AUD-rapport nr: 5-18

Fylkesprognosar Hordaland 2018-2045: Befolkning

2

Utgivar: Hordaland fylkeskommune, Seksjon for forsking, internasjonalisering og analyse http://www.hordaland.no/aud

Tittel: ”Fylkesprognosar Hordaland 2018-2045: Befolkning” Publikasjonsserie/nr: AUD-rapport nr: 5-18

http://www.hordaland.no/aud-rapportar Dato: 16.4 .2018 Forfattarar: Lasse Kolbjørn Anke Hansen og Stian Skår Ludvigsen Epost: lasse.hansen@hfk.no / stian.ludvigsen@hfk.no Telefon: 99 22 84 58 / 41 32 27 34

3

INNHALD

Samandrag ....................................................................................................................................... 4

Om fylkesprognoser.no ................................................................................................................... 5

Kort om føresetnader og metode for befolkningsprognosen ......................................................... 6

Samanlikning av framskrivingsalternativ ........................................................................................ 7

Flytteprognose .............................................................................................................................. 10

Prognose for fødde og døde.......................................................................................................... 11

Prognose for samla folkevekst ...................................................................................................... 12

Folkevekst etter alder og kjønn ..................................................................................................... 15

Utvalde data på kommunenivå .................................................................................................... 17

Fylkesprognoser 2017 - metodevedlegg ....................................................................................... 21

Endra føresetnadar for prognosekøyringane ................................................................................ 21

Grunnleggjande om føresetnader om fødde og døde i Fylkesprognoser.no ............................... 23

Korrigering av nivåfaktor fødde ................................................................................................. 23

Korrigering av nivåfaktor døde ................................................................................................... 24

Nettoflytting .................................................................................................................................. 24

Historisk nettoflytting ................................................................................................................ 24

Nettoflytting + fødselsoverskot – input i modellkøyringane ..................................................... 29

Avstemming og justeringar på kommunenivå ........................................................................... 32

4

Samandrag Denne rapporten inneheld Hordaland fylkeskommune sin hovudprognose for befolkningsutviklinga fram mot 2045. Prognosen er basert på eigne prognosar for flytting og justeringar av fødselsfrekvensane. Totalt er folketalet i Hordaland venta å vekse med 68 500 innbyggjarar (13 %) frå 1.1.2018 til 1.1.2045. Hordaland passerte 500 000 innbyggjarar våren 2013, og i fjorårets prognose blei det estimert at innbyggjar nummer 600 000 skulle kome i løpet av 2033. I følgje årets prognosen vil ikkje dette ikkje skje i løpet av prognoseperioden. Ved inngangen til 2045 er vi venta å ha 591 000 hordalendingar. I reelle tal ventar vi at folkeveksten vil falle gradvis frå og med 2019 og fram til 2045. Den vil da ha gått frå 3 354 i 2019 til 1 323 i 2044. Dette skuldast i all hovudsak at vi føreset netto innanlandsk fråflytting kombinert med lågare innvandring, som igjen betyr at fylket ikkje får eit stort påfyll av unge lenger. Dette gjer at be-folkninga eldast, som igjen betyr utflata fødselstal og auka tal døde. Innvandring har i langt tid utgjort den største delen av nettoflyttinga til fylket. Dette er fordi den innanlandske nettoflyttinga stort sett har vore relativt låg eller negativ. Dei siste tre åra har det vore netto innanlandsk fråflytting frå Hordaland, slik at det berre er innvandring som har gjort at fylket likevel har hatt samla netto tilflytting. Dette gjeld også for dei fleste kommunar i fylket. Samstundes har nettoinnvandringa vore langt lågare dei siste to åra enn dei 10-12 åra før. Dette gjer at flytteoverskotet i 2017 berre var på 298 personar, som er det lågaste sidan 1997. For kvart av åra frå 2018 til og med 2044 er nettoflyttinga estimert til 1 008 personar I 2017 vart det fødd 5 961 personar i Hordaland, mens 3 686 døde. Dette gjev eit fødselsoverskot på 2 275, som er det lågaste sidan 2006. I følgje prognosen vil fødselsoverskotet gå ned til 857 i 2044. Talet fødde er venta å ligge høveleg stabilt framover, som følgje av utflating i talet kvinner i fruktbar alder, medan talet døde er venta å halde seg nokså stabilt fram til 2025, for deretter å auke relativt kraftig i takt med auka tal eldre. Målt i prosent av folketalet, var folkeveksten i 2017 0,5 %. Det er det lågaste sidan 1998. Veksten er venta å ligge på 0,6 % i 2018, men gå gradvis nedover til 0,2 % i 2044. Om vi ser på aldersfordelinga i befolkninga, vil dei eldste gruppene vekse meir enn dei yngste, og dei over 75 vil bli relativt sett fleire enn i dag, mens dei under 60 vil bli relativt sett færre. Det er venta ein nedgang i talet hordalendingar på 1-15 år. Rapporten presenterer tal og figurar for heile fylket, men bakarst i rapporten er ein tabell med nokre nøk-keltal for kommunane og regionane i fylket. Nøkkeltala er folkemengda i 2030 og 2045, talet innbyggjarar i aldersgrupper som er store forbrukarar av kommunale tenester (1-5-åringar, 6-15-åringar og eldre over 75), gjennomsnittleg vekst per år, og gjennomsnittsalder. Det er venta folkevekst i 22 av fylkets 33 kommunar og sju av åtte regionar. Rapporten byggjer på Hordaland fylkeskommune sitt hovudalternativ for befolkningsframskrivinga for 2018-2045. Samstundes med publisering av denne rapporten blir tal frå alle fire alternativa tilgjengeleg for ned-lasting på Hordaland fylkeskommune sin statistikkportal statistikk.ivest.no under menyvalet Fylkesprogno-ser.no -> Fylkesprognoser.no 2018. Alternativa som er produsert i tillegg til hovudalternativet er eit høgsce-nario som føresett høgare innflytting og fødselsfrekvens, eit lågscenario som føresett lågare fødselsfrekvens og ein periode med nettoutvandring lik halvparten av dei «ekstra» innvandrarane vi fekk i perioden med høg arbeidsinnvandring i 2007-2015, samt eit scenario der nettoinnvandringa er sett til null. Alternativet med null nettoinnvandring gir oss moglegheit til å rekne ut «innvandringsbidraget» til folkeveksten. I 2045 vil dette ha akkumulert seg opp til nesten 48 500 innbyggjarar, som er 8 % av det venta innbyggjartalet i prognosen som føresett framtidig innvandring.

5

Om fylkesprognoser.no Fylkesprognoser.no er eit samarbeidsprosjekt mellom fylkeskommunane som deltek i Panda analyse. Denne gruppa eig Plan- og analysesystem for næring, demografi og arbeidsmarknad (PANDA), som teknisk vert drifta av SINTEF Teknologi og samfunn. Fylka står sjølv ansvarleg for sin eigen bruk av PANDA og utarbeiding av dei fylkesvise rapportane. SINTEF har ikkje ansvar for dei val og konklusjonar fylka gjer i sin bruk av PANDA og publikasjon av Fylkesprognoser.no. Eventuelle feil eller feilvurderingar i rapportane er fylka sine. Rapportane i Fylkesprognoser.no for Hordaland er utarbeidt av Seksjon for forsking, internasjonalisering og analyse i Regionalavdelinga i Hordaland fylkeskommune. Dei presenterer i all hovudsak data og prognosar på fylkesnivå. I prognosekjøringane er det berekna fleire tal på kommunenivå enn det som er publisert i desse rapportane, og meir detaljerte data og prognosar på kommunenivå kan lastast ned frå statis-tikk.ivest.no. Om ein har spørsmål knytt til fylkesprognoser.no eller ønskjer tilgang til andre data (for Horda-land) kan ein ta kontakt med Hordaland fylkeskommune, Seksjon for forsking, internasjonalisering og ana-lyse. Kontaktinfo på side 2. Bergen, 16.4.2018

Definisjonar Dødssannsyn: Sannsyn for dødsfall for det einskilde kjønn i den einskilde aldersklassa. Dødssannsyn vert berekna på kvart alderstrinn for menn og kvinner kvar for seg, og nyttast mellom anna til å berekne forventa levealder. Flytting: Folkeregistrert adresseendring. Fødselsfrekvens: Gjennomsnittleg tal levandefødde barn pr. kvinne etter alder i ein utvald region. Fødselsoverskot: Talet fødde minus talet døde i same periode utgjer fødselsoverskotet Innvandring: Første gong ein blir folkeregistrert i Noreg. Berre personar med registrerbart (lovleg) opp-hald. Seinare innanlandsk flytting av tidlegare innvandra person blir ikkje rekna som innvandring. Nettoflytting: Blir definert som innflytting til ein region (samling av fylker, kommunar osb.) minus utflyt-tinga i same periode. Til samanlikning vert bruttoflytting definert som summen av innflytting og utflytting. Nivåfaktor: Ein faktor som angir om talet fødslar i ein kommune eller region i estimeringsperioden er hø-gare eller lågare enn fødselsfrekvensane, som er berekna nasjonalt. PANDA: Plan- og analysesystem for næring, demografi og arbeidsmarknad (PANDA), er eigd av fylkes-kommunane og vert drifta av SINTEF Teknologi og samfunn.

6

Kort om føresetnader og metode for befolkningsprognosen Prognosar og framskriving av folketalsutvikling er basert på historisk utvikling, og dette kan – og vil – avvike frå den utviklinga som faktisk vil skje. Ein må vere medviten om at prognosane ikkje er fasit på framtidig utvikling, og at dei er forbunde med feilkjelder. I langsiktig planlegging må ein derfor bruke prognosar med varsemd. Planar må vere robuste og fleksible nok til at dei kan handtere ulike framtidsscenario, både at veksten blir høgare og lågare enn prognosane tilseier. I årets Fylkesprognoser.no har vi lagt oss på eit framtidsscenario som føreset at utviklinga framover vil spegle utviklinga slik den har vore dei siste snaue 20 åra, men utan at vi når dei toppane vi hadde seint på 2000-talet. Dermed ventar vi mindre innvandring enn SSB gjer i sitt hovudalternativ. Dette er meir utførleg diskutert i metodevedlegget. Folketalsutviklinga i prognosane våre blir bestemt av fødselsoverskotet (fødde minus døde) + nettoflytting (innflytting minus utflytting). Over lengre tidshorisontar spelar fødselsfrekvensar og dødsannsyn ei stor rolle ved berekning av befolkningsprognosar. Ved korte tidshorisontar er det derimot flyttinga som er det viktige for å bestemme befolkningsutviklinga i ein region, men flyttinga legg også mykje av grunnlaget for framtidig fødselsoverskot. Ved etablering av modellparameter og datagrunnlag til bruk i modellkøyringane blir det nytta data for siste statistikkår frå SSB. Estimeringsperiode for nivåfaktorar for fødde, døde og tilpassing til arbeidsmarknaden blir basert på eit gjennomsnitt av dei fire siste åra. I modellen blir det nytta dødssannsyn som er forskjellige mellom kjønna og varierer med alderen. Vi får i tillegg eit ”påfyll” av nye barn. Dette skjer ved at kvinner i ulike aldrar får barn med ein viss frekvens. Fød-selsfrekvensane gjeld berre for kvinner og varierer med alderen. Ved køyring av befolkningsmodellen blir det nytta faste regionfrekvensar frå SSB til justering av fødselsfrekvensar og dødssanssyn. Dødssanssyna blir derimot "glatta" med ei regionavstemming slik at ein får eit sett med dødssannsyn som er lik for alle kommunane innanfor ein region. Regionen får vidare eit ”påfyll” av personar gjennom nettoflytting. I Fylkesprognoser.no for Hordaland blir nettoflyttinga gjennom prognoseperioden berekna ut frå framskriving av den historisk nettoflyttinga for kom-munar i fylket i perioden 1998 til 2015. Deretter blir nettoflytting automatisk fordelt på alder og kjønn ved hjelp av ein glattefunksjon (Rogers-Castro) i PANDA. Hordaland fylkeskommune produserer fire alternativ basert på ulike alternativ for nettoflytting. Nettoflyttinga er berekna for kvar kommune og deretter summert på fylkesnivå. Under er meir informasjon om kvart alter-nativ:

- Hovudalternativet føreset at: 1) Netto innanlandsk flytting er lik snittet for dei siste fire åra, 2) Nettoinnvandringa er lik snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015 (dei «spesielle» åra etter EU-utvidinga). I tillegg har vi justert på nivåfaktorane for fødde og døde for å få eit utgangs-punkt som er likt situasjonen per 1.1.2018. Dette blir gjort per kommune. Samla fruktbarheitstal for fylket var 1,67 barn per kvinne i 2017, og berekna til 1,68 barn i framskrivinga. For kommunane med lågast fruktbarheit har vi berekna Sund til 1,54 barn per kvinne, Bergen 1,5 barn, Odda 1,32, og Samnanger 1,09 barn. På grunn av at Bergen trekk ned snittet, ligg resten av kommunane over fylkessnittet på 1,68. Snittet for Hordaland utanom Bergen er 1,91. Kommunane med berekna hø-gast fruktbarheit i fylket er Fitjar med 2,38 barn per kvinne, Ulvik med 2,5, Fedje med 2,74 og Gran-vin med 2,89 barn per kvinne.

