atatÜrk yÜksek kurumu atatÜrk kÜltÜr merkezi...

ATATÜRK YÜKSEK KURUMU

ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZi BAŞKANLIG I

ERDEM ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZi DERGiSi

DÖRTAYDA BİR YA YINLANIR

Cilt : 15

Sayı : 43

Mayıs : 2005

ANKARA-2005

ÜSIZÜP İSA BEY CAMii HAZİRESİ'NDEI

60 GÜL TUNÇEL

günümüze ulaştığı anlaşılmaktadır. Çeşitli sebeplerle tahrip olmuş İsa Bey Camii Haziresi 'ne ait mezartaşlarından günümüze gelebilenler bu makalemizin konusu-nu oluşturmaktadır.

Osmanlı dönemi mezartaşlarının her biri, birer tarihi belge niteliği taşıdığı kadar, Sanat tarihi bakımından da değerli birer eser niteliğindedir. Gün geçtikçe yok olan mezartaşlarının her bölgede korunması gerektiği gibi bunlara yönelik araştırmalarla kataloglanması, tanıtılması, kitabelerinde4 kayıtlı bilgilerin derlen-mesi ve süsleme özelliklerinin Sanat Tarihi açısından değerlendirilmesi, Osmanlı tarihinin çeşitli bakırnlardan aydınlatılması için son derece yararlı sonuçlar doğuracaktır. Bu anlayış doğnıltusunda 1996 yılında inceleme fırsatı bulduğumuz Üsküp İsa Bey Camii Haziresi mezartaşlarını5 burada tanıtmayı ve Sanat Tarihi değerlerini gün ışığına çıkartınayı amaçladık.

Şimdiki dunıma göre İsa Bey Camii Haziresi 'nde onyedi adet şahide mev-cuttur. Makalemizde, isa Bey Haziresi'ndeki mezartaşlarından6 tarihi tespit edi-lenler kronolojik sırayla, diğerlerini ise tepelik biçimlerine göre gnıplandırılarak tek tek tanıtmaktayız. Form ve süsleme özelliklerini dikkate alarak kendi arala-rındaki benzerlik ve farklılıklara göre sınıflama yaptık, daha sonra diğer bölgeler-deki Osmanlı mezartaşları ile karşılaştırarak Sanat Tarihindeki yerlerini belirle-meye çalıştık.

Üsküp İsa Bey Camii Haziresi'ndeki Mezartaşlan :

S. I- Kare prizma şeklindeki gövde (resim 1-4 ), üstten s arık biçiminde bir te-pelikle taçlannuştır7 •

Gövde, tamamen kitabe metnine ayrılmıştır. Yazı, zemine göre sathi çıkıntı yapan silmelerin meydana geti.rdiği panolar içersine satırlar halinde kabartılnuştır.

Tunçel, Batt Anadolu Bölgesi 'nde Cami Tasvir/i Mezartaşla rı. Ankara 1989, s.253; H. Türknıenoğlu,

Mezar-Mezar/tk ı·e Mezartaşlan Üzerilte Bir Bibl(rograjj;a Denemesi. Ankara 1989;Anonim,

''Eienıents pour une Bibliographie lnteıııationale sur les Ciınetieres et !es Traditions Funeraires dans le Monde Turc et lslamique, Türk ve İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Detin Gelenekleri, Hakkında

Uluslararası Bir Kaynakça Denemesi", Cimetieres et Traditions Funeraires dans le Monde lslamiqıte.

islam Dünyasında Mezaritk/ar ve Dejin Gelenekleri ll. Ankara 1996, s.2 I I -255. 4

Kitabelerdeki yazı hk bkz: U. Derman, "Mezar Kitabelerinde Yazı Sanatımız", Till'ing Oto-mobil Kurumu Belleteni, S.49/328, İstanbul 1975, s.36-47; Ş. Boyraz, Türkiye 'de Mezarwşı Sözleri,

Ankara 2003. 5 Mezartaşlarının kitabe metnini okuyup Latin harflerine çeviren sayın Tahsin Saatçi ile Ar.

Gör. Altan Çetin 'e sonsuz teşekkürlerimi sunarı m. 6 Yazımızda konu edilen şahide li taşlar, Ş. I, Ş.2 ..... kısaltmasıyla, belirtilmiştir. 7

Prizmatik gövdeye sahip şahide ölçülerinde; ilki yükseklik, ikincisi priznıatik gövdenin çevre-sidir. Son ölçü ise sarı k veya kavuk şeklindeki tepeliğin çevresini vermektedir. Ş. I- Şahide ölçüleri :

95 X 50 J 2.5 X 4 X l 02 Cll1.

ÜSKÜP İSA BEY CAMii HAZİRESi'NDEKi ŞAHiDELER 61

Gövdenin alt bölümü toprak altında bulunduğundan, kitabenin tamamı okuna-mamaktadır. Kare prizma biçimindeki gövde, bakiava şeklindeki, prizmatik Türk üçgenlerden meydana gelen kuşakla, yüzeyinde dekoratif nitelikte unsurlara yer verilmeyen boyuna bağlanmaktadır.

Tepelik, oldukça plastik profıllerle oluşturulmuş bir sarık şeklindedir. Bu sa-rığın alt tarafa yakın bölümüne bir rozet motifı, yüzeyden kabartılarak işlenmiştir.

Kitabe metninin Latin harfleri ile yazılışı şu şekildedir:

Gövdenin "a" yüzü:

ji Ayasluk

el-merhum

Muhammed bin

Gövdenin "b" yüzü:

el-mübarek

Allah ğufire (ğafarallahu)

el-daim

Gövdenin "c" yüzü

Salih

Çelebi

vaka-e

ji nehri

ş ale

Gövdenin "d" yüzü :

ilahi

bin

Hasan

ve ileyhi

Sene

978

62 GÜLTUNÇEL

S.:!- Dikdörtgenler prizması şeklindeki gövde (resim 5), kesik piramit görü-nüşündeki bir boyunla sank biçimindeki tepeliğe birleşirx.

Gövdenin sadece bir yüzüne kitabc metni yazılmış, diğeri düz bırakılmıştır. Yazı, harf1erin etrafındaki zeminin kazınması ilc meydana getirilen gövde üzerin-deki büyükçe bir yüzeye, satırlar halinde kabartılmıştır. Gövdeden, bakiava şek

lindeki prizmatik Türk üçgenlerinden meydana gelen kuşakla boyuna geçilmekte-

dir.

Tepelikte yer alan kavuğun beyzi forrnlu üst bölümü profıllerle dilimiere ay-

rılnuştır. Oval alt kısmın yüzeyinde bize göre sol tarafa, balık kılçığı şeklinde

taranmış bir şerit işlenmiştir.

Kitabcnin okunabilen metninin Latin harfleri ilc yazılışı şu şekildedir:

Ruhu içun el-fatiha

Sene 1885

Ş.3- Üstten kavuk biçiminde bir tepelikle taçlanan mcrmcr başucu şahidcsi bir boyunla, aşağıya doğru daralan plaka şeklinde bir gövdeye bağlanır". Gövde-

nin alt kısnu içbükey bir daralma yaparak, birbirine paralel kenarlada uzanır

(resim:6).

Kitabe, gövdenin büyük bir bölümünü kaplayacak şekilde, kazmarak oluştu

nılan pano içerisine, yüzeyden kabartılan harflerle yazılıınş ve üst-orta kısımdan basık kemer formlu bir niş ile kuşatılmıştır. Her iki yandan düz yüzeyli plastik silme bordürleri ile sınırianan gövde üzerinde yer alan kitabe, alta doğru daralarak

inen yüzeyde de devam etmektedir.

