“qarada sement” 6 sayli quru Üsullu yen yandirma … · layih ç rçiv sind karxanalar olan...

“QARADA� SEMENT” 6 SAYLI QURU ÜSULLU YEN� YANDIRMA SOBASI

LAY�H�S�

QARADA� SEMENT ASC

Sahil q�s�b�si Salyan �osesi Bak� AZ1083

�traf Mühit� v� Sosial Sah�y� T�sirin Qiym�tl�ndirilm�si (�MSSTQ) Qeyri-Texniki Xülas�

SON VAR�ANT

Noyabr 2008

“Qarada� Sement” 6 sayl� Quru Üsullu Yeni Yand�rma Sobas� T�svir “Holcim Group Support Ltd” t�r�find�n 29.10.2008-ci ild� haz�rlanm��d�r

�traf Mühit� v� Sosial Sah�y� T�sirin Qiym�tl�ndirilm�sinin Qeyri-Texniki Xülas�si Qarada� Sement Yeni 6 sayl� Yand�rma Sobas��

QARADA� SEMENT ASC QTX S�� 1 - 33 NOYABR 2008

Bu snd Azrbaycan Respublikas�, “Qarada� Sement” ASC –nin planla�d�r�lm�� 6 sayl� yeni yand�rma sobas� (Layih�) üçün �traf Mühit v Sosial Sahy Tsirin Qiymtlndirilmsi (�MSSTQ) Hesabat�n�n Qeyri-Texniki Xülas�sidir (QTX).

1 Giri�

Layih� haqq�nda m�lumat

Azrbaycanda faliyyt göstrn Qarada� Sement ASC” �irkti (“Qarada� Sement”) özünün, Sahil qsbsinin yax�nl��nda, Bak�dan txminn 34 km cnub-qrbd v Xzr dnizinin sahil xttindn txminn 1 km qrbd yerl�n Qarada� sement istehsal� zavodunu yenil�dirmk niyytinddir.

Qarada� Sement zavodu 1950-ci illrd istismara verilib. 1999-cu ild Sahil qsbsind yerl�n v vvllr dövlt mülkiyytind olan sement zavodu özll�dirildi v �sveçr sement istehsalç�s� «Holcim» Ltd. �irkti “Qarada� Sement”in shmlrinin çox hiss�� ald�. «Holcim» dünyada n böyük sement, doldurucu v digr tikinti xidmtlri tchizatç�lar�ndan biridir.

Özll�dirildiyi vaxtdan bri, zavodun illik sement istehsal� gücü, texnologiyan�n ekoloji göstricilrinin tkmill�dirilmsin hmiyytli drcd vsait qoymaqla alt� df art�r�lm��d�r. Bu öhdliyin davaml� �kild hyata keçirilmsinin növb��kimi «Holcim» �irkti enerji v�� xrclrinin azald�lmas�na v istehsal gücünün daha da art�r�lmas�na imkan vern yeni texnologiyan� zavodda ttbiq etmk niyytinddir.

«Qarada� Sement»in yenil�dirilmsi çrçivsind zavodun razisind xammal�n da��nmas��sementin guru üsulla istehsal� üçün �n müasir f�rlanan yand�rma sobas� in�a edilckdir. Hmin yeni 6 sayl� Yand�rma sobas� haz�rda ya� üsulla i�lyn dörd yand�rma sobas�n� vz edckdir, bunlar da yeni 6 sayl� Soba müntzm faliyyt ba�lad�qdan sonra istifaddn ç�xar�lacaqd�r. Ya� üsulla i�l��sobalar�n v onlar�n tüstü bacalar�n�n sonrak� mrhld sökülmsi nzrd tutulur.

Köhn sobalar�n quru üsulla i�l�� müasir yand�rma soba il vz olunmas� traf mühitin hmiyytli drcd yax��la�mas�na (xüsusi il d brk hissciklrin havaya at�lmas�n�n azalmas�na sbb olacaq v zavodun daha da smrli, etibarl�

i�lmsin v mhsul istehsal�n�n artmas�na sbb olacaqd�r. 6 sayl� Soban�n i� sal�nmas� il klinker istehsal� gücünü hmiyytli drcd yni mövcud olan txminn 2600 t/ gün-dn 4000 t/gün nominal hcmdk art�r�lmas�na v bununla yerli bazarda sement artmaqda olan daxili tlbat�n ödnilmsin xidmt edckdir (növbti hissd göstrilir).

Hal-haz�rda Qarada� Sement” istehsalatda bu sement zavodundan aral� yerl�n aç�q sahd mi�ar da�� istehsal� il m��ul olan karxanalar�n tullant�lar�ndan sas xammal mnbyi kimi�istifad edir. Layih üzr, lav olaraq, “Qarada� Sement” �irkti uzun müddt rzind hngda�� xammal� il tmin edilcyin min olmaq üçün özünün haz�rda istifad etmdiyi v zavoddan �imal-q�� istiqamtd 15 km msafd yerl�n “�ahqaya Qrb” hngda�� karxanas�n� yenidn açacaqd�r. Layih çrçivsind karxanalar olan razid vvllr istismar ediln xammal yüklm stansiyas�nda yeni da�q�ran qur�u v��in�a olunacaq, haz�rda istifad olunmayan v “�ahqaya-Qrb” karxanas�n� «Qarada� Sement» il birl�dirn dmir yolu hisssi is brpa olunacaqd�r. Layih üçün kapital qoyulu�u txminn 300 milyon avrodur.

Layih�y� T�l�bat Azrbaycanda sement bazar� 2003-cü ildn bri inki�af etmkddir v onun Azrbaycan�n proqnozla�d�r�lan iqtisadi inki�af�na mütnasib olaraq daha da güclü surtd inki�af� gözlnilir. 2006-c� ild istehlak 2.6 milyon ton olmu�, 2007-ci ild is sement tlbat art�q 3.2 milyon ton olmu�dur. 2015-ci ild Azrbaycanda sement tlbat�n txminn 40% artaca�� gözlnilir. «Qarada� Sement» haz�rda Azrbaycanda yegan sement klinkeri istehsalç�s� v hmçinin, ölkd faliyyt göstrn n böyük sement istehsal edn zavoddur. 2007-ci ild «Qarada� Sement» txminn 1.3 milyon ton sement istehsal etmi�dir. Bel hcmd sement istehsal etmk üçün «Qarada� Sement» mövcud klinker istehsal edn sobalar�n istehsal qabiliyytinin mhdudlu�una gör lav klinker idxal etmli oldu. 6 sayl� soba i� dü�dükdn sonra zavodun klinker istehsal� gücünün artmas� mövcud üyütm qabiliyytindn tam istifad olunmas�na sbb olacaqd�r. Glckd zavodun özünün istehsal etdiyi ild txminn 1.2 milyon ton klinker hesab�na «Qarada� Sement» trfindn istehsal olunan sement ild 1.7 milyon



ton olacaqd�r. Sement istehsal�n�n hcminin 30% artmas� il Layih ölkd sement olan tlbat� ödy�� v Azrbaycan�n xaricdn klinker v sement idxal�n�n daha da artmas�n�n qar��s�n� alacaqd�r.

Layih� üzr� �traf Mühit� T�sirin Qiym�tl�ndirilm�si Layihnin Azrbaycanda traf mühitl ba�l� layihlrin tsdiqi slahiyytin malik olan Ekologiya v Tbii Srvtlr Nazirliyi (ETSN) trfindn tsdiq olunmas� tlb olunur. �traf mühitl ba�l� tsdiq etmk üçün ETSN-in müracit edcyi sas snd olacaq Layih üzr �traf Mühit Tsirinin Qiymtlndirilmsinin i�lnmsi üçün «Qarada� Sement» yerli mslht verm firmas� olan SRM il müqavil ba�lam��d�r. Bundan lav (Davaml� Sement T�bbüsü, Davaml� �nki�af üçün Beynlxalq Biznes �uras�n�n üzvü olan) �Holcim Group" �irktini", onun shmdar� olan Avropa Yenidnqurma v �nki�af Bank� (AY�B) v potensial beynlxalq layih kreditorlar�n�n siyastin ml olunmas� mqsdi il «Qarada� Sement» lav tdqiqatlar apar�lmas� v beynlxalq standartlara istinad edn daha geni� hcmd �traf Mühit v Sosial Sahy Tsirin Qiymtlndirilmsind (�MSSTQ) lav mlumatlar�n toplanmas� üçün ERM (Almaniya Frankfurt Ofisi) trfindn rhbrlik ediln Azrbaycanda Bak� �hrind �traf Mühit Texnologiyalar� Mrkzi trfindn dstklnn yerli mslhtçilr qrupu il müqavil ba�lam��d�r. �MSSTQ hesabat�nda Layihnin tikintisi v faliyyti il ba�l� traf mühit v sosial sahy gözlniln tsiri trafl� göstrilir. Hesabatda müyynl�dirilmi� tsirlrin qar��s�n�n al�nmas� v ya onlar�n aradan qald�r�lmas� üçün v �traf Mühiti v� Sosial Sah� üzr� �dar�etm� Plan� (� !!"#) il uy�unlu�un yoxlanmas� üçün tdbirlr göstrilmi�dir. Yerli �MTQ Azrbaycandak� tlblri qar��lad�� halda �MSSTQ hesabat� Layihnin AY�B v digr potensial kreditorlar trfindn traf mühitl ba�l� tsdiqi üçün sas snddir. Digr trfdn, tdqiqat LTT podratç�s� il mühndislik, material v avadanl�q tdarükü v tikinti üzr müqavilnin traf mühit v sosial sah il ba�l� �rtlri v faliyyt v texniki xidmt üçün sasd�r. O, Layih üzr layihl�dirm, tikinti v faliyytin traf mühit bax�m�ndan qnatbx� olmas�n� v hm beynlxalq, hm d yerli standartlara uy�un olmas�n� tmin edckdir.

�MSSTQ v � !!"# meyarlar�n�n sas bu mcmu hesabatda qabaqda göstrilmi�dir. (Bölm� 5).

�MSSTQ i�inin bir hisssi kimi sahibkarlar v ictimaiyyt mlumat tdbirlri keçirilmi� v layih haqq�nda mlumat Layih üçün nzrd tutulmu� ictimaiyyt mlumat v a�karlama plan� (�MAP) daxilind ictimaiyyt çatd�r�lm��d�r. �MSSTQ Hesabat�n�n Son Layih�si ictimaiyyt aç�qlanacaq v «Qarada� Sement» zavodun yax�nl��nda ya�ayan halinin mara�� olan nümayndlri üçün Aç�q Qap� günlri t�kil edckdir.

2 Layih�nin T�sviri

Layih� �razisinin Yerl��m�si Layihy Sahil qsbsindn keçn �osenin v dmir yolunun �imal-qrb hisssind yerl�n Qarada� Sement zavodunun bina v qur�ular�n�n, $%��&'��$�%�� köhn dmir yolu yükl� razisindki yeni da�q�r�c� qur�unun, v karxanan� Qarada� Sement zavodu il birl�dirn d��yolunun faliyyti daxildir. Layih razisinin yerl�msi haqda �kil QTX-1-d mlumat verilir.

Sement Zavodu Qarada� Sement zavodunun sahsi txminn 52 ha-d�r (tqr. 1,630 m x 430 m). Mövcud istehsal, emal v inzibati qur�u v binalar, sasn, razinin mrkzi v �rq hisslrind yerl�mi�dir. Yeni 6 sayl� soba sasn razinin q�� hisssindki bo� yerd qura�d�r�lacaqd�r. Yeni 6 sayl� yand�rma sobas� 2004-cü ild apar�lm��özll�dirmdn sonra sökülmü� keçmi� 5 sayl� soban�n yerind yerl�dirilckdir.

Karxanalar “Qarada� Sement”in gil karxanas� vard�r v ondan layih üçün d istifad olunacaqd�r. Layih üçün “Sahqaya-Qrb” ��(�� karxanas� yenidn istifady verilckdir. O, zavoddan hava il 12 km, yol il 15 km msafd yerl�ir. Karxanan�n 152 ha-dan ibart razisi d özll�m paketin daxil idi. Bu karxanada Sovet vaxt� ��(�� hasilat� ba�lanm��d�, lakin ilkin faliyyt ba�lad�qdan sonra hmin dövr üçün keyfiyyti qeyri-qnatbx� hesab olundu�una gör faliyyti�dayand�r�ld�. Özll�dirmnin bir hisssi kimi, “Qarada� Sement” hm d� �ahqaya-Q��) karxanas�ndan 2



km cnubda yerl�n Karvansara ��(�� mdnindn (~120 ha) d istifad etmk hüququ ld etdi. Bu mdn daha uzun müddtli ��(��

tchizat�na imkan verir v bu Layihy aid deyil, lakin glck mrhld “Qarada� Sement” trfindn i�ln bilr.

��kil QTX-1: Layih �razisinin Tsviri

�h�miyy�tli xüsusiyy�tl�r

Yeni qur�ular v� mövcud zavodda d�yi�iklik edilm�si Yeni 6 sayl� Sobadan istifad il Qarada� sement zavodunun müasirl�dirilmsin mövcud zavodda dyi�ikliklr edilmsi v a�a��dak� sas qur�ular�n tikintisi daxildir:

� 72 m-lik f�rlanan quru üsullu yand�rma sobas� (mövcud 4 dd 150 m-lik ya� üsullu yand�rma sobas�n� vz edir);

� ard�c�l yerl�dirilmi� ilkin karbonsuzla�d�r�c�l� 5 pillli tk �axli siklonlu ilkin q�zd�r�c� (txm. 132 m hünd.);

� yeni, hündürlüyü txm. 140 m olan tüstü bacas� (hündürlüyü 65 m olan 3 dd haz�rk� bacalar� vz edir);

� klinkeriin manesiz hrkti üçün �ok üfürücülrl tchiz edilmi�, mhsuldarl�� 4,000 t/gün olan qfsli klinker soyuducu;

� Brk yanacaqlar (kömür/neft koksu anbar�)üçün 10,000 t tutumu olan qapal� anbar v mhsuldarl�� 24 t/saat olan �aquli diyirckli dyirman;

� Müxtlif keyfiyytli mi�ar da�lar� üçün dairvi 24,000 t tutumlu anbar

� Gil v dmir tnziml�diricisi üçün hr birinin tutumu 3500t olan 2 dd düzbucaql� ambar



� xammal�n üyüdülmsi üçün 355 t/s gücü olan diyirc�� dyirman;

� xammal�n homogenl�dirilmsi üçün 8,000 tonluq anbar (bunker);

� tlbat�n fsildn as�l� olaraq, dyi�msin uy�unla�maq imkan� vern 75,000 t tutumu olan klinker anbar� (bunkeri);

� hcmi 16,000 t olan sement bunkeri (yük avtomobill��*��2 qur�u il) bu, sement saxlama qabiliyytini cmi 34,000 t qdr art�r�r;

� istehsal sahsinin �imal-qrb hisssind yerl�n yeni yüksk grginlikli yar�mstansiya v zavoddan keçn 110 kv-l�q elektrik xttin ba�lant� (haz�rda in�a olunmaqdad�r);

� yeni soba sisteminin yerl(�� üçün daxili infrastrukturan�n geni�lndirilmsi (m�s. su, drenaj v elektrik �bksi, emala nzart);

� mövcud daxili dmiryolu xttinin txminn 600 m uzad�lmas� v sahnin �imal qrb srhdind daxil olan xammal�n bo�ald�lmas� üçün qatar bo�altma stansiyas�n�n geni�l�� brk yanacaqlar�n (da� kömür/neft koksu) bo�ald�lmas� üçün d��yoluna 1 qol�da ��

� razidki nqliyyat�n daxil olan v ç�xan nqliyyata gör ayr�lmas� üçün�razinin cnub srhdind ikinci darvaza.

Yeni 6 sayl� yand�rma sobas� i� dü�dükdn sonra mövcud xammal d��v �lam (ya� xammal qar�� + hovuzlar� quru üsulla istehsal zaman� �lama ehtiyac olmad�� üçün istifaddn ç�xar�lacaqd�r Nticd , Sahil çirkab sular�n emal� zavodundan (ÇSEZ) texniki suyu n�� mövcud boru x�� v hmçinin çirkli suyun saxland�� hovuzlar istismardan ç�xar�lacaqd�r. Müasirl�dirilmi� zavodda yaln�z zavodun razisindn keçn mövcud ümumi �irin su x��tmiz sudan istifad olunacaqd�r. �stehsal razisindki digr binalar glck istehsal hcminin tlblrin uy�un gldiyin gör dyi�ilmz qalacaqd�r. ��ahqaya-Qrb" ��(�� karxanas�n�n yenidn aç�l��, karxanan�n yeni da�q�ran qur�u (750 t/s istehsal gücü olan) il sas binas�n�n tikilmsi, anbar�n v m�,��-...�/��0��yüklm stansiyas�n�n tikilmsi v “Qarada� Sement) zavodu il «�ahqaya-Qrb» karxanas� aras�ndak� yollar�n v dmir yolunun tmiri il

eyni zamanda olacaqd�r. ��(�� karxanadan da�q�rana (msaf txm. 2 km) gtirilmsi a��r özübo�aldan avtomobillr vasitsi il hyata keçirilckdir. 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n i�lmsi üçün zavodun karxanalar�ndan hr gün orta hesabla 8-9qatar 5,600 t ��(�� v 800 t gil da��nacaqd�r. Qatarlar adtn hftd 5 gün, shr saat 6-dan ax�am saat 22-y qdr i�lyckdir. Artan xammal tlbat�na gör Qarada� Sement” xammal�n da��nmas�n�n asanla�d�r�lmas� üçün mövcud 6 lokomotivdn lav dizel müh�� 2 lokomotiv d alacaqd�r v qatarlar�n uzunlu�u haz�rk� 6-8 vaqondan 15 vaqona çatd�r�lacaqd�r (hr qatar�n 1,000 ton tutumu olacaqd�r).

Zavodda �stifad� Edil�n Texnologiya 6 sayl� yeni yand�rma sobas� zavodun müasirl�dirilmsinin v�� sas komponentidir. O, sement snayesinin n son standartlar� v kommersiya chtdn özünü tsdiq etmi� texnologiyalara uy�un olaraq layihlndirilckdir. Be� mrhlli siklonlu ilkin q�zd�rma v ��,��(�� quru istehsal prosesi il��(��1�� soba Qarada� Sement” zavodunda �n müasir beynlxalq texnologiyan� nümayi� edir. Quru istehsal prosesinin ya� istehsala nisbtn bir neç üstünlüyü vard�r, buna misal olaraq termik enerjidn daha smrli istifad v istehsalla ba�l� xüsusn d brk hissciklr kimi daha az tullant�n�n, traf mühit burax�lmas�, sudan daha az istifadni göstrmk olar. �traf mühiti mühafiz tdbirlri (a�a��da tsvir olundu�u kimi) binan�n layihsin daxildir. Zavod thlüksiz v davaml� faliyyt üçün tlb olunan bütün kömkçi avadanl�q, hr növ aksesuarlar v mühafiz v thlüksizlik avadanl�qlar� il tchiz olunacaqd�r. �raziy aid olan zlzl v tufan kimi tbii flaktlr, habel fövqlad vziyytlr üçün uy�un qabaqlay�c� tdbirlr layihd nzrd tutulacaq v uy�un tikinti normalar� ttbiq olunacaqd�r.

