aydin İl mÜdÜrlÜĞܱn tarım...2 t.c. tarim ve orman bakanliĞi aydın tarım ve orman İl...
TRANSCRIPT
AYDIN İL MÜDÜRLÜĞÜ
AYDIN
TARIM MASTER PLANI
(REVİZYON)
2018
2
T.C.
TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI
Aydın Tarım ve Orman İl Müdürlüğü
Yavuz Selim KÖŞGER
Vali
Ahmet ÖKDEM
İl Müdürü
Dr. Filiz ERBAŞ
Editör
Aydın Tarımsal Master Plan Hazırlama Ekibi
Ziraat Mühendisi Abdurrahman AYDIN
Ziraat Mühendisi Atiye GÜNEŞ
Ziraat Mühendisi Ceylan ŞAMİLOĞLU
Ziraat Mühendisi Dr. Ebru SERTER
Veteriner Hekim Dr. Emine KAHRAMAN
Ziraat Mühendisi Fatma Nur SÜZER
Veteriner Hekim Halit FİDAN
Su Ürünleri Mühendisi Hatice GÜRGÜN
Veteriner Hekim İffet TATLIBAŞ
Ziraat Mühendisi İlknur BÖĞREKÇİ
Ziraat Mühendisi Hüseyin Murat ADA
Veteriner Sağlık Teknisyeni İsa BİRLİ
Ziraat Mühendisi Olcay ATATANIR
Ziraat Mühendisi Osman MERT
Şehir Plancısı Sinem DURUKAL
Ziraat Mühendisi Umur GÜNEY
Ziraat Mühendisi Veli ŞİMŞEK
3
SUNUŞ
İlimiz Büyük Menderes ırmağının suladığı bereketli ovalar üzerinde 811.600 ha alanda
kurulu olup, çayır meralarla birlikte yaklaşık yarısında tarım yapılmaktadır. Toprak, iklim,
topoğrafik yapı ve ekolojik özellikleri ile polikültür tarıma elverişli olan ilimizde tarımın hemen
hemen her kolunda faaliyet gösterilmektedir.
İlimizin bir çok kültür bitkisinin üretiminde Türkiye sıralamasında ilk 10’a girmesi,
hayvansal ürünlerden yavru balık, bal ve süt üretiminde ön sıralarda olması tarımsal
potansiyelini ortaya koymaktadır.
Tarım sektörü ilimizde insanların beslenmesi, istihdamı, ekonomiye katkısı ve ihracat
potansiyeli bakımından büyük önem taşımaktadır. İlimiz nüfusunun yaklaşık %40’ının kırsal
kesimde yaşıyor olması da ilimizde tarımın önemli bir sektör olduğunu göstermektedir.
Üreticilerimizin iç ve dış pazarlar için üretim yapar hale gelmeleri, daha iyi gelir
düzeyine kavuşabilmeleri için üretim kaynaklarını daha etkin kullanmaları gerekmektedir. Bu
nedenle ilimizin sahip olduğu tarımsal kaynakların tespiti, geliştirilmesi, amacına uygun
kullanılması ve kullanımının planlanması önem arz eden bir husustur.
Dolayısıyla, İl Tarım Master Planının hazırlanması; tarımsal kaynakların ve problemlerin
belirlenmesi, kaynak ve potansiyelin değerlendirilerek verimliliğin ve üretici gelirlerinin
artırılması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle ilişkilerinin değerlendirilmesi,
doğal kaynakların ve çevrenin korunması açısından önem taşımaktadır.
Bu çerçevede gerekli çalışmaların yapılmasına ışık tutması amacıyla hazırlanan Tarım
Master Planının, kamu ve özel sektör girişimcilerine yol gösterici ve faydalı olması temennisi ile
hazırlanmasında emeği geçen Master Plan Hazırlama ekibi başta olmak üzere çalışmaya değerli
zamanlarını ayıran ve katkıda bulunan, kamu kurum ve kuruluşları ile özel sektör çalışanlarına
teşekkür ederim.
Ahmet ÖKDEM
İl Müdürü
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ ....................................................................................................................................... 3
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................... 4
ŞEKİLLER LİSTESİ .................................................................................................................. 7
TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................................... 8
GRAFİKLER LİSTESİ ............................................................................................................ 11
AYDIN İLİ TARIM MASTER PLANI ................................................................................... 13
BÖLÜM 1. GİRİŞ ................................................................................................................ 13
BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM .................................................................. 15
2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECİ ................................................................................ 15
2.2. POLİTİKA ÇERÇEVESİ .................................................................................................. 16
2.2.1. Bakanlığımızın Misyonu ve Vizyonu ................................................................. 16
2.2.2. Bakanlığımızın Amaçları ve Hedefleri ............................................................... 17
2.3. TARIM VE DESTEKLEME POLİTİKALARINDA DEĞİŞİM SÜRECİ ...................... 19
2.3.1. AB Ortak Tarım Politikasına Uyum .................................................................... 20
2.3.2. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Anlaşmaları ......................................................... 24
2.3.3. Ulusal Tarım Politikamızı Etkileyen Uluslararası Unsurlar ............................... 25
2.3.4. Tarımsal Destekler .............................................................................................. 26
2.4. ONUNCU BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI ................................................................ 39
2.4.1.Kırsal Kalkınma ve Kırsal Kalkınmaya Yönelik Düzenlemeler .......................... 39
2.4.2. Tarım Sektörüne Yönelik Düzenlemeler ............................................................. 41
BÖLÜM 3. İLİN ÖZELLİKLERİ ........................................................................................ 46
3.1. BİYOFİZİKSEL ÖZELLİKLER ...................................................................................... 46
3.1.1. İlin Konumu ........................................................................................................ 46
3.1.2. Yüzey Biçimleri .................................................................................................. 46
3.1.3. Agro-Ekolojik Alt Bölgeler ................................................................................. 46
3.1.4. İklim .................................................................................................................... 47
3.1.5. Bitki Örtüsü ......................................................................................................... 49
3.1.6. İl Arazisinin Niteliklere Göre Dağılımı............................................................... 49
3.1.7. Tarımsal Altyapı .................................................................................................. 50
3.1.7.1. Arazi Toplulaştırması ....................................................................................... 50
3.1.7.2. Arazi Kullanım Planlaması .............................................................................. 55
3.1.7.3. Miras ve Satış Yoluyla Mülkiyetin Devri ........................................................ 56
3.1.7.4. Arazi Dağıtımı .................................................................................................. 58
3.2 SOSYO – EKONOMİK YAPI ........................................................................................... 59
3.2.1 Nüfus .................................................................................................................... 59
3.2.2. Sağlık ................................................................................................................... 61
3.2.3. Eğitim .................................................................................................................. 62
3.2.4. Ulaşım ................................................................................................................. 63
3.3. TARIMSAL ÜRETİM SİSTEMİ ...................................................................................... 64
3.3.1.Arazi Kullanım Durumu ve İşletmeler ................................................................. 64
3.3.2. Tarım Alet Makine Varlığı .................................................................................. 70
3.4. TARIMSAL PAZARLAMA SİSTEMİ ............................................................................ 71
3.4.1. Türkiye, Ege Bölgesi ve Aydın’da Pamuk Üretim-Tüketim Analizi ve
Pazarlaması .................................................................................................................... 71
3.4.1.1. Üretim ve Üretim Trendi .................................................................................. 71
3.4.1.2. Pamuk Fiyatları ve Pazarlama .......................................................................... 76
3.4.2.Türkiye ve Aydın’ da İncir Üretim – Tüketim Analizi ve Pazarlaması ............... 80
5
3.4.2.1.Üretim ve Üretim Trendi ................................................................................... 80
3.4.3. Türkiye ve Aydın’da Zeytin-Zeytinyağı Üretim, Tüketim Analizi ve Pazarlaması
....................................................................................................................................... 86
3.4.3.1. Üretim ve Üretim Trendi .................................................................................. 86
3.4.3.2. Zeytinyağı Pazarlaması ve Fiyat Oluşumu ....................................................... 88
3.4.4.Türkiye ve Aydın’ da Kestane Üretim-Tüketim Analizi ve Pazarlaması ........... 91
3.4.4.1. Üretim ve Üretim Trendi .................................................................................. 91
3.4.4.2. Kestane Pazarlanması ve İhracatı ..................................................................... 93
3.4.5. Aydın’ da Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması ........................................................ 96
