DETALET E E MAKINAVE

PËR VITIN E TRETË

Ora e 1-rë e mësimit

Njësia mësimore: HYRJE

- Njohtimi i nxënësve me planëprogramin vjetor të lëndës së Detaleve të Makinave.

- Përmbajtja e lëndës me njësit mësimore së Detaleve të Makinave.

1. ELEMENTET E LËVIZJES RROTULLUESE1.1 Pasqyra e përgjithshme ,ndarja , detyrat .

Forma më e shpesht elëvizjes ,të cilët ekziston tek të gjitha makinat është lëvizja rrotulluese . Nëlëvizjen rrotulluese bazohet puna e makinave të repartit , por edhe puna e shumë makinave tjera dhe paisjeve. Për këtë shkak elementet e lëvizjeve rrotulluese kanë rolë shumë të rëndësishëm.Në detelet e makinave për lëvizjëe rrotulluese rangohen apo ndahen në:

- boshtet dhe akset,- kushinetat rrëshqitëse dhe rrotulluese dhe - lidhëset.

Detyra e tyre , në fakt funksioni është që të mundësoj lëvizjen rrotulluese ,saktësin e nevojshme tëpjesëve në lëvizjen relative dhe bartjen e forcave dhe të momentit rrotullues .Për shkak të kësaj këto elemente janë direkt të lidhura me elementet për transmetimin e fuqis në përbërje të sistemit makinerik. Për çka edhe nuk është e mundur të vendoset kufiri i rrept në mes grupeve të elemente-ve makinerike për transmetimin e fuqis dhe elementeve makinerike për lëvizje rrotulluese. Gjitha këta elemente makinerike(Detale të makinave) të cilat gjatë lëvizjes rrotulluese transmetojn (bartin) edhe momentin rrotullues bijnë në grupin e elementeve për transmetimin e fuqis. Edhye pse boshtet dhe lidhëset gjithashtu përveç lëvizjes rrotulluese transmetojn edhe fuqin, por pa ndryshimin e shpejtësis këndore dhe momentin rrotullues e përbashkët është se në detalet e makin-avepër transmetimin e fuqis klasifikohen vetëm dhëmbëzorët , rrypat, zinxhirët, dhe çiftet frikcionale.

ELEMENTET ELËVIZJES RROTULLUESE

BOSHTET DHE AKSET KUSHINETAT :

- RRËSHQITËSE- RROTILLUESE

LIDHËSET

Ora e 2-të e mësimit

Njësia mësimore: Boshtet dhe akset

1.2.BOSHTET DHE AKSET

1.2.1. Hyrje

Boshtet dhe akset , sikurse elmentet themelore të lëvizjës rrotulluese, duhet gjithnji të jenë mbi ku-shinetat rrëshqitëse dhe rrotulluese të mbështetura në konstrukcionin bartës. Dy boshtet në mes veti lidhen përmes lidhëseve.

1.2.2. Kuptimet themelore dhe definicionet

Boshtet dhe akset janë bartës të pjesëve rrotulluese makinerike, të cilat rreth një sistemi makinerik kryejnë:

- bartin lëvizjen dhe ngarkesën dhe - lidhjen e pjesëve në funksion të përgjithshëm.

A k s i Definicioni : Akset paraqesin bartjen pjesëve makinerike siç janë: rrotat , disqet, dhëmbëzorët, rrypat

tamburet, etj.Sforcimet : Boshtet janë të sforcuara kryesisht në përkulje ,kurse në masë të vogël edhe në rrësh-

qitje dhe sforcimi askial – shtypje ,në faktë në tërheqje. Akset nuk bartin momentin rrotullues

Ndarja : Gjatë punës akset munden që të rrotullohen së bashku me pjesët e vendosura e cila quhet aksi i lëvizshëm ,por munden që pjesët të rrotullohen ose oscilojnë rreth akseve të cilat quhen aksi i lëvizshëm.

Në figurën 1.1. është paraqitur shembulli i akseve të lëvizshme dhe të palëvizshme.

Figura 1.1. – Shembulli i aksit të lëvizshëm dhe të palëvizshëm

B o sh t e t Definicioni : Boshtet paraqiten si bartëse te pjesëve makinerike rrotulluese dhe shërbejnë për

transmetimin e momenteve rrotulluese përgjat aksit të rrotullimit.Sforcimet : Boshtet përveç kësaj që janë të sforcuara në: përkulje, tërhëqje ose shtypje por edhe në

përdredhje dhe ate, në tërë gjatësin ose në pjesën e boshtit.Ndarja : Sipas formës gjatësore të aksit, boshtet mundë të jenë: të drejta ( me gjatësi të drejt

përgjat aksit) fig. 1.2. a,b, d, e, f. dhe brrylore (me ndërprerje - thyerje përgjatë aksit fig. 1.2. c.)

Figura 1.2. – Format konstruktive të boshteve

Ora e 3-të e mësimit

Njësia mësimore: Format konstruktive të aksit dhe boshtit

1.2.3. FORMAT KONSTRUKTIVE TË BOSHTIT DHE AKSIT

Boshtet dhe akset më së shpeshti kanë formën cilindrike të :

- ndryshueshme ( fig. 1.2. b ) ose ,të shpeshta , për nga prerja tërthore dhe - konstante të pandryshueshme ( fig. 1.2. a ) ,për nga prerja tërthore.

Kemi rastin kur përpunohen së bashku me pjesët rrotulluese ( fig.1.2. f ) ,por mundë të kenë edhe formën e posaçme. Nëse është e nevojshme të zvoglohet masa e boshtit , prerja tërthore e plotë mundë të jetë edhe me prerje unazore. Për raportin e diametrit 1 të jashtëm me diametrin 2 të mbrendshëm , tek boshti i zbrazët apo unazor , zvoglimi i masës në raport me boshtin e plotë është vlera 23%. Për shkak të kësaj , përpunimi i boshtit të zbrazët është i komplikuar dhe i shtrenjtë. Boshti i zbrzët përpunohet edhe në raste kur përmes saj duhet kaluar boshti tjetër ose aksi.

Figura 1.2. – Format konstruktive të boshteve dhe akseve

Ora e 4-të e mësimit

Njësia mësimore: Fornmat konstruktive të mbështetsave

1.2.6. FORMAT KONSTRUKTIVE TË MBËSHTETSAVE ( PERNAVE )

Sipas formës mbështetsit ( pernat ) mundë të jenë :

- cilindrike ( fig. 1.5. a , b , c )- konike ( fig. 1.5. d ) dhe - sferike ( fig. 1.5. e )

Sipas pozitës në boshte kemi këto mbështetsa (perna):

- mbështetsat e jashtëm ( fig. 1.5 a , b ) dhe - mbështetsat e mbrendshme ( fig. 1.5. c ).

Sipas kahjes së veprimit të forcave mbështetsat mundë të jenë:

- radial – kur forca vepron tërthorazi përgjat aksit (tangjencial) ( fig. a, b, c,d, e )- aksiale – kur forca vepron në drejtim të aksit ( fig. f )

Figura 1.5. – format konstruktive të mbështetsave

Boshtet dhe akset të cilat rrotullohen me frekuencë më të mëdha se 1500 min-1 duhet të jenëmjaftueshëm të ngurt dhe të ekuilibruar dinamikisht. Sipas përdorimit ,boshtet ndahen në tri grupe me radhë.