Yanacaq Mövcud ya� üsul sobalar� ölkd hasil olunan tbii qazla i�lyir (13 Mln m³/ay). Glckd yanacaq bazar�n�n tlblri il (yanaca��n olmas�, qiymti) v Azrbaycan�n glckd tbii qaz�n ixrac� strategiyas�na uy�unla�a bilmsi üçün 6 sayl� yeni soba el layihlndirilmi�dir ki, müxtlif yanacaqlarla i�ly bilsin. Yeni soban�n idxal



edilmi� da� kömürl v gr varsa, koksla (daha yax�� olar ki, Azrbaycanda emal olunsun) i�lmsi planla�d�r�lm��d�r. Buna gör d xam kömürün saxlanmas� üçün ba�l� anbar, kömür dyirman� v x�rda kömür bunkeri Layihnin yeni komponentlridir. Brk yanacaqlar�n idar olunmas� üçün lav bo�altma, v�� qur�ular� tlb olunur. Kömür dyirman�n�n tüstü borusu kömür tozunun havaya burax�lmas�n�n qar��s�n� almaq üçün torbal� süzg�� tchiz olunacaqd�r. Brk yanaca��n yand�r�lmas� hr hans� tullant� v ya külün çoxalmas�na gtirib ç�xarmayacaq, bel ki, qal�qlar klinkerin trkibin daxil edilrk xammal� vz edckdir. Da� kömür msrfi txminn 15,000 t/ay olacaqd�r.

Enerji T�l�bat� Ya� üsuldan quru istehsal texnologiyas�na keçm klinker istehsal� zaman� xüsusi istilik enerjisindn istifadni hmiyytli drcd, 6.37 kCoul/t klinkerdn 3.2 kCoul/t klinker qdr, txminn 50% azald�r. Digr trfdn ya� üsuldan quru istehsal texnologiyas�na keçilmsi (�lam�n (xammal qar��n�n) haz�rlanmas� xammal�n quru üyüdülmsi il vz olunur ki, bu da daha çox elektrik enerjisi tlb edir) v yanaca��n qazdan kömür dyi�msi v kömürün üyüdülmsi üçün lav elektrik enerjisi tlb olundu�una gör xüsusi elektrik enerjisindn istifad az miqdarda, 16 % artacaqd�r. (81 kVts/t sementdn 94 kVts/t sement qdr) �razid orta elektrik enerjisinin gücü 32 MVt-a q��qalxacaq, yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n n yüksk elektrik enerjisi tlbi is 22 MVt-a. q��

Havan�n Çirkl�nm�sin� N�zar�t Özll�dirmdn sonra havaya at�lan tozun miqdar�n�n icaz veriln h�� qdr azaltmaq üçün mövcud sobalardak� elektrostatik süzg�� (çökdürücül��(ESF)) tmir olundu v müasirl�dirildi. Lakin hl d zavodun haz�rk� faliyyti razid brk hissciklr d daxil olmaqla havaya at�lan emissiyalar�n sas mnb��dir. Bundan lav, haz�rk� zavodun çoxlu aç�q anbarlar� vard�r ki, bu da qeyri-müt(�� tozun daha da çoxalmas�na sbb olur.

Zavod müasirl�dirildiyi tqdird toz buraxan mnblrdn, xüsusi il d 6 sayl� yeni soban�n q�zq�r�c� v soyuducu qur�ular�ndan ç�xan çirkli hava yüksk effektivliyi olan torbal� süzg��dn keçirilr��. Yeni sobada az NOx yaradan odlu�un v selektiv qeyri-katalitik azalma (SQKA) metodunun t�� azot oksidi tullant�lar�n� azaldacaqd�r. Zavodun müasirl�dirilmsi il qapal� anbarlardan istifad tozun külyin tsiri il yenidn havaya qalxmas� riski azalacaqd�r. Havaya hr hans� maddlrin burax�lmas� milli v beynlxalq standartlar v n qabaqc�l tcrüb (BMK/AB-MO�'2"!) çrçivsi daxilind olacaqd�r. Emissiyalar�n sas xüsusiyytlrinin müqayissi QTX-1 cdvlind verilmi�dir. Tklif olunan mübariz sisteminin smrliliyi tkc yanm�� qaz konsentrasiyas�n�n a�a�� dü�msin deyil, hm d ümumi istehsal�n 50%-dn art�q artmas�na baxmayaraq ümumilikd emissiyan�n ixtisar�na gtirib ç�xard�r. (Bax Cdvl QTX- 2). Ümumilikd, yeni soban�n i� dü�msi zavodda havan� çirklndirn emissiyalar üzr vziyyt hmiyytli drcd yax��la�acaqd�r. Ümumilikd, yeni soban�n yerl�dirilmsi il havan�n zrrli qazlarla çirklnmsi vziyyti hmiyytli drcd yax��l��a do�ru dyi�ckdir. �



C�dv�l QTX-1: Zavodun havaya buraxd�� zrrli maddlr, haz�rda v glckd

Parametr Emissiyalar�n konsentrasiyas� (mg/Nm³) *

Normalar

Çirklndirici:

Mövcud ya� üsulla i�lyn

1-4 sayl� sobalar

6 sayl� yeni yand�rma sobas�

AB MO�QT�S /MO�'T

BMK

Brk hissciklr 170 – 400 < 30 20 - 30 30

Azot Oksidlri (NOx)

400 - 900 < 500 200 - 500 600

Sulfat Dioksid (SO2)

30 - 180 ~ 200 * 200 - 400 400

(Nm³ =Normal m³ ; MO�'T: Mövcud olan ��qabagcil texnologiya) * xammal analizin il müyynl�dirildiyi kimi trkibindki kükürd sasn

C�dv�l QTX-2: 6 sayl� yand�rma sobas� layih� il müqayisd mövcud zavodun Cmi Emissiyas�

Parametr Cmi Emissiya (kg/saat)

Çirklndirici:

Mövcud ya� üsulla i�lyn 1-4 sayl� sobalar

Yeni 6 sayl� yand�rma sobas�

Brk hissciklr 160 30

Azot Oksidlri (NOx) 316 157

Sulfat Dioksid (SO2) 35 65 *

(*nnvi olaraq daha yüksk sviyy götürülür, slind, quru istehsal prosesind klinker��*�� daha az kükürd istifad��,��.)

Karbon Qaz� Emissiyas� Klinker istehsal�n�n 50 %-dn çox artaca��na baxmayaraq yeni texnologiyadan istifad n�� Qarada� Sement zavodunun traf mühit ataca�� ümumi karbon qaz� emissiyas� cmi 40% artaraq haz�rk� 739,000 t/ildn 1.03 mln t/il çatacaqd�r. Lakin, yanaca��n tbii qazdan da� kömür dyi�msi il laqdar bir ton sement dü�n xüsusi tmiz karbon qaz� at�lmas� 1 % azalacaqd�r: Zavodun tam gücü il i�ldiyi birinci il (2013) xüsusi karbon qaz� emissiyas� indiki 594 kq CO2/t sement vzin 587 kq CO2/t sement olmas� gözlnilir.

Su T�l�bat� Haz�rda ya� istehsal üsulunda xammal qar�� haz�rlamaq üçün tlb olunan su ild 600,000 m³ t�kil edir. Bunun üçün haz�rda Sahil çirkab sular� emal� zavodunda (ÇSEZ) tmizlnmi� sudan v kiçik miqdarda (23,000 m³/a) Sanqaçal terminal�nda “�stehsal Olunan Su”dan istifad olunur. Glckd bu suya tlbat olmayacaqd�r, bel ki, 6 sayl� sobaya veril�� xammal quru

üsulla haz�rlanacaqd�r. Texniki sudan sasn istehsal prosesind püskürm�, avadanl��n v süzg��zrrli qazlar�n soyudulmas� üçün istifad olunacaqd�r. Tmizlnmi� çirkab suyu yeni zavodun texniki tlblrini ödy bilmyckdir, ona gör d ictimai su kmrindki sudan istifad olunacaqd�r. Bundan ba�qa, sasn d yan��nsöndürm$�yuma v sanitariya mqsdlri üçün tmiz suya ehtiyac olacaqd�r. Tmiz suyu traf mühitin mühafizsini nzr almaqla istifad etmk üçün Layih dövri su sistemindn istifad edckdir ki, bu da soyutmaq üçün istifad olunan suyun illik hcmini 30,000 m³ azaldacaqd�r. Yenilnmi� zavodda cmi illik su tlbat� pik vaxtlarda 85 m³/saat olmaqla txminn 211,500 m³/il olacaqd�r.

Çirkab Sular�n Da��nmas� Yenilndikdn sonra zavodda, indiki kimi sanitariya v tmizlm mqsdlri üçün istifad edilmi� v hmçinin soyutma sistemind istifad edilmi� çirkab sular� yaranacaqd�r. Bu suyun txminn 72,400 m³/il hisssi kanalizasiya vasitsi il xaric edilckdir. (haz�rk� 168,000 m³/il il


QARADA� SEMENT ASC QTX S��7 - 33 NOYABR 2008

müqayisd). «Qarada� Sement»-in çirkab sular� haz�rda tmizlnmk üçün nasosla Sahil qsbsindki çirkab sular�n emal� zavoduna (ÇSEZ) vurulur. Lakin bu, hm fiziki chtdn, hm d tmizlm mrhllri i�lmdiyindn keyfiyytsiz faliyyt göstrir. Buna gör d, «Qarada� Sement» razid özünün xüsusi su tmizlyici qur�usunu qura�d�rma�� qrara alm��d�r ki, hmin tmizlnmi� su da birba�a al�c�ya ötürülmsi üçün Azrbaycandak� v beynlxalq standartlara uy�un olmal�d�r. �gr Qarada� rayonu rhbrliyinin Sahil ÇSEZ-ni yenilmkl ba�l� planlar� tmizlyici qur�unun tikintisin ba�lamazdan qabaq hyata keçs Layihnin bu komponentin ehtiyac olmayacaq v Sahil ÇSEZ –dn istifad olunacaq.

B�rk Tullant�lar Ümumiyytl, sement zavodlar� yaln�z mhdud miqdarda, sasn tmirl ba�l� tullant� yarad�r. Filtrlrd y��lm�� tozun ksr hisssi yenidn istehsala burax�l�r. �ndi oldu�u kimi, yenilnmi� zavodda yaranm�� tullant�lar�n da da��nmas� müqavil yolu il lisenziyal� podratç�lar trfindn hyata keçirilckdir.

�traf Mühit� S�sin T�siri Haz�rda zavodun faliyytindn yaranan ss-küyün yax�ndak� ya�ay�� mntqlrin ciddi bir tsiri yoxdur. 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n faliyyti zaman� yaranacaq ss-küy onu yaradan avadanl�qlara ss tnzimlyicilri lav etmkl qbul edilmi� beynlxalq normalara uy�unla�d�r�lacaqd�r.

Xammal T�chizat� Gündlik xammal tlbat� txminn 6,320 ton x�rdalanm�� hngda��, gil v��(�� olacaqd�r. (Klinker üçün xammal qar�� s�1� 1.58t/t klinker olub mövcud istehsal zaman� oldu�u kimi olacaqd�r.) Zavodun arxa hisssind hörgü da�lar�n�n ksilmsindn yaranan hngda�� tullant�lar� yen d zavod üçün sas material olaraq qalacaqd�r. Bundan lav, hngda��n�n uzun müddt olmas�n�n tmini v xammal�n keyfiyytinin stabill�dirilmsi üçün «�ahqaya-Q�rb» karxanas� yenidn i� sal�nacaqd�r. «�ahqaya-Qrb» karxanas�n�n yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n tlb etdiyi xammal�n 35%-ni ödycyi proqnozla�d�r�l�r. Bu mdnd 45–60 mln ton hngda�� ehtiyat� vard�r v txminn 50 il istismar oluna bilr.

Karxana ilk df Sovet vaxt�nda qaz�ma-partlatma mliyyatlar� vasitsi il faliyyt ba�lam��d�r. Lakin, ilkin istismardan sonra, hngda��n�n keyfiyytind müxtliflik oldu�una gör hmin zaman istehsal üçün yarars�z hesab edildi v kifayt qdr biliyin v analiz texnologiyas�n�n olmad��na gör ona nzart etmk mümkün deyildi. «Qarada� Sement» yoxlama qaz�nt�s� v müxtlif keyfiyytli hngda�� nümunlri götürülmsi d daxil olmaqla hrtrfli tdqiqat aparm�� v karxana razisind rast glinn müxtlif xam hngda�lar�n�n xüsusiyytlri d nzr al�nmaqla trafl� istismar plan� i�lyib haz�rlam��d�r. Nticd material qar��d�r�lmas�nda plastiklik üçün karxana eyni zamanda 3 ayr�-ayr� yerdn istismar olunacaqd�r. �nnvi qaz�ma-partlatma v yüklm-da��ma mliyyatlar�n�n da qurulmas� nzrd tutulur. Karxana dayaz, sthindn 5 metr drinlikd terraslar aç�lmas� yolu il istismar edilckdir. Partlay�� mliyyatlar�n�n traf mühit mnfi tsirini nzr alaraq «Qarada� Sement» aç�q üsulla v ya sth örtüyünün partlad�lmas� yolu il istismar kimi qeyri-partlay�� metodlar�ndan istifadnin mümkünlüyünü tdqiq etmkddir. Qarada��n mövcud gil karxanas� (haz�rda 12.3 ha) uzun müddtli tchizat üçün kifayt qdr ehtiyata malikdir. ��$ 24 ha ehtiyat mövcuddur.

Layih�nin Yarad�lmas� Layih$ zavodun ��texniki konsepsiyas�n� Holcim Qrupunun” standartlar�na uy�un i�lmi� “Holcim 'rupuna Yard�m” (Holcim Group Support (HGS) da daxil oldu�u t�*�� Holcim” �irktinin dstyi il «Qarada� Sement» trfindn i�lnmi�dir. Yeni 6 sayl� yand�rma sobas� v bununla ba�l� zavodun yenilnmsi istismara haz�r vziyytd thvili nzrd tutan layihlndirm, tchizat v tikinti (LTT) müqavilsin uy�un olaraq hyata keçirilckdir. Yeni infrastrukturlar, zavodun xidmti v kömkçi binalar� «Qarada� Sement» trfindn yerli podratç�lar vasitsil hyata keçirilckdir. LTT Podratç�s� Yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n bütün in�aat i�lri üçün cavabdeh olacaqd�r. “�stifady haz�r” müqavilsin bütün Holcim Group �irktlr qrupuna aid olan “Sahibkar�n Standartlar�”, yni podratç�n�n öhdliklri d daxildir. Bunlar a LTT podratç�s� trfindn ml olunacaq Beynlxalq �mk T�kilat�n�n (B�T) �sas �mk Standartlar�na il ba�l� texniki layihlndirm (ekoloji standartlar



üzr n yax�� tcrüby istinadn) v i� tlblrinin yerin yetirilmsinin keyfiyytin, layih üzr hesabat verm v nzart, tfti� v yoxlama, vzif il ba�l� sa�laml�q, thlüksizlik v sosial msuliyyt �rtlri aiddir. LTT podratç�s�n�n bunlara n drcd riayt etmsi “Qarada� Sement” v “Holcim Group Support” (HGRS) trfindn yoxlan�b nzart edilckdir. «Qarada� Sement», tikinti ba�a çatd�qdan v�Qarada� mliyyat heyti il laz�mi tlimlr keçirildikdn sonra faliyyt ba�lamaq üçün yeni qur�ular� thvil götürckdir. Texniki xidmt Azrbaycanl� v ya beynlxalq podratç�lar trfindn hyata keçirilckdir. Yollar�n v dmir yollar�n�n tmiri Azrbaycan �irktlri trfindn hyata keçirilckdir. Dmiryolu mliyyatlar� yen d «Qarada� Sement»-in daxili mliyyatlar�n�n bir hisssi olacaqd�r. Karxanan�n x�rdalay�c�, konveyer kmri, Qatar yüklm stansiyas� kimi sas infrastrukturunun in�as� da LTT podratç�s� trfindn hyata keçirilckdir. Karxanan� Azrbaycanl� podratç� i�ldckdir. (haz�rda hngda�� tullant�lar�n�n y��lmas� v gil karxanas� mliyyatlar� «Qarada� Sement»-in rhbrliyi il Azrbaycanl� subpodratç� trfindn hyata keçirilir.

��çi Hey�ti v� �� Götürm� Hal-haz�rda: «Qarada� Sement» zavodunda sement istehsal�nda haz�rda 462 nfr i�lyir. �stehsal prosesi dörd növbd olmaqla sutkan�n 24 saat� v hftnin 7 günü davam edir. 2002-ci ildn bri hngda�� v gil karxanas� mliyyatlar� podratç�lara hval edilmi�dir. Haz�rda karxana mliyyatlar�nda podratç�n�n 76 i�çisi faliyyt göstrir. Bundan lav orta hesabla cmi lli, pik vaxtlarda is 300 nfr i�çisi olan bir neç texniki xidmt v subpodrat �irktlri vard�r. Layih� üzr� Tikinti ��l�ri: Layih üzr tikinti i�lri intensiv mk tlb edn i�lr olub xeyli i� yerinin aç�lmas�na sbb olacaqd�r. Böyük miqdarda i�çi qüvvsi, xüsusn tikintinin q�z��n ça��nda 700-900 nfr qdr i�çinin clb olunmas� gözlnilir. Mexaniki v elektrik qura�d�rma i�lri zaman� razid 250 nfr qdr üçüncü ölk vtnda�lar�n�n (ÜÖV) i� götürülmsi planla�d�r�l�r; lakin, LTT podratç�s�n�n tdarükündn as�l� olaraq tikintinin q�zmar vaxt� q�sa bir müddt rzind ÜÖV-lrin say� 500 nfr çata bilr. �razidki tikinti i�çilrinin böyük ksriyytini ki�ilr t�kil edckdir.

Layih�nin f�aliyy�ti: Layihd texnologiyan�n son nailiyytinin ttbiq olunmas� mhsuldarl��n yükslmsin v nticd bzi i� yerlrin art�q ehtiyac olmad��na v 2013-cü ild yeni 6 sayl� yand�rma sobas� tam gücü il i� dü�dükd sement istehsal�nda 72 nfrin ixtisara dü�msin sbb olacaqd�r. Karxana mliyyatlar� da daxil olmaqla subpodratç�lara hval edilmi� i�lrd i�çilrin say�n�n haz�rda oldu�u kimi qalaca�� gözlnilir.

Layih�nin �cras� C�dv�li 2008-ci ilin 1-ci yar�s�nda yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n yerl�diril�� sah$ öz��(��(�sement sobas� tozlar�n�n v tikinti tullant�lar�n�n qaz�l�b ç�xar�lmas� v�tmizlnm��,�� haz�rlanm��d�r. Tikinti faliyytin ba�lamaq üçün icaz 2008-ci ilin avqust ay�nda al�nm��d�r. 2008-ci ilin sentyabr ay�nda Texniki �qtisadi ��da müyynl�dirilmi� layih tlbl�� sasn «Qarada� Sement» beynlxalq tender vasitsi il sri�tli beynlxalq LTT podratç�lar�n� seçmi�dir. �razid yeni 6 sayl� yand�rma sobas� il ba�l� tikinti i�lrinin ba�lanmas� 2009-cu ilin �� nzrd tutulmu�dur. 6 yeni sayl� yand�rma sobas� Layihsinin cdvl üzr üç il rzind tam haz�r olmas� planla�d�r�l�r. �sas tikinti v qura�d�rma i�lri cmi 22 ay tlb edir.

Layihnin icra vaxt� cdvlin sasn yeni 6 sayl� yand�rma sobas�nda ilk klinker 2011-ci ilin 2-ci rübünd istehsal olunacaq.

3 �traf Mühitin T�sviri

Regional Kontekst Layih Azrbaycan�n �rqind, Ab�eron yar�madas�n�n cnub qrbind Bak�dan 34 km cnub qrbd, Xzr dnizinin sahilindn is 1.5 km aral�da hyata keçirilckdir. «Qarada� Sement» zavodu daha böyük inzibati rayon olan Bak�n�n trkib hisssi olan Qarada� �nzibati Rayonunda yerl�ir. Rayonun rhbrliyi (�cra Hakimiyy�ti) zavoddan 16 km �imal �rqd yerl�n Lökbatanda yerl�ir.

