appropriate wastes for biogas producting and … · 2018-09-28 · vol 1, number 2, 2016 middle...

Vol 1, Number 2, 2016

Middle East Journal of Technic

MEJT

44

APPROPRIATE WASTES FOR BIOGAS PRODUCTING AND ORGANIC WASTE QUANTITIES

FOR BATMAN CITY

Mehmet Eşref DEMIR1, Adem YILMAZ

2*

1Institute of Science and Technology, Batman University

2Department of Energy Systems Engineering, Faculty of Technology, Batman University

*[email protected]

ABSTRACT: By the increasing of urbanization, recycling of the all kind of wastes

in modern way is becoming important. Execution of the recycling process will

both avoid environmental pollution, waste in a considerable way and also

contribute to the economy. By recycling and biogas systems, garbage will no

longer be waste but source of demanded valuable source of raw material.

Although this process is very common in Europe , in our country this process is

executed in certain places in a not desired level .Even some countries started to

import garbage due to lack of garbage. By recycling, wastes are processed and

converted to harmless and usable situation, by biogas systems energy and by-

products are obtained. Organic content materials are used for biogas systems

production. These materials are animal wastes, vegetal residues, organic content

urban and industrial wastes. In our study, types of organic waste/residual raw

materials used in the biogas production and their efficiency and resulting product

and methane proportions contented in them have been investigated. Obtained

information is represented as charts. Then organic waste quantities for Batman

city are given and their appropriateness to biogas is discussed

Key words: Biogas, organic waste



MEJT

45

BIYOGAZ ÜRETIMI IÇIN UYGUN ATIKLAR VE BATMAN ŞEHRI IÇIN ORGANIK ATIK

MIKTARLARI

ÖZET: Şehirleşmenin artmasıyla her türlü atık geri dönüşümünün modern bir

şekilde yapılması önem arz etmektedir. Bu işlemi yaparken hem çevre kirliliği,

israf önemli ölçüde önlenmiş olacak hem de atıkların değerlendirilmesiyle

ekonomiye kazandırılması sağlanmış olacaktır. Geri dönüşüm ve biyogaz

sistemleri ile çöplerimiz atık olmaktan çıkar aranan değerli bir hammadde

kaynağı olur. Bu işlemler ülkemizde sadece belli yerlerde yapılmasına ve istenilen

seviyede olmamasına rağmen Avrupa’da çok yaygındır. Hatta bazı ülkelerde çöp

kalmadığından ithal edilmektedir. Atıklar, geri dönüşüm ile işlemden geçirilip

zararsız ve kullanılabilir hale gelirken biyogaz sistemleri ile enerji ve yan ürünleri

elde edilir. Biyogaz sistemlerinde üretim için organik içerikli maddeler

kullanılmaktadır. Bu maddeler hayvansal atıklar, bitkisel artıklar, organik içerikli

şehir ve endüstriyel atıklardır. Buradaki çalışmamızda biyogaz üretiminde

kullanılan organik atık/artık hammaddeleri çeşitleri ve bunların biyogaz verimi ve

hasılatı, içerisindeki metan oranları incelenmiştir. Elde edilen bilgiler tablolar

halinde verilmiştir. Ardından Batman ili için organik atık miktarları verilmiş ve

bunların biyogaza uygunluğu tartışılmıştır.

Anahtar sözcükler: Biyogaz, organik atık

1. Giriş

Enerji üretimi, dönüşümü ve sarfı, toplum yaşamı için her zaman önemli olmuştur. Çoğalan nüfusla birlikte

fosil kökenli yakıtların sınırlı olması ve çevreye verdiği zararlar nedeniyle farklı enerji kaynakları için

arayış başlamıştır. Bu açıdan, sürekli, yenilenebilir ve çevreye barışık enerji kaynakları önem kazanmıştır.

Biyogaz, anaerobik sindirim ya da biyolojik maddelerin mayalanması ile elde edilir ve diğer enerji türlerine

göre temiz ve ısı değeri yüksek bir enerji kaynağıdır. Biyogaz en başta hayvan gübreleri ve bitki artıkları

olmak üzere, her türlü organik materyalin havasız koşullarda mayalanması sonucu elde edilen, içeriğinde

metan ve karbondioksit olan bir gaz karışımıdır. Biyogaz teknolojisi organik kökenli atık/artık maddelerden

hem enerji çıktısına hem de atıkların toprağa kazandırılmasına imkân vermektedir. Ucuz, çevreye uyumlu

bir enerji ve gübre kaynağıdır. Atık geri kazanımı sağlar. Biyogaz üretimi sonucu hayvan gübresinde

bulunabilecek yabancı ot tohumları çimlenme özelliğini yitirir. Biyogaz üretiminden sonra atıklar yok

olmamakta üstelik çok daha değerli bir organik gübre haline dönüşmektedir.

