xarajatlari

o‘rtasidagi mutanosiblik – bu:

a) tarmoqlararo mutanosiblik;

b) tarmoqlar ichidagi mutanosiblik;

c) hududiy mutanosiblik;

d) davlatlararo mutanosiblik;

e) umumiqtisodiy mutanosiblik.

24. Qaysi iqtisodiy mutanosiblik xalqaro mehnat taqsimoti or-

qali bog‘lanish darajasini ifodalaydi?

a) tarmoqlararo mutanosiblik;

b) tarmoqlar ichidagi mutanosiblik;

c) hududiy mutanosiblik;

d) davlatlararo mutanosiblik;

e) umumiqtisodiy mutanosiblik.

25. Milliy iqtisodiyotning muvozanatli rivojlanishidan ko‘zlan-

gan maqsadlardan qaysi biri iqtisodiyotning asosiy muammosini hal

qilishni ham ko‘zda tutadi?

a) mavjud iqtisodiy resurslardan samarali foydalangan holda

180

jamiyat ehtiyojlarini to‘laroq qondirib borish;

b) mehnat resurslarining to‘liq va samarali bandligini ta’minlash;

c) narxlar barqarorligiga erishish va uni inflyatsiyadan holi qilish;

d) iqtisodiy o‘sishni yetarlicha investitsiyalar bilan ta’minlash va

uni muomaladagi pul massasiga bog‘lash;

e) tashqi savdo balansining ijobiy qoldig‘iga erishish.

26. Ishlab chiqarish hajmini aniqlashning qaysi usulida barcha

sarflar miqdori ishlab chiqarish hajmi (SMM) bilan taqqoslanadi?

a) jamg‘arma va investitsiyalarni taqqoslash usulida;

b) balans usulida;

c) xarajat va natijani taqqoslash usulida;

d) tannarx va narxni taqqoslash usulida;

e) yalpi talab va yalpi taklifni taqqoslash usulida.

27. O‘zbekistonda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirishdan

ko‘zlangan qaysi maqsadga iqtisodiyotni mutanosib va barqaror

rivojlantirish asosida erishib boriladi?

a) iqtisodiyotning tuzilishi va nisbatlarini takomillashtirish;

b) iqtisodiyotning xom ashyo yetishtirishga qaratilgan bir tomon-

lama yo‘nalishini bartaraf etish;

c) mahsulot turlarini o‘zgartirish, uning sifatini yaxshilash va ishlab

chiqarish xarajatlarini kamaytirish;

d) importning o‘rnini bosadigan va eksportga raqobatbardoshli

mahsulotlar ishlab chiqarish;

e) aholi turmush farovonligini o‘stirib borish.

28. Quyidagilardan qaysi biri tarkibiy o‘zgarishning asosiy

yo‘nalishi hisoblanmaydi?

a) iste’molga yo‘naltirilgan;

b) eksportga yo‘naltirilgan;

c) iqtisodiyotning tarmoq tuzilishini takomillashtirishga qaratilgan;

d) iqtisodiyotning texnologik tuzilishini takomillashtirishga qaratilgan;

e) importga yo‘naltirilgan.

JAVOBLAR

1a); 2c); 3d); 4b); 5a); 6d); 7d); 8b); 9c); 10d); 11c); 12c); 13c);

14d); 15d); 16a); 17); 18d); 19a); 20b); 21d); 22d); 23d); 24d); 25a);

26d); 27d); 28d);

181

19-mavzu. IQTISODIYOTNING SIKLLILIGI VA

MAKROIQTISODIY BEQARORLIK

1. XX asrning ikkinchi yarmida sikl fazalari va uning nomlari

ham o‘zgardi. Quyidagi sanab o‘tilganlardan qaysi biri ana shu

o‘zgarishni aks ettirmaydi?

a) depressiya fazasi yuz bermaydigan bo‘ldi;

b) yuksalishning cho‘qqisi ajratilib, u «BUM» deb atala boshlandi;

c) inqirozning eng pastki nuqtasi–tanazzul ajratiladigan bo‘ldi;

d) jonlanish bilan yuksalish bir fazaga birlashadi;

e) to‘rt fazaga ajratiladigan bo‘ldi.

2. O‘zbekiston uchun inqiroz eng halokatli bo‘lib, YAIM hajmi

qachon avvalgi yilga nisbatan 11,1%ga qisqardi?

a) 1990 yil;

b) 1991 y;

c) 1992 y;

d) 1993 y;

e) 1994 y.da.

3. O‘zbekistonda qaysi davrda inqiroz to‘xtatilib, avvalgi yilga

nisbatan 1,7 % o‘sishga erishildi?

a) 1994y;

b) 1995y;

c) 1996y;

d) 1997y;

e) 1998y.da.

4. Iqtisodiy sikl qanday harakatni ifodalaydi?

a) iqtisodiyotning yopiq doira shaklidagi harakatini;

b) iqtisodiyotning yuqorilab boruvchi chiziq shaklidagi harakatini;

c) milliy iqtisodiyotning bir iqtisodiy inqirozdan ikkinchisi bosh-

languncha takrorlanib turadigan harakatini;

d) ishlab chiqarish o‘sish sur’atlarining o‘zgarishini;

e) takror ishlab chiqarish bosqichlarining almashinishini.

5. Iqtisodiy sikllar bir-biridan nimasi bilan farqlanadi?

a) har xil fazalarga ega bo‘lishi bilan;

b) davomiyligi bo‘yicha;

c) intensivligi bo‘yicha;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

6. Ishlab chiqarishning qisqarishi, ishsizlikning o‘sishi, tovar

182

zaxiralarining ortishi, kapitalning pul shaklida ortiqcha jamg‘arili-

shi va korxonalarning ommaviy sinishi iqtisodiy siklning qaysi faza-

siga tegishli?

a) inqiroz;

b) turg‘unlik;

c) jonlanish;

d) yuksalish;

e) barcha fazasiga.

7. Tarkibiy inqirozlarni keltirib chiqaruvchi asosiy sabab nima?

a) ishlab chiqarishning notekis rivojlanishi;

b) iqtisodiyot ayrim tarmoqlari va sohalarining rivojlanishidagi

chuqur nomutanosibliklar;

c) yalpi talabning o‘zgarishi;

d) yalpi taklifning o‘zgarishi;

e) ishlab chiqarish va iste’molning mos kelmasligi.

8. Agrar inqirozlarning asosiy xususiyatlari nimalarda namo-

yon bo‘ladi?

a) mahsulotlarning nisbiy ortiqcha ishlab chiqarilishida;

b) narxlarning pasayishi, daromadlar va foydaning kamayishida;

c) siklli xarakterga ega bo‘lmaslikda va nisbatan uzoq davr davom

etishida;

d) ishsizlikning o‘sishida;

e) ishlab chiqarishning qisqarishida.

9. Sikldan iqtisodiyotning qaysi sohalari ko‘proq yo‘qotishga

uchraydi?

a) qisqa muddatli foydalaniladigan iste’mol tovarlari ishlab

chiqaruvchi tarmoqlari;

b) uzoq muddatli foydalaniladigan iste’mol tovarlari ishlab

chiqaruvchi sanoat tarmoqlari;

c) investitsion tovar ishlab chiqaruvchi sanoat tarmoqlari;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

10. Bugungi kunning eng dolzarb muammosi nima?

a) AQSH dollarining qimmatini oshirish;

b) jahonda yuz berayotgan inflyatsiya darajasini pasaytirish;

c) ekologik muammolarni hal qilish;

d) 2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi, uning ta’siri va

salbiy oqibatlari tufayli yuzaga kelayotgan vaziyatdan chiqish yo‘llarini

izlash;

183

e) iqtisodiyotni diversifikatsiyalash.

11. 2013 yilda O‘zbekistonda o‘zlashtirilgan chet el inves-

titsiyalari hajmi qanchani tashkil qilgan?

a) 3 milliard dollardan ko‘proq;

b) 1,5 milliard dollardan ko‘proq;

c) 2,5 milliard dollardan ko‘proq;

d) 1,3 milliard dollardan ko‘proq;

e) 4,3 milliard dollardan ko‘proq.

12. Retsessiya deganda:

a) iqtisodiy o‘sishning yuksalish nuqtasidan keyingi fazadan so‘ng

ketma-ket ishlab chiqarish sur’atining keskin pasayishi tushuniladi;

b) ishlab chiqarish sur’atining keskin pasayishi tushuniladi;

c) birja indekslarining ommaviy pasayishi tushuniladi;

d) inflyatsiyaning bir turi hisoblanadi;

e) iqtisodiy o‘sishning pasayishi tushuniladi.

13. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi oqibatlarining O‘zbekis-

ton iqtisodiyotiga ta’siri:

a) dunyo bozoridagi talabning keskin tushib ketishida;

b) dunyo bozoridagi narxlarning keskin tushib ketishida;

c) eksportga yo‘naltirilgan yetakchi tarmoqlar va ular bilan bog‘liq

turdosh korxonalar faoliyatida;

d) tashqi savdo aylanmasining qisqarishida namoyon bo‘ldi.

e) yuqoridagilarning barchasi to‘g‘ri.

14. Prezidentimiz I. A. Karimovning «Jahon moliyaviy-iqtiso-

diy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari

va choralari» asari necha qismdan iborat?

a) bir qismdan;

b) ikki qismdan;

c) uch qismdan;

d) to‘rt qismdan;

e) qismlarga bo‘linmagan.

15. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining oqibatlariga qarshi

kurash yo‘lida qanday chora-tadbirlarni ishga solish ko‘zda tutilgan?

a) muomalaga ko‘proq pul chiqarish;

b) sug‘urtaning yangi turlarini joriy qilish;

c) bank va moliya tizimlariga qo‘shimcha yordam berish, iqti-

sodiyotning real sektori korxonalarining faolligini kuchaytirish va barcha

boshqa imkoniyatlarni ishga solish;

d) davlat kafilligi bilan kiritiladigan xorijiy investitsiyalarning

184

salmog‘ini yanada oshirish;

e) xalqaro tashkilotlardan imtiyozli kreditlar olishni ko‘paytirish.

16. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi eng avvalo iqtisodiyotimiz-

ning qaysi tarmoq va korxonalari faoliyatida namoyon bo‘lmoqda?

a) yengil sanoat korxonalari faoliyatida;

b) eksportga yo‘naltirilgan yetakchi tarmoqlar va ular bilan bog‘liq

korxonalar faoliyatida;

c) oziq-ovqat sanoati korxonalari faoliyatida;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) farmatsevtika sanoati korxonalari faoliyatida.

17. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining har bir mamlakatga

ta’siri va ko‘riladigan zararlar darajasi qaysi sohaning qudrati va

barqarorligiga bog‘liq?

a) mudofaa sohasining salohiyatiga;

b) mamlakatning oltin zaxirasiga;

c) gaz va neft zaxiralarining hajmiga;

d) davlatning moliyaviy-iqtisodiy va bank tizimlarining nechog‘lik

barqaror va ishonchli ekanligiga;

e) energetika sohasining barqarorligiga.

18. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining har qaysi davlatdagi

miqyosi, ko‘lami va oqibatlari qanday bo‘lishi ko‘p jihatdan:

a) mazkur davlatning moliya-valyuta tizimi nechog‘lik mustahkam

ekaniga bog‘liq;

b) milliy kredit institutlarining qay darajada kapitallashuvi va

likvidligi (to‘lov imkoni)ga bog‘liq;

c) kredit institutlarining chet el va korporativ bank tizimlariga

qanchalik qaram ekaniga bog‘liq;

d) oltin-valyuta zaxirasining hajmi, xorijiy kreditlarni qaytarish

qobiliyati, mamlakat iqtisodiyotining barqarorlik, diversifikatsiya va

raqobatbardoshlik darajasiga bog‘liq.

e) yuqoridagilarning barchasi.

19. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining salbiy oqibatlarini

bartaraf etish bo‘yicha 2009–2012 yillarga mo‘ljallab qabul qilingan

«Inqirozga qarshi choralar Dasturi» O‘zbekistonning:

a) 2009 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining eng ustuvor yo‘na-

lishi bo‘lib qoladi;

b) 2010 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining eng ustuvor yo‘na-

lishi bo‘lib qoladi;

c) 2011 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining eng ustuvor yo‘na-

185

lishi bo‘lib qoladi;

d) 2012 yilgacha ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining eng ustuvor

yo‘nalishi bo‘lib qoladi;

e) yuqoridagilarning barchasi to‘g‘ri.

20. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozidan imkon qadar tez

chiqish, uning oqibatlarini yengillashtirish ko‘p jihatdan:

a) har qaysi davlat doirasida qabul qilinayotgan chora-tadbirlarning

qanchalik samaradorligiga, ularning bir-biri bilan uyg‘unligiga bog‘liq;

b) dunyo hamjamiyati miqyosida qabul qilinayotgan chora-

tadbirlarning qanchalik samaradorligiga, ularning bir-biri bilan

uyg‘unligiga bog‘liq;

c) diversifikatsiya va raqobatbardoshlik darajasiga bog‘liq;

d) a) va b);

e) b) va c).

21. 2009 yilning 1 yanvarigacha O‘zbekistonning jami tashqi

qarzi YAIMning:

a) 13,0 % tashkil etishi xalqaro nizomlar bo‘yicha «har jihatdan

maqbul holat» deb hisoblanadi;

b) 13,1 % tashkil etishi xalqaro nizomlar bo‘yicha «har jihatdan

maqbul holat» deb hisoblanadi;

c) 13,2 % tashkil etishi xalqaro nizomlar bo‘yicha «har jihatdan

maqbul holat» deb hisoblanadi;

d) 13,3 % tashkil etishi xalqaro nizomlar bo‘yicha «har jihatdan

maqbul holat» deb hisoblanadi;

e) 13,4 % tashkil etishi xalqaro nizomlar bo‘yicha «har jihatdan

maqbul holat» deb hisoblanadi.

22. Sekyuritizatsiya deganda:

a) faqat debitorlik qarzlarini qimmatli qog‘ozlarga almash tirish

tushuniladi;

b) ssuda va boshqa turdagi debitorlik qarzlarini qimmatli qog‘oz-

larga transformatsiyasi jarayoni;

c) garovga olingan aktivlarni qimmatli qog‘ozlarga almashtirish

tushuniladi;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) garovga qo‘yilgan aktivlarni obligatsiyalarga almashtirish tushu-

niladi.

23. 2013 yilda O‘zbekistonda YAIM necha foizga o‘sdi?

a) 8,0 foiz;

b) 9,0 foiz;

186

c) 7,5 foiz;

d) 6,5 foiz;

e) 9,5 foizga.

24. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiy beqarorlikni anglat-

maydi?

a) inqiroz;

b) ishsizlik;

c) inflyatsiya;

d) qashshoqlik;

e) bandlik.

25. Iqtisodiy sikl – bu:

a) takror ishlab chiqarishdagi nomutanosiblik;

b) ortiqcha va kam ishlab chiqarish inqirozi;

c) ishlab chiqarish hajmi, bandlik va narx darajasidagi davrli

tebranishlar;

d) talab va taklif o‘rtasidagi nomutanosiblik;

e) pul massasi va tovarlar miqdori o‘rtasidagi nomutanosiblik.

26. Qaysi omil siklni keltirib chiqarmaydi?

a) iqtisodiyotdagi nomutanosibliklar;

b) talab va taklif o‘rtasidagi nomutanosibliklar;

c) yalpi sarflarning o‘zgarishi, investitsiyalarning davriy kamayishi;

d) pul massasining tebranishi;

e) daromadlar tengsizligi mavjud bo‘lishi.

27. Iqtisodiy siklni keltirib chiqaruvchi tashqi omillardan qaysi

biri FTTning natijasi hisoblanadi?

a) urushlar, inqilobiy o‘zgarishlar va boshqa siyosiy larzalar;

b) qimmatli qazilmalar, yirik konlarining ochilishi;

c) yangi hududlarning ochilishi;

d) aholi migratsiyasi va yer shari aholisi sonining o‘zgarishi;

e) texnologiya, tadqiqotlar va innovatsiyalardagi katta o‘zgarishlar.

28. Siklli rivojlanishga sabab bo‘ladigan iqtisodiy tizimning o‘ziga

xos ichki omillardan qaysi biri yalpi talabning o‘zgarishiga olib keladi?

a) asosiy kapitalning xizmat muddati;

b) shaxsiy iste’molning o‘zgarishi;

c) ishlab chiqarishni kengaytirish va uni yangilashga yo‘naltirilgan

investitsiyalar;

d) yangi ish o‘rinlarini vujudga keltirishga yo‘naltiriladigan

investitsiyalar hajmi;

e) ishlab chiqarish va talab hajmiga ta’sir ko‘rsatishga qaratilgan

187

davlatning iqtisodiy siyosati.

29. Iqtisodiy siklning kelib chiqishini faqat tashqi omillarga

bog‘lovchi nazariya qanday nomlanadi?

a) internal nazariya;

b) eksternal nazariya;

c) eksternal-internal nazariya;

d) kliring;

e) eksponatsiya.

30. Iqtisodiy siklining kelib chiqishini faqat ichki omillarga

bog‘lovchi nazariya qanday nomlanadi?

a) internal nazariya;

b) eksternal nazariya;

c) eksternal-internal nazariya;

d) kliring;

e) eksponatsiya.

31. Qaysi nazariya siklni zaxiralar, bank kliringi va ulgurji narxlar

o‘zgarishini YAMM hajmi o‘zgarishiga olib kelishi bilan bog‘laydi?

a) Kitchin sikli;

b) Juglar sikli;

c) Kuznets sikli;

d) Kondratev sikli;

e) Shumpeter sikli.

32. Foiz stavkalari va narxdagi tebranishlarning asosiy

sabablarini tahlil qilish asosida sanoat siklining tabiatini o‘rganishga

katta hissa qo‘shgan kishi – bu:

a) J. Kitchin;

b) K. Juglar;

c) S. Kuznets;

d) N.D. Kondratev;

e) Y. Shumpeter.

33. Qaysi sikl “biznes sikli”, “sanoat sikli”, “o‘rta sikl” va

“katta sikl” deb ham nomlanadi?

a) Kitchin sikli;

b) Juglar sikli;

c) Kuznets sikli;

d) Kondratev sikli;

e) Shumpeter sikli.

34. Qaysi sikl “ qurilish sikli” deb ham nomlanadi?

a) Kitchin sikli;

188

b) Juglar sikli;

c) Kuznets sikli;

d) Kondratev sikli;

e) Shumpeter sikli.

35. “Uzun to‘lqinlar” sikli – bu:

a) Kitchin sikli;

b) Juglar sikli;

c) Kuznets sikli;

d) Kondratev sikli;

e) Shumpeter sikli.

36. Kim milliy daromad, iste’mol sarflari va yalpi investitsiya-

larda 20 yillik davrda o‘zaro bog‘liq tebranishlar mavjud bo‘lishini

aniqlagan?

a) J. Kitchin;

b) K. Juglar;

c) S. Kuznets;

d) N.D. Kondratev;

e) Y. Shumpeter.

37. Qaysi olim tovar narxlari, foiz stavkasi, renta, ish haqi, eng

muhim mahsulotlar ishlab chiqarish indeksi o‘zgarishining o‘rtacha

darajasini umumlashtirib bir qator katta sikllarni ajratib

ko‘rsatadi?

a) J. Kitchin;

b) K. Juglar;

c) S. Kuznets;

d) N.D. Kondratev;

e) Y. Shumpeter.

38. Qaysi olim bir uzun to‘qinning boshqasi bilan almashinuvi-

ni ishlab chiqarishning yangi texnologik usuliga o‘tish, ishchi kuchi-

ning sifat jihatdan o‘zgarishi, ta’lim, tashkiliy iqtisodiy munosabat-

lar va boshqarishdagi tub o‘zgarishlar ro‘y berishi bilan izohlaydi?

a) J. Kitchin;

b) K. Juglar;

c) S. Kuznets;

d) N.D. Kondratev;

e) Y. Shumpeter.

39. Kondratev siklining davomiyligi o‘rtacha necha yilni

tashkil qiladi?

a) 20-40 yilni;

189

b) 10-30 yilni;

c) 40-60 yilni;

d) 50-70 yilni;

e) 60-80 yilni.

40. Kondratev katta siklida nechta to‘lqin ajratiladi?

a) 4 ta;

b) 6 ta;

c) 5 ta;

d) 3 ta;

e) 7 ta.

41. Kondratev qaysi katta siklning yuksalish fazasini Angliya-

dagi sanoat revolyutsiyasi bilan bog‘laydi?

a) 1-to‘lqin: 1770-1783 yy.dan, 1812-1825 yy.gacha;

b) 2-to‘lqin: 1825-1838 yy.dan, 1866-1873 yy.gacha;

c) 3-to‘lqin: 1873-1885 yy.dan, 1913-1929 yy.gacha;

d) 4-to‘lqin: 1929-1938 yy.dan, 1966-1974 yy.gacha;

e) 5-to‘lqin: 1974-1982 yy.dan, 2010 yillargacha.

42. Qaysi katta siklning yuksalish fazasi temir yo‘l transporti-

ning rivojlanishi bilan bog‘lanadi?

a) 1-to‘lqin: 1770-1783 yy.dan, 1812-1825 yy.gacha;

b) 2-to‘lqin: 1825-1838 yy.dan, 1866-1873 yy.gacha;

c) 3-to‘lqin: 1873-1885 yy.dan, 1913-1929 yy.gacha;

d) 4-to‘lqin: 1929-1938 yy.dan, 1966-1974 yy.gacha;

e) 5-to‘lqin: 1974-1982 yy.dan, 2010 yillargacha.

43. Qaysi katta siklning yuksalish fazasi elektroenergiya,

telefon va radioning kashf etilishi bilan bog‘lanadi?

a) 1-to‘lqin: 1770-1783 yy.dan, 1812-1825 yy.gacha;

b) 2-to‘lqin: 1825-1838 yy.dan, 1866-1873 yy.gacha;

c) 3-to‘lqin: 1873-1885 yy.dan, 1913-1929 yy.gacha;

d) 4-to‘lqin: 1929-1938 yy.dan, 1966-1974 yy.gacha;

e) 5-to‘lqin: 1974-1982 yy.dan, 2010 yillargacha.

44. Qaysi katta siklning yuksalish fazasi avtomobil sanoatining

rivojlanishi bilan bog‘lanadi?

a) 1-to‘lqin: 1770-1783 yy.dan, 1812-1825 yy.gacha;

b) 2-to‘lqin: 1825-1838 yy.dan, 1866-1873 yy.gacha;

c) 3-to‘lqin: 1873-1885 yy.dan, 1913-1929 yy.gacha;

d) 4-to‘lqin: 1929-1938 yy.dan, 1966-1974 yy.gacha;

e) 5-to‘lqin: 1974-1982 yy.dan, 2010 yillargacha.

45. Qaysi katta siklning yuksalish fazasi elektronika, gen inje-

190

neriyasi, mikroprotsessorlar rivojlanishi bilan bog‘liq?

a) 1-to‘lqin: 1770-1783 yy.dan, 1812-1825 yy.gacha;

b) 2-to‘lqin: 1825-1838 yy.dan, 1866-1873 yy.gacha;

c) 3-to‘lqin: 1873-1885 yy.dan, 1913-1929 yy.gacha;

d) 4-to‘lqin: 1929-1938 yy.dan, 1966-1974 yy.gacha;

e) 5-to‘lqin: 1974-1982 yy.dan, 2010 yillargacha.

46. Siklning qaysi fazasida iqtisodiy faollik o‘zining eng past

darajasiga tushib, nisbatan muqim bo‘lib turadi?

a) inqiroz;

b) turg‘unlik;

c) jonlanish;

d) yuksalish;

e) inqiroz, turg‘unlik.

47. Iqtisodiy siklni farqlantiruvchi belgini toping:

a) siklli ro‘y berishi;

b) iqtisodiy faollikning o‘zgarishi;

c) fan-texnika taraqqiyotini aks ettirish;

d) yalpi talab va yalpi taklif mutanosibligi buzilishi;

e) davomiyligi va intensivligi.

48. Iqtisodiy faollikni tavsiflovchi qaysi ko‘rsatkich sikl faza-

larini ajratishda asosiy mezon hisoblanadi?

a) ishlab chiqarishning real hajmi;

b) bandlik va ishsizlik darajasi;

c) foiz stavkasi o‘zgarishi;

d) valyuta kurslari tebranishi;

e) pul massasi hajmi.

49. Iqtisodiy inqiroz natijasidan unchalik katta yo‘qotishga

uchramaydiganlar – bu:

a) investitsiya tovarlar ishlab chiqaruvchi tarmoqlar;

b) qurilish sohalari;

c) uzoq muddat foydalanuvchi iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi

tarmoqlar;

d) qayd qilingan daromad oluvchilar;

e) kundalik iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchilar.

50. Iqtisodiy inqiroz natijasidan ancha ko‘p yo‘qotishga

uchraydiganlar – bu:

a) kundalik iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchilar;

b) monopoliya mavqeiga ega bo‘lgan ishlab chiqaruvchilar;

c) qayd qilinmagan yuqori daromad oluvchilar;

191

d) ishlab chiqarish vositalari yaratuvchilari;

e) qarz olganlar.

51. Tarkibiy inqirozlarni kelitirib chiqaruvchi omilni toping:

a) FTT, talab tarkibidagi o‘zgarishlar;

b) asosiy kapitalning xizmat davri;

c) davlatning iqtisodiy siyosati;

d) qimmatli resurslar yirik zaxiralari topilishi;

e) investitsion faollikning ortishi.

52. Chakana savdodagi mavsumiy yoki davrli sezilarli tebra-

nishlar nimaning natijasi hisoblanadi?

a) tovarlar taqchilligining;

b) narxlar tushishining;

c) daromadlar ko‘payishi;

d) bayramlar arafasidagi ommaviy xaridlar ortishining;

e) savdo shaxobchalari kengayishining.