Topoqrafiya Layih razisi üçün Xzr dnizin biti�ik razid sviyysi dniz sviyysindn -28 m a�a�� (dsa) olan kiçik da�lar v düznliklr sciyyvidir. QS



zavodu hündürlükd, -10 m dsa-da sahilyan� düznlikd yerl�ir. �imal v �imal-qrb trf olan razi sönmü� vulkanlardan yaranm�� dniz sviyysindn 100 m v 400 m yuxar�da yerl�n hündürlüklrl xarakteriz olunur. Onlar� hat edn razi is �imal-qrbdn cnub-�rq, Xzr dnizin do�ru mailidir. Bel topoqrafiya palç�q vulkanlar�n�n faliyytindn v torpa��n ç�lpaqla�mas�n�n nticsind yaranaraq nisbtn hündür yamaclar, drlr, yar�anlar ml glmsi v hngda�� yata��n�n bzi yerlrd üstünün aç�lmas� il mü�ayit olunur. Sahil do�ru topoqrafiya çox hamar v qurudur, bütün istiqamtlr aç�q mnzrnin qar��s�n� tutan çox az a�ac v kolluq vard�r.

Torpaqdan �stifad� Rayonda quraq iqlim �raitin v torpa��n mhsuldarl��n�n a�a�� olmas�na gör knd tsrrüfat� çox zif inki�af etmi�dir. Burda knd tsrrüfat� faliyyti çox az olub yaln�z sasn keçi v qoyunlardan ibart kiçik sürülr rast glmk olar. Sahil boyunca ara-s�ra meyv v trvz yeti�dirmk üçün sal�nm�� kiçik ba�çalara rast glmk olar. Qarada� rayonunda torpaqdan istifadd ba�l�ca yer a��r snaye sahlrin mnsubdur (a�a��da göstrilmi�dir).

Q�s�b�l�r «Qarada� Sement» zavodu v karxanalar�n yax�nl��nda yaln�z iki qsb vard�r. QS zavoduna n yax�n olan� Qarada� inzibati rayonunun n böyük qsbsi olan Sahil qsbsidir (halisi 22,700). Hm sas avtomagistral, hm d dmir yolu il iki yer bölünmü� Sahil qsbsi zavodun 1.5 km �rqind yerl�ir. Ümid qsbsi is (halisi 2,000) QS zavodundan 3.5 km cnub qrbd yerl�ir. �slind bu knd mcburi köçkünlr1 (MK) üçün yarad�lm��d�, lakin yax�n illr rzind xeyli böyümü�dür. «�ahqaya-Qrb» karxanas�n�n yax�nl��nda da��n cnub qrbind hrbi binalar yerl�ir, «Qarada� Sement» gil karxanas�n�n cnubunda is mhbus dü�rgsi vard�r.

�nfrastruktura Sahil razisindn �imaldan cnuba sahil paralel olan infrastruktur xtlri keçir. Bak�-Astara/Tbilisi �osesindn ibart nqliyyat koridoru v paralel sas dmir yolu xtti Sahil qsbsi v «Qarada�

1 Da�l�q Qaraba� münaqi�si nticsind�3��mcburi köçkün dü�mü� hali

Sement» zavodunun aras�ndan keçir. Bundan lav, burda sas qaz xtti, yüksk grginlikli elektrik xtlri v Kür Çay�-Bak� sas su tchizat� xtlri kimi infrastrukturlar vard�r, ki bunlar da sahil razini çox zaman nqliyyat xtlrin paralel ksir. Bir s�ra neft v qaz ixrac� xtlrinin mar�rutu zavodun 5 km cnubunda yerl�n Sanqaçal neft v qaz terminal�na biti�ik zonadan keçir ki, bunlardan da Layihnin yerl�diyi raziy n yax�n� layihnin tdqiqat zonas�n�n cnub trfi il Sanqaçal terminal�na çatmam�� «�ahqaya-Q�rb» v Karvansara ��(�� mdnlrinin qrbindn keçn �imal Mar�rutu �xrac Borusudur (�M�B). Zavodun traf�nda, karxanalar�n razisindki yol infrastrukturu demk olar ki, tmirsiz vziyytddir.

S�naye F�aliyy�ti Qarada� rayonu üçün yüksk sviyyd snaye faliyyti sciyyvidir. Burda 15 xarici v birg müssislr d daxil olmaqla qeydiyyatdan keçmi� 180 müssis vard�r. Bak�n�n cnub-qrbindki sahilyan� zonada snaye inki�af etmkddir. zavodun 10-15 km radiusunda Sahil qsbsindki böyük ticart hmiyytli limanlar, zavodun txminn 8 km �imal �rqind yerl�n drin özüllü dniz platformalar� tikintisi �irkti SPS v txminn 8 km cnub qrbind yerl�n Sng*�� qaz v neft terminal� da daxil olmaqla bir s�ra snaye müssislri yerl�ir. Bundan lav, QS zavodun txminn 9 km �imal �rqind yerl�n Azrbaycan Qaz Nqliyyat, Azturqaz birg müssissi, Avanqard-N müasir gips fabriki, zavoddan txm. I km içriy do�ru Gilan Holdinq Krpic Zavodu v hmçinin bir s�ra nisbtn kiçik neft-kimya v neft sahsi üzr tchizat firmalar� «Qarada� Sement» zavodunun razisini yax�nl��nda yerl�ir. Zavodun 1.8 km cnub-qrbind �ose körpüsündn sonra is neft terminal�n�n tikilmsi planla�d�r�l�r. �ahqaya razisi d daxil olmaqla Sahil qsbsin biti�ik razinin böyük bir hisssi haz�rda v tarixn hngda�� karxanas� v ya mi�ar da�� ksilmsi üçün istifad olunmu�dur.

Geologiya Ab�eron Yar�madas� Kiçik Qafqaz�n a�a�� hisssi il Xzr dnizinin tektonik çökkliyinin ksi�m zonas�nda yerl�diyin gör mürkkb geoloji struktura malik olmas� il xarakteriz olunur. �razinin geoloji strukturunda s�x�lmadan deformasiyaya u�ram�� ya��nt� çöküntüsü süxurlar� ksriyyt t�kil edir ki bunlar da cnub-�rq do�ru tpciklrin yaranmas�na gtirib



ç�xarm��d�r. Uzun tektonik faliyyt dövründ burda bzn vulkan fall�� da olmu�dur. Miosen dövrünün sonunda ba� vermi� tkan Yura v T�ba�ir dövrünün süxurlar�n� Böyük Qafqaz�n Pliocen dövrün aid ehtiyatlar�n�n üstündn qald�rm��d�r. Layih razisind tbqlrin sthi sasn ��(�� v gildn ibart olub yaln�z bzi hallarda qum tbqsin rast glinir. Bu tbqlrin alt�nda is txminn 20 km drinliy qdr bazalt tbqsi vard�r.

Tektonika v� Seysmiklik Avrasiya materik yaylas�n�n bir hisssi olan Xzr regionunun �rb v Hind materik yaylalar� il qovu�an srhdi vard�r. Adtn qovu�an yaylalar�n hrkti seymik faliyytin artmas�na sbb olaraq zlzl v vulkanlarla mü�ayit olunur. Ab�eron Yar�madas� neotektonik proseslrin yüksk intensivlikl ba� verdiyi böyük tektonik blokdur. Burda 1842-ci ildn bri Rixter c�� il 6.0 baldan yüksk 5 zlzl ba� vermi�dir. Bunlardan n ax�r�nc�s�n�n episentri Bak�dan 30 km �imal-�rqd, gücü Rixter c�� il 7 baldan yuxar� olmu� v 25 noyabr 2000-ci il tarixind ba� vermi�dir. Qarada� rayonu Ab�eron yar�madas�n�n �rqin biti�ik razid seysmikliyin ortadan yüksy do�ru dyi�diyi bir zonada yerl�ir. Bu regionda ba� vern geoloji sürü�mlr bzn bir s�ra palç�q vulkanlar� il mü�ayit olunur. Onlar�n yerl�msi antiklinallardan as�l�d�r v onlar zncir �klid bu qatlar�n oxlar� boyunca v ya daha böyük sürü�m qatlar�n�n xtti boyunca �imal qrbdn cnub �rq istiqamtind olur. Palç�q vulkanlar�n�n ayr�ca cml�diyi sah Qobustan �hrinin yax�nl��nda, layihnin 25 km cnubunda yerl�ir. Bundan lav «�ahqaya-Qrb» v Karvansara ��(�� mdnlrindn bir neç kilometr qrbd yeni palç�q vulkanlar� qeyd al�nm��d�r.

Torpaq v� Torpaqalt�n�n Çirkl�nm�si Layih razisinin sthind ��(��, gil v qum da�� vard�r. Tdqiq olunan razidki substratlar adtn boz-qhvyi, lil v da�l� gil v münbit torpaqdan ibartdir. �nki�af etmi� torpaq növlrin qhvyi, aç�q �abal�d�, Solonçak (duzlu torpaqlar) v Serozem (boz torpaqlar) növlri daxildir. Torpaq tbqsi adtn nazikdir v trkibind üzvü maddlr çox azd�r (2%) v knd tsrrüfat� üçün zif �rait oldu�una gör ya��ll�q azd�r. Bir trfdn yar�-quraq v quraq iqliml birlikd dnvr torpaq digr trfdn quru külklr quru

torpaqlar�n ç�lpaqla�mas�na sbb olur. Gilin çoxluq t�kil etmsin gör torpaq sasn d q�� vaxt�nda ya��nt�dan sonra su il ifrat dola bilr v bunun da nticsind eroziya yarana bilr.

«Qarada� Sement» zavodunun razisindki apar�lm�� bir neç yoxlaman�n nticsind mlum olmu�dur ki, razidki torpaq v torpaqalt� qat neftl çirklnmi� v böyük sahlr vvlki mliyyatlar nticsind v tullant�lar�n bo�ald�lmas�na gör sement sobas� tozu (SST) il örtülmü�dür. Lakin gil tbqsi altdak� torpaq v yeralt� sular�n izol etmk xüsusiyytin malikdir. �razid apar�lm�� vvlki yoxlamalar zaman� altdak� torpaq v yeralt� sular yoxlan�larkn onlarda zhrli maddlr a�kar edilmmi�dir. �raziy SST kifayt qdr böyük miqdarda at�lm��d�r (8.6 ha sahd 1-4.5 m tbqlrd olmaqla cmi 185,000 m³ hesablanm��d�r). Tikinti sahsini Layih üçün haz�rlamaq mqsdi il 2008-ci ilin 1-ci yar�s�nda 148,100 m³ SST qaz�l�b ç�xar�lm�� v Lökbatandak� s�� tullant�lar�n�n zibilxanas�na bo�ald�lm��d�r.

Hidrogeologiya v� Yeralt� Sular Susuz torpaqalt� tbqnin xüsusiyytin gör layih razisind yeralt� sular nadir hallarda ml glir. Kiçik torpaqalt� su ehtiyat�na sasn dördüncü dövr aid qum ehtiyatlar� razisindki sth yax�n, yni torpaqdan bir neç metr drind olmaqla müxtlif drinlikd yerl�n susaxlayan tbqd rast glmk olar. Ümumiyytl, bu su da daxili v snaye tullant�lar� il çirklndiyin gör keyfiyytsizdir. Daha drind üst dnvr gil qatlar�n�n alt�nda az su ehtiyat�na malik su saxlayan tbqlr rast glmk olar. Bu yeralt� sular�n duzlulu�u yükskdir v yüksk miqdarda xlor v sulfat duzlar� hesab�na korroziya aktivliyi il xarakteriz olunur. Bundan lav, ya��nt�n�n az olmas� yeralt� su ehtiyat�m yenidn dolmas� prosesi çox lng gedir. Qarada� rayonunun sahilyan� zonas�nda yeralt� sular�n ax�n istiqamtinin qurudan Xzr dnizin sahilin trf olmas� güman olunur. «Qarada� Sement» razisind 150 m drinlikd qaz�lmaqla apar�lm�� yoxlama hmin razid istifady yararl� su tbqsinin olmad��n� göstrmi�dir. Bak� �hri d daxil olmaqla bütün rayonda qsblrin v snaye müssislrinin su tchizat� Kür çay�ndan gln sas su kmri (3 x 4 m³/s) hesab�nad�r.



Hidrologiya/S�th Sular� «Qarada� Sement» zavodu v ya «�ahqaya-Qrb» karxanas� il birba�a laqsi olan heç bir su ax�n� yoxdur. “Qarada� Sement” zavoduna n yax�n sas çay Ceyrankeçm�z Çay�d�r ki, o da S��çal q�� («Qarada� Sement» zavodu razisin CQ istiqam�� 10 km –dn art�q msafd) yax�nl��nda Sanqaçal Körfzind Xzr tökülür. �razi boyunca çoxlu sayda vadi sistemlri vard�r ki, bunlarda da yaln�z güclü ya��dan sonra su olur. Bzi daha a�a��da yerl�n laylarda q�� v yaz aylar� rzind sth sular� y��l�r; buna «Qarada� Sement» zavodunun �imal �rqind v �imal v �imal qrbd dur�un sular�n ml gtirdiyi çox geni� v dayaz yerlrd rast glmk olar. Bu razilr yay vaxtlar� rzind sasn quru olur. Bu razilrd buxarlanma rejimi, torpa��n keyfiyyti v su örtüyünün q��dan yaza qdr qalmas� onlar� ya��ll�qdan demk olar ki, tamamil mhrum edir.

“Qarada� Sement” zavodu Xzr dnizindn txminn 1.5 km aral�da yerl�ir. Haz�rda suyun sviyysi – 28m dsa-d�r, lakin suyun sviyysi uzun müddtli dyi�mlr mruz qal�r (1901-ci ildn 1977-ci il qdr dnizd suyun sviyysi daim dü�rk -25.58 m dsa –dan 29.01 m dsa-ya enmi�dir)

�qlim ��raiti Region orta drc istilikd olub yar�m shradan quru shraya kimi iqlim �raitin malikdir. Ona Avropa shra zonas�n�n Qafqaz da�lar� relyefinin v Xzr dnizinin tsiri vard�r. Puta meteoroloji stansiyas� «Qarada� Sement» zavodundan txminn 15 km �imal �rqd yerl�ir v Layih razisini tmsil edir. Temperatur: Orta illik temperatur 14.1°C – dir. (yayda 25.5°C; q��da 3.9°C.). �n soyuq ay adtn yanvar ay�d�r, n isti is �yul v Avqust aylar�d�r. Putada yanvar ay�nda orta temperatur 3.4°C-dir. (orta min. 0.7°C; tam minimum -17°C-dir). �yul ay�nda Xzr dnizinin soyuducu tsirin gör Butada ayl�q temperatur 25.8°C (orta maksimum 30.4°C, tam maksimum 41°C-dir).

Ya��nt�lar:: Qarada� rayonu Azrbaycan�n n quru rayonlar�ndan biridir. Orta illik ya��nt� 105 mm-dir, lakin illik amplituda qeyd olunmu� maksimum, 390 mm (1968-ci il) v minimum, 78 mm (1925-ci il) aras�nda dyi�ir. Ya��nt�n�n sas hisssi Sentyabrdan Aprel ay�na kimi olan dövrd dü�ür, �yul v Avqust is n quraq aylard�r. Buna

baxmayaraq bir ill o biri il aras�nda frq böyükdür. Yüksk ya��nt� hallar� (gün rzind 68 mm- kimi qeyd olunmu�dur) sasn yayda ba� verir, lakin xüsusi il d sahil zonas�nda onlar q��da da ola bilr. Ya��nt� yaln�z bir neç qarl� gün istisna olunmaqla, demk olar ki, tamamil ya�� klind olur. Kül�k:: Ab�eron yar�madas�n� hat edn razilr külyin orta sürti 4.6 m/s olmaqla Azrbaycan�n n külkli razilrindn biridir. �l rzind 114 v daha art�q gün külyin sürti 15 m/s-dn art�q olur. Külk sasn �imal v �imal �rq istiqamtind olur. Yerli hali aras�nda “X�zri” ad�n� alm�� güclü �imal külyi xüsusn d q��da temperaturun qfil dü�msin v bzn qar ya�mas�na sbb ola bilr. Bundan lav, o, tez-tez toz tufanlar�na sbb olur. Qarada� Sement zavodu traf�ndak� razi xüsusi il d q�� aylar�nda çox külkli olur v sürti 25 m/s-dn (90 km/saat) yuxar� olan tufan külklri olur. Qarada� sahili boyunca daha çox hmin yer üçün sciyyvi olan istiliyin tsiri il yaranan külk sistemi vard�r. S�hrin erkn saatlar�nda yüngül dniz külyi, sonra is torpaq istilndikc güclü quru külyin çevriln bu torpaq-d�niz-kül�k-sistemi n çox yayda mü�ahid olunur. Rayonun meteoroloji dinamikas� il birg istiliyin bu tsiri özü haqda ba� vermsin çox az vaxt qald�qda proqnozla�d�r�la biln güclü külklr sbb ola bilr. Havan�n keyfiyy�ti

“Qarada� Sement” zavodu razid tüstü bacalar�ndan v da��n�q mnblrdn (ms. dyirmanlar v aç�q saxlama yerlri) atmosfer sasn azot oksidl��(NOx), karbon oksidl�� (CO) v toz (brk hissciklr – BH) buraxan yegan n böyük emissiya mnbyidir. Geni� sahlri hat edn neft v qaz hasilat� kimi digr snaye f �liyytlri is NOx, CO, SO2 v uçucu üzvi karbon (UÜK) kimi maddlrl astmosfer at�lan tullant�lara öz lavsini edir. �lav NOx, CO, SO2, UÜK v BH emissiyalar� is nqliyyat vasitlrindn, ya�ay�� msknlrindn v yand�r�lan tullant�lardan qaynaqlan�r. Quraq razilrd torpaqlar�n külk eroziyas�na mruz qalmas� v Sahil qsbsinin yax�nl��ndak� razilrd da� karxanalar�n�n faliyyt göstrmsi külkl yay�lan v atmosfer havas�nda BH konsentrasiyalar�n�n yaranmas�na tkan vern tozun sas mnbyidir. Toz burul�an� regionda tez-tez rast glinn hadisdir. Güclü külklrin