3.4.5.1. Üretim ve Üretim Trendi .................................................................................. 96
3.5. TARIMSAL HİZMETLER ............................................................................................. 101
3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan Kuruluşlar ................................................................. 102
3.5.2. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Çalışmaları ............................ 106
3.5.3. Tarımsal Girdi Kaynakları ................................................................................ 110
3.5.3.1. Tohum ............................................................................................................ 110
3.5.3.2. Yem ................................................................................................................ 110
3.5.3.3. Bitki Koruma Ürünleri ................................................................................... 110
3.5.3.4. Gübre .............................................................................................................. 110
3.5.3.5. Kredi ve Destek .............................................................................................. 110
3.5.3.6. Tarım Sigortası ............................................................................................... 110
BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ ................................................................. 113
4.1. YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR ................................................................................ 113
4.2. YENİLENEMEYEN KAYNAKLAR ............................................................................. 115
4.3. TOPRAK YAPISI ........................................................................................................... 116
4.3.1. Büyükova .......................................................................................................... 118
4.4. SU POTANSİYELİ ......................................................................................................... 119
4.4.1. Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu ........................................................ 119
4.4.2. Su Kaynakları ve Su Potansiyeli ....................................................................... 120
4.5. JEOTERMAL ENERJİ ................................................................................................... 121
4.5.1. Dünyanın ve Ülkemizin Jeotermal Enerji Potansiyeli ...................................... 122
4.5.2. İlimizin Jeotermal Potansiyeli ........................................................................... 125
4.5.3. Jeotermal Kaynakların Kullanımında Karşılaşılan Problemler ......................... 126
BÖLÜM 5. TARIMSAL ÜRETİM .................................................................................... 130
5.1. BİTKİSEL ÜRETİM ....................................................................................................... 130
5.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi ....................................................................................... 131
5.1.2. Sebze Üretimi .................................................................................................... 135
5.1.3. Meyve Üretimi .................................................................................................. 141
5.2. GIDA GÜVENLİĞİ ........................................................................................................ 145
5.2.1.Gıda Güvenliği Amacıyla Yapılan Çalışmalar ................................................... 147
5.2.2. Aydın İli Üretim, Satış ve Toplu Tüketim Yerlerine Genel Bakış .................... 148
5.2.3. Gıda ve Yem İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemleri ....................................... 149
5.2.4. Aydın İli 2017 Yılı Denetim ve Kontrol Hizmetleri ......................................... 151
5.2.5. İhracat Durumu ................................................................................................. 154
5.3.YEM HİZMETLERİ ........................................................................................................ 158
5.4. HAYVANSAL ÜRETİM ................................................................................................ 160
5.4.1.Hayvan Sayıları .................................................................................................. 160
5.4.1.1. Büyükbaş Hayvan Sayısı ................................................................................ 161
5.4.1.2. Küçükbaş Hayvan Sayısı ................................................................................ 162
5.4.1.3. Kanatlı Sayısı ................................................................................................. 164
5.4.1.4.Arıcılık ............................................................................................................ 166
6
5.4.2.Hayvansal Üretim ............................................................................................... 168
5.4.3. Su Ürünleri Üretimi ........................................................................................... 169
5.5. ORGANİK TARIM ......................................................................................................... 173
5.5.1. Organik Tarımın Amacı .................................................................................... 173
5.5.2. Organik Tarımın Gerekliliği .............................................................................. 173
5.5.3.Organik Tarımın İlkeleri .................................................................................... 174
5.5.4.Dünyada ve Türkiye'de Organik Tarım ............................................................. 175
5.5.5.Aydın İlinde Organik Tarım ............................................................................... 178
5.6. İYİ TARIM UYGULAMALARI .................................................................................... 180
5.6.1. İyi Tarım Uygulamalarının Kapsadığı Hususlar ............................................... 180
5.6.2. İyi Tarım Uygulamalarının Amacı .................................................................... 181
5.6.3. Dünya ve Türkiye’de İyi Tarım Uygulamalarının Durumu .............................. 182
5.6.4. İyi Tarım Uygulamaları Yürütülen İller Arasında Aydın’ın Yeri ..................... 183
5.6.5.Aydın İlinde İyi Tarım Uygulamaları Ürün Çeşitliliği ...................................... 183
5.6.5. Aydın İli İyi Tarım Uygulamalarının Durumu .................................................. 184
5.7. AYDIN İLİNDE ÜRETİM DEĞERLERİ ...................................................................... 184
5.8.VERİMLİLİK ................................................................................................................... 188
BÖLÜM 6. PROBLEMLER, POTANSİYELLER VE KISITLAR ................................... 190
6.1. PROBLEMLER .............................................................................................................. 190
6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler ............................................................................. 190
6.1.2. Doğal Kaynak Problemleri ................................................................................ 190
6.1.3. Çevresel Problemler .......................................................................................... 191
6.1.4. Sektör ve Belirgin Alt Sektörlerin Problemleri ................................................. 193
6.1.4.1. Bitkisel Üretim ............................................................................................... 193
6.1.4.2. Hayvansal Üretim ........................................................................................... 194
6.1.5. Pazarlama Problemleri ...................................................................................... 196
6.2. POTANSİYELLER VE KISITLAR ............................................................................... 198
BÖLÜM 7. AMAÇ VE STRATEJİLERİNİN OLUŞTURULMASI ................................. 200
7.1. AMAÇLARIN BELİRLENMESİ ................................................................................... 200
7.2. GELİŞTİRİLEN SWOT ANALİZİ ................................................................................ 201
BÖLÜM 8. PROJELERİN VE PROGRAMLARIN BELİRLENMESİ ............................ 204
8.1. İLDE UYGULANAN ULUSAL/YEREL İDARELER KAYNAKLI PROJELER ....... 204
8.1.1. İlde Uygulanan İl Özel İdaresi Kaynaklı Projeler ............................................. 204
8.1.2. İlde Uygulanan Güney Ege Kalkınma Ajansı (GEKA) Kaynaklı Projeler ....... 205
8.1.3. İlde Uygulanan Diğer Kaynaklı Projeler ........................................................... 205
8.2. İLDE UYGULANAN TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI KAYNAKLI ÜLKESEL
PROJELER ..................................................................................................................... 206
8.3. İLDE UYGULANAN ULUSLARARASI KAYNAKLI PROJELER ........................... 207
8.4. BELİRLENEN STRATEJİLER DOĞRULTUSUNDA İLDE UYGULANABİLECEK
PROJELER ..................................................................................................................... 208
7
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Organizasyon Şeması .............................................. 18