1. Boshtet si transmetues të fuqis më së shpeshti janë bartës të dhëmbëzorëve, zinxhirëve, rrypave, rrotave frikcionale, lidhëseve etj. Përpunohen të të veçantë ose të përbashkët me pjesën apo detalin rrotullues, si për shembull me përpunohet së bashku me dhëmbëzorin.

2. Boshti i repartit ose punues së rotorit të makinës energjetike shfritëzohet për transmetimin e momentit rrotullues, si për shembull elektromotori, turbina, ventilatori, pompat centrifugaledhe tjera.

3. Boshtet speciale shgrytëzohen për realizimin e funksioneve speciale në sistemin makinerik. Nëkëtë grup bëjnë pjesë :Boshtet brrylore të motorave me diegje të mbrendshme ,pastaj

Boshtet teleskopike tek të cilat gjatësia mundet të ndryshoj, sikurse edhe Boshti gypor – i tërthort te e cila aksi boshtor mundet të deformohet sipas nevojës

1.2.7. NGARKESAT E BOSHTIT DHE AKSIT

Boshtet janë të ngarkuara me :

- sistem forcash sipërfaqsor dhe sforcimeve prej pjesëve rrotulluese të cilat gjinden në te,- ngarkesë të vet të boshtit dhe pjesëve sikurse edhe - forca inerciale gjatë joekuilibrimit të masës .

Ngarkesat dominante të boshtit janë : forcat dhe sforcimet , në faktë momenti i përkuljes dhe përdredhja.

Ngarkesat e boshtit nga pesha e vetë sipas rregullës e shkaktojnë shumë pak sforcime të vogla nëraport me sforcimet prej ngarkesave të jashtme, ku shpesh her munden të neglizhohen.

Gjatë shpejtësis së rrotullimit forca inerciale të prerjes tërthore gjatë joekuilibrimit të masës sëpjesëve rrotulluese të cilat gjenden në te , goditja e pjesëve rrotulluese dhe tjera , mundet gjithashtu tëneglizhohen.

Gjatë rritjes së shpejtësis rrotulluese këto forca dukshëm rriten. Këto mundë të jenë edhe shumë tëmëdha prej ngarkesave të jashtme ,në forcave në dhëmbëzorë, në rrypa , në zinxhirë etj.

Detalet (pjesët) makinerike rrotulluese sipas karakterit të ngarkesës të cilat barten në boshte, mundë të ndahen në dy grupe :

a) pjesët tek të cilat ngarkesa gjatë gjithë vëllimit është shpërndara në mënyrë të barabartë, nëfaktë tek të cilat forcat tërthor në mesë veti ekuilibrohen ( figura 1.6a )

b) pjesët tek të cilat ngarkesat barten vetëm në njeë pjesë të vëllimit kemi si në (figurën 1.6 b).

Figura 1.6. Forcat në pjesët rrotulluese

Tek grupi i parë i pjesëve, ngarkesat rezultuese të cilat barten nga pjesa në bosht është momenti rrotullues dhe eventualisht forca aksiale.

Forcat tërthore të cila e bijnë boshtin në përkulje dhe rrëshqitje këtu janë zero pra nuk ka.Në këtëgrup të pjesëvëe bijnë helikat e gjithë torbomakinave siç janë: turbina , pompa , ventilatori , pastaj rotori i elekromotorit , lidhëset , veglat gdhendëse të makinave të caktuara siç janë: puntot shpuese , zdrukthi dhe tjera.

Tek grupet tjera të pjesëve forca rezultuese tërthore në këto pjesë nuk është e ekuilibruar, por bartet në boshtë ku ekuilibrohet. Kjo e bjen boshtin derite ngarkesa jo vetëm të momentit rrotullues por edhe të forcave tërthore shtesë.

Shpesh ekzistijnë edhe komponentët e forcave aksiale të cilat boshtin e ngarkojnë me forca aksiale dhe çifti i forcave në rrafshin aksial.

Në këtë grup të pjesëve bijnë çiftet e dhëmbëzuar , zinxhiror , rrypor dhe friksional , disqet (makara) për mbështjelljen e litarit të ngritësit dhe tjera.Në figurën 1.6 janë paraqitur shembujt e pje-sëve rrotulluese me forcat ekuilibruese dhe çekuilibruese.

1.2.8. ANALIZA STATIKE E NGARKESËS DHE REZISTENCAT NË MBËSHTETSA

Në boshtë në të njejtën kohë mundë të gjinden pjesët apo elementet rrotulluese të grupit të parë dhe tëdytë .

Rrjedhimisht, boshtet munden jenë të ngarkuara :- forcave tërthore( radial),- forcave gjatësore (aksiale),- momentin rrotullues dhe - çifti i forcave në rrafshin aksial.

Këto ngarkesa paraqesin ngarkesën aktive dhe ato transmetohen në bosht përmes sipërfaqeve kontaktuese të përshtatshme.

Sipas kësaj , kjo ngarkesë paraqet ngarkesën kontinuale.Ngarkesat e përmendura të boshtittransmetohen përmes mbështetsve në bazamentin e makinës ,me të cilën realizohet ekuilibri statik i boshtit.

Gjatë llogaritjes së boshtit e pashmangshme është së pari të caktohet:

1. intenziteti,2. kahja dhe drejtimi i forcave aktive,3. rezistenca e mbështetsve.

Në cilësin e thjeshtimit të përllogaritjes, marrim që kjo ngarkesë vepron e koncentrume , me të cilën praktikisht fitohet ngarkesa sulmuese diçka më e madhe në proçeset e veçanta në raport me ngarkesat reale.

Boshti kryesisht në një vend pranon fuqi në formën e çitit të forcave (momenti rrotullues ) ose forcën dheçitin e forcave (forca e përgjithshme dhe momenti rrotullues), kurse njërën ose më shumë vende i shpërndan.

Kjo ngarkesë rrjedh prej rezistencës të cilën makina duhet ta mbizotroj duke kryer punë të dobishme.Forca rezultuese të cilën në një pjesë të makinës vepron në pjesën e udhëzuesit ose në pjesën

reaktive të udhëzuarit , mundë të marrë pozitë abitrare të dëshirueshme në një hapsirë, në mvarshmëriprej pozitës reciproke dhe tipeve të këtyre elementeve, dhe veprojnë në mënyrë ekscentrike në raport me aksin e boshtit.

Në vendë të forcës rezultuese e përshtatshme është të llogaritet me komponentat e tij, dhe ato janë:

- forca e përgjithshme(tangjenciale) – është në rrafshin normal me aksin e boshtit, me vijën sulmuese jashtë aksit të boshtit, në drejtimin tangjetor në rrugën e pikës kontaktuese.

- forca radiale – është në rrafshin e cila kalon nëpër aksin e boshtit , me vijën sulmuese e cila e prenë aksin e boshtit.

- forca aksiale – është në rrafshin e cila kalon nëpër aksin e boshtit, me vijën sulmuese e cila ështëparalel me aksin e boshtit.

Gjatë caktimit të këtyre ngarkesave duhet gjithmon shikuar dy veprimet ,edhe mmakinerik edhe udhëzues .

Ngarkesat e boshtit përfaqsojnë sistemin hapsinor të forcave dhe çiftin e forcave. Që të gjindet rezistenca e mbështetsëve, duhet vendosur në sistemin e rrafshit (planar).

Në këtë kuptim zgjidhet sistemi koordinativ i përshtatshëm, gjat së cilës mirret që aksi z përsh-tatet me gjatësin e aksin të boshtit , kurse aksi x , në faktë me atë y me drejtimin e numrit më të madhë tëforcave aktive .