- Høgscenarioet føreset at: 1) Netto innanlandsk flytting er lik snittet av dei to beste åra i perioden 2014-2017, 2) Nettoinnvandringa er lik hovudalternativet (snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015), men med eit tillegg som er lik halvparten av differansen mellom snitt for dei gode åra (2007-2015) og «normalsituasjonen» (snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015), 3) Ein auke i fødselsfrekvensane som gradvis går opp frå 1,68 barn i snitt per kvinne i 2018 til 1,89 i 2044. Fødselsfrekvensen blir så justert på kommunenivå med dei korrigerte nivåfaktorane som er nytta i

7

hovudalternativet. Vi har ikkje justert dødsfrekvensane på anna vis enn korrigeringa av nivåfaktorar slik som i hovudalternativet.

- Lågscenarioet føreset at: 1) Netto innanlandsk flytting er lik snittet av dei to dårlegaste åra i perio-den 2014-2017, 2) Nettoinnvandringa er lik snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015 (dei «spesielle» åra etter EU-utvidinga) og ei årleg «tømming» av innvandrar lik snittet for differan-sen mellom åra 2007-2015 og snittet basert på 1998-2017 utan desse ni åra. Tømminga er lagt inn for like mange år framover som den gode perioden, altså ni år. Deretter ventast det at innvandringa går tilbake til snittet for 1998-2006 og 2016-2017, 3) Eit fall i fødselsfrekvensane som gradvis går ned frå 1,68 barn i snitt per kvinne i 2018 til 1,51 i 2044. Fødselsfrekvensen blir så justert på kom-munenivå med dei korrigerte nivåfaktorane som er nytta i hovudalternativet. Vi har ikkje justert dødsfrekvensane på anna vis enn korrigeringa av nivåfaktorar slik som i hovudalternativet.

- Nullinnvandringsscenarioet er eit scenario der nettoinnvandringa stoppar heilt opp og det berre er flyttetilvekst frå innanlandsk flytting. Dette alternativet er berekna på same måte som hovudalter-nativet, med den skilnaden at det her vert tatt utgangspunkt i netto innanlandsk flytting og ikkje nettoflyttinga (som består av både innanlandsk flytting og innvandring).

Vi har også gjort nokre avstemmingar og justeringar på kommunenivå. Desse er omtalt sist i metodeved-legget.

Samanlikning av framskrivingsalternativ

Figur 1: Fire alternative prognosar for utviklinga i folketalet i Hordaland. Kjelde: SSB og eigne prognosar generert i PANDA.

400 000

450 000

500 000

550 000

600 000

650 000

700 000

199

9

200

1

200

3

200

5

200

7

200

9

201

1

201

3

201

5

201

7

201

9

202

1

202

3

202

5

202

7

202

9

203

1

203

3

203

5

203

7

203

9

204

1

204

3

204

5

Historisk

Høgscenario

Hovudalternativ

Lågscenario

Nullinnvandring

8

Figur 1 viser resultatet av våre framskrivingsscenario. Hovudalternativet vårt gir eit folketal på nesten 591 000 per 1.1.2045. Høgscenarioet vårt gir eit folketal på rett over 660 000 per 1.1.2045, medan lågscenarioet gir nesten 535 000 på same tidspunkt. Nullinnvand-ringsscenarioet gir eit folketal på nesten 543 000 per 1.1.2045.

Figur 2: Historisk nettoflytting mellom Hordaland fylke, utlandet og resten av Noreg. Kjelde: SSB via PANDA.

Figur 2 viser at nettoflyttinga auka frå 1 050 i 1998 til 5 134 i rekordåret 2012. Deretter har den gått nedover, til 3 599 i 2014, 2 479 i 2015, 874 i 2016 og til sist 298 i 2017. Det er det lågaste nettotalet for fylket sidan 1997. Dei prikka linjene viser kva periode som ligg til grunn for estimeringa av høvesvis netto innvandring og netto innanlandsk flytting og den estimerte storleiken for kvar. Den stipla linja viser estimert nettoflytting (summen av estimert netto innvandring og innanlandsk flytting), som er det vi legg til grunn for prognosen. Det vil mest sannsynlig vere år som ligg både over og under dette, men i snitt trur vi altså at det er her vi vil ligge. Kommentar I heile perioden er det i all hovudsak innvandringa til Hordaland som har stått for den positive nettoflyttinga. Både i 1998-2000, 2005-2007 og 2011 var den innanlandske flyttinga til Hordaland negativ, og innvandring utgjorde dermed heile nettoflyttinga. Det same er igjen tilfellet igjen frå og med 2015 etter fleire år med nedgang. Samstundes har også nettoinnvandringa vore i kraftig fall sidan 2013. Følgeleg har nettoflyttinga til Hordaland gått ned med 94 % sidan toppåret 2012. Dersom denne trenden held seg vil Hordaland ha negativ nettoflytting i 2018.

-2 000

-1 000

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

199

8

199

9

200

0

200

1

200

2

200

3

200

4

200

5

200

6

200

7

200

8

200

9

201

0

201

1

201

2

201

3

201

4

201

5

201

6

201

7

Nettoflytting 1998 til 2017

Nettoinnvandring

Netto innenlands flytting

Sum nettoflytting

Hovudalt. nettoinnv.

Hovudalt. nettoflytt.

Hovudalt. innlandsk nettoflytt.

KIL

DE

: K

ILD

E:

9

Figur 3: Historisk statistikk over den samla flyttinga i ulike aldersgrupper i periodane 2007-2015 og 2016-2017. Kjelde: SSB via PANDA.

Figur 3 viser gjennomsnittleg årleg flytting etter alder for to periodar: 2007-2015 og 2016-2017. Det er per-sonar i alderen 20 til 35 som flyttar mest. Det er svært få over 50 år som flyttar både inn og ut av Hordaland. Dette gjeld begge periodane, men med nokre interessante skilnadar som blir diskutert under. Skilnadane mellom dei to periodane viser korleis flyttinga inn og ut av Hordaland har endra seg dei siste to åra. Som ein følgje av den store arbeidsinnvandringa etter utvidinga av EU opplevde fylket ein kraftig auke i innflyttinga i perioden 2007-2015. Også utflyttinga auka i perioden, men ikkje like mykje som innflyttinga, slik at nettotala blei løfta kraftig for 20-35-åringar, men også for 35-50-åringar. For dei siste to åra, 2016-2017, ser vi tydeleg oljebremsen med påfølgjande kraftig reduksjon i nettoinnvandringa. Den årlege innflyt-tinga er berre litt lågare enn i perioden 2007-2015, men «knekken» kjem i yngre aldersgrupper enn dei gjorde, slik at talet innflyttarar er lågare for alle årskull frå midten av 20-åra. På same tid er utflyttinga langt høgare for alle årskull kor det er ein viss frekvens av flytting. Dermed blir nettotala for alle årskull frå tidleg i 20-åra lågare enn i den gode perioden. Frå og med 27-åringane er det faktisk berre fire årskull kor det ikkje var netto fråflytting frå Hordaland i 2016-2017. Det mest treffande er skilnaden i talet flyttingar totalt mellom periodane. Det er stadig meir utflytting, slik at gjennomsnittleg årleg flytteaktivitet i perioden 2016-2017 var omlag 2 800 personar høgare enn for åra 2007-2015. Gjennomsnittleg årleg innflytting dei to siste åra har vore litt under 800 lågare enn i 2007-2015. Den gjennomsnittlege årlege nettoflyttinga til Hordaland i 2007-2015 var 4 134 personar. Den rekordhøge utflyttinga, kopla med noko lågare innflytting, gjer at snittet for 2016-2017 er på berre 586 netto innflyttarar. Til samanlikning var tilsvarande før den store innvandringa 1 389 personar årlege netto tilflyttarar i åra 1998-2006.

-1 000

-800

-600

-400

-200

0

200

400

600

800

1 000

1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75

Snitt årleg flytting etter alder i to periodar: 2007-2015 og 2016-

2017

Utflytting snitt 2007-2015 Utflytting snitt 2016-2017 Innflytting snitt 2007-2015

Innflytting snitt 2016-2017 Nettoflytting snitt 2007-2015 Nettoflytting snitt 2016-2017

10

Fordi barn ikkje flyttar aleine (med unntak av flytting mellom føresette), er barneflyttinga eit uttrykk for flyt-tinga til barnefamiliar. Denne flyttinga har endra seg relativt lite mellom periodane. Dette tyder på at endringa i innflytting for 20- til 50-åringar og i utflytting for 20- til 30-åringar, er ei endring i flytting av barnlause. Dette kan henge saman med auka arbeidsmobilitet/-innvandring. Kommentar I modellkøyringa er det estimert inn- og utflytting, samt aldersfordeling for flyttarane for 2017 sidan flytting etter alder og kjønn enno ikkje er tilgjengeleg frå SSB. Modellsystemet estimerer noko lågare inn- og utflyt-ting enn dei reelle tala (som er kalkulert basert på historisk flytting og det reelle nettotalet), og dette forplan-tast slik at den estimerte flyttinga for kvart årskull nok er lågare enn dei reelle tala. Aldersfordelinga er likevel lik den historiske. Det er uansett summen, altså nettoflyttinga, som er viktig i prognosekøyringa.

Flytteprognose

Figur 4: Historisk statistikk og prognose for inn-, ut og nettoflytting i Hordaland. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Figur 4 viser inn-, ut- og nettoflytting i Hordaland. Historiske tal frå 1998 til 2017, prognose for 2018 til 2044. I 2017 flytta 13 742 personar til Hordaland, mens 13 444 flytta ut av fylket. Dette gjev eit flytteoverskot på 298 personar. Metodekommentar Nettoflyttinga til Hordaland er den lågaste sidan 1997. Utflyttinga har aldri vore høgare så langt tilbake SSB publiserer statistikk (1951), sjølv om den berre har auka litt frå i 2016, då den også var rekordhøg. Innflyt-tinga er den lågaste sidan 2008, men på den positive sida er den framleis høgare enn noko år før det. Trenden er imidlertid negativ. Sidan toppåret for innflyttinga med 16 366 i 2013, har det i snitt blitt 656 færre innflyttarar kvart år. Dersom denne trenden held fram vil Hordaland allereie i 2018 ha netto fråflytting på 395 personar. Sist Hordaland hadde netto fråflytting var i 1997.

-20 000

-15 000

-10 000

-5 000

0

5 000

10 000

15 000

20 000

Inn-, ut- og nettoflytting i perioden 1998 - 2044

Innflytting Utflytting Nettoflytting

11

I sum føreset vi likevel at den årlege nettoflyttinga til Hordaland i snitt vil ligge på omlag 1 008 personar dei neste 27 åra. Dette er ei nedjustering frå det vi har føresett i tidlegare utgåver av Fylkesprognoser. Dette heng saman med at nedturen i oljesektoren har vore større enn venta og som har gitt større utslag på innvandringa enn vi trudde. Dette er diskutert i meir detalj i metodevedlegget.

Prognose for fødde og døde

Figur 5: Historisk statistikk og prognose for fødde, døde og fødselsoverskot i Hordaland. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving).

