archeologia biblijna archeologia biblijna gdzie …€¦ ·...
TRANSCRIPT
archeologia żywa 2120 archeologia żywa
ARCHEOLOGIA BIBLIJNAARCHEOLOGIA BIBLIJNA
Chleb dla pro ro kaPochodzący z Bordeaux pielgrzym do Ziemi
Świętejokoło333rokuzanotował:„OdJordanu,gdziePanzostałochrzczony,jesttuzaledwiepięćmil. Jest miejsce na brzegu Jordanu, niewielkiewzgórze,zktóregoEliaszzostałwziętydonieba”.Rzymskiepięćmiltodzisiejszepółtoramiliangielskiej.Pielgrzymwspominaokościelewybudowanymwtymmiejscuiwyraźniezaznacza,żemanamyśliwschodnibrzegJordanu.Podobnymechembrzmianonimowytekstośw.
Helenie,matcecesarzaKonstantyna,októrejmówisię,że„dotarładorzeki,wktórejnaszChrystusiBógbyłochrzczonydlanaszegozbawieniaikiedyprzekroczyłaJordanidotarładogroty,wktórejżyłpoprzednik(Pański),zdecydowałaobudowiekościołapodimieniemJanaChrzciciela”.Według Teodozjusza (ok. 530 po Chr.),
„wmiejscu,gdziePanbyłochrzczony,znajdujesięmarmurowakolumna,anakolumniezawieszonożelaznykrzyż. Jest tu takżekościół JanaChrzciciela, który wybudował cesarz Anastazy”. DalejTeodozjusz zanotował: „Tam, gdziemój Pan zostałochrzczonyjest–nadalekimbrzeguJordanu–niewielkiewzgórze,zwaneHermon,skądzostałuniesiony prorok Eliasz”. Oczywiście nie możechodzićopotężnągóręHermonnapółnocyIzraela, którą trudno byłoby ją nazwać „niewielkimwzgórzem”.MowaraczejoWzgórzuEliasza.Z tego samegomniejwięcej okresupochodzi
notatka Antoniego Męczennika: „Po tej stronieJordanu znajduje się źródło, gdzie Jan udzielałchrztu.StąddoJordanujestdwiemile.WsamejdoliniezatrzymałsięEliasz,akrukprzynosiłmuchlebimięso.Ztejstronydolinyżyjecałemnóstwo eremitów”. W sto lat później, około 670roku,niejakiArclufzapisał:„Czcigodnemiejsce,w którym Pan był ochrzczony przez Jana, jest
zawsze pokryte wodami Jordanu; w tym miejscu został postawiony drewniany krzyż”. AutorwspominatakżeoistnieniukościołakuczciJanaChrzciciela.RosyjskipielgrzymbyłpodwrażeniemWzgó
rzaEliasza,gdyw1106rokupisał:„Niezbytdalekoodrzeki,zaledwienadystansdwóchwystrzałówzłuku,znajdujesięmiejsce,zktóregoprorokEliaszzostałwziętydoniebanaognistymrydwanie.Jesttutakżegrotaśw.JanaChrzciciela.WspaniałystrumieńpełenwodypłyniepokamieniachwkierunkuJordanu;wodajestbardzozimnaimabardzodobrysmak;jesttotasamawoda,którąpiłJan,gdymieszkałwgrocie”.