53. Quyidagilardan qaysi biri agrar inqirozning namoyon

bo‘lish shakli emas?

a) narxlarning pasayishi, daromadlar va foydaning kamayishi;

b) qishloq xo‘jalik mahsulotlarining nisbatan ortiqcha ishlab

chiqarilishi;

c) iqtisodiy faollikka siklik rivojlanish xosligi;

d) fermerlar qarzlarining ortishi, ularning ommaviy ravishda sinishi;

e) qishloqda ishsizlikning o‘sishi.

54. Agrar inqirozga xos bo‘lmagan xususiyatni toping:

a) siklli xarakterga ega bo‘lmaydi;

b) ancha uzoq davrga cho‘zilib ketadi;

c) mahsulotlar nisbatan ortiqcha ishlab chiqariladi;

d) mahsulotlarning sotilmagan zaxiralari to‘planishi;

e) iqtisodiy faollik sikl fazalarida o‘zgaradi.

JAVOBLAR

1d); 2c); 3c); 4c); 5d); 6a); 7b); 8c); 9d); 10d); 11a); 12a); 13d);

14b); 15c); 16b); 17d); 18d); 19a); 20d); 21d); 22b); 23a); 24d); 25c);

26d); 27d); 28b); 29b); 30a); 31a); 32b); 33b); 34c); 35d); 36c); 37d);

38d); 39d); 40c); 41a); 42b); 43c); 44d); 45d); 46b); 47d); 48a); 49d);

50d); 51a); 52d); 53c); 54d).

192

20-mavzu. YALPI ISHCHI KUCHI, UNING

BANDLIGI VA ISHSIZLIK

1. Iqtisodiyotdagi turg‘unlik tufayli yuzaga kelgan ishsizlikni: a) tarkibiy ishsizlik;

b) siklli ishsizlik;

c) fraksion ishsizlik;

d) mavsumiy ishsizlik;

e) ixtiyoriy ishsizlik turiga kiritish mumkin.

2. Ishsizlikning tabiiy darajasi:

a) iqtisodiyotda siklli ishsizlik mavjud bo‘lmagandagi ishsizlik darajasi;

b) o‘z ixtiyori bilan ishlashni xohlamaganda, vujudga kelgan ishsizlik;

c) iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlar amalga oshirilganda, vujudga

kelgan ishsizlik;

d) mavsumga ko‘ra vujudga keladigan ishsizlik;

e) mehnat bozorini samarali tashkil qilinmagani sababli vujudga

kelgan ishsizlik.

3. Potensial YAIM bu ...

a) yil davomida haqiqiy yaratilgan YAIM;

b) mamlakat tomonidan ishlab chiqarish rejalashtirilgan YAIM;

c) «resurslarning to‘la bandligi» sharoiti, ya’ni tabiiy ishsizlik dara-

jasida yaratilgan YAIM;

d) joriy baholarda hisoblangan YAIM;

e) o‘zgarmas baholarda hisoblangan YAIM.

4. Ishsizlikning asosiy turlari bu ...

a) mavsumiy, friksion, tarkibiy ishsizlik;

b) tarkibiy, ixtiyoriy, yashirin ishsizlik;

c) friksion, tarkibiy, yashirin ishsizlik;

d) friksion, mavsumiy, siklli ishsizlik;

e) friksion, siklli, tarkibiy ishsizlik.

5. Ouken koeffitsiyenti:

a)1;

b) 2;

c) 2,5;

d) 1,5;

e) 3,5.

6. Fillips egri chizig‘i:

a) ishsizlik darajasi bilan real ish haqining o‘sishi o‘rtasidagi;

b) ishsizlik darajasi bilan YAIMning ishlab chiqarilgan hajmi

193

o‘rtasidagi;

c) ish haqi o‘sishi bilan daromad o‘rtasidagi;

d) ish haqining o‘sishi bilan ishsizlik darajasi o‘zgarishi o‘rtasidagi;

e) ish haqining o‘sishi bilan YAIMning ishlab chiqarilgan hajmi

o‘rtasidagi bog‘lanishni ko‘rsatadi.

7. Fillips egri chizig‘i bo‘yicha quyidagicha xulosa chiqarish

mumkin: ...

a) ishsizlikni inflyatsiya sur’atini tezlashtirish evaziga pasaytirish mumkin;

b) ishsizlikni inflyatsiya sur’atini pasaytirish evaziga kamaytirish mumkin;

c) ishsizlikning o‘zgarishiga ta’sir qilish mumkin emas, uni

bozorning o‘zi hal qiladi;

d) inflyatsiya darajasini barqarorlashtirish zarur;

e) ish haqi qancha yuqori bo‘lsa, unga talab shuncha kam bo‘ladi.

8. Iqtisodiy faol aholi bu ...

a) mamlakat aholisi;

b) mehnatga layoqatli aholi;

c) tadbirkorlik bilan shug‘ullanayotgan va ish qidirayotgan aholi;

d) mehnatga layoqatli aholi va ish qidirayotganlar;

e) ish bilan band va ish qidirayotgan aholi.

9. Ishchi kuchini takror hosil qilish quyidagidardan qaysi birini

o‘z ichiga qamrab oladi?

a) xodimlarning jismoniy kuchlari va aqliy qobiliyatlarini uzluksiz

tiklab turish;

b) xodimlarning mehnat malakasini oshirib borish;

c) xodimlarning umumiy bilim va kasbiy darajasini o‘stirib borish;

d) xodimlarni iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari o‘rtasida taqsim-

lash va qayta taqsimlash;

e) yuqoridagilarning barchasi.

10. To‘liq bandlilik qanday ma’noda tushuniladi?

a) ishsizlikning mutloq mavjud bo‘lmasligi;

b) friksion ishsizlikning mavjud bo‘lishi;

c) sikllik ishsizlikning mavjud bo‘lishi;

d) tarkibiy ishsizlikning mavjud bo‘lishi;

e) ishsizlikning tabiiy darajasining mavjud bo‘lishi.

11. Faol aholi 6,7 mln. kishini, ishsizlar 0,5 mln. kishini tashkil

qilsa, ishsizlik darajasi necha foizni tashkil qiladi?

a) 7,2%;

b) 6,5 %;

c) 7.5 %;

194

d) 8,0 %;

e) 8,5 %.

12. Ishsizlikning tabiiy darajasi 5%ni, haqiqiy darajasi 8,5% ni

tashkil qilsa, Ouken qonuni bo‘yicha YAMM ning orqada qolishi

necha foizni tashkil qiladi? a) 7,55 %;

b) 8,75 %;

c) 9,65 %;

d) 6,55 %;

e) 7,0 %.

13. Agar nominal YAMM 330 mlrd. so‘mni, ishsizlikning tabiiy

darajadan ortiqligi tufayli YAMMning orqada qolishi 8,75 %ni

tashkil qilsa, iqtisodiyot qancha mahsulot yo‘qotgan bo‘ladi?

a) 30 mlrd. so‘mlik;

b) 25 mlrd. so‘mlik;

c) 27 mlrd. so‘mlik;

d) 29 mlrd. so‘mlik;

e) 31 mlrd. so‘mlik.

14. Quyidagi sanab o‘tilgan iqtisodiy maqsadlarning qaysi biri

aniq miqdoriy o‘lchovga ega?

a) iqtisodiy kafolat;

b) to‘liq bandlilik;

c) iqtisodiy erkinlik;

d) daromadlarni ijtimoiy adolatli taqsimlash;

e) yuqoridagilarning barchasi.

15. Ishchi kuchiga bo‘lgan talab nimalarga bog‘liq?

a) bandlik darajasiga;

b) mahsulotning taklifiga;

c) ishlab chiqarish vositalarining hajmiga;

d) mehnatga layoqatli bo‘lganlar soniga;

e) aniq mehnat turi unumdorligiga.

16. To‘liq bandlilik sharoitida sikllik ishsizlik darajasi qanday

miqdorga teng?

a) O ga teng;

b) 1 % dan kam;

c) tabiiy ishsizlikdan 2,5 % ga ko‘p;

d) 1 % dan ko‘p;

e) to‘g‘ri javob yo‘q.

17. Ouken qonuniga binoan ishsizlik darajasi tabiiy darajadan

195

2% ga oshganda, yalpi ichki mahsulotning hajmi necha foizga

kamayadi?

a) 2 % ga;

b) 3 % ga;

c) 4 % ga;

d) 5 % ga;

e) 7 % ga.

18. Universitetni bitirgan, ish qidirayotgan talaba ishsizlikning

qanday turiga kiradi?

a) friksion ishsizlikka;

b) tabiiy ishsizlikka;

c) tarkibiy ishsizlikka;

d) sikllik ishsizlikka;

e) mutloq ishsizlikka.

19. To‘liq bandlilik sharoitida tabiiy ishsizlik nimada namoyon

bo‘ladi?

a) siklli ishsizlikda;

b) friksion ishsizlikda;

c) ishsizlik «O»ga teng bo‘lganda;

d) tarkibiy ishsizlikda;

e) friksion va tarkibiy ishsizlikda.

20. Ishsizlikning qaysi turi tabiiy ishsizlik hisoblanmaydi?

a) friksion ishsizlik;

b) sikllik ishsizlik;

c) friksion va tarkibiy ishsizlik;

d) tarkibiy ishsizlik;

e) yuqoridagilarning barchasi.

21. Yalpi ishchi kuchining miqdor ko‘rsatkichi bu –

a) bilim darajasi;

b) malaka va ko‘nikmasi;

c) kasbiy mahorati;

d) ish tajribasi;

e) mehnat resurslari.

22. Quyidagilardan qaysi biri mehnat resurslari tarkibiga kirmaydi?

a) 16-55 yoshdagi mehnatga layoqatli ayollar;

b) 16-60 yoshdagi mehnatga layoqatli erkaklar;

c) mehnatga layoqatli yoshdan katta ishlayotganlar;

d) mehnatga layoqatli yoshdan kichik ishlayotganlar;

e) balog‘at yoshiga yetmagan va pensiya yoshidagi ishlamaydiganlar.

196

23. Iqtisodiy faol aholi – bu:

a) mehnatga layoqatli yoshdagilar;

b) iqtisodiyotda band bo‘lganlar;

c) band bo‘lganlar va mehnatga layoqatli, ish qidirayotganlar;

d) band bo‘lganlar va ishsizlar;

e) real iqtisodiyot sektorida band bo‘lganlar.

24. Mehnat resurslarini aniqlashda mehnatga layoqatli bo‘l-

ganlar sonidan kimlar chiqarilmaydi?

a) nogironlar;

b) ruhiy kasallar;

c) maxsus muassasalarga joylashganlar;

d) xorijga chiqib ketayotganlar;

e) faol ish qidirayotganlar.

25. Ishchi kuchining iqtisodiy faollik darajasi bo‘yicha tarkibi bu –

a) alohida yosh guruhlar tarkibi;

b) iqtisodiy faol qismi band bo‘lganlar va ishsizlar;

c) erkaklar va ayollar;

d) oliy va o‘rta ma’lumotlarga ega bo‘lganlar;

e) alohida tarmoqlarda band bo‘lganlar.

26. Ishchi kuchi ma’lumot darajasi va kasbiy tayyorgarligi

bo‘yicha guruhlarga ajratilsa–bu:

a) tarmoq tarkibini aks ettiradi;

b) hududiy tarkibni aks ettiradi;

c) mulkiy tarkibni aks ettiradi;

d) intellektual tarkibni aks ettiradi;

e) yosh tarkibini aks ettiradi.

27. Mehnat resurslari miqdoriga ta’sir qiluvchi omillarni toping:

a) band bo‘lganlar va ishsizlar;

b) aholi yoshi va jinsiy tarkibi;

c) aholining tabiiy o‘sishi va ishchi kuchi migratsiyasi;

d) industrial taraqqiyot va urbanizatsiya;

e) mehnat resurslarining hududiy va mulkiy tarkibi.

28. Quyidagilardan qaysi biri ishchi kuchi migratsiyasiga ta’sir

ko‘rsatmaydi?

a) ish haqi darajasidagi farqlar;

b) ishsizlikning yuqori darajasi;

c) ijtimoiy va tarixiy shart-sharoitlar;

d) milliy an’ana va udumlar;

e) ishchi kuchi tarkibi.

197

29. Quyidagilardan qaysi biri ishchi kuchini takror hosil qilish

jarayonining takibiga kirmaydi?

a) ishchi kuchining jismoniy layoqatini tiklash;

b) ishchi kuchining aqliy qobilyatini tiklab borish;

c) ishchi kuchining malaka va kasbiy tayyorgarligini o‘stirib borish;

d) ishchi avlodini tayyorlash;

e) ish haqini ishlovchilar kasbiy tayyorgarligini hisobga olib, taba-

qalashtirish.

30. Ishchi kuchini takror hosil qilishning qaysi jihati tabiiy

ishsizlarni qamrab olmaydi?

a) aholi tabiiy o‘sishining umumiy shart-sharoitlarini yaratish;

b) ishga jalb qilish va bo‘shatish;

c) mehnat resurslarini taqsimlash va qayta taqsimlash;

d) aholining turli ehtiyojlarini qondirib borish;

e) to‘liq va samarali bandlikni ta’minlash.

31. Qaysi omil aholining tabiiy o‘sishiga ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) mamlakat industrial taraqqiyoti va urbanizatsiya darajasi;

b) ijtimoiy muhit va iqtisodiy shart-sharoitlar;

c) madaniy-maishiy turmush an’analari;

d) milliy, tarixiy va demografik omillar;

e) aholining hududlar bo‘yicha joylashuvi.

32. Ish bilan to‘liq bandlik nimani inkor etmaydi?

a) mehnatga layoqatli bo‘lganlarning ish bilan ta’millanishini;

b) ishlashni xohlagan barcha kishilarning ish bilan band qilinishini;

c) ishsizlikning tabiiy darajasi mavjud bo‘lishini;

d) mehnatga layoqatli barchaning ishlab chiqrarishga jalb etilishini;

e) siklik ishsizllik mavjud bo‘lishini.

33. Samarali bandlik nimani anglatadi?

a) mehnatga layoqatli bo‘lganlarning to‘liq bandligini;

b) ishsizlikning tabiiy darajasi mavjud bo‘lgan bandligini;

c) mehnat natijalaridan iqtisodiy manfaatdorligi to‘liq ta’minlanishini;

d) yuqori foyda ta’minlangan tarmoqlarda bandlikning ortib borishini;

e) ikki va undan ko‘p joylarda ishlovchi bandlikni.

34. Ishsizlar bu…

a) ish bilan ta’minlanmaganlar;

b) majburiy ishsizlar;

c) mehnat qilishga qiziqmaganlar;

d) mehnatga layoqatli, ishlashni xohlagan, lekin ish topa olmaganlar;

e) ish joyini vaqtincha yo‘qotganlar.

198

35. Yangi yashash joyiga ko‘chib o‘tish natijasida asosiy ish

joyini vaqtincha yo‘qotgan, lekin faol ish izlayotganlar bu…

a) hududiy ishsizlik;

b) friksion ishsizlik;

c) ixtiyoriy ishsizlik;

d) turg‘un ishsizlik;

e) yashirin ishsizlikdir.

36. Talabning o‘zgarishi natijasida kelib chiqadigan ishsizlik…

a) friksion ishsizlik;

b) tarkibiy ishsizlik;

c) siklik ishsizlik;

d) institutsion ishsizlik;

e) texnologik ishsizlikdir.

37. Majburiy ishsizlik…

a) friksion ishsizlik;

b) tarkibiy ishsizlik;

c) siklik ishsizlik;

d) yashirin ishsizlik;

e) turg‘un ishsizlikdir.

38. Mehnat faoliyatidan o‘z xohishi bo‘yicha chetlashishi nati-

jasida kelib chiqadigan tabiiy ishsizlik turi bu…

a) friksion ishsizlik;

b) tarkibiy ishsizlik;

c) siklik ishsizlik;

d) ixtiyoriy ishsizlik;

e) yashirin ishsizlikdir.

39. Boshqarish tizimidagi o‘zgarishlar natijasida kelib chiqa-

digan ishsizlik bu…

a) tarkibiy ishsizlik;

b) siklik ishsizlik;

c) friksion ishsizlik;

d) insititutsional ishsizlik;

e) texnologik ishsizlikdir.

40. Ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, in-

formatsion texnologiyalarni qo‘llash natijasida vujudga keladigan

ishsizlik bu…

a) tarkibiy ishsizlik;

b) siklik ishsizlik;

c) friksion ishsizlik;

199

d) insititutsional ishsizlik;

e) texnologik ishsizlikdir.

41. Iqtisodiy faol aholining ish kuni yoki haftasi davomida

to‘liq band bo‘lmagan qismi qanday ishsizlik turiga kiradi?

a) friksion ishsizlik;

b) ixtiyoriy ishsizlik;

c) texnologik ishsizlik;

d) yashirin ishsizlik;

e) turg‘un ishsizlik.

42. Ish joyini yo‘qotgan, ishsizlik nafaqasini olishdan mahrum

bo‘lgan va mehnat qilishga qiziqishi bo‘lmaganlar qanday ishsizlar-

ga mansub bo‘ladi?

a) friksion ishsizlik;

b) ixtiyoriy ishsizlik;

c) texnologik ishsizlik;

d) yashirin ishsizlik;

e) turg‘un ishsizlik.

43. Ishsizlikning tabiiy, ya’ni muqarrar darajasi bu…

a) siklik+ixtiyoriy ishsizlik;

b) institutsional+texnologik ishsizlik;

c) friksion+tarkibiy ishsizlik;

d) hududiy+yashirin ishsizlik;

e) turg‘un+siklik ishsizlikdir.

44. Ishsizlik darajasi bu…

a) ishsizlarning ishchi kuchiga nisbatining foizdagi ifodasi;

b) ishsizlarning band bo‘lganlarga nisbatining foizdagi ifodasi;

c) ishsizlarning iqtisodiy faol aholiga nisbatining foizdagi ifodasi;

d) ishsizlarning aholi soniga nisbatining foizdagi ifodasi;

e) ishsizlarning mehnat resurslariga nisbatining foizdagi ifodasi.

45. Ishsizlikning iqtisodiy oqibati bu…

a) farovonlikning pasayishi;

b) daromadlarning kamayishi;

c) aholi xarid qobilyatining pasayishi;

d) “yo‘qotilgan” yoki ishlab chiqarilmagan mahsulot;

e) ish haqining pasayishi.

46. Ishlab chiqarilmagan yoki ,,yo‘qotilgan“ mahsulot qanday

aniqlanadi?

a) monografik kuzatilish orqali;

b) YAIM hajmiga tabiiy ishsizlar ulushini qo‘shish yo‘li bilan;

200

c) potensial YAIM dan real ishlab chiqarilgan YAIM hajmini

ayirish orqali;

d) potensial YAIM dan real foydalanilgan YAIM hajmini ayirish orqali;

e) potensial YAIM dan real taqsimlangan YAIM hajmini ayirish orqali.

47. Ishsizlik darajasi bilan YAIM hajmi o‘rtasidagi bog‘liqlikni

qaysi qonun ko‘rsatadi?

a) talab qonuni;

b) taklif qonuni;

c) Ouken qonuni;

d) nufuz qonuni;

e) naflilikning pasayishi qonuni.

48. Qachon haqiqiy YAIM hajmi uning potensial hajmidan

ortib ketadi?

a) ishsizlik mavjud bo‘lmaganda;

b) ishsizlik tabiiy darajadan past bo‘lganda;

c) ishsizlik tabiiy darajadan yuqori bo‘lganda;

d) Friksion ishsizlik mavjud bo‘lmaganda;

e) tarkibiy ishsizlik mavjud bo‘lmaganda.

49. Quyidagilardan qaysi biri haqiqiy YAIM uning potensial

hajmidan ortib ketishiga ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) qo‘shimcha smenalar joriy qilish;

b) asosiy kapitaldan xizmat davridan keyin ham foydalanish;

c) ish vaqtidan ortiqcha ishlash;

d) o‘rindoshlikda ishlash;

e) ish kuni yoki ish haftasida to‘liq band bo‘lmaslik.

50. Quyidagilardan qaysi biri ishsizlikning ijtimoiy oqibati emas?

a) kasb mahoratiing yo‘qolib borishi;

b) jinoyatchilikning o‘sishi;

c) oilaviy muhitning yomonlashishi;

d) o‘z joniga qasd qilish;

e) ishlab chiqarilgan mahsulotning ko‘payishi.

51. Ish bilan bandlikni ta’minlash va uning tarkibini takomil-

lashtirishning qaysi yo‘li eng oxirgi tadbir hisoblanadi?

a) kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish;

b) xizmat sohasini rivojlantirish;

c) infratuzilmani rivojlantirish;

d) qayta tayyorlash va qayta o‘qitish;

e) ijtimoiy himoyalash.

201

JAVOBLAR

1b); 2a); 3c); 4d); 5d); 6d); 7d); 8d); 9d); 11c); 12b); 13d); 14b);

15d); 16a); 17d); 18a); 19a); 20b); 21d); 22d); 23c); 24d); 25b); 26d);

27c); 28d); 29d); 30a); 31d); 32d); 33c); 34d); 35b); 36b); 37d); 38d);

39d); 40d); 41d); 42d); 43c); 44d); 45d); 46c); 47c); 48b); 49b);

50d);51d).

202

21-mavzu. MOLIYA TIZIMI VA MOLIYAVIY SIYOSAT

1. Agar dividend 800 so‘m, foiz stavkasi 8% bo‘lsa, aksiya

kursi necha so‘m bo‘ladi?

a) 100 so‘m;

b) 6400 so‘m;

c) 10000 so‘m;

d) 20000 so‘m;

e) 800 so‘m.

2. Davlat qachon rag‘batlantiruvchi fiskal siyosat yuritayotgan

bo‘ladi?

a) daromad (foyda)ga soliqni ko‘paytirib, davlat xarajatlarini

o‘zgartirmasa;

b) davlat byudjetiga qarashli korxonalarda ish haqini pasaytirsa;

c) davlat xarajatlari o‘sib, soliqlar avvalgicha qolsa;

d) soliqlarni oshirib, davlat xarajatlarini pasaytirsa;

e) davlat investitsiya sarflarini pasaytirib, boshqa xarajatlar va

soliqlar o‘zgarmay qolsa.

3. Davlat qachon faol rag‘batlantiruvchi fiskal siyosat yurita-

yotgan bo‘ladi?

a) soliqlarni kamaytirib, davlat sarflarini oshirsa;

b) soliqlar o‘zgarmay, davlat sarflarini ko‘paytirsa;

c) soliqlar o‘zgarmay, davlat sarflarini kamaytirsa;

d) soliqlar ortib, muvofiq ravishda sarflarni ko‘paytirsa;

e) soliqlarni oshirib, sarflarni pasaytirsa.

4. Quyidagi soliqlardan qaysilari «iste’mol» soliqlari hisoblanadi?

a) meros va sovg‘alar uchun soliq;

b) foyda solig‘i va boj to‘lovlari;

c) shaxsiy daromadga soliqlar;

d) mulk solig‘i va pensiya fondiga ijtimoiy to‘lovlar;

e) qo‘shilgan qiymat va aksiz solig‘i.

5. Soliq turlarining ko‘payishi, soliq stavkalarining ko‘tari-

lishiga ...

a) pul-kredit siyosatiga;

b) kredit-byudjet siyosatiga;

c) fiskal siyosatga;

d) monetar siyosatga;

e) daromadlar siyosatiga misol bo‘la oladi..

6. Davlat qarzining ko‘payishi qanday oqibatlarga olib kelishi

203

mumkin?

a) milliy iqtisodiyotning ishlab chiqarish imkoniyatlarini qisqarti-

radi;

b) turmush darajasini pasaytiradi;

c) yalpi milliy sarflarning ko‘payishiga olib keladi;

d) jamiyat a’zolari o‘rtasida milliy boylikni qayta taqsimlashga olib

keladi;

e) hech nima o‘zgarmaydi.

7. Davlat qarzining real muammolaridan biri – bu…

a) ishlab chiqarish samaradorligini oshirish rag‘batlari pasayishi;

b) YAMMning bir qismi mamlakatdan chiqib ketishi;

c) daromadlar o‘rtasidagi tengsizlik kuchayadi;

d) jamg‘armaning ulushi ortadi;

e) qarzdan samarali foydalanilmaydi.

8. Sug‘urtaning bosh vazifasi:

a) sug‘urta fondi xarajatlarini nazorat qilish;

b) majburiy sug‘urtani amalga oshirish;

c) ixtiyoriy sug‘urtani amalga oshirish;

d) yuz berishi mumkin bo‘lgan ofatlardan ogohlantirish;

e) tabiiy ofat, baxtsizlik, faloqat kabilar tufayli keltirilgan moddiy

zararni qoplash.

9. Moliyaviy munosabatlarning mohiyatini quyidagilardan

qaysi biri to‘laroq xarakterlaydi?

a) pul mablag‘larining shakllanishi bilan bog‘liq munosabatlar;

b) pul mablag‘larini taqsimlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan

munosabatlar;

c) pul mablag‘larining ishlatilishi bilan bog‘liq munosabatlar;

d) pulning harakati, ya’ni uning shakllanishi, taqsimlanishi va

ishlatilishi jarayonida vujudga keladigan munosabatlar;

e) yuqoridagilarning barchasi.

10. Moliyaviy munosabatlarning subyektlari:

a) barcha turdagi korxonalar;

b) aholi keng qatlami;

c) davlat tashkilotlari va muassasalari;

d) chet ellik jismoniy va huquqiy shaxslar;

e) yuqoridagilarning barchasi.

11. Byudjet taqchilligi qachon vujudga keladi?

a) daromadlar va xarajatlar qismi teng bo‘lganda;

b) daromadlar xarajatlar qismidan ortiq bo‘lganda;

204

c) daromadlar xarajatlar qismidan kam bo‘lganda;

d) sof eksport ijobiy bo‘lganda;

e) yuqoridagi barcha hollarda.