Historisk har det vore mindre uvisse om fødsels- og dødsratar enn om innvandring, spesielt på kort sikt. Samstundes var fruktbarheitstala i 2017 lågare enn på lenge i heile landet og nedgangen berre frå året før er stor. I 2017 blei det fødd 5 961 personar i Hordaland, mens 3 686 døde. Dette gjev eit fødselsoverskot på 2 275. Dette er dei lågaste fødselstala sidan 2006, medan dødstala er dei lågaste sidan 2005. Fødsels-overskotet er også det lågaste sidan 2006. Nedgangen i fødslar frå 2016 til 2017 er den største i heile perioden vi her viser. Fruktbarheitsføresetnadene bak vår prognose gjer at talet fødde vil ligge høveleg stabilt framover, medan talet døde er venta å halde seg nokså stabilt fram til 2025, for deretter å auke relativt kraftig i takt med aldringa av dei store etterkrigskulla. Veksten i talet eldre er langt høgare enn den generelle folkeveksten, så talet døde vil på sikt auke meir enn talet fødde. I følgje prognosen vil fødselsoverskotet følgeleg gå ned ettersom talet døde aukar samstundes som fødsel-tala ligg på same nivå i heile perioden. Trass i stabile fødselstal gjer den raskt aldrande befolkninga at fødselsoverskotet i 2044 er estimert å vere på berre 295 personar. Så lågt har fødselsoverskotet i Hordaland aldri vore så langt tilbake SSB publiserer statistikk (1951).

-8 000

-6 000

-4 000

-2 000

0

2 000

4 000

6 000

8 000

Fødde, døde og fødselsoverskot i perioden 1998 - 2044

Fødde Døde Fødselsoverskot

12

Prognose for samla folkevekst

Figur 6: Historisk statistikk og prognose over folketalet i Hordaland fordelt på aldersgrupper per 1.1. kvart år. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Fordelt på aldersgrupper er den største reelle veksten frå 1.1.2018 til 1.1.2045 venta å kome blant 75-99-åringar (+42 989), deretter 60-74-åringar (+19 285), 40-59-åringar (+12 924), 25-39-åringar (+697), 15-24-åringar (-3 239) og 0-14-åringar (-4 474). Det er altså venta nedgang i talet 0-24-åringar i Hordaland i 2045, målt mot dagens situasjon! Dette syner korleis dei samanfallande faktorane med lågare fruktbarheit (færre barn per kvinne) og lågare tilflytting (mindre påfyll av unge) spelar saman slik at det blir stadig færre unge i fylket. Størst relativ vekst er venta å kome blant dei frå 75 og oppover (117 %) og 60-74-åringar (25 %). Det er altså venta ei dobling i talet over 75 fram mot 2045. Totalt er Hordaland venta å vekse med 68 182 innbyggjarar (13 %) frå 1.1.2018 til 1.1.2045. Hordaland kunne våren 2013 markere innbyggjar nummer 500 000. I følgje denne prognosen vil ikkje innbyggjar num-mer 600 000 kome i løpet av prognoseperioden. I fjorårets prognose ville dette skje i løpet av 2033. Ved inngangen til 2045 er vi venta å ha 590 721 hordalendingar. Kommentar Ein viktig føresetnad for at desse prognosane skal bli oppfylt, er at det er bustad til alle som vil bu her, og arbeid til alle som ønskjer det. Folkeveksten vil ikkje kome av seg sjølv. Om det er arbeidsplassar, men ikkje bustader, kan ein sjå prognosen som ein indikator på kva som ligg latent mogleg å få til av folkevekst, og kva press som vil vere både på bustadmarknaden og på arbeidsmarknaden. Om det er bustader, men ikkje arbeidsplassar, kan ein sjå prognosen motsett: som ein indikator på overkapasitet og risiko for fallande bustadprisar og lønningar, men også som ein indikator på kva som vil bli mogleg å få til av sysselsettings-vekst. Om det korkje er bustader eller arbeidsplassar, vil mykje av grunnen for å flytte hit (og for å bli ve-rande) bli borte, og vi vil heller ikkje få den folkeveksten som vi ventar oss.

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

700 000

Befolkning etter aldersgrupper i perioden 1999 - 2045

0-14 år 15-24 år 25-39 år 40-59 år 60-74 år 75-99 år

13

Årets prognose legg til grunn lågare venta nettoflytting enn prognosane vi har laga i fjor, som igjen var ein del lågare enn åra før. Ettersom det meste av flytting skjer blant 20-35-åringar (sjå figur 3 over), gir dette utslag i korleis aldersfordelinga er venta å utvikle seg i fylket fram mot 2045. Med relativt høg nettoflytting inn til Hordaland, var det venta eit stadig påfyll av unge vaksne. I årets prognose er dette «påfyllet» langt lågare, og følgeleg er det dei eldste aldersgruppene som er venta å vekse mest i åra som kjem. Dette understreker også at fylket er avhengig av tilflytting for å motverke den kommande «eldrebølga».

Figur 7: Historisk statistikk og prognose for den samla folkeveksten i fylket, samt utviklinga i dei to nettokomponentane til folkeveksten. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose ge-nerert i PANDA (framskriving). Folkevekst består av to nettokomponentar: nettoflytting og fødselsoverskot. Figur 7 viser dette og den samla folkeveksten i prosent av befolkninga. Folkeveksten i 2017 var på 0,5 %, som er det lågaste sidan 1998. Folkeveksten er av modelltekniske årsakar venta være litt høgare i 2018 sidan vi har estimert at gjennom-snittleg årleg nettoflytting til Hordaland vil ligge på 1 008 personar. I prognosen blir denne verdien lagt til grunn kvart år, medan talet i realiteten er venta å svinge opp og ned år for år rundt dette punktet. Med stabil nettoflytting og stabile fødselstal, men ei befolkning som raskt blir eldre som diskutert over, er det venta at befolkningsveksten i snitt vil falle med omlag 0,02 prosentpoeng årleg fram mot 2045. Det resulterer i at folkeveksten i 2044 estimerast til 0,2 %. Dersom vi hadde strukke prognosen enda lengre fram, vil det med denne takten bli folkenedgang i Hordaland seint på 2050-talet. Både 2017-talet og prognosen framover ligg langt under toppåret i Hordaland i 2009, kor folkeveksten var på 1,6 %. I nominelle tal finn vi det same som dei relative verdiane: modellen estimerer at folkeveksten vil bli høgare i 2018 enn i 2017, men det vil deretter vere ein nedgang år for år framover. I 2033 vil folkeveksten vere omlag den same som i 2017 og i 2044 vil den vere på 1 303 personar. I røynda kan framtidig folkevekst i enkeltår både vere høgare og lågare enn det prognosen viser, men prognoselinja kan sjåast som eit gli-dande gjennomsnitt.

0,0 %

0,2 %

0,4 %

0,6 %

0,8 %

1,0 %

1,2 %

1,4 %

1,6 %

1,8 %

Folkesvekst etter type i perioden 1998 - 2044, i prosent

Fødselsoverskot Nettoflytting Folkevekst

14

I 2009 og i 2012 utgjorde nettoflyttinga 1 % av folketalet. I 2017 utgjorde nettoflyttinga godt under 0,1 % av folketalet. Framover er den venta å ligge på omlag 0,2 % årleg, men med ein langsam nedgang fram mot 2044. Dette er langt svakare vekst enn prognosen i fjor la opp til. Fødselsoverskotet var i den historiske perioden på sitt høgste nivå i 2009, med 0,6 % av folketalet, og i 2017 utgjorde det 0,4 %. Fødselsoverskotet er forventa å gå sakte nedover og i 2027 falle ned på 0,3 %, i 2034 ned på 0,2% og i 2040 ned på 0,1 %. I 2044 vil fødselsoverskotet som del av befolkninga året før vere på 0,05 %. Dette heng saman med aldersfordelinga i befolkninga. På det meste utgjorde innvandring rundt eitt prosentpoeng av folkeveksten som del av folketalet. Vi har i figur 8 under lagt inn eit scenario der nettoinnvandringa er sett til null framover. Dermed kan vi rekne ut «innvandringsbidraget» til folkeveksten, både for kvart år, og i sum. Differansen mellom eit Hordaland med eller utan innvandring vil i 2045 vere på heile 48 000 innbyggjarar. Kommentar Den framskrivne nettoflyttinga svingar ikkje slik som den historiske. Kvart einskild år i prognoseperioden er ikkje lett å treffe, men over tid vil vi vente ei utvikling som kan glattast ut som i figur 7. Når vi samanliknar figur 7 og 8 ser vi både kor viktig innvandringa er for folkeveksten i fylket, og kor avhengig prognosen er av at vi treff korrekt med våre innvandringsprognosar for kommunane. Historikken i figurane (1998-2017) viser stor variasjon i nettoflyttinga, og liten variasjon i fødselsoverskotet. Vi er dermed meir usikre om framtidig nettoflytting enn vi er om framtidig fødselsoverskot, men trekk vi bort nettoinnvandringa, vil dette etter berre få år også få konsekvensar for fødselsoverskotet. Dersom (netto)innvandringa skulle stoppe heilt opp, vil vi likevel få ei viss folkevekst i fylket fram til 2039, men denne vil eine og aleine skuldast fødselsoverskot, og frå og med 2040 er det ikkje høgt nok til å hindre folkenedgang. Netto innanlandsk flytting vil vere -362, og fødselsoverskotet vil gå ned grunna jamn utflytting av unge i fertil alder.

Figur 8: Historisk statistikk og teoretisk prognose for den samla folkeveksten ved nettoinnvandring lik null. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving).

-0,4 %

-0,2 %

0,0 %

0,2 %

0,4 %

0,6 %

0,8 %

1,0 %

1,2 %

1,4 %

1,6 %

1,8 %

Folkevekst etter type i perioden 1998 - 2044, i prosent

Fødselsoverskot Nettoflytting Folkevekst

15

Folkevekst etter alder og kjønn

Figur 9: Historisk statistikk og prognose for folketalet i Hordaland fordelt på aldersgrupper og kjønn. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Fordelt på aldersgrupper på fem år er det i dag gruppa 25-29 år som er den største i Hordaland (18 828 kvinner og 19 967 menn). I 2045 er det gruppa 35-39 år som er venta å bli den største (18 039 kvinner og 19 698 menn). Kommentar Gjennomsnittsalderen vil bli høgare (39,3 år 1.1.2018 og 44,1 i 2045, sjå tabell 1 under). Dette er fordi dei eldste gruppene veks meir enn dei yngste, og dei over 75 vil bli relativt sett fleire enn i dag, mens dei under 40 vil bli relativt sett færre. Dette ser vi i pyramiden (figur 9) ved at det som i dag tilnærma er ein «boks» opp til 49 år, i 2044 får langt fleire kurvar. Pyramiden «eser» også ut på toppen, medan det er liten vekst eller til og med nedgang i dei låge aldersgruppene. Ei innsnevring i botn er eit typisk teikn på låge fødselsratar i land i den vestlege verden, og er med på å gi høgare snittalder. Årets prognose inneber ei større innsnevring enn fjorårets. Dette skuldast at vi ventar mindre (arbeids)innvandring, og følgeleg mindre påfyll av unge.

30 000 20 000 10 000 0 10 000 20 000 30 000

0-4 år

5-9 år

10-14 år

15-19 år

20-24 år

25-29 år

30-34 år

35-39 år

40-44 år

45-49 år

50-54 år

55-59 år

60-64 år

65-69 år

70-74 år

75-79 år

80-84 år

85-89 år

90-94 år

95-99 år

Befolkningspyramide for åra 2018 og 2045

Menn 2018 Kvinner 2018 Menn 2045 Kvinner 2045

16

Figur 10: Historisk statistikk og prognose for den årlege folkeveksten i fylket fordelt på aldersgrupper. Kjelde: SSB via PANDA (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving). Fordelinga av folkeveksten mellom aldersgruppene år-for-år er vist i figur 10. Her er befolkninga inndelt i seks aldersgrupper. Samla vekst er vist med den svarte linja, og er den same som i figur 7. Kommentar Aldersgruppa med mest stabil vekst framover er gruppa 40-59 år, som er venta å bevege seg rundt 0,5 % årleg vekst fram til ca. 2040 før den går ned nærare 0 %. Aldersgruppa 0-14 år er venta å ha stadig større årleg nedgang fram til -0,6 % i 2024, før talet sakte forbetrar seg og ligg omlag på 0 % frå 2032 og ut prognoseperioden. Talet 15-24-åringar er venta å svinge relativt kraftig framover, frå -1 % i 2018 opp til 0,5 % vekst i 2024, før veksten dei neste 7-8 åra svingar mellom 0 og 0,5 %. Frå 2030 blir det igjen ein kraftig nedgang til -0,7 % i 2034, før talet sakte tar seg opp igjen til å leggje seg på omlag 0 % dei siste åra i prognosen. Talet 25-39-åringar har liknande utvikling, berre med motsett forteikn: frå +0,9 % i 2018 blir det nedgang til -0,4 % i 2028, før ei gradvis forbetring til å ligge rundt 0 % frå ca. 2033 og ut prognoseperioden.