Şekil 2. Aydın Merkez – Yenipazar Ovası Arazi Toplulaştırma Sonrası Durum .................... 51
Şekil 3. Dereköy Köyü Arazi Toplulaştırma Öncesi ve Sonrası Parsel Durumu ..................... 52
Şekil 4. Toplulaştırma Haritası ................................................................................................. 53
Şekil 5. Aydın İli Söke İlçesi Sarı Kemer Beldesi Arazi Kullanım Planlaması Mutlak ve
Sorunlu Tarım Arazileri ve Toprak Tuz Haritası ..................................................................... 55
Şekil 6. Aydın İli Arazi Dağıtım Sahaları ................................................................................ 58
Şekil 7. Pamuk Pazarlama Kanalları ........................................................................................ 78
Şekil 8. İncir Pazarlama Kanalları ............................................................................................ 83
Şekil 9. Zeytin Pazarlama Kanalları ......................................................................................... 90
Şekil 10. Kestane Pazarlama Kanalları .................................................................................... 95
Şekil 11. Süt Pazarlama Kanalları .......................................................................................... 100
Şekil 12. Aydın İli Büyük Ovaları ......................................................................................... 119
Şekil 13. İlimiz Jeotermal Kaynakları .................................................................................... 125
8
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. AB Müzakerelerinde Fasıl 11, 12 ve 13’e İlişkin Süreçler ........................................ 21
Tablo 2. Aydın İli 2017 Yılı Tarımsal Destekleme Miktarları ................................................ 38
Tablo 3. Aydın İli Alt Bölgeleri İçerisindeki İlçeler ................................................................ 47
Tablo 4. Aydın İli İklim Verileri .............................................................................................. 47
Tablo 5. Aydın İlinde Tamamlanan Arazi Toplulaştırma Projeleri ......................................... 51
Tablo 6. Aydın İlinde Devam Eden Arazi Toplulaştırma Projeleri ......................................... 52
Tablo 7. Aydın İlinde Yapılan Tarla İçi Geliştirme Çalışmaları .............................................. 53
Tablo 8. Aydın İli Arazi Toplulaştırması ( SWOT Analizi) .................................................... 54
Tablo 9. Tarım Arazilerinin Satış, Hibe veya Takas Yolu ile Devir İşlemlerinin İzlenmesi
Çalışmaları (2017) .................................................................................................................... 57
Tablo 10. Aydın İli Didim İlçesinde Yapılan Arazi Dağıtım Çalışmaları ............................... 59
Tablo 11. Aydın İlinde Alt Bölgelerinde Arazi Toplulaştırması ve Arazi Dağıtımı Yapılan
Alanlar ...................................................................................................................................... 59
Tablo 12. Aydın İli Nüfus Verileri ........................................................................................... 61
Tablo 13. Aydın İli Nüfus Projeksiyonu .................................................................................. 61
Tablo 14. Aydın İlinde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları (2017-2018 Dönemi) ................... 62
Tablo 15. Süt Hayvancılığı İşletme Sayıları (2017) ................................................................. 66
Tablo 16. Büyükbaş Besicilik İşletme Sayıları (2017)............................................................. 66
Tablo 17. Alt Bölgeler Bazında Küçükbaş Hayvan Sayıları .................................................... 67
Tablo 18. Alt Bölgeler Bazında Broiler ve Yumurtacı Tavuk Sayıları .................................... 68
Tablo 19. Aydın İlinde Arıcılık Yapan İşletme Sayısı (2017) ................................................. 69
Tablo 20. Aydın İli Traktör Verileri ......................................................................................... 70
Tablo 21. Türkiye Pamuk Ekim Alanları, Üretim Miktarları ve Kütlü Verimleri ................... 71
Tablo 22. Bölgeler İtibariyle Türkiye Lif Pamuk Üretimi (ton) .............................................. 72
Tablo 23. Aydın İli Pamuk Ekim Alanları, Üretim Miktarları ve Kütlü Verimleri ................. 74
Tablo 24. Son 10 Yılda Kütlü Pamuk Üretiminde Aydın İlinin Payı (%) ............................... 75
Tablo 25. Türkiye Pamuk İhracatı ve İthalatı .......................................................................... 76
Tablo 26. Türkiye ve Aydın Pamuk Pazarlaması (SWOT Analizi) ........................................ 79
Tablo 27. Türkiye ve Aydın’da Meyve Veren Yaşta İncir Ağacı Sayısı, Yaş İncir Üretimi ve
Aydın’ın Üretimdeki Payı ........................................................................................................ 80
Tablo 28. Yıllar İtibariyle Türkiye’nin İncir İhracatı ............................................................... 84
Tablo 29. Aydın İli Kuru İncir İhracatı .................................................................................... 84
Tablo 30. Aydın İli 2017 Yılı Kuru İncir İhracat Verileri (Ülkeler Bazında) .......................... 85
Tablo 31. İncir Pazarlaması (SWOT Analizi) .......................................................................... 85
Tablo 32. Aydın İli Zeytinyağı İhracatı (2017) ........................................................................ 88
Tablo 33. Aydın İlinin Zeytin İhracatı (2017) .......................................................................... 89
Tablo 34. Aydın İli Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması (SWOT Analizi) ................................ 91
Tablo 35. Aydın İli Kestane Pazarlaması (SWOT Analizi) ..................................................... 96
Tablo 36. Aydın İli Süt Pazarlaması (SWOT Analizi) ........................................................... 101
Tablo 37. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları .............................. 101
Tablo 38. Aydın İlindeki Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin Uyguladığı Projeler ........... 104
Tablo 39. Aydın İli Kırsal Kalkınma Yatırımları Desteklemeleri ......................................... 107
Tablo 40. Aydın İlinde Yıllara Göre Makine-Ekipman Desteklemeleri ................................ 108
Tablo 41. Genç Çiftçi Desteği ................................................................................................ 109
Tablo 42. Yenilenebilir Kaynaklar ......................................................................................... 113
Tablo 43. Yenilenemeyen Kaynaklar ..................................................................................... 115
Tablo 44. Aydın İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu ................................. 116
Tablo 45. DSİ, KHGM, Özel İdare ve Halk Tarafından Sulanan Alanların Dağılımı ........... 119
9
Tablo 46. Aydın İlinde Su Kaynakları ................................................................................... 120
Tablo 47. Ülkelere Göre Dünyada Jeotermal Enerji Kurulu Gücü Listesi ............................ 123
Tablo 48. Aydın İli Alt Bölgelerinde Tarım Alanlarının Kullanım Şekli (2017) .................. 130
Tablo 49. 2017 Yılı Aydın ve Alt Bölgelerinde Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (da) ............. 131
Tablo 50. Aydın ve Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarları (ton) ......... 133
Tablo 51. Aydın İlinde Bazı Tarla Bitkileri Üretimindeki Değişimler (1000 Ton ) .............. 134
Tablo 52. Aydın ve Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Alanlarının Dağılımı (2017) ................ 135
Tablo 53. Aydın ve Alt Bölgelerinde Göre Sebze Üretim Miktarları (2017) ........................ 136
Tablo 54. Aydın Alt Bölgelerinde Bazı Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) ......................... 137
Tablo 55. Aydın İlinde Bazı Sebzelerin Üretim Miktarlarındaki Değişimler (ton) ............... 140
Tablo 56. Aydın ve Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Alanları, Ağaç Sayıları ve
Üretim Miktarları (2017) ........................................................................................................ 141
Tablo 57. 2017 Yılı Üretim, Satış ve Toplu Tüketim Yerleri ................................................ 148
Tablo 58. Gıda İşletmelerinin İlçeler Bazında Dağılımı ........................................................ 150
Tablo 59. Aydın İli ve İlçelerinde Bulunan Gıda İşletmelerinin Denetim Sayıları (2017) .... 151
Tablo 60. Alo 174 Gıda Hattı Müracaatları ........................................................................... 154
Tablo 61. 2017 Yılı Aydın İli İhracat Miktarları ................................................................... 154
Tablo 62. Aydın İli 2017 Yılı Tarım Ürünleri İhracat Miktarları (Ülkeler Bazında) ............ 157
Tablo 63. İhracat Gıda Sağlık Sertifikası Sayısı ve İhraç Edilen Ürün Miktarı ..................... 158
Tablo 64. 2017 Yılında Aydın İlinden Düzenlenen Gıda Sağlık Sertifikası Sayısı ............... 158
Tablo 65. 2017 Yılında Aydın İlinden Düzenlenen Bitki Sağlık Sertifikası Sayısı ............... 158