12. Quyidagi hollardan qaysi biri regressiv soliqlarni

xarakterlaydi?

a) soliqlarning o‘rtacha stavkasi daromadlar ortishi bilan o‘sib

borsa;

b) daromadlar o‘sib borishi bilan soliqlarning o‘rtacha stavkasi

pasayib borsa;

c) soliqlarning o‘rtacha stavkasi daromad darajasiga bog‘liq

bo‘lmasdan o‘zgarishsiz qolsa;

d) soliqlarning o‘rtacha stavkasi daromadlarning adolatli taqsim-

lanishini taqozo qilganda;

e) soliqlarning o‘rtacha stavkasi daromadlar o‘sishini rag‘bat-

lantirish vazifasini ta’minlaganda.

13. Soliqlarning to‘g‘ri va egri soliqlarga bo‘linishi asosida

nima yotadi?

a) ularning amal qilish doirasi;

b) tovarlar narxiga qo‘shilish xarakteri;

c) iqtisodiy mazmuni;

d) byudjetga jalb qilinish usuli;

e) soliq stavkalarining darajasi.

14. Davlat byudjet siyosatining asosiy dastagi bo‘lib nima xiz-

mat qiladi?

a) soliq stavkalari;

b) hisob stavkalari;

c) ayirboshlash kurslari;

d) jadallashgan amortizatsiya ajratmalari;

e) barcha javoblar to‘g‘ri.

15. Byudjet taqchilligini bartaraf qilishga erishish uchun:

a) davlatning daromadlari uning xarajatlariga teng bo‘lishi kerak;

b) yalpi taklif, yalpi talabga teng bo‘lishi kerak;

c) pulni taklif qilish sur’atlari bilan inflyatsiyaning o‘sish sur’atlri

mos kelishi kerak;

d) investitsiya hajmi iste’molning hajmidan yuqori bo‘lishi kerak;

e) mavjud iqtisodiy resurslar to‘liq band qilingan bo‘lishi kerak.

16. Davlat byudjetining taqchilligi nima?

a) pul emissiyasi;

b) muomalada pulning yetishmasligi;

205

c) soliq darajasining yuqoriligi;

d) xarajatlarning daromadga nisbatan ko‘pligi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

17. Davlat sarflari va soliqlar bilan bog‘liq bo‘lgan siyosat

qanday nomlanadi?

a) pulning hajmiga asoslangan siyosat;

b) monetar siyosat;

c) fiskal siyosat;

d) daromadlarni taqsimlash bilan bog‘liq bo‘lgan siyosat;

e) iqtisodiy siyosat.

18. Moliya bozori obyekti nima?

a) aksiya;

b) pul;

c) veksel;

d) pul va qimmatli qog‘ozlar

e) chek.

19. Makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning asosiy yo‘na-

lishdan qaysisi bevosita «sog‘lom» byudjetni shakllantirishga

qaratilgan?

a) davlat byudjeti kamomadini yo‘l qo‘yilgan eng kam darajada

cheklashga qaratilgan qat’iy moliyaviy siyosatni o‘tkazish;

b) soliq siyosatini takomillashtirish;

c) davlat byudjeti daromadining katta qismini mahalliy byudjetlar-

ga berish;

d) korxonalar moliyaviy intizomini mustahkamlash;

e) pulning qadrsizlanishini izchillik bilan kamaytirish.

20. Markazlashgan pul fondlarining shakllantirishi jarayonida

vujudga keladigan munosabatlar…

a) kredit munosabatlari;

b) moliyaviy munosabatlar;

c) tovar-pul munosabatlari;

d) iqtisodiy munosabatlar;

e) ijtimoiy munosabatlar deyiladi.

21. Qaysi moliyaviy munosabatda davlat ishtiroki taqozo

qilinmaydi?

a) davlat bilan turli mulkchilikka asoslangan korxonalar

o‘rtasidagi;

b) davlat bilan aholining turli qatlamlari o‘rtasidagi;

c) korxonalar bilan uning xodimlari o‘rtasidagi;

206

d) davlat bilan ijtimoiy tashkilotlar o‘rtasidagi;

e) davlat bilan jamoat tashkilotlari o‘rtasidagi.

22. Quyidagilardan qaysisi moliyaning asosiy belgilaridan

emas?

a) pul unga teglashgan moliyaviy aktivlar shaklida ifodalanadi;

b) ekvivalent almashinuvisiz ro‘y beradi;

c) aniq maqsadga yo‘lnaltiriladi;

d) sarflangan mablag‘ qaytarilmaydi;

e) to‘lovlilik prinsipiga asoslanadi.

23. Moliya milliy daromadlarining bir qismini soliqlar, renta,

boj, aksiz to‘lovlari va boshqa turdagi yig‘inlar shaklda birlamchi

taqsimlab, uni ijtimoiy-madaniy ehtiyojlar, daromatlar darajasini

ushlab turish, mudofaa, boshqarish, atrof-muhitni muhofaza qilish

maqsadida qayta taqsimlanganda qanday vazifani bajaradi?

a) nazorat qilish;

b) moliyaviy ta’minlash;

c) taqsimlash;

d) rag‘batlantirish;

e) ijtimoiy himoyalash.

24. Moliyaviy resuslarni taqsimlash va ulardan foydalanishda

moliyaviy intizomga rioya qilinish, ya’ni soliqlar va yig‘imlar

amaldagi qonunlar bo‘yicha to‘g‘ri to‘lanishi hamda mablag‘larni

maqsadli ishlatilishi moliyaning qaysi vazifasi orqali ta’minlanadi?

a) nazorat qilish;

b) moliyaviy ta’minlash;

c) taqsimlash;

d) rag‘batlantirish;

e) ijtimoiy himoyalash.

25. Takror ishlab chiqarish jarayonlarini moliyaviy resuslar

bilan ta’minlashni moliyaning qaysi vazifasi bajaradi?

a) nazorat qilish;

b) moliyaviy ta’minlash;

c) taqsimlash;

d) rag‘batlantirish;

e) ijtimoiy himoyalash.

26. Iqtisodiy faollik soliq imtiyozlari, subsidiya, dotatsiya va

subvensiyalar yordamida qo‘llab-quvatlaganda, moliya qanday

vazifani bajaradi?

a) nazorat qilish;

207

b) moliyaviy ta’minlash;

c) taqsimlash;

d) rag‘batlantirish;

e) ijtimoiy himoyalash.

27. Quyidagilardan qaysi biri moliya tizimining tarkibiga

kirmaydi?

a) moliyaviy munosabalar, uning obyektlari;

b) moliyaviy muassasalar;

c) moliyaviy mexanizmlar;

d) moliyaviy dastak va vositalar

e) moliyaviy munosabatlar subyektlari.

28. Quyidagilardan qaysi biri korxona va tarmoqlar moliyasi

tarkibiga kirmaydi?

a) turli mulkchilikka asoslangan moliya;

b) tashkilot va muassasalar moliyasi;

c) kompaniya va birlashmalar moliyasi;

d) korporatsiya va uyushma korxonalar moliyasi;

e) boshqaruvning quyi bo‘g‘inlari moliyasi.

29. Quyidagilardan qaysi biri davlat moliyasi tarkibiga

kirmaydi?

a) Respublika byudjeti;

b) viloyat byudjeti;

c) shahar byudjeti;

d) tuman va mahalla byudjetlari;

e) ijtimoiy muassasalar byudjetlari.

30. Sug‘urtaning qaysi turi iqtisodiy faollikni rag‘batlantiradi?

a) ijtimoiy sug‘urta;

b) shaxsiy sug‘urta;

c) tadbirkorlik xatari sug‘urtasi;

d) fuqarolik javobgarligining majburiy sug‘urtasi;

e) tabiiy sug‘urta.

31. Quyidagilardan qaysi biri ijtimoiy, siyosiy, marifiy, diniy

xamda boshqa ishlar bilan shug‘ullanuvchi muassasa va jamiyatlar

moliyasiga kirmaydi?

a) kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar mablag‘lari;

b) yoshlar uyushmalari, xotin-qizlar tashkiloti mablag‘lari;

c) faxriylar kengashi, diniy uyushmalari, siyosiy partiyalar

mablag‘lari;

d) ijodiy uyushmalar, sport jamiyatlari va ilmiy-ma’rifiy jamiyatlar

208

mablag‘lari;

e) pensiya, bandlik xizmati fondi mablag‘lari.

32. Quyidagilardan qaysi biri maxsus va xayriya fondlari

moliyasi tarkibiga kirmaydi?

a) “Mahalla”;

b) “Navro‘z”;

c) “Istedod”;

d) “EKOSAN”;

e) O‘zbekiston tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi.

33. Quyidagilardan qaysi biri byudjetdan tashqari moliya

fondlari tarkibiga kirmaydi?

a) pensiya fondi;

b) bandlik xizmati fondi;

c) tarixiy yodgorliklarni saqalash fondi;

d) tadbirkorlikga ko‘maklashish fondi;

e) “Mahalla” fondi.

34. Davlat byudjetining to‘g‘ri ta’rifini toping:

a) byudjet mablag‘lari shaklanish manbalari yillik rejasi;

b) byudjet mablag‘lari taqsimlanishining yillik rejasi;

c) byudjet mablag‘lari shakllanish manbalari va sarflanish yo‘na-

lishlarining yillik rejasi;

d) pul mablag‘larining markashlashgan fondi;

e) davlat moliyasining markaziy bo‘g‘ini.

35. Quyidagilardan qaysi biri byudjet taqchilligining sabablari-

dan emas?

a) davlatning iqitisodiy va ijtimoiy vazifalarining kengayishi;

b) bozor konyukturasidagi davriy tebranishlar;

c) iqtisodiy inqirozlar;

d) davlat iqtisodiy siyosatining o‘zgarishi;

e) byudjet daromadlari va xarajatlarining mutanosib o‘sishi.

36. Byudjet taqchilligini qoplash usullaridan qaysi biri inflyat-

siya jarayonining kuchayishi bilan birga boradi?

a) davlat ichki qarzlari

b) davlat tashqi qarzlari

c) qo‘shimcha pul emissiyasi

d) moliyalashtirishdan kreditlash tizimiga o‘tish;

e) byudjetga soliqdan tashqari to‘lovlar tushumini ko‘paytirish,

dotatsiyalarni kamaytirish.

37. Byudjet taqchilligini qoplashning qaysi usulida milliy daro-

209

madning bir qismi foiz to‘lovlari shaklida chetga chiqib ketishi xavfi

mavjud bo‘ladi?

a) davlat ichki qarzlarida;

b) davlat tashqi qarzlarida;

c) qo‘shimcha pul emissiyasida;

d) moliyalashtirishdan kreditlash tizimiga o‘tishda;

e) dotatsiyalarni kamaytirishda.

38. Byudjet kamomadlarini qoplashning qaysi yo‘li uning daro-

madlari qismida o‘zgarish bo‘lishiga olib keladi?

a) byudjetga soliqsiz to‘lovlar tushimini kengaytirish;

b) moliyalashtirishdan kreditlash tizimiga o‘tish;

c) dotatsiyalarni kamaytirish;

d) mahalliy byudjetlar rolini oshirish;

e) xarajatlarning tejamkor yo‘llariga o‘tish.

39. Quyidagilardan qaysi biri soliqlarning iqtisodiy mazmuniga

tegishli emas?

a) jamiyat sof daromadining bir qismini byudjetga jalb qilish

shakli;

b) jismoniy va huquqiy shaxslar daromadlaridan belgilangan

miqdor va muddatlarda davlat ixtiyoriga olinishi;

c) davlat byudjeti daromadlarini shakillantirish manbai;

d) jamiyat milliy daromadini birlamchi va qayta taqsimlash

vositasi;

e) soliq summasining soliqqa tortiladigan daromad hajmiga nisbati.

40. Soliqlarning qaysi vazifasi davlat byudjeti daromadlarni

shakllantirishga qaratiladi?

a) taqsimlash vazifasi;

b) fiskal vazifasi;

c) ijtimoiy vazifasi;

d) tartibga solish vazifasi;

e) rag‘batlantirish vazifasi.

41. Qaysi omil davlat sarflari va shunga muvofiq, soliq tushum-

lari mutloq hajmining o‘sishini taqozo qilmaydi?

a) aholii sonining o‘sishi;

b) urbanizatsiya va ijtimoiy soha xizmatlariga talabning ortishi;

c) atrof-muhitning ifloslanishi;

d) daromadlar tengsizligini qisqartirish dasturlarini amalga oshirish

talabi;

e) boshqarish, mudofaa va davlat xavfsizligini ta’minlash xara-

210

jatlari qisqarishi.

42. Quyidagilardan qaysi biri soliqlar yordamida tartibga

solishning umumiy qoidalariga kirmaydi?

a) soliqlardan davlat siyosatini amalga oshirish vositasi sifatida

foydalanish;

b) soliq undirishning majburiyligi;

c) soliqlarning rag‘batlantiruvchilik rolini ta’minlash;

d) moliyaviy nazoratni amalga oshirish;

e) soliq undirishni mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish organlariga

yuklash.

43. Barcha iqtisodiy subyektlar daromadlaridan soliq to‘lash

zarurligi uning qaysi umumiy tamoyili (prinsipi) ning mazmunini

anglatadi?

a) umumiylik;

b) majburiylik;

c) adolatlilik;

d) naflilik;

e) to‘lovga layoqatlilik.

44. Iqtisodiyotning barcha subyektlari belgilangan miqdorda

va muddatda soliqlarni to‘lash shartligi uning qaysi tamoyili

mazmunini aks ettiradi?

a) umumiylik;

b) majburiylik;

c) adolatlilik;

d) naflilik;

e) to‘lovga layoqatlilik.

45. Teng miqdorda daromad oluvchilar bir xil miqdorda soliq

to‘lashi lozimligi soliq solishning qaysi tamoyilini bildiradi?

a) umumiylik;

b) majburiylik;

c) adolatlilik;

d) naflilik;

e) to‘lovga layoqatlilik.

46. Qaysi tamoyil har xil soliq to‘lovchilardan ularning soliqlar

hisobiga moliyalashtiriladigan dastur mablag‘laridan foydalanishi

darajasiga qarab soliq undirish kerakligini bildiradi?

a) umumiylik;

b) majburiylik;

c) adolatlilik;

211

d) naflilik;

e) to‘lovga layoqatlilik.

47. Soliq miqdori soliq to‘lovchilarning boyligi va daromadlari

darajasiga mos kelishi zarurligi uning qaysi tamoyili mazmunini

ifodalaydi?

a) umumiylik;

b) majburiylik;

c) adolatlilik;

d) naflilik;

e) to‘lovga layoqatlilik.

48. Soliq undirish muddatlarini kechiktirish soliq imtiyozlari-

ning qaysi turi orqali amalga oshiriladi?

a) daromadlarning soliq olinmaydigan eng kam darajasini

belgilash;

b) subyektlarning alohida guruhlarini soliqlardan ozod qilish;

c) soliq stavkalarini pasaytirish;

d) soliq kreditini qo‘llash;

e) soliq summasidan chegirma qilish.

49. Daromadlar ortishi bilan soliqlarning o‘rtacha stavkasi

ham o‘sib borsa, bu…

a) proporsional soliqlar;

b) progressiv soliqlar;

c) regressiv soliqlar;

d) to‘g‘ri soliqlar;

e) egri soliqlardir.

50. Soliq stavkasi daromad hajmiga bog‘liq bo‘lmagan holda

o‘zgarishsiz qolsa, bu…

a) proporsional soliqlar;

b) progressiv soliqlar;

c) regressiv soliqlar;

d) to‘g‘ri soliqlar;

e) egri soliqlar.

51. Daromadlar ortib borishi bilan soliqlarning o‘rtacha stav-

kasi pasayib borsa, bu…

a) proporsional soliqlar;

b) progressiv soliqlar;

c) regressiv soliqlar;

d) to‘g‘ri soliqlar;

e) egri soliqlar.

212

52. Soliq stavkasi va soliqqa tortiladigan daromad hajmi

o‘rtasidan bog‘liklik darajasiga ko‘ra turkumlangan soliq turlarini

aniqlang:

a) to‘g‘ri soliqlar;

b) regressiv soliqlar;

c) mahalliy soliqlar;

d) egri soliqlar;

e) daromad soliqlari.

53. Amal qilish darajasi (iqtisodiyot ko‘lamida)ga ko‘ra tur-

kumlangan soliq turlarini aniqlang:

a) to‘g‘ri soliqlar;

b) regressiv soliqlar;

c) mahalliy soliqlar;

d) egri soliqlar;

e) daromad soliqlari.

54. Mahsulot narxiga qo‘shilish usuliga qarab turkumlangan

soliq turini ko‘rsating:

a) to‘g‘ri soliqlar;

b) regressiv soliqlar;

c) mahalliy soliqlar;

d) egri soliqlar;

e) daromad soliqlari.

55. Soliqqa tortish subyektlari bo‘yicha turkumlangan soliq

turini aniqlang:

a) progressiv soliqlar;

b) federal soliqlar;

c) to‘g‘ri soliqlar;

d) jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar;

e) foydadan olinadigan soliqlar.

56. Soliqqa tortish obyekti bo‘yicha turkumlangan soliq turini

ko‘rsating:

a) progressiv soliqlar;

b) federal soliqlar;

c) to‘g‘ri soliqlar;

d) jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar;

e) foydadan olinadigan soliqlar.

57. Olinadigan soliq summasining soliq solinadigan daromad

miqdoriga nisbatini foizdagi ifodasi qanday ko‘rsatkich?

a) soliq koeffitsiyenti;

213

b) soliq stavkasi;

c) soliq imtiyozi;

d) soliq darajasi;

e) soliq normasi.

58. Davlat moliya siyosatining qaysi yo‘nalishi byudjet-soliq

tizimida amalga oshiriladigan muassasaviy o‘zgarishlarga tegishli

emas?

a) mahalliy byudjetlarning mavqeini mustahkamlash;

b) ijtimoiy to‘lovlarni amalga oshirishda mahalliy organlar rolini

oshirish;

c) byudjet tizimini boshqarish usullarini takomillashtirish;

d) milliy hisoblar tizimiga xalqaro andozalarni joriy qilish;

e) jismoniy shaxslar daromadiga soliqlarning eng yuqori darajasini

pasaytirish.

59. Davlat moliya siyosatining soliqqa tortish mexanizmini

takomillashtirishga qaratilgan yo‘nalishlardan qaysi biri soliq

stavkasini pasaytirish imkonini beradi?

a) barcha soliq to‘lovchilarni bir xil tartibda soliqqa tortishga shart-

sharoit yaratish;

b) boshqaruv xarajatlarining asoslanmagan o‘sishining oldini olish;

c) o‘rnatilmagan texnik jihozlar, o‘z vaqtida tugallanmagan qurilish

va mol-mulk hisobiga soliq bazasini kengaytirish;

d) soliqlarning resurslardan tejamkorlik asosida foydalanishni

rag‘batlantirishini ta’minlash;

e) mahalliy soliq va yig‘imlar ahamiyatini oshirish.

60. Iqtisodiyotda bo‘sh turgan pul mablag‘larining ssuda fondi

shaklida to‘planishi va ularning turli ehtiyojlar uchun ma’lum

muddatga, haq to‘lash va qaytarilishlik sharti bilan yo‘naltirilish

jarayoni bu…

a) kredit munosabati;

b) kredit obyekti;

c) kredit subyekti;

d) kredit tizimi;

e) kredit mexanizmi.

61. Kredit manbalaridan qaysi biri jalb qilinmasdan, ssuda

fondiga aylanishi mumkin?

a) korxonalar foydasi va boshqa pul mablag‘lari;

b) aholining bo‘sh turgan pul mablag‘lari;

c) bank resurslari va davlatning zaxiradagi pul mablag‘lari;

214

d) byudjet, jamoat va boshqa ijtimoiy tashkilotlarning pul

mablag‘lari;

e) amortizatsiya ajratmalari mablag‘lari.

62. To‘g‘ri soliq turini aniqlang:

a) ko‘shilgan qiymat solig‘i;

b) aksizlar solig‘i;

c) boj to‘lovlari;

d) daromad solig‘i;

e) tashqi savdoga soliqlar.

63. Davlat byudjetiga daromadlar tushumi va soliq stavkasi

o‘rtasidagi bog‘liqlikni kim asoslagan?

a) A.Ouken;

b) A.Laffer;

c) R.Salou;

d) F.Engels;

e) E.Fillips.

64. Quyidagilardan qaysi biri sug‘urta munosabalariga mos

emas?

a) kutilmagan zararlarni qoplash uchun zarur mablag‘larni jamg‘a-

radi;

b) sug‘urta resurslari maqsadli taqsimlanadi va ishlatiladi;

c) zararni qoplash uchun zarur mablag‘lar sug‘urtaning alohida

turlari o‘rtasida qayta taqsimlanadi;

d) sug‘urtalovchi va sug‘urta qildiruvchi o‘rtasida to‘lovlar amalga

oshirish jarayonini ifodalaydi;

e) nobyudjet fondlar mablag‘lari harakatlarini aks ettiradi.

65. Sug‘urtaning qaysi vazifasi uning mohiyatini to‘laroq

ifodalaydi?

a) kutilmaganda kelib chiqadigan zararlarni moliyaviy qoplash;

b) kutilmagan hodisalar oqibatlarini oldindan ogohlantirishi;

c) maqsadli pul mablag‘larini jamg‘arish;

d) sug‘urta mablag‘lari harakati ustidan nazorat qilish;

e) sug‘urta mablag‘lari hisobidan aholini ijtimoiy himoyalash.

66. Sug‘urtaning amalga oshirilish tartibiga ko‘ra ajratilgan

turini aniqlang:

a) ixtiyoriy sug‘urta;

b) mol-mulkni turli tabiiy ofatlardan sug‘urtalash;

c) ijtimoiy sug‘urta;

d) tijorat xatari sug‘urtasi;

215

e) mas’uliyat xatari sug‘urtasi.

67. Sug‘urtaning xavf-xatar toifasiga ko‘ra turkumlarning turi-

ni ko‘rsating:

a) majburiy sug‘urta;

b) yong‘in va boshqa tabiiy ofatlardan sug‘urtalash;

c) mol-mulk sug‘urtasi;

d) tadbirkorlik sug‘urtasi;

e) kredit xatari sug‘urtasi.

68. Sug‘urtalanadigan obyekt turiga ko‘ra uning turkumlan-

gan shakli – bu…

a) ixtiyoriy sug‘urta;

b) favqulodda holatlardan sug‘urtalash;

c) hayot sug‘urtasi;

d) tadbirkorlik sug‘urtasi;

e) valyuta xatari sug‘urtasi.

69. Sug‘urtalanadigan faoliyat yoki xatti-harakat turini aniq-

lang:

a) majburiy sug‘urta;

b) tabiiy ofatlar sug‘urtasi;

c) favqulodda holatlar sug‘urtasi;

d) mol-mulk sug‘urtasi;

e) tadbirkorlik sug‘urtasi.

70. O‘zbekistonda sug‘urta munosabalarini tartibga solishga

qaratilgan dastlab (1993 yil) qabul qilingan me’yoriy huquqiy bitim

qaysi?

a) “Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida”gi qonun;

b) “Sug‘urta to‘g‘risida”gi qonun;

c) “Sug‘urta bozorini yanada isloh qilish va rivojlantirish chora-

tadbirlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori;

d) “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majbu-

riy sug‘urta qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mah-

kamasi Qarori;

e) “Ish beruvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug‘urta

qilish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi

Qarori.

71. Davlat moliya siyosatini amalga oshirishning qaysi dastagi

ishlab chiqaruvchilar faoliyatining barqarorligini ta’minlash va

ijtimoiy himoyalash maqsadini ko‘zlaydi?

a) soliqlar, uning turlari va stavkasi;

216

b) davlat kreditlari va investitsiyalari;

c) davlat subsidiyalari va dotatsiyalari;

d) tashqi savdoga tarifli va tarifsiz to‘siqlar;

e) jadallashgan amortizatsiya ajratmalari.

72. Davlat moliya siyosatini amalga oshirishning qaysi dastagi

soliq solish bazasi qisqarishiga olib keladi?

a) soliqlar, uning turlari va stavkasi;

b) davlat kreditlari va investitsiyalari;

c) davlat subsidiyalari va dotatsiyalari;

d) tashqi savdoga tarifli va tarifsiz to‘siqlar;

e) jadallashgan amortizatsiya ajratmalari.

73. Davlat moliya siyosatining qaysi yo‘nalishi byudjet

mablag‘larini samarali taqsimlashga tegishli emas?

a) ijtimoiy sohani mablag‘ bilan ta’minlash;

b) davlat investitsiyalarini moliyaviy ta’minlash;

c) davlatning maqsadli dasturlarini moliyalashtirish;

d) xususiy sektorni moliyalashtirishda byudjetdan tashqari mab-

lag‘lar rolini oshirish;

e) daromad solig‘i stavkasini pasaytirish.

JAVOBLAR

1c); 2c); 3a); 4d); 5c); 6d); 7b); 8d); 9d); 10d); 11c); 12b); 13b);

14a); 15a); 16d); 17c); 18d); 19a); 20b); 21c); 22d); 23c); 24a); 25b);

26d); 27d); 28d); 29d); 30c); 31d); 32d); 33d); 34c); 35d); 36c); 37b);

38a); 39d); 40b); 41d); 42d); 43d); 44b); 45c); 46gm 47d); 48d); 49b);

50a); 51c); 52b); 53c); 54a); 55b); 56d); 57b); 58d); 59c); 60a); 61c);

62d); 63b); 64d); 65a); 66a); 67b); 68c); 69d); 70b); 71c); 72d); 73d).

217

22-mavzu. PUL-KREDIT TIZIMI. BANKLAR VA

ULARNING BOZOR IQTISODIYOTIDAGI ROLI

1. Naqd pullar o‘rniga kredit pullar qo‘llanilganda kreditning

qanday vazifasi ro‘yobga chiqadi?

a) taqsimlash;

b) joriy etish;

c) muomala xarajatlarini tejash;

d) nazorat qilish;

e) tartibga solish.