Pastaj gjitha forcat dhe çiftin e forcave shpërbëhen në drejtim të aksit koordinativ, në faktë rrafshin koordinativ.

1.2.9. REZISTENCA E MBËSHTETSËVE TË AKSIT DHE BOSHTIT

Rezistencat e mbështetsëve të boshtit ose aksit është e mundshme të caktohet me përdorimin sistemit të forcave në hapsirë të cilat e ngarkojnë boshtin ose aksin në rrafshine ngarkuar të bartësit.

Modelet e rrafshit të trarit – boshtit mundë të jenë:

- statikisht të caktuar përderisa janë të mbështetura në dy mbështetsa nyjor ose- statikisht të pacaktuar përderisa janë të mbështetura në tri ose më shumë mbështetsa.

Më së shpeshti boshtet dhe akset janë të mbështetura në dë mbështetsa nyjor pre së cilës njëra aksialisht e palëvizshme dhe pranon forcat aksiale , kurse tjetra aksialisht e lëvizshme.

Boshtet të mbështetura në tri ose më shumë mbështetsa paraqesin sistemin statikisht të pacaktuar,ate për caktimin e rezistencës së mbështetsit shfrytëzohen metodat prej rezistencës së materialve.

1.2.10. NGARKESAT SULMUESE TËBOSHTIT DHE AKSIT

Ngarkesa e cila sulmon çfardo prerje tërthore të bushtit emërtohet si ngarkesë sulmuese. Ngarkesat sulmuese të bushtit rrjedhin prej:

- forcave të cilat e ngarkojnë boshtin – që quhen forca të jashtme;- rezistenca e mbështetsëve, e cila në raport me boshtin paraqet ngarkesën e jashtme.

Për caktimin e ngarkesave sulmuese në çfardo prerje tërthore të bushtit, duhet vërtetohet se cilin lloj të sforcimeve e shkakton ngarkesa në bosht, ashtu që kemi:

- forcat tërthore dhe çiftin e forcave që shkaktojnë përkulje dhe rrjedhje të bushtit ;- forcat aksiale e bijnë deri te zgjatja ,në faktë tkurrje(shtypje) të bushtit, kurse- momenti rrotullues bjen deri te përdredhja e boshtit.

E dëshirueshme apo eknaqshme të vizatohet diagrami imomentit në përdredhje, momentit nëpërkulje, forcave aksiale dhe forcave transverzale (tërthore). Këto diagrame munden të caktohen grafikisht ose analitikisht pra me llogaritje.

Momenti i përdredhjes

Në bazë të momentit në përkulje My për rrafhsin x-z dhe My për rrafshin y-z fitohet momenti sulmues rezultues në përkulje sipas formulës kemi :

Mf = Mx2 + My

2

Forcat transverzale

Në bazë të forcave transverzale Fx në drejtim të aksit x , në faktë Fy në drejtim të aksit y fitohet forca transverzale rezultuese sipas formulës :

Ft = Fx2 + Fy

2

Në lidhje me supozimin që ngarkesa vepron e koncentrume ,në diagram shifen kërcimet e momentit të përkuljes dhe forcat aksiale.

Sipas rregullës , ngarkesat më kryesore të boshtit janë momentet sulmuese përgjatë përdredhjes dhe përkuljes, deri sa te forcat aksiale dhe radiale ndikimi është sekondar.

Momenti i përdredhjes

Diagrami i momentit rrotullues – momentit të përdredhjes, paraqet se si momenti rrotullues bartet përgjat boshtit, në faktë me çfar momenti të përdredhjes është i ngarkuar çdo prerje e boshtit.

Nëse në boshtë gjinden shumë pjesë të cilët transmetojnë ose bartin momentin rrotullues ,at-ëher përgjatë gjatësis së boshtit kryhet bartja deri tek pjesët udhëzuese të ingranuara në bosht që janë: dhëmbëzorët , yllëzat e zinxhirëve , lidhëset etj. Në figurën 1.7 janë paraqitur dy principe apo raste tëmudshme për bartjen – shpërndarjen e momentit rrotullues përgjat boshtit. Në rastin e parën momenti rrotullues ( T I ) pranohet në njërën anë të boshtit , kurse përmes shumë pjesëve shpërnd-ahet (T II , T III ,T IV ).Shuma e e shpërndar e momenteve duhet të jetë i barabart me momentin e pranu-ar (T I = T II + T III

+ T IV ).Në rastin e dytë , momenti rrotullues pranohet përmes të një pjese rrotulluese (T I ). Nga kjo momenti rrotullues ndahet nga ana e djathtë dhe e majtë sipas raportit të transmetimit .

T II

T I T III

1.... T IV

T I T II

1.... T III

T IV

Figura 1.7. – Diagrami i momentit rrotullues – momenti i përdredhjes a) momenti rrotullues pranohet apo vie në skajë të boshtit

b) momenti rrotullues pranohet apo vie nga mbrendësia e boshtit

Forcat aksiale Diagrami i forcave aksiale paraqitet se me sa forcë aksiale është e ngarkuar çdo prerje tërthore e boshtit.

Ora e 5-të e mësimit

Njësia mësimore: Llogaritja e fortësis së aksit dhe boshtit

1.3. LLOGARITJA E FORTËSIS SË BOSHTIT DHE AKSIT

1.3.1. Sforcimi punues

Sforcimet punuese në boshtë janë shkaktar të veprimit të ngarkesave të jashtme.

Sforcimet punuese gjatë përkuljes

Sforcimi maximal normal nominal σ f gjatë përkuljes caktohet me shprehjen e njohur nga rezistenca e materialeve e cila është :

σf = ku janë :

- Momenti sulmues i përkuljes të shikuar në prerjen tërthore - Momenti rezistues aksial i sipërfaqes së shikuar të prerjes tërthore të boshtit.

Kjo vlerë e sforcimit lajmërohet tek vagonat e makinave të cilat janë më së shumti të larguara nga aksi neutral.Në pikat në aksë sforcimi normal është i barabart me zero (figura 1.8 ).

F σf τ

aksi neutral(rrafshi)

Figura 1.8. Sforcimet në prerjen tërthore të boshtit

Sforcimet tangjenciale gjatë përkuljes τ është i barabart me zero në pikat në të cilat është sforcimi normal më i lartë apo maximal, kurse sforcimi tangjencial është më i lartë apo maximal në pikat në aksin e boshtit ku sforcimi normal është me zero.Për këtë shkak gjatë llogaritjes së fortësis ky sforcim neglizhohet ( nuk mirret parasysh ). Mirren parasysh vetëm tejk boashtet dhe tek akset tek të cilat mbështetsit dhe kokën direkt me njëra-tjetrën.

Sforcimi punues gjatë shkëputjes

Sforcimi gjat shkëputjes caktohet me shprehjen : τshk =

ku : Ft – Forca transverzale ( tërthore ). A – Sipërfaqa e prerjes tërthore.

Sforcimi punues gjatë përdredhjes

Sforcimi tangjencial maximal nominalgjatë përdredhjes τ është caktuar me shprehjen: τt =

ku : T - është momenti i përdredhjes në prerjen tërthore të shikuar

Ëo – momenti rezistues polar i sipërfaqes sëprerjes tërthore të shikuar të boshtit.

Vlerat më të madhe të këtyre sforcimeve paraqiten në pikat e të cilave më së shumti janë të larguar nga aksi i boshtit.Sforcimi punues gjatë zgjatjes – shtypjes

Sforcimi normal gjatë zgjatjes apo terheqjes , në faktë shtypjes apo ngjeshjes është caktuar me shprhjen:

σ = ,ku : Fa – është forca aksiale ; A – sipërfaqa e prerjes tërthore të boshtit.