Jan chrzcił w Be ta niiTowłaśnie na owymwzgórzu, usytuowanym
około2kmodbrzegówJordanu,znajdujesięstarożytnaosadazwana„BetaniąpodrugiejstronieJordanu” (dla odróżnienia od Betanii leżącej naprzedmieściachJerozolimy,awczasachChrystusa8kmodmiasta;ztejmiejscowościpochodziłŁazarz,MariaiMarta).EwangelistaJanwyjaśnia,żewłaśniewtymmiejscuJanudzielałchrztunawrócenia:„DziałosiętowBetanii,podrugiejstronieJordanu,gdzie Janudzielał chrztu” (J1,28).DotegosamegomiejscaudałsięJezus,gdywczasieświęta Chanuka Żydzi postanowili Go ukamienowaćzarzekomebluźnierstwo.Ewangelistarelacjonuje:„znowuudałsięzaJordan,namiejsce,gdzieJanpoprzednioudzielałchrztu,itamprzebywał”(J10,40).Tużobokprzepływanaturalnypotok, zwany obecnie Wadi alCharrar, utożsamiany z biblijnym potokiem Kerit, gdzie EliaszznalazłschronienieprzedgniewemAchabaiIzebel(1Krl17,36).Według wspomnianych niżej relacji bizantyj
skich pielgrzymów to właśnie tu znajdować sięmiała jaskinia,wktórej żył iudzielał chrztupoprzednik Chrystusa. Woda wypływająca z grotymiałasłużyćzarównodocelówspożywczohigienicznych, jak i do chrztu.W okresie Bizancjumjaskinia została przerobiona na kościół. Zupełnie niedawno został przez archeologów odkrytyiprzygotowanydozwiedzania.Pisarzebizantyjscywzmiankują także inne obiekty, które udało sięodkopać:chodzimianowicieoczteryinnekościołyidużezbiornikiwodnezcałymwodnymsystemem,datowanenaViVIstulecie.PismałączątemiejscazlokalizacjąchrztuJezusanawschodnimbrzegurzeki.Przezstuleciaobszartenokreślałyróżnenazwy.
Znaleźć można wzmianki o nazwach: Betabara,Betania,Ainon,Safsafas(takidentyfikujegomozaikowamapaZiemiŚwiętejzniedalekiejMadaby.Wkościeleśw.Jerzegomapazajmowałapierwotniepodobno25metrówdługościi15szerokości,adojejułożeniazużyto2milionykamyków.Jero
PrzekraczamyJordan,byzbliżyćsię doautentycznegomiejscachrztu Jezusa.MówiąonimBiblia,kronikiilegendy.Wedługjednejznich wgrocienadJordanemmodlisię 7dziewic.Strzegąprzechowywanejwtymmiejscuszaty,którąPan nosiłnatwarzy.
MARIUSZ ROSIK
FolderyreklamująceWadialKharrarwJordanii,podrugiejstronierzeki,niemalnawysokościJerycha,brzmiąniemaljednoznacznie:„Wspólniezebrane dane pochodzące z tekstów biblijnych,opowiadań bizantyjskich i średniowiecznych pisarzy,lokalnychtradycjiKościołaOrtodoksyjnegoi ostatnio prowadzonych prac archeologicznychsytuują chrzest Jezusa i rozległą tradycję związanązmisjąJanaChrzcicielaprowadzonąwrejonieprzyległymdorzekiJordanitużnawschód–naterenach obecnego Haszymidzkiego KrólestwaJordanii”.Czytakąlokalizacjęmożnaprzyjąćbezzastrzeżeń? Czy rzeczywiście poprzednik Chrystusatuudzielałchrztu?Czy„BetaniapodrugiejstronieJordanu”(J1,28)toterenydzisiejszejJordanii?
ru iny, mo zai ki i ChrzCiel ni CeTiszbewGileadzie,miasto,zktóregopochodził
starotestamentowyprorokEliasz,kojarzonejestzewspółczesnymListibwJordanii.TotamznajdująsięruinybizantyńskiegokościołazVIVIIwieku,położonenaszczyciewzgórzazwanegoprzeztradycjęWzgórzemEliasza.Niedalekowzgórza,nadsamym brzegiem Jordanu, archeolodzy odkryliruinybizantyjskiegoklasztoruzkościołem,którybył wybudowany w czasach Anastazjusza (491518 r.). Po wybudowaniu, kościół uchodził zanajbardziej monumentalną budowlę poświęconą