2. Davlat tomonidan kafolat va imtiyozlar berish foiz stavkala-

rini tabaqalashtirish orqali kredit qanday vazifani bajaradi?

a) taqsimlash;

b) joriy etish;

c) muomala xarajatlarini tejash;

d) nazorat qilish;

e) tartibga solish.

3. Kredit muassasalari tomonidan berilgan pullardan maqsadli

foydalanishi muntazam tekshirib borilganda, u qanday vazifani

bajaradi?

a) taqsimlash;

b) joriy etish;

c) muomala xarajatlarini tejash;

d) nazorat qilish;

e) tartibga solish.

4. Banklar va kredit muassasalari tomonidan iqtisodiy subyekt-

larga kredit pul ssudalari shaklida berilsa – bu…

a) bank krediti;

b) iste’mol krediti;

c) ipoteka krediti;

d) davlat krediti;

e) xo‘jaliklararo kredit.

5. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bir-biriga beradigan

qarzlari qanday nomlanadi? U ko‘pincha to‘lovlarni o‘zaro qoplash

sharti bilan amalga oshiriladi…

a) bank krediti;

b) iste’mol krediti;

c) ipoteka krediti;

d) davlat krediti;

218

e) xo‘jaliklararo kredit.

6. Xususiy shaxslarga uzoq muddat foydalaniladigan iste’mol

tovarlarni (avtomobil, mebel va boshqalar) sotib olish uchun

beriladigan qarzlar qanday nomlanadi?

a) bank krediti;

b) iste’mol krediti;

c) ipoteka krediti;

d) davlat krediti;

e) xo‘jaliklararo kredit.

7. Ko‘chmas mulk (yer, bino, uy-joy )lar hisobiga uzoq

muddatli ssudalar shaklida beriladigan kredit, bu…

a) bank krediti;

b) iste’mol krediti;

c) ipoteka krediti;

d) davlat krediti;

e) xo‘jaliklararo kredit.

8. Davlat obligatsiyalarini chiqarib, aholi va xususiy biznesdan

qarz olsa, bu…

a) bank krediti;

b) iste’mol krediti;

c) ipoteka krediti;

d) davlat krediti;

e) xo‘jaliklararo kredit.

9. Qarzga beriladigan pul real moddiy boyliklar bilan qoplana

olishi, sug‘urtalangan yoki kafolatlangan bo‘lishi uning qaysi

tamoyilini aniqlatadi?

a) maqsadliligini;

b) qaytarilishliligini;

c) muddatliligini;

d) to‘lovliligini;

e) moddiy ta’minlanganliligini.

10. Qarzga berilgan pul-ssuda kapitali hisobiga olinadigan

daromad, bu…

a) renta;

b) me’yoridagi foyda;

c) foiz;

d) ish haqi;

e) ijara haqi.

11. Foiz stavkasiga ta’sir qiluvchi asosiy omilni toping:

219

a) foiz summasi va qarzga berilgan pul miqdori;

b) ssuda kapitaliga talab va taklif nisbati;

c) kutiladigan foyda normasi va inflyatsiya darajasi;

d) qarz berish muddati va shartlari;

e) ssuda kapitali bozorining monopollashuvi darajasi va puldan

boshqa maqsadlarda foydalanganda olinadigan daromad miqdori.

12. “Bank” tushunchasini to‘g‘ri tariflang:

a) kredit muassasasi;

b) pul muomalasini tartibga soluvchi muassasa;

c) davlatning pul-kredit siyosatini amalga oshiruvchi muassasa;

d) jamiyatda mavjud pul mablag‘larini to‘plash, ularni joylashtirish

va harakatini tartibga solishga xizmat qiluvchi kredit muassasa;

e) pul-kredit tizimini boshqaruvchi muassasa.

13. Davlat tasarrufida bo‘lib mamlakatda pul-kredit tizimini

markazlashgan tartibda boshqaradigan va davlatning yagona

monetar siyosatini yuritadigan bank qanday nomlanadi?

a) davlat banki;

b) markaziy bank;

c) tijorat banki;

d) maxsus bank;

e) ixtisoslashgan bank.

14. Qaysi kredit muassasasi “Davlat banki”, “Banklar banki”

va “Ijtimoiy bank” deb nomlanadi?

a) davlat banki;

b) markaziy bank;

c) tijorat banki;

d) maxsus bank;

e) ixtisoslashgan bank.

15. Quydagilardan qaysi biri markaziy bankning vazifasiga

kirmaydi?

a) davlat monetar siyosatini amalga oshiradi, barcha banklar maj-

buriy ehtiyotlarini saqlaydi;

b) tijorat banklarga kredit beradi, ularning faoliyatini uyg‘un-

lashtiradi va nazorat qiladi;

c) banklararo hisob-kitoblarni amalga oshiradi, davlatning oltin

valyuta zaxiralarini saqlaydi;

d) xalqaro valyuta bozorida milliy valyutani ayirboshlaydi, muoma-

laga milliy valyutani chiqaradi va pul muomalasini tartibga soladi;

e) omonatlarni jalb qiladi, mijozlar o‘rtasida hisob-kitoblarni

220

amalga oshiradi.

16. Foyda olish tamoyilida faoliyat yurutuvchi xo‘jalik

mavqeiga ko‘ra aksionerlik va huquqiy mavqei bo‘yicha biror

sohaga ixtisoslashgan kredit muassasasi, bu…

a) davlat banki;

b) markaziy banki;

c) tijorat banki;

d) ixtisoslashgan bank;

e) maxsus bank.

17. Quyidagilardan qaysi biri tijorat banklarining vazifasiga

kirmaydi?

a) omonatlarni jalb qilish, kreditlar berish;

b) mijozlar o‘rtasida hisob-kitoblarni va boshqa bank xizmatlarini

amalga oshirish;

c) qimmatli qog‘ozlar va valyuta operatsiyalarini amalga oshirish;

d) vositachilik qilish;

e) pul emissiya qilish.

18. Quyidagilardan qaysi biri ixtisoslashgan aksionerlik tijorat

banki tarkibiga kirmaydi?

a) sanoat-qurilish banki;

b) qishloq qurilish banki;

c) mikrokredit banki;

d) ipoteka bank;

e) xalq banki.

19. Mamlakatda omonat ishlarini tashkil qilib, aholi uchun

kassa vazifasini bajarib, ularga kredit beradigan va naqd pulsiz

hisob-kitoblarni amalga oshiradigan kredit muassasa, bu…

a) investitsion bank;

b) innovatsion bank;

c) xalq banki;

d) ipoteka bank;

e) ixtisoslashgan bank.

20. Obligatsiya va boshqa qarz majburiyatlarini chiqarish yo‘li

bilan uzoq muddatli ssuda kapitalini jalb qilib ularni ishonchli

mijozlarga taqdim qiladigan kredit muassasa, bu…

a) investitsion bank;

b) innovatsion bank;

c) xalq banki;

d) ipoteka bank;

221

e) ixtisoslashgan bank.

21. Fan va ilmiy texnikaviy yangiliklarning loyihalarini sotish

bilan bog‘liq operatsiyalarni kreditlaydigan kredit muassasa, bu…

a) investitsion bank;

b) innovatsion bank;

c) xalq banki;

d) ipoteka bank;

e) ixtisoslashgan bank.

22. Quydagilardan qaysi biri nobank muassasasi tizimiga

kirmaydi?

a) pochta muassasasi;

b) lizing va faktoring firmalar;

c) kredit uyushmalari;

d) lombardlar;

e) innovatsion bank muassasasi.

23. Quyidagilardan qaysi biri bankning o‘z mablag‘lari

hisoblanmaydi?

a) nizom fondi;

b) jamg‘arilgan mablag‘lar;

c) bank foydasi;

d) foizli daromad;

e) jalb qilingan mablag‘lar.

24. Banklarning moliyaviy resurslarini jalb qilish bilan bog‘liq

operatsiyalari qanday nomlanadi?

a) aktiv operatsiyalar;

b) passiv operatsiyalar;

c) lizing operatsiyalar;

d) faktoring operatsiyalar;

e) kredit operatsiyalari.

25. Banklarning moliyaviy resurslarini joylashtirish bilan

bog‘liq operatsiyalar qanday nomlanadi?

a) aktiv operatsiyalar;

b) passiv operatsiyalar;

c) lizing operatsiyalar;

d) faktoring operatsiyalar;

e) kredit operatsiyalar.

26. Bank foyda normasi nima?

a) yalpi foydaning o‘z kapitaliga nisbati;

b) sof foydaning o‘z kapitaliga nisbati;

222

c) yalpi foydaning jalb qilingan mablag‘larga nisbati;

d) sof foydaning jalb qilingan mablag‘larga nisbati;

e) sof foydaning barcha kapitalga nisbati.

27. Banklarning pul hosil qilishi, ya’ni pul taklifini ko‘paytirish

layoqati …

a) passiv operatsiyalar;

b) aktiv operatsiyalar;

c) multiplikator samarasi;

d) pul multiplikatori;

e) pul emissiyalaridir.

28. Markaziy bankning muomaladagi pul massasini

o‘zgartirish maqsadida qimmatli qog‘ozlar bozorida davlatning

qisqa muddatli obligatsiyalarni sotishi va sotib olishi…

a) hisob stavkalarining o‘zgarishi;

b) ehtiyot zaxiralarining o‘zgarishi;

c) ochiq bozordagi operatsiyalar;

d) pul muomalasini tartibga solish;

e) kredit hajmini o‘zgartirish.

29. Markaziy bankning tijorat banklarining majburiy ehtiyot

normalarini o‘zgartirish orqali pul taklifiga ta’sir ko‘rsatishi

qanday nomlanadi?

a) hisob stavkalarini o‘zgartirish;

b) ehtiyot zaxiralarini o‘zgartirish;

c) ochiq bozordagi operatsiyalar;

d) pul muomalasini tartibga solish;

e) kredit hajmini o‘zgartirish.

30. Markaziy bankning tijorat banklarning kreditlarga bo‘lgan

talabiga va investitsion faolikka ta’sir ko‘rsatishi usuli, bu…

a) hisob stavkalarining o‘zgarishi;

b) ehtiyot zaxiralarining o‘zgarishi;

c) ochiq bozordagi operatsiyalar;

d) pul muomalasini tartibga solish;

e) kredit hajmini o‘zgartirish.

31. Markaziy bankning pul taklifini ko‘paytirish va shu orqali

foiz stavkasini pasaytirish hamda investitsiyalar o‘sishini rag‘batlan-

tirishiga qaratilgan siyosat, bu…

a) “Qimmat” pul siyosati;

b) “Arzon” pul siyosati;

c) “Avtonom” pul siyosati;

223

d) “Faol” investitsiya siyosati;

e) “Passiv” pul siyosati.

32. Markaziy bankning pul taklifini qisqartirishi va u orqali

foiz stavkasini ko‘tarishi hamda investitsion faollikni cheklashga

qaratilgan siyosat, bu…

a) “Qimmat” pul siyosati;

b) “Arzon” pul siyosati;

c) “Avtonom” pul siyosati;

d) “Faol” investitsiya siyosati;

e) “Passiv” pul siyosati.

33. Pulga tenglashtirilgan to‘lov vositalari (veksel, chek, sertifi-

kat va h.k.) yuzaga chiqarilib, ular xo‘jalik amaliyotida foydalanil-

ganda, kredit qanday vazifani bajaradi?

a) taqsimlash;

b) joriy etish;

c) muomala xarajatlarini tejash;

d) nazorat qilish;

e) tartibga solish vazifasini.

34. Inflyatsiya kuchayganda monetizatsiya koeffitsiyenti:

a) ortadi;

b) pasayadi;

c) o‘zgarmaydi;

d) ular o‘rtasida hech qanday bog‘lanish yo‘q;

e) aniqlash qiyin.

35. Pulga talab tushunchasi –

a) zarur bo‘lganda tezda almashtirish mumkin bo‘lgan qimmatli

qog‘ozlarning sotib olib qo‘yilgan hajmi;

b) ma’lum bir foiz stavkasida tadbirkorlar kreditga olib ishlatish

mumkin bo‘lgan pul summasi;

c) daromadning «har ehtimolga qarshi» saqlangan ma’lum bir

qismi;

d) jamg‘arma uchun zarur pul miqdori;

e) bitimlar va investitsiyalar uchun zarur pul miqdori.

36. O‘zgarmaydigan tovarlar to‘plami uchun narxlarning

o‘sish sur’ati qanday indeksda aniqlanadi?

a) Paashe indeksida;

b) Laspeyres indeksida;

c) Fisher indeksida;

d) chakana tovarlar narxi indeksida;

224

e) ulgurji tovarlar narxi indeksida.

37. Bitimlar uchun zarur bo‘lgan pulga talab quyidagicha

o‘zgaradi:

a) foiz stavkasi o‘sganda, ortadi;

b) foiz stavkasi pasayganda, kamayadi;

c) nominal YAIM hajmi o‘sishiga qarab, pasayadi;

d) nominal YAIM hajmi kamayishiga qarab, pasayadi;

e) foiz stavkasi o‘zgarmaganda, kamayadi.

38. Pul va tovar massasi o‘zgarmagani holda pulning aylanish

tezligining ortishi...

a) pulning xarid qobiliyati o‘sishiga;

b) narxlarning tushishiga;

c) narxlarning o‘sishiga;

d) narxlarning o‘zgarmasligiga;

e) iqtisodiy o‘sishga olib keladi.

39. Inflyatsiyadan eng ko‘p talafot ko‘radigan qatlam, bu...

a) tovarlar, qimmatli qog‘ozlar, valyuta oldi-sotdisi bilan shug‘ulla-

nuvchi vositachilar;

b) kredit olgan iqtisodiy agentlar va yuridik shaxslar;

c) pulni o‘z vaqtida ko‘chmas mulkka, qimmatbaho narsalarga,

qadrli valyutaga almashtirganlar;

d) davlat monopolistik tuzilmasini ifodalovchi guruhlar;

e) kam daromad oluvchi kambag‘al qatlam.

40. Balanslashmagan inflyatsiya, bu...

a) bir xil tovarlar narxining har xil ko‘tarilishi;

b) to‘satdan narxlarning ko‘tarilib ketishi;

c) har xil tovarlar narxining o‘sish sur’atlari turlicha bo‘lishi;

d) har xil tovarlar narxlari o‘sish sur’atlarining yuqoriligi;

e) har xil tovarlar narxining uncha ko‘p bo‘lmagan miqdorda bir-

biriga yaqin o‘sishi.

41. Denominatsiya, bu …

a) eski pul birliklarini ma’lum nisbatda yangi pullar bilan almash-

tirish;

b) qadrsizlangan puldan voz kechish;

c) pul tizimida ro‘y bergan tanglik natijasida pulning to‘lov vazifa-

sini bajara olmay qolishi;

d) davlat tomonidan rasmiy ravishda valyuta kursini pasaytirish;

e) muomalaga qo‘shimcha pul chiqarish.

42. Pul tizimining tarkibiga quyidagilardan qaysi biri kiradi?

225

a) milliy pul birligi;

b) qog‘oz va kredit pullar hamda tanga-chaqalar;

c) pul chiqarish tizimi;

d) pul muomalasini tartibga soluvchi davlat muassasalari;

e) yuqoridagilarning barchasi.

43. Qaysi nazariya pulga maxsus tovar sifatida qaraydi?

a) pulning metalistik nazariyasi;

b) pulning nominalistik nazariyasi;

c) pulning miqdoriy nazariyasi;

d) pulning mehnat nazariyasi;

e) yuqoridagi barcha nazariyalar

44. Naqd pul muomalasi nima bilan ta’minlanadi?

a) cheklar bilan;

b) bank biletlari va metall tangalar bilan;

c) kredit kartochkalari bilan;

d) veksellar va akkreditivlar bilan;

e) to‘lov talabnomalari bilan.

45. Quyidagilardan qaysi biri muomala uchun ko‘proq pul

miqdorini taqozo qiladi?

a) pul birligi aylanish tezligining ortishi;

b) sotilishi lozim bo‘lgan tovarlar miqdorining ko‘payishi;

c) barter ayirboshlash hissasining ortishi;

d) bir-birini qoplaydigan to‘lovlarning ortishi;

e) nasiyaga sotiladigan tovarlar miqdorining o‘sishi.

46. Iste’mol tovarlariga narx indeksi 2013y.-113,6; 2014 y.-

118,8 ga teng bo‘lsa, inflyatsiya sur’ati necha foizni tashkil qiladi?

a) 5,3 %;

b) 4,6 %;

c) 4,1 %;

d) 4,8 %;

e) 5,1 %.

47. Inflyatsiyadan aholi va daromad oluvchilarning qaysi

guruhi yutadi?

a) jamg‘armaga ega bo‘lganlar;

b) o‘zgarmas daromad oluvchilar;

c) nafaqa hisobiga yashovchilar;

d) qayd qilinmagan daromad oluvchilar;

e) qayd qilingan renta oluvchi yer egalari.

48. Iqtisodiyotning pulga bo‘lgan talabini nima belgilab

226

beradi?

a) nominal YAMM hajmi;

b) foiz stavkasi;

c) real YAMM hajmi;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va d) to‘g‘ri.

49. Respublikamizda naqd pul taklifini nima belgilab beradi?

a) Mo pul agregati;

b) M1 pul agregati;

c) M2 pul agregati;

d) M3 pul agregati;

e) barcha pul agregatlari.

50. Quyidagi hollardan qaysi birida pulning taklifi ko‘payadi?

a) tovar va xizmatlarni davlat tomonidan sotib olish hajmi

ko‘paysa;

b) Markaziy bank aholidan davlat obligatsiyalarini sotib olsa;

c) aholi xususiy kompaniyalar obligatsiyalarini sotib olsa;

d) korporatsiya o‘z aksiyalarini aholiga sotsa;

e) yuqoridagilarning barchasida.

51. Tovarlar hajmiga nisbatan pul miqdorining muomalada

ko‘payishi qanday oqibatlarga olib kelishi mumkin?

a) ishlab chiqarish hajmi o‘sadi, narx-navo o‘zgarmaydi;

b) ishlab chiqarish hajmi o‘sadi, narx-navo pasayadi;

c) narx-navo o‘sadi, ishlab chiqarish hajmi o‘smaydi;

d) ishlab chiqarish va narx-navo bir vaqtda mutanosib o‘sadi;

e) yuqoridagi barcha holatlarga olib keladi.

52. Pul taklifi o‘sadi – agarda:

a) davlat tomonidan chiqarilgan obligatsiyalar qayta sotilsa;

b) xususiy kompaniyalar aholiga obligatsiyalarini sotsa;

c) markaziy bank aholidan davlat obligatsiyalarini sotib olsa;

d) aholi xususiy kompaniyalarning obligatsiyalarini sotib olsa;

e) yuqoridagi barcha hollarda.

53. Aholining qaysi qatlamiga inflyatsiya nisbatan ko‘proq

zarar keltiradi?

a) tadbirkorlarga;

b) mulk egalariga;

c) aksiya egalariga;

d) ish boshqaruvchilarga;

e) pensionerlarga.

227

54. Kutilmagan inflyatsiyadan kim nisbatan eng ko‘p zarar

ko‘radi?

a) ishbay ish haqi oluvchilar;

b) pul jamg‘armalariga ega bo‘lmaganlar;

c) qarzdorlar;

d) kambag‘al va qashshoqlar;

e) qarz beruvchilar.

55. Pul bozorida muvozanatlik nimaga bog‘liq?

a) muomalaga chiqarilgan pul miqdoriga;

b) muomalaga chiqarilgan tovarlar miqdoriga;

c) tovarlarga bo‘lgan talab va taklif nisbatiga;

d) pulga bo‘lgan talab bilan taklif o‘rtasidagi nisbatga;

e) moliya bozorining rivojlanganlik darajasiga.

56. Ssuda foizi nazariyasiga ko‘ra pulga bo‘lgan umumiy talab-

ni nima aniqlaydi?

a) muomala (bitim) uchun pulga talab;

b) investitsiyalar (aktivlar) tomonidan pulga talab;

c) sof eksport hajmi;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

57. Milliy pul-so‘mning barqarorligini ta’minlashga qaratilgan

chora-tadbirlarini aniqlang: a) ichki bozorni mumkin qadar tezroq iste’mol mollari bilan

to‘ldirish;

b) yetarli valyuta zaxirasini vujudga keltirish;

c) pulni qadrlash, tejab-tergab sarflash;

d) inflyatsiyaga qarshi puxta o‘ylangan siyosat o‘tkazish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

58. Revalvatsiya – bu:

a) eski pul birliklarini ma’lum nisbatda yangi pullar bilan almash-

tirish;

b) qadrsizlangan puldan voz kechish;

c) davlat tomonidan rasmiy ravishda valyuta kursini ko‘tarish;

d) davlat tomonidan rasmiy ravishda valyuta kursini pasaytirish;

e) muomalaga qo‘shimcha pul chiqarish.

59. Tovarlar aylanishi, notovar tavsifdan bitimlar hamda

hisoblarga xizmat qiluvchi naqd pullar va unga tenglashtirilgan

moliyaviy aktivlar harakati…

a) pul taklifi;

228

b) pul miqdori;

c) pul muomalasi;

d) pulga talab;

e) pul muomalasi qonunidir.

60. Quydagilardan qaysi biri naqd pul belgisi?

a) cheklar;

b) kredit kartochkalar;

c) veksellar;

d) bank biletlari;

e) akkreditivlar.

61. Quydagilardan qaysi biri kredit pullar tarkibiga kirmaydi?

a) cheklar;

b) kredit kartochkalar;

c) vaksellar;

d) bank biletlari;

e) akkreditivlar.

62. “Fisherning ayirboshlash tenglamasi” (QP=MV) da nimalar

aks etmaydi?

a) ayirboshlanadigan tovarlar miqdori;

b) tovarlar narxi;

c) muomala uchun zarur pul miqdori;

d) pulning aylanish tezligi;

e) qarzga sotiladigan tovarlar summasi.

63. Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdoriga ta’sir ko‘rsat-

maydigan omilni toping:

a) sotiladigan tovarlar miqdori;

b) tovarlar narxi;

c) pulning aylanish tezligi;

d) kredit munosabatlari rivojlanganlik darajasi;

e) naqd pullar va unga tenglashtirilgan nomoliyaviy aktivlar

nisbati.

64. Qaysi nazariyada muomala uchun zarur pul miqdori

sotishga chiqariladigan tovarlar qiymat miqdori va ularning oltin

asosiga teng kelish g‘oyasini ilgari suriladi?

a) miqdoriylik nazariyasida;

b) klassik nazariyasida;

c) Fisher tenglamasida;

d) Kenbrij maktabi g‘oyasida;

e) A.Marshall yondashuvida.

229

65. Quyidagilardan qaysi biri pul tizimi tarkibiga kirmaydi?

a) pul birligi va turlari;

b) pul emissiyasi qilish tartibi;

c) pul massasini tartibga soluvchi kredit-bank muasassalari;

d) naqd pulsiz hisob-kitobni amalga oshirilishi va valyutalarni

ayirboshlash tartibi;

e) davlat byudjeti tizimi.

66. Qayd qilinganlardan qaysi biri pul bozori turini anglat-

maydi?

a) davlat muddatli obligatsiyalar bozori;

b) kredit resurslari bozori;

c) banklararo depozitlar bozori;

d) qimmatli qog‘ozlar bozori;

e) qarz majburiyatlari bozori.

67. Naqd pullar+hisob varag‘idagi pul qoldiqlari+mahalliy

byudjet mablag‘lari+byudjet, jamoat va boshqa tashkilotlar

mablag‘lari qaysi pul agregatini bildiradi?

a) Mo;

b) M1;

c) M2;

d) M3;

e) Mp.

68. Banklardagi muddatli omonatlar qaysi pul agregati

tarkibiga kiradi?

a) Mo;

b) M1;

c) M2;

d) M3;

d) Mp.

69. Sertifikatlar, aniq maqsadli va davlat obligatsiyalari hamda

xazina majburiyatlari qaysi pul agregati tarkibida aks etadi?

a) Mo;

b) M1;

c) M2;

d) M3;

e) Mn.

70. Ayirboshlash vositasi sifatidagi pulga talab miqdori qaysi

ko‘rsatkichga to‘g‘ri mutanosiblikda o‘zgaradi?

a) foizning real stavkasiga;

230

b) foizning nominal stavkasiga;

c) nominal YAIM ga;

d) real YAIM ga;

e) foyda normasiga.

71. Investitsiyalar uchun pulga talab miqdori qaysi ko‘rsat-

kichga teskari mutanosiblikda o‘zgaradi?

a) foizning real stavkasiga;

b) foizning nominal stavkasiga;

c) nominal YAIM ga;

d) real YAIM ga;

e) foyda normasiga.

72. Quyidagilardan qaysi biri pulga bo‘lgan umumiy talabni

bildiradi?

a) ayirboshlash bitimlari+ehtiyotkorlik maqsadlari uchun;

b) ayirboshlash bitimlari+chayqovchilik maqsadlari uchun;

c) ayirboshlash bitimlari+investitsiyalar uchun;

d) ayirboshlash bitimlari+ishlab chiqarish maqsadlari uchun;

e) ayirboshlash bitimlari+tashqi savdoni amalga oshirish uchun.

73. Qayd qilinganlardan qaysi biri inflyatsiyaning namoyon

bo‘lish shakli emas?

a) tovarlar taklifiga nisbatan muomaladagi pul miqdori ortib

ketishi;

b) tovarlar taklifiga nisbatan muomaladagi moliyaviy aktivlar

hajmining ortib ketishi;

c) pulning sotib olish layoqatining pasayib borishi;

d) narxlarning uzoq davr davomida umumiy o‘sishi;

e) ayrim tovarlar narxining beqaror o‘sishi.

74. Inflyatsiya davrida milliy pul nimaga nisbatan qadrsizlan-

maydi.

a) tovarlarga;

b) oltinga;

c) boshqa qimmatli metallarga;

d) barqaror chet el valyutalariga;

e) moliyaviy aktivlarga (obligatsiya, zayom).