Në mënyrë të barabart janë të shpërndarë forcat nëpër prerjen tërthore të boshtit.E për-shtatshme është nëse boshti është i ngarkuar apo i sforcuar në shtypje se sa në tërheqje apo zgjatje, sepse atëher zvoglohet sforcimi normal i zgjatjes dhe rritet me shtypje.Kjo është mjaftueshëm nëdrejtim të fortësis dinamike, dike supozuar ngurtësin e mjaftueshme të boshtit.

Këto sforcime janë , siç është thënë, të vogla në raport me sforcimin normal gjatë përkuljes, ashtu në të shumten e rasteve munden të neglizhohen, të mos merren parasysh.

Shpërndarja nëpër prerjen tërthore të boshtit dhe ndryshimi i rrjedhjes së lartëpërmendur tësforcimeve janë paraqitur në tabelën 1.1.

Tabela 1.1 NDARJA E SFORCIMEVE NË PRERJEN TËRTHORE TË BOSHTIT

Tabela 1.2. – MOMENTI REZISTUES POLAR DHE AKSIAL

Sipas kësaj , sforcimet e dhëna për

llogaritjen e fortësis së boshtit janë:

- sforcimet normale gjatë përkuljes dhe eventualisht gjatë zgjatjes, në fakt shtypjes dhe

- sforcimi tanfjencial gjatë përdredhjes.

Këto sforcime lajmërohen në të njejtën kohë dhe në të njejtët pika. Prandaj, që tëfitohet një përfaqsim i fortësis së boshtit, du-het llogaritur krahasimin (ekuivalente, redukuar, ideal ) e sforcimit normal – sforcimi normal i cili në vete mbanë edhe ndikimin e tangjentës.

Sforcimi krahasues (i përbër) caktohet prej shprehjes :

σi = √ σ2f + ( 0 τt )2

ku : 0= (−1)(0) – madhësia ndihmëse;

σD(-1) – fortësia dinamike e boshtit gjatë

përkuljes së ndryshimit alternativ .

τD(0) – foertësia dinamike e boshtit gjatë përdredhjes njëkahore tëndryshueshme.

Tek akset sforcimet tangjenciale gjatëpërdredhjes janë të barabart me zero.

Për caktimin e momentit rezistues polar dhe aksial për prerjen tërthore themelore tëboshtit mundë të shfrytëzohen shprehjet e dhëna në tabelën 1.2.

Ora e 6-të e mësimit

Njësia mësimore: Sforcimet kritike dhe shkalla e siguris

1.3.3. SFORCIMI KRITIK I BOHTIT DHE AKSIT

Sforcimet kritike të boshteve dhe akseve në prerjet tërthore të rrezikshme caktohen sipas rregullave në bazë të karakteristikave të përshtatshme të fortësis (qëndrushmëris) së epruvetës standarde, duke marrë parasysh ndikimin e përqendrimit të sforcimeve dhe gjitha ndikimet tjera të cilat shkaktojnë ndryshime në mes të këtyre dy fortësive ( qëndrushmërisë).

Sipas kësaj rrjedh që sforcimi kritik gjatë përkuljes tek boshti dhe aksi rrotullues – është fortës-ia dinamike (qëndrushmëris) gjatë ndryshimit të thjeshtë alternativ të sforcimit aksial ( σDf(-1) ).

Tek akset epalvizshme sforcimi kritik është i barabart me fortësin dinamike (qëndrushmërin) gjatëndryshimit njëkahor të sforcimit aksial (σDf(0)).

Fortësia dinamike (qëndrushmërin) gjatë përdredhjes, është i barabart me fortësia dinamike(qëndrushmërin) gjatë ndryshimit njëkahor të sforcimit tangjencial (τD(0)).

Tek ngarkesat statike akset që nuk rrotullohen , te i cili numri i ndryshimeve të cikleve të sforcimeve me afatin punues më të vogël prej Nf ( Nf ≈ 103 ÷ 104 ), sforcimet kritike janë të barabart me karakteristikën statike të fortësis.

Madhësit e sforcimeve kritike caktohen sipas shprehjev në vijim:

- përkulja σDMf = σD(-1)Mf = (−1),

- përdredhja τDMt = τD(0)Mt = (0),

ku :

σDMf = σD(-1)Mf – është fortësia dinamike (qëndrushmëria) e boshtit gjatë ndryshimit alternativ tëpërkuljes;

τDMt = τD(0)Mt – fortësia dinamike (qëndrushmëria) e boshtit gjatë ndryshimit alternativ tëpërdredhjes;

σDf(-1) –fortësia dinamike (qëndrushmërin) e epruvetës standarde gjat ndryshimit alternativ tëpërkuljes;

τDt(0) – fortësia dinamike (qëndrushmërin) e epruvetës standarde gjatë ndryshimit alternativ tëpërdredhjes;

KDf – faktori dinamik i fortësis gjatë përkuljes;

KDf – faktori dinamik i fortësis gjatë përdredhjes.

Faktori dinamik i fortësis KD llogaritet prej shprehjes : KD =

ku:

– faktori efektiv i koncentrimit të sforcimit;

1 – faktori apsolut i dimensioneve ( madhësia e prerjes tërthore );

2 – faktori i gjendjes së sipërfaqes ( vrazhdësis së sipërfaqes );

3 – faktori përforcimit të shtresës së sipërfaqes (përpunimi termokimik ).

Faktori apsolut i dimensioneve ( madhësia e prerjes tërthore) 1 – paraqet raportin e fortësis dinamike të boshtit dhe epruvetën standarde.

Faktori i gjendjes së sipërfaqes ( vrazhdësis së sipërfaqes ) 2 – paraqet raportin e fortësis dinamike të boshtit dhe epruvetën standarde për kualitete të ndryshme të përpunimit të boshtit dhe tëepruvetës. Për kualitete të njejta të përpunimit kemi =1 .

Faktori përforcimit të shtresës së sipërfaqes (përpunimi termokimik ) 3 – paraqet raportin e fortësis dinamike të boshtit dhe epruvetën standarde për lloje të ndryshme të tretmanit termokimik tështresës sipërfaqsore të boshtit. Këto metoda shfrytëzohen për qëllim të rritjes së fortësis (qëndrushmëris). Në këto metoda bijnë apo përfshin pasurimin e shtresës sipërfaqësore në zonën e koncentrimit të sforcimeve të karbonit ( çimentimit ) ose të azotit ( nitrimit ). Pavarsisht nga kjo përdo-ren edhe metodat për fortësimin e ftohjes mekanike ( petëzimin e shtresës sipërfaqsore me disqe ).Vlera e faktorëve 1 , 2 ℎ 3 janë të dhëna në tabelat 1.7 ,1.8 dhe 1.9.

1.3.4. SHKALLA E SIGURIS

Shkalla esiguris kundër thyerjes së boshteve gjatë lodhjes paraqet raportin përkatës kritik dhe sforcimin punues.

Shkalla esiguris kundër thyerjes së boshteve gjatë lodhjes – caktohet sipas shprehjes me radhë:

- përkulja S = / ,

- përdredhja S = / ,

- zgjatje – shtypje ,

- shkëputje.