Yapılan araştırmalarda biyogaz üretimi için uygun atıkların elde edilmesinde aşağıdaki çalışmalara

rastlanmıştır.



MEJT

46

Kümes hayvanlarından canlı ağırlığının %3–4’ü kadar günlük dışkı elde edilmektedir. Ortalama olarak bir

kanatlı hayvan 22 kg/yıl dışkı üretmektedir. Türkiye’de ortalama 7 milyon ton kanatlı dışkısı çevre sorunu

oluşturmaktadır. Türkiye’de tavukçuluk endüstrisinin ilerlemesinin önümüzdeki yıllarda da devam edeceği

öngörülmektedir. Bu nedenle, en uygun atık değerlendirme metodunun ve stratejisinin tespitinde fayda

bulunmaktadır[1].

Bu çalışma, şehirsel nitelikli organik katı atık üretimi içerisinde kayda değer bir yeri olan yemekhane

atıklarının, anaerobik koşullarda çift kademeli olarak arıtılmasını ve bu süreçte gözlenen proses

kinetiklerinin deneysel yöntemle belirlenmesini kapsamaktadır[2].

Bu çalışmada biyogazın ne olduğu, oluşumu ve enerjiye yönelik kullanım alanları incelenmiştir. Biyogaz

için kullanılabilecek atık tiplerinden ve bunların biyogaz verimlerinden bahsedilmiştir[3].

Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde endüstriyel atıklar, hayvan gübresi ve tarımsal atıklar biyogaz ve

biyoenerji üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Türkiye’de başta gıda endüstrisi olmak üzere,

endüstriyel atıkların anaerobik arıtımına ilgi bulunmaktadır. Ama hayvan gübreleri ve diğer kentsel ve

tarımsal atıkların biyogaza dönüştürülmesi fazla uygulama bulmamıştır. Ülkemiz biyogaz ve biyoenerji

üretiminde büyük bir potansiyele sahiptir[4].

Bu çalışmada süt sanayi atığı olarak bilinen peynir altı suyu ve sığır gübresi farklı oranlarda karıştırılarak

biyogaz üretimleri saptanmıştır. Karışımlar 15 günlük bekleme süresinde, 37ºC sıcaklıkta, sürekli akışlı

laboratuvar tipi biyogaz üreteçlerinde yapılmıştır. Sığır gübresinin organik kuru madde miktarı peynir altı

suyununkine eşitleninceye değin çeşme suyu ile seyreltilmiştir. Deneme sonuçlarına göre en yüksek

biyogaz üretimi %50 peynir suyu, %50 sığır gübresi karışımından 25,47 litre/gün olarak tespit edilmiştir[5].

Yapılan araştırmalar hayvansal, endüstriyel, kentsel ve tarımsal atıkların uygun metotlar ile biyogaz

üretiminde kullanılabileceğini ve bu şekilde aranan değerli bir enerji hammaddesi olabileceğini göstermiştir.

2.Yöntem

Biyogaz; bitki ve hayvan atıkları gibi organik maddelerin anaerobik ortamlarda mayalanması sonucu oluşan

enerji kaynağıdır. Içeriğinde % 60-70 metan, % 30-40 karbon dioksit ve az miktarda hidrojen sülfür,

hidrojen, karbon monoksit ve azot bulunan biyogaz, renksiz ve yanıcı bir gaz karışımıdır.

Biyogazın üretildiği kaynaklar 3 gruba ayrılabilir;

Bitkisel atıklar: Ince kıyılmış sap, saman, anız ve mısır artıkları, şeker pancarı yaprakları ve çimen artıkları,

vb. gibi bahçe atıkları, yemek artıkları

Hayvansal atıklar: Sığır, at, koyun, tavuk gibi hayvanların dışkıları yani gübreleri, mezbahana atıkları ve

hayvansal ürünlerin işlenmesi sürecinde ortaya çıkan atıklar, vb. hayvancılıkla elde edilen atıklar[6].