Tablo 66. Aydın İli Yem İşletmelerinin Faaliyetlerine Göre Sayıları .................................... 159
Tablo 67. 2017 Yılı Aydın İli Yem İşletmelerinin Denetim ve Numune Sayıları ................. 159
Tablo 68. 2017 Yılında Aydın ve Aydın Alt Bölgelerinde Hayvan Sayıları (baş/adet) ........ 160
Tablo 69. Aydın İlinde Sığır Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi (baş) ............................... 162
Tablo 70. Aydın İlinde Küçükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (baş) ............ 163
Tablo 71. Aydın İlinde Tavuk Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (Adet) ............................. 165
Tablo 72. Aydın İli 2017 Yılı Arıcılık Yapan Köy, Kovan Sayıları ve Ürün Miktarları ....... 166
Tablo 73. Aydın İli ve Alt Böl. Sağılan Hay. Say., Irkları ve Ort. Süt Verimleri ( 2017 ) .... 168
Tablo 74. 2017 Yılı Aydın İlinde Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarları ........................... 168
Tablo 75. Aydın İlindeki Su Ürünleri Yetiştiriciliği İşletmesi Dağılımı ............................... 169
Tablo 76. Faal İşletmelerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı ............................................. 169
Tablo 77. Su Ürünleri Yetiştiricilik Tesislerinin Üretilen Türlere Göre Dağılımı ................. 169
Tablo 78. Aydın İli Su Ürünleri İşletmeleri Üretim Kapasite Kullanım Oranları (2017) ...... 169
Tablo 79. Aydın İli Avcılık ve Yetiştiricilikle Elde Edilen Üretim Durumu ......................... 169
Tablo 80. Aydın İli Su Ürünleri İhracatı ................................................................................ 170
Tablo 81. Aydın İlinde Kültür Balıkları Üreten İşletmelerin Sertifikasyon Durumu ............ 170
Tablo 82. Türkiye’de Bitkisel Organik Üretim ...................................................................... 176
Tablo 83. Türkiye’de Hayvansal Organik Üretim (Geçiş Süreci Dâhil) ................................ 177
Tablo 84. Aydın İlinde Organik Tarım (Bitkisel Üretim) ( Geçiş süreci dâhil) ..................... 178
Tablo 85. İyi Tarım Uygulamaları Yapan İllerin Karşılaştırılması ........................................ 183
Tablo 86. Aydın İli Yıllara Göre İyi Tarım Uygulamalarının Durumu ................................. 183
Tablo 87. Aydın İlinde Yıllara Göre İyi Tarım Uygulamaları Destekleme Bilgileri ............. 184
Tablo 88. Aydın İli Tarla Bitkileri Üretim Değerleri (2017) ................................................. 184
Tablo 89. 2017 Aydın İli Sebze Üretim Değerleri ................................................................. 185
Tablo 90. Aydın İli Meyve Üretim Değeri ............................................................................. 187
Tablo 91. Aydın İli Hayvansal Ürünler Üretim Değeri.......................................................... 188
Tablo 92. Aydın İlinin Türkiye’de Lider Olduğu Ürünler (TUİK, 2017) .............................. 189
Tablo 93. Tarımsal Kaynaklar, Kurumsal Yapı ve Nüfus ...................................................... 198
Tablo 94. Bazı Tarımsal Ürünlerin Üretiminin Alt Bölgeler Bazında Karşılaştırılması........ 200
10
Tablo 95. Aydın İçin Geliştirilen Stratejilerin SWOT Analizi .............................................. 201
Tablo 96. İl Özel İdaresi Kaynaklı Uygulanan Projeler (TL) ................................................ 204
Tablo 97. İlde GEKA Tarafından Son 5 Yılda Desteklenen Projeler (TL) ............................ 205
Tablo 98. İlde Diğer Kaynaklardan Desteklenen Projeler (TL) ............................................. 205
Tablo 99. İlde Uygulanan Tarım ve Orman Bakanlığı Kaynaklı Ülkesel Projeler ................ 206
Tablo 100. İlde Uygulanan Uluslararası Kaynaklı Projeler ................................................... 207
Tablo 101. Aydın İlinde Uygulanması Önerilen Projeler ...................................................... 211
Tablo 102. Son 10 Yılda İlimizde Verilen Tarımsal Destekler (TL) ..................................... 216
11
GRAFİKLER LİSTESİ
Grafik 1. Aydın İli Uzun Yıllar Ortalaması ile 2017 Yılı Sıcaklıklarının Karşılaştırılması (°C)
.................................................................................................................................................. 48
Grafik 2. Aydın İli Uzun Yıllar Ortalaması ile 2017 Yılı Nispi Nem Miktarlarının
Karşılaştırılması (%) ................................................................................................................ 48
Grafik 3. Aydın İli Uzun Yıllar Toplamı ile 2017 Yılı Toplam Yağış Miktarlarının
Karşılaştırılması (mm) .............................................................................................................. 49
Grafik 4. Aydın İlinde Arazi Dağılımı (2017) ......................................................................... 50
Grafik 5. Aydın ve Türkiye'nin Nüfus Artış Hızı (%).............................................................. 60
Grafik 6. Aydın İlindeki Tarım İşletmelerinin Sayısı (2017) ................................................... 64
Grafik 7. Aydın İlinde Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı (%) ................... 65
Grafik 8. Aydın İlinde Alt Bölgelere Göre Büyükbaş Hayvan Sayıları (2017) ....................... 65
Grafik 9. Alt Bölgeler Bazında İşletme Büyüklüğüne Göre Büyükbaş Süt Sığırcılığı
İşletmeleri Sayısı ...................................................................................................................... 66
Grafik 10. Alt Bölgeler Bazında Büyüklüklerine Göre Toplam Büyükbaş Besicilik İşletmeleri
.................................................................................................................................................. 67
Grafik 11. Alt Bölgelere Göre Küçükbaş (Koyun) Sayısı ....................................................... 67
Grafik 12. Alt Bölgelere Göre Küçükbaş (Keçi) Sayısı ........................................................... 68
Grafik 13. Alt Bölgelere Göre Broiler Tavuk Sayısı ............................................................... 68
Grafik 14. Alt Bölgelere Göre Yumurtacı Tavuk Sayısı .......................................................... 69
Grafik 15. Alt Bölgelere Göre Arı Kovanlarının Dağılımı ...................................................... 70
Grafik 16. Alt Bölgeler Bazında Traktör Sayıları .................................................................... 70
Grafik 17. Türkiye Pamuk Ekim Alanları ve Kütlü Pamuk Üretim Miktarları ....................... 72
Grafik 18. Bölgeler İtibariyle 2017 Yılı Türkiye Lif Pamuk Üretimi (ton) ............................. 73
Grafik 19. Aydın İli Pamuk Ekim Alanları ve Kütlü Pamuk Üretim Miktarları ..................... 74
Grafik 20. Türkiye Pamuk Üretiminde Aydın İlinin Payı (%) ................................................. 75
Grafik 21. Aydın İli Pamuk İhracatı (ton) ................................................................................ 77
Grafik 22. Aydın İli Meyve Veren Yaşta İncir Ağacı Sayısı ve Yaş İncir Üretim Miktarı ..... 81
Grafik 23. Türkiye İncir Üretiminde Aydın İlinin Payı (%) .................................................... 81
Grafik 24. Türkiye Zeytin Ağacı Sayısındaki Gelişme Eğilimi ............................................... 86
Grafik 25. Türkiye Zeytin Üretimindeki Gelişme Eğilimi (ton) .............................................. 86
Grafik 26. Türkiye Zeytin Üretiminde Aydın İlinin Payı (%) ................................................. 87
Grafik 27. Aydın İlinin Yıllara Göre Toplam Zeytin Ağacı Sayısı ......................................... 88
Grafik 28. Türkiye'deki Kestane Ağacı Gelişme Eğilimi ........................................................ 91
Grafik 29. Türkiye Kestane Üretiminde Aydın İlinin Payı (%) ............................................... 92
Grafik 30. Aydın İli Kestane Ağacı Gelişme Eğilimi .............................................................. 92
Grafik 31. Aydın İli Kestane İhracatı ....................................................................................... 93
Grafik 32. Aydın İlinin Türkiye Kestane İhracatındaki Payı ................................................... 94
Grafik 33. Türkiye Sağmal İnek Sayısındaki Gelişme Eğilimi (1000 baş) .............................. 97
Grafik 34. Türkiye İnek Süt Üretimindeki Gelişme Eğilimi (1000 ton) .................................. 97
Grafik 35. Aydın İli Sağmal İnek Sayısındaki Gelişme Eğilimi (1000 baş) ............................ 98
Grafik 36. Aydın İli İnek Sütü Üretimindeki Gelişme Eğilimi (1000 ton) .............................. 98
Grafik 37. Aydın İlinin Türkiye İçerisindeki İnek Sütü Üretimindeki Payı (%) ..................... 99
Grafik 38. Aydın İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumları ............................. 117
Grafik 39. Aydın İli Alanlarının Toprak Sınıflarına Göre Dağılımı ...................................... 118
Grafik 40. Aydın İlinde Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu .......................... 118
Grafik 41. Aydın İlinde Arazi Sulama Durumu ..................................................................... 119
Grafik 42. Aydın İli Su Potansiyeli ........................................................................................ 120
12
Grafik 43. Aydın İlinde Su Yüzeyleri .................................................................................... 121
