Humanizam i renesansa

Ludovico Ariosto (1474. 1533.)Orlando furioso/Bijesni Orlando 1516.1Kip Ariosta u regiji Emilia

2Bijesni OrlandoPoznat je kao autor epa Bijesni Orlando (1516), koji je bio nastavak Zaljubljenog Orlanda, djela Mattea Marie BoiardijaOpijeva avanture Karla, Orlanda i Franaka u borbama protiv Saracena Ep je ispjevan u oktavama (ottava rima) sa rimom: a-b-a-b-a-b-c-c) i narativnim komentarima kroz cijeli ep;3ivot Ariosto je roen u pokrajini Emilia, bio je najstariji od 10 djece.Rano se zanimao poezijom ali ga je otac obavezao da studira pravo.Poslije pet godina bavljenja pravom Gregorio da Spoleto mu je omoguio da ita klasine pisce.Nakon oeve smrti bio je primoran odrei se literarnog rada i preuzeti brigu o porodici, ije je materijalno stanje bilo oajno;4 "Where did you find so many stories, Master Ludovico?"Unato porodinim obavezama, Ariosto je uspio napisati nekoliko komedija u prozi, kao i lirskih komada; Neka od ovih djela privukla su panju kardinala Ippolita dEste, koji uzima mladog pjesnika pod svoju zatitu, imenujui ga dentlmenom svoga dvora; Meutim, Este se nije ba novano pretrgao za Ariostove radove; jedina nagrada za Orlando Furioso, bilo je pitanje: Gdje si uspio pronai toliko pria, Maestro Ludovico?"5Ariosto e kasnije napisati da je kardinal bio nezahvalan, da je alio vrijeme provedeno pod njegovim jarmom i da malu penziju nije dobio za svoju poeziju ve za poslove glasnika.Kada je kardinal poao u Maarsku 1518. elio je da i Ariosto poe sa njim, ali se pjesnik alio na bolest, studije i brigu o staroj majci, to nije ba dobro primljeno od strane kardinala; dolo je do svae i Ariosto je otputen iz slube;6Titian,ovjek s proivenim rukavom), dugo se vjerovalo da je to Ludovico Ariosto

7I SuppositiThe cardinal's brother, Alfonso, vojvoda od Ferrare, uzeo je Ariosta pod svoju zatitu; Ulazi u politiku, ali obolijeva i do smrti se nee oporaviti;1508. godine pojavila se drama Cassaria, a sljedee godine izveden je komad I Suppositi, prvo u Ferrari a godinu kasnije u Vatikanu; prozna verzija drame Suppositi objavljena je tek 1524. u Rimu, a stihovana 1551. u Veneciji; Dramu na engleski prevodi George Gascoigne, prvi put izvedena u teatru Grays Inn u Londonu 1566; objavljeni prijevod drame iz 1573. godine iskoristit e kasnije Shakespeare kao izvor za svoj komad The Taming of the Shrew (Ukroena goropad);8Bijesni OrlandoPrvo izdanje Orlando Furioso u 40 pjevanja izlazi 1516. u Ferrari; tree i posljednje izdanje u 46 pjevanja izlazi 8. septembra 1532;Orlando je pisan sa povremenim narativnim komentarima, koje je Daniel Javich nazvao "Cantus Interruptus" (Razbijena pjesma); Ovi dijelovi su, zapravo, kratke pauze u kojima narator rui etvrti zid i obraa se direktno sluaocu; ovaj postupak Ariosto koristi i u drugim djelima;NA primjer, u Pjevanju II narator kae:9Narativni komentariBut I, who still pursue a varying tale,Must leave awhile the Paladin, who wagesA weary warfare with the wind and flood;To follow a fair virgin of his blood.Ali ja,koji jo uvijeknastavljampriurazliitu,Moramostavitineko vrijemepaladina, kojiplaaUmoranrats vjetromipoplavom;Kako bih mogao pratitipotenudjevicunjegove krvi.10Sorriso ariostescoU feudalno doba palatini (paladini) su bili dostojanstvenici na kraljevskom dvoru; meu njima je najodliniji bio comes palatinus, upravitelj kraljevskog dvora. U Engleskoj i Irskoj paladinima su se zvali veliki feudalci koji su na svojim posjedima vrili suverena prava. U srednjevjekovnim romanima paladin je vitez koji pripada okruglom stolu kralja Arthura ili pratnji Karla Velikog;Neki historiari knjievnosti ovaj postupak metafikcije atribuiraju kao "Sorriso ariostesco ili Ariostov (o)smijeh, odnosno, iskrivljen smisao za humor;11Thomas Green, Descent from heavenZa ovu vrstu humora Thomas Greene kae:Dva postojana kvaliteta Ariostovog jezika su: vedrina postojana i samodovoljna sigurnost koja otmjeno tee i sjaj to bljetavilo i rasko mediterana, koji ne ostaju skriveni ve svakom objektu daju precizne obrise i bljetave povrine. Samo povremeno se za Ariostov jezik moe rei da je duhovit, ali njegova lahkoa i spretnost stvaraju prostor koji prenosi duhovit uinak. Previe pameti moe pokvariti i najbolju pjesmu, ali Ariostov graciozni brio (snaga i brzina) je, najblae reeno, teak, a u narativnoj dimenziji dovoljno dobar.12Orlando FuriosoOrlando Furioso je nastavak nedovrenog djela Mattea Marie Boiardo Zaljubljeni Orlando, objavljenom posthumno 1495. Radnja se odvija u vrijeme rata Karla Velikog sa Saracenima (Arapima) koji napadaju Evropu; Ariosto nije ba drao do historijske i geografske tanosti, pjesma luta od Japana do Hebrida, sa mnogo fantastinih i maginih elemenata (kao to je putovanje na mjesec, fantastina izmiljena stvorenja kao gigantske morske nemani koje se zovu ORK i hippogriff;13Bijesni OrlandoUpletene su mnoge teme, djelo ima komplikovanu epizodnu strukturu, ali najvaniji dio se odnosi na Orlandovu neuzvraenu ljubav prema paganskoj princezi Angelica, koja poludi; Nakon toga dogaa se i ljubav izmeu kranske ratnice Bradamante i saracenskog ratnika Ruggiera, koji su trebali biti preci Ariostovih zatitnika, familije d'Este iz Ferrare;Ep je podijeljen u 46 pjevanja; svako pjevanje sadri razliit broj oktava; Ottava rima je prethodno koritena u italijanskoj epici, kod Luigi Pulcija u Morgante i Boiardija u Orlando Innamorato. Orlando ima 38 736 stihova, to ga ini jednim od najveih epova evropske knjievnosti;14Ruggiero Rescuing Angelica by Gustave Dor.