Përsëritne temën e punuar nga detalet e makinave në vitin e dytë:Shkalla e siguris dhe sforcimet e lejuara

Për caktimin e shkallës së përgjithshme të siguris për ngarkesa të komplikuara ,së pari caktohet shkalla e siguris parciale kundër thyerjes gjatë sforcimit normal dhe tangjencial,kurse pastaj edhe shkallën e përgjithshme të siugristë boshtit.

Shklla e sigurisë kundër thyerjes gjatë ngarkesës aksiale në shtypje – zgjatjes dhe gjatë shkëputjes në të shumtën e numrit të rasteve janë shumë të mëdha por munden të neglizhohen.

Shkalla e siguris kundër thyerjes së boshtit gjatë lodhjes duhet të jetë i madhë prej( 1.5 deri 2.5). Në rastë se disponohet me të dhënat e sakta mbi madhësit e sforcimeve kritike dhe punuese atëher mundë të merren edhe vlerat e vogla prej ( 1.3 deri 1.5 ).

1.3.5. DIMENSIONIMI I AKSIT DHE BOSHTIT

Rrjedhën e llogaritjes siç është dhënë në kapitullin e mëparshëm është realizuar nën supozimin qëformat dhe dimensionet e boshtit dhe aksit janë të njohura pra duhet të vërtetohet fortësia e tyre. Shumë shpesh forma dhe dimensioni i boshtit dhe aksit nuk janë të njohura, çka është e nevojshme sëpari të llogaritet dimensioni dhe të konstruktohet boshti apo aksi ( të ashtu quajtur llogaritja para-prake ) ,dhe pasataj të kryhet kontrolli përfundimtar i fortësis ( të ashtu quajtur llogaritja përfundi-mtare ).

1.3.5.1. LLOGARITJA PARAPRAKE E BOSHTIT

Llogaritja paraprake e dimensionit të nevojshëm të boshtit bazohet në skemën e përafërt të ngarkesave pasi që ende nuk ka ndonjë vizatim të tërsis makinerike. Nëse janë të njohura distancat në mes tëmbështetsëve , si dhe renditja dhe pozita e pjesëve në bosht atëher është e munshme përafërsihst tëcaktohen ngarkesat sulmuese , në faktë të vizatohen diagramet emomenteve në përkulje dhe përdredhje. Në llogaritjen paraprake së pari caktohen dimensionet e boshteve në prerjet tërthore karakteristike. Sipas hipotezës mbi sforcimin ekuivalent gjatë sforcimit të komplikuar , momenti ekuivalent sforcues në ndonjë prerje tërthore ( M ) është:

Mi = √ M2 + ( 0 T / 2 )2 ku janë :

- M – momenti sulmues gjatë përkuljes në prerjen e dhënë ,- T – momenti rrotullues ,

0 = (−1) / (0) ,

- (−1) – fortësia dinamike e përhershme ( qëndrushmëria ) gjatë ndryshimit

alternativ të përkuljes ,

- (0) – fortësia dinamike e përhershme ( qëndrushmëria ) gjatë ndryshimit

njëkahor të përdredhjes .

Pasi që sforcimi normal i krahasues apo i përbër duhet të jetë i vogël prej sforcimit të lejuar,

i = ≤ lej ,

në bazë të shprehjes për momentin rezistues aksial të prerjes tërthore Ë ( tabela 1.2 ), fitohen shprehjet për caktimin e diametrit të boshtit :

≥ ∛ ≈ ∛ ,

Nëse është prerja tërthore e boshtit unazore (boshti i zbrazët) , diametri i boshtit mundet tëcaktohet prej shprehjes :

= j ≥ ∛ ( ) ≈ ∛ ( ) ,ku janë : ψ = b / j , – është raporti i diametrit të brendshëm dhe atij të jashtëm.

Sforcimi i lejuar është definuar si sasi e sforcimit kritik dhe shkallës së nevojshme të siguris është:

lej =[ ] = = (−1) ,

ku janë :

- – fortësia dinamike e boshtit ,

- (−1) – fortësia dinamike e përhershme (qëndrushmëria) e materialit të epruvetësgjatë ngarkesës së ndryshueshme alternative,

- D – faktori dinamik i fortësis ( është dhënë në tabelën 1.10 ),

- = 2 ÷ 2.5 – e përvetsuar shkalla e siguris për dimensionim.

Faktori dinamik i fortësis KD përfshin koncentrimin e vlersuar të sforcimit , ndikimin e madhsis sëprerjes tërthore (dimensioni ) dhe ndikimi i kualitetit të sipërfaqes së vrazhdët kurse vlerat e tyre për dimensionimin janë të dhëna në tabelën 1.10.

Tabela 1.10 – VLERAT E FAKTORIT DINAMIK TË FORTËSIS ( QËNRUSHMËRIS ) KD

Nëse boshti është i sforcuar vetëm në përkulje , atëher në të njejtën mënyrë fitohen shprehjet për diametrin e boshtit gjatë dimensionimit:

- boshti i plotë ≥ ∛ ≅ ∛- boshti i zbrazët e ≥ ∛ ( ) ≅ ∛ ( )

Sforcimi i lajuar në përdredhje τlej është i caktuar me shprehjen

τlej = ( )ku janë :

- (0) – fortësia dinamike e përhershme ( qëndrushmëria ) materialit të epruvetësgjatë ngarkesës së ndryshueshme njëkahore në përdredhje.

- – faktori dinamik i fortësis ( tabela 1.10 );

- = 2 2.5 shkalla e siguris e përvetsuar.

Në këtë mënyrë llogariten diametrat e boshteve në gjitha karakteristikat e prerjes tërthore.Diametrat e llogaritur mvaren apo janë në raport me bërthamën e boshtit , në faktë nuk mirret parasysh ndryshimi i formës së boshtit të shikuar në prerjen tërthore. Duke marrë parasysh se boshti nuk ështëgjithnji në formën rrethore , por ekzistojnë ndryshime të formës për shkak të kanaleve për pyka , filetave në bosht , përpunimi i të kanalizuara të boshteve etj., kjo është e pashmangshme që kështu boshti i llogaritur rritet për 5 ..... 10 %. E saktë është nëse momenti rezistues caktohet sipas shprehjeve tëdhëna në tabelën 1.2.

1.3.5.2. LLOGARITJA PARAPRAKE E AKSIT

Për dimensionimin e akseve madhësia e sforcimeve është përkulja. Sforcimi normal gjatë përkuljes duhet të jetë më i vogël prej sforcimit të lejuar :

f = ≤ lej

Nga ky kusht , pasiqë momenti rezistues aksial i prerjes tërthore të aksit është i njohur , mundet tëcaktohet diametri i aksit.

- për prerje tërthore të plot

≥ ∛ ≅ ∛

- për prerje tërthore unazore ( aksi i zbrazët )

e ≥ ∛ ( ) ≅ ∛ ( )ku janë :

- ψ = j / b – raporti i diametrit të jashtëm dhe të brendshëm të aksit.

- lej = – sforcimi i lejuar.

- – faktori dinamik i fortësis të dhënat janë në ( tabela 1.10. ).

- = 2 ... 2.5 – shkalla e siguris e përvetsuar.

Ora e 7-të e mësimit

Njësia mësimore: Ushrim – Detyrash

Detyra e parë

Të llogaritet boshti I i reduktorit njëshkallësh e cila skema e ngarkesave është e dhënë në figurën 1. për këto të dhëna : fuqia – P = 64 W ; numri i rrotullimeve të boshtit I – 1 = 960 min -1 ; faktori i goditjes –KA = 1.25 ; forcat në bosht që veprojnë janë : Ft1 = 8300 N , Fr = 3060 N , Fa = 1166 N. Madhësit gjeometrike janë dhënë në figurën 1. Materiali i boshtit është ç.0545 . Të vizatohet boshtinë A4.