Şehirsel ve endüstriyel atıklar: Kanalizasyon ve dip çamurları, kağıt endüstrisinden ortaya çıkan atıklar,

gıda endüstrisi atıkları, çözünmüş organik madde konsantrasyonu yüksek endüstriyel ve evsel atık sular,

zirai atıklar, orman endüstrisinden ortaya çıkan atıklar, deri ve tekstil endüstrisinden ortaya çıkan atıklar,

kağıt endüstrisinden ortaya çıkan atıklar, gıda endüstrisi atıkları (çikolata, maya, süt vb.), sebze, tahıl,

meyve ve yağ endüstrisinden ortaya çıkan atıklar, şeker endüstrisi atıkları, evsel katı atıklar, atık su arıtma

tesis atıkları, vb. [7].

Tablo 1’de çeşitli kaynaklardan elde edilebilecek biyogaz verimleri ve metan gazı miktarları verilmiştir.



MEJT

47

Tablo 1. Çeşitli Kaynaklardan Elde Edilebilecek Biyogaz Verimleri ve Biyogazdaki Metan

Miktarları[8]

Kaynak Biyogaz Verimi

(litre/kg)

Metan Oranı

(Hacim %’si)

Sığır Gübresi 90-310 65

Kanatlı Gübresi 310-620 60

Domuz Gübresi 340-550 65-70

Buğday Samanı 200-300 50-60

Çavdar Samanı 200-300 59

Arpa Samanı 290-310 59

Mısır Sapları ve Artıkları 380-460 59

Keten & Kenevir 360 59

Çimen 280-550 70

Sebze Artıkları 330-360 Değişken

Ziraat Atıkları 310-430 60-70

Yerfıstığı Kabuğu 365 -

Dökülmüş Ağaç Yaprakları 210-290 58

Algler 420-500 63

Atık Su Çamuru 310-800 65-80

Tablo 1’de görüldüğü üzere biyogaz veriminin en yüksek olduğu organik madde yosunlar(algler)dır. Ancak

atık su çamuru, içerisindeki bileşenlere bağlı olarak biyogaz verimi çok iyi olabilir. Biyogaz sonucu elde

edilen gaz çıktısının metan oranları birbirine yakın olmakla birlikte genel olarak %60 civarındadır.

Aşağıdaki tabloda biyogaz üretiminde kullanılmasına sıklıkla rastlanan organik atıkların biyogaz hasılatları

verilmiştir. Organik atıkların özelliklerine göre elde edilen biyogaz oranı da değişmektedir.



MEJT

48

Tablo 2. Hammaddelere Göre Biyogaz Hasılatı (m³ Biyogaz/ton hammadde) [9]

Kaynak Biyogaz Hasılatı (m³ Biyogaz/ton hammadde)

Eski yağlar 961

Pastane atıkları 714

Kanola küspesi 600

Bayat ekmek 500

Şeker pekmezi 315

Yemek atıkları 265

Mezbaha atıkları 250

Çavdar silaj 195

Mısır silaj 190

Çimen 185

Yeşillik 175

Bira posası 120

Şeker pancarı 90

Kanatlı hayvan gübresi 80

Patates kabuk atıkları 74

Pancar yaprakları 70

Kuru domuz gübresi 60

Kuru sığır gübresi 45

Patates posası 39

Peynir altı suyu 35

Sulu domuz gübresi 30

Sulu sığır gübresi 25



MEJT

49

Tablo 2’de bitkisel ve hayvansal maddelerden elde edilebilecek biyogaz miktarları gösterilmektedir.

Tabloda görüldüğü gibi, biyogaz oranının en yüksek olduğu organik madde kullanılmış bitkisel yağlardır.

Bunu pastane atıkları, kanola küspesi ve bayat ekmek izlemektedir. Biyogaz oranının en düşük olduğu

organik madde sulu sığır gübresidir. Bunu sulu domuz gübresi, peynir altı suyu ve patates posası

izlemektedir.