Kitabenin yukansındaki gövde yüzeyinde; iki köşeye birer tane, çevreleri

kazmarak konturlanan sekiz kollu birer rozct işlenmiştir. Gövde ile boynun bağlantı hattı, sathi, düz yüzeyli bir çift silme arasında uzanan kırık çizgilerin mey-

dana getirdiği frizle belirginleştirilmiştir.

x Ş.2- Şahide ölçüleri: 142 x 70 20x2 t- 1 5x2 x 74 (üst çevre) cm. 9

Plaka ~eklindeki gövdeye sahip şahide ölçülerinde ilki yükseklik, ikincisi enidir. Gövdesi yu-karıya doğru genişleyen taşlarda, alt kısmın eni önce, yukarı kısmın ı::ni daha sonra olmak üzere iki

ayrı rakam halinde verilmiştir. Son ölçü ise fes, sarık, kavuk şeklindeki tepelir~in üst çevresi veya

çapını Yermektedir. Ş.3- Şahide ölçüleri: 160 x 20.5 ~ 41 ~ 43.5 x 32 (çap) cm.

ÜSKÜP İSA BEY CAMii HAZİRESi'NDEKi ŞAHiDELER

Tepelikte yer alan kavuğun beyzi formlu üst bölümü profilieric dilimlcre ay-rılmıştır. Oval görünüşlü sanğın bize göre sağ üst tarafİndaki bölümü üçgen şeklinde kabartılrrııştır.

Kitabe metninin Latin harfleriyle yazılışı şu şekildedir:

Huve el-f/allak el-Baki

El-merhum el-mağfitr

El-mu/ıtac ila rahmetillah

El-Mecid Muhammed Babek

lbn s{~fizade h-Jendi

Ruhu içiin el-fatiha

Sene 1231

Ş.4- Yukanya doğru hafifçe genişleyerek yükselen (resim 7) plaka şeklindeki gövde, yüksek sivri kemer göıiinüşünde bir tepelikle taçlanrrııştır 10 .

Kitabe, yatay doğrultuda uzanan üç kadernch bir profil kuşağının orta bö-lümde meydana getirdiği basık kemer şeklindeki bir bordürlc üstten kuşatılmıştır. İki yandan ve alttan ise, içteki yarım silindirik kesitli, dıştaki sathi düz yüzcyli.

iki profil kuşağı arasında yer alan testere dişi şeklindeki bir friz ilc sınırlanrrııştır. Gövde, her iki yandan, taş kenarlarında balıksırtı şeklinde taranmış bir bordürle belirginlcştirilmiştir. Yazı, birbirine paralel silme kuşakları ilc meydana getirilen pano şeklindeki yüzeylere satırlar halinde kabaıtılmış ve tarihinin yer aldığı son satır, harflerin etrafındaki zeminin tıraşlanması ile oluşturulan yarım daire görü-nüşlü kartuş içine yerleştirilmiştir.

Kitabe üzerinde yer alan tepelik yüzeyinde; e~sene yaprak demeti ve bunun iki yanına da "C-S" kıvnmlan yapan iri birer daL uçları aşağı dönük "D" şeklindeki bir kıvrıınla, karşılıklı simetri teşkil edecek şekilde birleştirilerek zeminden kabartılınıştır.


Huve '!-Baki

Enzr-i hakka ha il olmaz ... be/m

Tayy ... sırrı c:emalin A.fitab

10 Plaka şeklinde gövdeye sahip üstten, sivri kemer. tcf~etli kemer ya da Liçgcn hiçiminde tepe-likle taçlanan şahide ölçülerinde; ilki yükseklik, ikincisi cnidir. Gönlesi yubrıya dop.nı genişleyen

taşlarda, alt kısmın eni önce, yukarı kısmın eni daha sonra olmak üzere iki ayrı 1·:ıLım halinde \'eril--

miştir. Son ölçü ise fes, sarık veya kavuk ÇC\Tesi ya da taşın kalınlığını vermektedir ş_.ı- Şahide

ölçüleri : l 7::-: X (41-50) X 6 cm.

64 GÜL TUNÇEL

Ben Cevahir. kadın idim binti Hacı Efendi

Emr-i hakka razı oldum sadır

Zevc-i pakim Abdurrahman i.Jendi pür haya

Söyle bin meyl umuhabbet verdi hallak-ı latif

Ömr-i dünya bizde olsa idi olmaz ...

Cam-1 mevti içti bunca enbiya-i miirselin

Gonca gülün bende ...

Ruhuçün el-fatiha Sene 1281

H./281 1 M. 1864

$.5- Üstten sarık şeklinde tepelikle taçlanan mermer başucu şahidesi, konik göıiinüşlü boyunla, paralel kenarlada uzanan plaka şeklindeki gövdeye bağlanır 11 • Gövde yüzeyi, aşağıya doğru daha ensiz kenarla devam eder (resim8).

Gövde yüzeyi, büyük ölçüde kitabeye ayrılmıştır. Yazı, sınırları kazıma çiz-gilerle belirlenen farklı genişlikteki panolar içerisine, birbirine paralel satırlar halinde zeminden kabartılmıştır. Kitabe metninin tarih veren son satırı gövdenin daralan alt bölümünde yer almaktadır.

Kitabe üzerinde yer alan gövde yüzeyinde, yarım daire şeklindeki alana, sınırları bir çift kazıma çizgi ile belirlenen, dört yapraklı yarım çiçek tasviri işlenmiştir.

Konik görünüşlü boyun yüzeyinde süs unsurlarına rastlanmamaktadır. Çok sade görünüşlü kavuk şeklindeki tepelikte;beyzi görünüşlü üst bölüm profillerle dilimiere ayrılmıştır. Oval alt kısmın yüzeyi tamamen düz bir görünüşe sahiptir.

Kitabe metninin Latin harfleriyle yazılışı şu şeklindedir:

Hiivel hallakut baki

El-merhum el-mağfıtr

El-Seyit el-Sait Muhammed

El-hac Bekir Efendi

İbni Lütfuilah

Ruhu içun el-fatiha

11 Ş.5- Şahide ölçüleri : 14 7 x 33 x 63 (sarı k üst çevre) cm.


Ş.6- Yukarıya doğru genişleyerek yükselen mermer plaka gövde (resim:9), boyun formunda daralarak sarık şeklinde bir tepelikle taçlanır 12 •

Mezar kitabesi, üstten yatay doğrultuda uzanan bir profil çiftinin orta bö-lümde meydana getirdiği basık kemer şeklindeki bordürle kuşatılmıştır. Diğer üç

taraftan ise, iç teki plastik dıştaki sathi düz yüzey li iki silme kuşağı boyunca "S" şeklinde kıvrımlar oluşturan bir friz ile sınırlanır. Dokuz satırlık yazı, düz silme-lerin meydana getirdiği panolar içerisine yatay sıralanan harflerle kabartılmıştır.

Gövdenin, kitabe üzerinde kalan bölümü, plastik görünüşlü profillerin mey-dana getirdiği kenar bordürleri ile konturlanmış; yüzeyi, karşılıklı simetri teşkil edecek şekilde "C-S" kıvrımları oluşturan dal ve yapraklarla, zeminden kabartıla

rak süslenmiştir.