-2 %

-1 %

0 %

1 %

2 %

3 %

4 %

5 %

6 %

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

20

18

20

19

20

20

20

21

20

22

20

23

20

24

20

25

20

26

20

27

20

28

20

29

20

30

20

31

20

32

20

33

20

34

20

35

20

36

20

37

20

38

20

39

20

40

20

41

20

42

20

43

20

44

Folketalsvekst etter aldersgrupper i perioden 1998 - 2044, i

prosent

0-14 år 15-24 år 25-39 år 40-59 år 60-74 år 75-99 år Samla vekstK

ILD

E:

SS

B/P

AN

DA

17

To grupper skil seg ut med eksepsjonelt høg vekst i kvar sin periode: 60-74 åringar vaks kraftig fram til slutten av 2000-talet, før veksten gradvis blei mindre fram til i dag. Det er dei same personane som står bak den valdsame veksten i 75-99-åringar som alt er starta og som er venta å nå sitt høgdepunkt i 2021, før den gradvis går ned igjen (men framleis har den desidert høgaste relative veksten av alle aldersgrupper). At det er relativt store svingingar i aldersgruppene tidleg i perioden, gjerne i motsett retning av kvarandre, før det heile blir roligare seinare i perioden, viser at gruppene ikkje er uavhengige av kvarandre. Dagens 0-14-åringar er «morgondagens» 15-24-åringar og så vidare, slik at bevegelsane vi ser tidleg i stor grad hand-lar om at dagens befolkningsgrunnlag blir stadig eldre (med litt fråfall og påfylling gjennom flyttingar og dødsfall). Sidan fødselstala er venta å vere relativt stabile, vil ikkje vi få dei same svingingane seint i prog-noseperioden sidan dei nye årskulla vil være omlag like store og dagens skeivfordeling i stor grad er «retta opp i» ved at dei fleste har gått over i dei eldste aldersgruppene. Det er også desse som opplev størst vekst år-for-år i dei seinare åra.

Utvalde data på kommunenivå Fylkesprognoser.no er først og fremst prognosar på fylkesnivå, og usikkerheita blir større når vi bryt tala ned på kommune- og regionnivå. Vi har likevel kommunale og regionale tal, og nokre av desse er vist i tabell 1. Nettoflyttinga for kvar kommune er estimert i høve til metoden som er diskutert innleiingsvis og i metoderapporten. Det er viktig å ha med seg at prognosen ikkje tar høgde for framtidige infrastrukturprosjekt eller andre aktuelle, lokale tema som kan verke inn på utviklinga. Vi har presentert tal både for dagens kommunestruktur, samt samla for dei kommunane kor det er vedteke samanslåing. Merk likevel at progno-sen er køyrd på dagens kommunestruktur. Til høgre for kommunenamna i tabell 1 er to kolonnar med kommunenumre (før og etter 2020). Deretter kjem fire kolonnar for folketal: folketalet per 1.1.2018, per 1.1.2030, per 1.1.2045, og gjennomsnittleg end-ring (Δ) per år frå 2018 til 2044. Vidare er det tre sett med kolonnar for tre aldersgrupper som er storfor-brukarar av kommunale tenester: 1-5 år, 6-15 år, og dei over 75 år. For kvar av desse gruppene er det også vist gjennomsnittleg endring per år frå 2018 til 2045. Lengst til høgre i tabellen er gjennomsnittsalder ved inngangen til 2018, 2030 og 2045. Vi har ikkje teke høgde for typisk fordeling av fødselstidspunkt i året ved utrekning av snittalder, men rekna 0-åringar i snitt som 0,5-åringar, 1-åringar i snitt som 1,5-åringar, og så vidare. Størst vekst er venta å kome i Os (i snitt 1,8 % per år) og Fjell (1,4 %), følgt av Meland og Fitjar (begge 1,2 %). 1,8 % per år over mange år vil vere relativt høgt. Folketalet på Os vil i så fall auke med 60 % frå 2018 til 2045. Samtidig er 2045 som horisont moglegvis for langt fram for dei mindre kommunane. Os kjem best ut av kommunane i Hordaland mellom anna fordi dei har hatt høg netto innanlandsk tilflytting, og følgeleg ikkje vore like direkte avhengige av innvandring for å få folkevekst som mange andre kommunar. Med lågare veksttal i nabokommunane spørs det likevel om utflyttinga til Os vil bli like stor i framtida. Også på kommunenivå gir årets prognose relativt store endringar for enkeltkommunar samanlikna med fjorårets prognose. Når vi føresett ein såpass mykje lågare innvandring, innflytting og fødslar, er det mange av kommunane som har nytt godt av ein eller fleire av desse faktorane som no får langt lågare vekstestimat. Den største nedgangen samanlikna med fjorårets prognose gjeld for kommunar rundt Bergen, som i mange år har hatt relativt høg innflytting, både frå andre kommunar i Noreg og også frå utlandet, samstundes som ei relativt ung befolkning har gitt mange fødslar. Med dei nedjusterte forventingane til utviklinga av desse komponentane som vi føresett i årets prognose, blir venta vekst ein god del lågare enn tidlegare prognosar. Samstundes er det framleis desse kommunane kor vi ventar den høgaste veksten i fylket, det er berre at den er nedjustert samanlikna med i fjor. På same tid er det også ein del kommunar, spesielt i Sunnhordland og Hardanger, som får eit motsett skifte: årets prognose viser at utvikling er venta å vere meir positiv enn det fjorårets prognose tilsa. Interessant

18

nok kan det sjå ut til at dette skuldast at endringa i føresetnadane mellom dei to prognosane har medført ei omfordeling av folkeveksten innad i desse to regionane. Regionane som heilskap ligg på same nivå som i fjorårets prognose, medan nokre kommunar internt har fått langt betre vekstforventingar, samstundes som andre har fått meir pessimistiske forventingar. Eit eksempel er Fitjar, som går frå å ha venta årleg nedgang på -0,6 % i fjorårets prognose til å ha ein venta årleg vekst på 1,2 % i årets prognose. Det utgjer å gå frå ein venta årleg nedgang på 16 innbyggjarar til ein forventning om årleg vekst på 46 innbyggjarar. Fitjar hadde svært høg innanlandsk innflytting i 2012-2016, men hadde netto fråflytting i 2017. Sidan det er snittet for dei siste fire åra som leggast til grunn for innan-landsk flytting i framtida, kjem dei derfor relativt godt ut. Det kan derfor vere ein idé å også sjå på lågscena-rioet vi har laga, som føresett ei utvikling dei to dårlegaste av dei fire siste åra, samt ei «tømming» av innvandrarane som kom i den eksepsjonelle perioden 2007-2015. I ein såpass liten kommune er prognosen usikker, og spesielt om ein ser meir enn nokre år framover. Det understrekast også ved at Fitjar i fjorårets prognose sto fram som ein av dei kommunane som hadde den mest negative svingen samanlikna med året før der igjen. Usikkerheita vil vere gjeldande både for kommunar kor det i årets prognose er venta framtidig vekst og dei som er venta å ha nedgang: vekst eller nedgang tidlegare år er ingen garanti for at det same blir tilfelle også framover. Prognosen tar til dømes ikkje høgde for om det er eit tak på kor mykje potensiale for vekst enkelt-kommunar eigentleg har eller om det finnast ein «botn» i kor mange som kan flytte frå ein kommune. Samstundes er det eit bilde som gjer seg gjeldande i årets prognose, på same vis som i fjor: når vi legg til grunn andre føresetnader enn tidlegare, til dømes lågare forventa vekst i fylket, blir nokre trendar synlege som tidlegare har vore skjulte som følgje av sterk, generell vekst. Dei kommunane som i årets prognose er venta å ha høgast vekst ligg, med nokre unntak, rundt Bergen. Sju kommunar er venta å ha ein årleg folke-talsvekst på minst 1 % (Os, Fjell, Tysnes, Meland, Fitjar, Ulvik og Askøy) og fire av desse ligg i pendlarav-stand frå fylkeshovudstaden. De fire kommunane som ligg i pendlaravstand til Bergen (Os, Fjell, Meland og Askøy), har alle hatt positiv nettoflytting i stort sett heile perioden 1998-2015, også innanlandsk. Det er derfor grunn til å tru at veksten i desse kommunane har vore meir «robust» og mindre syklisk enn kommunar som i stor grad har vore avhengig av innvandring for å få positiv nettoflytting. Arbeidsinnvandringa er konjunkturstyrt i langt større grad enn innanlandsk flytting. Samstundes opplevde både Meland og Askøy kraftig nedgang i veksten i 2017, så det spørs om veksten vil halde fram også i framtida. Tysnes, Fitjar og Ulvik har på si side gjort det relatvt betre dei siste åra, samanlikna med tidlegare. Derfor kjem dei også meir positivt ut med dei føresetnadane vi legg til grunn. Også dei opplevde nedgang igjen i 2017. Uansett er det viktig å ha med seg lokale høve dersom ein nyttar Fylkesprognoser.no på kommune-nivå til planlegging og ein bør vurdere om høg- eller lågscenarioet gir eit meir realistisk bilde enn hovudal-ternativet. Vi ventar folketalsreduksjon i tolv kommunar. Størst nedgang er venta i Odda (i snitt -1,8 % per år), deretter følgjer Ullensvang (-1,4 %). Dette er høgt og vil resultere i ein samla folkenedgang på høvesvis 38 og 31 % over dei neste 27 åra. Både Odda og Ullensvang har hatt netto innanlandsk fråflytting kvart år i perioden vi ser på (1998-2017). I Odda fell også nettoinnvandringa kraftig i 2017 etter vekst i 2016, medan den er meir stabil i Ullensvang. Kombinert med at dei stort sett har hatt fødselsunderskot, betyr det at begge dei fleste år har hatt folketalsnedgang. Såleis viser prognosen berre at denne trenden er venta å fortsette. Samstun-des kan ein spørje seg om det finnast ei grense for kor mykje fråflytting dei kan ha over tid før det stoppar opp. Våre tal viser at desse kommunane i 2045 vil ha få personar i «flyttbar alder» (20-35 år). Dei resterande ni kommunane med venta nedgang går frå Kvam på -0,6 % til Stord på -0,1 %. Dermed er ikkje tala like negative som for Odda og Ullensvang, men den samla folkenedgangen som er venta fram til 1.1.2045 vil likevel vere på mellom 10 og 15 % sjølv for dei som «berre» har ein nedgang rundt -0,5 % i året. For både Kvinnherad og Kvam vil det resultere i meir enn 1 000 færre innbyggarar om 25-30 år.