Hayvansal kaynaklardan elde edilebilecek ortalama gübre ve biyogaz miktarları ele alındığında, büyükbaş

hayvan canlı ağırlığın % 5-6’sı kg gübre/gün elde edilirken, koyun ve keçi canlı ağırlığının % 4-5’sı kg

gübre/gün ve tavuk canlı ağırlığının % 3-4’sı kg gübre/gün elde edilebilmektedir. Diğer bir yaklaşımla; bir

adet büyükbaş hayvandan 3,6 ton/yıl yas gübre, 1 adet küçükbaş hayvandan 0,7 ton/yıl yas gübre ve 1 adet

kümes hayvanından 0,022 ton/yıl yas gübre elde edilmektedir. Bu verilerden yola çıkarak; 1 ton sığır

gübresi 33 m3/yıl biyogaz, 1 ton kümes hayvanı gübresi 78 m3/yıl biyogaz, 1 ton koyun gübresi 58 m3/yıl

biyogaz üretilebilir [8].

3.Batman Şehri İçin Organik Atık Miktarları

Batman ilinde 2014 yılı il/ilçe belediyelerde oluşan katı atıkların kompozisyonu ise aşağıdaki grafikte

verilmiştir.

Şekil 1. Batman ilindeki 2014 Yılı Atık Kompozisyonu[10]

Şekil 1 de görüldüğü gibi katı atık kompozisyonun yarısından fazlasını organik atıklar oluşturmaktadır ve

biyogaz üretimi için gözle görülür bir potansiyel taşımaktadır. Tablo 2 de organik katı atıkların biyogaz

verimlerinin iyi olduğu görülmektedir.



MEJT

50

Tablo 3. Atık kompozisyonu – Batman bir günlük numune[11]

Atık

kompozisyonu*

Yüksek

gelir

bölgesi(%)

Orta gelir

bölgesi(%)

Düşük gelir

bölgesi(%)

Ticari bölge

(%)

Ağırlıklı

Ortalama(%)**

Gıda atıkları 58.8 53.5 8.2 38.1 38.7

Kağıt 3.9 3.7 2.1 5.0 3.3

Karton 2.2 1.7 1.6 7.6 2.2

Karton,hacimli 7.8 3.5 0.0 16.2 4.7

Plastik 11.9 16.9 9.9 13.8 12.3

Cam 1.1 2.2 2.6 5.1 2.1

Metal 1.2 2.1 3.1 1.3 2.1

Metal,hacimli 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Elektrik ve

elektronik

ekipman atıkları

0.0 0.0 0.0 1.3 0.1

Tehlikeli atıklar 1.1 0.6 0.6 1.3 0.8

Bahçe atıkları 0.6 0.0 33.1 0.0 11.9

Diğer yanıcı

olmayan maddeler

1.7 0.6 15.8 3.9 6.6

Diğer yanıcı

olmayan

maddeler,hacimli

9.4 15.4 13.3 6.2 11.8

Diğer yanıcı

maddeler

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Diğer yanıcı

maddeler,hacimli

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Diğer 0.0 0.0 9.7 0.0 3.4

Toplam 100 100 100 100 100

*Numunelerin ağırlıkları yüksek, orta ve düşük gelir bölgeleri için sırasıyla 163.8 kg, 191.1 kg ve 335.1

kg’dır. Ticari bölge için numune ağırlığı ise 161.9 kg’dır.

**Ağırlıklı ortalamanın hesaplanmasında, Batman’da nüfusun %38.6’sının yüksek gelir, %20.3’ünün orta

gelir ve %35.3’ünün düşük gelir bölgelerinde yaşadığı %5.7’sininde ticari alan olduğu araştırmalar sonucu

hesaplanmıştır.



MEJT

51

Tablo 4. Atık kompozisyonu – Batman bir günlük numune[11]

Atık

kompozisyonu*

Yüksek

gelir

bölgesi(%)

Orta gelir

bölgesi(%)

Düşük

gelir

bölgesi(%)

Ticari bölge

(%)

Ağırlıklı

Ortalama**

(%)