Dekoratif nitelikte hiçbir süs unsurunun bulunmadığı boynun üzerindeki ilindirik başlık, yatay doğrultuda uzanan altı kazıma çizgi ile profillenmiştir.


Huve el-Hal/ak el-Baki

El-merhum el-mağfıır el-muhtac

İla-rahmetillah rabbuhu el-Gajiır

Müezzin Gazi İsa Bey

Min Tarik Nakşibend Hacı

A dem efendi b. Yahya

Gafire Allahu lehuma

Ruhuiçün el-fatiha

Sene 1308 Sinni 82

Ş. 7- Mem1er malzemeyle yapılan başucu şahidenin plaka şeklindeki gövdesi (resim 10) yukarıya doğru hafifçe genişleyerek, üstten iri bir rozetle taçlanmıştıı·13.

Gövdenin büyük bir bölümünü kaplayan kitabe, elips biçiminde, yarım silindirik kesith bir profil ve buna bitişik, sathi çıkıntı yapan iki silme arasında uzanan testere dişi görünüşündeki frizin oluşturduğu bir bordürle sınırlanmıştır.

12 Ş.6- Şahide ölçüleri: 156 x 26-38.5-45 x 27.5 (sarık üst çapı) cnı. 13 Ş.7- Şahide ölçüleri : 164 32-40 x 6.5 (taş kalınlığı) cnı.

66 GÜLTUNÇEL

Yazı, harf çevrelerinin kazınması ile elde edilen birbirine paralel satırlar halinde zerninden kabartılnuştır. Sathi çıkıntı yapan silmelerle birbirinden aynlnuş satırların en sonuncusu, yarım daire şeklindeki bir niş içindedir.

Tepelikte eksene, kitabe mctnini dıştan sınırlandıran silme kuşakları ile teğet teşkil edecek şekilde onsekiz kollu iri bir rozet yerleştirilmiştir. Kazıma ile kolları belirginleştirilen bu rozetin merkezine, düz yüzcyli ince bir profille kontmlanan onbir kollu, orta kısmı ufak bir kabara ilc belirginleştirilrniş bir göbek işlenmiştir. Bu rozetin alt tarafta kalan kollannın oturduğu düz zemin, her iki yandan uçları dışarı bakan ''C" şeklinde kıvrımlı barok karakterli birer yaprakla sınırlamnıştır.


I-!uve-el Hal/ak el-Baki

El-merlıwne el-mağfitre

El-muhtac ile rahme

Rabbulut el-Gajitr

Han~(e Fikret

Bint Abdullah

Ruhu için el-fcıtiha

Sene 1315

1-1.13151 lvf./897

.5. 8- M ermer plaka şeklindeki gövde (resim ll), yukarıya doğru hafifçe ge-nişleyerek, kademeli bir boyunla kavuk görünüşüncieki tepeliğe birlcşir 1 · 1 •

Gövde yüzeyinin büyük bir bölümünü kaplayan kitabe, alt ve üst kenarları yarım daire şeklinde sınırtanan bir pano üzerinde yer alır. Yarım silindir kesitli profil üzerine oturan testere dişi şeklindeki bir boı·dür, yazı metnini çepeçevre kuşatır. On altı satır halinde kabartılan yazı, yatay silmelerin meydana getirdiği panolar içerisine alçak kabaı·tmayla işlenmiştir.

Kitabenin üzerinde kalan gövde yüzeyi; merkezdeki dört yapraklı stilize bit-kisel bir motifin, her iki tarafına simetrik bir kompozisyonla yerleştirilen iç içe geçmiş sivri ucu dışanya bakan ">" şeklinde yaprakların zerninden kabartılması ile işlemTıiştir. Kemer köşeliklerine, karşılıklı simctri teşkil edecek şekilde uçları taş kenarına bakan "C" kıvrımlı birer yaprak yerleştirilnıiştir.

14 Ş.8·· Şahide ölçüleri : 203 x 38-48 x 86 (sarık çevre) cm.


Gövdeyi üstten sınırlandıran profile oturan, ve boyna geçişte bir kademe oluşturan yüzey; merkeze yerleştirilen dört yapraklı bitkisel bir motifin iki tarafına, uçları taş kenarına bakan "C" şeklindeki profillerin meydana getirdiği beze-meye sahiptir. Yukarıya doğru daralarak yükselen boynun üzerinde yer alan başlığın alt kenanndan itibaren yarıya yakın bölümü, sarık şeklini verecek tarzda kazıma çizgilerle belirginleştirilrniştir.


Huve el-H allak el-Baki

Zaira bunda yatan mürd-i Intda-yı mulıterem

Mutu kab/e en temutu sırrına mutevasıl idi

seni altmış üç olunca mevlidi hüsni hatüne

Şerri kabile can verdi, çünkü vuslata kabil idi

Ve zati kiibrüya olmuşdu nakşibendi

Az arif ve fazı! idi

Çok memdulı idi hem kendi malıbub el-kuliib

Amil esrarı ilmi ile amil idi

Bir hismillah ile sabrı ile rahmetli

Abidel-ra/ıman Reşit kmnil idi.

Kalkandelenli Şeyh Mustafa ruhu en-n efisesi

Nazariarının hafifesi ve Gazi İsa

Bey lıatibi Şey/ı Abdurrahman t.]endi

Merlıunıun ruhuna el-fatiha

Sene 1316

Ş.9- Kare prizma şeklindeki gövde (resim 12-15) bir boyuula sarık görünü-şlindeki tepcliğe bağlanır 1 ~.

Gövde, kare prizma biçiminde yapılnuş olup, yüzeyi tamamen kitabe metni-ne ayrılmıştır. Yazı, çevresi tıraşlanarak kabartılan hartlcrle, birbirine paralel sathi silmeler arasındaki panolar içerisine işlem11iştir. Gövdenin alt bölümü top-rak altında kaldığı için kitabenin tamamı okunamamaktadır.

15 Ş C) .. Şahicle ölçüleri: 115 x 60 15x4 x 101.5 (sarıkçevre) cın.

68 GÜL TUNÇEL

Gövde, bakiava biçimindeki prizmatik Türk üçgenlerinden meydana gelen kuşakla, yüzeyinde süs unsurlarına rastlamadığımı.z boyuna birleşmektedir. Boy-nun üst bölümü de plastik profıllerle dilimlenmiş sankla taçlanmıştır.



inde rabbihi

Hasibe

Nefı"iha

Ve! Talabu lillahi murzat

Muhammed bey ibni


esvahuma

el-Cennetu

an ibretin

zi.

Senefi

Zil kade

Gövdenin "c" yüzü:

Kad intekele el-merhwn

El mağfur el muhtaç

ila rahmetillah

Gövdenin "d" yüzü:

Muhammed Bey

Hüseyin hüve

bin isa Bey

yesserellahu lihyetehü

ve vaza-a ...

ÜSKÜP İSA BEY CAMİİ HAZİRESi'NDEKi ŞAHiDELER 69

Ş. I 0- Kare prizma şeklinde gövde (resim 16-18), silindirik bir boyunla sarık görünüşündeki tepeliğe birleşir 16 •

Dekoratif nitelikte unsurlara yer verilmeyen gövdenin, sadece üst yarısı ki ta-be metnine ayrılmıştır. Yazı, gövdenin kazmarak çukurlaştırılması sonucu mey-dana getirilen sathi niş yüzeylerine, yukarıdan aşağıya doğru uzanan silmelerle ayrılan panolar içinde, düşey satırlar halinde kabartılmıştır. Gövde; bakiava şeklindeki prizmatik Türk üçgenlerinden meydana gelen kuşakla boyuna bağlanır.