19

Seks av sju kommunar i Hardanger er venta å ha nedgang, og det same gjeld tre av åtte kommunar i Sunnhordland, og ein kvar i Nordhordland, Osterfjorden og Bjørnefjorden. Kommunane har hatt ulik utvikling dei siste tjue åra, men alle har hatt periodar med høg innanlandsk fråflytting. For Bømlo, Eidfjord og Kvam sin del har det vore betydeleg vekst i 2017, men frå veldig låge (negative) utgangspunkt. For Stord, Jondal, Samnanger og Fedje er det motsett: dei har hatt kraftig auke i fråflyttinga i 2016-2017 etter relativt gode tal åra før. Vaksdal har såpass store svingingar at det er vanskelig å identifisere ein klar trend. Med unntak av Bømlo, Stord og Kvinnherad, er alle desse kommunar med under 10 000 innbyggjarar i 2018, og om vi også ser bort frå Kvam og Odda, har dei resterande kommunane med venta nedgang mindre enn 5 000 innbyggjarar. Som nemnt tidlegare er prognosen meir usikker for dei mindre einingane. I sum er Hordaland venta å vekse med 0,5 % per år frå 1.1.2018 til 1.1.2045. Dette er 0,3 prosentpoeng lågare enn fjorårets prognose, som igjen var eit halvt prosentpoeng lågare enn prognosen året før det igjen. Dei to yngste aldersgruppene i tabellen (1-5-åringar og 6-15-åringar) er venta å gå litt ned (begge i snitt -0,2 % årleg), og med ein del variasjon mellom kommunane som stort sett speglar den venta skilnaden i folketalsutviklinga generelt. Størst vekst i både 1-5-åringar og 5-15 åringar er venta i Ulvik, medan størst nedgang er venta i Odda. Desse kommunane er òg blant topp og botn i fruktbarheit i fylket. Dersom prog-nosen treff, vil Odda ha to tredelar færre barn i barnehagealder og godt under halvparten så mange barn i grunnskolealder i 2045 samanlikna med 2018. Det er kommunane med størst venta vekst generelt som også kan vente størst vekst i talet 1-16-åringar. Samstundes vil den venta eldrebølgja slå hardast ut i dei same kommunane. Mange av desse har relativt få eldre i dag, men etterkvart som dei unge vaksne som har flytta til kommunen dei siste tiåra vert eldre, vil talet eldre vekse kraftig, og i prosent langt meir enn dei yngste aldersgruppene. Fjell, som er blant kommu-nane med høgast venta vekst generelt, er venta å få den høgaste veksten i talet innbyggjarar på 75 og eldre. 4,7 % fleire eldre i året, eller til saman meir enn ei tredobling er venta her fram til 2045. Med dette vil snittalderen i kommunen auke med 4,8 år, noko som er det same som snittalderen er venta å auke i fylket som heilskap. I alle kommunar er den relative auka i innbyggjarar 75+ høgare enn den generelle folkeveks-ten i kommunen. I årets prognose er det Odda som er venta å få den høgaste veksten i snittalder, frå 44,2 år i 2018 til 54,5 år i 2045. Dette er ein auke på 10,3 år. Som nemnt mange gongar tidlegare i denne rapporten, er prognosen spesielt usikker for dei mindre kommunane. Likevel syner tala for Odda kva som vil skje dersom dei ikkje klarer å stogge eit jamt utsig av innbyggjarar i «sin beste alder». Prognosen ventar ei netto fråflytting på 50 personar i året. Når det blir 50 færre unge vaksne i året i kommunen, får dette altså store ringverknader. Det er desse som skulle tatt vare på den stadig større gruppa av eldre i kommunen, og dei skulle sjølv ha fått barn som skulle tatt hand om dei igjen når dei blei gamle. Når denne gruppa tappast år for år stoppar denne sirkelen opp og kommunen sit igjen med ei befolkning som raskt blir eldre. Scenarioet her er kanskje ein ekstremsituasjon, men Odda har som nemnt hatt folkenedgang nesten kvart år i heile perioden vi har sett på. Fedje har i dag den eldste befolkninga i Hordaland (45,3 år), men det er altså Odda som er venta å ha den høgaste snittalderen i 2045 grunna forholda som er diskutert over. Gjennomsnittsalderen i Hordaland er venta å auke frå 39,3 år per 31.12.2018 til 44,1 år i 2040.

20

Kommunenr Folkemengd per 1.1. Innbyggjarar 1-5 år Innbyggjarar 6-15 år Innbyggjarar 75+ år Snittalder 2018 2020 2018 2030 2045 Δ / år 2018 2030 2045 Δ / år 2018 2030 2045 Δ / år 2018 2030 2045 Δ / år 2018 2030 2045

Hordaland 12 46 522 539 559 942 590 721 0,5 % 31 831 30 160 30 085 -0,2 % 63 989 62 329 61 329 -0,2 % 36 728 57 441 79 717 2,9 % 39,3 41,8 44,1

Bergen 1201 4601 279 792 295 216 305 943 0,3 % 16 125 14 690 14 253 -0,5 % 31 054 29 904 28 447 -0,3 % 19 147 28 226 40 130 2,8 % 39,0 41,7 44,1

Etne 1211 4611 4 083 4 256 4 397 0,3 % 260 248 249 -0,2 % 536 534 534 0,0 % 373 503 595 1,7 % 40,9 42,2 43,3

Sveio 1216 4612 5 721 6 109 6 360 0,4 % 399 336 338 -0,6 % 836 781 757 -0,4 % 353 687 866 3,4 % 38,5 42,1 44,6

Bømlo 1219 4613 11 902 11 870 11 214 -0,2 % 748 617 518 -1,4 % 1 731 1 382 1 178 -1,4 % 832 1 463 1 993 3,3 % 39,1 43,4 47,5

Stord 1221 4614 18 780 19 114 18 465 -0,1 % 1 177 1 048 903 -1,0 % 2 512 2 299 1 990 -0,9 % 1 279 2 161 3 011 3,2 % 38,8 42,6 46,2

Fitjar 1222 4615 3 194 3 769 4 440 1,2 % 192 262 286 1,5 % 468 494 588 0,8 % 200 392 519 3,6 % 39,3 40,5 41,5

Tysnes 1223 4616 2 857 3 236 3 728 1,0 % 161 203 227 1,3 % 299 382 450 1,5 % 318 459 472 1,5 % 44,0 43,0 42,4

Kvinnherad 1224 4617 13 180 12 872 11 836 -0,4 % 679 591 476 -1,3 % 1 722 1 310 1 108 -1,6 % 1 258 1 883 2 324 2,3 % 42,1 46,0 49,5

Ullensvang 4618 11 294 9 860 7 592 -1,5 % 542 384 258 -2,7 % 1 263 984 649 -2,4 % 1 267 1 636 1 901 1,5 % 44,1 48,0 52,8

Jondal 1227 1 096 1 098 1 055 -0,1 % 56 59 56 0,0 % 128 134 123 -0,1 % 111 191 191 2,0 % 44,2 45,8 46,3

Odda 1228 6 835 5 777 4 214 -1,8 % 322 188 111 -3,9 % 724 542 308 -3,1 % 763 918 1 103 1,4 % 44,2 48,4 54,5

Ullensvang 1231 3 363 2 985 2 323 -1,4 % 164 137 91 -2,2 % 411 309 218 -2,3 % 393 528 606 1,6 % 43,8 47,9 52,8

Eidfjord 1232 4619 931 922 868 -0,3 % 43 54 44 0,1 % 99 89 80 -0,8 % 95 121 174 2,3 % 43,5 45,4 47,5

Ulvik 1233 4620 1 117 1 249 1 464 1,0 % 67 93 113 2,0 % 118 162 205 2,1 % 123 154 186 1,5 % 43,9 41,8 40,6

Voss 4621 15 508 15 907 15 873 0,1 % 872 803 743 -0,6 % 1 879 1 836 1 673 -0,4 % 1 564 2 132 2 689 2,0 % 42,1 44,1 46,3

Granvin 1234 931 943 891 -0,2 % 49 60 50 0,1 % 85 100 85 0,0 % 110 158 188 2,0 % 44,6 46,0 47,7

Voss 1235 14 577 14 964 14 982 0,1 % 823 743 693 -0,6 % 1 794 1 736 1 588 -0,5 % 1 454 1 974 2 501 2,0 % 41,9 44,0 46,2

Kvam 1238 4622 8 455 8 043 7 278 -0,6 % 478 373 325 -1,4 % 1 070 983 825 -1,0 % 867 1 129 1 327 1,6 % 42,3 44,7 47,1

Samnanger 1242 4623 2 463 2 453 2 310 -0,2 % 153 88 76 -2,6 % 287 234 173 -1,9 % 203 370 480 3,2 % 42,5 47,6 52,1

Bjørnafjorden 4624 24 493 30 346 37 506 1,6 % 1 666 2 070 2 428 1,4 % 3 494 4 012 4 769 1,2 % 1 548 2 837 4 057 3,6 % 38,3 39,8 41,3

Fusa 1241 3 920 4 237 4 576 0,6 % 195 249 255 1,0 % 540 495 568 0,2 % 383 556 660 2,0 % 42,0 43,1 43,8

Os 1243 20 573 26 109 32 930 1,8 % 1 471 1 821 2 173 1,5 % 2 954 3 517 4 201 1,3 % 1 165 2 281 3 397 4,0 % 37,6 39,3 41,0

Austevoll 1244 4625 5 189 5 753 6 418 0,8 % 399 362 407 0,1 % 723 816 831 0,5 % 362 563 714 2,5 % 38,4 40,0 41,5

Øygarden 4626 37 687 43 978 50 771 1,1 % 2 582 2 796 3 010 0,6 % 5 338 5 578 6 068 0,5 % 1 896 3 786 5 944 4,3 % 37,5 40,2 42,5

Sund 1245 7 085 7 580 7 892 0,4 % 517 407 395 -1,0 % 1 036 865 823 -0,8 % 398 828 1 118 3,9 % 38,1 42,1 45,0

Fjell 1246 25 725 31 204 37 468 1,4 % 1 739 2 055 2 284 1,0 % 3 635 4 037 4 576 0,9 % 1 165 2 368 4 024 4,7 % 37,0 39,5 41,8

Øygarden 1259 4 877 5 194 5 411 0,4 % 326 334 331 0,1 % 667 676 669 0,0 % 333 590 803 3,3 % 39,3 41,4 43,4

Askøy 1247 4627 29 071 33 806 39 212 1,1 % 2 191 2 216 2 469 0,4 % 4 332 4 392 4 807 0,4 % 1 509 2 915 4 265 3,9 % 37,0 39,7 41,9

Vaksdal 1251 4628 4 127 3 990 3 721 -0,4 % 247 220 188 -1,0 % 488 487 400 -0,7 % 460 511 604 1,0 % 42,4 44,0 46,5

Modalen 1252 4629 380 396 403 0,2 % 15 24 22 1,4 % 63 46 50 -0,9 % 33 51 65 2,5 % 40,8 42,3 44,2

Osterøy 1253 4630 8 125 8 979 9 712 0,7 % 554 501 494 -0,4 % 1 015 1 073 1 031 0,1 % 630 1 069 1 484 3,2 % 39,8 42,7 45,4

Alver 4631 28 997 32 563 36 037 0,8 % 1 981 1 927 2 016 0,1 % 4 019 3 953 4 148 0,1 % 1 883 3 638 4 988 3,7 % 39,0 41,9 44,0

Meland 1256 8 079 9 517 11 104 1,2 % 635 602 653 0,1 % 1 201 1 231 1 329 0,4 % 406 805 1 204 4,1 % 36,8 39,7 42,1

Radøy 1260 5 129 5 278 5 180 0,0 % 327 260 239 -1,2 % 624 593 533 -0,6 % 412 749 981 3,3 % 40,8 44,5 47,3

Lindås 1263 15 789 17 768 19 753 0,8 % 1 019 1 065 1 124 0,4 % 2 194 2 129 2 286 0,2 % 1 065 2 084 2 802 3,6 % 39,5 42,2 44,1

Austrheim 1264 4632 2 902 2 972 2 911 0,0 % 171 142 133 -0,9 % 349 334 308 -0,5 % 256 435 536 2,8 % 42,2 45,4 47,8

Fedje 1265 4633 561 537 495 -0,5 % 23 29 22 -0,2 % 79 57 56 -1,3 % 70 91 110 1,7 % 45,3 47,3 50,2

Masfjorden 1266 4634 1 730 1 745 1 766 0,1 % 106 85 87 -0,7 % 215 208 204 -0,2 % 202 229 284 1,3 % 43,3 44,3 45,6

21

Fylkesprognoser 2017 - metodevedlegg

Vi vil i dette vedlegget greie ut om metodikken som ligg til grunn for årets befolkningsprognosar for Horda-

land. Vi vil spesielt fokusere på føresetnadane som ligg til grunn for årets prognose.

Prognosar og framskriving av folketalsutvikling er basert på historisk utvikling, og dette kan – og vil – avvike

frå den utviklinga som faktisk vil skje. Ein må vere medviten om at prognosane ikkje er fasit på framtidig

utvikling, og at dei er forbunde med feilkjelder. I langsiktig planlegging må ein derfor bruke prognosar med

varsemd. Planar må vere robuste og fleksible nok til at dei kan handtere ulike framtidsscenario, både at

veksten blir høgare og lågare enn prognosane tilseier. I årets Fylkesprognoser.no har vi lagt oss på eit

framtidsscenario som føreset at utviklinga framover vil spegle utviklinga slik den har vore dei siste snaue

20 åra, men utan at vi når dei toppane vi hadde seint på 2000-talet.