Grafik 44. Dünyada ve Türkiye'de Jeotermal Enerji (2016) .................................................. 123
Grafik 45. Türkiye Jeotermal Kaynak Kullanımı ................................................................... 124
Grafik 46. Aydın İli Tarım Alanlarının Kullanım Şekli (da) ................................................. 130
Grafik 47. Aydın İli Alt Bölgelerinde Tarım Alanlarının Kullanım Şekli (da) ..................... 131
Grafik 48. Aydın İli Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları Oransal Dağılımı ................................... 132
Grafik 49. Alt Bölgelere Göre Tarla Bitkileri Ekiliş Oranları (2017) .................................... 132
Grafik 50. Aydın Alt Bölgelerinde Üretilen Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarlarının
Oransal Dağılımı (2017) ......................................................................................................... 133
Grafik 51. Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarlarındaki Değişimler (ton) ........................ 134
Grafik 52. Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarlarındaki Değişimler (ton) ........................ 135
Grafik 53. Aydın ve Alt Bölgelerinde Üretim Alanlarının Dağılımı (da) .............................. 136
Grafik 54. Aydın ve Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Miktarları (ton) ................................... 136
Grafik 55. Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre Üretim Miktarları (ton) ............................... 138
Grafik 56. Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre Üretim Miktarları (ton) ............................... 138
Grafik 57. Konserve Sanayisinde Kullanılan Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre Üretim
Miktarları (ton) ....................................................................................................................... 139
Grafik 58. Konserve Sanayisinde Kullanılan Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre Üretim
Miktarları (ton) ....................................................................................................................... 139
Grafik 59. Aydın İlinde En Çok Üretilen Sebzelerin Üretim Miktarlarındaki Son 10 Yılda
Görülen Değişimler ................................................................................................................ 140
Grafik 60. Aydın Alt Bölgelerinde Üzüm ve Çilek Ekiliş Alanları (2017) ........................... 142
Grafik 61. Aydın Alt Bölgelerinde Üzüm ve Çilek Üretim Miktarları (2017) ...................... 142
Grafik 62. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Veren Ağaç Sayıları (2017) ........................... 143
Grafik 63. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Veren Ağaçların Oransal Dağılımı (2017) .... 143
Grafik 64. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Vermeyen Ağaçların Oransal Dağılımı (2017)
................................................................................................................................................ 144
Grafik 65. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Üretim Miktarlarının Oransal Dağılımı (2017)
................................................................................................................................................ 144
Grafik 66. Aydın İli Toplam Gıda İşletme Sayısı (2017) ...................................................... 148
Grafik 67. Aydın İli Gıda Üretim Yerlerinin Sektörel Dağılımı ............................................ 149
Grafik 68. İl Geneli Onaylı Gıda İşletmeleri Sayısı ............................................................... 150
Grafik 69. Aydın İli Onay Kapsamında Bulunan İş Yerleri .................................................. 151
Grafik 70. Aydın İli ve İlçeleri Gıda İşletmelerinin Denetim Sayıları (2017) ....................... 152
Grafik 71. Uygulanan Para Cezalarının Kanun Maddelerine Göre Dağılımı (2017) ............. 153
Grafik 72. Aydın İli Yem İşletmeleri ..................................................................................... 159
Grafik 73. Aydın İlinde Sığır Mevcudunun Irklara Göre Oransal Dağılımı .......................... 161
Grafik 74. Aydın Alt Bölgelerinde Sığır Mevcudunun Irklara Göre Dağılımı (baş) ............. 161
Grafik 75. Aydın İlinde Sığır Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi (baş).............................. 162
Grafik 76. Aydın Alt Bölgelerinde Küçükbaş Hayvan Mevcudunun Dağılımı (baş) ............ 163
Grafik 77. Aydın İlinde Küçükbaş Hayvan Sayısının Yıllara Göre Değişimi (baş) .............. 163
Grafik 78. Aydın Alt Bölgelerinde Tavuk Sayısı (adet) ........................................................ 164
Grafik 79. Aydın Alt Bölgelerinde Tavuk Mevcudunun Oransal Dağılımı (%) .................... 164
Grafik 80. Aydın İli Tavuk Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi .......................................... 165
Grafik 81. Aydın İli Alt Bölgelerinde Arı Kovanlarının Dağılımı ........................................ 166
Grafik 82. Aydın İlinde Alt Bölgelere Göre Arıcılık Ürünlerinin Dağılımı .......................... 167
Grafik 83. Aydın İli (2011-2017) Su Ürünleri Avcılığı ve Yetiştiriciliği .............................. 170
Grafik 84. Türkiye'deki Organik Tarım Yapan Üretici Sayısı ............................................... 176
Grafik 85. Türkiye'deki Organik Bitkisel Üretim .................................................................. 177
Grafik 86. Aydın İlindeki Organik Bitkisel Üretim ............................................................... 179
13
AYDIN İLİ TARIM MASTER PLANI
BÖLÜM 1. GİRİŞ
Aydın ili Tarım Master Planı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Birleşmiş
Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) işbirliği ile “Tarımsal ve Kırsal Kalkınma Master
Planlarının Hazırlanmasına Destek Projesi” kapsamında 2005 yılında hazırlanmış olup 2013
yılında İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü elemanlarınca güncellemesi yapılmıştır.
Türkiye’ de 1963 yılından itibaren planlı kalkınma dönemi başlamıştır. Amaç,
sürdürülebilir kalkınma ilkesi çerçevesinde yerel potansiyellerin harekete geçirilerek, gelir ve
istihdamın arttırılmasıdır.
2014-2018 dönemini kapsayacak olan Onuncu Kalkınma Planı ile Türkiye’nin
uluslararası değer zinciri hiyerarşisinde üst basamaklara çıkmış, yüksek gelir grubu ülkeler
arasına girmiş ve mutlak yoksulluk sorununu çözmüş bir ülke haline gelmesi
amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda, 2018 yılında Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH)’nın
1,3 trilyon dolara, kişi başına gelirin 16 bin dolara yükseltilmesi, ihracatın 277 milyar dolara
çıkarılması, işsizlik oranının yüzde 7,2’ye düşürülmesi hedeflenmektedir.
2016 yılında Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık sektörlerinin üretim yöntemi ile 2009
bazlı hesaplara dayanarak GSYH içindeki payı % 6,05 iken, 2017 yılında % 5,87 olarak
gerçekleşmiştir.
2017 yılında toplam istihdam içerisinde tarım, sanayi, inşaat ve hizmet sektörlerinin
payları sırasıyla % 17,7, % 19,9, % 7 ve % 55,4 olmuştur.
Türkiye’ de tarımsal planlama geleneksel olarak ülkenin Beş Yıllık Ulusal Kalkınma
Planları (BYKP) kapsamında yapılmaktadır. 2014-2018 dönemini kapsayan Onuncu
Kalkınma Planı, ülkemizin potansiyelini, bölgesel dinamikleri ve insanımızın yeteneklerini
harekete geçirerek kalkınma sürecinin hızlandırılması amacıyla, yeniden şekillenen dünya
ekonomisinde uluslararası işbölümü ve değer zinciri hiyerarşisinde Türkiye’nin konumunun
aşamalı olarak üst basamaklara çıkarılmasını hedeflemiştir.
Onuncu Kalkınma Planı; nitelikli insan-güçlü toplum, yenilikçi üretim-istikrarlı
yüksek büyüme, yaşanabilir mekanlar-sürdürülebilir çevre ve kalkınma için uluslararası
işbirliği hedefleri ile yüksek, istikrarlı ve kapsayıcı ekonomik büyümenin yanı sıra hukukun
üstünlüğü, bilgi toplumu, uluslararası rekabet gücü, insani gelişmişlik, çevrenin korunması ve
kaynakların sürdürülebilir kullanımı gibi unsurları kapsayacak şekilde tasarlanmıştır. Planda,
ülkemizin ekonomik ve sosyal kalkınma süreci bütüncül ve çok boyutlu bir bakış açısıyla ele
alınmış, insan odaklı kalkınma anlayışı çerçevesinde katılımcı bir yaklaşım benimsenmiştir.
arımsal Master Planın Amacı; tarımsal kaynakların belirlenmesi (toprak, su, ekoloji,
işgücü ve teknik bilgi düzeyi), kısıtların ortaya konulması (üretim tekniği, örgütlenme,
yatırım gereksinimi, işgücü ve pazarlama problemleri v.b.) tarımsal kaynak ve
potansiyellerin değerlendirilerek tarımda verimliliğin ve çiftçi gelirlerinin arttırılması,
ürün arzında sürekliliğin sağlanması, tarımın çevre, sanayi, turizm gibi diğer sektörlerle
ilişkilerinin belirlenmesi, doğal kaynakların ve çevrenin korunması olarak ifade
T
14
edilebilir.
Master Planlar tarıma dayalı uzun vadeli yol göstermesinin yanında orta ve kısa
vadede kalkınma faaliyetlerinin planlanmasına ve uygulanmasına da rehberlik edecektir.
Kalkınma için gerekli potansiyeller ve fırsatlar da dâhil olmak üzere ilin ihtiyaçları ve
gereklerine dikkat çekecektir.
Planlamanın kapsamı tarım sektörü ile sınırlı olması nedeniyle, yönetim sorumluluğu
Tarım ve Orman Bakanlığındadır. Master plan esas olarak tarımsal faaliyetleri kapsaması
yanında, diğer kamu kuruluşlarıyla, özellikle tarımsal üretim, pazarlama ve yatırımlar
üzerinde doğrudan ve dolaylı etkisi bulunan kuruluşlarla yakın işbirliği ve bilgi değişimi
gereklidir.