75. Joriy va bazis davridagi narxlar nisbati qanday ko‘rsat-

kich?

a) narx deflyatori;

b) narx indeksi;

c) narx indeksatsiyasi;

231

d) narx pariteti;

e) narx diapazoni.

76. Quyidagilardan qaysi biri narx indeksini anglatmaydi?

a) iste’mol tovarlari narx indeksi;

b) investitsion tovarlari narx indeksi;

c) eksport va import tovarlari narx indeksi;

d) YAIM deflyatori;

e) qimmatli qog‘ozlar (aksiya) kursi.

77. Inflyatsiyaning namoyon bo‘lishiga ko‘ra aniqlanadigan

turini toping:

a) o‘rmalab boruvchi inflyatsiya;

b) kutish inflyatsiyasi;

c) oshkora inflyatsiya;

d) kutilayotgan inflyatsiya;

e) muvozanatlashgan inflyatsiya.

78. Taxmin qilinishiga ko‘ra aniqlangan inflyatsiya turi, bu…

a) o‘rmalab boruvchi inflyatsiya;

b) kutish inflyatsiyasi;

c) oshkora inflyatsiya;

d) kutilayotgan inflyatsiya;

e) muvozanatlashgan inflyatsiya.

79. Narxlarni o‘sish sur’atlaridagi farqlariga ko‘ra ajratiladi-

gan inflyatsiya turini toping:

a) o‘rmalab boruvchi inflyatsiya;

b) kutish inflyatsiyasi;

c) oshkora inflyatsiyasi;

d) kutilayotgan inflyatsiya;

e) muvozanatlashgan inflyatsiya.

80. Inflyatsiya ro‘y berganda aholii narxlar pasayguncha pul

sarflarini qisqartirishi va bu o‘z navbatida talabni kamaytirib,

oqibatida narxlarni pasaytirishi qanday nomlanadi?

a) kutish samarasi;

b) Pigu samarasi;

c) daromad samarasi;

d) o‘rnini bosish samarasi;

e) multiplikator samarasi.

81. Inflyatsiyaning ijobiy iqtisodiy oqibatni toping:

a) aholii turmish darajasi pasayishi;

b) qayd qilingan daromad oluvchilarning real daromadi kamayishi;

232

c) pul jamg‘armalari qadrsizlanishi;

d) turli tarmoqlar o‘rtasidagi nomutanosiblik kuchayishi;

e) monopolga mavqega ega bo‘lganlar daromadlar ortishi.

82. Inflyasiyaning iqtisodiy oqibatlaridan qaysi birida natural

xo‘jalikning rivojlanish xavfi mavjud bo‘ladi?

a) investitsion tovarlar ishlab chiqaruvchi korxonalar iqtisodiy

ahvoli yomonlashishi;

b) foizning real stavkasi pasayishi;

c) byudjet taqchilligining ortishi;

d) barter ayirboshlash ulushining ortishi;

e) davlat qarzlari miqdori o‘sishi.

83. Quyidagilardan qaysi biri davlatning ishlab chiqarishni

rag‘batlantirishga qaratilgan chora-tadbirlariga kirmaydi?

a) imtiyozli soliqlar belgilash;

b) ishlab chiqaruvchilarga imtiyozli kreditlar berish;

c) yangi korxonalarga subsidiyalar berish;

d) tashqi savdoga imtiyozlar berish;

e) pul emissiyasini cheklash.

84. Quyidagilarning qaysi biri davlatning byudjet taqchilligini

kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlariga kirmaydi?

a) soliq bazasini kengaytirish;

b) byudjet xarajatlarini kamaytirish;

c) samarali antimonopol tadbirlarni amalga oshirish;

d) subsidiya va dotatsiyalarni kamaytirish;

e) davlat investitsiyalarini cheklash.

85. Qayd qilinganlardan qaysi biri davlatning pul massasini

tartibga solishga qaratilgan tadbirlariga kirmaydi?

a) pul daromadlarining o‘sishini cheklash;

b) pul emissiyasini cheklash;

c) davlat kreditlarini kamaytirish;

d) davlat oltin-valyuta zaxiralarini ko‘paytirish;

e) fan-texnika taraqqiyotini qo‘llab-quvvatlash.

86. Qayd qilinganlardan qaysi biri davlatning inflyatsiyani

jilovlashga qaratilgan qisqa muddatli tadbirlariga kirmaydi?

a) qo‘shimcha turlardagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarga

imtiyozlar berish;

b) iste’mol tovarlari importini kengaytirish;

c) muddatli omonatlarga yuqori foiz stavkalarini belgilash;

d) davlat oltin-valyuta zaxiralaridan qisman inflyatsiyani

233

jilovlashda foydalanish;

e) iqtisodiyotdagi tarkibiy o‘zgarishlarni qo‘llab-quvvatlash.

87. Pul islohotining qaysi turida qadrsizlangan pul o‘rniga

muomalaga yangi pul birliklari chiqariladi?

a) nulifikatsiyada;

b) devolvatsiyada;

c) denominatsiyada;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

88. Pul islohotining qaysi turida nisbiy valyuta kursi rasmiy

ravishda pasaytiriladi?

a) nulifikatsiyada;

b) devalvatsiyada;

c) denominatsiyada;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

89. Qaysi pul islohotida eski pul birliklari ma’lum bir nisbatda

yangi pul birliklari bilan almashtiriladi?

a) nullifikatsiyada;

b) devolvatsiyada;

c) denominatsiyada;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

90. Davlatning inflyatsiya sharoitida tashqi omillar ta’sirini

kamaytirishga qaratilgan chora-tadbirlari nimani ko‘zda tutadi?

a) immigratsiyani cheklashni;

b) immigratsiyani rag‘batlantirishni;

c) tashqi savdoni kengaytirishni;

d) chet el kapitallari va kreditlariga inflyatsiyaning ta’sirini

kamaytirishni;

e) to‘lov balansini barqarorlashtirishni.

91. Inflyatsiyaning kelib chiqishiga sabab bo‘lmaydigan omilni

toping:

a) pul emissiyasi;

b) byudjet taqchilligi;

c) talabning nisbatan ortiqchaligi;

d) ishlab chiqarish xarajatlari ortib borishi;

e) aholi pul daromadlari o‘sishi.

92. Narxning o‘sish sur’atiga ko‘ra aniqlanadigan inflyatsiya

234

turini toping:

a) talab inflyatsiyasi;

b) kutilayotgan inflyatsiya;

c) muvozanatlashgan inflyatsiya;

d) yashirin inflyatsiya;

e) giperinflyatsiya.

93. Kelib chiqish sabablariga ko‘ra aniqlanadigan inflyatsiya

turini ko‘rsating:

a) me’yoridagi inflyatsiya;

b) taklif inflyatsiyasi;

c) oshkora inflyatsiya;

d) kutilmagan inflyatsiya;

e) muvozanatlashmagan inflyatsiya.

JAVOBLAR

1b); 2a); 3d); 4a); 5d); 6b); 7c); 8d); 9d); 10c); 11a); 12d); 13b);

14b); 15d); 16c); 17d); 18d); 19c); 20a); 21b); 22d); 23d); 24b); 25a);

26b); 27d); 28c); 29b); 30a); 31b); 32a); 33c); 34a); 35d); 36b); 37d);

38a); 39d); 40c); 41a); 42c); 43d); 44b); 45b); 46b); 47d); 48d); 49a);

50b); 51c); 52c); 53d); 54d); 55d); 56d); 57d); 58c); 59c); 60d); 61d);

62d); 63d); 64b); 65d); 66d); 67b); 68c); 69d); 70c); 71a); 72c); 73d);

74d); 75b); 76d); 77c); 78d); 79a); 80a); 81d); 82d); 83d); 84c); 85d);

86d); 87a); 88b); 89c); 90d); 91d); 92d); 93b).

235

23-mavzu. BOZOR IQTISODIYOTINI TARTIBGA

SOLISHDA DAVLATNING IQTISODIY ROLI

1. Quyidagilardan qaysi biri davlatning iqtisodiyotga to‘g‘ri-

dan-to‘g‘ri aralashuvini ifodalamaydi?

a) amortizatsiya siyosatini yuritish;

b) huquqiy normativlar ishlab chiqish;

c) ma’muriy tartibga solish;

d) iqtisodiyot sektorida faoliyat yuritish;

e) qonunlar qabul qilish.

2. Mamlakatning iqtisodiy xavfsizligini ta’minlash, bu …

a) iqtisodiyotning erkin bo‘lishi uchun sharoit yaratish;

b) milliy pulning qadri tushib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik;

c) ishlab chiqarishning uzluksizligini ta’minlab, iqtisodiyotni falaj

holatiga yo‘l qo‘ymaslik;

d) aholini hayot kechirish farovonligini oshirish;

e) iqtisodiy samaradorlikka erishish.

3. «Monetar qoida»ga muvofiq:

a) davlat yalpi talab bilan yalpi taklif o‘rtasidagi muvozanatni

ta’minlashi kerak;

b) davlat real YAMMning potensial o‘sish sur’atiga mos ravishda

pul taklifining o‘sish sur’atini ta’minlash va u amal qilayotgan

qonunchilikda o‘z ifodasini topishi kerak;

c) davlat byudjetining xarajat va daromadlarini muvofiqlashtirishni

ta’minlash kerak;

d) davlat naqd pullar va boshqa moliyaviy aktivlar o‘rtasidagi

doimiy nisbatlarni ushlab turishi kerak;

e) davlat inflyatsiyani eng past darajada ushlab turishga mas’ul.

4. Sof ijtimoiy tovarlar ...

a) faqat davlat tomonidan ishlab chiqariladi;

b) ulardan bir iste’molchi foydalanishi bilan boshqalar uchun

kamayib qolmaydi;

c) iste’mol qilishni faqat bu tovarlarga pul to‘laganlar bilan cheklab

bo‘lmaydi;

d) b) va c) javob to‘g‘ri;

e) a) va b) javob to‘g‘ri.

5. Davlat qarzi nima?

a) davlatning xorijiy davlatlardan qarzi;

b) davlatning sof eksportdagi ulushining qisqarishi;

236

c) davlat byudjetidagi taqchillikning o‘sishi;

d) davlatning o‘z fuqarolari, banklar, korxonalar, shuningdek

xorijiy mamlakatlardan qarzi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

6. Davlat tomonidan tartibga solishning bevosita usullari, bu...

a) tovar va xizmatlarning davlat tomonidan xarid qilinishi;

b) davlat transfert to‘lovlari;

c) ochiq bozordagi operatsiyalar;

d) foydaga solinadigan soliqlar;

e) yuqoridagilarning barchasi.

7. Davlatning soliqlarni tartibga solish siyosati quyidagilardan

qaysi birida ifodalanadi?

a) monetar siyosatda;

b) pul taklifi o‘zgartirishga qaratilgan siyosatda;

c) tashqi iqtisodiy siyosatda;

d) fiksal siyosatda;

e) ijtimoiy siyosatda.

8. Davlatning xarajatlar va soliqlar bilan bog‘liq bo‘lgan

siyosati, bu…

a) ijtimoiy-iqtisodiy siyosat;

b) monetar siyosat;

c) fiskal siyosat;

d) ijtimoiy siyosat;

e) yuqoridagilarning barchasi.

9. Davlat daromadlarini qayta taqsimlashni qanday amalga

oshiradi?

a) pul-kredit siyosati orqali;

b) transfert to‘lovlari orqali;

c) daromadlar siyosati orqali;

d) monopoliyalarga qarshi olib boradigan siyosat orqali;

e) soliqlar va transfert to‘lovlari orqali.

10. Fiskal siyosatning asosiy dastagi qaysi?

a) foiz stavkasi;

b) soliqlar;

c) hisob stavkasi;

d) ayirboshlash kurslari;

e) yuqoridagilarning barchasi.

11. Monetar siyosatning asosiy dastagi qaysi?

a) davlat byudjeti;

237

b) pul taklifi;

c) foiz stavkasi;

d) narx tizimi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

12. Bozor iqtisodiyoti sharoitida quyidagi muammolarning

qaysi biri bilan davlat shug‘ullanishi kerak?

a) o‘z vazifalarini bajarish uchun sarflanadigan markazlashtirilgan

pul fondlarining shakllanishi va uni to‘g‘ri taqsimlash bilan;

b) ishlab chiqarish korxonalari olgan pul daromadlaridan samarali

foydalanish usullarini belgilab berish bilan;

c) tovar ishlab chiqarishning hajmi va uning turlarini rejalashtirish

bilan;

d) jamiyatga zarur bo‘lgan tovarlar va xizmatlar doirasini aniqlash

bilan;

e) mehnat muhofazasi bilan.

13. Davlat monopoliyalarga qarshi faoliyatni qaysi maqsadda

amalga oshiradi?

a) monopoliyalarni bartaraf etish maqsadida;

b) raqobatni yo‘qotish maqsadida;

c) tadbirkorlik va erkin raqobatni himoya qilish maqsadida;

d) bozor mexanizmlari harakatini cheklash maqsadida;

e) iste’molni cheklash maqsadida.

14. Quyidagilardan qaysi biri davlatning iqtisodiyotni bilvosita

tartibga solish usuliga kiradi?

a) tartibga solishning ma’muriy vositalaridan foydalanish;

b) narxlar va ish haqini “qotirib” qo‘yish;

c) mehnat birjasi faoliyatini tashkil qilish;

d) davlatning qimmatli qog‘ozlar bozoridagi operatsiyalari;

e) monopoliyaga qarshi qonunchilik.

15. Bozor iqtisodiyotini tartibga solishni nimalar zarur qilib

qo‘yadi?

a) makroiqtisodiy muvozanatlikni ta’minlab borish zarurligi;

b) milliy iqtisodiyotning samarali faoliyat yuritishga erishishi

talabi;

c) iqtisodiy o‘sishga erishib borish zarurligi;

d) makroiqtisodiy muvozanatlikni ta’minlash orqali barqaror

iqtisodiy o‘sishga erishish va aholi farovonligini oshirib borish talabi;

e) iqtisodiyotni samarali boshqarish va ichki tartibni saqlash

zarurligi.

238

16. Bozor iqtisodiyotini tartibga solishning qaysi usuli raqobat,

narx, talab va taklif nisbatiga asoslanadi?

a) davlat mexanizmi;

b) bozor mexanizmi;

c) davlat va bozor mexanizmi;

d) an’anaviy usullar;

e) ma’muriy usullar.

17. Davlatning iqtisodiyotdagi rolini cheklash va uni tartibga

solishda bozor mexanizmiga ustuvorlik berish masalasi ilk bor kim

tomondan ilmiy jihatdan asoslab berilgan (“Xalqlar boyligining

tabiati va sabablari xususida tadqiqotlar” asarida)?

a) DJ.Keyns;

b) A Smit;

c) M .Fridman;

d) R.Solou;

d) A. Marshall.

18. A.Smitning iqtisodiyotni tartibga solishning bozor mexaniz-

mi xususidagi uchta asosiy qoidasi, bu…

a) davlat aralashmasligi, iqtisodiy usullar, samarali talabni rag‘bat-

lantirish;

b) davlat aralashmasligi, “ko‘rinmas qul”, bozor o‘z-o‘zini boshqa-

rishi;

c) ma’muriy usullar, normativlar, davlat dasturlari;

d) bozor mexanizmi, ma’muriy usullar, prognozlar;

e) iqtisodiy dastaklar, talab va taklif, raqobat.

19. Davlatni iqtisodiyotdagi rolini oshirish zarurligi to‘g‘risida-

gi qarash kimga tegishli (“Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy

nazariyasi” kitobida bayon qilingan)?

a) A .Smit;

b) Dj.M.Keyns;

c) M.Fridman;

d) A.Marshall;

e) D.Rikardo.

20. Qaysi oqim davlatning iqtisodiyotga faol aralashuvi

g‘oyasini himoya qilishni davom ettiradi?

a) neokonservatizm;

b) neoklassik;

c) monetarizm;

d) ratsional kutish;

239

e) taklifni moslashtirish nazariyasi.

21. Qaysi oqim davlat xususiy firmalar va xo‘jalik faoliyatiga

aralashmasligi zarur degan qarashni qo‘llab chiqadi?

a) neokonservatizm;

b) neoklassik;

c) monetarizm;

d) ratsional kutish;

e) taklifni moslashtarish nazariyasi.

22. Qaysi oqim davlatning iqtisodiyotga eng kam darajada

aralashuvi pul muomalasi doirasida bo‘lishi kerakligini ta’kidlaydi?

a) neokonservatizm;

b) neoklassik;

c) monetarizm;

d) ratsional kutish;

e) taklifni moslashtarish nazariyasi.

23. Qaysi nazariyada davlatning iqtisodiyotni tartibga solish

siyosatida ustuvorlik tovarlar taklifini yalpi talabga moslashtirishga

berilishi lozimligi qayd qilinadi? a) neokonservatizm;

b) neoklassik;

c) monetarizm;

d) ratsional kutish;

e) taklifni moslashtarish nazariyasi.

24. Davlat bozor konyukturasida kutilayotgan inqirozli holat-

larni oldindan taxminlash va uning oqibatlarini yumshatishi bo‘yi-

cha chora-tadbirlar belgilashga qaratish zarurligini qayd qilgan

oqim, bu…

a) neokonservatizm;

b) neoklassik;

c) monetarizm;

d) ratsional kutish;

e) taklifni moslashtarish nazariyasi.

25. Quyidagilardan qaysi biri iqtisodiyotga davlatning arala-

shishini taqozo qiluvchi omillar toifasiga kirmaydi?

a) milliy xo‘jalikda bozor vositasida bajarish mumkin bo‘lmagan

vazifalarni hal qilish;

b) ijobiy samaradan foydalanishni tartiblash va salbiy oqibatlarni

bartaraf qilish;

c) foydali iste’molini kengaytirish va sog‘lik uchun zararli tovarlar

240

iste’molini cheklash;

d) bozorning salbiy oqibatlarini yumshatish;

e) raqobatni rivojlantirish, narxlarni erkinlashtirish.

26. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish (IDTTS)

qanday xarakterdagi tadbirlar tizimidan iborat?

a) qonunchilik, ijro etish va nazorat qilish;

b) boshqarish, buyruq berish va rejalashtirish;

c) istiqbolni belgilash, ishlab chiqarish, prognozlash;

d) tartibni saqlash, mudofaa, ijtimoiy himoya;

e) talabni rag‘batlantirish, investitsiya kiritish va ishlab chiqarishni

tashkil qilish.

27. IDTTSning qaysi vazifasi uning maqsadini to‘laroq ifoda-

laydi?

a) huquqiy asos va ijtimoiy muhitni ta’minlash;

b) raqobatni himoya qilish;

c) daromad va boyliklarni qayta taqsimlash;

d) resurslarni qayta taqsimlash;

e) iqtisodiyotni barqarorlashtirish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlan-

tirish.

28. Davlatning ijtimoiy muhitni ta’minlash borasidagi qaysi

vazifasi iste’molchilar huquqini himoya qilishga ham qaratiladi?

a) milliy pulni muomalaga kiritish;

b) ichki tartibni saqlash;

c) mahsulot sifati va og‘irligiga andozalar belgilash;

d) bozor infratuzilmasini vujudga keltirish;

e) muassasaviy o‘zgarishlarni amalga oshirish.

29. Davlatning bozor iqtisodiyoti huquqiy asosini yaratishga

qaratilgan qaysi vazifasi uning barcha subyektlari manfaatini

qamrab oladi?

a) mulkchilikka oid qonunlar qabul qilish;

b) korxonalar maqomini belgilash;

c) xususiy mulkchilik huquqini aniqlash;

d) shartnomalar amal qilishini kafolatlash;

e) ishlab chiqaruvchi, resurs egalari va iste’molchilar o‘rtasidagi

munosabalarni tartibga soluvchi qonuniy bitimlarni ishlab chiqishi.

30. Quyidagilardan qaysi biri davlatning raqobatni himoya

qilishi vazifalari tarkibiga kirmaydi?

a) monopol faoliyatni cheklash;

b) monopol faoliyat ustidan nazorat qilishi;

241

c) raqobatni rivojlantirish;

d) iste’molchilar huquqini va tadbirkorlar manfaatini himoya qilish;

e) bozor infratuzilmasini vujudga keltirish.

31. Davlatning daromadlarni qayta taqsimlashga qaratilgan

qaysi vazifasi bozorni tartibga solishga qaratiladi?

a) transfert to‘lovlarni amalga oshirish;

b) ijtimoiy ta’minot dasturlarini qo‘llash;

c) talab va taklif ta’sirida shakllanadigan narxlarni o‘zgartirish;

d) imtiyozli narxlarni belgilash;

e) ish haqining minimal darajasini belgilash va o‘zgartirish.

32. Quyidagilardan qaysi biri davlatning resurslarni taqsim-

lash va qayta taqsimlash vazifasiga kirmaydi?

a) iste’mol uchun zarur ayrim tovarlar foydasiga resurslarni qayta

taqsimlash;

b) ishlab chiqarishni subsidiyalash orqali ayrim tovarlar takliflarini

kengaytirishga resurslar oqimini ta’minlash;

c) ayrim iste’mol tovarlarini davlat sektorlarida ishlab chiqarishni

kengaytirish;

d) byudjet mablag‘lari hisobiga resurslarni xususiy sohadan

bo‘shatib, ijtimoiy ne’matlar ishlab chiqarishga yo‘naltirish;

e) tovarlar bozorida raqobatni rivojlantirish.

33. Bozor tizimining resurslarini qayta taqsimlashga layoqat-

sizligini ko‘rsatuvchi holatni toping:

a) resurslarni talab yuqori bo‘lgan tovarlar ishlab chiqarish

foydasiga taqsimlaydi;

b) resurslarni foyda yuqori bo‘lgan tarmoqlarga qayta taqsimlaydi;

c) ishlab chiqarilishi o‘zini oqlamagan tovarlarga resurslarni ajrata

olmaydi;

d) resurslarni talab yuqori bo‘lgan xizmat ko‘rsatish sohalari

foydasiga taqsimlaydi;

e) resurslarni foyda kam bo‘lgan yoki zarar ko‘ruvchi tarmoqlardan

foyda normasi yuqori bo‘lgan sohalarga qayta taqsimlaydi.

34. Quyidagilardan qaysi biri davlatning iqtisodiy o‘sishini

rag‘batlantirish vazifasiga kirmaydi?

a) to‘liq bandlikni ta’minlash;

b) soliq stavkasini pasaytirish;

c) dotatsiya va subsidiyalar berishni kengaytirish;

d) korxonalar huquqiy maqomini belgilash;

e) tranfert to‘lovlarini ko‘paytirish.

242

35. Davlatning iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatishiga qaratilgan be-

vosita usullaridan qaysi biri YAIMda o‘zining ulushini ko‘pay-

tirishga qaratiladi?

a) iqtisodiyotning ayrim bo‘g‘inlarini bevosita boshqarish;

b) davlat tadbirkorligini kengaytirish;

c) narxlar va ish haqini ”qotirib” qo‘yish;

d) mehnat birjalari faoliyatini tashkil qilish;

e) iqtisodiy sohani tartibga solishga qaratilgan qonunlar qabul qilish.

36. Quyidagilardan qaysi biri davlatning iqtisodiyotni tartibga

solishdagi bilvosita usullariga kirmaydi?

a) narxlarni “muzlatib” qo‘yish;

b) hisob stavkalarini o‘rnatish va o‘zgartirish;

c) tijorat banklari majburiy ehtiyojlari minimal darajasini belgilash;

d) davlatning qimmatli qog‘ozlar bozoridagi operatsiyalari;

e) byudjet daromadlari va xarajatlari nisbatini o‘zgartirish.

37. Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishga qaratilgan bilvo-

sita usullaridan qaysi biri yalpi talabni kengaytiradi?

a) soliq turlari, stavkalari va imtiyozlarini belgilash;

b) davlat kreditlari, subsidiya va moliyaviy kafolatlarini amalga oshirish;

c) byudjet mablag‘lari hisobiga investitsiyalar qo‘yish;

d) jadallashgan amortizatsiyani rag‘batlantirish;

e) davlat maqsadli dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish.

38. Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishga qaratilgan tashqi iqti-

sodiy usullaridan qaysi biri tashqi savdoni me’yorlashtirishga qaratiladi?

a) tovarlar, kapital va innovatsiya yutuqlari eksportini rag‘batlantirish;

b) eksportni davlat mablag‘lari hisobiga kreditlash;

c) chet el investitsiyalari va kreditlarini kafolatlash;

d) tashqi savdoga tarifli va tarifsiz cheklashlar kiritish;

e) davlatning xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlarda qatnashishi.

39. Davlatning iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatishining ma’muriy

vositasi (dastagi)ni toping:

a) bankning majburiy ehtiyoti;

b) soliqlar;

c) pensiya va ishsizlik nafaqasi;

d) qonunlar va huquqiy bitimlar;

e) import kvotalari.

40. Davlatning iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatishining kreditli das-

tagini toping:

a) qarorlar, farmoyishlar va boshqa me’yoriy bitimlar;

243

b) hisob stavkasi;

c) subsidiya va dotatsiyalar;

d) ish haqining minimal darajasi;

e) boj to‘lovlari.

41. Davlatning iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatishining moliyaviy

vositasi, bu…

a) qonunlar, qarorlar va boshqa me’yoriy hujjatlar;

b) valyuta kurslari;

c) davlat investitsiyalari;

d) litsenziyalar;

e) mahsulot sifatiga standartlar.

42. Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi ijtimoiy dastagi, bu…

a) hisob stavkasi;

b) soliqlar;

c) dotatsiyalar;

d) pensiyalar;

e) boj to‘lovlar.

43. Davlatning iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatishining tashqi iqtiso-

diy dastagi, bu…

a) bankning majburiy ehtiyotlar normasi;

b) subsidiyalar;

c) soliqlar;

d) import kvotalari;

e) dotatsiyalar.