Hordaland fylkeskommune nyttar modellsystemet Panda (Plan- og analysesystem for næring, demografi og

arbeidsmarknad) for å lage befolkningsprognosar. Systemet er eigd av Panda analyse og utvikla og drifta

av SINTEF Teknologi og samfunn. Data for 2017 er ikkje tilgjengeleg i Panda per no, slik at det har vore

naudsynt å legge inn 2017-tal manuelt for å få eit korrekt utgangspunkt for prognosen. Dette betyr at mo-

dellen behandlar 2017 som det første prognoseåret, men ved å legge inn dei korrekte tala på nøkkelpara-

metrane blir dei estimerte tala for 2017 tilnærma lik dei reelle.

Endra føresetnadar for prognosekøyringane

Folketalsutviklinga i prognosane våre blir bestemt av fødselsoverskotet (fødde minus døde) + nettoflytting

(innflytting minus utflytting). Over lengre tidshorisontar spelar fødselsfrekvensar og dødssannsyn ei stor

rolle ved berekning av befolkningsprognosar. Ved korte tidshorisontar er det derimot flyttinga som er det

viktige for å bestemme befolkningsutviklinga i ein region, men flyttinga legg også mykje av grunnlaget for

framtidig fødselsoverskot.

Regionane vi køyrer prognoser for får eit ”påfyll” av personar gjennom nettoflytting som kjem i tillegg til

fødselsoverskotet. Vi estimerer framtidig nettoflytting for alle kommunane i fylket og legg dette inn som input

i modellkøyringane. Deretter blir nettoflytting automatisk fordelt på alder og kjønn ved hjelp av ein glatte-

funksjon (Rogers-Castro) i PANDA.

Sidan 2012 har vi brukt ulike innfallsvinklar for å estimere nettoflyttinga. Vi skal ikkje nytte mykje plass i

denne rapporten til å diskutere vala som har blitt gjort tidlegare år, men det er likevel nyttig å ha ei lita

oversikt som bakgrunn for dei vidare metodiske diskusjonane.

Hovudalternativet for framtidig nettoflyttinga for kommunane i Hordaland har blitt estimert på følgjande måtar:

• Fylkesprognoser 2013: styrt etter ei framskriving av nettoflytting (tid målt loglineært) basert på

perioden 2000 til 2012.

• Fylkesprognoser 2014: styrt etter ei framskriving av nettoflytting (tid målt loglineært) basert på

perioden 2000 til 2013, som året før. I tillegg, i dei kommunane kor det blei funne at arbeidsløyse

22

og/eller bustadbygging har hatt statistisk signifikant effekt på historisk flytting, blei effekten på fram-

tidig nettoflytting estimert som ein funksjon av framtidig arbeidsløyse og/eller bustadbygging lik

gjennomsnittet dei siste sju åra.

• Fylkesprognoser 2015: styrt etter ei framskriving av nettoflytting (tid målt loglineært) basert på

perioden 2001 til 2014. I tillegg, for kommunar der dette har hatt signifikant effekt på historisk flytting,

framtidig ordretilgang for eksportindustrien som er lik gjennomsnittet frå og med juli 1999 til og med

juni 2012 (det er eitt og eitt halvt år etterslep frå endringar i ordretilgangen slår ut som endringar i

flyttinga) pluss vekst lik historisk (loglineær) trend. Nettoflytting i åra 2015 til 2040 følgjer dermed ei

framskrive regresjonslinje som funksjon av tid (målt loglineært) og ordretilgang på nettoflytting i

perioden 1999 til 2012.

• Fylkesprognoser 2016: same som over, berre at tidseffekten blei basert på perioden 2002 til 2015

og effekten av ordretilgangen tok utgangspunkt i perioden juli 2000 til juni 2015. Nettoflytting i åra

2016 til 2040 følgjer dermed ei framskrive regresjonslinje som funksjon av tid (målt loglineært) og

ordretilgang på nettoflytting i perioden 2002 til 2016.

• Fylkesprognoser 2017: nettoflyttinga er framskrive med utgangspunkt i den historisk nettoflyttinga

for kommunar i fylket i perioden 1998 til 2015.

• Fylkesprognoser 2018: Netto innanlandsk flytting er lik snittet for dei siste fire åra, medan netto-

innvandringa er lik snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015 (dei «spesielle» åra etter

EU-utvidinga). I tillegg har vi justert på nivåfaktorane for fødde og døde for å få eit utgangspunkt

som er likt situasjonen per 1.1.2018.

I tillegg til hovudalternativa blei det laga låg- og høgscenario for framtidig nettoflytting, samt eit nullinn-

vandringsalternativ.

Figur 11: Befolkninga i Hordaland per 1.1.1999-1.1.2045, seks årgangar av Fylkesprognoser. Kjelde:

SSB via Panda (historisk), eigne prognosar via statistikk.ivest.no (prognosar)

400 000

450 000

500 000

550 000

600 000

650 000

700 000

750 000

19

99

20

01

20

03

20

05

20

07

20

09

20

11

20

13

20

15

20

17

20

19

20

21

20

23

20

25

20

27

20

29

20

31

20

33

20

35

20

37

20

39

20

41

20

43

20

45

Hordaland 1999-2045 (1.1)

FP2013 FP2014 FP2015 FP2016

FP2017 FP2018 Historisk Lineær (Historisk)

23

Figuren viser folketalet i Hordaland per 1.1. i perioden 1999 til 2045. Raud linje viser observert folkemengd

i for åra 1999-2018. Dei andre linjene viser korleis dei ulike årgangane av Fylkesprognoser for Hordaland

har venta at folketalet skal utvikle seg. Lineær trend er basert på den historiske perioden.

I Fylkesprognoser 2017 og 2018 har vi gått tilbake til ein meir grunnleggjande modell enn åra før. Vi har valt

å gå vekk frå dei meir omfattande modellane vi har nytta dei siste åra da vi har observert at dei ikkje i særleg

grad klarer å fange opp nedgangen i nettoflyttinga, og spesielt nettoinnvandringa, som har kome som ein

konsekvens av oljekrisa. I tillegg er situasjonen framleis såpass usikker at vi ikkje ser det som hensiktsmes-

sig å forsøke å estimere framtidig utvikling i til dømes ordretilgangen for eksportindustrien, arbeidsløysa

eller bustadbygginga. Det er høgst usikkert om fortida vil vere ein god indikator på korleis framtida vil sjå ut

for desse variablane. Dermed er det mest ryddig å sjå vekk frå desse slik situasjonen er nå, og heller foku-

sere på ein relativt ukomplisert modell med klare og presise føresetnadar.

Som figur 11 viser, har vi justert ned forventa folketalsutvikling med kvar nye prognoseårgang. Medan vi

fram til og med i 2016 predikerte ein folketalsutvikling som var høgare enn den lineære trenden i åra 1999-

2018 for Hordaland, ligg prognosane frå i fjor og i år under. Det er ikkje aktuelt å styre etter den lineære

trenden uansett, men dette viser likevel at vi med dei siste to prognosane er mindre optimistiske med tanke

på om tilstrøyminga av folk til fylket vil fortsette på det høge nivået den har vore på det siste tiåret.

Vidare i dette notatet vil vi fokusere på kva som ligg til grunn for årets prognose.

Grunnleggjande om føresetnader om fødde og døde i Fylkesprogno-

ser.no

Hordaland fylkeskommune har laga befolkningsprognoser sidan 2012, og felles for alle åra til og med i fjor

er at vi har lagt til grunn fødselsratar og dødssannsyn som er lik standardsoppsettet i Pandasystemet. Fordi

desse ikkje er tilgjengelige for 2017 i Panda, har vi i år har justert desse slik at dei speglar situasjonen ved

utgangen av 2017.

I modellen blir det nytta dødssannsyn som er forskjellige mellom kjønna og varierer med alderen. Vi får i

tillegg eit ”påfyll” av nye barn. Dette skjer ved at kvinner i ulike aldrar får barn med ein viss frekvens. Fød-

selsfrekvensane gjeld berre for kvinner og varierer med alderen. Vanlegvis blir det nytta faste regionfre-

kvensar frå SSB til justering av fødselsfrekvensar og dødssansyn ved kjøring av befolkningsmodellen.

Dødssannsyna blir derimot "glatta" med ei regionavstemming slik at ein får eit sett med dødssannsyn som

er lik for alle kommunane innanfor ein region.

Korrigering av nivåfaktor fødde

Panda er ikkje oppdatert med fødselsfrekvensar og nivåfaktorar for fødde for 2017. Det betyr at dersom vi

hadde køyrt befolkningsmodellen ved bruk av dei siste tilgjengelege dataa, ville nivåfaktorane for 2016 blitt

nytta. Fruktbarheita var imidlertid rekordlåg i 2017,1 slik at dersom vi hadde lagt 2016 til grunn ville progno-

sen starta frå eit for høgt utgangspunkt, som så ville forplanta seg for alle påfølgande år.

1 Sjå https://www.ssb.no/befolkning/artikler-og-publikasjoner/rekordlav-fruktbarhet.

24

Vi har derfor korrigert dei såkalla nivåfaktorane for fødde, som angir om talet fødslar i ein kommune eller

region i estimeringsperioden er høgare eller lågare enn fødselsfrekvensane. Nivåfaktoren gjer at ein får

fødselsfrekvensar som varierer mellom kommunar og regionar, slik at dei speglar regionale skilnadar. Kor-

rigeringa vi gjorde tok utgangspunkt i forholdet mellom faktiske fødslar i 2017 og talet fødslar Panda esti-

merte basert på fødselsfrekvensen og nivåfaktorane som ligg i systemet. Dette forholdstalet blei så nytta til

å justere nivåfaktorane opp eller ned, alt etter om det estimerte talet var høgare eller lågare enn dei faktiske

tala. Dermed fekk vi eit nytt sett med nivåfaktorar for kommunane i Hordaland og når vi nytta disse til ei ny

køyring i Panda estimerte vi fødselstal for 2017 som var tett opptil eller nøyaktig på dei reelle tala. Korrige-

ringa blei berre gjort på kommunenivå, slik at nivåfaktoren for fylket som heilskap, som viser korleis fylket

skil seg frå resten av landet, låg fast.

Korrigering av nivåfaktor døde

Panda er heller ikkje oppdatert med dødssannsyn og nivåfaktorar for døde for 2017. Det betyr at dersom vi

hadde køyrt befolkningsmodellen ved bruk av dei siste tilgjengelege dataa, ville nivåfaktorane for 2016 blitt

nytta. Dødssannsyn angir sannsynet for at ein person av eit gitt kjønn og ein gitt alder vil dø i løpet av året.

Det er komplisert å endre på dødssannsynet uten detaljert informasjon om kven som har dødd i løpet av

året, så vi har berre korrigert nivåfaktorane, som angir om talet døde i kommunen eller regionen er høgare

eller lågare enn dødssannsyna for landet som heilskap. På den måten har vi helde på fordelinga av dødsfall

etter kjønn og alder som ligg inne i Panda, men vi har endra på faktorane som justerer desse opp eller ned

for kommunane og fylket.

Korrigeringa vi gjorde tok utgangspunkt i forholdet mellom faktiske dødsfall i 2017 og talet dødsfall Panda

estimerte basert på dødssannsynet og nivåfaktorane som ligg i systemet. Dette forholdstalet blei så nytta til

å justere nivåfaktorane opp eller ned, alt etter om det estimerte talet var høgare eller lågare enn dei faktiske

tala. Dermed fekk vi eit nytt sett med nivåfaktorar for kommunane i Hordaland og når vi nytta disse til ei ny

køyring i Panda estimerte vi dødsfall for 2017 som var tett opptil eller nøyaktig på dei reelle tala. Korrigeringa

blei gjort på både fylkes- og kommunenivå, slik at nivåfaktoren for fylket som heilskap, som viser korleis

fylket skil seg frå resten av landet, også blei endra.

Nettoflytting

Ved siden av korrigeringa av nivåfaktorane for fødde og døde som er diskutert over og som har som mål å

sikre korrekt utgangspunkt for prognosen, er estimeringa av framtidig nettoflytting den viktigaste inputen i

Hordaland fylkeskommune sine befolkningsprognosar.

Historisk nettoflytting

Figur 12 viser korleis nettoflyttinga har utvikla seg for Hordaland (inkl. Bergen) sidan 1951. I tillegg viser

figuren dei tre ulike alternativa for framtidig nettoflytting gitt den historiske utviklinga.