Gıda atıkları 56.2 56.1 64.8 36.7 58.1

Kağıt 5.1 3.6 1.5 11.4 3.9

Karton 0.7 1.5 0.5 0.1 0.8

Karton, hacimli 3.1 2.2 0.0 22.0 2.9

Plastik 10.7 15.7 5.3 11.1 9.8

Cam 1.7 5.1 2.7 4.4 2.9

Metal 3.9 2.2 1.5 4.0 2.7

Metal, hacimli 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Elektrik ve

elektronik

ekipman atıkları

0.4 1.5 0.3 0.3 0.6

Tehlikeli atıklar 0.7 0.5 0.5 1.0 0.6

Bahçe atıkları 0.0 3.0 0.0 0.0 0.6

Diğer yanıcı

olmayan

maddeler

0.0 0.0 1.5 0.0 0.5

Diğer yanıcı

olmayan

maddeler,hacimli

16.7 8.4 21.4 8.7 16.2

Diğer yanıcı

maddeler

0.0 0.0 0.0 0.1 0.0

Diğer yanıcı

maddeler,hacimli

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Diğer 0.7 0.0 0.0 0.3 0.3

Toplam 100 100 100 100 100

*Numunelerin ağırlıkları yüksek, orta ve düşük gelir bölgeleri için sırasıyla 163,8 kg, 191,1 kg ve 335,1

kg’dır. Ticari bölge için numune ağırlığı ise 161,9 kg’dır.



MEJT

52

**Ağırlıklı ortalamanın hesaplanmasında, Batman’da nüfusun %38,6’sının yüksek gelir, %20,3’ünün orta

gelir ve %35,3’ünün düşük gelir bölgelerinde yaşadığı %5,7’sininde ticari alan olduğu araştırmalar sonucu

hesaplanmıştır.

Kış ayında yapılan atık kompozisyonu yüksek oranda kül(% 17,9) içermektedir. Ancak, katı atık yönetim

sisteminin devreye girdiği 2012 tarihinden itibaren küller atıklarla karıştırılmayarak, ayrı toplanmaktadır.

Bu nedenle yukarıdaki tabloda Batman kış dönemi atık analiz sonucu olarak verilen atık kompozisyonu

değerleri, kül hariç olarak hesaplanan değerlerdir.

Tablo 3 ve tablo 4 de 2009 yılı ocak ve eylül aylarındaki bir günlük numune analizi sonucu elde edilen atık

kompozisyonu görülmektedir. Bu tablolara bakıldığında biyogaz üretiminde kullanılabilecek potansiyel

organik atıkların gıda atıkları ve bahçe atıkları olduğu gözlemlenmektedir. Tablolardaki gıda ve bahçe

atıklarının oranı aylara göre değişmekle birlikte organik atık toplamının atık kompozisyonu içerisindeki

oranının yarıdan fazla olduğu görülmektedir.

Çevre ve şehircilik il müdürlüğü verilerine göre 2014 yılında Batman ilinde 13 ton 126 kg bitkisel atık yağ

toplanmış olup il müdürlüğü tarafından lisanslandırılmış geri kazanım tesislerine gönderilmiştir. Tablo 2 de

eski yağların biyogaz verimlerinin en yüksek olduğu göz önüne alınırsa belirtilen eski yağ miktarı ve

farkındalık oluşturulmasıyla arttırılabilecek değerli bir organik atık kaynağı mevcut olduğu görülmektedir.

Batman kentsel atık su arıtma tesisi evsel nitelikli ve endüstriyel nitelikli atık suları arıtacak tesis olup

fiziksel ve biyolojik arıtma ünitesi oluşmaktadır. Atık su arıtma tesisi 320.000 nüfusa ve 61.000 m³/gün

hidrolik kapasiteye sahip olup, 6,35 ton/gün atık çamur oluşturmaktadır. Arıtma tesisinde oluşan su arıtıma

tabi tutulduktan sonra günlük olarak 0,49 m3/gün atık su miktarı boru hattı ile deşarj edilip arıtma tesisinde

oluşan atık çamur çürütülme işlemine tabi tutulup çıkan biyogaz (metan gazı)enerjiye dönüştürülmekte,

çıkan çürütülmüş çamuru (tabii gübre ) ise kurutularak tarlalarda kullanılmak üzere bir depoda

bekletilmektedir[10].

Batman Organize Sanayi Bölgesi atık su arıtma tesisi evsel nitelikli ve endüstriyel nitelikli atık suları

arıtacak tesis olup biyolojik arıtma ünitesinden oluşmaktadır. Atık su Arıtma Tesisinin günlük kapasitesi

600 ton olup, 0,006 ton/gün atık çamur oluşmaktadır. Arıtma tesisinde oluşan atık su arıtıma tabi

tutulduktan sonra OSB sınırları içinden geçen Batman deresi yatağına(kuru dere yatağı) boru hattı ile deşarj

edilip arıtma tesisinde oluşan atık çamur ise Batman belediyesi atık su arıtma tesisine gönderilmektedir.