JanowiChrzcicielowinawschodnimbrzegu Jordanu.Właśnietomiejsce,terenwokółszerokiegozakola rzeki, naprzeciwko Jerycha, uważany jestdziśprzezwieluzamiejscechrztuJezusa.Choć przez wieki jedna z tradycji żywych
wśród chrześcijan ukazywała to właśnie miejscejako „chrzcielnicę” dla Jezusa, odkrycia z 1996rokstałysięznacznymprzyczynkiemdorozwojutejhipotezy.Przedmiotyznalezionewczasiewykopalisk,awśródnichceramika imonety,któreznacznie ułatwiają datację, potwierdzają, że teren był zamieszkały w czasach Chrystusa i JanaChrzciciela.Pracearcheologówodsłoniłytakżebizantyjski
klasztor z VVI w., wraz z kościołami, basenemchrzcielnym, cysternami, systemami wodnymiikaplicami.Mozaiki,którymiozdobionoklasztor,zawierająnietylkoornamenty,aletakżeinskrypcje.Jednaznichgłosi:„ZpomocąłaskiChrystusa,naszegoBoga,całyklasztorzostałzbudowanyw czasach Rotoriusza, umiłowanego przez Bogakapłanaiopata.NiechBógZbawicielmanadnimmiłosierdzie”.Starszy,bopochodzącyzIIIstuleciapoChr., jestbudynekozdobionymozaikami,którynazwano„chrześcijańskąsaląmodlitewną”.Budowana na planie prostokąta z kamiennychbloków,uchodzionazajednozpierwszychtakichmiejscodkrytychnaświecie.Jedenzłukówbazylikizostałstaranniezrekonstruowany;nazwanogoimieniemJanaPawłaII,byuczcićjegopielgrzymkędoJordanii.Na wzgórzu odkopano także trzy baseny
chrzcielne.Najstarszyznich,datowanynaprzełomIIIiIVwieku,położonyjestnajniżej;dwapozostałe,w kształcie niemal kwadratowym, niecowyżej.Basenyzaopatrzonesąwschodywewnętrzne, ułatwiające zejście do wody katechumenomprzyjmującymchrzest.
Gdzie Chry stus przy jął chrzest
BetaniaPodrugieJStronieJordanu
archeologia żywa 2322 archeologia żywa
GDZIECHRySTuSPRZyJąŁCHRZESTWIEŚCI
ekspozycjętworzyłyniejednokrotnieunikalnewyrobyjubilerówsłowiańskich,skandynawskichibałtyjskich.Wykonanojezezłota,srebra,bursztynuikamieniozdobnych.
ZasadniczaczęśćwystawyprezentowałazabytkiznalezionewśrodkowejiwschodniejEuropie,naterenachzasiedlonychprzezSłowianiBałtów.OzdobąbyłskarbodkrytywBoruciniewwoj.kujawskopomorskim.Depozytzawierał:masywnyłańcuchozakończeniachuformowanychnakształtzwierzęcychłbów,bogatodekorowanąkaptorgę,zawieszkiorazpaciorki.WKatowicachpokazanotakżezabytkiznalezionena
terenieŚląskaiZagłębia.NieladagratkądlamiłośnikówbiżuteriidawnejbyłaczęśćskarbuzXw.Tworzyłygomonetyniemieckie,czeskieiperskieorazułameksrebrnejozdoby.Skarbodkrytow1993r.wLasowicachnaOpolszczyźnie.Nawystawiezgromadzonoeksponatypochodzącezbadań
wykopaliskowychnacmentarzyskach,osadach,grodziskachizprzypadkowychznalezisk.KuratoremwystawybyłaMałgorzataKurganPrzybylska.EkspozycjapowstałaprzywspółpracyzPaństwowymMuzeumArcheologicznymwWarszawie.
Zdjęcia: PMA w wArsZAwie, MŚ w KAtowicAch
zolimawidocznajestbardzodobrze.Łatwoodnaleźćwzgórzeświątynneiinneznanemiejsca).DziśmieszkańcyJordaniiposługująsięarabskąnazwąAlMaghtas,czyli„miejscechrztu”.