Boynun üzerinde yer alan sarık, enli profillerle dilimlere ayrılmıştır.



... olup hatıri ...

. . . ederdi her derdi i h ya ... için


zareni ey/e tedarik alimi u kb aya ...

Alim ol üzerine ... sana kahr eder hem

Gövdenin "c" yüzü:

Niyazi el-hac Lutfullah Efendinin ol

vecihle muhtar olup me/ce-i idi her vasiyet

Ş. ll- Kare prizma şeklindeki şahide gövdesi (resim 19,20), silindirik bir bo-yunla sarık görünüşündeki tepelikle birleşir 17 •

Gövde, tamamen kitaba ye ayrılmıştır. Yazı, kazmarak çukurlaştırılan sathi niş yüzeylerinden üçünde boyuna, birinde enine satırlar halinde kabanılnuştır.

Prizmatik gövde yüzeyinden, dekoratif nitelikte süs unsunına yer verilmemiş boyun bölümüne, düz yüzeyli sathi silme bordürü ile geçilir. En üstte yer alan tepelik irice bir sarık şeklindedir ve yüzeyi enli profillerle dilimlere ayrılmıştır.


El-merhum

Zade el-haç

Ataııllah

Kızı el-mağfitr

16 Ş.10- Şahide ölçüleri : 120 x 60 15x4x98 (sarık çevre) cm. 17 Ş.ll-Şalıideölçüleıi: 143 x6612x4x 110(sarıkçevre)cm.

70

Zeynep ...

rahmetullah

al ey ni

ruhu içun fatiha

/884

GÜL TUNÇEL

Ş.12- Birbirine paralel kenarlada uzanan (resim 21) plaka şeklindekimermer gövde, yukarıya doğru daralan bir boyunla sarık görünüşünde bir tepeliğe bağlanıı·ıs.

Kitabeyi her iki yandan sınırlandıran silme bordürleri, ikişer kademe ile bir-birine yaklaştırılarak üst-oıia kısımda basık kemer formunu almıştır. Kitabeyi üstten sınırlandıran profil ile boyun arasında kalan yüzeyde: eksene yerleştirilen beş yapraklı ufak bir rozetin her iki tarafına karşılıklı simetri teşkil edecek şekilde, yedi yapraklı iri birer rozct, konturları kazıma ile belirginleştirilerek işlenmiş

tir.

Gövdeden boyuna, bakiava şeklindeki prizmatik Türk üçgenlerinden meyda-na gelen bir kuşakla geçilmektedir. Dekoratif nitelikte süs unsurlarına yer veril-meyen boynun hemen üzerine kavuk şeklinde başlık yerleştirilmiştir. Kavuğun beyzi formlu üst bölümü profıllerle dilimiere ayrılmıştır. Oval göıünüşlü alt kısma, ön cephe görünüşüne göre, soldan sağa kıvrım yapan bir başak, yüzeyden kabaıiılarak işlenmiştir. Sarığın oval görünüşlü bölümü altından görünen yüzey, kazıma çizgilerle tarannuştır.


Huve el-Hal/ak el-Baki

Kad intakale el-nıerlıwn

El-nıağfiır el-nıuhtac

ila rahmetullah

$.13- Silindirik gövde (resim 22), yukanya doğru hafifçe genişleyerek, üst-ten sivri kubbe göıünüşlü bir tepelikle taçlanmıştır 19 •

18 Ş.l2- Şahide ölçüleri : 97.5 x 38.5 x 3.8 (taş kalınlığı) cm. 19

Silindirik gövdeli şahide ölçülerinde; birincisi yükseklik, ikincisi gövde çevres id ir. Ş. 13- Şa·· h ide ölçüleri : ı 58 x ı 07 cm.


Gövdenin ufak bir bölümü kitabeye ayrılmıştır. Yazı, şemse şeklinde bir kompozisyon meydana getirecek biçimde yerleştirilen harflerle, yüzeyden kabar-tılarak yazılnuştır. Kitabenin yer aldığı bölümün dışında kalan şahide yüzeyinde dekoratif unsurlara rastlanmaz.

Şahidenin gövdc yüzeyindeki kitabe metni fazla aşınma dolayısıyla okuna-manuştır.

Ş./4- Birbirine paralel kenartarla uzanan (resim 23) plaka biçimindeki mer-mcr gövde, üsttPn sivri kemer şeklindeki tepelikle taçlanmıştır.

Dekoratif nitelikte hiçbir unsurun bulunmadığı ön yüzde sadece ki tabeye yer verilmiştir. Şahide, taş kenarlarında, sathi, düz yüzeyli kenar bordürleri ile sınırlanmış ve mezar kitabesi, harflerin etrafındaki zeminin kazınması ile meydana getirilen büyükçe bir alanı kaplayacak şekilde yerleştirilmiştir. Yazı, Yatay, bor-dürlerle birbirinden ayrılmış panolar halindeki bölümlere alçak kabartma harflerle girift olarak yazılmıştır.

Gövdenin alt bölümü toprak altında kaldığı için tarih veren satırlar görül-memektedir.


La ilaheillallalı Muhamnıedurresullullalı

İntekele ila rahmetillah esseyit Sait

Bin Muhammed b. isa Bey bin

E'l-haç ishak bey ji avahir cemazil ahir

S./5- M ermer bir plakadan yapılan şahide (resim 24 ), sivri kemer formunda-ki tepelikten aşağıya doğru daralan gövdeye sahiptir20 .

Gövdenin bir bölümü kitabeye ayrılmıştır. Kitabeyi her iki yandan sınırlandıran, zemine göre çukurlaştırılnuŞ bordürler, ikişer kademe ile birbirine yaklaştırılarak mihrap kavsarası göıiintüsü verir. Kitabe metni, harflerin etrafındaki ze-minin kazınması ile meydana getirilen iki pano şeklindeki yüzeye, satırlar halinde ka bartılmıştır. Ka vs ara içerisindeki kademe ilc çerçevelenen bölümde, ters "T" şeklindeki yüzey, eş büyüklükte ondört kareye ayrılmıştır. Her bir karenin köşegenleri ile bölünmesi sonucu ortaya çıkan zikzak biçimindeki yüzeyler, köşegenlerin kesişme noktalarına doğru meyilli olarak tıraşlanmıştır. Kavsara şeklindeki bölümün yukarısında, zor teşhis edilebilen bir çiçek motifi, aşağıya doğru uzanan

20 Ş.l5- Şahide ölçüleri: 93x44-47x8 (ta~ kalınlığı) cm.

72 GÜLTONÇEL

palmet şeklindeki uzantıları ile birlikte zeminden oyularak işlenmiştir. Uzantılardan ortadaki düşey, yandakiler diyagonal doğrultudadır.

Ş.l6- Ayak ucu şahidesinin paralel kenarlada uzanan plaka şeklindeki göv-desinde (resim 25) üst bölüm teğetli bir kemer biçimindedir21 •

Gövde yüzeyine, merkezde oniki kollu yıldız22 ve kollarının uzantısı hatların birbirine geçmesinden meydana gelmiş çeşitli geometrik motiflerle oluşan ka-bartma ve simetrik bir kompozisyon işlenilıniştir.

Ş.l7- Ayakucu şahidesinin yukarıya doğru hafifçe genişleyerek yükselen plaka şeklindeki gövdesi (resim 26) üçgen biçiminde tepelikle taçlanır2-~.