Som vi ser har nettoflyttinga svinga valdsamt i Hordaland dei sist dryge 60 åra. Etter å ha vore rundt -500

på 1950-talet, steig nettoflyttinga på 60-talet til rundt 0. Deretter gjekk nettoflyttinga kraftig ned att i løpet av

1970-talet. Først i 1982 var det igjen (så vidt) netto tilflytting. Resten av 80-talet og det meste av 90-talet

25

svinga nettoflyttinga mellom ± 1 000 personar. Frå og med 1998 såg det derimot ut som om fylket hadde

funne eit nytt «normalnivå» med stabil netto tilflytting på i overkant av 1 000 personar årleg.

Figur 12: Nettoflytting Hordaland (inkl. Bergen) 1951-2017, samt fire alternativ for framtidig nettof-

lytting. Kjelde: SSB (historisk), eigne estimat (framtidig nettoflytting).

Dette varte fram til omlag 2005-2006, og med utvidinga av EU, først i 2004 og deretter i 2007, som fell

saman med gode tider i norsk økonomi, og spesielt oljebransjen, auka innvandringa til Hordaland kraftig.

Frå 2006 til 2007 blei nettoinnvandringa til Hordaland nesten dobla, og det høge nivået held seg (og blei

enda høgare) fram til ein topp i 2012. Den høge nettoinnvandringa var avgjerande for at Hordaland hadde

veldig høg netto tilflytting i denne perioden, og når innvandringa begynte å gå ned, først svakt i 2013 og

deretter mykje kraftigare i åra etter, gjekk også nettoflyttinga kraftig ned.

Nedgangen i nettoinnvandringa stoppa i 2017 og hadde ein liten vekst samanlikna med året før. Nettoinn-

vandringa er likevel den lågaste sidan 2004 og ligg omlag på snittet for perioden 1998-2006. Nedgangen i

netto innanlandsk flytting held frem i 2017 med ein nedgang på 666 personar i negativ retning, slik at fylket

i 2017 mista nesten 1 100 innbyggjarar til andre stader i landet. Dette gjer at nettoflyttinga, summen av

innvandring og innanlandsk flytting, held fram nedgangen frå dei siste åra, sjølv om utflatinga i nettoinn-

vandringa gjer at nedgangen i 2017 ikkje er like stor som åra før. Likevel, ei positiv nettoflytting på 298

personar er det lågaste talet for Hordaland sidan 1997, og den har gått ned med 94 % sidan toppåret 2012.

Dersom denne trenden held seg vil Hordaland ha negativ nettoflytting i 2018.

-3000

-2000

-1000

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

195

1

195

5

195

9

196

3

196

7

197

1

197

5

197

9

198

3

198

7

199

1

199

5

199

9

200

3

200

7

201

1

201

5

201

9

202

3

202

7

203

1

203

5

203

9

204

3

Historisk nettoflytting

Høgscenario

Hovudalternativ

Lågscenario

Nullinnvandring

26

Korleis nettoflyttinga vil utvikle seg vidare dei neste åra, er usikkert. Eitt mogleg scenario er at den vil stabi-

lisere seg omlag på det nivået det er nå, som altså er rekordlågt. I vårt hovudalternativ føresett vi imidlertid

at også den store nedgangen vi har opplevd dei siste åra er eksepsjonelle og ein reaksjon på den høge

tilflyttinga vi hadde 2007-2015, slik at vi legg til grunn ein nettoflytting på cirka 1 000 personar årleg. Dette

er 400 personar lågare enn snittet for 1998-2006. Grunngjevinga for dette kjem i neste del av dette vedleg-

get.

Eitt anna scenario er at nettoflyttinga fortsett å gå nedover og at Hordaland får nokre år med netto utflytting,

til dømes fordi arbeidsinnvandrarane som kom i 2007-2015 vendar heim. Hordaland har ikkje opplevd slik

netto utvandring sidan 1996, og dei siste 30 åra har det berre vore netto utvandring eitt anna år, 1989 (sjå

figur 13 under). Eitt tredje scenario er at den negative trenden snus i løpet av få år og at vi kjem tilbake til

ein situasjon med relativt høg netto tilflytting, sjølv om det er lite sannsynlig at vi på ny får ein innvandrings-

bølge lik den vi hadde i dei gode åra. Det er desse to moglege utviklingane som ligg til grunn for årets låg-

og høgscenario. Det siste scenarioet er utviklinga dersom nettoinnvandringa blir null (altså like mange inn-

og utvandrar), slik at det berre er innanlandsk flytting (berekninga som i hovudalternativet) som styrer net-

toflyttinga.

Innvandring

Gitt informasjonen vi har no er det vanskeleg å seie korleis dette vil utvikle seg. I SSB sitt hovudalternativ i

den nyaste befolkningsframskrivinga er det venta at nettoinnvandringa til Noreg vil halde seg på mellom

25 000 og 30 000 fram mot 2040. Dette er høgare enn noko år før 20072 og omlag det same som snittet for

perioden 1998-2015.3 Samstundes forventar SSB ei dreiing i avsendarregion for innvandrarane til Noreg,

spesielt på kort sikt.4 Det har vore auke i innvandringa frå alle tre landgruppene SSB opererer med,5 men

auken på 2000-talet har vore desidert størst i det dei kalla landgruppe 2, som består av dei 11 nye med-

lemslanda i EU frå Aust-Europa som har blitt medlem i 2004 eller seinare. Dette har i all hovudsak vore

arbeidsinnvandrarar (og deira familiar), og det er også i denne landgruppa det har vore størst fall i innvand-

ringa sidan toppåra 2011-2012. Den største innvandrargruppa til Noreg har, med unntak av toppåra for

austeuropeisk arbeidsinnvandring, stort sett vore frå landgruppe 3. Denne landgruppa er igjen venta å ha

høgast innvandring til Noreg i framtida. SSB estimerer ein gradvis auke i innvandringa frå denne landgruppa,

medan det er venta kraftig nedgang i innvandring frå landgruppe 2 og omtrent stabil innvandring frå land-

gruppe 1.

2 Sjå SSB Statistikkbanken, tabell 05869. Tala går tilbake til 1958. 3 Dette er same periode som ligg til grunn for vårt høgscenario for framtidig nettoflytting. 4 Sjå Cappelen, Skjerpen og Tønnessen 2016. «Befolkningsframskrivinger 2016-2100: Inn- og utvandring». Økono-

miske analyser 3/2016. Henta frå http://bit.ly/2biv3Tf [31.01.2017]. 5 Landgruppe 1: Alle vesteuropeiske land, det vil seie land som er med i det «gamle» EU (før 2004) og/eller EØS

og EFTA, samt Canada, USA, Australia og New Zealand.

Landgruppe 2: Dei elleve nye EU-landa i Aust-Europa (EU-medlemmar i 2004 eller seinare).

Landgruppe 3: Resten av verda, det vil seie resten av Aust-Europa, Afrika, Asia (inkludert Tyrkia), Sør- og Mel-

lom-Amerika og Oseania (utanom Australia og New Zealand).

27

Figur 13: Inn-, utvandring og nettoinnvandring Hordaland 1986-2017. Kjelde: SSB.

Vi har ikkje den same informasjon om bakgrunnen til dei som innvandrar til Hordaland som for Noreg som

heilskap, men vi har tal tilbake til 1977 på landbakgrunnen til utanlandske statsborgarar i fylket. Dei kan gi

oss eit bilete av kven som har innvandra til fylket. Utanlandske statsborgarar busett i Hordaland vil i nokon

grad få barn med utanlandsk statsborgarskap, men det er naturlig å anta at større endringar i talet utan-

landske statsborgarar med ein bestemt bakgrunn stort sett vil skuldast ein endring i inn- eller utvandringa

for denne gruppa.

Figur 14: Tal utanlandske statsborgarar og landgruppe 2 i prosent av utanlandske statsborgarar i

Hordaland, 1977-2018. Kjelde: SSB via statistikk.ivest.no

-1 000

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

19

86

19

87

19

88

19

89

19

90

19

91

19

92

19

93

19

94

19

95

19

96

19

97

19

98

19

99

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

20

10

20

11

20

12

20

13

20

14

20

15

20

16

20

17

Innvandrade personar

Utvandrande personer

Nettoinnvandring

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

0

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

60 000

197

71

97

81

97

91

98

01

98

11

98

21

98

31

98

41

98

51

98

61

98

71

98

81

98

91

99

01

99

11

99

21

99

31

99

41

99

51

99

61

99

71

99

81

99

92

00

02

00

12

00

22

00

32

00

42

00

52

00

62

00

72

00

82

00

92

01

02

01

12

01

22

01

32

01

42

01

5

Tal utanlandske statsborgarar (venstre akse)

Landgruppe 2 i % av utanlandske statsborgarar i Hordaland (høgre akse)

28

Talet utanlandske statsborgarar busett i Hordaland auka frå 5 800 i 1977 til 52 790 i 2018 (sjå figur 14 over).

Figur 14 viser også kor stor del av dei utanlandske statsborgarane som budde i Hordaland kvart år og som

var statsborgar i eitt av dei 11 landa i landgruppe 2. Delen med bakgrunn frå landgruppe 2 var lenge låg,

og først i 2005 utgjorde dei meir enn 5 % av den utanlandske befolkninga i fylket. Da arbeidsinnvandringa

frå dei nye EU-landa byrja for fullt i 2006-2007, gikk også delen utlendingar frå landgruppa 2 raskt opp. Frå

2005 til 2018 auka talet hordalendingar med utanlandsk statsborgarskap med over 36 500 (ei tredobling på

12-13 år), og delen utlendingar frå landgruppe 2 auka frå 5,5 % til 44 %.

Arbeidsinnvandrarane og deira familiar utgjer altså ein stor del av den utanlandske befolkninga i Hordaland,

og dei har stått for størstedelen av innvandringa til fylket dei siste ti åra.

Innanlandsk flytting Medan nettoinnvandringa har vore eksepsjonelt høg for Hordaland dei siste ti åra, har ikkje den innan-

landske flyttinga utvikla seg på same vis. Figur 15 under viser korleis dei tre komponentane som utgjer

befolkningsutviklinga har vore i perioden 1998 til 2017, samt den samla folkeveksten. Som vi ser har fød-

selsoverskotet (fødde minus døde) gått litt opp fram til 2015, før det har vore nedgang dei siste to åra.

Nettoinnvandringa gjorde, som diskutert over, eit kraftig byks rundt 2005 før det blei ein kraftig nedgang frå

2012.

Figur 15: Komponentane av befolkningsutviklinga i Hordaland, 1998-2017. Kjelde: SSB

Netto innanlandsk flytting, altså summen av inn- og utflyttinga mellom Hordaland og resten av landet, har

stort sett haldt seg rundt ± 300 i heile perioden fram til 2016. Dei siste to åra har det vore kraftig nedgang.

Negativ innanlandsk nettoflytting på nesten 1 100 personar i 2017 gjer at snittet for heile perioden er på -9

personar. I halvparten av åra flytta fleire ut enn inn.

Heile 24 av dei 33 kommunane i Hordaland hadde i sum netto innanlandsk utflytting i denne perioden. Tre

kommunar hadde netto innanlandsk utflytting alle åra og ein hadde eitt år med 0, elles negativt. 24 kommu-

nar hadde det i minst halvparten av åra og 30 minst ein fjerdedel av åra. Med andre ord har dei fleste

-2 000

-1 000

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

9 000

Samla folkevekst

Nettoinnvandring

Fødselsoverskudd

Netto innenlands flytting

29

kommunane i Hordaland historisk vore avhengig av innvandring for å få positiv flyttebalanse. Med nokre få

unntak låg alle kommunane med netto innanlandsk tilflytting i perioden i området rundt Bergen.

I dei fleste kommunane i Hordaland er det altså innvandring som har stått for store eller heile flytteoverskotet

dei siste tiåra. Ser vi på landbakgrunnen til dei utanlandske statsborgarane i kommunane, er desse i stor

grad frå landgruppe 2, altså dei nye EU-landa i Aust-Europa. Dersom vi no går imot ein periode med lågare

innvandring eller kanskje til og med netto utvandring til desse landa, vil det mest sannsynleg slå hardt ut i

mange hordalandskommunar. Dersom desse straumane ikkje blir kompensert for, anten gjennom ein auke

i innanlandsk tilflytting, ein reduksjon i innanlandsk utflytting, eller ein auke i innvandring frå andre land (t.d.

landgruppe 3, som SSB ventar ein auke i nasjonalt), betyr det raude tal for desse kommunane i åra som

kjem. Det er dette biletet vi forsøker å teikne med årets befolkningsprognose: Hordaland har tent særs godt

på dei gode åra med høg arbeidsinnvandring på 2000-talet, men dersom den negative utviklinga som har

vore dei siste åra fortset, vil dei måtte ta grep for å unngå stagnasjon eller faktisk nedgang i folketalet.