Skema e ngarkesave të boshtit I dhe II ështtë:

Zgjedhje e datyrës :

Madhësia e momenti rrotullues për llogaritjen e boshtit I është :

T1 = KA = KA = ×× ×1.25 = 0.796 [ Nm] = 796 000 [ Nmm ] .

Forca tangjenciale apo e përgjithshme në dhëmbëzorë është :

Ft1 = = × = 8300 [ N ].

Forca radiale është Fr =3060 [ N ] . Forca aksiale është Fa = 1166 [ N ]

Zgjedhja e rezistencave apo forcave reaktive në boshtin I

Forcat e përgjithshme veprojnë në rrafshin vertikal në për mesë të boshtit. Nga ajo rrjedhin rezistencat në mbështëtsat

FAv = FBv = = = 4150 N

Rezistenca e mbështetsëve në rrafshin H caktohet prej shumës së momenteve në pikat A dhe B tëmbështetseve dhe kushteve të ekuilibrit

1. Σ XA = 0 ; FAH – Fa = 0 ⇒ FAH = Fa =1166 N ⇒ FAH = 1166 N

2. Σ YA = 0 ; - FAH + Fr – FBH = 0 ⇒ FAH = Fr – FBH =

3. Σ MA =0 ; Fr. 80 + Fa

. - FBH . 160 = 0

FBH = . .

160 = . .

= .. =2229.6 N

FBH =222.6 Nose

Σ MB = 0 ; FAH . 160 – Fr

. 80 + Fa . 96 = 0 ⇒ FAH =

. . = . .= 830.4 N

FAH = 830 N

Shuma e forcave radiale apo tërthore në drejtim të boshtit Y duhet të jetë i barabart me zero

Σ Fi = 0 ; Fr - FAH - FBH =0 ; ⇒ 3060 – 830 – 2230 = 0 ⇒ 0 = 0.Forca radiale rezistuese e mbështetses A është :

FrA = √ F2AV + F2

AH = √41502 +8302 = 4226 N ;

FrB =√ F2BV +F2

BH = √41502 + 22302 = 4725 NMomenti i përkuljes në boshtin I

Në mbështetsat momentet janë të barabrt me zero ( është e njohur nga lënda e Statikës ) shiko skemën . Në mesin e boshtit , vendin e veprimeve të forcave , momenti i përkuljes është më i madhë. Pra icakojmë:

- në rrafshin vertikal V , Mf I v = mM2

f I V = dM2f I V = - FA v

. 80 = 4150 . 80 = - 333000 Nmm.- në rrafshin horizontal H ,

Mmf I H = - FAH

.80 = - 830 . 80 = - 6640 Nmm ; Md

f I H = - FBH.80 = - 2230 . 80 =178 400 Nmm.

- diferenca në mes momentit të përkuljes në rrafshin horizontal rrjedh prej rrotës së ingranuar. Pra momenti në pikën 1 ku është dhëmbëzori i ingranuar është :

Mpf1 H = Fr

. = 1166 . 96 = 112 000 N mm.

Momenti rezultues i përkuljes në bishtin I është :

Mmf I H =√mM2

f I V + mM2f I H = √ (-333000)2 +(-6640)2 = 333066.194 Nmm,

Mdf I =√dM2

f I V + dM2f I H = √ (-333000)2 +(178400)2 =377777.130 Nmm.

Të gjindet sforcimi i lejuar nga shprehja ;

Për materialin çelik ç.0545 fortësia dinamike gjindet nga tabela e dhënë në fundë të detyrës , pra për

(−1) = 220 N / mm2 ; (0) = 170 N / mm2 .

Momentin ideal për llogaritjen e boshtit është :

Mi f I = Mi f = T1 = 796 000 Nmm

Mi f = √ dM2f I + ( TI )2 = √ 3825002 +( . . 796 000 )2 = 640239.288 Nmm.

Mi f = 640239.288 Nmm.

Dimensionimi i boshtit është :

A = f = ∛ ≅ ∛ = ∛ ×× = 41.4 mm ,

= I = ∛ ≈ ∛ = ∛ × .× = ∛118 571,342 = 49.12 mm.

Diametrat ideale i rrisim deri në 20% ose për thellsin e kanaleve për pyka dhe i standardizojmë. Gjatë kësaj kemi parasysh mbi mundësin e montimit të dhëmbëzorit dhe kushinetave . Për ate i përvetsojmë diametrat :

L1 = 55 mm ; A = B = 60 mm ; 1 dhëmb. = 65 mm.

Për diametrin e mbështetses B është përvetsuar e njejta vlerë sikurse tek diametri i mbështetses A prej dy arsyeve : që kushinetat e mbështetsëve A dhe B të jenë të njejtë dhe për shkakë të përpunimit tëlehtë të boshtit.

Fund

Ora e 8-të e mësimit

Njësia mësimore: Detyra e parë grafike

Ora e 9-të e mësimit

Njësia mësimore: Përsëritje

Ora e 10-të e mësimit

Njësia mësimore: Kushinetat rrëshqitëse

2. MBËSHTETSET E BOSHTEVE DHE AKSEVE KUSHINETAT RRËSHQITËSE DHE RRUTULLUESE

Kushinetet janë detale të makinave të cilat , në mbështetsit e boshteve dhe akseve , shërbejnë për bartjen apo transmetimin e ngarkesave dhe për sigurimin esaktë të pozitës së pjesëve lëviz-ëse nëraport prej atyre të pjesëvë të palëvizshme,

Kushineta pranon ngarkesa nga boshti ose aksi dhe i bartë ato në pjesën mbajtëse të konstrukc-ionit. Kushinetat janë të paraparë vetëm për bartjen apo transmetimin e forcave , por jo edhe mome-ntin rrotullues .Siç janë mbështetsit (pernat apo dorezat ) e boshteve dhe akseve vende në të cilatrealizohet lidhja me kushinetat , dimensioni dhe forma e kushinetës duhet që të i përshtatet formës dher dimensioneve së mbështetsëve (pernave apo dorezave).

Në kushineta realizohet lidhja në mes pjesëve konstruktive lëvizëse (rrotulluese ) dhe të palëv-izshme , në faktë në mes pjesëve të cilat rrotullohen me shpejtësi këndore të ndryshme të njërit nëraport me tjetrin.

Sipas llojit të lëvizjes relative të sipërfaqeve punuese , përmes së cilës bartet apo transmetoh-et ngarkesa , dallojmë dy grupe themelore të kushinetave : kushinetat rrëshqitëse dhe rrotulluese.

Tek kushinetat rrëshqitëse sipërfaqa lëvizëse – kurse kjo është më së shpeshti sipërfaqa e boshtit –rrëshqasin nëpër sipërfaqen e palëvizshme të këmishëzës së kushinetës. Në qëllim të zvoglimit tërezistencës së fërkimit , në mes të këtyre sipërfaqeve ofrohet apo lyhet me vajra , kurse këmishëzat përpunohen prej materialit me koeficient të vogël të fërkimit. Këmishëza është eleme-nti kryesor i secilës kushinet rrëshqitëse , pastaj eparaqet kushinetën rrëshqitëse në kuptim të ngusht.

Tek kushinetat rrotulluese në mes pjesëve të lëvizshme dhe të palëvizshme është futë apo ndërmjetson trupi rrotullues në formën e sferave (goglave) ose tamburave ( valakëve ) , me të cilën arrihet që gjatë lëvizjes relative të sipërfaqeve punuese të mbizotron fërkimi rrotullues.