Gövdenin üst bölümünde, daire şeklinde bir profılle kuşatılmış onsekiz yap-raklı stilize bir çiçekten ibaret rozet vardır.

KARŞlLAŞTlRMA VE DEGERLENDİRME

Üsküp isa Bey Cami Haziresi'nde incelediğimiz onyedi adet mezartaşından onbeş tanesi başucu (Ş. 1 -Ş.J5), iki tanesi de (Ş.16, Ş.J7) ayakucu taşıdır. Söz konusu şahidelerden sekiz tanesi (Ş.l-Ş.8) tarihlidir ve tarih sınırları H. 978/M.1570 H.l316/ M.1898 yılları arasındadır. Diğer mezartaşlarında aşınma veya gövdenin alt bölümünün toprağa gömülü olması dolayısıyla tarih belirlene-memiştir.

Malzeme, incelediğimiz şahidelerin tamamında mermerdir.

Hazirede yer alan şahideleri form bakımından incelediğimizde bir kısmının (Ş.I-Ş.J. Ş.5, Ş.6, Ş.8-Ş. 1 2). Gövde, boyun ve tepelik, az sayıdaki şahidenin de boyun olmadan, gövde ve tepelik (Ş.4, Ş. 7. Ş.I3-S.I7) bölümlerinden meydana geldiği görülmektedir.

incelediğimiz on yedi adet şahideden beş tanesinde ($.1. Ş. 2, Ş. 9-S ll), kare ve dikdörtgenler prizması şeklindeki gövde, boyun formu verecek şekilde incel-dikten sonra üstten sarıkveya kavuk biçiminde tepelikle taçlanmıştır. Aynı şekilde tepeliğe sahip beş adet (Ş.J, Ş.5, Ş.6, Ş.8, Ş.l2) mezartaşı da yukanya doğru hafifçe genişleyen veya paralel kenarlada uzanan plaka şeklinde gövde yüzeyine sahiptir. Plaka görünüşünde gövdeye sahip şahidelerin dördünde (Ş.4. Ş. 1 4-Ş. 1 6)

21 Ş.l6- Şahide ölçüleri : 130 x 52 x 11.5 (taş kalınlığı) cm. 22

Oniki kollu yıldız kompozisyonu için bkz, S. Mülayim, Anadolu Türk Mimarisinde Geomet-rik Siisleme/er. Ankara 1982, s.87, 213, 392 (şekil 3~ 1 ), s.393 (şekil 352); Y. Demi riz, İslam Sanatın

da Geometrik Süsleme. İstanbul 2000, s.l50-174. 23 Ş.l7- Şahide ölçüleri : 168 x 32-39 x 3.2 (taş kalınlığı) cm.


teğetli sivri kemer, birinde (Ş./7) üçgen biçiminde, birinde de (Ş. 7) iri rozet görü-nüşünde tepelik bulunmaktadır. Sadece bir adet (Ş.l3) silindirik gövdeli şahide vardır. Bununda üst kısmı sivri kubbe görünüşündedir.

Şahideleri tepelik bakımından incelediğimizde on adet eserden (Ş. i-Ş. 3, Ş. 5, Ş.6, Ş.B-Ş./2), dört tanesinde (Ş.2, Ş.3, Ş.5, Ş.l2) kavuk; altı tanesinde de (Ş./, Ş. 6, Ş. 8, Ş. 9-Ş.ll) s arık görünüşünde tepelik söz konusudur. Kavuklarda, b eyzi görünüşlü üst bölüm profıllerle dilimiere ayrılmıştır. Bu bölümün alt kısmı sarıklıdır. Sarık yüzeyinde, şahidelerin birisinde (Ş. 5) dekoratif nitelikte unsura yer verilmemiştir. Bir adet eserde (Ş.l2) sarığın sol tarafına bir başak, bir adet eserde (Ş.3) sağ tarafa ikizkenar görünüşünde bir üçgen, bir adet eserde de (Ş.2) sol tarafa balık kılçığı şeklinde taranmış bir şerit yüzeyden kabartılarak işlenmiştir. S arık görünüşündeki tepeliklerden dört tanesi (Ş. i, Ş. 9-Ş.ll) profılleri e dilimien-miş basık küre görünüşündedir. Bunlardan sadece bir tanesinde (Ş.J), kalın iki profil diliminin kesişme yüzeyine, dıştan daire şeklindeki profılle sınırlanmış bir rozet, büyük bir bölümü görünecek şekilde zeminden kabartılmıştır. Bir adet tepelikteki sarık (Ş. 6) fes şeklindedir ve yüzeyi birbirine paralel sıralar oluşturacak biçimde enli profıllerle gösterilen sarıkla sarılmıştır. Bir başka şahide de (Ş.8), tepelik takke görünüşündedir ve bunun alttan itibaren yarısı, yüzeyi kazıma çizgilerle dilimiere ayrılmış bir sarıkla kuşatılmıştır.

Plaka şeklinde gövdeye sahip dört şahideden biri ($.4) üstten yüksek sivri kemer, ikisi (Ş./4, Ş.l5) teğetli sivri kemer, bir tanesi de (Ş./6) üçgen şeklinde tepeliğe sahiptir.

incelediğimiz şahidelerin gövde formu farklılık göstermektedir. Bir kısmında (Ş./, Ş.2, Ş.9-Ş.ll) prizmatik görünüş söz konusudur. Bunlardan dört tanesi (Ş.l, Ş.9, Ş./0, Ş.ll) kare prizma, bir tanesi de (Ş.2) dikdörtgenler prizması bi-çimdedir. Bir grup şahide plaka şeklinde (Ş.3-Ş.8, Ş./2, Ş./4-Ş./6) gövde formu-na sahiptir. Bunlardan bir kısmı (Ş.3, Ş.4, Ş.6-Ş.8, Ş.J5, Ş.l7) aşağıdan yukarıya doğru hafifçe genişleyerek yükselen, bir kısmı da (Ş.5, Ş.l2, Ş.l4, Ş./6) birbirine paralel kenarlada uzanan plaka görünüşündedir. Sadece bir adet mezartaşlarında (Ş./3) silindirik gövde mevcuttur.

Onyedi şahideden sadece iki tanesi hariç (Ş./6, Ş.l7) diğerlerinde kitabe yer almaktadır. Kare prizma şeklinde gövdeye sahip şahide lerde, (Ş. 1, Ş. 9. Ş. 1 O, Ş. 1 1) yazı, gövdenin dört yüzünü de kaplamaktadır. İki şahide de yazı (Ş. 1. Ş. 9) birbiri-ne paralel silme bordürleri arasında kalan yüzeye, bir şahide de (.5.1 O) gövde bölümünde kazmarak çukurlaştırılan yüzeylere, yukarıdan aşağıya doğru, zemin-den kabartılarak yazılmıştır. Sadece bir adet eserde (.5. I 1) değişik bir durum söz konusudur. Burada kitabe metni kazmarak çukurlaştırılan sathi niş yüzeylerinden üçünde boyuna, birinde enine satırlar halinde kabartılmıştır. Birbirinden düz yü-

74 GÜLTUNÇEL

zeyli profillerle ayrılan ki ta be satırları (Ş. i, Ş. 9), diğerlerine oranla daha yüksek kabartmadır. Dikdörtgenler prizması şeklinde gövdeye sahip bir şahide (Ş.2) de yazı, sadece eserin ön yüzünde mevcuttur ve kitabe metni düz yüzey üzerine alçak kabartma olarak soldan sağa meyille işlenmiştir. Bu eserlerin bir kısmında gövde yüzeyinin alt kısmı toprağa gömülü olduğundan (Ş. i, Ş. 9, Ş. ll) ki ta benin tamamı okunamamıştır.