Aydın ili kendi içerisinde genellikle biyofiziksel ve sosyo-ekonomik koşullar
bakımından tekdüze bir yapıya sahip olmayıp, bazı farklılıklar göstermektedir. Bu durumu
göz önünde bulundurarak, iklim, coğrafik yapı ve toprak özellikleri dikkate alınarak ilimiz
agroekolojik alt bölgelere ayrılmıştır.
Aydın ili Tarım Master Planı sekiz ana bölümden oluşmaktadır.
Birinci Bölüm: Plan öncesi durum, amaç, kapsam ve yöntem.
İkinci Bölüm: Master planı etkileyebilecek plan ve genel politikalar, kalkınma koşulları ve
yürürlükteki idari sistem.
Üçüncü Bölüm: İlin biyofiziksel, sosyo-ekonomik özellikleri, üretim sistemleri, pazarlama
sistemleri ve mevcut tarımsal hizmetler olarak ilin genel bir tanımı.
Dördüncü Bölüm: İlin doğal, fiziksel, insan ve kurumsal kaynak boyutunu içine alan
tarımsal kaynak envanteri.
Beşinci Bölüm: Tarımın performansı (yerel, bölgesel ve ulusal ekonomiye katkısı, üretim ve
verimlilik)
Altıncı Bölüm: İlin kalkınmasıyla ilgili problemleri, potansiyelleri ve kısıtları.
Yedinci Bölüm: Kalkınma amaçları ve stratejilerin formüle edilişi.
Sekizinci Bölüm: Program ve projeler tanımlanarak, öncelikli projelerin finansman kapsamı
ve imkanları, uygulama sorumlulukları ve yöntemleri.
15
BÖLÜM 2. PLANLI KALKINMA VE TARIM
2.1. TARIMSAL PLANLAMA SÜRECİ
Devlet Planlama Teşkilatının kurulduğu tarihten bugüne kadar 10 adet Beş Yıllık
Kalkınma Planı uygulamaya konulmuştur. Planların iktisadi felsefeleri ve yaklaşımları
kapsamında; 1960 öncesi planları: devletçi, kısmi, 1960-1980 planları: karma ekonomi,
bütüncül, 1980-2000 planları: liberal, stratejik olarak nitelendirilebilir. 1980 öncesinde
sanayileşmede "ithalat ikamesi politikaları", 1980 sonrası ise "açık ekonomiye geçiş"
yönlendirici olmuştur.
1963 yılında kalkınma planları döneminin başlamasıyla birlikte, ulusal düzeydeki
tarımsal planlama, beş yıllık kalkınma planları içinde (BYKP) yer almaya başlamıştır.
6 Temmuz 2013 tarih ve 28699 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan “ Uzun Vadeli
Strateji ve Onuncu Beş Yıllık (2014-2018) Kalkınma Planı” yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.
Planda tarım ve gıda sektöründe toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini esas alan, ileri
teknolojiye dayalı, altyapı sorunlarını çözmüş, örgütlülüğü ve verimliliği yüksek, etkin ve
talebe dayalı üretim yapısıyla uluslararası rekabet gücünü artırmış, doğal kaynakları
sürdürülebilir kullanan bir tarım sektörünün oluşturulması amaçlanmaktadır.
Onuncu Kalkınma Planının hedefleri arasında yer alan nitelikli insan, güçlü toplum;
yenilikçi üretim, istikrarlı yüksek büyüme; yaşanabilir mekanlar, sürdürülebilir çevre ve
kalkınma için işbirliği başlıklı hedefleri altında politikalar geliştirilmiştir. Bunlardan tarımsal
planlama sürecini etkileyecek olanlar;
▪ Kamu hizmetlerinin daha erişilebilir ve kaliteli hale getirilmesi
▪ Toplumun ve ekonominin ihtiyaçlarına daha duyarlı, ulusal ve uluslararası paydaşlarıyla
etkileşim içerisinde olan, bilginin faydaya dönüştürüldüğü daha özerk bir yükseköğretim
sisteminin geliştirilmesi,
▪ Ülkemizin kaynaklarının üretken alanlarda kullanılması
▪ Ar-Ge harcamalarının milli gelire oranının %1,8’e çıkarılması
▪ Toplulaştırılan arazinin yaklaşık ikiye katlanarak 8 milyon hektara çıkarılması
▪ İşletmeye açılan sulama alanının 2,9 milyon hektardan 3,8 milyon hektara çıkarılması
▪ Kırsal kesimdeki asgari refah düzeyinin ülke ortalamasına yaklaştırılması
▪ Çevre dostu uygulamaların yaygınlaştırılması ve doğal kaynakların sürdürülebilir
kullanımıdır.
Plan 2023 hedefleri doğrultusunda ülke potansiyelini, bölgesel dinamikleri ve insan
yeteneklerini harekete geçirerek kalkınma sürecinin hızlandırılması amacıyla hazırlanmıştır.
Aynı zamanda yeniden şekillenen küresel ekonomilerde uluslararası işbölümü ve değer zinciri
hiyerarşisinde Türkiye’nin konumunu üst basamaklara çıkarmayı hedeflemektedir.
Bu doğrultuda, sermaye birikimi ve sanayileşme süreci hızlandırılacak; yurtiçi
tasarruflar, üretken yatırımlar ve üretim faktörlerinin verimlilik düzeyleri artırılacak; cari açık
kalıcı bir şekilde makul düzeylere çekilecek; ekonominin yenilikçi ve ithalat bağımlılığı
azalmış bir yapıya dönüştürülmesi sağlanacaktır. Bu dönüşüm sürecinde, Türkiye’de bilim ve
teknoloji alanındaki gelişmelerin yakından takip edilerek yenilik üretme kapasitesinin
16
yükseltilmesi, yeniliklerin mevcut üretim yapısıyla bütünleştirilerek üretim yapısında dönüşü-
mün sağlanması hedeflenmektedir.
2.2. POLİTİKA ÇERÇEVESİ
Tarım politikamızın ana çerçevesi 5 yıllık kalkınma planlarında belirtilmektedir.
Bakanlığımız tarafından hazırlanan 5 yıllık stratejik planlarda ise Bakanlığımızın amaç ve
hedefleri ile bu hedefleri gerçekleştirmek için yapılacak olan faaliyetler ve performans
göstergeleri belirlenmektedir. Bu master planda ise Bakanlığımızın 2018-2022 Stratejik
Planı’nda belirlenen amaç ve hedeflere değinilmiştir.
03.06.2011 tarih ve 639 sayılı KHK ile kurulan Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Bakanlığı’nda, Orman ve Su İşleri Bakanlığı’nın tekrar kurulması ile Orman Teşkilatı
Bakanlık bünyesinden ayrılmış idi. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde iki bakanlığın
birleştirilmesi ile Tarım ve Orman Bakanlığı kurulmuştur. 10.07.2018 tarih ve 30474 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanan 2018/1 nolu Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nın görev ve yetkileri
belirlenmiştir. 2011-2018 yılları arasında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı görev ve
yetkileri çerçevesinde hazırlanan tarım politikalarına bundan sonraki yıllarda Orman ve Su
İşleri Bakanlığı’nın görev ve yetkileri çerçevesinde yeni politikalar, amaç ve hedefler dâhil
edilecektir. Bakanlığımızın organizasyon şeması Şekil 1’de verilmiştir.
İl Müdürlüğümüzde Bakanlığımızın yetki ve sorumluluğundaki görevlerin yürütülmesi
için 17 İlçe Müdürlüğümüz ve aşağıda isimleri belirtilen 9 Şube Müdürlüğümüz
bulunmaktadır.
1) Arazi Toplulaştırma ve Tarımsal Altyapı Şube Müdürlüğü
2) Balıkçılık ve Su Ürünleri Şube Müdürlüğü
3) Bitkisel Üretim ve Bitki Sağlığı Şube Müdürlüğü
4) Çayır, Mera ve Yem Bitkileri Şube Müdürlüğü
5) Gıda ve Yem Şube Müdürlüğü
6) Hayvan Sağlığı ve Yetiştiriciliği Şube Müdürlüğü
7) İdari ve Mali İşler Şube Müdürlüğü
8) Kırsal Kalkınma ve Örgütlenme Şube Müdürlüğü
9) Koordinasyon ve Tarımsal Veriler Şube Müdürlüğü
2.2.1. Bakanlığımızın Misyonu ve Vizyonu
isyon: sürdürülebilir tarımsal üretimi, yeterli ve güvenilir gıdaya erişimi, kırsal
kalkınmayı ve rekabet edilebilirliği sağlamak amacıyla yenilikçi politikalar
belirlemek, uygulamak, izlemek ve değerlendirmek
izyon: gıda, tarım ve hayvancılıkta rekabetçi, milli ve küresel çözümler üreten
güçlü bir Türkiye
M
V
17
2.2.2. Bakanlığımızın Amaçları ve Hedefleri
▪ Tarımsal Üretim Arz ve Güvencesi: Erişilebilir ve sürdürülebilir tarımsal ürün arzını
sağlamak, ulusal ve uluslararası alanda rekabet gücü yüksek tarım sektörü oluşturmak.