Zgjedhja e llojit të kushinetës , rrëshqitëse ose rrotulluese , për një kontrukcion makinerik kushtëzohet me karakteristikat punuese të kushinetës dhe kërkesave të cilat duhet të kënaq kushineta, tëcilat rrjedhin nga parametrat punues dhe nga kushtet punuese të konstrukcionit.Të gjitha këta faktorëmunden të klasifikohen në tri kategori :mekaniko – teknologjik ,ekonomik dhe faktori i rrethinës.

Faktorët më të rëndësishëm mekaniko – teknologjik janë : karakteri dhe intenziteti ingarkesa-ve të kushuinetës , vazhdimësia e lëvizjes relative(lëvizja e përhershme relative) , shpejtësia relative në mes sipërfaqeve të mbështe-tsit apo dorezës (pernës) dhe kushinetës , shmangia e lejuar prej pozitës sësaktë , lloji i vajrave të cilat mundë të përdoren ( krema ,vaji dhe tjera lëngje për lyerje ,-ajri ose ndonjëgazë tjetër ) , ashpërsia e kushinetës etj..

Prej rëndësis më të madhe gjatë zgjedhjes së llojit të kushinetës mundë të jenë edhe faktor-ët ekonomik e kto janë : çmimi i kushinetës , harxhimet e mirëmbajtjes ,gjatësia e afatit punues , qëndrushmëria dhe zgjatja e ndaljes së detyrueshme për shkak ndrrimit të lyerses , kontrolli ose riparimi , kushtet e ndrrimit dhe tjera.

Mjedisi punues , gjithashtu , mundë të shkaktoj kërkesa të posaçme në zgjedhjen e llojit të ku-shinetës kryesisht nëse është agresive (e koroduar apo ndryshkur , e papastërt ose ngjajshëm ) ose nëse pritet shumë e lartë apo shumë e ulët temperatura punuese.

2.1. KUSHINETA RRËSHQITËSE 2.1.1. FËRKIMI NË KUSHINETAT RRËSHQITËSE

2.1.1.1. FËRKIMI GJATË RRËSHQITJES SË TRUPAVE TË FORTË

Me nocionin apo kutimin “Fërkim nënkuptohet paraqitje komplekse të cilat shkaktohen gjatë lëvizj-es relative të sipërfaqeve kontaktuese të dy trupave të fortë , prej të cilave më të rëndësishme janë : lajmërimi i forcave ose momentit rezistues të lëvizjes ; proçesi i shëndrrimit të një pjese të energjis mekanike të trupit në nxehtësi , përcillet me rritjen e temperaturës ;gërryerja e sipërfaq-eve kontaktuese , përcillet me ndryshimin e formës dhe dimensionit”.

Nëse kontaktohen sipërfaqet e dy trupave të fortë teknikisht të pastërt , çka ddo të thotë që nëatotrupa nuk ka njolla që shihen t ë ç fardo përbërje për lyerje ose papastërtie , atëher gjatë rrëshqitjes të këtyre sipërfaqeve realizohet e ashtuquajtur “ fërkim i thatë “ , figura 2.1 a.

Nëse janë sipërfaqet kontaktuese të mbuluara me një shtresë të hollë ,të shtresës një mole-kulare ose shumëmolekulare të lyerses e cila gjindet nën veprimin e forcave molekulare të sipërfaqe-ve kufizuese të trupave të ngurt ( “ shtresa kufizuese “ lyersja ) , atëher gjatë rrëshqitjes të këtyre sipërfaqeve realizohet e ashtuquajtur “ fërkimi kufizues “ , figura 2.1. b.

Nëse sipërtfaqet rrëshqitëse janë plotësisht të ndara me një shtresë të lyerses kështu qëplotësisht është e ndaluar kontakti i drejtëpërdrejtë të trupave të fortë ,atëher fërkimi vjenë në mesëgrimcave të lyerses dhe quhet “fërkim i lëngshëm”, kurse gjitha paraqitjet në atë shtrsë iu nënshtrohen ligjeve të mekanikës së fluideve, figura 2.1. c.

Nëse disa pjesë makinerike sipërfaqet rrëshqitëse i kanë të ndara plotësisht me lyerse(vajra) , kurse tek disa detale apo pjesë ( p.sh. në majat e jotërrafshta) ekziston vetëm shtresa kufizuese e lyerseve , atëher ky rast quhet “fërkim i përzier “ figura 2.1.d.

Kushtet e fërkimit më të pavolitshme janë në rastin “ fërkimit të thatë “ dhe kjo tek kushinetat rrëshqitëse nuk mundë të lejohet. Kushtet më të volitshme janë “fërkim i lëngshëm”,por kjo nuk mundë të realizohet vetëm në kushtet e caktuara , ashtu që një numër i madhë i kushinetave rrëshqitëse punojnë në kushtet e “fërkimit të lëngshëm”.

2.1.1.2. LLOJET DHE ROLI I LYERSAVE

Nga zgjedhja e drejtë e lyersave , në masë të madhe ,mvaret prej karakteristikave themelore të kushi-netës e këto janë : kapacitetit të tijë të ngarkesës , stabilitetit , precizitetit (saktësinë e mbajtjes sëboshtit ) dhe qëndrushmëris ( afatit kohor punues ).

Roli i lyerse është shumë i rëndësishëm.Para së gjithash kjo zvoglon humbjet në fërkim ,por zvoglon edhe intenzitetin e harxhimit të sipërfaqeve rrëshqitëse. Lyerja shmangë (largon) rritjen e madhe të temperaturës së kushinetës në punë në dy mënyra :

- për shkak të fërkimit të vogël zvoglohet sasia e energjisë e cila shëndërrohet në nxehtësi , kurse me rrjedhjen e përhershme të lyerses rreth kushinetës drejtëpërsëdrejti largon nxehtësin dhe zvoglon temperaturën.

- shtresa e lyerses në kushineta gjithashtu mundë të ketë veprim amortizues ahstu që të zvogloj vibrimin ,zhurmën dhe mundësin e pasojave të kushinetës ,gjithëashtu edhe humbjen stabilitetit dinamik.

Me lyerset , përveç kësaj , alrgojnë prej kushinetave produktet e gërryerjes , por shërben edhe si mbrojtës nga korozioni.

Në kushinetat rrëshqitëse më së shpeshti përdoret lyersja e lëngët – vaji , jashtëzakonisht edhe ndonjë tjetër fluid , por edhe uji , ndërsa tek numri më i vogël i kushinetave shfrytëzohet apo përdoret lyersja konzistente – krema .Në makinerit bashkohore përdoret si lyers përdoret ajri dhe ndonjë gazëtjetër . Në rastet e veçanta si lyerse munden të shërbejnë edhe trupat e ngurt , si për shembull , grafiti dhe moilbden-disulfidi .

Vaji lyerës –ndahet në mvarshmëri prej materiali bazë të papërpunuara dhe mënyrës sëprodhimit , nëdy grupe themelore : minerale dhe sintetike.

Vajrat mineral – fitohen me destilim ose rafinimin e naftës , kurse,Vajrat sintetik – fitohen me veprimin kimik të sintezës së shumë materiave organike.

Vaji sintetik , në raport (krahasim) me atë vajin mineral , ka stabilitet të lartë termik , prandaj ka diapazon të temperaturës së gjerë të aplikimit , por harxhimet e prodhimit ende janë të larta.