Plaka şeklinde gövdeye sahip şahidelerin ikisi hariç (Ş.l6, Ş.l7) diğerlerinde (Ş. 3-Ş. 8, Ş.12, Ş.14) gövde üzerinde ki tabeye yer verilmiştir. Ki ta be metni, genel-likle, düz silmeterin meydana getirdiği panolar içerisine yatay sıralanan harflerle kabartıimıştır (Ş.4, Ş. 6, Ş. 7, Ş. 8). İki şahide de (Ş. 3, Ş.J2) gövdenin büyük bir bölümünü kaplayacak şekilde, kazmarak oluşturulan pano içerisine, yüzeyden kabartılan harflerle yazılmış ve üst-orta kısımdan basık kemer görünüşlü bir niş ile kuşatılmıştır. Bir eserde (Ş.5) yazı, sınırları kazıma çizgilerle belirlenen farklı genişlikteki panolar içerisine birbirine paralel satırlar halinde zeminden kabartılrnıştır. Bir şahide de ise (Ş.14) gövde ve tepelik yüzeyinin tamarnını kaplayan yazı, yatay bordürlerle birbirinden ayrılmış panolar halindeki bölümlere kabartma harflerle girift olarak işlenmiştir. Bir şahide (Ş.13), silindirik gövde yüzeyine sahiptir ve yazı, şemse şeklinde bir kompozisyon meydana getirecek biçimde yerleştirilen harflerle, yüzeyden kabartılarak yazılmıştır.

Plaka şeklinde gövdeye sahip şahidelerin iki tanesinde (Ş.5, Ş.J4), kitabeyi, taş kenarlarında sınırlandıran silme yoktur. Bazı eserlerde (Ş.4, Ş. 6) kitabe, iki (Ş. 6) veya üç kademelİ (Ş. 4) profil kuşağının üst-orta bölümde meydana getirdiği basık kemer şeklindeki bir bordürle üstten kuşatılmıştır. İki yandan ve alttan ise içteki yarım silindirik kesitli dıştaki sathi iki profil kuşağı arasında yer alan teste-re dişi şeklinde (Ş. 4) ve "S" biçiminde (Ş. 6) kıvrım oluşturan bir friz ile sınırlanır. İki adet şahide de (Ş. 3, Ş.J2) ise kitabeyi iki yandan kuşatan silme bordürleri, üst-orta kısımda basık kemer şeklini almıştır ve kitabe metninin yazıldığı bölüm niş haline getirilmiştir. Üstten kavuk (Ş.8) ve rozet şeklinde (Ş. 7) bir tepelikle taçla-nan iki şahideııin kitabe metni tamamen benzer bir kuşakla çepeçevre kuşatılmıştır. Bu taşlarda, yarım silindirik kesitli profil ile buna bitişik sathi çıkıntılı iki silme arasında uzanan testere dişi görünüşündeki bir friz, elips biçimi oluşturan bir frizle yazıyı dıştan sınırlar.

Eserlerin bir kısmının (Ş. i, Ş. 2, Ş.4, Ş. 7, Ş. 9-Ş.ll, Ş.13, Ş.14) gövde yüze-yinde kitabe metninden başka, dekoratif nitelikte unsura yer verilmemiştir. Bazı şahide lerde; (Ş. 3, Ş. 5, Ş. 6, Ş. 8, Ş.J2) kitabe üzerinde yer alan gövde yüzeyi beze-me "açısından değerlendirilmiştir. Üstten kavuk şeklinde tepelikle taçlanmış iki şahide de (Ş.3, Ş.12) bu bölüm benzer bir görünüşe sahiptir. Taşlardan birinde (Ş.3) her iki köşeye birer tane gelecek şekilde iki rozet, diğerinde de (Ş.l2) ortaya


bir tane daha ilave ile toplam üç rozet, işlenmiştir. Bir başka mezartaşında; (Ş.5); yarım daire şeklindeki alana, sınırları bir çift kazıma çizgi ile belirlenen dört yapraklı yarım çiçek tasviri işlenmiştir. Bir başka eserde (Ş. 6) bu yiizey, karşılıklı simetri teşkil edecek şekilde "C-S" kıvrımları oluşturan dal ve yaprakların ze-minden kabartılması ile süslenmiş tir. Başka bir şahide de (Ş. 8) ki ta benin üzerinde kalan gövde yüzeyi; merkezdeki dört yapraklı stilize bitkisel bir motifın her iki tarafına, iç içe geçmiş sivri ucu dışarıya bakan ">" şeklindeki stilize yaprak mo-tiflerinin kabartılması ile bezenmiştir. Bu yüzeyde ayrıca kemer köşeliklerine uçları taş kenarlarına bakan "C" şeklinde kıvrımlı birer yaprak, simetri teşkil edecek şekilde yerleştirilmiştir.

incelediğimiz onyedi adet şahideden, onbir tanesinde (Ş. 1, Ş.2, Ş.3. Ş.5, Ş.6-Ş. 1 2) gövde, bir boyunla tepeliğe bağlanmaktadır. Beş adet eserde ise (Ş.4, Ş./3-Ş.l6) plaka (Ş.4, Ş.l4, Ş.l5, Ş.J6) ve silindirik (Ş.l3) formlu gövde, boyun ol-maksızın doğrudan tepelikle birleşmektedir. Kare (Ş. 1, Ş. 9-Ş. 1 1) ve dikdörtgenler prizması (Ş. 2) biçiminde gövdeye sahip şahidelerden dördünde (Ş./, Ş. 2, Ş. 9, Ş. i O) gövde üstten, bakla va şeklindeki prizmatik Türk üçgenlerinden meydana gelen kuşakla, bir adet eserde de, (Ş. 1 1) sınırları kazıma çizgi ile belirlenmiş yarım silindirik kesith bir profılle boyuna bağlanmaktadır. Kare prizma görünü-şünde gövdeye sahip şahidelerin (Ş. 1, Ş.9-Ş.ll) boyunları silindir şeklindedir ve yüzeylerinde dekoratif unsurlara yer verilmemiştir. Dikdörtgenler prizması biçi-minde gövdeye sahip bir adet şahide de (Ş.2), boyun, kesik piramit şeklindedir.

Plaka şeklinde gövde yüzeyine sahip altı adet şahideden, (Ş.3, Ş.5, Ş.6-Ş.8, Ş./2) beşinde (Ş.3, Ş.5, Ş.6, Ş.8, Ş.l2) yukarıya doğru hafifçe daralarak yükselen konik göıünüşlü boyunla kavuk veya sarık biçimindeki tepeliğe ulaşılır. Bunların boyun yüzeylerinde dekoratif unsurlara rastlanmarnaktadır. Sadece bir adet şahide de (Ş.8) gövdeden boyuna, üstten ince bir profılle sınırlarmuş bir kuşakla geçil-miştir. Bu kuşağın yüzeyi, eksene yerleştirilen dört yapraklı stilize bitkisel tasvi-rin iki tarafına işlenen, uçları dışa dönük "C" şeklinde profıllerle bezenmiştir. Plaka biçiminde gövdeye sahip bir başka şahide de (Ş. 7) farklı bir görüntü söz konusudur, üstten çok kollu iri bir rozetle taçlanan mezartaşında, rozetin alt kolla-rında yer alan yüzey, her iki taraftan, kolları dışarı bakan "C" şeklinde kıvrımlı iri bir yaprakla sınırlarmuştır.

incelediğimiz şahidelerin bezerne ve kitabeleri relief olarak işlenmiştir. İşieniş niteliği bakırnından eserlerin bir kısmında (Ş.2, Ş.3, Ş.5, Ş. 1 0-Ş. 1 4) alçak kabartma, bir kısmında da (Ş.l, Ş.4, Ş.6, Ş.7-Ş.9, Ş./5, Ş.16) daha plastik bir gö-rünüş söz konusudur.