�imal v �imal-�rq trfdn sdiyini nzr alaraq, Qarada� rayonunun �imal�nda v Bak� �hri razisind atmosfer burax�lan çirklndiricilrin zif hava ax�n� il layih razisinin atmosfer havas�na da mnfi tsir göstrmsi gözlnilir. “Qarada� Sement” zavodunun yax�nl��nda atmosfer havas�n�n keyfiyyti v hava ax�n� haqq�nda davaml� mlumatlar yoxdur. Atmosfer havas�n�n keyfiyyti üzr n yax�n daimi monitorinq mntqsi Lökbatan qsbsinin yax�nl��nda, “Qarada� Sement” zavodunun razisindn 16 km �imal-�rqd yerl�ir. “Qarada� Sement” zavodu razid n böyük emissiya mnbyi oldu�una gör, zavod, o cümldn yax�nl�qda yerl�n qsblr trfindn atmosfer at�lmalar nticsind yaranan atmosfer çirklndirici maddlrin getdikc artan konsentrasiyas� hava dispersiyas� modeli (Lanqranq hissciklr modeli AUSTAL2000) ttbiq olunmaqla atmosfer havas�n�n keyfiyyt bazas�n� yaratmaq mqsdil hesablanm��d�r. “Qarada� Sement” zavodunun hava ax�n�na tsiri üzr apar�lm�� ara�d�rman�n nticlri göstrir ki, zavodun cari faliyytinin atmosfer havas�na maksimal tsiri cnub istiqamtind Xzr Dnizinin daxilindk uzanan 3 km msafni hat edir. Zavoddan �imal-qrb istiqamtind uzanan, bütöv sahilyan� düznlikd dispersiyan�n qar��s�n� alan topoqrafik mane kimi ç�x�� edn v hündürlüyü 400 m olan vulkan tpsinin tyind v zirvsind q�samüddtli konsentrasiyalar n yüksk hdlr çat�r. Üstünlük t�kil edn �imal külklri d zavoddan irli gln brk hissciklrin yay�lmas�nda v zavodun yax�nl��nda tozun ml glmsind hlledici rol oynay�r. Tpnin yuxar�s�ndak� mhdud raziy aid q�samüddtli göstricilr istisna olmaqla, havan� çirklndirn qazabnzr maddlrdn, üzvi maddlrdn v a��r metal daxil olmaqla brk hissciklrdn ibart konsentrasiyalar�n orta illik v q�samüddtli hesabat göstricilrinin heç biri Azrbaycan�n müvafiq normalar�ndan v ya Avropa Birliyinin hava keyfiyyti üzr standartlar�ndan knara ç�xm�r. Ya�ay�� razilrind (Sahil v Ümid qsblri) zavodun faliyytindn qaynaqlanan NO2 emissiyas�n�n sviyysi Azrbaycanda ttbiq ediln q�samüddtli limitlrin 75%-n, Avropa Birliyi/BMK-n�n standartlar�nda ttbiq ediln q�samüddtli limitlrin 30%-n, AB/BMK-n�n trfindn tyin edilmi� uzunmüddtli orta limitlrin is yaln�z 3%-n çat�r. Brk hissciklr

daxil olmaqla atmosferi çirklndirn digr maddlr üzr hesablanm�� uzunmüddtli v q�samüddtli göstricilr d yuxar�da göstriln hmiyytsiz sviyyddir. Sahil qsbsind sslnn fikirlr gör yüksk toz y��mlar�n�n “Qarada� Sement” zavodu il laqlndirilmsin baxmayaraq, zavoddan qaynaqlanan tozun orta illik sviyysi Almaniyada ya�ay�� yerlri üçün ttbiq ediln ictimai narahatç�l�q hddinin yaln�z 2%-n brabrdir. Sahil qsbsind maraql� trflrl keçirilmi� görü�lr zaman� mlum olmu�dur ki, tozdan lav, bzn xo�aglmz qoxu da haz�rk� “Qarada� Sement” zavodunun cari faliyyti il laqlndiriln digr potensial narahatç�l�q mnbyidir. Xo�aglmz qoxunun mümkün mnbyi xammal qar��n�n haz�rlanmas�nda istifad olunan çirkab suyudur. Xammal qar��n�n haz�rlanmas�nda istifad olunan suyun sas hisssi tmizlnilmi� �kild Sahil qsbsindki Çirkab Su Tmizlm Qur�usundan (ÇSTQ), cüzi hisssi is Sanqaçal neft terminal�ndan ç�xar�lan suyun (2008-ci ilin oktyabr ay�ndan sonra bu sudan istifadnin dayand�r�laca�� planla�d�r�l�r) hesab�na tmin edilir. Xammal qar��n�n haz�rlanmas�nda istifad olunan bu sular�n trkibind hll olunmam�� üzvi maddlr qala bilr ki, bunlar da növbsind xo�aglmz qoxu mnbyi hesab edil bilr. Xo�aglmz qoxular xammal qar��n�n haz�rlanmas� müddtind, xüsusn aç�q xammal qar�� olan hövzlrindn birba�a emissiyan�n ba� vermsi nticsind ml gl bilr. Bununla bel, “Qarada� Sement” trfindn emissiyalar�n i� mühitin tsiri üzr apar�lm�� ara�d�rman�n nticsi göstrmi�dir ki, bu cür emissiyalar sa�laml�qla ba�l� heç bir thlük yaratm�r. Bundan lav, xammal qar�� yand�rma sobas�na doldurulduqdan sonra bzi üzvi birl�mlr, o cümldn xo�aglmz qoxuya malik maddlr qaz alovunun temperatur göstricilri il tam parçalana bilmdiyin gör buxarlanacaq v tüstü bacalar� vasitsil havaya burax�lacaq. Bununla bel, razid bir s�ra digr potensial qoxu mnblri vard�r ki, bunlar da bldiyy zibilliklrinin yand�r�lmas�ndan v Sahil qsbsindki Çirkab Su Tmizlm Qur�usunun (ÇSTQ) faliyytindn irli glir.



�traf mühit s�s-küyü Sahil qsbsind mlum olan sas ss-küy mnbyi Bak�-Astara �osesidir. Sahil qsbsinin �ose yax�nl��nda yerl�n ya�ay�� mntqlrind orta ss-küy sviyysi gündüz vaxt� 60 dB(A), gec vaxt� is 50 dB(A) t�kil edir. “Qarada� Sement” zavodunun yax�nl��nda, elc d Sahil qsbsinin “Qarada� Sement” zavodu periferiyas�nda (zavodla qsb aras�nda msaf: yol /dmiryolu koridorundan tqribn 1,5 km-dir) ayr�-ayr� nöqtlrd apar�lm�� ölçm i�lrin, elc d zavoddan qaynaqlanan ss-küy hesablamalar�na sasn müyyn edilmi�dir ki, zavodun cari faliyyti ttbiq ediln mhdud normalar çrçivsinddir. Xammal dyirman� kimi müyyn qur�ular gec daha az i�ldildiyin gör, zavodda yaranan ss-küyün yay�lma sviyylri bir qdr a�a�� dü�ür.

Ekoloji Resurslar Flora v� onun yay�lma areal�: �qlim �rtlrindn as�l� olaraq, “Qarada� Sement” zavoduna yax�n v uzaq razilrin bitki örtüyü yov�an (Artemisia lerchiana) v �oran ot (Salsola spp.) növlrinin üstünlük t�kil etdiyi yar�mshra bitkilrindn ibartdir. Nadir hallarda rast glinn növlr s�ras�na daxil olmasa da, bu cür bitkilrin inki�af� tdricn ba� verir. Bu bitkilr, quraq v külkli hava �raitinin üstünlük t�kil etdiyi razid brpa olunmaq üçün çoxsayl� illr tlb etdiyindn, zdlnmy qar�� olduqca hssasd�rlar.

Bununla bel, regionun böyük hisssi sahilyan� düznliklrd ba� vern snaye inki�af� v bir qdr aral�da yerl�n tpliklrd tikinti da�� istehsal edn karxanalar�n�n faliyyti il laqdar olaraq mnfi tsir mruz qalm��d�r. Bu sbbdn, bu bitkilrin yay�lma areal� toxunulmam�� qdim yar�mshra razisi hesab edil bilmz. Bitki örtüyü sciyyvi olaraq 60-80% t�kil edir, lakin Karvansara hngda�� yata��n�n v «�ahqaya-Qrbi» Karxanas�n�n yerl�m mövqelrin bnzr yükskliklrd daha geni� bitki örtüyün rast glinir. Bu yükskliklrd d birinci növbd yov�an (Artemisia lerchiana), ikinci növbd is ot örtüyü (sasn Poa bulbosa) üstünlük t�kil edir. Da� karxanalar�n�n faliyyti il laqdar da� do�rama sahlrind ekstensiv ksiklr silsilsi ml glmi� v bu razilrdki bitki örtüyü tamamil pozulmu�dur. Üst tbqni t�kil edn hngda�� lay�n�n demk olar ki, tam i�lnmsi nticsind “Qarada� Sement” zavodunun

hngda�� yata��n�n üstü aç�lm��d�r. Üstü aç�lm�� gil layc�qlar�nda bzi yar�mshra bitki növlri (m�s. Artemisia fragrans v Salsola nodulosa) mskn salma�a ba�lam��d�r.

«�ahqaya-Qrbi» Karxanas�n�n nisbtn az tsir mruz qalm�� sahsind mühafiz olunan bitkilr siyah�s�na daxil olan bitki növlri yay�l�b: �ahqaya regionu üçün sciyyvi olan olduqca nazik üst torpaq qat�nda Azrbaycan�n q�rm�z� kitab�na dü�mü� Süs�n (�ris acutiloba C.A. Mey) növlri geni� yay�lm��d�r.

Fauna: Yar�mshra mühitlrind fauna müxtlifliyi nisbtn zif inki�af edib; vizual olaraq rast glinn növlr dov�an (Lepus), tülkü (Vulpes vulpes), bzi gmiricilr, ilan (Vipera Libertina) v krtnkllrl tmsil olunan bir s�ra sürünnlr v bir neç qu� növlri daxildir. �dbiyyatlarda veriln mlumata gör �ahqaya razisind hmçinin canavar (Canis lupis) msknlri d mövcuddur. Bununla bel, sas tdqiqatlar zaman� hr hans� nadir v ya qorunanlar sinfin daxil olan fauna növlrinin mövcudlu�u haqq�nda qeydlr apar�lmam��d�r. Ümumilikd, Sahil qsbsinin hüdudlar�ndan knarda v daxilind yar�mshra mühitlrin daimi tsir edn geni� yay�lm�� da� do�rama mliyyatlar� bitki v canl� alminin yay�lma msknlrini hmiyytli tzyiq alt�nda saxlay�r.

Qoruq sah�l�ri: “Qarada� Sement” zavodunun v ya karxana razilrinin yax�nl��nda qoruq sahlri yoxdur. Diqqtlayiq n yax�n sah “Qarada� Sement” zavodundan 5-8 km �imal-�rqd yerl�n “�elfproyekstroy” (SPS) Durulducular�d�r. Bu qur�ular qum-ç�nq�l laylar� v qam�� zolaqlar� vasitsil Xzr dnizindn tdric olunmu� iki dd qapal� durulducudan ibartdir. Bu sah su qu�lar�n�n mühüm miqrasiya koridorunda (M�rk�zi Asiyan�n köç�ri qu�lar�n miqrasiya mar�rutu) yerl�ir. Köçm zaman� v ya q�� mövsümünd q�rm�z� kitaba dü�mü� bzi növlr rast glinir. �ld olunan mlumata gör, Ramsar Sah�si adland�r�lma�a namizd kimi irli sürüln bu sah Azrbaycan qanunlar� il qorunmur v burada ovlama hallar� geni� yay�l�b.

M�d�ni irs Azrbaycan�n �rq hisssi Xzr Dnizi il Ba� Qafqaz Da�lar� Silsilsi aras�nda dar keçid rolu oynad��na v �imala trf uzanan mühüm ticart yolu kimi xidmt göstrdiyin gör arxeoloji qal�qlarla zngindir. Bununla bel, “Qarada�



Sement” zavodunun v ya «�ahqaya-Qrbi» Karxanas�n�n razisind v ya bilavasit yax�nl��nda bilinn mdni irs obyektlri yoxdur. Karvansara hngda�� yata��n�n cnub-qrb srhdinin 1 km-i boyunca 16-c� sr aid �ah Abbas Karvansaras� (ticart yolunun üstünd mehmanxana) yerl�ir. Tarixi abid tsdiq olunmu� rsmi mühafiz statusuna malik deyil. Tikili hssas vziyytddir v hal-haz�rda kiçik fermer tsrrüfat� kompleksinin bir hisssi olaraq istifad olunmaqdad�r. Tarixi obyektin traf� hng da�lar�n�n do�ranmas� nticsind da��d�lm��d�r.

Land�aft v� vizual m�nz�r� “Qarada� Sement” zavodu Xzr Dnizi boyunca uzanan hamar sthli v yar�m-shra formal� sahil zola��nda yerl�ir. Bir qdr aral�da yerl�n da�l�-qayal� v ç�lpaq sthli tplrin hündürlüyü 400 m- çat�r. �razid üstünlük t�kil edn hngda�� v gil süxurlar�n�n bozumtul-qhvyi rngi özünü qabar�q �kild göstrir. Zavodun �imal�nda yerl�n da� karxanalar�n�n razisinin yer sthi böyük tsir mruz qal�b. “Qarada� Sement” zavodunun yax�nl��nda tzahür edn bariz land�aft elementi zavoddan 3,5 km �imal-qrbd yerl�n v hündürlüyü 389 m olan sönmü� vulkan tpsidir. Sahil qsbsi il Lökbatan aras�ndak� msafnin yar�s� qdr �rqd v “Qarada� Sement” zavodundan 8.5 km aral�da iki zirvli v yükskliyi 383 m olan digr bir tp yerl�ir. Bu yer qorunan tbii abid olaraq “Bak�n�n Qulaqlar�” adland�r�l�r. “Qarada� Sement” zavodu özü-özlüyünd üç ��65 m-lik tüstü bacas� v 10 km msafdn gözl görünn tüstü buludu il birlikd nzr çarpan, hamar sahilyan� zolaqda yerl�n mühüm yerüstü oriyentirdir. “Qarada� Sement” zavodunun yax�nl��nda v bir qdr aral�da yerl�n digr antropogen land�aft elementlrin Sahil qsbsi (9-10 mrtbli ya�ay�� binalar�, qdim �hr sahlri v dnizyan� gzinti yerlri il birlikd), Ümid qsbsi (ox�ar ölçüy v konstruksiyaya malik bir mrtbli ya�ay�� binalar� il meydana gln vahid görünü�ü il) v bir qdr cnub-qrbd yerl�n Sanqaçal neft v qaz terminal� daxildir. Zavoddan �imal-qrbd, sahilyan� avtomobil yolunun knar�nda, sahilyan� �ose boyunca snaye müssislri, 7 km msafd is vizual olaraq n çox gözçarpan yar�mç�q in�a edilmi�, lakin trk edilmi� drin özül qur�usu olan SPS zavodu yerl�ir.

Sosial-iqtisadi v�ziyy�t Layih razisi Bak� �hri il Astara v Tbilisi �hrlrini birl�dirn �osenin traf�nda yerl�ir v hmçinin ictimai nqliyyat vasitlri il sas mrkzlr smrli gedi�-gli� imkan� yarad�r. Tqribn 110.000 nfr halisi olan Qarada� rayonunda hyata keçiriln iqtisadi faliyytin sas�n� snaye sektoru t�kil edir; mk qabiliyytli halinin tqribn 50%-i snaye sektorunda, 20%-i is tikinti sahsind i�lyir. �sas sektoru neft, qaz v bunlarla laqli snaye müssislri v xidmtlr t�kil edir.

2007-ci ild halinin qeyri-dövlt müssislrind i�lyn hisssi txminn 62% t�kil edirdi. Qarada� rayonunda 2007-ci ild qeyd al�nm�� m��ulluq sviyysi 56 % olmu�dur. Son iki il rzind Sanqaçal neft v qaz terminal�nda tikinti i�lrinin ba�a çatmas� il laqdar olaraq Qarada� rayonunda rsmi olaraq 400 adam i�siz kimi qeydiyyatdan keçmi�dir v bunlar�n yar�s� rayon rhbrliyindn sosial yard�m al�r. 2008-ci ilin sentyabr ay�nda 1.550 i� yeri aç�lm��d�r. Rayon rhbrliyindn veriln mlumata gör, xüsusil ixtisas haz�rl�� a�a�� sviyyd olan gnc �xslr v ya�� 55-dn yuxar� olan insanlar i�sizlik riski il üzl�ir. Rayon halisinin 15% pensiyaç� olaraq qeydiyyatdan keçmi�dir: pensiyalar ümumilikd çox a�a�� sviyyd olmaqla ya�ay�� üçün kifayt etmir. Bellikl, pensiyaç�lar adtn lav glir ld etmk v ya rayon rhbrliyin sosial yard�m üçüm müracit etmk mcburiyytind qal�rlar. Qarada� rayonunda bir ailnin orta ayl�q gliri 400 manat (tqribn 365 avro) t�kil edir.

“Qarada� Sement” zavodunda çal��an 458 i�çinin ksriyyti bir-birin qon�u olan iki qsbd, Sahil (~400 i�çi) v Ümid (~30 i�çi) qsblrind ya�ay�rlar. Sahil qsbsi (yerli halinin say�: tqribn 22.700) Qarada� rayonunun istr hali, istrs d snaye art�m� bax�m�ndan n böyük ya�ay�� msknlrindn biridir. Sahil qsbsinin tarixi “Qarada� Sement” zavodu il s�x laqlidir, çünki bu qsb SSR� dövründ ilkin olaraq Sement Zavodunun fhl qsbsi (Primorsk ad� alt�nda) olaraq sal�nm��d�r. Bu gün Qarada� sement zavodunun i�çilrinin Sahil qsbsinin ümumi halisin nisbti qismn a�a��d�r. Bununla bel, sözügedn qsb “Qarada� Sement” �irktin inkorporativ sosial msuliyyt proqram� iqtiqam�� “Qarada� Sement” zavodunun faliyytinin diqqt mrkzind olan ya�ay�� msknidir. Ümid qsbsi ilkin olaraq 1999-cu ild



Da�l�q Qaraba� münaqi�si nticsind m��,��3*��,(�250 mcburi köçkünü (Qarada� rayonunda mcburi köçkünlrin say� ümumi halinin 10%- brabrdir) ya�ay�� yeri il tmin etmk mqsdil sal�nm��d�r. Bu gün Ümid qsbsinin 2000 sakini vard�r ki, bunlar�n da ¾-ü mcburi köçkünlrdir. BP �irkti, Sanqaçal terminal�n�n istismarç�s� olaraq Ümid qsbsind sosial yard�m layihlrinin hyata keçirilmsind aktiv i�tirak edir. Qsbnin mk qabiliyytli halisi bu yax�nlarda terminalda tikinti i�lrinin ba�a çatmas� il laqdar olaraq i� yerlrinin itirilmsi problemi il��(��.

Qsblrd ya�ay�� raiti sas standartlarla müyynl�ir. Sahil qsbsind ev tsrrüfatlar� sutkada iki df 5 saat rzind, Ümid qsbsind is sutkada 24 saat rzind nasos vasitsil nql ediln su il tchiz olunur.

Qarada� rayonunda ibtidai v orta thsil sviyysind mktb davamiyyt faktiki olaraq 100% t�kil edir. Praktiki olaraq bütün u�aqlar v mktbli ya��nda olan yeniyetmlr 11 illik orta v ya pe�-texniki mktblrin gedir. Sahil qsbsind Azrbaycan�n lil u�aqlar üçün yegan mktbi yerl�ir. Mktb �� t�bbüsl idar olunur v “Qarada� Sement” �irkti trfindn dstklnir. Sahil qsbsind yerl�n idman mktbind müxtlif bdn trbiysi sahlrind mktbdn sonra tlimlr keçirilir. Burada 1000- yax�n u�aq thsil al�r v bu mktb d “Qarada� Sement” �irktinin dstyi il faliyyt göstrir.

Qarada� rayonunun bütün halisi ambulator v stasionar tibb xidmtlrindn pulsuz faydalanmaq imkan�na malikdirlr. Sahil qsbsi bir xstxana v tcili yard�m ma��nlar� il birg tcili tibbi yard�m mntqsi il d�tmin olunmu�dur. Bu müssislr hmçinin “Qarada� Sement” zavodunda ba� ver bilck qza hallar�nda xidmt göstr bilr.

4 Alternativl�r

Layih�nin �hat� etdiyi �razi: 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n tikilm��il zavodun müasirl�dirilmsi “Qarada� Sement” zavodunun mövcud �� apar�lacaqd�r. Ayr�-ayr� komponentlrin in�aat meydançalar� bundan önc istifad olunmu� v ya trk edilmi� snaye tikintisi qal�qlar�n�n cml�diyi daxili torpaq sahsind yerl�dirilir. �stifad

olunmam�� in�aat meydanças�n�n yenidn istifady götürülmsind özünü göstrn torpa�a qnat yana�mas� quru sement yand�rma sobas�n�n vvldn qalm�� tozunun, habel 5 sayl� köhn yand�rma sobas�n�n v digr qur�ular�n da��nt� tullant�lar�n�n tmizlnmsini zruril�dirmk kimi lav tsirl��göstrckdir.