Burada atık çamur işleme tabi tutulup çıkan biyogaz (metan gazı)enerjiye dönüştürülmekte, çıkan

çürütülmüş çamuru (tabii gübre ) ise kurutularak tarlalarda kullanılmak üzere bir depoda

bekletilmektedir[10]. Tablo 1 de atık su çamurunun içerisindeki bileşen miktarlarına bağlı olmakla birlikte

genel olarak biyogaz veriminin ve biyogazdaki metan oranının çok iyi bir seviyede olduğu ele alındığında

kıymetli bir organik atık kaynağı bulunmakta ve bu organik atık Batman belediyesi atık su arıtma tesisinde

değerlendirilip biyogaz, enerji üretimi yapılmaktadır.

Batman il genelinde tarımsal ürünlerin yetiştirme periyodu bütün yıla yayılmıştır. Eylül-Ekim aylarında

başlayan buğday, arpa, mercimek ve nohut tarımı, Haziran ayının ilk yarısında sona ermekte ve Nisan

ayının sonu ile Mayıs ayının ilk haftasında mısır tarımı başlayıp Kasım ayı sonu-Aralık ilk haftasına kadar

devam etmektedir[10]. Türkiye istatistik kurumu tarafından açıklanan Batman ili tarım alanları

istatistiklerine göre 2015 yılında toplam 1120474 dekar alanın; 985294 dekarı ekilen alan, 9355 dekarı

nadas alanı, 31523 dekarı sebze bahçeleri alanı, 94302 dekarı meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanı

olarak belirtilmektedir. Bu da oransal olarak %88 ekili alan, %8 meyve, içecek ve baharat bitkileri alanı, %3

sebze bitkileri alanı ve %1 nadas alanına karşılık gelmektedir.



MEJT

53

Tablo 1 de buğday samanı, arpa samanı, mısır sapları ve artıkları, sebze artıkları, ziraat artıkları, vb.

bakıldığında azımsanmayacak kadar biyogaz verimi ve biyogazdaki metan oranlarına sahip olduğu göze

alındığında azımsanmayacak kadar tarımsal bir organik atık mevcut olduğu görülmektedir.

Ayrıca Batman il sınırları içerisinde irili ufaklı büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvancılığı yapılmaktadır.

Buralardaki hayvan gübreleri ya direk toprağa verilmekte ya da direkt olarak yakılmaktayken mezbahana

atıkları da çöpe gitmektedir. Türkiye Istatistik Kurumu tarafından dönemlik olarak açıklanan Batman’ın

hayvancılık üretim istatistikleri 2016 yılının haziran ayına kadar olan veriler göz önüne alındığında

Batman’da hayvancılık üretimi istatistiklerinin normal seviyede yer aldığı görülmektedir. Türkiye İstatistik

Kurumu tarafından açıklanan 21871 numaralı basın bültenine göre Batman’da 2016 yılının haziran ayına

kadar; Batman’daki toplam sığır sayısı 52 bin 009, koyun sayısı 590 bin 857 ve keçi sayısı 174 bin 512

olarak belirlenmiştir.

4.Bulgular

Tablo 1’de görüldüğü üzere biyogaz veriminin en yüksek olduğu organik madde yosunlar(algler)dır. Ancak

atık su çamuru, içerisindeki bileşenlere bağlı olarak biyogaz verimi çok iyi olabilir. Biyogaz sonucu elde

edilen gaz çıktısının metan oranları birbirine yakın olmakla birlikte genel olarak %60 civarındadır.

Tablo 2’de bitkisel ve hayvansal maddelerden elde edilebilecek biyogaz miktarları gösterilmektedir.

Tabloda görüldüğü gibi, biyogaz oranının en yüksek olduğu organik madde kullanılmış bitkisel yağlardır.

Bunu pastane atıkları, kanola küspesi ve bayat ekmek izlemektedir. Biyogaz oranının en düşük olduğu

organik madde sulu sığır gübresidir. Bunu sulu domuz gübresi, peynir altı suyu ve patates posası

izlemektedir.

Şekil 1 de görüldüğü gibi Batman katı atık kompozisyonun yarısından fazlasını organik atıklar

oluşturmaktadır ve biyogaz üretimi için gözle görülür bir potansiyel taşımaktadır. Tablo 2 de organik katı

atıkların biyogaz verimlerinin iyi olduğu görülmektedir.