Kitabelerin bir kısmı fazla aşınma nedeniyle okunamarnıştır. Okunabilenler-den anlaşıldığına göre; erkek mezartaşlarının üstten kavuk, sarık şeklinde bir

76 GÜLTUNÇEL

başlıkla: hanım mezartaşlarının da bitkisel bezemeli tepelikle taçlandıkları görül-mektedir.

Kitabe metinlerinin birinci satırında genellikle (Ş.3, Ş.5. Ş.6-Ş.8, Ş.l2) ''Huve el-Hallak el Baki" bir adet eserde (Ş.4) "Huve-1-Baki" ifadesi, son satırda da daha ziyade (Ş.J-Ş. 7) "ruhu içün el fatiha", bir adet eserde de (Ş.J) "Ruhuna el fatiha" ifadeleri görülmektedir. Yazı metinlerinde usta adı ve imzası işlenmediğinden sanatçıların kimliği hakkında bilgi sahibi olunamamaktadır.

Üsküp İsa Bey Camii Haziresi'nde tespit ettiğimiz şahideler, Anadolu'da değişik hazirelerde yer alan pek çok eser ile form ve süsleme özellikleri bakımından benzerlik göstermektedir.

incelediğimiz eserlerin bir kısmında (Ş. i, Ş. 9-S. ll) kare prizma biçiminde gövde, silindirik bir boyunla sarık şeklinde tepeliğe bağlanmaktadır Anadolu'da benzer örneklere; Bursa Türk ve İslam Eserleri Müzesi bahçesindeki iki şahidede rastlamaktayız24 • Bunlardan birinde25 kitabe bütün gövde yüzeyini kaplarken, diğerinde26 prizmatik gövdenin bir yüzündedir. Üstten sarık şeklinde tepelikle taçlanmış bir şahide ise paralel kenarlada uzanan gövde formuna (Ş. 6) sahiptir. Benzerlerine Diyarbakır Ragıbiye Medresi27 Mezarlığı'nda, İzmir'de Hacı Mah-mut Camii Hazires i, 2 ıı ve Ali Ağa Cami Haziresi29 ile Yağlıaneler semtindeki Şemsi Baba Tekkesi 'nin yanındaki hazirede30 ve İstanbul Piyale Paşa Türbesi Haziresi 'nde31 rastlamaktayız.

İncelememiz kapsamındaki bazı mezar taşları, yukarıya doğru hafifçe genişleyerek yükselen (Ş.3) veya paralel kenarlı (Ş.5, Ş.8, Ş.l2) plaka biçiminde göv-

24 Paralel öıııekler için bkz, D. Karaçağ, Bursa 'daki 14-/5. yüzyıl Mezartaşla rı. Ankara 1994, (Kat No: 1, s.23-26) (Kat No: 1 O, s.45-4 7).

25 D. Karaçağ, a.g.e .. s.23-26. 26 D. Karaçağ, a.g.e, s.45-47. 27 Karşılaştırma ömekleri için bkz, M. İlhan, "Diyarbakır, Türbe, Yatır ve Mezartaşları",

Cimetieres et Traditions Fum!raires dans le Monde lslamique, İslam Dünyasında Mezarlıklar ve

Defin Gelenekleri 1, Ankara 1996, s. 179-211, (s.197, Foto. XXVII, s.l98, Foto: XXVIII) 28 Bkz., N. Ülker, "İzmir-Hacı Mahmud Camii Haziresi Mezar Kitabeleri, XVIII ve XIX. Yüz-

yıl", V. Araştuma Sonuçlan Toplanttstl. Ankara 1988, s. I 1-42 s.37 (Foto.l2), s.38 (Foto:13,16), s.39

(Foto: 17 ,20). 29 Karşılaştırma ömekleri için bkz., N. Ülker, "İzmir Ali Ağa Cami Haziresi Mezar Kitabeleri,

(XVIII ve XX. Yüzyıl)", VI. Araştırma Sonuçlart Toplantısı (23-27 Mayıs 1988). Ankara 1989, s.l9-

34 (s.31, Resim 8). 30 Bkz., N. Ülker, "İzmir Yağhaneler'deki Mezar Kitabeleri", XIX. XX Yüzyıl, IV. Araştırma

Sonuçları Toplantısı. (26-30 Mayıs 1986), Ankara 1987, s.1-37, (s.33, Foto 18). 31 Karşılaştırma için bkz: T. Çonıhlu-Y. Çoruhlu, "İstanbul'da bulunan Gemici i Denizci

Mezartaşlarına Dair Bir Değerlendirme", Tarilıi. Kiiltiirii ve Sanatıyin IV. Eyüp Sultan Sempozyumu,

Tebliğler (5-7 Mayıs 2000). İstanbul 2000, s. 76-89, (s.87, 88, Resim 27).


deye sahiptir ve üstte kavuk32 biçiminde birer tepelikle taçlamrnştır. Bu tarz şahidelerin yakın benzerlerine İzmir Hacı Mahmud Camii Haziresi'nde33 , İstanbul Sokollu Türbesi Haziresi'nde34 ve Bulgaristan Niğbolu'da35 , Rusçuk'da36 ve İtalya Trieste' deki Osmanlı Mezarlığı 'nda37 rastlamaktayız.

Üsküp İsa Bey Camii Haziresi'nde yer alan bir şahide de ($. 1 3), silindirik . gövdenin üzeri sivri kubbe şeklindedir. Kitabe metni, gövdenin üst bölümüne,

etrafı tıraşlanan harflerin kabartılması ile yazılmıştır. Silindirik gövdeli bu şahide ile benzer örneklere Anadolu'da Fatih Camii Haziresi'nde38 , Eyüp Sultan'da, 39

32 Kavuk çeşitleri ve 1828'de İkinci Sultan Mahmud tarafıııdan Fesin umumi bir serpuş olarak kabulüne kadar yüzyıllar boyunca ecdadınıız tarafından giyilmiş serpuşların en yaygını olduğu hak-

kında bkz., R.E. Koçu, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözliiğü, Ankara, 1967, s.148-151. Ayrıca

bkz., C.E. Arseven, Sanat Ansiklopedisi. Cilt II, s.984. Ayrıca, kavuk çeşitleri ve kavuklarda bezenıe

için bkz, H. Çal, "İstanbul Eyüp'teki Erkek Mezartaşlarında Başlıklar", Tarihi, Kiiltiirü ve Sanatıyin

III. Eyüp Sul tn n Sempozyımıu. Tebliğler (28-30 Mayıs 1999). İstanbul 2000, s.206-225, (s.209, 21 O,

213, 214). 33 Bkz., N. Ülker, "İzmir-Hacı Mahmud ........ ", s.37, Resim No:9, 10. 34 Karşılaştırma için bkz, Ö. Barışta, "Eyüp Sultan'dan Bazı Çocuk Mezartaşları", 1. Eyiip Sul-

tan Sempozyumu. Tebliğler, (İstanbul), basım yılı yok, s.172-180, (s.l78, Foto.15, 16). 35 Bulgaristan, Niğbolu (Nikopol)'deki karşılaştırma örneği hk. Bkz, M. Kiel, "Little-Known