Prej lëngjeve tjera si lyerse mundë të shërbej apo të përdoret uji ose ndonjë tjetërt lëngë i cili shfrytëzohet në proçesin e punës , por nuk guxon të përzihet me vajin.

Aditivët (aksesorët ) – janë mjete kimike të cilat përzihen me vajin lyerës për shkak të përmisimit të disa vetive të tyrë . Kështu ekzistojnë aditivët për rritjen e indeksit të viskozitetit , për zvoglimin e temperaturës së përhapur , për pengimin e pjekjes , për mbrojtjen nga korodimi , për zvoglimin e gërryerjes të sipërfaqeve rrëshqitëse etj.

Lyersja konzistente –lyrsja gjysmë e lëngët apo krema – bijnë në kremat teknike , në parafina dhe në vazelinë. Krema teknike fitohet me shpërbërjen e mjeteve për grumbullim në vajra mineral apo sintetik. Grumbulluesit mundë të jenë sapunor ose me bazë josapunike.

Kremat përdoren kryesisht tek kushinetat rrotulluese , kurse tek kushinetat rrëshqitse përdoren kur nuk mundëson zgjidhja konstruktive të përdoren vajrat ose kur është e nevojshme të mbrohet kushineta nga depërtimi i papastërtive prej mjedisit rrethor. Kremat shfaqin rezistencë më të madhe tëfërkimit gjatë lëvizjes dhe për ate nuk janë të përshtatshme për frekuenca të larta të rrotullimit.

Lyersit me gaz – si lyersa me gaz më së shpeshti përdoret ajri , pastaj azoti , heliumi ,oksigjeni ,hidrogjeni ,dioksidi i karbonit.

Në kushinetat e makinave dhe motorëve tek të cilët fluidi punues është ndonjë gaz , mundet që ai gaz të përdoret edhe si lyers për kushineta , si pqr shembull , turbinat me gaz , kompresori për ajër dhe gaz , tek turbinat e avullit , tek matësi helik për rrjedhjen e gazrave etj. Në gjitha fusha të tjeramakinerike , si për shembull , në mjetet e makinës , matësit , makinat kompjuterike , shfrytëzohet si lyers pothuajse ekskluzivisht ajri .

Lyersit (lubrifikuesit) e ngurt – si lyersa apo lubrifikues të ngurtë më së shpeshti përdoren : grafiti dhe molibden – dysulfuri , i cili për shkak të strukturës së saj abrazive kanë pak sforci në shkëputje , nëfaktë koeficient të vogël të fërkimit. Molibden – Disulfuri shfrytëzohet në gjendje të thatë , kurse grafiti me ujë .Lyersit apo lubrifikuesit e fortë apo të ngurt janë të përshtatshëm për temperatura të larta punuese , për mjedise korodive dhe radioaktive dhe për punë në kushtet e vakumit. Nuk janë tëpërshtatshme për shpejtësi të lartë rrëshqitjes.

Ora e 11-të e mësimit

Njësia mësimore: LLojet e kushinetave rrëshqitëse

2.1.2. LLOJET E KUSHINETAVE RRËSHQITËSE

Klasifikimi i kushinetave rrëshqitëse mundë të kryhet në bazë të shumë kriteriumeve të ndryshme :

- Sipas drejtimit të veprimit të jashtëm të ngarkesës – si për shembull kemi:në radial aksiale dhe

radioaksiale.- Sipas llojit të pranimit të lyersave apo lubrifikuesve në kushineta – si për shembull kemi :

të lëngët gjysmë të lëngët të gazët dhe të fortë.

- Sipas karakterit të fërkimit kushinetat janë : Lyerja e pjesëshme dhe “fërkim

i përzier “. Lyerja e plotë dhe “fërkim i

lëngshëm”dhe

Në figurën 2.2. janë dhënë skema e kushinetës rrëshqitëse :

radiale (a) aksiale (b) dhe radio aksiale (c) .

Elementet themelore të kushinetës rrëshqitëse janë :

1. këmishëza tek kushineta rrëshqitëse radiale

2. pllaka tek kushineta rrëshqitëse aksiale , në faktë unaza

3. kurora

Figura 2.2.

Tek kushinetat radiale dorezat apo këmishëzën, kurse tek kushineta aksiale sipas rregullave pllakë , por në fundë të boshtit pëpërpunuar me finesë kufizohet apo vendoset nnjërën anë të ballit ( ose në të dy anbartë apo transmetu komponentat e forcave aksiale. Natëher duhet paraparë mbështetjen

Sipërfaqa e këmishëzës dhe pllakkurse në mesë sipërfaqeve rrëshqitsipas rregullës , nuk punohen tërsisht prej materialit t

materiali për kushineta ka pak fortësi prej çeliku në rastë se sipërfaqa rr

( kryesisht punohet e derdhur )se sa

Këmishëza mundë të jetë njmontimit të lehtë , shpesh është dypjeskushinetës radiale gjithashtu mundet të konstruktohet prej disa segmenteve cilindrike.

Ora e 12-të e mësimit

Njësia mësimore: Ngarkesa e kushinetës rrëshqitëse radiale

2.1.3.1. NGARKESA E KUSHINETËS RRËSHQITËSE RADIALE

Ngarkesa e kushinetws radiale ( Fshprehjes me radhw :

Tek kushinetat radiale dorezat apo mbështetsat(pernat) të boshtit mbështetenkurse tek kushineta aksiale sipas rregullave nuk mbështet direkt sipë

ërforcohet koka e boshtit me kurorën (3), e cila sipkufizohet apo vendoset në pllakë. Këmishëza e kushinetës radio

dy anët ) zgjerim unazor në të cilën mbështetet kurora e boshtit papo transmetu komponentat e forcave aksiale. Nëse forca aksiale ndrron drejtimin

shtetjen edhe në anën tjetër të sipërfaqe ballore të boshtit.s dhe pllakës janë të mveshura me shtresën e materialit

shqitëse rrjedh apo kalon lubrifikuesi apo lyersja. Këmishrsisht prej materialit të kushinetës për shumë arsye :

r kushineta është shumë i shtrenjtësi prej çelikut

rfaqa rrëshqitëse dëmtohet ose harxhohet ,mundë lehtkryesisht punohet e derdhur )se sa të ndërrohet tërë këmishëza ose pllaka.

njëpjesëshëe , në formën cilindrike të gëzhojës ,dypjesëshe (e përbërë prej dy gëzhojave gjysmëcilindrike). K

gjithashtu mundet të konstruktohet prej disa segmenteve cilindrike.

Ngarkesa e kushinetës rrëshqitëse radiale

NGARKESA E KUSHINETËS RRËSHQITËSE RADIALE

Ngarkesa e kushinetws radiale ( FC ) , nw faktw ngarkesave tw shtresws sw lyerse definohet sipas

FC = S0. × .

shteten direkt ne ërfaqen ballore në

, e cila sipërfaqa unazore e s radio-aksiale ka në

kurora e boshtit për tëse forca aksiale ndrron drejtimin gjatë punës ,

boshtit.materialit antifriksional(2)

mishëza dhe pllaka ,

lehtë të rivendoset za ose pllaka.

por për shkak tëcilindrike). Këmishëza e

gjithashtu mundet të konstruktohet prej disa segmenteve cilindrike.

ngarkesave tw shtresws sw lyerse definohet sipas

http://www.pdfonline.com/easypdf/?gad=CLjUiqcCEgjbNejkqKEugRjG27j-AyCw_-AP