Zavodun istismar ssenarisi: Qar��ya qoyulmu� plan ondan ibartdir ki, 6 sayl� yeni yand�rma sobas� istehsala ba�lad�qdan sonra istifaddn ç�xar�lmas� nzrd tutulan ya� üsul il i�lyn dörd dd köhn yand�rma sobas�n� vz edckdir. Ya� üsul il i�lyn sobalar�n növbti illr rzind istismardan ç�xar�laca�� nzrd tutulur. Eyni zamanda bir variant olaraq “Qarada� Sement” �irkti mhdudla�d�r�lm�� müddt (5-10 il aras�nda) rzind yeni quru üsulla sement istehsal edn 6 sayl� yeni yand�rma sobas� il paralel ya� üsul il i�lyn iki soban�n istismar�n�n davam etdirilmsi üzr tdqiqatlar aparm��d�r. Bu variant 6 sayl� yand�rma sobas�n�n istismar� saysind “Qarada� Sement” zavodunun mhsuldarl�� hmiyytli drcd artmad�� müddtd davam edck yerli sement istehsal� çat��mazl�� nzr al�nmaqla dü�ünülmü�dür. Hllik bu bard heç bir qrar verilmyib. 4�(� üsul il i�lyn sobalar�n istismar�n�n davam etdirilmsi beynlxalq v yerli standartlara cavab vermk üçün traf mühitin qorunmas� sahsind tkmill�dirm tdbirlrinin, o cümldn maraql� trflrl mslhtl�m daxil olmaqla traf mühit üzr ara�d�rman�n apar�lmas�n� labüd edckdir.

�stehsal prosesi: “Qarada� Sement” zavodunun haz�rk� faliyyti ya� üsul il i�lyn dörd sobaya saslan�r. Bu texnologiya 1940-c� illr aiddir. Bu gün sement klinkerinin quru üsulla bi�irilmsi prosesi n smrli v arzuolunan texniki üsul hesab edilir (AB MO�QT�S). Avropada istehsal olunan sementin demk olar ki, 80%-i quru üsullu yand�rma sobalar�n�n pay�na dü�ür. Sement klinkerinin istehsal� sahsind özünü ��beynlxalq tcrüby�(BMK) uy�un olaraq, yeni zavodlar v sasl� tkmill�dirm tdbirlri üçün çox-mrhlli ilkin q�zd�r�c� v�kalsinasiya (�QK sobalar�) funksiyalar� olan quru yand�rma sobas� nzrd tutulur. “Qarada� Sement” zavodunun n yax�� beynlxalq tcrüb il uzla�ma çrçivsind müasirl�dirilmsi �QK funksiyal� quru yand�rma sobalar� texnologiyas�na saslan�r.

Yanacaq: Haz�rk� yand�rma sobalar� tbii qazla i�lyir. Yanacaq bazar�nda glckd ba� ver bilck hr hans� dyi�ikliklrdn (lçatan olmas� v qiymt bax�m�ndan), habel Azrbaycan�n qaz



ixrac� üzr strategiyas�ndan as�l� qalmamaq mqsdi il 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n müxtlif yanacaq növlri il istismar edil bilcyi nzrd tutulmu�dur. Soban�n idxal olunan da� kömürdn, yaxud neft koksundan (üstünlüyün Azrbaycan neftay�rma zavodlar�ndan al�nana verilmsi �rti il), hmçinin tbii qazdan istifad etmkl istismar edilmsi planla�d�r�l�r. Hal-haz�rda, neft koksundan ba�qa, digr alternativ yanacaq növlri v xam materiallar (TAY adland�r�lan madd, ms: neft �lam�, bitum tullant�s�, tullant� �inlr, tullant� �lam, çirklnmi� torpaq, yüksk istiliktörtm qabiliyytli tullant� v s.) etibarl� yanacaq mnbyi hesab edilmir, lakin klinkerin yand�r�lmas� prosesi bu cür materiallar�n ekoloji chtdn tmiz v thlüksiz �raitd istifad olunmas� v emal olunmas� üçün olduqca münasib oldu�un gör glckd bu cür materiallar maraq ksb ed bilr. Hm Avropa Birliyinin MO�QT�S, hm d BMK-n�� tlimatlar�nda mdn yanacaqlar�na qnat etmk üçün TAY-�n istifad olunmas� tövsiy olunur. Bu cür TAY-tipli yanacaq növlrinin istifad olunmas� üçün xüsusi icaznin al�nmas� v traf mühit ara�d�rmas�n�n apar�lmas� tlb olunur.

�h�ngda�� t�chizat�: Hal-haz�rda, “Qarada� Sement” zavodunun faliyyti bütövlükd da� karxanalar�n�n hngda�� tullant�lar�na saslan�r. Zavodun uzunmüddtli v stabil qaydada keyfiyytli hngda�� il tmin olunmas� üçün, “Qarada� Sement” �irkti zavodun özll�msinin trkib hisssi olaraq “Qarada� Sement” �irktinin mülkiyytin keçmi� «�ahqaya-Qrbi» Karxanas�n� yenidn açmaq niyytinddir. Bu karxanadan ç�xar�lmas� tlb olunan hngda��n�n 1/3 hisssinin üyüdülmsi tullant� xarakterli hngda��n�n keyfiyyti il ba�l� dyi�ikliklrdn as�l� qalmama�a, elc d hngda�� tullant�lar�n�n keyfiyyti stabil qald�� müddtd «�ahqaya-Qrbi» Karxanas�ndak� hngda�� ehtiyat�ndan az istifad etmy �rait yarad�r.

Bundan lav, sahy çatd�r�lan hngda�� tullant�lar�n�n trkibind hörgü da��n�n k�� prosesi nticsind xeyli miqdarda ml glmi� toza rast glinir. Bu fakt zavodda xammal�n üyüdülmsi üçün istifad olunacaq yeni �aquli diyirc��dyirman�n�n faliyyti üçün mnfi cht hesab edilir. �hngda�� tullant�lar�n�n karxanadan yenic ksilib gtirilmi� hngda�� il birg üyüdülmsi prosesd istifad olunan material�n fiziki xüsusiyytlrin daha yax�� nzart etmy imkan yaradacaqd�r.

Ümumiyytl, hm tullant� xarakterli, hm d karxanada istehsal olunan hngda��n�n istifad mnblri olaraq planla�d�r�lmas� hngda�� keyfiyytinin stabilliyi bax�m�ndan arzuolunan arxay�nç�l��a (ehtiyatl�l��a) v nticd bütün hngda�� ehtiyatlar�n�n maksimal istifadsin imkan yarad�r.

Bundan lav, 6 sayl� yand�rma sobas� il istismar�n v istehsal�n uzunmüddtli olmas�n� tmin etmk öhdliyin ml etmk mqsdi il ayr�lm�� hmiyytli layih investisiya qoyulu�u tkc tlb amilinin güclü olmas�n� deyil, eyni zamanda xammal tklifinin d etibarl� olmas�n� tlb edir. Haz�rda zavoda n yax�n sahlrd mövcud olan hngda�� tullant�lar�n�n miqdar� qiymtlndirmy uy�un olaraq 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n tqribn 15 illik istismar tlbin cavab verir. 6 sayl� yeni yand�rma sobas� miqyas�nda layihnin �irkt siyasti sas�nda hyata keçirilmsi üçün “Qarada� Sement” zavoduna 50-100 il müddtin hngda�� ehtiyatlar� laz�md�r. Haz�rda, “Qarada� Sement” �irkti üçüncü �xslrin faliyyti nticsind hasil olunan hngda�� tullant�lar�ndan as�l�d�r. «�ahqaya-Qrbi» Karxanas� il gündlik tlbin tqribn 1/3 hisssi birba�a “Qarada� Sement” �irktinin xüsusi mülkiyytind olan mnbdn glckdir v “Qarada� Sement” zavodunun yax�nl��nda yerl�n v mövcud ��(��,��bilavasit zavodun nzartind olan hngda�� ehtiyatlar�n�n tqribn 55 il müddtind istismar üçün yetrliliyi tmin edilckdir. Özll�dirm müqavilsin sasn, i�lnilm hüquqlar� “Qarada� Sement” �irktin verilmi� Karvansara hngda�� yata�� glckd uzun müddt rzind yenic ksil bilck hngda��n�n lçatan olmas�na tminat yarad�r.

Karxanan�n istismar�: Karxanalarda haz�rda ttbiq ediln istehsal konsepsiyas� �rti partlatmalar vasitsil üz ç�xm�� dayaz (nazik) laylar�n sthi istehsala clb olunmas�ndan ibartdir. “Qarada� Sement” zavodu dünyan�n ba�qa yerlrind hngda�� karxanalar�nda ttbiq ediln v partlay�� tlb etmyn alternativ hasilat üsullar�n�n icras�n�n mümkünlüyünü ara�d�rmaqdad�r. Bu üsullar ttbiq olunduqda hngda�� yata�� “S�thi Hasilat” avadanl�� yaxud ekskavator v ya müvafiq ksici hisslri olan buldozerdn istifad olunmaqla nazik laylara ayr�l�r. Texniki v iqtisadi chtdn yararl�l��n� nzr alaraq “Qarada� Sement” zavodu bu variantlara üstünlük



verckdir, çünki bu variantlar xüsusi tdbirlrin görülmsi il köhnlmi� partlatma üsullar�na mhdudiyytlr qoyur v partlatman�n traf mühit tsirinin qar��s�n� al�r.

F�aliyy�tsizlik: “Qarada� Sement” zavodunun özll�dirilmsindn sonrak� illrd «Holcim» �irkti zavoddan havaya burax�lan tullant�lar�n sviyysini azaltmaq üçün mühüm sylr göstrmi� v investisiyalar yat�rm��d�r. Havaya burax�lan tullant�lara nzart tdbirlrinin daha da modernl�dirilmsi zavodun istehsal gücünd v mhsuldarl��nda irlilyi� nail olmadan lav xrclrin çkilmsi mnas�n� ifad edir. 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n tikintisin investisiya qoymaqla traf mühit üzr faliyyt v “Qarada� Sement” zavodunun faydal� i� msal�nda sasl� irlilyi� nail olunacaqd�r.

Hal-haz�rda, “Qarada� Sement” zavodu ölkd yegan sement klinkeri v n iri sement istehsalç�s�d�r. Daxili tlbat�n davaml� v kskin art�m�n� nzr alaraq, layih üzr “f�aliyy�tsizlik” ölk daxilind getdikc artan klinker v sement istehsal� çat��mazl�� v bununla da glck iqtisadi inki�afa v investisiyalara ngl ola bilck idxal tlbat�n�n artmas� il nticln bilr.

“F�aliyy�tsizlik” hmçinin “Qarada� Sement” ASC-nin bir �irkt olaraq dayan�ql��na uzunmüddtli mnfi tsir göstr bilr. 6 sayl� yand�rma sobas�n�n qurulmas� sas götürülmkl zavodun modernl�dirilmsin investisiya qoyulu�u mhsuldarl�� v enerji sahsind faydal� i� msal�n� art�raraq istehsal�n xrc bazas�n� yax��la�d�racaqd�r. “Qarada� Sement” �irkti 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n qurulmas� saysind artacaq istehsal gücü il bazardak� cari mövqeyini artan tlbata uy�unla�ma müstvisind qoruyub saxlayacaqd�r. Zavodun 6 sayl� yeni yand�rma sobas� il modernl�dirilmsi uzun müddt rzind “Qarada� Sement” �irkti trfindn hyata keçiriln faliyytin rqabt davaml�l��n� tmin edckdir.

5 �traf Mühitl� Ba�l� Gözl�nil�n T�sirl�r v� Yüngüll��dirici T�dbirl�r

Torpaq itkisi v� torpaqdan istifad� il� �laq�dar dig�r t�sirl�r: Layih üçün torpaq sahsinin ayr�lmas� tlb olunmur, çünki layih üçün laz�m olan bütün torpaq sahlri “Qarada� Sement”

�irktinin mülkiyytinddir. 6 sayl� yeni yand�rma sobas� “Qarada� Sement” �irktinin mülkiyytind olan sahlrd tikilck v bunun üçün laq torpaq sahsinin ayr�lmas� tlb olunmayacaqd�r. «�ahqaya-Qrbi» karxanas�n�n yenidn aç�lmas� torpaqdan istifad il ba�l� heç bir mnfi tsirl nticlnmyckdir, çünki quraql�q razisi olan bu sahdn n daimi, n d müvqqti �kild istifad olunur. Ümumiyytl, Layih torpaqdan istifad il ba�l� hr hans� bir tsir sbb olmayacaqd�r.

Layih ümumi istifadd olan yollara da tsir göstrmyckdir. Mövcud �ose qov�aqlar�nda v “Qarada� Sement” zavoduna istiqamtlnn daxili yollarda dyi�ikliklr v ya lavlr ehtiyac yoxdur. Zavodun yol qov�a��nda v ya daxili yolda hr hans� bir dyi�iklik nzrd tutularsa, bu msl “Qarada� Sement” �irkti il yollara nzart edn qurumlar aras�nda müzakir olunacaqd�r.

�ahqaya-Qrbi karxanas� il keçmi� yüklm stansiyas�n� birl�dirn bax�ms�z v trk edilmi� dmiryolu xtti mövcud mar�rut srhdlri çrçivsind saxlan�lmaqla tmir edilck. Tmir i�lri lav torpaq sahsin ehtiyac yaratmayacaq v ya torpaqla ba�l� lav mhdudiyytlr sbb olmayacaqd�r. Dmiryolu il ksi�mlrd thlüksizlik siqnal-ötürm üsulu il tmin edilckdir.

Atmosfer havas�na t�sir: Layihnin atmosfer havas�na tsirini müyyn etmk v mövcud zavodla müqayisd frqlri nümayi� etdirmk üçün �traf Mühit v Sosial Sahy Tsirin Qiymtlndirilmsin (�MSSTQ) Lanqranq hissciklr modelin saslanan dispersiya (yay�lma) modell�dirmsi apar�lm��d�r. Beynlxalq standarta söyknn bu kimi modellrd lokal �MTQ-d istifad olunan Qauss modelindn frqli olaraq yerli topoqrafiya v meteoroloji �rait daha çox tfsilat� il nzr al�n�r. Dispersiya modelinin lokal �MTQ-d göstriln nticlri Layihnin Azrbaycan�n atmosfer havas� üzr standartlar�na uy�unlu�unu tsdiq edir. �MSSTQ üzr apar�lan lav hesablamalar�n nticlrinin q�sa xülassi a�a��da, Cdvl QTX-3-d verilmi�dir.

Xülasy sasn, istehsal gücünün hmiyytli drcd (40%) artaca��na v istifad olunan yanacaq növünün qazdan kömür keçmsin baxmayaraq, Yeni Qur�u mövcud zavodla müqayisd atmosfer havas�na xalis tsiri azaldacaqd�r ki, bu da art�q beynlxalq sviyyd qbul olunan atmosfer havas�na tsir drclrinin



çrçivsind olmaq demkdir. �stismar�n haz�rk� vziyyti il müqayisd, xüsusn atmosfer havas�ndak� brk as�l� hissciklr azalacaqd�r. Ümumi tsir sviyysi nisbtn a�a�� olmaqla atmosfer havas�na tsirin ümumi fzada paylanmas� mövcud vziyyt ox�ar hdd olacaqd�r: Layih çrçivsind il rzind orta hesabla qazabnzr maddlrin tsirin n çox mruz qalacaq sah zavodun cnubunda, Xzr dnizind yerl�ir. Bununla bel, zavoddan atmosfer burax�lan brk as�l� hissciklrin tsir dairsi indiki vziyytl müqayisd daha q�sa msafni hat edck v yay�lma miqyas� daha kiçik olacaqd�r. Modell�dirm üzr apar�lan hesablamalar göstrir ki, “Qarada� Sement” zavodunun �imal-qrbindki tpd ks-istiqamtli zif külkdn as�l� olaraq dispersiya amilinin q�samüddtli maksimal göstricilri mhdud normalar� ötür. Lakin, bu normalar ya�ay�� olan razilr �amil edildiyi halda, bu tp ya�ay�� olmayan, ç�lpaq v da�l�-qayal� bir razidir. Cari istismarla müqayisd Layihnin hyata keçirilmsi nticsind normadan knara ç�xma

sviyysi azalacaqd�r. Onu da nzr almaq laz�md�r ki, külkli iqlimi olan bu razid sakit günlr ümumiyytl çox az mü�ahid olunur. Dispersiya modell�dirmsinin nticlri göstrir ki, tüstü bacalar�ndan atmosfer burax�lan tullant�lar�n hcmini azaltmaq üçün a�a�� NOx trkibli fitillrdn v brk hissciklr üçün yüksk effektivlik drcsin malik torbal� filtrlrdn istifad etmk istisna olmaqla lav yüngüll�dirici tdbirlr ehtiyac yoxdur. Zavodun tqdim ediln layihsind art�q mövcud olan n qabaqc�l texnologiyalar öz ksini tapm��d�r. Hündürlüyü 140 m olan tüstü bacas� atmosfer burax�lan çirklndiricilrin manesiz yay�lmas� tlbin cavab verir. Modell�dirmd proqnozla�d�r�l�r ki, atmosfer burax�lan tullant�lar emissiya v atmosfer havas�n�n keyfiyyti sahsind ttbiq olunan milli v ya beynlxalq standartlara cavab verckdir. Zavodun istismar� müddtind tüstü bacalar�ndan ç�xan i�lnmi� qaz konsentrasiyalar� davaml� olaraq ölçülck v müvafiq qeydlr apar�lacaqd�r.

C�dv�l QTX-3: Glckd faliyyt göstrck 6 sayl� yand�rma sobas� (Layih) il müqayisd mövcud zavodun Atmosfer Havas�na Tsiri

Çirkl�ndirici madd�

�stinad olunan dövr

Haz�rk� zavod (n�ml�ndirm� üsulu il� i�l�y�n 4 soba)

6 sayl� quru yand�rma sobas�n�n tikintisi

layih�si

Limit / Normativ d�y�rl�r

Hava ax�n�na

maksimal t�sirin

hesablanm�� d�y�ri

Ya�ay�� sah�l�rin� maksimal

t�sirin hesablanm��

d�y�ri

Hava ax�n�na maksimal

t�sirin hesablanm��

d�y�ri

Ya�ay�� sah�l�rin� maksimal

t�sirin hesablan

m�� d�y�ri

NO2

(μg/m³)

�llik 1 saat, orta*

1 saat, maksimum

2.1 72 840

0.9 55 63

1.6 51 250

0.7 49 54

40 (AB) 200 (AB)

85 (Az**); 200 (BMK)

SO2

(μg/m³) �llik

1 saat, orta* 1 saat, maksimum

0.4 8

880

0.18 5 9

1.3 25 430

0.5 24 37

20 (AB/BMK) 350 (AB)

500 (Az**; BMK+) PM10

(μg/m³) �l rzind 18 1.2 2.6 0.7 40 (AB)

Tozun ml glmsi

(mg/m²)

Sutka rzind 299 5 21 6 350 (Almaniyan�n Havan��

Keyfiyy��5��2��2��)***

* �lin 18 n yüksk bir-saatl�q orta göstricisi istisna olmaqla; **Az. – limiti yaln�z ya�ay�� razilrin �amil olunur; + 10 d��; *** ictimai rahatl��n pozulma sviyysi



S�s-küy: Glck faliyyt müddtind ss-küy mnblri a�a��da �kild dyi�ckdir: köhn yand�rma sobalar� istifaddn ç�xar�lacaq; klinker istehsal� ü*��art�q aç�q saxlama sahlrinin olmayaca��n� v xammal�n yüklnib bo�ald�lmas� mliyyatlar�n�n daha apar�lmayaca��n� nzr alaraq in�aat sahsind yük ma��nlar�n�n v yüklm qur�ular�n�n hrkti köklü surtd azald�lacaqd�r. Yeni ss-küy mnblri yeni yand�rma sobas�, xammal dyirman�, kömür dyirman� v lentli konveyerdn ibart olacaqd�r. Qatarlar�n bo�ald�lmas� üçün stansiya daha uzaq msafy, daha do�rusu sahnin �imal-qrbin köçürülck v Qatar bo�altma i�lri gündüz vaxt� yerin yetirilckdir. Böyük hcmd xammal�n gtirilmsi v sementin yüklnmsi il laqdar olaraq sahd nqliyyat vasitlrinin hrkti artacaqd�r. Lakin, bu i�lr ��gündüz vaxt� apar�lacaqd�r.