Tablo 3 ve tablo 4 de 2009 yılı ocak ve eylül aylarındaki bir günlük numune analizi sonucu elde edilen atık

kompozisyonu görülmektedir. Bu tablolara bakıldığında biyogaz üretiminde kullanılabilecek potansiyel

organik atıkların gıda atıkları ve bahçe atıkları olduğu gözlemlenmektedir. Tablolardaki gıda ve bahçe

atıklarının oranı aylara göre değişmekle birlikte organik atık toplamının atık kompozisyonu içerisindeki

oranının yarıdan fazla olduğu görülmektedir.

Tablo 2 de eski yağların biyogaz verimlerinin en yüksek olduğu göz önüne alınırsa Batman’da belirtilen

eski yağ miktarı ve farkındalık oluşturulmasıyla arttırılabilecek miktarla değerli bir organik atık kaynağı

mevcut olduğu görülmektedir.

Tablo 1 de atık su çamurunun içerisindeki bileşen miktarlarına bağlı olmakla birlikte genel olarak biyogaz

veriminin ve biyogazdaki metan oranının çok iyi bir seviyede olduğu ele alındığında kıymetli bir organik

atık kaynağı bulunmakta ve bu organik atık Batman belediyesi atık su arıtma tesisinde değerlendirilip

biyogaz, enerji üretimi yapılmaktadır.

Tablo 1 de buğday samanı, arpa samanı, mısır sapları ve artıkları, sebze artıkları, ziraat artıkları, vb.

bakıldığında azımsanmayacak kadar biyogaz verimi ve biyogazdaki metan oranlarına sahip olduğu göze

alındığında azımsanmayacak kadar tarımsal bir organik atık mevcut olduğu görülmektedir.

Tablo 1 ve tablo 2 ye bakıldığında biyogaz verimi ve hasılatı sıralamasında sığır gübresi alt sıralardayken

kanatlı kümes hayvan gübresi nispeten daha üst sıralarda yer almaktadır. Tablo 2 de mezbaha atıklarının



MEJT

54

verimlerinin orta seviyede olduğu görülmektedir. Hayvan gübrelerinin organik atıklar içerisinde biyogaz

verimleri düşük olmasına karşın yapılacak ayrıntılı analizler sonucunda uygun organik atıklar(peynir suyu

gibi) ile karışım yapılarak biyogaz verimleri yükseltilebileceği[5], enerji ve tabii kaynaklar bakanlığının

yenilenebilir enerji genel müdürlüğünün yukarıda belirtilen verileri[8], tablo 1 ve tablo2 göz önüne

alındığında bu atıklarında biyogaz üretimi için potansiyel teşkil ettiği görülür.

5.Sonuçlar

Hayvansal ve bitkisel organik atık/artık maddeler, çoğunlukla ya doğrudan doğruya yakılmakta veya tarım

topraklarına gübre olarak bırakılmaktadır. Bu tür atıkların özellikle yakılarak ısı üretiminde kullanılması

daha yaygın olarak görülmektedir. Bu şekilde istenilen kalitede ısı üretilemediği gibi, ısı üretiminden sonra

atıkların gübre olarak kullanılması da mümkün değildir. Aynı zamanda sağlık yönünden olumsuz etkileri

olan çevre kirliliğine neden olmaktadır.

Biyogaz üretimi için Batman ilindeki organik atık madde çeşitleri ve miktarları ele alınmıştır. Bir biyogaz

tesisi söz konusu olduğunda bu maddelerin miktar ve çeşitliliği yönünden uygunluğu görülmüştür.

Batman ili atık kompozisyonun yarıdan fazlasının organik atık olduğu görülmüştür.

Batman ilinde organik atıkları oluşturan başlıca atıkların bitkisel atık yağ, yemek artıkları, bitkisel üretim

sonrası atıklar, mezbahana atıkları, hayvansal gübreler olduğu görülmüştür.

Batman ilinde organik atık yönetim sistemi için gerekli çalışmaların yapılıp en kısa zamanda uygulamaya

konulması gerekmektedir. Bu sistemin uygulanması sırasında gerekli çalışmaların yapılıp halk nezdinde

farkındalık oluşturulmalıdır.