15Cinque cantiAriosto je zapoeo rad na Orlandu oko 1506, kada je imao 32 godine; nastavlja rad i dopisuje jo 5 pjevanja, ali ih ne ukljuuje u posljednje izdanje; objavljuje ih njegov sin Virginio, poslije oeve smrti, pod naslovom Cinque canti / Pet pjesama; tree i posljednje izdanje iz 1532. Ariosto je traio stilsku pomo od humaniste Pietra Bembe i to su upravo dotjerani stihovi koje danas imamo;16Humanistika koncepcija ovjeka i ivotaAriostov ep je nastavak Boiardijevog Orlando Innamorato (Orlando in Love); u svome djelu Boiardi je uspio spojiti grau iz Francuske, prie o Karlu Velikom i paladinima kao to je Orlando sa graom iz Britanije te legende o Kralju Arturu i njegovim vitezovima; lik Orlando je izveden od Rolanda iz Pjesme o Rolandu / Song of Roland iz XII stoljea;Ariosto ima ironian ton, Boiardi nema, ideale vitetva tretira isuvie ozbiljno; viteki ideali vie ne postoje u XVI stoljeu; humanistika koncepcija ovjeka i ivota ivo se slavi pod krinkom fantastinog svijeta;17Page from 1565 edition of Orlando Furioso by Francesco Franceschi