▪ Gıda Güvenilirliği: Uluslararası standartları gözeterek, üretimden tüketime doğal
kaynakların ve insan sağlığının korunması amacıyla gıda ve yem güvenilirliğini sağlamak.
▪ Bitki Sağlığı, Hayvan Sağlığı ve Refahı: Bitki sağlığını koruyucu tedbirler almak, hayvan
hastalık ve zararlılarını kontrol ve eradike etmek, hayvan refahını sağlamak.
▪ Tarımsal Altyapı ve Kırsal Kalkınma: Kırsal ekonomiyi geliştirmek, kırsal alanların
tarımsal, sosyal ve fiziki altyapısını iyileştirmek.
▪ Su Ürünleri ve Balıkçılık Kaynakları Yönetimi: Su ürünleri kaynaklarını korumak ve
sürdürülebilir işletimini sağlamak, su ürünleri üretimini geliştirmek.
▪ Araştırma ve Geliştirme: Tarımsal üretimde kalite ve verimliliği artırmaya yönelik
Araştırma-Geliştirme çalışmaları yürütmek.
▪ Kurumsal Kapasite: Kurumsal kapasiteyi geliştirmek.
18
▪
BAKAN YARDIMCILARI
HİZMET BİRİMLERİ İLGİLİ KURULUŞLAR
Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Balıkçılık ve Su Ürünleri Genel Müdürlüğü Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü
Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü
Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu
Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü
Destek Hizmetleri Dairesi Başkanlığı
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü TAŞRA BİRİMLERİ
Döner Sermaye İşletme Müdürlüğü Araştırma Enstitüleri
Eğitim ve Yayın Dairesi Başkanlığı Bölge Müdürlükleri
Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü Eğitim Merkezi Müdürlükleri
Hayvancılık Genel Müdürlüğü Fidan, Fide Test Merkezi Müdürlüğü
Strateji Geliştirme Başkanlığı Gıda Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü
Su Yönetimi Genel Müdürlüğü İl Müdürlükleri
Şeker Dairesi Başkanlığı İlçe Müdürlükleri
Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Kafkas Arı Üretim Eğitim ve Gen Merkezi Müdürlüğü
Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Merkez İkmal Müdürlüğü
Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı Şap Enstitü Müdürlüğü
Tarım Alet ve Makine Test Müdürlüğü
BAĞLI KURULUŞLAR Tohum Sertifikasyon Test Müdürlükleri
Atatürk Orman Çiftliği Müdürlüğü Tohum Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü
Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Ulusal Gıda Referans Laboratuvar Müdürlüğü
Meteoroloji Genel Müdürlüğü Veteriner Kontrol Enstitü Müdürlükleri
Orman Genel Müdürlüğü Veteriner Kontrol Merkez Araştırma Enstitüsü
Türkiye Su Enstitüsü Veteriner Sınır Kontrol Noktası Müdürlükleri
Zeytincilik Üretme İstasyonu Müdürlüğü
KURULLAR KOMİSYONLAR VE KONSEYLER Zirai Karantina Müdürlükleri
Etik Komisyonu
Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu KOORDİNE KURULUŞLAR
Merkez Av Komisyonu Expo 2016 Antalya Ajansı Genel Sekreterliği
Ormancılık ve Su Şurası TARSİM A.Ş. Genel Müdürlüğü
Su Yönetimi Koordinasyon Kurulu Türkiye T.K.K. Merkez Birliği Genel Müdürlüğü
Ulusal Sulak Alan Komisyonu Bakanlığımızın taşrada 81 İl Müdürlüğü, 921 İlçe
Müdürlüğü, 15 Bölge Müdürlüğü ve 81 Şube
Müdürlüğü ile 158 Kuruluş Müdürlüğü bulunmaktadır.
Yüksek Komiserler Kurulu
Şekil 1. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Organizasyon Şeması
BAKAN
Özel Kalem Müdürlüğü
Rehberlik ve Teftiş
Başkanlığı
Basın ve Halkla İlişkiler
Müşavirliği
İç Denetim Birimi
Başkanlığı
Personel Genel
Müdürlüğü
Hukuk Hizmetleri
Genel Müdürlüğü
19
2.3. TARIM VE DESTEKLEME POLİTİKALARINDA DEĞİŞİM SÜRECİ
Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminin başında, dünya gıda arz-talep dengesinde
sürekli ve hızlı değişimler ile aşırı spekülatif hareketlerin etkisiyle tarım ürünleri fiyatlarında
meydana gelen artış istikrarsızlığa neden olmuş, bu durum gıda krizini beraberinde
getirmiştir. Diğer taraftan, 2007-2012 dönemi boyunca ülkemizdeki tarımsal ürünler fiyat
endeksi, toplam üretici fiyatları endeksine göre daha hızlı yükselmiş, göreceli olarak kârlı bir
sektör haline gelen tarıma yapılan yatırımlar dolayısıyla istihdam artmıştır. Tarıma dayalı
sanayi ürünlerinin ihracatında yaşanan hızlı gelişmeler ve artan yurtiçi talep, tarımsal ürün
ithalatının önemli ölçüde artmasına neden olmuştur.
Toplam tarımsal destekleme ödemeleri her yıl artış gösterirken Doğrudan Gelir
Desteği uygulamasına 2009 yılında son verilmesiyle, destekler, alan ve ürün bazlı ödemeler
şeklinde sürdürülmüştür. 5488 sayılı Tarım Kanunuyla çerçevesi çizilen tarımsal politikalar
plan döneminde ürün, üretim ve üretici odaklı ve bölgesel temelli olarak şekillenmiş olup,
tarımsal desteklerin tarım havzaları ve işletme temelli bir yapıda verilmesi ve gelir istikrarının
sağlanması yönünde geliştirilme ihtiyacı sürmektedir. Buna karşılık, söz konusu politikaların
uygulanmasına temel oluşturacak tarım bilgi sistemlerinin kurulmasına devam edilmiştir.
Tarımsal işletmelerin küçük ve dağınık yapıda olması, pazara erişim ve örgüt-
lenmedeki yetersizlikler ile eğitim-yayım hizmetlerinin yaygınlaştırılamamış olması önemli
sorun alanlarını oluşturmaktadır.
Tarım sektöründe aynı işlev ve çalışma konularına sahip farklı türlerde üretici
örgütlerinin bulunması, bu örgütlerin etkinliğinin önünde engel oluşturmaktadır. Bunun yanı
sıra, üretici örgütlerinin pazara erişiminde görülen sorunlar ürün piyasalarında sürekli kamu
müdahalesi beklentisinin doğmasına neden olmaktadır.
Özellikle, tarım dışı sektörlerden gelen talep dikkate alındığında tarım, orman, çayır ve
mera alanlarında koruma-kullanma dengesinin gözetilmesi önemini korumaktadır.
Sulama yatırımları ile arazi toplulaştırma çalışmalarının uyumlu yürütülmesi ve
sulama oranı ve randımanının artırılması önceliğini korumaktadır.
Bitkisel üretim ve hayvancılıktaki verim artışında; TİGEM başta olmak üzere kamu
kesimi ve özel kesimin sertifikalı tohum ve damızlık hayvan üretimine dönük yatırımları ile
kırsal kalkınma destekleri aracılığıyla yapılanlar dâhil mekanizasyon yatırımlarının olumlu
sonuçları etkili olmuştur. Bu bağlamda, süt ve beyaz et üretiminin yanı sıra, özellikle mısır,
pirinç ve ayçiçeğinde verim artışına bağlı üretim artışları gözlenmiştir.
Türkiye’de hayvancılık işletmeleri genelde küçük ölçekli olup yem bitkileri üretimi ile
çayır ve meraların korunma ve ıslahı yetersiz, suni tohumlama sayısı uluslararası
ortalamaların altında ve hayvan hareketleri ile hayvan sağlığına yönelik önlemler yeterlilikten
uzak bir durumdadır. Bu bağlamda, hayvancılık desteklemeleri miktar ve çeşit olarak artı-
rılmış ve bölgesel projeler uygulamaya konulmuş, bu destekler son yıllarda et ve süt
üretiminde artış sağlamıştır. Diğer taraftan, aynı dönem içerisinde et üretiminde arz açığı
doğuran gelişmeler ve tüketim artışı et fiyatlarında dalgalanmalara neden olmuş ve bu
kapsamda 2010 yılında başlatılan kasaplık canlı hayvan ve et ithalatı devam etmiştir.