Batman ilinde belediye tarafından yapımı tamamlanan kentsel atık su arıtma tesisinde evsel nitelikli ve

endüstriyel nitelikli atık sulardan biyogaz, gübre ve enerji üretimi yapıldığı görülmüştür ve bu tesis organik

atıklar için yapılabilecek biyogaz tesisi için örnek teşkil etmektedir.

Batman belediyesi atık su arıtma tesisinde biyogaz üretimi yapılarak enerji ve gübre elde edildiği gibi

organik atıklar içinde aynı şekilde biyogaz tesisi kurularak evsel, bitkisel üretim sonrası ve bitkisel yağ

atıklarının değerlendirilmesi mümkündür.

Batman’da atıkların vahşi depolanması ve yakılarak bertaraf edildiği, sonbahar mevsimi başında mısır

tarlalarının yakılmasıyla ortaya çıkan anız dumanlarının birçok olumsuz etkisi olduğu düşünülürse organik

atıklar için gerekli çalışmaların yapılıp en kısa zamanda bir biyogaz tesisinin kurulması gerekmektedir.

Tablo 3 ve tablo 4 den Batman ili atık kompozisyonuna bakıldığında organik atıkların önemli bir kısmı gıda

atıklarından oluştuğu görülmekte ve bunların biyogaz üretimi yoluyla değerlendirilmesi durumunda ciddi

bir oranda israfın önlenmiş olacağı görülmektedir.

Hayat devam ettiği müddetçe organik atık/artık maddeler olacaktır. Bu sebeple biyogaz hammadde sorunu

olmayan bir teknolojidir. Biyogaz sistemleri organik kökenli atık/artık maddelerden hem enerji elde

edilmesine hem de atıkların toprağa kazandırılmasını mümkün kılmaktadır. Biyogaz üretiminden sonra

atıklar yok olmamakta üstelik farklı avantajları olan çok daha değerli bir organik gübre haline

dönüşmektedir. Günümüz modern çağında karşılaşılabilecek tüm organik atık maddeler, biyogaz sistemi ile

bertaraf edilmesi için gerekli testler yapılmalı ve ekonomiye kazandırılmalıdır.

Kaynaklar

[1] Eleroğlu, H., Yıldız, S., Yıldırım, A.,(2012). Tavuk dışkısının çevre sorunu olmaktan çıkarılmasında uygulanan yöntemler, Gaziosmanpaşa Bilimsel Araştırma Dergisi, 2, 14-24.

[2] Balaban, Ü., (2009). Yemekhane atıklarının anaerobik arıtma kinetiği, Yüksek Lisans Tezi, Istanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Istanbul

[3] Gülen, J., Çeşmeli, Ç., (2012). Biyogaz hakkında genel bilgi ve yan ürünlerinin kullanım alanları, EÜFBED -Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 5-1, 65-84



MEJT

55

[4] Türker, M., (2008). Anaerobik biyoteknoloji ve biyogaz üretimi Dünya’da ve Türkiye’de eğilimler, VII. Ulusal Temiz Enerji Sempozyumu, UTES’2008, 17-19 Aralık, 305-312 Istanbul.

[5] Sözer, S., Yaldız, O., (2006). Sığır gübresi ve peynir altı suyu karışımlarından biyogaz üretimi üzerine bir araştırma, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 19(2), 179-183.

[6] Öztürk, M., (2005). Hayvan gübresinden biyogaz üretimi, Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara [7] URL I Retrieved November 3, 2016 from http://tr.wikipedia.org/wiki/Biyogaz [8] URL II Retrieved November 3, 2016 from http://www.eie.gov.tr/yenilenebilir/biyogaz.aspx [9] Karakuz, S., (2007), Almanya’da Biyogaz Sektörüne Bakış, Biyoyakıt Dünyası, 64-66 [10] Batman çed ve izin şube müdürlüğü., (2015). Batman ili 2014 yılı çevre durum raporu, Çevre ve

Şehircilik Il Müdürlüğü, 5,24,29,34, Batman [11] Altun, (2009). Batman katı atık yönetim sistemi için nihai fizibilite çalışması raporu, Batman

Belediyesi, Batman

http://tr.wikipedia.org/wiki/Biyogaz

http://www.eie.gov.tr/yenilenebilir/biyogaz.aspx

appropriate wastes for biogas producting and … · 2018-09-28 · vol 1, number 2, 2016 middle...

Documents