18RadnjaRadnja se odvija za vrijeme rata izmeu kranskom imperatora Karla Velikog i saracenskog kralja Agramantea, koji je napao Evropu kako bi osvetio smrt svoga oca Traiana; Agramante i njegovi saveznici Marsilio, kralj panije, hvalisavi ratnik Rodomonte opkolili su Karla u Parizu;19Ljubavno ludiloU meuvremenu, Orlando, Karlov najpoznatiji paladin, zaboravio je na dunost zatite kralja, zbog toga to se zaljubio u pagansku princezu Angelica; na poetku epa Angelica bjei sa dvora bavarskog vojvode Nama, a Orlando kree u potragu za njom; prolazi kroz razliite avanture, dok Angelica pazi ranjenog saracenskog viteza Medora, zaljubluje se u njega i zajedno odlaze u Cathay (Kina); kada Orlando sazna pada u oaj i bijesni po Evropi i Africi ruei sve pred sobom; engleski vitez Astolfo odlazi u Etiopiju na hippogriff da pronae lijek za Orlandovo ludilo;20Let na mjesecLeti na mjesec (nita manje nego u Elijahovim/svetog Ilije vatrenim koijama), gdje gubi sve zemaljske osobine, ukljuujui i sva svoja znanja; on ih vraa natrag u boci i njuei ih vraa se zdravom razumu;Sa Brandimartom i Oliverom bori se protiv Agramantea, Sobrina i Gradassa na ostrvu Lampedusa; ubija kralja Agramantea;21Druga priaU drugoj prii govori se o ljubavi izmeu kranske ratnice Bradamante i saracenskog ratnika Ruggiera; Ruggierija je zarobila arobnica Alcina; uspijeva pobjei i poslije silnih zapleta prelazi na kranstvo, kako bi se oenio Bradamantom; Rodomonte se pojavljuje na svadbi i optuuje ga za izdaju; Poema zavrava Ruggierovim ubistvom Rodomontea u meusobnom mejdanu;ep sadri i mnoge druge likove, ukljuujui Orlandovog roaka Rinalda, koji je takoe bio zaljubljen u Angelicu; lopov Brunello; i tragina junakinja Isabella.22UticajiOrlando Furioso is "one of the most influential works in the whole of European literature"[7] and it remains an inspiration for writers to this day.The Italian novelist Italo Calvino drew on Ariosto for several of his works of fiction including Il cavaliere inesistente ("The Nonexistent Knight", 1959) and Il castello dei destini incrociati ("The Castle of Crossed Destinies", Dvorac ukrtenih sudbina 1973). 1970. Calvino je ponudio svoj izbor pjevanja iz epa.William Shakespeare's Much Ado About Nothing/ Mnogo vike ni oko ta takes one of its plots (Hero/Claudio/Don John) from Orlando Furioso;23UticajiU paniji Lope de Vega je napisao nastavak epa (La hermosura de Anglica/ Ljepotica Angelica, 1602), kao i Luis Barahona de Soto (Las lgrimas de Anglica (suze Angelice, 1586); Gngora je napisao poznatu pjesmu u kojoj pjeva o medenom mjesecu Angelice and Medora (En un pastoral albergue). Orlando Furioso se spominje u Don Quixoteu: prepriava se jedna pria iz 43. pjevanja o tome kako mu testira vjernost svoje ene;

24UticajiJorge Luis Borges je bio oduevljen Orlandom, napisao je pjesmu (?) Ariosto y los rabes (Ariosto and the Arabs), u kojoj istrauje odnos izmeu epa i Arabian Nights u svojoj zbirci iz 1960, El hacedor/Stvaralac; Borges also chose Attilio Momigliano's critical study of the work as one of the hundred volumes that were to make up his Personal Library. The modern Russian poet Osip Mandelstam paid tribute to Orlando Furioso in his poem Ariosto (1933).Salman Rushdie's 2008 novel The Enchantress of Florence/ arobnica u Firenci was partly inspired by Orlando Furioso;25U muziciIn the Baroque era, the poem was the basis of many operas. Antonio Vivaldi wrote three operas on themes from Ariosto: Orlando furioso (1713), Orlando finto pazzo/ Orlando lana budala (1714.) and Orlando (1727). Perhaps the most famous operas inspired by the poem are those by Handel: Orlando (1733), Ariodante and Alcina (1735).26Italo Kalvino - Dvorac ukrtenih sudbinaBio jednom neki putnik koji je, prolazei umom, nabasao na zaarani dvorac. U njemu je zatekao likove iz davno isprianih i dobro poznatih pria. I on sam poeli ispriati priu o vlastitom putovanju, no shvati da je, ba kao i svi ostali likovi u dvorcu, ostao bez rijei. Na raspolaganju su im samo tarot-karte: komadii iskrzanog kartona ukraeni zagonetnim figurama. Svaki od likova pronae na kartama vlastita dvojnika, te uz pomo slika ispria svoju priu. Na putnik-pripovjeda tumai njihove prie i prenosi nam redom njihova junatva, ljubavi, slabosti, zloine, bezumlje.

Shakespeare, De Sade, Freud, Stendhal, Ariosto, Tasso, Sofoklo, Homer, Eliot, Borges samo su neke od besmrtnih sjena koje nijemi pripovjeda iz dvorca priziva iznova pripovijedajui stare prie i tragajui za svojom vlastitom. Dvojba koja Calvina najvie zaokuplja u ovoj knjizi, odnosi se na ulogu suvremenog pisca i njegov odnos prema zbilji. Okuavi se i kao Vitez maeva (Sveti Juraj, ratnik) i kao Pustinjak (Sveti Jeronim, mudrac), preostaje mu jo jedino uloga Opsjenara. Pisac je onaj koji po sajminoj tezgi rasporeuje odreenu koliinu figura i zatim ih pomie, povezuje, zamjenjuje, postiui tako odreenu koliinu uinaka. Uinak Calvinova Dvorca ukrtenih sudbina dvostruko je opsjenarski, kako ve dolikuje dvaput isprianim priama. Obmana se sastoji u odvraanju pozornosti: od propasti.27