Ottoman Gravestones from some Provincial Centres in the Balkans Eğriboz/Calkis, Niğbolu/Nikopol

and Ruscuk/Russe", Cimericres et Trnditions Funernires dans le Monde Islnmique, jsfôm Diinynsındn

Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri I, Ankara 1996, s.319-332, (s.327, Foto. 7). 36 Bulgaristan, Rusçuk'daki mezartaşı için bkz, M. Kiel, a.g.m., s.329, Resim 9. 37 İtalya, Trieste'deki Osmanlı mezarlığında yer alan, kavuk biçiminde tepelikle taçlanmış ben-

zer şahideler hakkında bkz., V. Grassi, "Trieste'deki Osmanlı Mezarlığı", Cimetieres et Traditions

Funernires dans le Monde Islnmique. jsfnm Dünyasmda Mezarlıklar ve Defilı Gelenekleri ll. Ankara

1996, s.201-208 (s.204, Şek.6,7; s.205,9. Mezartaşı IV). 38 Silindirik gövdeli şahidelerin karşılaştırması için bkz, U. Dernıan, a.g.m., s.39, Resim 5. 39 Karşılaştırma için bkz, S. Gülşen, "Eyüp'te Gömülü Sanatçı Mezarları", /. Eyiip Sultan Sem-

pozyumu. Tebliğler, (İstanbul), basını yılı yok, s.206-213 (s.208'de Şakir Ağa Kabri, s.2 IO'da Beste-

kar Zekai Dede'nin kabri); A. S. Açıkgözoğlu, "Eyüp Sultan'da Ketebeli Mezar Taşları'', /. Eyiip

Sultan Sempozyumu, Tebliğler, (İstanbul), basını yılı yok, s.202-205 (Foto. 1, 3, 5, 9); H. Subaşı.

''Eyüp Sultan ve Civarındaki Mezartaşı Kİtabelerinin Hat San'atı ve Tarihi Açısından Önemi", /.

Eyüp Sultan Sempozyunıu, Tebliğler, (İstanbul), basım yılı yok, s.181-197, (Foto. 20, 37, 43); A.C.

Açıkgözoğlu, "İnızasız Bir Sami Efendi Mezar Taşı", Tarihi Kültürü ve Sanatıyin ll. Eyiip Sultan

Sempozyumu, Tebliğler (8-10 Mayıs 1998), İstanbul 1998, s.324-327 (Resim ı, 7); V. Çetintaş, "İs

tanbul Eyüp Sultan Hazreti Halid Türbesi Haziresi'nde Yer Alan Mezar Taşları Konulu Tezlerin

Değerlendirilmesi", Tnrilıi. Kiiltiirü ve Snnntıyla lll. Eyüp Sultan Sempuzyumu. Tebliğler. İstanbul

2000, s.372-379 (s.375, Foto. 4); S. Berk, "Eyüp Sultan Sıııırları İçerisinde Hattat Mustafa Rakım'a

Ait Mezartaşı Kitabeıeri", Tnrilıi. Kültürü ve Snnatıyla lll. "Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (28-

30 Mayıs 1999), İstanbul 2000, s.242-249 (Resim 1, 2); İ. Pala, Eyüp Sultancia Ebussuud 1-laziresi",

Tarilıi. Kiiltılrii ve Sanntıyla V. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (1 J.-13 .t!ayıs 2001). İstanbul

2002, s.186- ı 9 ı, (s.187, Foto. ı); N. Eralp, "Dukakinzfıde Ahmet Paşa Haziresi ve Dukakiıızfıdeler",

Tarilıi. Kültürii ve Sanatıyin V. Eyüp Sultan Sempozywnu. Tebliğler (/1 13 Mayıs 2001). İstanbul

78 GÜLTUNÇEL

Eyüp Sultan Hazreti Halid Türbesi Haziresi'nde40, Eyüp Sultan Mehmet Vusuli Efendi Türbesi41 Haziresi'nde rastlamaktayız. Benzer özellikler sunan şahidelerin bir kısmında daha dekoratif bir görünüş söz konusudur ve kitabe metni, kıvrımlı dal ve yapraklada çepeçevre42 veya üstten43 kuşatılmıştır.

Üsküp İsa Bey Camii Haziresi'nde, günümüze ulaşan mezartaşlarına kayıtlı tarihlerden anlaşıldığına göre, 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar kronolojik bir sıra izlenmektedir. Ortadan kalkmış mezar taşlarından hiç değilse bir kısmının da daha önceki yıllara ait olabileceği ve muhtemelen caminin 1475'de inşasından itibaren 20. yüzyıla kadar uzun bir süre bu hazirenin kullanıldığı tahmin edilebi-lir. Şimdiki duruma göre bu hazirede mevcut mezartaşlarında görülen süslemeler, mahalli bir üslup göstermemekte, Osmanlı İmparatorluğu 'nun farklı merkezlerin-deki şahideler kadar diğer sanat eserlerindeki genel gelişim çizgisine de paralel özellikler yansıtmaktadır.

2002, s.192-195, (s.193, Resim 1, 2); Z.C. Özsayıner, "Eyüp Hazirelerinde İki Kadın Hattat Habibe

Hatun ve Habibe Hanım", Tarihi, Kiiltiilii ve Sanatıyla VI!. Eyüp Sultan Sempozyumu, Tebliğler (9-1 1

Mayıs 2003), İstanbul 2003, s.I78-181 (Resim, 5, ll, 14, 15). 40 Bkz, V. Çetintaş, a.g.m, s.372-379 (Foto. 3). 41 Bkz, K. Biçici, a.g.m, s.501, Resim 28. 42 H. Su başı. a.g.m, s.l89, Resim I 2. 43 A. C. Açıkgözoğlu, "İmzasız Bir Sami Efendi Mezar" ... , s, 327. Resim 9.


Resim ı : Şahide ı (a) Resim 2: Şahide ı (b)

Resim 3: Şahide ı (c) Resim 4 : Şahide ı (J)

80 GÜLTUNÇEL

R.esiın 5 :Şahide 2 Resim 6 : Şahide 3

Resim 7: Şahide 4 Resim 8 : Şahide 5

ÜSKÜP İSA BEY CAMii HAZİ RESi ' NDEKi ŞAHiDELER 8 ı

Resim 9 :Şahide 6 Resim ı O : Şah ide 7

Resim ı 1 : Şahide 8 Resinı 12: Şahide 9 (a)

82 GÜLTUNÇEL

Resim 13 : Şahide 9 (b) Resim 14 : Şahide 9 (c)

Resim 15 :Şahide 9 (d) Resim 16 : Şahide 1 O (a)


Resim ı 7 :Şahide ı O (b) Resim ı8: Şahide ı o (c)

Resim llJ : Şahide ll Resim 20 : Şahide ı ı (a)

84 GÜL TUNÇEL

Resim 21 : Şahide 12 Resim 22 : Şahide 13

Resim 23 : Şahide 14 Resim 24 : Şahide 15


Resim 25 : Şahide ı 6

Resim 26 : Şahide ı 7

atatÜrk yÜksek kurumu atatÜrk kÜltÜr merkezi...

Documents