Befolkningsprognosen viser at det vil medføre auka forsørgjarbyrde og ei raskt aldrande befolkning.

Nettoflytting + fødselsoverskot – input i modellkøyringane

I vår modellkøyring i Pandasystemet er det ikkje skilnad mellom innanlandsk flytting og innvandring. Vi har

likevel gjort separate estimeringar av desse to komponentane, slik at vi legg til grunn litt ulik utvikling. I

Panda blir dette slått saman til nettoflytting, slik at modellkøyringane ikkje tek omsyn til kor ei tilflytting kjem

frå (internt i fylket, eksternt frå resten av landet eller frå utlandet). Den er heller ikkje sofistikert nok til at vi

kan føresette veksten i ein kommune basert på utviklinga i ein annan. Det vi kan gjere er å legge inn korleis

vi trur nettoflyttinga, altså summen av all til- og fråflytting, inkludert innvandring, vil utvikle seg.

Som nemnt over har vi valt å gå tilbake til enkle, grunnleggjande føresetnader i våre berekningar av mogleg

framtidig nettoflytting for kommunane i Hordaland. Høg- og lågscenario er også produsert, i tillegg til eit

scenario med nullinnvandring (elles likt hovudalternativet).

Figur 16: Fire alternative prognosar for utviklinga i folketalet i Hordaland, samt eit scenario utan

innvandring (per 1.1. kvart år). Kjelde: SSB og eigne prognosar generert i PANDA.

400000

450000

500000

550000

600000

650000

700000

199

9

200

1

200

3

200

5

200

7

200

9

201

1

201

3

201

5

201

7

201

9

202

1

202

3

202

5

202

7

202

9

203

1

203

3

203

5

203

7

203

9

204

1

204

3

204

5

Historisk

Høgscenario

Hovudalternativ

Nullinnvandring

Lågscenario

30

Hovudalternativet

Hovudscenarioet føresett følgjande:

1) Netto innanlandsk flytting er lik snittet for dei siste fire åra.

2) Nettoinnvandringa er lik snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015 (dei «spesielle» åra

etter EU-utvidinga).

3) I tillegg har vi justert på nivåfaktorane for fødde og døde for å få eit utgangspunkt som er likt

situasjonen per 1.1.2018.

I figur 15 under har vi visualisert dette ved at vi viser den historiske utviklinga for komponentane i Hordaland,

samt prikka og stipla linjer som viser på kva nivå desse er estimert å liggje i framtida gitt føresetnadane

over.

Vi ser at netto innanlandsk flytting er føresett å i snitt ligge på -361 framover, noko som er det litt lågare

enn i 1999 og 2007. Samstundes er det langt høgare enn -1 076, som var talet for 2017. Nettoinnvandringa

er venta å ligge på 1 382 personar i året, omlag som i 2017. Det er litt høgare enn dei fleste åra før den

store EU-innvandringa, men ikkje markant. Med utviklinga dei siste to åra, kan det moglegvis sjå ut som om

nettoinnvadringa no er tilbake omtrent lik «normalsituasjonen» frå åra 1998-2006. Fødelsoverskotet er

som diskutert over ikkje lagt inn som ein flat, fast mengde kvart år framover, men er en faktor som påverkast

av talet fødde og døde, som igjen er avhengig av kjønns- og alderssamansetninga i befolkninga. Som ein

følgje av utviklinga i befolkningssamansetninga vil fødselsoverskotet gå ned over tid. Samla nettoflytting

er summen av netto innanlandsk flytting og nettoinnvandring, medan samla folkevekst er summen av net-

toflytting og fødselsoverskot.

Figur 15: Komponentane i folkeveksten i Hordaland, historisk 1998-2017 og prognose 2018-2044 Kjelde: SSB (historisk statistikk), eigen prognose generert i PANDA (framskriving).

-2 000

-1 000

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

9 000

Samla folkevekst Fødselsoverskot

Nettoinnvandring Samla nettoflytting

Netto innenlandsk flytting Hovudalt. samla folkevekst

Hovudalt. fødselsoverskot (justerte nivåfaktorar) Hovudalt. samla nettoflytting

Hovudalt. nettoinnvandring (snitt 1998-2006 og 2016-2017) Hovudalt. netto innenlandsk flytting (snitt 2014-2017)

31

Lågscenarioet Lågscenarioet baserer seg på ein situasjon kor

1) Netto innanlandsk flytting er lik snittet av dei to dårlegaste åra i perioden 2014-2017

a. Gir årleg netto innanlandsk fråflytting på 743 personar.

2) Nettoinnvandringa er lik snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015 (dei «spesielle» åra

etter EU-utvidinga) og ei årleg «tømming» av innvandrar lik snittet for differansen mellom åra 2007-

2015 og snittet basert på 1998-2017 utan desse ni åra. Tømminga er lagt inn for like mange år

framover som den gode perioden, altså ni år. Deretter ventast det at innvandringa går tilbake til

snittet for 1998-2017 utan 2007-2015. Tankegangen er at Hordaland i eit slikt scenario vil oppleve

at mange av dei som vandra inn i dei gode åra vender hjem, slik at fylket får netto utvandring i ein

periode.

a. Gir årleg netto utvandring på 1 283 personar i perioden 2018-2026 og deretter nettoinn-

vandring på 1 382 personar i perioden 2027-2044.

3) Eit fall i fødselsfrekvensane som gradvis går ned frå 1,68 barn i snitt per kvinne til å ligge 0,2 barn

under dette i 2044. Fødselsfrekvensen blir så justert på kommunenivå med dei korrigerte nivåfak-

torane som er nytta i hovudalternativet.

4) Vi har ikkje justert dødsfrekvensane på anna vis enn korrigeringa av nivåfaktorar slik som i hovud-

alternativet.

For fylket som heilskap er må nok dette sjåast på som eit relativt pessimistisk ekstremscenario, kor mange

negative faktorar fell saman. Det er likevel ikkje umulig å sjå for seg ein slik situasjon dersom ikkje trenden

med stadig lågare fruktbarheit snur og fylket igjen blir attraktivt som destinasjon for både innanlandsk og

utanlandsk tilflytting.

Høgscenarioet

Lågscenarioet baserer seg på ein situasjon kor

1) Netto innanlandsk flytting er lik snittet av dei to beste åra i perioden 2014-2017.

a. Gir årleg netto innanlandsk tilflytting på 20 personar.

2) Nettoinnvandringa er lik hovudalternativet (snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015),

men med eit tillegg som er lik halvparten av differansen mellom snitt for dei gode åra (2007-2015)

og «normalsituasjonen» (snittet for perioden 1998-2017, men utan 2007-2015). Tankegangen er at

Hordaland i eit slikt scenario igjen vil oppleve relativt høg innvandring, om enn ikkje like høg som i

dei eksepsjonelle åra etter EU-utvidinga.

a. Gir årleg nettoinnvandring på 2 700 personar. Det er litt høgare enn i 2015 og klart høgare

enn noko år før 2007.

3) Ein auke i fødselsfrekvensane som gradvis går opp frå 1,68 barn i snitt per kvinne til å ligge 0,2

barn over dette i 2044. Fødselsfrekvensen blir så justert på kommunenivå med dei korrigerte

nivåfaktorane som er nytta i hovudalternativet. Dette er ei spegling av lågscenarioet.

4) Vi har ikkje justert dødsfrekvensane på anna vis enn korrigeringa av nivåfaktorar slik som i hovud-

alternativet.

Dette scenarioet er relativt optimistisk, kor alle faktorar fell saman i positiv retning, slik at vi får både innan-

landsk tilflytting, nettoinnvandring godt over «normalsituasjonen» og auka fruktbarheit. For at Hordaland

32

skal bli såpass attraktive som destinasjon for både innanlandsk og utanlandsk tilflytting må nok økonomien

gå relativt mykje betre enn andre delar av landet og utlandet over lengre tid.

Nullinnvandringsscenarioet Nullinnvandringsscenarioet er eit scenario der nettoinnvandringa stoppar heilt opp og det berre er flytte-tilvekst frå innanlandsk flytting. Dette alternativet er berekna på same måte som hovudalternativet, med den skilnaden at det her vert tatt utgangspunkt i netto innanlandsk flytting og ikkje nettoflyttinga (som består av både innanlandsk flytting og innvandring).

Avstemming og justeringar på kommunenivå

Justering av enkeltkommunar Nokre kommunar har enkeltår som ser ut til å vere avvik eller unntak, såkalla uteliggjarar, i flyttehistorikken.

I årets prognose har vi identifisert nokre slike i nettoinnvandringa til enkelte kommunar, medan vi ikkje har

gjort justeringar i netto innanlandsk flytting. Grunnen til at vi ikkje justerer sistnemnde er at alle har ein

variasjon som ligg innanfor historiske observerte verdiar, og når vi berre ser på dei siste fire åra, er det

vanskeleg å seie om store utslag i 2017 er avvik eller berre byrjinga på ein trend.

For nettoinnvandringa derimot, kor vi legg til grunn ein relativt lang tidsperiode, er det tydelegare at nokre

enkeltår skil seg ut i nokre kommunar. Avvika er også såpass store at dei har betydeleg påverknad på

resultata dersom dei inkluderast. Vi har derfor valt å utelate nettoinnvandringa enkelte år i berekninga av

dei ulike alternativa og scenarioa. Verdien er utelatt heilt for den einskilde kommune, og verdien er også

trekt frå fylkestotalen det året. Følgjande år er utelatt for følgjande kommunar:

Tysnes, år 2000: nettoinnvandring på 118 etterfølgt av veldig høg innanlandsk utflytting året etter. Tilsva-

rande i 1999 var 12 og i 2001 1. Høgaste verdi observert elles i perioden var 35 i 2007.

Ulvik, år 1998: nettoinnvandring på 26. Tilsvarande i 1997 var 6 og i 1999 8. Einaste år med høgare obser-

vert verdi var i 2009 med 30, som var midt i den store arbeidsinnvandringa.

Granvin, år 2001: nettoinnvandring på 19. Tilsvarande i 2000 var -7 og i 2002 1. Høgaste verdi observert

elles i perioden var 13 i 2014.

Austrheim, år 2009: nettoinnvandring på 112. Tilsvarande i 2008 var 31 og i 2010 7. Dette er midt i den

store arbeidsinnvandringa, men er likevel mange gangar høgare enn dei andre åra i den «gode» perioden.

Dersom inkludert blir høgscenarioet vesentleg høgare og lågscenarioet vesentleg lågare.

Avstemming For låg- og høgalternativet vil det nyttast forskjellige periodar for estimering av innanlandsk flyt-

ting for kommunane, alt etter kva som er dei beste og dårlegaste åra for kvar enkelt. Vi nyttar

same «reglar» i estimeringa av dei samla tala for fylket som vi nyttar for kommunane, så det er

mange kommunar kor vi ikkje legg same år til grunn som vi gjer for fylket som heilskap. Dermed

er ikkje summen av kommunar lik tala vi estimerer for fylket. Dessutan vil metodikken som er

nytta i dei ulike alternativa og scenarioa gi resultat som inneheld desimalar.

33

For å sikre indre logikk i inputen til modellsystemet (nettoflytting), må vi derfor avstemme kom-

mune- og fylkestala. Vi legg til at fylkestala er dei «rette», og avstem derfor kommunetala mot

fylkestala, slik at summen av kommunane blir lik dei estimerte fylkestala. Vi nyttar ein faktor be-

rekninga med utgangspunkt i forholdstalet mellom det estimerte fylkestalet eit gitt år og summen

av dei estimerte kommunetala same år. På denne måten vil alle kommunar avstemmast etter same

faktor og proporsjonalt med folketalet.

Agnes Mowinckels gate 5 Postboks 7900 5020 Bergen Telefon: 55 23 90 00 E-post: hfk@hfk.no www.hordaland.no

Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalandssamfunnet. Vi gir vidaregåande opplæring, tannhelsetenester og kollektivtransport til innbyggjarane i fylket. Vi har ansvar for vegsamband og legg til rette for verdiskaping, næringsutvikling, fritidsopplevingar og kultur. Som del av eit nasjonalt og globalt samfunn har vi ansvar for å ta vare på fortida, notida og framtida i Hordaland. Fylkestinget er øvste politiske organ i fylkeskommunen.