LTT Podratç�s�ndan tlb olunacaqd�r ki, qur�unun layihsi «Holcim» �irktinin “zavodtraf� icmalara ss-küy tsiri” il ba�l� tlblrin uy�un �kild haz�rlans�n: 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n faliyyti il laqdar olaraq n yax�n ya�ay�� sahsind (ms. Sahil qsbsi) yaranan ss-küy gündüz vaxt� 45 dB(A), gec vaxt� is 40 dB(A) drclrini ötmmlidir. Azrbaycanda ss-küyl ba�l� standart�n olmama��n� nzr alaraq bu tlb ss-küyün gündüz vaxt� 55 dB(A), gec vaxt� is 45 dB(A) olmas�na dair beynlxalq standartlardan (BMK) daha ciddi xarakter da��y�r. Bundan lav, layih mövcud fon ss-küyünü +3 dB(A)-dan art�q olmama�� il ba�l� beynlxalq meyarlara (BMK) da cavab verilckdir.

�MSSTQ mqsdl ss-küydn töryn tsirin modell�dirilmsi göstrmi�dir ki, mnbd akustik gücü cüzi sviyyd azaltmaqla (7 dB(A) hcmind) beynlxalq standartlara ml olunmas�na nail oluna bilr. “Qarada� Sement” �irkti sas ss-küy mnbyind müvafiq ss-küy azald�c� tdbirlr hyata keçirmkl «Holcim» �irktinin daha ciddi tlbin ml etmyin mümkün oldu�unu dü�ünür. LTT Podratç�s� zavodun layihsini d müvafiq qaydada optimalla�d�rmal�d�r. Xüsusn, hmiyytli drcd ss-küy yaradan dyirman kimi komponentlr ss-bo�ucu örtüklri olan binalarda yerl�dirilckdir. Qeyd olunan mhdud normalara uy�unlu�un tmin edilmsi üçün ss-küy ml gtirn avadanl�qlar laz�m glrs ss bo�ucular� v ya ssi ks etdirn

ekranlarla tchiz olunacaqd�r. Ss-küyün modell�dirilmsind hmçinin müyyn edilmi�dir ki, avtomobil yollar�nda hrkt edn nqliyyat vasitlri Sahil qsbsi üçün ba�l�ca ss-küy mnbyi olaraq qalacaqd�r.

Bundan lav, magistral yollarda hrkt edn nqliyyat vasitlrinin fonunda tikinti v ya istehsalla laqdar olaraq istifad olunacaq hr hans� nqliyyat vasitlrinin ml gtircyi ss-küy hmiyyt verilmyck hdlrd olacaqd�r. “Qarada� Sement” �irktin mxsus sahd tikinti i�lri apar�lan zaman, msln svaylar�n qaz�lmas� dövründ q�sa müddtd ss-küy pik hdlr çata bilr. Lakin, bu mhdud dövrü hat edckdir. Ümumilikd, gec saatlar�nda ss-küylü tikinti i�lri apar�lmayacaqd�r.

«�ahqaya-Qrbi» Karxanas�nda, da� do�rama v yüklm mntqlrind partlatma i�lri (gr partlatma üsulu ttbiq olunarsa), istismar avadanl�qlar�n�n, da� do�rama makinas�n�n istifadsi, habel yüklm v da��ma vasitlrinin (özübo�aldan mdn yük ma��nlar�, qatarlar) faliyyti il laqdar olaraq ss-küy ml glckdir. Yax�nl�qda hssas küy qbuledicilri olmad��na gör, i�çilrin ss-küydn tsirlnmsin qar�� pe� sa�laml�� v thlüksizliyi normalar�n�n müyyn edilmsi mqsdmüvafiqdir. Bunlar müvafiq avadanl�qlarla v proseduralarla tmin edilckdir.

Vibrasiya: 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n layih sndind f�rlanan ma��n�n düzgün tarazlanmas� v avadanl�qlar�n vibroizolyasiyas� tmin olunacaqd�r. Sahnin hüdudlar�ndan knarda istismarla laqli vibrasiya hmiyytsiz drcd olacaqd�r.

Ekskavatorlar, buldozerlr v a��r yük da��yan nqliyyat vasitlri kimi digr vibrasiya mnblrinin tsiri daha az msaflrd hmiyytsiz sviyyy çat�r. Bundan lav, tikinti i�lrinin yaln�z mhdud dövrd apar�laca�� v gündüz vaxt� il mhdudla�aca�� gözlnilir. Q�saca olaraq, istismar v ya tikinti i�lrindn irli gln vibrasiyan�n zavodun yax�nl��ndak� ya�ay�� sahlrin tsir göstrmsi gözlnilmir.

Knar razilrd vibrasiyadan tsirln bilck hssas yerlr olmad��na gör, karxanan�n v karxana bazas�ndak� qur�ular�n istismar� mnfi vibrasiya tsirlrin sbb olmayacaqd�r.



Su m�nb�l�rin� t�sir Yeralt� sular: Yeralt� laylar gil süxurlar�ndan ibart oldu�una v istismara yararl� sulu horizont olmad��na gör, tikinti dövründ yeralt� sular�n çirklnmsi riski ehtimal olunmur. Bundan lav, çirklndirm potensiall� maddlrdn (ms. di�li çarxlar üçün sürtgü ya�lar�) mhdud miqdarda istifad olunaca��na gör, istismar qrunt sular�na v ya yeralt� sular� hmiyytli risk alt�nda qoymur.

S�th sular�: Çirkab sular�n miqdar� haz�rk� istismarla müqayisd 56% hcmind azald�lacaqd�r. Layih çrçivsind ml gmi� çirkab sular yeni sah-daxili tmizlm qur�usunda çirkab sular üzr beynlxalq standartlara uy�un �kild tmizlnck v sonradan kanalizasiyaya burax�lacaqd�r. Sth sular�na hr hans� mnfi tsir göstrilmsi gözlnilmir.

Su ehtiyatlar�: Layih çrçivsind ümumilikd cari faliyyt üçün srf olunan su hcmi il müqayisd 65% daha az su istifad olunacaqd�r. Cari istismar üçün tmizlnmi� çirkab su istifad olundu�u halda, Layih çrçivsind istehsalat prosesi üçün sas su kmrind tmiz suyun istifad olunmas� zruri olacaqd�r. Bununla bel, istehsalda suya qnat edn qapal� su dövriyysinin ttbiq olunmas� planla�d�r�l�r. Suya tlbat�n pik vaxtlar�nda zavod su kmrinin tutumunun 0.2%-ni istifad edckdir.

Torpaq v� yeralt� qruntlara t�sir: Zavodun sahsindki torpaq v qrunt �rtlrinin xarakteristikas�n�, xüsusil d hssas chtlrin olmama��n� nzr alaraq, torpa�a müvafiq tsirin göstrilmsi v qruntlar�n çirklnmsi risklrinin meydana glmsi gözlnilmir. Layihd bundan qabaqk� sement yand�rma sobalar�ndan tökülmü� sement tozu qal�qlar�n�n v neft axm�� müyyn sahlrin tmizlnmsi nzrd tutulur.

�ahqaya-Qrbi” Karxanas�nda üstünlük t�kil edn az-qal�nl�ql� torpaq qatlar� itirilckdir, çünki çox nazik olduqlar� üçün brpaya yaram�rlar.

B�rk tullant�lar: Layihnin istismar� zaman� ml glck brk tullant�lar�n miqdar� çox az (tqribn gün rzind kiloqramlarla) olacaqd�r. Bu tullant�lar adtn ev tsrrüfatlar�na aid ediln tullant�lardan, dövrdn soyuducu sular�n v

çirkab sular�n tmizlnmsi zaman� yaranan qal�qlardan ibart olur.

Zavodun daxilind v zavod trfindn ml gtirilmi� bütün tullant�lar lisenziyal� podratç�lar trfindn zavodun sahsindn knarla�d�r�lacaqd�r. Tullant�lar�n yekun zrrsizl�dirilmsi müvafiq slahiyytli inzibati qurumlarla raz�la�ma sas�nda tullant� tmizlyici qur�ularda v ya yerli basd�r�lma sahlrind apar�lacaqd�r.

Flora, fauna v� onlar�n yay�lma m�sk�ni: 6 sayl� yand�rma sobas� v zavodun digr komponentlri keçmi� sement zavodu obyektlrinin tikinti qal�qlar�n�n yerl�diyi, bitki örtüyü olmayan sahd apar�lacaqd�r. Regiondak� bitki örtüyü yar�m-shra tipli bitkilrdn ibartdir v burada nadir hallarda torpaq qat�na rast glinir.

140 m hündürlüyünd tüstü bacas�n�n qu�lara v onlar�n zavoddan 5-8 km �imal-�rqd yerl�n durulducu traf�ndak� ya�ay�� msknlrin (köçri qu�lar�n müvqqti dayanma msknlri daxil olmaqla) hr hans� mnfi tsir göstrmsi gözlnilmir. Zavod Xzr dnizinin sahilind suda ya�ayan canl�lar üçün thlük yaradacaq zrrli tullant�lar buraxmayacaqd�r.

Eyni zamanda, karxanalara gedn yol infrastrukturunun brpas� zaman� bitki örtüyün v onlar�n yay�lma msknlrin hr hans� bir mnfi tsir göstrilmyck, mövcud dmiryolu xttinin v yolun trassas� dyi�dirilmyckdir.

“�ahqaya-Qrbi” Karxanas�n�n istismar� kol bitkilrinin seyrk yay�ld�� yar�m-shra tipli tpnin tyind bütövlükd 152 hektara tsir göstrckdir. �vvllr k�fiyyat mqsdli qazma i�lrinin apar�lmas�na v üçüncü �xslr trfindn qanunsuz olaraq kiçik miqyasda da� do�rama hallar�na yol verilmsin baxmayaraq, tsir mruz qalan bu razini t�bii m�sk�n hesab etmk olar. Sovet dövründ �ahqaya razisind da� do�rama faliyyti haz�rda karxana olaraq tyin edilmi� sahnin cnubunda hyata keçirilirdi. Yaz fslind çiçk açan v Azrbaycan�n q�rm�z� kitab�na dü�mü� bitki növlrin daxil olan Süs�n bitkisi (Iris acutiloba) çox nazik torpaq qat�ndan ibart olan da�l� süxurlarda geni� yay�lm��d�r. Bu bitki növün bütün regionda rast glinmsin baxmayaraq, da� do�rama faliyytinin geni� yay�lmas� v digr



dyi�ikliklrl laqdar olaraq onun tbii yay�lma mskni tzyiq alt�ndad�r. Buna gör d, “�ahqaya-Qrbi” Karxanas� trfindn göstrilck tsirin hmiyytli drcd olaca�� v bu sbbdn yüngüll�dirici tdbirlr ehtiyac olaca�� nzrd tutulur. Bu sbbdn, qorunan bitki növlrinin transplantasiyas� nzrd tutulur. Xalis itkini minimal hdd endirmk üçün, “Qarada� Sement” �irkti süsn köklrinin transplantasiyas� proqram�n� hyata keçirckdir. Bu proqram 2011-ci ild 6 sayl� yand�rma sobas�n�n faliyyt ba�lamas� il paralel olaraq karxanan�n faktiki istismar�na ba�lanmas�na qdr mövcud olan vaxt çrçivsind haz�rlan�b hyata keçirilckdir. Bu proqram�n haz�rlanmas�nda eyni regionda Sanqaçal terminal�n�n v müvafiq neft kmrinin tikintisi zaman� hyata keçirilmi� bitki transplantasiya proqram�n�n tcrübsindn istifad olunacaqd�r. Bununla yana��, “Qarada� Sement” �irkti trfindn tfrrüatl� qaydada haz�rlanacaq karxanan�n reabilitasiyas� plan�nda da bitkilri yenidn yeti�dirilmsi v onlar�n yay�lma mskninin brpas� nzr al�nacaqd�r.

Vizual t�sir: Layih üzr müxtlif uzaq v yax�n msafli görüntülr üçün fotorealistik simulyasiyalar haz�rlanm�� v haz�rk� vziyytl müqayislr apar�lm��d�r (A�a�� bax: ��1-3+.

Uzaq msafli görüntü etibar� il glck zavod haz�rk� zavodla müqayisd daha çox görünn yerüstü oriyentir olaraq nzr çarpacaqd�r. 6 sayl� yeni yand�rma sobas� il birg modernl�dirilmi� “Qarada� Sement” zavodu bütün regionda n uca süni yerüstü oriyentir olacaqd�r. Yeni zavodun fiziki qurulu�u (sasn yeni tüstü bacas� (140 m) il ilkin q�zd�rma qüllsi (132 m) mövcud tüstü bacalar� (65 m) il müqayisd iki df hündür olacaq v daha böyük kubaturaya (anbar bunkeri: 65 m) malik olacaqd�r ki, bu da zavodun 10 km-dn art�q msafdn bütün istiqamtlrdn görünmsin �rait yaradacaqd�r.

Haz�rk� zavod uzaqdan sasn külk istiqamtind geni�lnn v region boyunca görünn m�li il müyyn edildiyi halda, 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n istismar� zaman� yaranacaq m�l ksr vaxtlarda çtinlikl görünckdir. Quru üsulla yand�rma prosesi böyük miqdarda qat� suyu buxara çevirn ya� üsul il i�lyn haz�rk� sobalarla müqayisd

olduqca az buxar ml gtirckdir v yüksk mhsuldarl�ql� süzg��brk hissciklrin atmosfer burax�lmas�n� hmiyytli drcd azaldacaqd�r.

T�svir QTX -2: Yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n Sahil q��(��(��3��(�

T�svir QTX -3: Yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n Ümid k�ndind�n imitasiya edilmi� görünü�ü

T�svir QTX-1: Yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n d�miryolu körpüsünd�n imitasiya edilmi� görünü�ü



Sahil qsbsindn yax�n-müstvili görüntü üçün Qarada� Sement zavodunun kubaturas�n�n art�r�lmas� hündürlük art�m�ndan daha çox müyynedici element rolunu oynayacaqd�r. Lakin, yeni qur�ular�n qsbnin �imal-qrb istiqamtind, xeyli uzaqda in�a edilcyini nzr alaraq, hmiyytli tsirin göstrilmsi gözlnilmir.

Art�r�lm�� hündürlük v kubatura mühüm görüntülrin v ya mnzrlr silsilsinin qar��s�n� hmiyytli drcd almayacaqd�r. Qarada� Sement zavodundan tqribn 8.5 km �rqd yerl�n v “Bak� Qulaqlar�” adland�r�lan tbii abid sasn �osed, sahilyan� düznliklrdn görünür. Bellikl Layih mnzrlr mnfi tsir göstrmyckdir.

Zavod tikililrinin vizual tsirlrini yum�altmaq üçün, qur�ular�n üstünlük t�kil edn fonla vhdt t�kil etmsin �rait yaradan bozumtul qhvyi fasad rngindn istifad olunacaqd�r.

Arxeologiya, tarixi v� m�d�n irs: 6 sayl� yeni quru yand�rma sobas�n�n v digr qur�ular�n tikintisi mövcud sement zavodunun �� yerin yetirilckdir. �n�aat sahsindki v ya onun traf�ndak� torpaq sahlrind mühüm hmiyyt ksb edn hr hans� arxeoloji, tarixi v ya mdni irs qal�qlar�n�n olmas� haqq�nda heç bir mlumat olmad��ndan, hr hans� bir tsirin olmas� gözlnilmir. Bundan lav, karxanalara istiqamtlnn yol v dmiryolu infrastrukturunun yenidn qurulmas� eyni xtt üzrind apar�laca��ndan, habel yol v dmiryolu zolaqlar�n�n geni�lndirilmsi planlanmad��ndan, hr hans� potensial yeralt� arxeoloji ünsürlr mnfi tsirin göstrilmsi ehtimal olunmur.

Arxeoloji, tarixi v ya mdni irs obyektlrinin mövcudlu�unu tsdiq ed bilck heç bir yani dlil yoxdur v torpaq qat�n�n qal�nl�� o qdr nazikdir ki, karxana sahlrind yoxolma sviyysin çat�r v bu sbbdn torpaq qat�nda �yalar�n basd�r�lmas� ehtimal� çox azd�r. Bununla bel, “Qarada� Sement” �irkti Azrbaycan�n müvafiq nizamlay�c� tlblri il uzla�ma çrçivsind rekoqnisirovka üsulu il arxeoloji tdqiqat�n apar�lmas�n� slahiyytli mütxssislr�hval edckdir.

“Qarada� Sement” ASC sement zavodunu in�aat sahsind faliyyt göstrck LTT podratç�s�,

sas karxana qur�ular�n�n (da� do�rayan qur�u v s.) tikintisi üçün tyin edilmi� podratç� v subpodrat müqavilsi sas�nda tyin edilmi� karxana istismarç�s� trfindn yerin yetirilck t�sadüfi tap�nt�lar proseduras�n� haz�rlayacaqd�r. Podratç�lardan bütün tsadüfi tap�nt�lar haqq�nda “Qarada� Sement” �irktinin nzartçilrin mruz etmk tlb olunacaqd�r. “Qarada� Sement” �irkti is öz növbsind hmiyytli tap�nt�lar�n qeyd al�nmas�n� v laz�m glrs brpa olunmas�n� t�kil etmk üçün müvafiq qurumlara mlumat verckdir.

�gr “Qarada� Sement” zavodu glckd Karvansara hngda�� yata��ndan istifad edrs, bu halda “Qarada� Sement” �irkti slahiyytli qurumlarla v ekspertlrl raz�la�ma çrçivsind 16-c� sr aid �ah Abbas Karvansara binas�n�n fiziki vziyytinin yax��la�d�r�lmas� kimi mühafiz tdbirlrinin maliyyl�dirilm�� nzr��*��.

Sosial v� sosial-iqtisadi t�sirl�r Tikinti: Layihnin tikinti müddtind yerli mk bazar�na müvqqti (3 il yax�n) d olsa ümumilikd müsbt tsir göstrilckdir, çünki hesablamalara ��$ in�aata c�� olunan maksimum 700-900 nfrdn ibart olan i�çi qüvvsinin böyük hisssi (60%-dn art�q) yerli mk bazar�ndan i� götürülckdir. �n�aat v konstruksiya i�lrini yerin yetirck fhllrin 60-80%-i ixtisass�z v yar�m-ixtisasl� olacaqd�r. Mexaniki v elektrik qura�d�rma i�lri dövründ 250 nfr qdr ixtisasl� “üçüncü ölk vtnda��n�n)�(ÜÖV) tikinti sahsind faliyyt göstrmk üçün i� götürülmsi nzrd tutulur. Lakin, LTT Podratç�s�n�n tchizat i�lrindn as�l� olaraq üçüncü ölk vtnda�lar�n�n ümumi say� q�sa müddt rzind, tikintinin q�z��n vaxt�nda 500 nfr çatacaqd�r. �n�aat i�çilrinin ksriyyti ki�ilrdn ibart olacaqd�r. Buna baxmayaraq LTT Podratç�s�n�n tchizat i�lrindn as�l� olaraq tikintinin q�z��n vaxt�nda q�sa müddt rzind i�çilrin say� 500 çata bilr.