44. Monetaristik qarashni toping:

a) jamg‘arma daromadga bog‘liq;

b) investitsiya kutilayotgan foyda va foiz stavkasiga bog‘liq;

c) pul taklifini o‘zgartirish bevosita narx va ishlab chiqarish natija-

siga ta’sir ko‘rsatadi;

d) odamlar ratsional qarorlar qabul qiladi;

e) talab o‘z taklifini vujudga keltiradi.

JAVOBLAR

1a); 2b); 3b); 4d); 5d); 7d); 8c); 9d); 10b); 11b); 12d); 13c);

14d); 15d); 16b); 17b); 18b); 19b); 20b); 21a); 22c); 23d); 24d); 25d);

26a); 27d); 28c); 29d); 30d); 31c); 32d); 33c); 34d); 35b); 36a); 37c);

38d);39d); 40b); 41c); 42d); 43d); 44c).

244

24-mavzu. AHOLI DAROMADLARI VA DAVLATNING

IJTIMOIY SIYOSATI

1. Bozor iqtisodiyotida rivojlanayotgan mamlakatlarda dav-

latning daromadlar siyosati, bu …

a) barcha toifadagi bandlar (ishlovchilar) uchun ish haqi va maosh

miqdorini davlat tomonidan belgilash;

b) daromadlardagi katta farqlarni soliq tizimi va ijtimoiy to‘lovlar

orqali yumshatish;

c) milliy iqtisodiyotning turli tarmoqlarida bir xil ish haqi

darajasini saqlash;

d) zarur tarmoqlarda tabaqalashgan ish haqi darajasini saqlash;

e) yaratilgan milliy daromadning aholi o‘rtasidagi taqsimotini

muvofiqlashtirish.

2. Jinni koeffitsiyenti 0,35dan 0,55ga o‘sganda ...

a) aholi jon boshiga o‘rtacha real daromadlar kamayadi;

b) daromadlarning tabaqalanishi pasayadi;

c) daromadlarning tabaqalanishi kuchayadi;

d) yashash minimumiga qaraganda daromadi past aholi ulushi

kamayadi;

e) aholi jon boshiga o‘rtacha real daromadlar o‘sadi.

3. Rivojlangan bozor iqtisodiyoti mamlakatlariga milliy daro-

madda iste’mol hissasining o‘sib borishi xos. Ko‘rsatilganlardan

qaysi biri uning sababi bo‘la olmaydi?

a) milliy daromadning kamroq qismini jamg‘argan holda barqaror

iqtisodiy o‘sishni ta’minlash mumkin;

b) inson omilining ahamiyati ortib, uning iste’moli ortishini taqozo

etadi;

c) iqtisodiyot rivojlangan sari iste’molchilar sonining ko‘payishi

sekinlashadi;

d) aholi farovonligini oshirish tamoyili kuchayib boradi;

e) aholi tabaqalanishining oldini olishga davlat o‘z ta’sirini

o‘tkazadi.

4. Quyidagi usullardan qaysi biri aholini eng kam iste’mol

byudjetini hisoblashda foydalanilmaydi?

a) aholi jon boshiga yaratilgan milliy daromadni avvalgi yillar bilan

taqqoslash;

b) iste’mol savati asosida hisoblash;

c) regressiv model: turli xarajatlar va daromadlar, eng kam iste’mol

245

qiymati bo‘yicha aniqlash;

d) ekspert baholash usuli;

e) sotsiologik kuzatish o‘tkazish.

5. Shvetsariya iqtisodchisi V. Pareto daromadlar taqsimlanishi-

dagi bog‘liqlikni o‘rganib shunday qarorga keladi:

a) eng kam daromad oladiganlar mamlakatda ko‘pchilikni tashkil

etadi;

b) eng yuqori daromad oladiganlar ko‘pchilikni tashkil etadi;

c) o‘rtacha daromad oladiganlar kamchilikni, kambag‘al va boy

tabaqa birgalikda ko‘pchilikni tashkil etadi;

d) eng kam va eng ko‘p daromad oladigan tabaqa uncha ko‘p emas;

e) daromaddagi farq soliq olingandan so‘ng qisqaradi.

6. Pareto qonuniga ko‘ra:

a) jamiyat doimo o‘rta sinfga tayanadi;

b) jamiyat boy qatlamga tayanadi;

c) jamiyat kambag‘allikka qarshi kurashadi;

d) jamiyat a’zolari ular uchun xayriya qilishni yoqtirganlarga taya-

nadi;

e) pulni uyda saqlamay, bankka qo‘yganlarga tayanadi.

7. Lorens egri chizig‘i bissektrisa o‘qidan ancha uzoqlashishi

nimani bildiradi?

a) ijtimoiy tenglikka erishilganini;

b) aholining tabaqalashuvi kuchayganini;

c) aholining turmush darajasi pasayganini;

d) aholi turmush darajasining oshganini;

e) aholi daromadlari ko‘payganini.

8. Respublikada aholini ijtimoiy himoyalashning asosiy yo‘nali-

shini ko‘rsating:

a) daromadlarning eng kam va o‘rtacha darajasini muntazam

oshirib borish;

b) ichki iste’mol bozorini himoya qilish;

c) aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash;

d) faol ijtimoiy siyosatni amalga oshirish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

9. Daromadlarni indeksatsiyalash nima?

a) narx-navo indekslarini oshirish;

b) narxlar indeksining oshishiga muvofiq ravishda to‘lanadigan ish

haqi va boshqa to‘lovlarni oshirish;

c) davlat byudjeti daromadlarini shakllantirish;

246

d) daromadlardan olinadigan soliqlar miqdorini o‘zgartirish;

e) ish haqi va boshqa daromadlarni “qotirib” qo‘yish.

10. Sarf-xarajat va jamg‘arish miqdori quyidagi omilga

bog‘liq:

a) olayotgan daromad miqdoriga;

b) talabga;

c) inflyatsiya darajasiga;

d) taklifga;

e) iste’molchining yashash joyiga.

11. Transfert to‘lovlari nima?

a) kredit foizlarini to‘lash;

b) kommunal xizmat to‘lovlari;

c) eksport xarajatlari;

d) chet ellardan olingan qarzlarni to‘lash;

e) aholini ijtimoiy himoyalashga ajratiladigan mablag‘lar va

pensiyalar.

12. Aholi daromadlari nima?

a) ish haqi;

b) ish haqi va ijtimoiy nafaqalar;

c) meros qoldirilgan va hadya qilingan mol-mulk;

d) moddiy daromadlar;

e) ma’lum vaqt davomida aholining olgan barcha pul va

natural daromadlari.

13. Aholi pul daromadlari nima?

a) ish haqi;

b) ish haqi va ijtimoiy nafaqalar;

c) o‘z ehtiyojini qondirish uchun aholi ixtiyoridagi moddiy

vositalar qiymati;

d) ma’lum bir vaqt ichida (masalan, bir oy yoki bir yil) aholi

tomonidan olinadigan pul mablag‘lari summasi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

14. Aholi daromadlarining manbai nima?

a) davlat nafaqalarining hamma turlari;

b) yordamchi xo‘jalik va mulkdan olinadigan daromadlar;

c) ish haqi va u bilan bog‘liq daromadlar;

d) tadbirkorlik faoliyati natijasida olinadigan daromadlar;

e) yuqoridagilarning barchasi.

15. Qaysi vaqtda ishchining real ish haqi oshadi?

a) oylik nominal ish haqi va narxlar mutanosib oshganda;

247

b) narx va nominal ish haqi mutanosib pasayganda;

c) nominal ish haqi kamayganda;

d) nominal ish haqi oshib narxlar pasayganda;

e) yuqoridagi barcha hollarda.

16. Ijtimoiy iste’mol fondi nima?

a) aholi uchun to‘lanadigan yordam mablag‘lari;

b) mukofot pullari;

c) ish haqi, yordam va mukofot pullari;

d) insonning mehnat qilish jarayonida ishtirok etish-etmasligidan

qat’iy nazar, davlat tomonidan tashkil qilingan maxsus fondlardan

o‘zlariga ajratiladigan pul mablag‘lari;

e) yuqoridagilarning barchasi.

17. Aholi real daromadining o‘sishi qaysi holda ro‘y beradi?

a) nominal daromad va narxlarning o‘sishi mutanosib bo‘lganda;

b) nominal daromad narxlardan tez o‘sganda;

c) narxlar nominal daromaddan tez o‘sganda;

d) soliqlar va majburiy to‘lovlar nominal daromaddan tez o‘sganda;

e) iste’mol bozori to‘yinganlik darajasi pasayganda.

18. Qaysi daromad turi xodimlar mehnatining natijasiga

bog‘liq?

a) ish haqi;

b) dividend;

c) foiz;

d) renta;

e) ijara haqi.

19. Aholi turmush darajasi keskin pasayib ketishining oldini

olishga qaratilgan tadbirlardan qaysi biri iqtisodiy islohotlarning

birinchi bosqichiga tegishli emas?

a) miqdori o‘zgarib turadigan pul to‘lovlarini muntazam amalga

oshirish;

b) imtiyozlar va turli dotatsiyalar tarzidagi bilvosita to‘lovlarni

qo‘llash;

c) qo‘shimcha ijtimoiy imtiyozlarning butun bir tizimi amal qilishi;

d) fuqarolarga turar-joylarning bepul shaxsiy mulk qilib berilishi;

e) aniq maqsadli va aholining eng muhtoj tabaqalarini qamrab

oladigan ijtimoiy himoyalash tizimini joriy qilish.

20. O‘zbekistonda aholining ma’naviy-ruhiy tiklanishi qanday

negizga asoslanadi?

a) umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik;

248

b) xalqning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish;

c) insonning o‘z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi;

d) vatanparvarlik;

e) yuqoridagilarning barchasi.

21. Respublikada amalga oshirilgan islohotlar natijasida qan-

day ma’naviy-ruhiy saboqlar olindi?

a) alohida yangilanish, taraqqiyot yo‘liga, kelajakka ishonch ruhi

paydo bo‘ldi;

b) davlat mustaqilligini saqlash va iqtisodiy barqarorlikka erishish

avvalo aholi birdamligi, osoyishtaligi va tinchligiga bog‘liqligi ruhiya-

timizga singib bordi;

c) dunyoqarashimizda tub o‘zgarishlar bo‘lmas ekan buyuk

maqsadlarga erishish mumkin emasligi anglab yetildi;

d) sharqona hayot tarziga, tarixiy o‘tmishga va islom falsafasi

g‘oyalariga xos iqtisodiyot barpo etilayotganligiga ishonch uyg‘ondi;

e) yuqoridagi barcha javoblar to‘g‘ri.

22. Aholini ijtimoiy himoyalashning samaradorligini oshirish

qanday vazifalarni hal qilishga bog‘liq?

a) ishlab chiqarishni muttasil rivojlantirishga;

b) davlat mablag‘lari bilan birga mehnat jamoasi va boshqa

tashkilotlar mablag‘larini keng jalb qilishga;

c) odamlarning qobiliyatini faollashtirishni ta’minlaydigan kuchli

mexanizmni vujudga keltirishga;

d) aholi daromadlarida asossiz katta farqlarga yo‘l qo‘ymaslik,

qashshoqlikka qarshi kurash;

e) yuqoridagilarning barchasiga.

23. Aholini ijtimoiy himoyalashning qaysi tamoyili ularning

mehnat faolligini rag‘batlantirishga qaratiladi?

a) aholining turli guruhlarini himoyalashga tabaqalashgan holda

yondashish;

b) barcha darajada aholining ijtimoiy-huquqiy va erkinliklarini

yagona kafolatlar tizimiga uyushtirish;

c) aholining turmush darajasini ko‘tarishda ularning shaxsiy

daromadlari rolini doimiy oshirib borish;

d) ijtimoiy kafolatlarning moslashuvchanligini ta’minlashda;

e) ijtimoiy himoya tizimining resurs bazasini mustahkamlash.

24. Taqsimlash to‘g‘risidagi qaysi g‘oya bozor iqtisodiyoti

atamasiga ko‘proq to‘g‘ri keladi?

a) “Teng taqsimlash” g‘oyasi;

249

b) “Eng kam ta’minlangan aholi qatlamining me’yorida hayot

kechirishini ta’minlash” g‘oyasi;

c) “Kishilarning jamiyatda tutgan o‘rni, ya’ni nufuzini hisobga

olish” g‘oyasi;

d) “Mehnatning miqdori va sifatini hisobga olish” g‘oyasi;

e) “Resurs egalarining pirovard natijaga qo‘shgan hissasini hisobga

olish” g‘oyasi.

25. Quyidagilardan qaysi biri bozor iqitisodiyoti sharoitida

taqsimotning xususiyatini anglatmaydi?

a) taqsimot daromadlar cheklanishini inkor qiladi;

b) taqsimot yuqori daromadli sohalarda faoliyat yuritishni tanlash

imkonini beradi;

c) taqsimot resuslarning keyingi unumdorligi hamda talab va taklif

qonuniyatlarini hisobga oladi;

d) taqsimotga davlatning aralashuvi qayta taqsimlash jarayoni

doirasi bilan cheklanadi;

e) taqsimot sarflangan mehnatning miqdor va sifatini hisobga oladi.

26. Aholining ma’lum davrda pul shaklida olgan daromadlari, bu…

a) natural daromad;

b) nominal daromad;

c) ixtiyoridagi daromad;

d) real daromad;

e) umumiy daromad.

27. Nominal daromaddan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar

chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi, bu ….

a) natural daromad;

b) nominal daromad;

c) ixtiyoridagi daromad;

d) real daromad;

e) umumiy daromad.

28. Nominal daromadning sotib olish layoqati yoki unga xarid

qilish mumkin bo‘lgan tovarlar va xizmatlar miqdori, bu…

a) natural daromad;

b) nominal daromad;

c) ixtiyoridagi daromad;

d) real daromad;

e) umumiy daromad;

29. Mehnat haqi hisobiga olinadigan va uy xo‘jaligida ishlab

chiqarilib, oila iste’moli uchun foydalanadigan mahsulotlar, bu….

250

a) natural daromad;

b) nominal daromad;

c) ixtiyoridagi daromad;

d) real daromad;

e) umumiy daromad.

30. Aholining ma’lum davr davomida olingan pul va natural

daromadlari, bu….

a) natural daromad;

b) nominal daromad;

c) ixtiyoridagi daromad;

d) real daromad;

e) umumiy daromad.

31. Qaysi omil real daromad darajasiga ta’sir ko‘rsatmaydi?

a) nominal daromad miqdori;

b) narx darajasi;

c) soliqlar darajasi;

d) iste’mol darajasi;

e) majburiy to‘lovlar miqdori.

32. Aholi nominal daromadlarining qaysi turi ular faoliyati

natijalariga bog‘liq?

a) resuslar hisobiga olinadigan daromad;

b) ish haqi va unga qo‘shimchalar;

c) davlat yordam dasturlari hisobiga olinadigan daromadlar;

d) moliya tizimi orqali olinadigan mablag‘lar;

e) kredit tizimi orqali olinadigan mablag‘lar.

33. Aholining kredit tizimi orqali olinadigan pul mablag‘lari

turini aniqlang:

a) dividend;

b) lotareya yutuqlari;

c) sug‘urta bonusi;

d) omonot hisobiga foiz;

e) har xil qoplovchi to‘lovlar.

34. Daromadlar tengsizligini keltirib chiqaruvchi qaysi omil

kishilarning bozordagi monopol mavqeidagi farqlardan foydalanish

natijasini ko‘rsatadi?

a) kishilarining umumiy layoqati, ta’lim va malakaviy tayyorganlik

darajasidagi farqlar;

b) tadbirkorlik mahoratidagi farqlar;

c) bozorda hukmronlik qilish layoqatidagi farqlar;

251

d) mulkka egalik qilishdagi farqlar;

e) omad, tasodif va boshqa favqulodda holatdagi farqlar.

35. Daromadlarning o‘rtacha darajasidan alohida kishilar,

oilalar, aholi qatlami va guruhlari daromadlarining farq qilishlik

darajasi nimani ko‘rsatadi?

a) daromadlar tabaqalanishini;

b) daromadlar tengsizligini;

c) daromadlar shkalasini;

d) daromadlar farqlanishini;

e) daromadlar farqsiz egri chizig‘ini.

36. Quyidagilardan qaysi biri daromadlar tengsizligini aniqlash

masalasiga tegishli emas?

a) Lorens egri chizig‘i;

b) Ditsel koeffitsiyenti;

c) Djinni koeffitsiyenti;

d) Engel qonuni;

e) Fisher tenglamasi.

37. Oilalarning turli qatlamlari o‘rtasidagi daromadlar

tengsizligini qanday qilib miqdoriy aniqlash mumkin?

a) Lorens egri chizig‘i;

b) Ditsel koeffitsiyenti;

c) Djinni koeffitsiyenti;

d) Engel qonuni;

e) Fisher tenglamasi bilan.

38. Qaysi ko‘rsatkich orqali aholining 10 foiz ancha yuqori va

eng kam ta’minlangan qismining o‘rtacha yillik daromadlarini

taqqoslash orqali uning tengsizligini aniqlash mumkin?

a) Lorens egri chizig‘i;

b) Ditsel koeffitsiyenti;

c) Djinni koeffitsiyenti;

d) Engel qonuni;

e) Fisher tenglamasi bilan.

39. Daromadlar tengsizligi indeksi qaysi ko‘rsatkichda aniqla-

nadi (tengsizlik qancha katta bo‘lsa “1”, tenglashib borganda “0”

koeffitsiyentga yaqinlashadi)?

a) Lorens egri chizig‘i;

b) Ditsel koeffitsiyenti;

c) Djinni koeffitsiyenti;

d) Engel qonuni;

252

e) Fisher tenglamasida.

40. Quyidagilardan qaysi biri davlatning daromadlar teng-

sizligini yumshatishga qaratilgan siyosatiga tegishli emas?

a) daromadlar, foyda va ish haqidan olinadigan soliqlarni

tabaqalashtirish;

b) transfert to‘lovlarini amalga oshirish;

c) ijtimoiy yordam dasturlarini ro‘yobga chiqarish;

d) xayr-ehson tadbirlarini amalga oshirish;

e) pul taklifini tartibga solish.

41. Aholining hayot kechirishi uchun zarur bo‘lgan moddiy va

ma’naviy ne’matlar bilan ta’minlanishi hamda ehtiyojlarning bun-

day ne’matlar bilan qondirilish darajasi nimani bildiradi?

a) aholi farovonligini;

b) aholi turmush darajasini;

c) aholi iste’molini;

d) aholi turmush sifatini;

e) aholinig iqtisodiy ahvolini.

42. Aholi turmush darajasining qaysi ko‘rsatkichi uning alohi-

da guruhlari uchun aniqlanadi?

a) aholining jon boshiga ishlab chiqarilgan YAIM;

b) aholining jon boshiga ishlab chiqarilgan SMM;

c) aholining jon boshiga ishlab chiqarilgan MD;

d) aholining jon boshiga to‘g‘ri keladigan iste’mol tovarlari, uy-joy

maydoni va uzoq muddat foydalanilagan tovarlar;

e) iste’molchilik byudjeti.

43. Aholining alohida guruhlari uchun aniqlanadigan iste’mol-

chilik byudjetlaridan qaysi biri ko‘proq qo‘llaniladi?

a) yuqori darajada mo‘l-ko‘l ta’minlanganlar byudjeti;

b) o‘rtacha oila byudjeti;

c) eng kam ta’minlanganlar byudjeti;

d) pensionerlar byudjeti;

e) boshqa ijtimoiy guruhlar byudjeti.

44. Eng kam iste’mol byudjetini hisoblashning qaysi usulidan

amalda ko‘proq foydalaniladi?

a) ekspert baholash;

b) sotsiologik kuzatish;

c) iste’mol savati asosida;

d) regressiv usul: iste’molning eng kam qiymati, turli xarajat va

daromadlar nisbati orqali;

253

e) prognozlash usuli.

45. “Turmush sifati indeksi”da qaysi ko‘rsatkich aholining

iqtisodiy faolligini aks ettiradi?

a) sog‘liqni saqlash holati;

b) ta’lim darajasi;

c) o‘rtacha umr kechirish yoshi;

d) bandlik darajasi;

e) ijtimoyi-siyosiy faollik.

46. Quyidagilarning qaysi biri “inson kamoloti indeksi”

ko‘rsatkichi tarkibiga kirmaydi?

a) aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YAIM;

b) aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan SMM, MD;

c) kutilayotgan umr kechirish yoshi;

d) ta’lim darajasi;

e) ish haqi darajasi.

47. Davlatning daromadlar taqsimotidagi tengsizlikni yumsha-

tish, bozor iqtisodiyoti ishtirokchilari o‘rtasidagi ziddiyatlarni bar-

taraf qilish va aholini samarali ijtimoiy himoyalash siyosati qanday

nomlanadi?

a) iqtisodiy siyosat;

b) ijtimoyi siyosat;

c) monetar siyosat;

d) fiskal siyosat;

e) ijtimoiy-iqtisodiy siyosat.

48. Quyidagilardan qaysi biri davlatning aholini ijtimoiy qo‘l-

lab-quvvatlash va himoya qilish siyosatiga kirmaydi?

a) daromadlarning eng kam va o‘rtacha darajasini oshirib borish;

b) ichki iste’mol bozorini himoya qilish;

c) hayotiy zarur tovarlar iste’molini muayyan darajada ushlab

turish;

d) aholining kam ta’minlangan tabaqalarini ijtimoiy himoyalash va

qo‘llab-quvvatlash;

e) ishchi kuchi migratsiyasini tartibga solish.

49. Quyidagilardan qaysi biri davlatning aholi bandligini

tartibga solish siyosati tarkibiga kirmaydi?

a) ishchi kuchini qayta tayyorlash;

b) mavjud ishchi kuchini bozor konyukturasiga moslashtirish;

c) ishsizlik nafaqasi berish;

d) ishchi kuchi migratsiyasini tartibga solish;

254

e) hayotiy zarur tovarlar iste’molini muayyan darajada ushlab

turish.

50. Aholini ijtimoiy himoyalashning moliyaviy manbalaridan

qaysi biri nisbatan barqaror va aholining asosiy ko‘pchilik qismiga

daxldor hisoblandi?

a) korxonaning maqsadli fondlari mablag‘lari;

b) davlat byudjeti fondlari mablag‘lari;

c) byudjetdan tashqari fondlari mablag‘lari;

d) mahalla fondlari mablag‘lari;

e) xayriya fondlari mablag‘lari.

51. Respublikada iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning

qaysi bosqichida yalpi ijtimoiy himoyalash tizimidan aniq maqsadli

va aholining muayyan tabaqalarini qamrab oladigan tizimga

o‘tiladi?

a) iqtisodiy islohotlarning butun davri davomida;

b) iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida;

c) iqtisodiy islohotlarning ikkinchi bosqichida;

d) iqtisodiy islohotlarning amalga oshirilmasdan oldin;

e) Respublika iqtisodiy mustaqillikga erishilgandan keyin.

JAVOBLAR

1b); 2c); 3d); 4a); 5d); 6a); 7b); 8d); 9b); 10a); 11d); 12d); 13d);

14d); 15d); 16d); 17b); 18a); 19d); 20d); 21d); 22d); 23a); 24d); 25d);

26b); 27c); 28d); 29a); 30d); 31d); 32b); 33d); 34c); 35b); 36d); 37a);

38b); 39c); 40d); 41b);42d); 43b); 44c);45d); 46d); 47b); 48d); 49d);

50b).

255

25-mavzu. JAHON XO‘JALIGI VA UNING

EVOLYUTSIYASI

1. Jahon xo‘jaligining tarkib topishida dunyoning hudud ji-

hatidan bo‘lib olinishi, katta mustamlaka imperiyalar tashkil

bo‘lishi muhim rol o‘ynagan. Bu jarayon qachon nihoyasiga yetgan?

a) XVIII asr oxirlarida;

b) XVIII asr oxiri XIXasr boshlarida;

c) XIX asr o‘rtalaridan boshlanib XIX-asr oxirida;

d) XIX asr oxiri XX-asr boshlarida;

e) XX asr boshidan boshlanib XX-asr o‘rtalarida;

2. Jahon xo‘jaligi tarkibidagi rivojlanish jihatidan yetakchi

bo‘lgan mamlakatlarga ...

a) aholi jon boshiga yaratilgan YAIM yuqoriligi;

b) dunyo mineral resurslarini iste’mol qilishdagi ulushi yuqoriligi;

c) YAIMda axborot kommunikatsiya xizmatining ulushi yuqoriligi;

d) sanoat mahsulotida yuqori darajadagi intellektual salohiyatni

talab qiluvchi tovarlar ulushining ko‘pligi;

e) YAIMda agrar sektor ulushining yuqoriligi xos emas.

3. O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy aloqalar:

a) Yevropa xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti darajasida;

b) barcha mamlakatlar bilan ko‘p tomonlama hamkorlik asosida;

c) ko‘p tomonlama hamda ikki tomonlama hamkorlik asosida;

d) barcha mamlakatlar bilan ikki tomonlama hamkorlik asosida;

e) musulmon davlatlari doirasidagi hamkorlik asosida olib boriladi.

4. O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy aloqalar qanday tamoyillarga

asoslanadi?

a) umuminsoniy qadriyatlar va milliy manfaatlar mushtarakligiga;

b) milliy va davlat manfaatlari birligiga;

c) milliy va guruhiy manfaatlar uyg‘unligiga;

d) umuminsoniy va qo‘shni mamlakatlar manfaati mushtarakligiga;

e) turli qatlamlar manfaatlarini bir qilib, umumlashtirishga.

5. O‘zbekistonning jahon bozoriga kirib borishiga nima to‘s-

qinlik qilishi mumkin?

a) chet el investorlarini jalb etish;

b) pirovard mahsulotni ishlab chiqarishni ko‘paytirish;

c) sanoatni mahalliylashtirish;

d) noraqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarish;

e) mamlakat eksport salohiyatini kengaytirish.