7 dzie wic i wę że „BetaniępodrugiejstronieJordanu”ijejoko
licespowijająlicznelegendy.TerminSafsafaspojawisięwlegendziepochodzącejzVIIstulecia.JanMoschusopowiadahistoriępewnegomnichazJerozolimy,którywybrałsięzpielgrzymkąnagóręSynaj.PoprzekroczeniuJordanuzłapałagonagłagorączkaimusiałzatrzymaćsięwBetaniipodrugiejstronieJordanu.TrzydnipóźniejobjawiłmusięweśnieJanChrzciciel,któryrzekł:„TamałajaskiniajestwiększaniżgóraSynaj.NaszPanJezusChrystuszłożyłmituwizytę”.Gdymnichwyzdrowiał, przekształcił grotę w kościół przeznaczonynaużytekeremitom,mieszkającymnatychterenach.Moschuskończyswąrelację:„Działosiętowmiejscu,którezostałonazwaneLauraSafsafas,niedalekoJordanu”.Z lokalizacją tą łączą się także inne legendy,
świadcząceotym,żeprzykuwałaonauwagęibudziła żywe zainteresowanie chrześcijan. WspomnianyjużpielgrzymzPiacenzypisał:„NabrzeguJordanuznajdujesięjaskiniazcelamidlasiedmiudziewic.Sąustanowieni ludzie,którzy ichpilnują.Dziewicesątuprzyprowadzane,gdysąjeszcze
bardzomłode.Kiedyjakaśdziewicaumiera,miejscempochówkujestjejcela,natomiastmusibyćwydrążonainnacelawskale,takabyinnadziewicamogłazastąpićzmarłą,by ich liczbawynosiłazawszesiedem. Z wielkim szacunkiem weszliśmytam,abysięmodlić,alenieujrzeliśmy twarzy żadnej z nich.Mówisię,żeszata,którąPannosiłnatwarzy,jestprzechowywanawtymmiejscu.AnaobydwubrzegachJordanuponiżejgórsąwęże,z których ludzie preparują lekarstwaprzeciwzatruciom”.Najbardziejznanalegendaopo
wiadaośw.MariiEgipskiej,którawiodłarozwiązłeżyciewAleksandrii, jednaknawróciłasiępodczaspielgrzymkidoJerozolimy.WczasiemodlitwyusłyszałagłosMatkiBożej: „Przekrocz Jordan, a tamznajdzieszwytchnienie”.Poprzejściunawschodnibrzegrzeki,żyłatam czterdzieści siedem lat w samotności, modlitwach i postach.Tuż przed śmiercią została znaleziona przez mnicha Zosimusazpobliskiegoklasztoru,którywy
słuchał jejhistorii,modliłsięznią iudzieliłKomuniiświętej.
na wzgó rzu elia szaWydaje się, że bizantyjskie i średniowieczne
teksty klarownie identyfikują Wzgórze Eliaszaz„BetaniąpodrugiejstronieJordanu”.Informacjatadoskonalewspółgrazteologicznymznaczeniemtekstów biblijnych dotyczących postaci obydwuproroków,Eliasza i JanaChrzciciela.Tam,gdzieEliaszzakończyłswądziałalność,gdyżzostałuniesionydonieba,wznawia ją JanChrzciciel,utożsamianyzEliaszem.LokalizacjachrztuPańskiegow„Betaniipodrugiej stronieJordanu” jestwięcwysoceprawdopodobna.JózefKozyrawydajesięniemiećwątpliwości,żeodkryteprzezarcheologów miejsce nad Jordanem wskazuje właściwąlokalizację chrztu Jezusa.Omiejscu sakramentustwierdza bez wątpliwości: „Jest ono oddalonezaledwieookoło10kmnawschódod Jerycha.Sanktuaria–kapliceupamiętniającechrzestJezusaw Jordanie – pierwsi chrześcijanie zbudowalizarównonawschodnim,jakinazachodnimbrzegu rzeki.Wmiejscu tymwspomina się równieżJanaChrzciciela–poprzednikaChrystusa–orazproroka Eliasza. Według starożytnej tradycji powschodniej stronie Jordanumiała znajdować sięBetania,gdzieJanChrzcicielnazwałJezusaBarankiemBożym”.
Ks. ProF. Pwt Dr hAB. MARIUSZ ROSIK
Au tor po nad dwu dzie stu ksią żek na uko wych i po pu larno nau ko wych oraz po nad stu ar ty ku łów. Pro wa dzi pra cę dy dak tycz ną na Uni wer sy tecie wro cław skim i Pa pie skim wy dzia le teo lo gicz nym we wro cła wiu. czło nek mię dzyna ro do we go sto wa rzy sze nia stu dio rum No vi te sta men ti so cie tas z sie dzi bą w cambrid ge. re dak tor se rii ksią żek „Ar che olog czy ta Bi blię”.
O autorze:
ChrzCielniCauStaWionaWMieJSCu,gdzieJanudzielićMiałChrztuJezuSoWi
ARCHEOLOGIA BIBLIJNA
skarby wieków średnich