Tikinti il laqdar olaraq i� qbul haqq�nda mlumat “Qarada� Sement” �irkti v LTT podratç�s� vasitsil yerli haliy dol�un �kild v vaxtl�-vaxt�nda çatd�r�lacaqd�r. �� qbul imkanlar� haqq�nda elanlar icmalardak� mlumat lövhlrin as�lacaqd�r. “Qarada� Sement” zavodunda yerli icmalarla laqlr üzr msul mkda��n tyin olunmas� yerli hali il davaml�



laqni asanla�d�racaq v eyni zamanda “Qarada� Sement” zavoduna v LTT podratç�s�na yerli mk resurslar�ndan istifad etmkl i� qbul imkanlar�n� smrli �kild ara�d�rmaq imkan� verckdir.

Birba�a i�götürm imkanlar�ndan lav, layihnin tikinti mrhlsind yerli iqtisadiyyata v�� müsbt tsir göstrilckdir. Bel ki, bu mrhld tikinti i�lrin clb olunmu� i�çi qüvvsin ictimai ia� v��xidmtlri, yaxud tikinti i�lri çrçivsind subpodrat v mal tdarükü xidmtlrinin göstrilmsi kimi müxtlif imkanlar tqdim olunacaqd�r. Birba�a “Qarada� Sement” v ya LTT podratç�s� il ehtimal olunan yerli mal, i� v xidmt al�� haz�rda txminn 50-80 milyon avro aras�nda qiymtlndirilir. “Qarada� Sement” Layih il ba�l� biznes imkanlar� bard mara�� olan yerli �irktlr üçün mlumatland�rma tdbiri keçirmyi planla�d�r�r. Bu Azrbbaycan Respublikas�n�n �qtisadi �nki�af Nazirliyi, Ticart Palatas� v sahibkarlar�n yerli t�kilatlar� il mkda�l�q yolu il hyata keçirilckdir.

Tikinti müddtindn sonrak� dövrü hat edck müsbt tsir ondan ibartdir ki, ayr�-ayr� i�çilr pe� tcrüblrini art�rm�� olacaqlar. Bu, onlar�n layih üzr tikinti i�lri ba�a çatd�qdan sonra ba�qa yerlrd i� düzlmk imkanlar�n� art�racaqd�r.

Çoxlu sayda i�çilrin olmas� v cnbi i�çi qüvvsinin olmas� i�çilr aras�nda v i�çilrl yerli hali aras�nda yanl�� rftardan v ya mdniyyt frqlrindn irli gln fikir ayr�l��na sbb ola bilr. Bu cür hallar�n ba� verm ehtimal�n� minimuma endirmk üçün, �� sah�sinin Nizamnam�si v ��çil�r üçün Davran�� Kodeksi haz�rlanacaqd�r v i�çilrin bu qaydalara ml etmsin nzart olunacaqd�r. Sahdaxili msllr ortaya ç�xd�� tqdird, mübahislr “Qarada� Sement” zavodunun qabaqcadan tlim keçmi� rsmi nümayndl� trfindn bax�lacaqd�r. “Qarada� Sement” zavodu mübahisli msllri öncdn müyyn etmk v hmin msllrin hllini yerli sakinlrl birg tmin etmk üçün icma il laqlr, o cümldn �ikaytlr�� naraz�l�qlara bax�lma proseduras�n� brqrar edckdir.

�stismar: Layihnin tamamlanmas� nticsind rsy gtirilmi� qur�unun istismar� “Qarada� Sement” zavodunun i�çi qüvvsinin qabaqc�l

istehsal texnologiyas� il i�lmk bacar��n� art�raraq ümumilikd müsbt tsir göstrckdir. Layih çrçivsind �irkt i�çilrinin, xüsusn texniki personal�n haz�rk� bacar�q sviyysini tkmill�dirmk mqsdil külli miqdarda investisiya yat�r�lacaqd�r. �xtisas haz�rl��n� laz�mi sviyysin çatd�rmaq üçün texniki i�çilr üçün i� yerind daxili t�� v quru yand�rma texnologiyalar�ndan istifad edn digr «Holcim» �irktlrin sfrlr t�kil olunacaqd�r.

Bununla yana��, n müasir texnologiyan�n ttbiqi mhsuldarl��n artmas�na v nticd laz�ms�z i� yerlrinin çoxalmas�na v i�çilrin ixtisar�na gtirib ç�xaracaqd�r. 6 sayl� quru üsulla yand�rma sobas� 2013-cü ild tam istismara verildiyi zaman sement istehsalat� sah�� 72 tam-�tatl� vzif üzr i� yerlri itirilckdir. �sasn a�a�� ixtisas sviyysi tlb edn vziflr çoxluq t�kil edckdir. “Qarada� Sement” zavodunun kadrlar idarsi trfindn i� yerlrinin itirilmsinin mümkün mnfi tsirlrini minimal hdd endirmk v tsir mruz qalm�� i�çi qüvvsinin mk bazar�ndak� imkanlar�n� güclndirmk üçün hrtrfli ixtisar plan� i�lnib haz�rlanacaqd�r. “Qarada� Sement” �irkti Azrbaycan�n mk qanunvericiliyind nzrd tutulanlara ��,�� i�çilri n yax�� beynlxalq tcrüby söyknn hrtrfli yard�m proqramlar� il��. �irktin öz faliyyt dairsini digr in�aat materiallar� sektoru istiqamtind geni�lndirmk niyytind oldu�unu nzr alaraq, i�çilrin daxili yerdyi�msi variantlar�na da bax�lacaqd�r.

“Qarada� Sement” �irktinin öz i�çilri istisna olmaqla m��ulluq amilin hmiyytli tsir göstrilmyckdir, çünki podratç�n�n i�çilrinin say� bugünkü sviyyy ox�ar hdd qalacaqd�r.

�ctimai Sa�laml�q v� T�hlük�sizlik Layih, xüsusi il d brk hissciklr kimi maddlr daxil olmaqla zavodun traf mühit v havaya haz�rk� tsirini xeyli azaldacaqd�r. Yerli hali üçün ictimai sa�laml�q v thlüksizlik msllri d daxil olmaqla tikinti dövrün aid sas msllrl ba�l� mlumatland�rma kampaniyas� keçirilckdir.



�stismar Vaxt� Sa�laml�q v� T�hlük�sizlik M�s�l�l�ri

Tikinti: LTT podratç�s� sa�laml�q v thlüksizlik plan� haz�rlayacaq v bu plana hm podratç�n�n, hm d bütün subpodratç�lar�n i�çilri ml etmlidir. Bu plan BMK-n�n ümumi � !2 direktivlrini rhbr tutmal� v «Holcim» �irktinin tlblrin cavab vermlidir. LTT podratç�s� müntzm uy�unluq müayinlrinin v yoxlamalar�n�n apar�lmas� üzr msuliyyt da��yacaqd�r. Tikinti sahsind traf mühit sa�laml�� v thlüksizliyi il laqdar yarana bilck ümumi thlüklrdn lav, ifrat yükskliklrd i�lrin apar�lmas�na da xüsusi diqqt yetirilmlidir. 6 sayl� yeni yand�rma sobas�n�n tikintisi zaman� nmlndirm üsulu il i�lyn sobalar�n h��faliyytd olaca��n�, xüsusil d tüstü bacas�ndan atmosfer burax�lan tullant�lar� nzr alaraq tikinti zaman� xüsusi gigiyena v myin mühafizsi tdbirlri nzrd tutulmal�d�r.

Tikinti i�lrin ümumi nzart sahibkar�n üzrin dü�n msuliyytin trkib hisssi olaraq “Qarada� Sement” �irkti trfindn hyata keçirilckdir. Bu mqsdl müvafiq i�çi heyti tyin edilckdir.

�n�aat sahsin giri� hssas Thlüksizlik Sistemi il mhdudla�d�r�lacaqd�r. Bel ki, bu mqsdl �xsiyyti müyyn edn foto�killi, maqnit lentli kartlardan istifad olunacaq v yaln�z �xsiyyti müyyn edn qanuni kartlara sahib �xslr sahy, elc d i� getmk v i�dn qay�tmaq üçün tmin ediln avtobuslara daxil olmaq icazsi verilckdir. Zavodun razisind heç bir dü�rg qurulmas� nzrd tutulmur; i�çilrin mnzil tminat� yerli ya�ay�� imkanlar� hesab�na olacaqd�r. �n�aat sahsinin hüdudlar� çrçivsind v “Qarada� Sement” zavodunun srhdlri daxilind tam faliyyt göstrn tibbi tyinatl� v ictimai ia� binalar� (yemkxanalar, sanitariya, ylnclr) v xidmtlr tmin edilckdir.

�stismar: Zavodun müasirl�dirilmsi ümumiyytl daha tmiz i� mühitin (qeyri-müt(�� tozun azalmas�) v razid daha thlüksiz faliyyt (materiallar�n da��nmas� üçün istifad olunan avtomobillrin ixtisar�) sbb olacaqd�r. (Keyfiyytin �dar Olunmas� Sistemi üzr �SO 14001, eyni zamanda �SO 9001 standartlar�na

uy�un olaraq) 2003-cü ild�“Qarada� Sement” t�1��t��( �traf Mühitin �dar Olunmas� Sistemi Layihnin tlblrin cavab vermk mqsdil geni�lndirilckdir. 6 sayl� yand�rma sobas� il modernl�dirilck zavod istismar tlimat�na uy�un �kild istismar edilck v haz�rk� zavodun istismar�nda istifad olunan traf mühit, myin gigiyenas� v thlüksizliyi planlar�na «Holcim» �irktinin Standartlar� v istehsalç�n�n avadanl�qlara dair tövsiylri nzr al�naraq Layih tlblrin uy�un dyi�iklik v düzli� edilckdir. Sa�laml�q, ��1��(*��1��*�� Karxanalara giri� yollar�nda ictimai nqliyyatla “Qarada� Sement” zavodunun istismar tyinatl� nqliyyat vasitlrinin bir-birin mane olmama�� üçün thlüksizlik msllrinin hllin ünvanlanan nqliyyat thlüksizliyi plan� haz�rlanacaqd�r.

6 �traf mühit v� sosial sah� üzr� idar�etm� plan�

“Qarada� Sement” zavodu müvafiq msllrin hlli v tsirlrin qiymtlndirilmsi prosesind müyyn edilmi� mümkün tsirlrin yüngüll�dirilmsin yönlmi� monitorinq faliyytlrini d özünd ks etdirn �traf Mühit v Sosial Sah üzr �daretm Plan�n� (�MSS�P) yerin yetirckdir. �MSS�P-n��'��&Texniki Xülas��.

�MSS�P-d Layih vasitsil traf mühit, sa�laml��a, thlüksizliy�6!2+ v sosial sahlr göstril bilck mümkün mnfi tsirlrin aradan qald�r�lmas� üçün zruri tdbirlrin hyata keçirilmsini tmin edn t�kilati tlblr v monitorinq planlar� öz ksini tap�r. Bu tdbirlrin bzisi art�q “Qarada� Sement” �irkti trfindn haz�rk� layih planla�d�rma mrhlsinin trkib hisssi olaraq müyyn edilmi�dir. Layih haz�rl��n�n v icras�n�n ard�c�l mrhllri çrçivsind �MSS�P-in hcm v mzmun etibar� il tkmill�msi davam etdirilir.

“Qarada� Sement” zavodu layihnin bütün mrhllrind, daha do�rusu layihlndirm, tikinti, istismara verilm v istismardan ç�xar�lma dövründ � !!"# üzr tam msuliyyt da��y�r. Tikinti dövründ hyata keçirilck bütün tdbirlr gör seçilmi� LTT podratç�s� msuliyyt



da��yacaqd�r. Lakin, tikinti mrhlsind mnfi tsirlr yol verilmmyi üçün Layihnin sifari�çisi olan “Qarada� Sement” zavodunun i�çilri podratç�n�n faliyytin nzart edckdir.

� !!"#-d ortaya qoyulmu� msllri v bu sahd irlilyi�i i��qland�rmaq mqsdil müstqil xarakter da��yan tfrrüatl� alt-planlar (ms. traf mühitin monitorinqi üzr tfrrüatl� plan, qza hallar�na reaksiya plan� v icma inki�af plan�) i�lnib haz�rlana bilr v ya mövcud proqramlara düzli�lr edil bilr. �gr bu sah üzr msuliyyt ayr�-ayr� trflr aras�nda bölü�dürülrs, , bu halda podrat müqavillri sas�nda clb olunmu� �irktlr “Qarada� Sement” �irktinin �traf Mühit v Sosial sah üzr �daretm Plan�n�n tlblrin ml etdiklrini göstrmk üçün özlrinin msuliyyt dairlri çrçivsind alt-planlar i�lyib haz�rlamal�d�rlar.

�llik monitorinq hesabatlar� toplanm�� m�,�� sas�nda trtib olunub müvafiq orqanlara v borcvernlr tqdim olunacaqd�r. Bu hesabatlarda icazlr, o cümldn bu cür lisenziyalardan v ya icazlrdn irli gln öhdliklr ml olunma statusu, sas sbblr ara�d�r�lmaqla v düzli� xarakterli tdbirlr görülmkl traf mühitl ba�l� tnzimlyici standartlar�n tkmill�dirilmsi kimi msllr daxil olmaqla � !2 il ba�l� aspektlr hat olunmal�d�r.

7 �ctimai i�tirak

Özünü n yax�� kild do�rultmu� beynlxalq tcrüb v ETSN-nin tövsiy etdiyi praktiki tlimatlarla uzla�ma çrçivsind “Qarada� Sement” �irkti bu layihnin siyasi strategiyas� olaraq maraql� trflr v ictimaiyyt könüllü surtd mlumat aç�qlama v mslhtl�m imkanlar� tklif edir.

“Qarada� Sement” zavodu maraql� trflrin i�tirak� prosesind bldçi rolunu oynayacaq �ctimai Mslhtl�m v Aç�qlama Plan�n� (�MAP) haz�rlama�� öz öhdsin götürmü�dür. �MAP çrçivsind, layih haqq�nda mlumatverici sndlr (vrq, bro�üra, �MAP, iradlar v �ikayt formalar�) müvafiq maraql� trflr tqdim olunmu� v aç�qlanm��d�r

(hmçinin (�� internet shifsind: www.garadagh.com). 2008-ci ilin iyun ay�nda Sahil v Ümid qsblrind ictimai y��ncaqlar keçirilmi�, habel ETSN v QHT-lr d daxil olmaqla maraql� trflr aras�nda layihnin ilkin tqdimat� keçirilmi�dir. Bu mslhtl�mlr zaman� bir s�ra iradlar qbul edilmi�dir. Ümumilikd, mhsuldarl��n artmas�na v traf mühitl ba�l� vziyytin yax��la�mas�na �rait yaradan müasir texnologiyan�n ttbiqi müsbt qar��lanm��d�r. Bununla bel, istehsal gücün artmas�ndan v tbii qaz yanaca��n�n kömürl vz olunmas�ndan as�l� olaraq glckd zavodun faliyyti nticsind atmosfer çirklnmsinin ba� vercyi haqq�nda trddüdlü ifadlr d sslndirilmi�dir. Sahil qsbsind icma il apar�lan mslhtl�mlr zaman� “Qarada� Sement” zavodunun keçmi�d v hal-haz�rda havan�n keyfiyytin göstrdiyi tsir (toz v tüstüdn yaranan narahatl�q “Qarada� Sement” zavodu il laqlndirilmi�dir) barsind ziddiyytli fikirlr sslndirilmi�dir. Lakin, zavodun müasirl�dirilmsi il ümumi inki�af�n ba� vercyi�gözlnilir. Sanqaçal terminal�nda tikinti i�lrinin bitmsi il laqdar i� yerlrinin azald�� Ümid qsbsind yeni soba v onun tikintisi il ba�l� gözlniln i� imkanlar� vur�ulanm�� v yerli halinin terminal�n tikintisi zaman� qazand�� sri�t v keyfiyytlrdn dan��lm��d�r. �cmalar�n �rhlrini ümumil�dirn fikir ondan ibartdir ki, “Qarada� Sement” �irktinin sosial icmalara yönlmi� investisiya proqramlar� davam etdirilmlidir.

Qbul edilmi� �rhlr “Qarada� Sement” �irkti trfindn nzrdn keçirilmi� v tklif v iradlar �MSSTQ hesabat�nda ks olunmu�dur. Qiymtlndirmdn göründüyü kimi, haz�rk� zavod beynlxalq almd qbul edilmi� normalar daxilind faliyyt göstrir v Layih ekolgiyaya mnfi tsirin qar��s�n� alma�a hmiyytli drcd kömk edckdir. “Qarada� Sement” i� v tchizat imkanlar� bard mlumatlar�n Sahil v Ümid qsblrind v rayonda yay�lmas�n� asanla�d�racaq. Glckd “Qarada� Sement” icmaya yard�m faliyytini daha da inki�af etdirckdir.

� !!2' sndinin yekun variant�n�n layihsi ictimaiyyt aç�qlanacaq v � !!2' sndinin yekun variant�nda lav iradlar v tkliflr nzr al�nacaqd�r.



� !!2' sndinin ictimaiyyt aç�qlanmas� üçün ayr�lan 60 gün rzind Qarada� Sement” zavodu Sahil qsbsind 2 günlük aç�q iclas (2008-ci ilin dekabr ay�nda keçirilmsi nzrd tutulur) t�kil edck v bu tdbird maraql� trflr v�ictimaiyyt nümayndlri onlar� narahat edn istniln msllri v ya tkliflri birba�a “Qarada� Sement” zavodu qar��s�nda qald�ra v yarana bilck xüsusi suallar�na cavab ala bilrlr.

“Qarada� Sement” zavodu tikinti v istismar zaman� ictimaiyytl laqni davam etdirmk üçün �cmalarla �laqlr üzr M�� (�� + tyin edckdir. G��“Qarada� Sement” zavodu �ikaytlr bax�lma mexanizmini yerin yetirck, Qarada� Sement” zavodu tikinti v istismar zaman� ictimaiyytl laqni davam

etdirmk üçün �� is iradlar�n v naraz�l�qlar�n qeyd al�nmas� v bax�lmas� üzr msuliyyt da��yacaqd�r. 6 sayl� yeni quru yand�rma sobas�n�n tikintisi layihsi il ba�l� aç�qlanm�� informasiyaya cavab olaraq haz�rlanm�� yaz�l� mülahizlr v ya zavod il ba�l� ümumi naraz�l�qlar “Qarada� Sement” �irktin poçt, elektron poçt, faks vasitsil göndril bilr v ya Sahil qsbsinin Mdniyyt Saray�nda v Ümid qsbsinin sosial binas�nda qura�d�r�lacaq poçt qutular�na at�la bilr. �ikayt v naraz�l�q formalar� müvafiq olaraq ictimaiyyt tqdim olunur. Ehtiyac yarand�� tqdird “Qarada� Sement” zavodu mürkkb �ikayt msllrin bax�lmaq üçün mübahislrin hlli üzr (“Qarada� Sement”-in v��(,�� nümay��+�komit�nin yarad�lmas�n� nzrdn keçirckdir.

�



QTX-y� �lav�: Ekoloji v� Sosial �dar�etm� Plan�n�n Xülas�si (�MSS�P) Ümumi M�lumatlar: LTT Podratç�s� (LTT) trfindn yarad�lan istniln plan v ya prosedura/i� tlimat� Qarada� Sementin müqavil il müyynl�dirdiyi ekoloji, sa�laml�q, thlüksizlik v sosial msuliyyt �rtlrin saslanacaqd�r v yerin yetirilmzdn vvl QS-nin tsdiqini tlb edckdir. �craya Nzart QS trfindn tmin edilckdir. �gr monitorinq nticsind icrada zif chtlr a�karlan�rsa, i�in icras�n� yax��la�d�rmaq üçün plan v tdbirlrd dyi�iklik edilckdir. Faliyyt növünün icras� sas icra göstricilrin sasn ölçülckdir. Tikinti v istismarla ba�l� bütün i�lrin ekoloji v sosial tsirlri il ba�l� Azrbaycan qanunvericiliyin sasn müvafiq orqanlar�n slahiyytlri daxilind yoxlamalar keçirilckdir.