256

6. Hozirgi paytda korporatsiyalarning asosiy maqsadi:

a) foydani eng yuqori darajaga ko‘tarish;

b) ishlab chiqarishni eng yuqori darajaga ko‘tarish;

c) bozor hajmini eng yuqori darajaga ko‘tarish;

d) ish bilan ta’minlashni eng yuqori darajaga ko‘tarish;

e) resurslarni ishga solishni eng yuqori darajaga ko‘tarish.

7. Xalqaro savdo tashkilotiga a’zo bo‘lgan mamlakatlar o‘zaro

savdo qilganda boj to‘lovlari tovar qiymatining …

a) 10%;

b)15%;

c)8%;

d)5%;

d)12% dan oshmasligi kerak.

8. Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHOS) qachon tuzilgan?

a) 2001 yil 15 iyun;

b) 2000 yil 15 iyun;

c) 2002 yil 15 iyun;

d) 2003 yil 15 iyun;

e) 1999 yil 15 iyun;

9. Korxonaning tashqi iqtisodiy faoliyatiga baho berishda qaysi

ko‘rsatkich asosiy hisoblanadi?

a) eksport hajmi;

b) import hajmi;

c) sof eksport hajmi;

d) barterli ayriboshlash hajmi;

e) bir-birini qoplovchi to‘lovlar hajmi.

10. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning eng oddiy shakli nima?

a) boj ittifoqi;

b) to‘lov ittifoqi;

c) erkin savdo zonalari;

d) umumiy bozor;

e) iqtisodiy va to‘lov ittifoqi.

11. O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy aloqalarni shakllantirishda

qanday tamoyillarga amal qilinadi?

a) umuminsoniy manfaatlarga;

b) milliy manfaatlarga;

c) sinfiy manfaatlarga;

d) davlat manfaatlariga;

e) umuminsoniy qadriyatlar va milliy manfaatlar mushtarakligiga.

257

12. O‘zbekiston o‘zining aloqalarini qanday asosda tashkil

etmoqda?

a) NATO doirasida;

b) Yevropa xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti doirasida;

c) Xalqaro valyuta fondi orqali;

d) ko‘p tomonlama asosida;

e) ham ko‘p tomonlama va ham ikki tomonlama asosida.

13. O‘zbekiston jahondagi nechta mamlakatlar bilan rasmiy

diplomatik aloqalar o‘rnatgan?

a) 165 ta;

b) 120 dan ortiq;

c) 210 ta;

d) 88 ta;

e) 100 ta.

14. Respublika tashqi iqtisodiy siyosatining qaysi prinsipi

xalqaro iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishni ko‘zda tutadi?

a) tashqi munosabatlarda oshkoralik;

b) boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralashmaslik;

c) o‘zaro manfaatlarni har tomonlama hisobga olish;

d) ikki tomonlama va ko‘p tomonlama tashqi aloqalarni rivojlantirish;

e) xalqaro huquqiy normalarga rioya qilish.

15. Mamlakat tashqi iqtisodiy faoliyatini rivojlantirishning

qaysi yo‘nalishi «aktiv» savdo balansiga erishishga yordam beradi?

a) mamlakat eksporti imkoniyatini kengaytirish;

b) importning salmog‘ini qisqartirish;

c) xorijiy sarmoyalarni respublika iqtisodiyotiga keng ko‘lamda

jalb qilish;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

16. Moliyaviy globallashuv, bu…

a) jahon xo‘jaligining barcha hududlaridagi moliyaviy munosabat-

larni qamrab oluvchi jarayondir;

b) ayrim olingan moliyaviy munosabatlarni qamrab oluvchi jara-

yondir;

c) muayyan davlat hududidagi moliyaviy munosabatlarni qamrab

oluvchi jarayondir;

d) yuqoridagilarning barchasi to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

17. Iqtisodiy globallashuv, bu…

258

a) muayyan hududdagi iqtisodiy munosabatlarni qamrab oluvchi

jarayondir;

b) ayrim olingan mamlakatlardagi iqtisodiy munosabatlarni qamrab

oluvchi jarayondir;

c) jahon xo‘jaligining barcha hududlaridagi iqtisodiy munosabat-

larni qamrab oluvchi jarayondir;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) yuqoridagilarning barchasi to‘g‘ri

18. Jahon xo‘jaligining vujudga kelish shart-sharoitlaridan qaysi-

si birlamchi va tarixiy davr nuqtai nazaridan dastlabkisi hisoblanadi?

a) xalqaro mehnat taqsimoti;

b) ixtisoslashishning qaror topishi va rivojlanishi;

c) transport, aloqa va xalqaro kommunikatsiya tizimlari rivojla-

nishi;

d) xalqaro monopoliyalarning vujudga kelishi;

e) FTT va ishlab chiqarishning baynalminallashuvi jarayonini ku-

chayib borishi.

19. Jahon xo‘jaligi mamlakatlarini turkumlashning qaysi

mezoni hozirda amaliy ahamiyatga ega emas?

a) siyosiy tizimi xarakteriga ko‘ra;

b) iqtisodiy rivojlanganlik darajasi bo‘yicha;

c) sanoatning taraqqiyot darajasiga ko‘ra;

d) iqtisodiyotining rivojlanishida alohida yorqin aks etgan belgi-

lariga ko‘ra;

e) xo‘jalik tizimining bozor munosabatlarida rivojlanganlik daraja-

siga ko‘ra.

20. Jahon mamlakatlari xo‘jaligining bozor tizimida rivojlan-

ganlik darajasiga ko‘ra turkumlangan turini aniqlang:

a) yangi industrial mamlakatlar (shimoliy-sharqiy Osiyo va Lotin

Amerikasi);

b) iqtisodiyoti kam darajada rivojlangan mamlakatlar;

c) industrial mamlakatlar;

d) bozor iqtisodiyotida yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar;

e) kam rivojlangan mamlakatlar.

21. Qaysi biri jahon mamlakatlari iqtisodiyotining rivojlanishi-

da alohida yorqin aks etgan belgilariga ko‘ra turkumlangan turiga

kirmaydi?

a) yangi industrial mamlakatlar;

b) yuqori daromadli neft eksport qiluvchi mamlakatlar;

259

c) eng kam rivojlangan mamlakatlar;

d) eng kambag‘al mamlakatlar;

e) bozor iqtisodiyotida rivojlanayotgan mamlakatlar.

22. Jahon mamlakatlarining iqtisodiy rivojlanganlik darajasi

bo‘yicha turkumlangan turini toping:

a) bozor iqtisodiyotida rivojlanayotgan mamlakatlar;

b) yuqori darajada rivojlanayotgan mamlakatlar;

c) yangi industrial mamlakatlar;

d) agrar mamlakatlar;

e) agrar industrial mamlakatlar.

23. Quyidagilardan qaysi biri jahon mamlakatlari sanoatining

taraqqiyot darajasiga ko‘ra turkumlangan turiga kirmaydi?

a) industrial mamlaktalar;

b) industrial-agrar mamlakatlar;

c) agrar-industrial mamlakatlar;

d) agrar mamlakatlar;

e) eng kambag‘al mamlakatlar.

24. Quyidagilardan qaysi biri hozirgi davrda jahon iqtisodiy

rivojlanishining xususiyatiga kirmaydi?

a) turli mamlakat, xo‘jalik regionlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liq-

likning ortib borishi;

b) turli mamlakatlarning iqtisodiy taraqqiyot darajasi bo‘yicha bir-

biriga yaqinlashib borishi tamoyili kuchayishi;

c) rivojlanayotgan mamlakatlarda sanoat va xizmat ko‘rsatish

sohalarining tez rivojlanib borishi;

d) milliy xo‘jaliklarda ishlab chiqarish baynalminallashuvining ku-

chayishi;

e) jahon mamlakatlari o‘rtasida xom ashyo eksportining o‘sib

borishi.

25. Quyidagilardan qaysi biri baynalminallashuvi darajasi

ko‘rsatkichi emas?

a) mamlakatning jahon savdosidagi ulushi;

b) mamlakat YAIM da eksport ulushi;

c) eksport va import hajmi;

d) kapital eksporti va importi hajmi;

e) mamlakat YAIM, SMM va milliy daromad hajmi.

26. Xalqaro mehnat taqsimoti (XMT) shakllanishi va

rivojlanishini taqozo etuvchi qaysi omil ayni vaqtda ichki mehnat

taqsimotining namoyon bo‘lishi shakli hisoblanadi?

260

a) mamlakatlarning tabiiy-iqlim sharoiti, tabiiy resurslarning

miqdori va tarkibi;

b) mamlakatlar iqtisodiyotining rivojlanish darajasi, tuzilishi va

ko‘lami;

c) mamlakat aholisi ixtisoslashgan an’anaviy ishlab chiqarish turi;

d) mehnat resurslari miqdori va sifati;

e) ichki bozor hajmi.

27. Dunyo mamlakatlari o‘zaro bog‘liqligining kuchayishi va

mehnat taqsimoti asosida ular o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarning

qo‘shilib borishi qanday jarayonni ifodalaydi?

a) xalqaro mehnat taqsimotini;

b) xalqaro mehnat kooperatsiyasini;

c) xalqaro iqtisodiy integratsiyani;

d) xalqaro mehnat aloqalarini;

e) xalqaro iqtisodiy munosabatlarni.

28. Mehnatning jahon davlatlari o‘rtasida taqsimlanishi, ya’ni

alohida mamlakatlarning tovar va xizmatlarning muayyan turlarini

ishlab chiqarishga ixtisoslashuvi, bu…

a) xalqaro mehnat taqsimoti;

b) xalqaro mehnat kooperatsiyasi;

c) xalqaro iqtisodiy integratsiya;

d) xalqaro iqtisodiy aloqalar;

e) xalqaro iqtisodiy munosabatlar.

JAVOBLAR

1d); 2d); 3c); 4a); 5d); 6c); 7a); 8a); 9a); 10c); 11d); 12d); 13d);

14d); 15d); 16a); 17c); 18a); 19a); 20d); 21d); 22b); 23d); 24d); 25d);

26c); 27c); 28a).

261

26-mavzu. XALQARO IQTISODIY INTEGRATSIYA VA

O‘ZBEKISTONNING JAHON HAMJAMIYATIGA KIRIB

BORISHI

1. Xalqaro iqtisodiy integratsiya (XII) ning eng oddiy shaklini

toping:

a) erkin savdo zonalari;

b) boj ittifoqi;

c) to‘lov ittifoqi;

d) umumiy bozor;

e) iqtisodiy va valyuta ittifoqi.

2. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning qaysi shakli doirasida

ishtirokchi mamlakatlar o‘rtasida savdo cheklashlari bekor

qilinadi?

a) erkin savdo zonalari;

b) boj ittifoqi;

c) to‘lov ittifoqi;

d) umumiy bozor;

e) iqtisodiy va valyuta ittifoqi.

3. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning qaysi shaklida tashqi

savdoga yagona boj ta’riflari o‘rnatiladi va uchinchi mamlakatga

nisbatan yagona tashqi savdo siyosati yuritiladi?

a) erkin savdo zonalari;

b) boj ittifoqi;

c) to‘lov ittifoqi;

d) umumiy bozor;

e) iqtisodiy va valyuta ittifoqi.

4. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning qaysi shakli milliy

valyutalarning o‘zaro erkin almashuvini va hisob-kitoblarda yagona

pul birligi amal qilishini ta’minlaydi?

a) erkin savdo zonalari;

b) boj ittifoqi;

c) to‘lov ittifoqi;

d) umumiy bozor;

e) iqtisodiy va valyuta ittifoqi.

5. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning qaysi shaklida kapital va

ishchi kuchining erkin harakati ta’minlanadi hamda o‘zaro

kelishilngan iqtisodiy siyosati yuritiladi?

a) erkin savdo zonalari;

262

b) boj ittifoqi;

c) to‘lov ittifoqi;

d) umumiy bozor;

e) iqtisodiy va valyuta ittifoqi.

6. Xalqaro iqtisodiy integratsiyaning qaysi shaklida uning

barcha qayd qilingan shakllari umumiy iqtisodiy va moliya valyuta

siyosati o‘tkazish bilan uyg‘unlashtiriladi?

a) erkin savdo zonalari;

b) boj ittifoqi;

c) to‘lov ittifoqi;

d) umumiy bozor;

e) iqtisodiy va valyuta ittifoqi.

7. Qaysi omil Xalqaro iqtisodiy integratsiya jarayonini taqozo

qilmaydi?

a) xo‘jalik aloqalari baynalminallashuvi;

b) xalqaro mehnat taqsimotining chuqurlashuvi;

c) umumjahon FTT;

d) milliy iqtisodiyot ochiqligining kuchayishi;

e) xo‘jalik yuritish shakllarining rivojlanishi.

8. XMT negizida dunyo mamlakatlari o‘rtasida qaror topgan

xo‘jalik aloqalarining muayyan tizimi, bu…

a) XII;

b) xalqaro iqtisodiy munosbatlar;

c) xalqaro mehnat kooperatsiyasi;

d) xalqaro ixtisoslashuv;

e) ishlab chiqarishning baynalminallashuvi.

9. XIM larning eng ko‘xna va yetakchi shakli, bu…

a) xalqaro savdo;

b) kapital va chet el investitsiyalari harakati;

c) ishchi kuchi migratsiyasi;

d) fan va texnika sohasidagi ayirboshlash;

e) valyuta-kredit munosabatlari.

10. Chetga kapital chiqarishni uning subyekti bo‘yicha

ajratilgan shaklini toping:

a) pul va tovar shaklida;

b) xususiy kapital shaklida;

c) kreditlar shaklida;

d) ssuda kapitali shaklida;

e) tadbirkorlik shaklida.

263

11. Quyidagilardan qaysi biri chetga kapital chiqarish

shakllarini turkumlash mezoni emas?

a) kapital chiqaruvchi subyekt turiga ko‘ra;

b) ashyoviy buyum ko‘rinishiga ko‘ra;

c) berilish muddatiga ko‘ra;

d) kapital hisobiga olinadigan daromad turiga ko‘ra;

e) chiqarilgan kapital hajmiga ko‘ra.

12. Chetga kapital chiqarishning ashyoviy buyum ko‘rinishiga

ko‘ra turkumlangan shakli, bu…

a) davlat kapitali;

b) xususiy kapital;

c) mashina, uskuna, patent va nau-xaular;

d) xalqaro kreditlar;

e) tadbirkorlik kapitali.

13. Chetga kapital chiqarishning olinadigan daromad turiga

ko‘ra turkumlangan shakli, bu…

a) xalqaro tashkilotlar tomonida chiqariladigan kapital;

b) pul va tovar shaklidagi kapital;

c) qisqa va uzoq muddatli kreditlar shaklidagi kapital;

d) davlat kapitali;

e) ssuda kapitali (foizli daromad keltiruchi).

14. Chet el kapitali hisobiga qurilgan korxona ustidan nazorat

qilish huquqini beradigan tadbirkorlik kapitali qanday nomalanadi?

a) portfel investitsiyalar;

b) to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar;

c) ssuda kapitali;

d) chet el investitsiyalari;

e) xususiy kapital.

15. Chet el kapitali hisobiga qurilgan obyektlar ustidan nazorat

qilish huquqini bermaydigan tadbirkorlik kapitali qanday nom-

lanadi?

a) portfel investitsiyalar;

b) to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalar;

c) ssuda kapitali;

d) chet el investitsiyalari;

e) xususiy kapital.

16. Quyidagilardan qaysi biri ishchi kuchining xalqaro

migratsiyasini taqozo qiluvchi omillar tarkibiga kirmaydi?

a) iqtisodiy;

264

b) madaniy;

c) siyosiy;

d) axloqli-ruhiy;

e) etnik, qon-qardoshlik, oilaviy.

17. Ishchi kuchining bir mamlakatdan boshqasiga doimiy yash-

ash uchun chiqib ketishi, bu…

a) emmigratsiya;

b) immigratsiya;

c) migratsiya;

d) migratsiyaning ijobiy saldosi;

e) migratsiyaning salbiy saldosi.

18. Ishchi kuchini bir mamlakatdan boshqasiga doimiy yashash

uchun kirib kelishi, bu…

a) emmigratsiya;

b) immigratsiya;

c) migratsiya;

d) migratsiyaning ijobiy saldosi;

e) migratsiyaning salbiy saldosi.

19. Mehnat taqsimotining jahon miqyosida (baynalminal

ko‘lamda) birlashib borishi jarayoni, bu…

a) XII;

b) XIM;

c) xalqaro kooperatsiya;

d) xalqaro ixtisoslashish;

e) xalqaro migratsiya.

20. Quyidagilardan qaysi biri xalqaro kooperatsiyaning asosiy

yo‘nalishlariga kirmaydi?

a) yuqori fan sig‘imli mahsulotlar ishlab chiqarish;

b) ilmiy-tadqiqotlar o‘tkazish;

c) savdo-iqtisodiy sohada kooperatsiya;

d) ishchi kuchi migratsiyasi;

e) tovarlarni sotgandan keyin servis xizmati ko‘rsatish.

21. Fan-texnika yutuqlari bilan xalqaro ayirboshlashning qaysi

shakli loyihalashtirish va qurish jarayoniga kerakli hisob-kitob

loyihalarini berish va injenerlik-qurilishi xizmati ko‘rsatishni

bildiradi?

a) ilmiy-texnikaviy axborotlar ayirboshlanishi;

b) mutuxassislar va fan sohasi xodimlari bilan ayirboshlash;

c) ilmiy-tadqiq o‘tkazish, tadqiqot va yangiliklarni litsenziya asosi-

265

da berish;

d) fan-texnika va texnologiyalari bo‘yicha qo‘shma tadbirkorlik;

e) xalqaro injenering.

22. Kapitali milliy va faoliyat qilish doirasi xalqaro ko‘lamdagi

kompaniyalar qanday nomlanadi?

a) xalqaro korporatsiyalar;

b) transmilliy kompaniyalar;

c) xalqaro kompaniyalar;

d) xalqaro tashkilotlar;

e) davlatlararo qo‘shma korxonalar.

23. Nafaqat faoliyat yuritishi, balki kapitali va nazorat qilish

doirasi ham baynalminal bo‘lgan kompaniyalar qanday nomlanadi?

a) xalqaro korporatsiyalar;

b) transmilliy kompaniyalar;

c) xalqaro kompaniyalar;

d) xalqaro tashkilotlar;

e) davlatlararo qo‘shma korxonalar.

24. Tovarlar, xizmatlar, mehnat va moliyaviy resurslarning

milliy chegaradan tashqaridagi harakatiga, ya’ni xalqaro ayirbosh-

lanishiga xizmat qiluvchi muassasaviy tuzilmalar, bu…

a) xalqaro transport tizimi;

b) xalqaro axborot-kommunikatsiyalar tarmog‘i;

c) jahon infratuzilmasi;

d) xalqaro iqtisodiy-moliyaviy markazlar;

e) xalqaro savdo tashkiloti.

25. Quyidagilardan qaysi biri jahon infratuzilmasi tarkibiga

kirmaydi?

a) xalqaro transport (dengiz daryo havo temir yo‘l) tizimi;

b) xalqaro axborot kommunikatsiyalar tarmog‘i;

c) xalqaro moliya markazlari;

d) birjalar, yirik sanoat va savdo birlashmalari;

e) xalqaro iqtisodiy va moliyaviy muassasalar.

26. Dastlab tashkil qilingan xalqaro tashkilotlar, bu…

a) Xalqaro hisob-kitoblar banki;

b) Millatlar ligasi;

c) BMT;

d) Yevropa ittifoqi;

e) Iqtisodiy hamkorlik tashkiloti;

27. BMTning qaysi tarkibiy tuzilmasi maxsus organlardan

266

iborat?

a) Bosh assambleyasi;

b) Xavfsizlik kengashi;

c) Iqtisodiy va ijtimoiy kengash;

d) Xalqaro sud;

e) Bosh assambleyaning qo‘mita va komissiyalari.

28. Atom energetikasi bo‘yicha xalqaro agentlik (MAGATE)

BMTning qaysi tuzilmasi tarkibiga kiradi?

a) Bosh assambleyasi;

b) Xavfsizlik kengashi;

c) Iqtisodiy va ijtimoiy kengash;

d) Xalqaro sud;

e) Bosh assambleyaning qo‘mita va komissiyalari.

29. Quyidagilardan qaysi biri BMT “Iqtisodiy va ijtimoiy

kengashi”ning maxsus organlari tarkibiga kirmaydi?

a) YUNESKO – maorif, fan, madaniyat masalalari bo‘yicha;

b) Xalqaro sog‘liqni saqlash tashkiloti;

c) Xalqaro mehnat taqsimoti;

d) Oziq-ovqat va qishloq xo‘jaligi tashkiloti;

d) YUNISEF bolalar fondi.

30. O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini amalga oshi-

rishda qaysi muassasa ishtirok etmaydi?

a) Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi;

b) Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki;

c) Bojxona qo‘mitasi;

d) Chet ellardagi savdo uylari va savdo-sanoat palatalari;

e) Chegara qo‘shinlari.

31. “Teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlik negizida qurila-

digan aloqalar, boshqa mamlakatlarning ichki ishlariga aralash-

maslik” O‘zbekiston tashqi siyosatini amalga oshirishning asosiy ...

a) qoidalari;

b) tamoyillari;

c) ustuvor yo‘nalishlari;

d) maqsadi;

e) vazifalari.

32. “Ikki va ko‘p tomonlama shartnoma munosabatlarida

o‘zaro manfaatli aloqalar o‘rnatish xalqaro iqtisodiy ittifoqlar doi-

rasida hamkorlikni chuqurlashtirish” O‘zbekiston tashqi siyosatini

amalga oshirishning asosiy ...

267

a) qoidalari;

b) tamoyillari;

c) ustuvor yo‘nalishlari;

d) maqsadi;

e) vazifalari.

33. Quyidagi muassasalardan qaysi biri O‘zbekiston iqtisodiyo-

tiga xorijiy investitsiyalarni jalb etish shart-sharoitini yaratish, ular-

ning huquqlarini himoyalash va sarflangan sarmoyasini kafolatlash-

ga xizmat qilmaydi?

a) “O‘zbekinvest” sug‘urta kompaniyasi;

b) qo‘shma sug‘urta kompaniyalar;

c) Vazirlar Mahkamasi huzuridagi investitsiyalarga ko‘maklashuv-

chi kengash;

d) Davlat mulk qo‘mitasi huzuridagi ko‘chmas mulk va xorijiy

investitsiyalar agentligi;

e) Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi.

JAVOBLAR

1a); 2a); 3b); 4c); 5d); 6d); 7d); 8c); 9a); 10b); 11d); 12c); 13d);

14b); 15a); 16d); 17a); 18b); 19c); 20d); 21d); 22b); 23a); 24c); 25d);

26b); 27c); 28b); 29d); 30d); 31b); 32a); 33d).

268

27-mavzu. JAHON BOZORI. XALQARO VALYUTA VA

KREDIT MUNOSABATLARI

1. Importga ta’rifli cheklovlarga qaraganda, importga kvota

jamiyat uchun katta yo‘qotishlarga sabab bo‘ladi, chunki:

a) import qilinayotgan tovar narxi jahon narxlariga nisbatan

ko‘tariladi;

b) mamlakatning o‘zida ishlab chiqarilayotgan shunday tovarga

bozorda monopol hukmronlik o‘rnatilib, importning samarasiz

taqsimlanishiga olib keladi;

c) shu tovarga aholining to‘lov qobiliyatini susaytiradi, import

miqdori qisqaradi;

d) tovarlarni import qilishda kelishmovchiliklarni bartaraf qiladi;

e) jamiyat uchun zarur tovarlarni sotib olish cheklanadi;

2. Tashqi savdo aylanmasi nima?

a) eksport hajmi;

b) import hajmi;

c) eksport va import hajmi;

d) reeksport hajmi;

e) reimport hajmi.

3. Agar so‘mning real almashuv kursi ko‘tarilsa, u holda:

a) import tovarlarini sotib oluvchilar kamayadi;

b) O‘zbekistonning sof eksporti ko‘payadi;

c) joriy operatsiyalar taqchilligi kamayadi;

d) O‘zbekiston fuqarolari uchun import arzonlashadi;

e) savdo aylanmasi o‘zgarmaydi.

4. Agar ochiq iqtisodiyotga ega mamlakatda daromad solig‘i

ko‘tarilsa, u holda bu mamlakatda:

a) investitsiyalar ko‘payadi;

b) eksport ortadi;

c) milliy valyutaning almashuv kursi ko‘tariladi;

d) iste’mol o‘sadi;

e) eksport kamayadi.

5. Aytaylik, televizor AQSH da 500 dollarga, O‘zbekistonda

800 ming so‘mga sotiladi. Valyutalarning videotexnikaga nisbatan

real xarid quvvati nisbati qanday bo‘ladi?

a) 1: 1600;

b) 1: 2000;

c) 1: 2400;

269

d) 1: 800;

e) 1: 1000.

6. Xarid quvvati pariteti:

a) tovarlarning chegaradan erkin o‘tishi;

b) inflyatsiyaning yo‘qligi;

c) valyutalarning nominal almashuv kursi qayd qilinishi;

d) valyuta almashuv kursining moslashuvchanligi;

e) turli valyutalarga sotib olish mumkin bo‘lgan tovar miqdori.

7. Makroiqtisodiy nazariyada «sterilizatsiya»...

a) milliy pul birligining denominatsiyasi;

b) to‘lov balansining taqchilligini yo‘qotish;

c) MB ehtiyotlari ortiqcha yoki taqchilligining mamlakat pul

massasiga ta’sirini ochiq bozordagi operatsiyalar orqali neytrallash;

d) to‘lov balansining aktivligini ta’minlash;

e) hukumatni yangilash.

8. Jahon bozorida narxlarning tashkil topishiga qanday omillar

ta’sir ko‘rsatadi?

a) baynalminal xarajatlar darajasi;

b) tovarlarning jahon andozalariga javob berishi;

c) jahon bozoridagi talab va taklif nisbati;

d) raqobat darajasi;

e) yuqoridagi barcha omillar.

9. SDR – xalqaro hisob-kitob birligida qaysi mamlakat valyuta-

sining mavqei yuqori bo‘ladi?

a) AQSH dollari;

b) Yaponiya ienasi;

c) nemis markasi;

d) Angliya funt-sterlingi;

e) fransuz franki.

10. Amerika dollarining real almashuv kursi oshib borsa:

a) Amerika fuqarolari uchun import tovarlar arzonroq bo‘ladi;

b) Amerika sof eksporti qisqaradi;

c) joriy operatsiyalar balansi taqchilligi oshib boradi;

d) ichki narxlar o‘sadi;

e) yuqoridagi javoblarning hammasi to‘g‘ri.

11. Savdo balansi qachon aktiv bo‘ladi?

a) eksport=import;

b) byudjet daromadlari=byudjet xarajatlari;

c) eksport<import;

270

d) eksport>import;

e) yuqoridagi barcha hollarda.

12. To‘lov balansida nima aks etmaydi?

a) joriy hisoblar;

b) joriy va kapital hisoblar;

c) kapital hisoblar;

d) pul massasining o‘zgarishi;

e) yuqoridagilarning barchasi.

13. Xalqaro savdo aylanmasi nima?

a) import hissasining ortishi;

b) eksport hissasining ortishi;

c) eksport va import nisbati;

d) eksport va importdagi farq;

e) eksport va import hajmi.

14. Import tovarlarga soliq solishdan maqsad nima?

a) importni rag‘batlantirish;

b) eksportni rag‘batlantirish;

c) ichki bozor narxlarini oshirish;

d) milliy iqtisodni import tovarlardan himoya qilish;

e) yuqoridagilarning barchasi.

15. Quyidagilarning qaysi biri korxonaning erkin savdo yo‘li-

dagi ta’rifsiz to‘siqlar hisoblanadi?

a) boj to‘lovlari va import kvotalari;

b) litsenziyalash tizimi;

c) mahsulotlari sifatiga standartlar qo‘yish;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

16. Jahon valyuta tizimi o‘zining rivojida nechta bosqichdan

o‘tadi?

a) 2 ta;

b) 3 ta;

c) 4 ta ;

d) 3 ta;

e) 6 ta.

17. Xalqaro valyuta munosabatlarida «suzib yuruvchi» valyuta

tizimi qaysi davrlarda amal qilgan?

a) XVIII asr oxiridan ikkinchi jahon urushigacha;

b) ikkinchi jahon urushidan 1970 yillar boshigacha;

c) 1970 yillardan hozirgi davrgacha;

271

d) yuqoridagi barcha davrlarda;

e) hech bir davrda amal qilmagan.

18. Valyuta kurslarining o‘zgarishiga qanday omil ta’sir

ko‘rsatadi?

a) mamlakatlar milliy daromadining o‘zgarishi;

b) xalqaro narxlardagi nisbiy o‘zgarishlar;

c) milliy valyutalarga talab va taklifning o‘zgarishi;

d) real foiz stavkalarining nisbiy o‘zgarishi;

e) yuqoridagi barcha omillar.

19. Davlatning xorijiy sarmoyalarni jalb etishga qaratilgan

tadbirlaridan qaysi biri istiqbolda «ijobiy» to‘lov balansiga ega

bo‘lishni ta’minlaydi?

a) tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish;

b) respublikaga bevosita kapital mablag‘larini jalb etishni ta’min-

laydigan shart-sharoitlarni takomillashtirish;

c) xorijiy sarmoyalarga nisbatan “ochiq eshiklar” siyosatini

yurgazish;

d) mablag‘larni import o‘rnini bosuvchi va tashqi bozorda

raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqaruvchi tarmoqlarga jamlash;

e) yuqoridagi barcha tadbirlar.

20. Qaysi nazariyaga ko‘ra har bir mamlakat o‘zida kamroq

xarajat sarflanadigan mahsulotlarni ishlab chiqarishi, nisbatan

yuqori xarajatlarni taqozo qiladigan tovarlarni esa chetdan sotib

olishi lozim?

a) D. Rikardoning ,,Nisbiy ustunlik” nazariyasi;

b) A. Smitning ,,Mutloq ustunlik” nazariyasi;

c) Xeksher-Olin nazariyasi;

d) ,,Leontev paradoksi”;

e) M. Porterning raqobatbardoshlik nazariyasiga ko‘ra.

21. Qaysi nazariyada xarajatlar nisbatidagi farq aynan olingan

mamlakatda qaysi tovarlarni ishlab chiqarish, qaysilarini

ayirboshlash orqali chetdan olish lozimligi asoslanadi?

a) D. Rikardoning ,,Nisbiy ustunlik” nazariyasi;

b) A. Smitning ,,Mutloq ustunlik” nazariyasi;

c) Xeksher-Olin nazariyasi;

d) ,,Leontev paradoksi”;

e) M. Porterning raqobatbardoshlik nazariyasida.

272

22. Mamlakat ishlab chiqarish omillaridan qaysi biridan

samarali foydalansa shu omillarning ulushi ko‘p bo‘lgan tovarlarni

eksport qiladi, qaysi ishlab chiqarish omili taqchil bo‘lsa shu omil

asosiy o‘rin tutgan tovarni import qiladi, degan nazariya bu…

a) D. Rikardoning “Nisbiy ustunlik” nazariyasi;

b) A. Smitning “Mutloq ustunlik” nazariyasi;

c) Xeksher-Olin nazariyasi;

d) “Leontev paradoksi”;

e) M. Porterning raqobatbardoshlik nazariyasi.

23. Xeksher-Olin nazariyasiga ko‘ra AQSH kapital sig‘imi

yuqori tovarlarni eksport, mehnat sig‘imi yuqori tovarlarni import

qilish lozim edi, biroq AQSH eksportida mehnat sig‘imi, importida

esa kapital sig‘imi yuqori tovarlar ustun ekanligi qaysi nazariyaga

asoslangan?

a) D. Rikardoning ,,Nisbiy ustunlik” nazariyasi;

b) A. Smitning ,,Mutloq ustunlik” nazariyasi;

c) Xeksher-Olin nazariyasi;

d) ,,Leontev paradoksi”;

e) M. Porterning raqobatbardoshlik nazariyasi.

24. Qaysi nazariyada xalqaro savdo raqobatchilik nuqtai naza-

ridan o‘rganilib, alohida mamlakatlarning raqobatdagi ustunligi

uning yetakchi firmalarining raqobatbardoshligi bilan aniqlanadi,

chunki jahon bozorida mamlakatlar emas, balki alohida ishlab

chiqaruchilar raqobatlashadi, degan g‘oyani ilgari suriladi?

a) D. Rikardoning ,,Nisbiy ustunlik” nazariyasi;

b) A. Smitning ,,Mutloq ustunlik” nazariyasi;

c) Xeksher-Olin nazariyasi;

d) ,,Leontev paradoksi”;

e) M. Porterning raqobatbardoshlik nazariyasi.

25. Mamlakat rezidentlari (uy xo‘jaliklari, korxonalar va davlat)

va chet elliklar o‘rtasida ma’lum vaqtda amalga oshirilgan barcha

iqtisodiy bilimlar natijalarining tartiblashtirilgan yozuvi, bu… a) savdo balansi;

b) to‘lov balansi;

c) kapital harakati balansi;

d) kreditlar balansi;

e) xizmatlar balansi.

273

26. Qiymatning har qanday ayirboshlanishi, ya’ni tovarlar,

xizmatlar yoki aktivlarga mulkchilik huquqining bir davlat

rezidentlaridan boshqa davlat rezidentlariga o‘tishi-bu?

a) savdo bitimlari;

b) iqtisodiy bitimlar;

c) xalqaro bitimlar;

d) davlatlararo bitimlar;

e) o‘zaro ayirboshlash bitimlari.

27. Qiymatning qoplovchi to‘lovlar ekvivalenti (chet el

valyutalari) hisobiga mamlakatdan chiqib ketishi to‘lov balansining

qaysi qismida aks etadi?

a) debit;

b) kredit;

c) ham debet, ham kredit;

d) joriy hisoblar;

e) kapital harakati hisobi.

28. Qiymatni chet el valyutalari sarfi hisobiga mazkur

mamlakatga kirib kelishi to‘lov balansining qaysi qismida aks etadi?

a) debit;

b) kredit;

c) ham debet va ham kredit;

d) joriy hisoblar;

e) kapital harakati hisobi.

29. Quyidagilardan qaysi biri to‘lov balansi tarkibiga kirmaydi?

a) savdo balansi;

b) xizmatlar balansi;

c) notijorat operatsiyalar balansi;

d) kapital va kreditlar harakati balansi;

e) moliyaviy balans.

30. To‘lov balansi qanday hisobotlarni o‘z ichiga oladi?

a) joriy operatsiyalar hisobi;

b) kapital harakati hisobi;

c) rasmiy ehtiyojlar o‘zgarishi;

d) joriy operatsiyalar va kapital harakati hisobi;

e) joriy operatsiyalar va kapital xarakati hisobi va rasmiy zaxira

o‘zgarishi.

31. Quyidagilardan qaysi biri to‘lov balansining “Joriy ope-

ratsiyalar hisobi”da aks etmaydi?

a) tovarlar eksporti va importi;

274

b) xizmatlar eksporti va importi;

c) investitsiyalardan sof daromad;

d) sof transferlar;

e) ishchi kuchi migratsiyasi.

32. Chet ellarga qo‘yilgan milliy kapital hisobiga foiz va

dividendlar shaklida keladigan daromad qanday nomlanadi?

a) sof transferlar;

b) investitsiyalardan sof daromad;

c) chet ellardan omilli daromad;

d) sof eksport shaklidagi daromad;

e) aktivlardan tushumlar.

33. Xususiy va davlat mablag‘larining pensiya, sovg‘a, insonpar-

varlik yordami kabi shakllarda chet mamlakatlarga o‘tkazilishi, bu…

a) sof transferlar;

b) investitsiyalardan sof daromad;

c) chet ellardan omilli daromad;

d) sof eksport shaklidagi daromad;

e) aktivlardan tushumlar.

34. Quyidaglardan qaysi biri Markaziy bank rasmiy zaxiralari

hisoblanmaydi?

a) chet el valyutalari;

b) oltin;

c) mamlakatning XVF dagi kreditli ulushi;

d) qarz olishning maxsus kursi;

e) milliy pul birligi.

35. Quyidagi holatlardan qaysi biri balans taqchilligining

rasmiy zaxiralar hisobiga moliyalashtirish oqibati emas?

a) ichki bozorda chet el valyutalari taklifi ortishi;

b) milliy valyuta taklifi kamayishi;

c) milliy valyuta ayirboshlash kursi o‘sishi;

d) inqirozli jarayonlar kuzatilishi;

e) ichki bozorda talabning o‘sishi.

36. Quyidagilardan qaysi biri rasmiy zaxiralar o‘sishi oqibati

emas?

a) ichki bozorda chet el valyutalari taklifi kamayishi;

b) milliy valyuta taklifi o‘sishi;

c) milliy valyuta ayirboshlash kursi pasayishi;

d) iqtisodiy o‘sishning rag‘batlantirilishi;

e) ichki bozorda talabning qisqarishi.

275

37. Markaziy bank tomonidan balans taqchilligini qoplash

maqsadida chet el valyutalarini sotish va sotib olish qanday

nomlanadi?

a) aktiv operatsiyalar;

b) passiv operatsiyalar;

c) rasmiy zaxiralar bilan operatsiyalar;

d) joriy operatsiyalar;

e) kapital bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar.

38. Quyidagilardan qaysi biri to‘lov balansi inqirozini keltirib

chiqaruvchi sabablar sirasiga kirmaydi?

a) joriy operatsiyalar bo‘yicha taqchillikni surunkali kechktirish;

b) rasmiy valyuta zaxiralarining to‘liq sarflanishi;

c) byudjet taqchilligining o‘sib borishi;

d) chet el kreditlaridan foydalanish imkoniyati yo‘qolishi;

d) aholining sotib olish layoqati pasayishi.

39. Xizmatlar eksporti tovarlar eksportidan qanday farq

qiladi?

a) ashyoviy buyum shakli bo‘yicha;

b) iste’mol xususiyati bo‘yicha;

c) amalga oshirilishi usuli bo‘yicha;

d) hajmi va turi bo‘yicha;

e) mamlakat hududida amalga oshirilishi bilan.

40. Bir mamlakat ishlab chiqaruvchi davlatdan tovarlarni o‘z

ichki iste’moli uchun emas, balki boshqa mamlakatlarga sotish

maqsadida sotib olsa, bu…

a) eskport;

b) import;

c) reeksport;

d) reimport;

e) sof eksport.

41. Iste’molchi mamlakatdan reeksport tovarlarning sotib

olinishi, bu...

a) eskport;

b) import;

c) reeksport;

d) reimport;

e) sof eksport.

276

42. Chet el valyutasida foiz yoki dividend shaklida daromad

olish maqsadida boshqa mamlakatlarga kredit berish, investitsiya

chiqarish yoki ularning aksiyalarini sotib olishga maqsadli

qo‘yilmalar qilish nima deyiladi?

a) kapital importi;

b) kapital eksporti;

c) kapital reeksporti;

d) kapital reimporti;

e) kapital intervensiyasi.

43. Tashqi savdoga ta’rifli to‘siqlar turini aniqlang:

a) boj to‘lovlari;

b) import kvotalari;

c) sifat standartlari;

d) standartli cheklashlar;

e) eksportni ixtiyoriy cheklash.

44. Erkin savdoni cheklashga qaratilgan qaysi to‘siq turi

import qilinishi mumkin bo‘lgan tovarlarning maksimal hajmini

ta’minlaydi?

a) boj to‘lovlari;

b) import kvotalari;

c) sifat standartlari;

d) standartli cheklashlar;

e) eksportni ixtiyoriy cheklash.

45. Erkin savdoni cheklashga qaratilgan qaysi to‘siq import

tovarlarga aksiz soliqlar hisoblanadi?

a) boj to‘lovlari;

b) import kvotalari;

c) sifat standartlari;

d) standartli cheklashlar;

e) eksportni ixtiyoriy cheklash.

46. Ta’rifsiz to‘siqlarning qaysi turi import qiluvchilar

doirasini cheklaydi?

a) boj to‘lovlari;

b) import kvotalari;

c) sifat standartlari;

d) standartli cheklashlar;

e) eksportni ixtiyoriy cheklash.

277

47. Qaysi ta’rifsiz to‘siq turida import tovarlar o‘lchamlari

bo‘yicha cheklanadi?

a) boj to‘lovlari;

b) import kvotalari;

c) sifat standartlari;

d) standartli cheklashlar;

e) eksportni ixtiyoriy cheklash.

48. Ta’rifsiz to‘siqlarning qaysi turida mahsulotning ayrim

turlarini alohida mamlakatlarga sotish cheklanadi?

a) boj to‘lovlari;

b) import kvotalari;

c) sifat standartlari;

d) standartli cheklashlar;

e) eksportni ixtiyoriy cheklash.

49. Importga ta’rif (boj to‘lovi) ning milliy iqtisodiyot uchun

ijobiy tomonlaridan qaysi biri yalpi talabni rag‘batlantiradi?

a) past samarali ishlab chiqaruvchilarni chet el raqobatidan

himoyalash;

b) sanoatning mudofaa tarmoqlarini himoya qilish;

c) resurslarning ichki bandligini ta’minlash;

d) bir tomonlama yo‘nalishga ega bo‘lgan iqtisodiyotni jahon

bozori konyukturasidagi tebranishlardan himoya qilish;

e) milliy iqtisodiyotdagi yangi “yosh” tarmoqlarni himoya qilish.

50. Davlat litsenziyalarni unga eng yuqori narxni taklif qilgan

kompaniyalarga taqdim qilganda importga litsenziyalarni

joylashtirishning qanday usulidan foydalangan bo‘ladi?

a) oshkora afzal ko‘rish;

b) ochiq auksionlar;

c) xarajatlar ulushi;

d) a) va b) to‘g‘ri;

e) b) va c) to‘g‘ri.

51. Xalqaro valyuta munosabatlarining davlatlararo bitimlar-

da huquqiy jihatdan mustahkamlangan shakli, bu…

a) valyuta;

b) valyuta tizimi;

c) milliy valyuta tizimi;

d) xalqaro valyuta tizimi;

e) xalqaro pul birligi.

278

52. Xalqaro valyuta tizimining tarkibiy qism (element) laridan

qaysi biri valyutalar ayirboshlash kursini o‘rnatish tartibini ham

belgilab beradi?

a) asosiy xalqaro to‘lov vositalari;

b) valyuta kurslarini belgilash va ushlab turish mexanizmi;

c) xalqaro to‘lovlarni muvofiqlashtirish tartibi;

d) xalqaro valyuta va oltin bozorining amal qilish tartibi;

e) valyuta munosabatlarini tartibga soluvchi xalqaro muassasalar

tizimi.

53. Jahon valyuta tizimining rivojlanishi necha bosqichdan iborat?

a) 2;

b) 3;

c) 5;

d) 4;

d) 6.

54. Oltin standartiga asoslangan pul tizimi qaysi davrda amal

qilgan?

a) ikkinchi jahon urushining oxirlari (1944y) dan 70-yillar

o‘rtalarigacha;

b) 1867 yillardan XX asr 30-yillari o‘rtalarigacha;

c) XX asr 70-yillari o‘rtalaridan hozirgi davrgacha;

d) XVIII asr o‘rtalaridan XIX asr boshlarigacha;

e) XIX acp 20-yillaridan shu asp oxirigacha.

55. Oltin-deviz (Bretton-Vuds) valyuta tizimi qaysi davrda

amal qilgan?

a) ikkinchi jahon urushining oxirlari (1944y)dan 70-yillar

o‘rtalarigacha;

b) 1867 yillardan XX asr 30-yillari o‘rtalarigacha;

c) XX asr 70-yillari o‘rtalaridan hozirgi davrgacha;

d) XVIII asr o‘rtalaridan XIX asr boshlarigacha;

e) XIX acp 20-yillaridan shu asp oxirigacha.

56. Boshqariladigan “suzib yuruvchi” valyuta tizimi amal

qilgan davr, bu…

a) ikkinchi jahon urushining oxirlari (1944y)dan 70-yillar

o‘rtalarigacha;

b) 1867 yillardan XX asr 30-yillari o‘rtalarigacha;

c) XX asr 70-yillari o‘rtalaridan hozirgi davrgacha;

d) XVIII asr o‘rtalaridan XIX asr boshlarigacha;

e) XIX acp 20-yillaridan shu asp oxirigacha.

279

57. Valyutaning xalqaro hisob-kitoblarda ishlatilishi va asosiy

valyuta bozorlarida erkin almashtirilishi qanday tushunchani

anglatadi?

a) valyutaning nominal ayirboshlash kursi;

b) real valyuta kursi;

c) valyuta intervensiyasi;

d) valyutaning konvertatsiyalanishi;

e) valyutalarning nisbiy narxi.

58. Bir mamlakat valyutasining boshqa mamlakat valyutasi-

dagi narxi, bu...

a) valyutaning nominal ayirboshlash kursi;

b) real valyuta kursi;

c) valyuta intervensiyasi;

d) valyutaning konvertatsiyalanishi;

e) valyutalarning nisbiy narxi.

59. Ikki mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlarning nisbiy

narxi orqali aniqlandigan valyuta kursi, bu…

a) valyutaning nominal ayirboshlash kursi;

b) real valyuta kursi;

c) valyuta intervensiyasi;

d) valyutaning konvertatsiyalanishi;

e) valyutalarning nisbiy narxi.

60. Valyutalar konvertatsiyalashuv darajasiga ko‘ra nechta

guruhga ajratiladi?

a) 2;

b) 3;

c) 4;

d) 5;

e) 6.

61. Quyidagilardan qaysi biri “oltin andoza”ning xususiyati

emas?

a) pul birligi oltin mazmuniga asoslanishi;

b) qayd qilingan valyuta kursining mavjud bo‘lishi;

c) banknotalar oltinga erkin almashtirilishi;

d) mamlakatga oltinning erkin kiritilishi va chiqarilishi (xalqaro

to‘lovlarni muvofiqlashtirishga);

e) valyuta kursi talab va taklif nisbati orqali aniqlanishi.

280

62. Quyidagilardan qaysi biri mamlakatning “oltin andozani”

qabul qilishlik shartlaridan emas?

a) pul birligining ma’lum oltin mazmuni o‘rnatilishi;

b) oltin zaxirasi va pul ichki taklifi o‘rtasidagi nisbatining qattiq

ushlab turilishi;

c) oltinning erkin eksport qilinishi;

d) oltinning erkin importi ta’minlanishi;

e) oltinning eksport va importiga cheklashlar belgilanishi.

63. Milliy valyutalar kursini hisob-kitob birliklari sifatida

taqqoslashda va faqat hisob raqamlarda qayd qilishda qanday

maxsus pul (valyuta) birligidan foydalaniladi?

a) evro;

b) AQSH dollari;

c) maxsus pul birligi – SDR;

d) oltin;

e) oltin-deviz.

JAVOBLAR

1b); 2c); 3d); 4b); 5a); 6d); 7b); 8d); 9a); 10a); 11d); 12d); 13d);

14d); 15c); 16b); 17c); 18d); 19d); 20b); 21a); 22c); 23d); 24c); 25b);

26b); 27b); 28a); 29d); 30d); 31d); 32b); 33c); 34d); 35d); 36d); 37c);

38d); 39d); 40c); 41d); 42b); 43a); 44b); 45a); 46d); 47d); 48d); 49c);

50b); 51d); 52d); 53b); 54b); 55a); 56c); 57am 58am 59b); 60b);

61d); 62d); 63c).

281

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O‘zbekiston,

2012.

2. Karimov I.A. 2014 yil yuqori o‘sish sur’atlari bilan rivojlanish,

barcha mavjud imkoniyatlarni safarbar etish, o‘zini oqlagan isloxotlar

strategiyasini izchil davom ettirish yili bo‘ladi. – T.: O‘zbekiston, 2014.

3. Shodmonov Sh., Gofurov U. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. –T.:

IQTISOD-MOLIYA, 2010. – 646 b.

4. Добринина А.И. Экономическая теория. Учебник. – М.:

ИНФРА-М, 2011. – 747 с.

5. Jo‘raev T., Tojiboeva D. Iqtisodiyot nazariyasi. O‘quv qo‘llan-

ma. – T.: Fan va texnologiya, 2012. – 331 b.

6. Jo‘raev T., Tojiboeva D. Iqtisodiyot nazariyasi-2. O‘quv qo‘llan-

ma. – T.: Fan va texnologiya, 2013. – 380 b.

282

MUNDARIJA

Kirish.............................................................................................. 3

1-mavzu. “Iqtisodiyot nazariyasi” fanining predmeti va bilish

usullari…………………………………………………………

4

2-mavzu. Ishlab chiqarish jarayoni va uning natijalari …….... 25

3-mavzu. Ijtimoiy-iqtisodiy tizimlar va mulkchilik

munosabatlari.............................................................................

35

4-mavzu. Tovar-pul munosabatlari rivojlanishi bozor

iqtisodiyoti shakllanishi va amal qilishining asosidir ……

53

5-mavzu. Bozor iqtisodiyotining mazmuni va amal qilishi......... 62

6-mavzu. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davri va uning

O‘zbekistondagi xususiyatlari................................................

75

7-mavzu.Talab va taklif nazariyasi. Bozor muvozanati.............. 87

8-mavzu. Raqobat va monopoliya................................................. 94

9-mavzu. Narxning mohiyati va shakllanish xususiyatlari……. 104

10-mavzu.Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik kapitali va

uning aylanishi................................................................................

111

11-mavzu. Korxona (firma) xarajatlari va foydasi..................... 119

12-mavzu. Ish haqi va mehnat munosabatlari............................. 127

13-mavzu. Agrar munosabatlar va agrobiznes............................ 133

14-mavzu. Milliy iqtisodiyot va uning makroiqtisodiy

o‘lchamlari. Yalpi milliy mahsulot va uning harakat

shakllari......................................................................................

140

15- mavzu. Yalpi talab va yalpi taklif........................................... 154

16-mavzu. Iste’mol, jamg‘arma va investitsiyalar...................... 159

17-mavzu. Iqtisodiy o‘sish va milliy boylik................................ 166

18-mavzu. Milliy iqtisodiyotning nisbatlari va muvozanati....... 175

19-mavzu. Iqtisodiyotning siklligi va makroiqtisodiy

beqarorlik……………………………………………………...

181

20-mavzu. Yalpi ishchi kuchi, uning bandligi va ishsizlik……. 192

21-mavzu. Moliya tizimi va moliyaviy siyosat............................. 202

22-mavzu. Pul-kredit tizimi. Banklar va ularning bozor

283

iqtisodiyotidagi roli.................................................................... 117

23-mavzu. Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlatning

iqtisodiy roli...............................................................................

235

24-mavzu. Aholi daromadlari va davlatning ijtimoiy siyosati... 244

25-mavzu. Jahon xo‘jaligi va uning evolyutsiyasi....................... 255

26-mavzu. Xalqaro iqtisodiy integratsiya va O‘zbekistonning

jahon hamjamiyatiga kirib borishi...........................................

261

27-mavzu. Jahon bozori. Xalqaro valyuta va kredit

munosabatlari.............................................................................

268

Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………. 281

284

Jo‘rayev T.T.

“Iqtisodiyot nazariyasi ”

fanidan testlar to‘plami

Muharrir: Sh. Xudoyberdiyeva

Texnik muharrir: M.Ikromov

Sahifalovchi: M.Ikromov

Bosmaxona guvohnomasi № 10-1289

Bosishga ruxsat etildi 12.11.2014y. Bichimi 60x84 1/16

Nashr hisob tabog‘i ____ b.t. Adadi 100. Buyurtma №71

Toshkent Moliya institutida rizografiya

usulida chop etildi

100000, Toshkent, Amir Temur shoh ko’chasi 60 a uy.