F�aliyy�t Növü #

Gözl�nil�n T�sir / M�s�l� Nizamlama / �dar�etm� �cra Öhd�liyi

Tikinti (Yeni 6 sayl� yand�rma Sobas�, �ahqaya-Qrbi Karxanas�n�n �sas Qur�ular�, Yollar�n, Dmiryolunun Brpas�)

C1 Tikinti ��lrinin Ekoloji v Sosial Tsiri

� Tikintiy� N�zar�t Plan� � QS nzart heytinin tyin

edilmsi; � Müntzm sah yoxlamalar� v

LTT il QS-in görü�lri; � LTT-nin mlumatlar�n�n

müntzm yoxlanmas� v LTT Podratç�s�n�n �daretm Planlar�n� yerin yetirmsin nzart.

Tikintidn vvl QS trfindn yarad�l�r; Tikinti boyu QS trfindn yerin yetirilir; traf mühit, sa�laml�q, thlüksizlik v sosial msllr bard ayl�q hesabatlar

C2 Tikinti ��lrinin Ekoloji, Tsiri – Yax�� Tcrüb

� Tikinti �razisinin �dar�olunmas� Plan�, a�a��da göst�rilmi� alt-planlar da daxil olmaqla:

- Materiallar�n Da��lmas�n�n v� Fövq�lad� V�ziyy�tin Qar��s�n�n al�nmas� Plan�;

- Materiallar�n Saxlanmas� v� �dar� Olunmas� Plan�

- T�hlük�li Madd�l�rin �dar�olunmas� Plan� (beynlxalq marka sistemi d daxil olmaqla)

- Tikinti Tullant�lar�n�n �dar� Olunmas� Plan�;

- Tikinti Sah�sinin Ba�lanmas� Plan�; - Tikinti N�qliyyat�n�n �dar�olunmas�

PLan� (razid v razidn knarda)

� LTTnin T�yin Etdiyi Sah� Meneceri v� EST üzr� M�sul ��xsl�r

Tikintidn vvl LTT trfindn yarad�l�r; Tikinti boyu QS-nin nzarti il LTT trfindn yerin yetirilir.

C3 Tikintid Sa�laml�q v Thlüksizlik

� Tikintid� Sa�laml�q v� T�hlük�sizlik Plan�, a�a��dak� qaydalar da daxil olmaqla:

- I� yerind riskin qiymtlndirilmsi v �xsi mühafiz avadanl�� tlblri

- Tikinti i�çilrinin tlimi v mlumatland�r�lmas�

Tikintidn vvl LTT trfindn yarad�l�r; Tikinti boyu QS-nin nzarti il LTT trfindn yerin yetirilir. (müvafiq orqanlarla mkda�l�q yolu il: Sahil






- Böyük hündürlükd v dar yerlrd i�lm

- Zavod faliyyt göstrn zaman (havaya tüstü burax�lan zaman) i�lm

- Tikinti nqliyyat�n�n thlüksizliyi � Qza ba� vern zaman onu aradan

qald�rmaq üçün Fövq�lad� V�ziyy�tl�r� Haz�rl�q Plan�

qsbsindki yan��nsöndürnlr briqadas�, xstxana v müvafiq rayon orqanlar�; Yerli orqanlar trfindn i� �raitinin v EST-nin yoxlanmas�

C4 Tikinti i�çilrinin rifah�/ sosial problemlri

� Sosial V�saitl�r v� Xidm�tl�r Plan�; � Sanitariyan�n, sosial v tibbi

vasitlr v xidmtlr; i�çilrin yerl�msi (ÜÖV) v nqliyyat�n (ÜÖV v yerli i�çilr) tmin olunmas�;

� ��çilrin i� faliyytlrindn sonra sosial istirahti üçün vasitlrin v imkanlar�n tmini;

� ��çilrl müsahiblr d daxil olmaqla sosial tfti�;

� ��çil�rin Mübahis�l�rinin T�nziml�nm�si Mexanizmi

QS-nin nzarti il LTT trfindn yarad�l�r (lav olaraq Azrbaycanda yerli orqan trfindn rsmi yoxlama keçirilir )

C5 ��çi problemlri/mübahislr; ��çilr aras�nda münaqi� riski / ÜÖV – yerli heyt münaqi�lri

� �� Sah�sin� dair Qaydalar � ��çil�rin Davran�� M�c�ll�si � Mübahis�l�rin T�nziml�nm�si

Mexanizmi � ��çilrin

mlumatland�r�lmas�/tlimi (ÜÖV v yerli azrbaycanl� i�çilrin xüsusi sosial-mdni xüsusiyytlri nzr al�nmaqla)

Tikinti ba�lanmazdan vvl QS il mkda�l�q yolu il LTT trfindn yarad�l�r. QS-nin nzarti il LTT trfindn yerin yetirilir.

C6 Tikintid çal��an i�çilrin azad edilmsi

� Yenidn i� götürülmd yard�m mqsdil yerli i�çilr üçün Yard�m Proqram�

� ÜÖV üçün hesabat proseduralar�

Maksimum i�çi qüvvsinin clb olundu�u dövrün bitmsin bir il qalm�� QS trfindn yarad�l�r v hyata keçirilir. Tikinti ba�land�qdan sonra 6 ay rzind LTT trfindn yarad�l�r. QS-nin nzarti il LTT trfindn yerin yetirilir.

C7 �ctimaiyytl laqlr Tikinti il ba�l� ictimaiyytin naraz�l�qlar�

A�a��dak�lar�n da daxil oldu�u �ctimaiyy�tl� �laq�l�r Plan�: - LTT-nin �ctimaiyytl �laqlr

üzr ��çisinin v �� mü�ahidçisinin (QS ��) tyinatlar�; (QS cmiyytl mövcud laqsin saslanan) yerli

��lr ba�lanarkn QS il mkda�l�q yolu il LTT trfindn yarad�l�r. QS-nin nzarti il LTT trfindn hyata keçirilir.






ictimaiyytl laq komitlrinin yarad�lmas�

- �ctimaiyyti Mlumatland�rma Tdbiri;

- Yax�� münasibtlr nail olmaq üçün tdbirlr (sosial tdbirlr);

- Münaqi�lrin hlli proseduras� da daxil olmaqla ictimai münaqi�lrin tnzimlnmsi mexanizmi

C8 �razid v �razidn Knarda Tikinti Nqliyyat�n�n Thlüksizliyi

� Tikinjti N�qliyyat�n�n �dar�olunmas� Plan� QS-nin daimi i�çilrin v tikinti i�çilrin tlimatlar verilmsi Podratç�lara tlimatlar verilmsi (ms. sürücülr, tchizatç�lar)

Tikinti ba�lanmazdan vvl QS il mkda�l�q yolu il LTT trfindn yarad�l�r. Tikinti dövründ LTT trfindn icra olunur; icraya nzart QS trfindn hyata keçirilir.

C9 Tikinti razisin giri� v razid thlüksizlik

Sah�y� Giri� v� T�hlük�sizlik Plan�; �D kartlar vasitsi il giri�-ç�x�� tmin edn sistemin yarad�lmas�; göztçilr/qarovulçulara tlim keçirilmsi

��lr ba�lanmazdan qabaq LTT v QS trfindn yarad�l�r; LTT v QS trfindn hyata keçirilir

C10 �ctimai Sa�laml�q v Thlüksizlik Msllri (Yolda thlüksizlik; tikinti küyü/vibrasiya v toz)

�ctimai Sa�laml�q v� T�hlük�sizlik Plan� �ctimai yolda thlüksizlik (tikinti il ba�l� da��nma v nqliyyat); vibrasiya, küy v toz; tikinti y clb olunan böyük i�çi qüvvsi il ba�l� sa�laml�q problemlri (ms. cinsi yolla keçn xstliklr (CKX) (STD), v ictimai thlüksizlik msllri (ms.: ÜÖV-lrin oldu�una gör sosial istirahtin olmamas� riski); Mübahis�l�rin T�nziml�nm�si Mexanizmi (�ctimaiyy�tl� �laq�l�r Plan� il� �laq�l�ndirilm�kl�)

��lr ba�lanmazdan qabaq LTT trfindn trtib edilir; yerli ictimaiyytin inzibati rhbrliyi v nümayndlr d i�tirak edir (QS-nin ictimaiyytl yaratd�� laqlr vasitsi il) QS-nin nzarti il LTT trfindn hyata keçirilir.






C11 Yerli i� imkanlar� Yerli ��çi Qüvv�sinin �� Götürülm� Plan� i� götürm proseduras�n�n qaydalar� kimi; yerli i�çi qüvvsinin i� götürülmsi imkanlar�n�n yarad�lmas� üçün; tcrübsiz, qismn tcrübli v tcrübli i�çilrin nzr al�nmas�

��lr ba�lanmazdan qabaq LTT trfindn trtib edilir. Tikinti dövründ LTT trfindn hyata keçirilir.

C12 Yerli iqtisadi imkanlar Yerli T�chizat Plan� Tikinti zaman� bütün xidmt sahlri üzr yerli �irktlrl müqavil ba�lanmas� imkanlar� yarad�lmas� mqsdi da��y�r (Holcim/QS podratç�lar üçün siyasti nzr al�nmaqla)

��lr ba�lanmazdan qabaq LTT v QS trfindn haz�rlan�r; tikinti zaman� icra olunur.

C13 Qaz�nt� i�lri zaman� arxeoloji tap�nt�lar

T�sadüfi Tap�nt�lar Proseduras� ��çilr üçün mlumatland�rma tlimi

QS trfindn ��lr ba�lanmazdan qabaq haz�rlan�r. QS-nin nzarti il trfindn hyata keçirilir.

C14 �razid tarixn y��lm�� zhrli maddlrin tmizlnmsi (SST, karbohidrogen)

�razinin T�mizl�nm�si Plan� (nümun götürm, gr tlb olunarsa tmizlm, tullant�lar�n y��lmas� v razidn xaric edilmsi)

Layihnin tikinti sahsind torpaqdan SST –nin tmizlnmsi art�q hyata keçirilmi�dir. �razinin qalan hisslri üçün plan QS trfindn 1 il rzind hyata keçirilckdir.




Gözl�nil�n T�sir / M�s�l�

Nizamlama / �dar�etm� �cra Öhd�liyi

Yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n istismar�

O1 Havaya zhrli maddlrin burax�lmas�

Havaya Z�h�rli Madd�l�rin Burax�lmas�na N�zar�t Plan�: daima bacadan xaric olan zhrli qazlar�n (PM10, NOx, SO2) standartlara nzrn müntzm (gündlik) monitorinqi Çanta-filtrlrd tzyiqin dü�msin nzart; zdlnmi� filtr çantalar�n�n bilavasit tcili yenisi il vz olunmas�; at�lmalar� azaltmaq üçün mliyyat�n optimalla�d�rmas�; nzart avadanl��n�n kalibrasiyas�n�n tmin olunmas�; hr 3 ildn bir üzvi maddlr v a��r metallar burax�l��n�n ölçülmsi üçün vahid kampaniya

�stismara ba�layan zaman proseduralar QS trfindn haz�rlan�r v icra edilir

O2 �traf razinin havas�n�n keyfiyytin tsir

�traf �razid� Havan�n Monitorinqi Plan�: passiv (diffuziya borular�) nümun götürm: zavodun yax�nl��nda müyyn yerlrd (16 mntq nzrd tutulmu�dur) azot oksidi v yay�lan toz nümunlrinin götürülmsi v analizi; beynlxalq standartlara sasn qiymtlndirm

12 ay istismardan vvl v 12 ay istismardan sonra (cmi 24 ard�c�l ay), hr ay QS trfindn haz�rlan�r v icra edilir

O3 Çirkab sular�n ax�d�lmas�

Çirkab Sular�n Monitorinqi plan�: �razidki ÇSEZ-dn axan çirkab sular�n Münt�z�m monitorinqi (ba�lan��cda istehsalç�n�n mlumat� sas�nda, müntzm faliyyt ba�lad�qda is hr ay).

QS trfindn haz�rlan�r v icra edilir

O4 Küyün yaranmas�/tsiri

Küyün Monitorinqi Plan�: �� yerind v razidn knardak� küy mruz qalan ya�ay�� mntqlrind küyün tsirinin (hr ay)yoxlanmas� (10 mntq nzrd tutulmu�dur); ssin gündüz v gec vaxt� ölçülmsi

QS trfindn haz�rlan�r v icra edilir; Layih istismara verilmzdn vvl istinad tdbirlri

O5 �stixana effekti yaradan qazlar�n (�XQ) havaya burax�lmas� (at�lmas�)

�XQ At�lmalar�n�n �xtisar� Plan�: Havaya �XQ at�lmalar� bard illik hesabat; at�lman�n azald�lmas� üçün potensial tdbirlr (klinker nisbti, TAY, yanacaq); at�lman�n azald�lmas� üçün tdbirlrin hyata keçirilmsi

QS trfindn haz�rlan�r v icra edilir; hesabat v yoxlamalar yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n� Layihsinin istismar�n�n ilk ilindn ba�lan�r.




Gözl�nil�n T�sir / M�s�l�


Yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n istismar�

O6 Partlay�� Risklri Partlay��n Qar��s�n� Alma v� Mühafiz� Plan�: Partlay�� risklrinin müyynl�dirilmsi; partlay��n qar��s�n� alma tdbirlri; partlay�� zonalar�n�n i�arlnmsi; razilrin v thlüksizlik avadanl�qlar�n�n müntzm yoxlanmas�

�stismardan vvl qaydalar�n haz�rlanmas� v icra QS trfindn hyata keçirilir

O7 Thlükli maddlrin saxlanmas�, da��nmas� v küyün tsiri

�� Yerind� Riskin Q�ym�tl�ndirilm�si v� T�sirin Monitorinqi Plan�: Thlükli maddlrl ba�l� i� yerlrinin müyynl�dirilmsi; küyün yüksk oldu�u i� yerlrinin müyynl�dirilmsi; qabaqlay�c� v nizamlay�c� tdbirlr, gözlniln tsir; tsirin v i�çilrin müayinsinin müntzm monitorinqi

Qaydalar�n yarad�c�s� v �craç�s�: QS �stismardan vvl

O8 QS-nin istehsalatda çal��an i�çilrinin yeni texnologiyalar�n ttbiqin gör azalmas� v zavodun daha da smrli i�lmsi

�xtisar Plan� ��çilr vaxt�nda mlumat vermkl ba�l� qaydalar, yerli i� imkanlar�n�n qiymtlndirilmsi, sosial profili, bacar�qlar�, üstünlüyü thlil etmk üçün müsahiblr, xüsusi tlimi d daxil olmaqla

2009-cu ilin � Rübünd trtib edilir v yeni 6 sayl� yand�rma sobas�n�n istismar� ba�lanana qdr QS-nin Kadrlar �öbsi trfindn icra olunur.

O9 �ctimaiyytl laqlr v birg fayda lds etm

�ctimaiyy�t� Yard�m proqram� Layihnin tsiri olan Sahil v Ümid qsblrinin halisi il m�vrtlr apararaq v ictimaiyytin ehtiyaclar�n�n qiymtlndirilmsin (QS 2008) sasn (QS/Holcim Qroup prinsiplrin ml etmkl, yni ictimaiyytin mara��na dstk, rifah�n�n yax��la�d�r�lmas�, a�karl�q) QS-nin icmaya yard�m faliyytinin davam etdirilmsi.

Hr il QS-nin KSM �öbsi trfindn haz�rlan�r v icra olunur.




Gözl�n il�n T�sir / M�s�l�


�ahqaya-Q�rbi Karxanas�n�n �stismar�

Q1 Q�rm�z� kitaba dü�mü� bitkinin, süsnin (Iris acutiloba) mhv olmas�

Yerd�yi�m� Plan� IQ�rm�z� kitaba dü�mü� süsn bitkisinin köçürülcyi yerin müyyn edilmsi, Yerl�m v Qaz�nt� Tdqiqat� v yeni yer köçürm (2008-ci ilin pay�z�ndan 2010-cu il qdr), karxanan�n istismara ba�lamas�ndan vvl olmaqla; becrilmnin n drcd u�urlu al�nmas�n� yoxlamaq üçün illik monitorinq (birinci 5 il rzind).

Karxana mliyyatlar� ba�lanmazdan vvl QS trfindn yarad�l�r v hyata keçirilir

Q2 Karxanan�n istismar� v ba�lanmas�

Karxana v� Karxana Bazas�n�n �stismar� Üzr� �� Plan� Ekoloji chtlr d daxil olmaqla: - Torpa��n ç�lpaqla�mas�n�n qar��s�n�n

al�nmas�/sthin brkidilmsi v brpa üçün material saxlanmas�

- �razinin tmizlnmsi, - Yamaclar�n brkidilmsi, örtülmsi

v yar�m shra bitkilrinin toxumlar�ndan istifad etmkl bitki örtüyünün brpas�

Karxana mliyyatlar� ba�lanmazdan vvl QS trfindn yarad�l�r v hyata keçirilir

Q3 ��çilrin Sa�laml�� v Thlüksizliyi

� �� yerind� riskin qiym�tl�ndirilm�si - karxanan�n istismar� il ba�l� bütün i�lr üçün (�ahqaya Qrbi v Gil karxanas�n�n razilri, �. Qrbi karxana bazas�-da� do�rama v qatar yüklm stansiyas�, nqliyyat mar�rutlar� (materiallar�n da��nmas�, dmiryolu nqliyyat�, i�çilrin da��nmas�))

� Karxana il ba�l� hr bir faliyyt növü üçün xüsusi EST tlimatlar� v hasilat metodu (partlatma) il ba�l� qaydalar da daxil olmaqla Sa�laml�q v� T�hlük�sizlik Planlar�.

QS v Podratç�lar trfindn yarad�l�r QS nzart edir

Q4 Karxanada partlay�c�lardan istifad

Partlay�c� madd�l�rin Da��nmas�, Saxlanmas� v� �stifad� Plan� (gr partlay�� üsulu ttbiq edilrs)

QS trfindn Podratç�larla mkda�l�q yolu il yarad�l�r QS v podratç�lar trfindn hyata keçirilir, nzarti QS hyata keçirir

Q5 QS istismar nqliyyat�n�n nqliyyat müdaxillri (podratç�lar daxil olmaqla) v ictimai nqliyyat (karxana giri�ind da� do�rayanlar v nqliyyat yollar�nda)

Yol v� D�miryolu N�qliyyat�n�n T�hlük�sizliyi Plan� Yolda thlüksizlik tdbirlri (Xbrdaredici i�arlr, sürt hddi, karxana bazas�ndak� yolun giri�in nzart) Sürücülr tlim keçirilmsi Da� do�rayanlar�n istifad etdiyi QS- mxsus özl yoldan istifad proseduralar�.

QS v Podratç�lar trfindn yarad�l�r; QS v podratç�lar trfindn hyata keçirilir, nzarti QS hyata keçirir

Sor�ular üçün �laq� m�lumat�:


QARADA� SEMENT ASC NOYABR 2008

"Qarada� Sement" ASC Sahil Qsbsi Salyan �osesi Bak� AZ -1083 http://www.garadagh.com/ C-b N�riman Manta�ev KTE�MTÜT üzr� Menecer Tel.: (994 12) 441 88 88 / �lav� 591 Faks: (994 12) 446 18 81 E-poçt: [email protected] X-m R�na Tahirova �laq�l�r v� Korporativ Sosial M�suliyy�t üzr� Menecer Tel.: (99412) 441 88 88 / �lav� 519 Fax: (99412) 446 18 51 E-poçt: [email protected] C-b Kamran Abbasov Marketinq üzr� Menecer Tel.: (994 12) 441 88 88 / �lav� 550 Faks: (994 12) 446 18 81 E-poçt: [email protected]

P00

8028

9 G

C-K

iln6_

ES

IA_N

TS_A

Z.do

c

“qarada sement” 6 sayli quru Üsullu yen yandirma … · layih ç rçiv sind karxanalar olan...

Documents