20
Tarımsal ürün piyasalarını daha rekabetçi ve verimli bir yapıya dönüştürmek üzere;
hâller, lisanslı depoculuk, ürün ihtisas borsaları ile vadeli işlem ve opsiyon işlemlerine ilişkin
düzenlemelere gidilmiştir.
Tarımsal Ar-Ge faaliyetlerinde gen bankalarının kurulması, yeni ürün çeşitleri ile
biyoteknoloji ve nanoteknoloji alanlarındaki faaliyetlerin geliştirilmesi, tarımsal
teknoparkların oluşturulması ile yenilenebilir enerji kullanımı konularında gelişmeler
kaydedilmiştir.
Plan döneminde, “Tarım ve Kırsal Kalkınma”, “Gıda Güvenilirliği, Veterinerlik ve
Bitki Sağlığı” ile “Balıkçılık” başlıklarında AB’ye uyum çalışmalarına devam edilmiş, ancak
sadece “Gıda Güvenilirliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı” faslı müzakereye açılmıştır.
Su ürünlerinde, avcılık yoluyla elde edilen ürün miktarında dalgalanmalar gözlenirken,
yetiştiricilikte üretimin yıllar itibarıyla arttığı, yetiştiriciliğin toplam üretim içerisindeki
payının yüzde 30’a yaklaştığı görülmektedir.
10. Kalkınma Planı’nda tarım ve kırsal kalkınmaya yönelik düzenlemeler 2.4.Onuncu
Beş Yıllık Kalkınma Planı başlığı altında ileriki bölümlerde irdelenmektedir.
2.3.1. AB Ortak Tarım Politikasına Uyum
Avrupa Birliği (AB) Ortak Tarım Politikası (OTP) uyum amacıyla 1/95 Sayılı Ortaklık
Konsey Kararının 8. Maddesi ile Türk mevzuatında ticaretin önündeki teknik engellerin 5 yıl
içinde kaldırılması öngörülmüştür. 8 Kasım 2000’nde AB ile imzalanan Katılım Ortaklığı
Belgesini (KOB) takiben 24 Mart 2001’de yürürlüğe giren ulusal programda Türkiye
tarımında kısa ve uzun vadede yapılması gerekenler belirlenmiştir.
Kısa vadede çiftçi kayıt sistemi, hayvan kimlik sistemleri ve bitki sertifikası
oluşturulması, pazar piyasa sistemlerinin düzenlenmesi, çevresel, yapısal ve kırsal kalkınma
önlemlerinin uygulanması konularını kapsamaktadır.
Orta vadede ise tarımsal ve kırsal kalkınma politikalarında AB müktesebatına uyumun
tamamlanması, gıda işleme tesislerinin AB normlarında modernize edilmesi, balıkçılıkta
toplam kalite ve güvenirliliğin geliştirilmesi hedeflenmiştir.
Türkiye’nin AB yolundaki dönüm noktası olan 3 Ekim 2005 tarihi itibariyle Müzakere
Çerçeve Belgesi kabul edilmiş ve Katılım Müzakereleri resmen başlamıştır.
Bu kapsamda 35 müzakere faslından 3'ü Bakanlığımız sorumluluğunda
yürütülmektedir:
Fasıl 11: Tarım ve Kırsal Kalkınma
Fasıl 12: Gıda Güvenilirliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı
Fasıl 13: Balıkçılık
Fasıl 11, 12 ve 13'e ilişkin süreç aşağıdaki tabloda ifade edilmektedir.
21
Tablo 1. AB Müzakerelerinde Fasıl 11, 12 ve 13’e İlişkin Süreçler
Süreç Fasıl 11 Fasıl 12 Fasıl 13
Tanıtıcı Tarama 5-8 Aralık 2005 9-15 Mart 2006 24 Şubat 2006
Ayrıntılı Tarama 23-26 Ocak 2006 24-28 Nisan
2006
31 Mart 2006
Tarama Sonu Raporu 13 Ekim 2006 Şubat 2007 Resmen onaylanmadı
Açılış Kriterleri 24 Şubat 2007 12 Haziran
2007
Henüz resmen
açıklanmadı
Fiili Müzakereler Henüz başlamadı 30 Haziran
2010
Henüz başlamadı
Kapanış Kriterleri - 30 Haziran
2010
-
Ülkemizin Avrupa Birliği'ne katılım çalışmalarına ivme kazandırılması amacıyla
"Türkiye'nin Avrupa Birliği Stratejisi" kapsamında "AB'ye Katılım için Ulusal Eylem
Planı" hazırlanmıştır. AB'ye Katılım için Ulusal Eylem Planı" iki aşamadan oluşmaktadır.
Eylem Planı'nın Acil Eylem Planı olarak adlandırılan I. aşamasında müzakere fasılları
çerçevesinde Kasım 2014-Haziran 2015 tarihleri arasında uyumlaştırılması öngörülen birincil
ve ikincil mevzuat ile kurumsal yapılanma ve diğer çalışmalara ilişkin öncelikler yer
almaktadır. Bu kapsamda sektörümüzle ilgili olarak;
Fasıl 11 altında; 2 birincil mevzuat; 1 ikincil mevzuat, 2 kurumsal yapılanma tedbiri
bulunmaktadır.
Fasıl 12 altında; 20 ikincil mevzuat, 1 kurumsal yapılanma tedbiri bulunmaktadır.
Fasıl 13 altında; kısa vadede öngörülen bir mevzuat/tedbir bulunmamaktadır.
Eylem Planı'nın II. Aşaması ise Haziran 2015-Haziran 2019 döneminde
uyumlaştırılması öngörülen birincil ve ikincil mevzuat ile kurumsal yapılanma ve diğer
çalışmalara ilişkin öncelikleri kapsamaktadır. Bu kapsamda sektörümüzle ilgili olarak;
Fasıl 11 altında 1 adet birincil mevzuat, 4 adet ikincil mevzuat ve 7 adet kurumsal
yapılanma tedbiri bulunmaktadır.
Fasıl 12 altında 73 adet ikincil mevzuat ve 8 adet kurumsal yapılanma tedbiri
bulunmaktadır.
Fasıl 13 altında 2 adet birincil mevzuat, 2 adet ikincil mevzuat ve 4 adet kurumsal
yapılanma tedbiri bulunmaktadır.
Avrupa Birliği (AB), aday ülkelere uyum sürecinde ortaya çıkacak teknik ve finansal
zorlukların üstesinden gelebilmeleri için çeşitli destek araçları ve programları ile yardımda
bulunmaktadır. Bu yardımlardan Bakanlığımız özellikle veterinerlik, bitki sağlığı, su ürünleri,
22
gıda güvenilirliği, organik tarım, kırsal kalkınma, istatistik, arazi parsel tanımlama sistemi
gibi konularda gerçekleştirdiği projelerle yararlanmıştır.
TR-AB Mali İşbirliği kapsamında Bakanlığımızın gerçekleştirdiği ve devam etmekte
olan projeler; MEDA Programı, Türkiye İçin Mali Yardım, IPA I, IPA II ve SEI/ESI olarak
sıralanmaktadır.
AB'nin aday ve potansiyel aday ülkeler için oluşturduğu Katılım Öncesi Yardım Aracı
(IPA)'nın 2007-2013 yıllarını kapsayan ilk döneminin bitmesinin ardından, IPA'nın 2014-
2020 yıllarını kapsayan ikinci dönemi 2014 yılında başlamıştır. IPA II döneminin hukuksal
çerçevesini belirleyen AB tüzükleri yürürlüğe girmiştir.
IPA I döneminde geçerli olan bileşen yapısı terk edilmiş olup politika alanları ve
tematik öncelikler oluşturulmuştur. Bu kapsamda Bakanlığımızın IPA II döneminde iki farklı
politika alanında çalışmalar yürütmesi öngörülmektedir. Bunlar;
▪ Birliğe üyeliğe yönelik reform hazırlıkları ve bununla ilgili kurumsal kapasite geliştirme
politika alanı
▪ Tarım ve kırsal kalkınma politika alanı.
▪ Tematik önceliklerden ise Bakanlığımızı doğrudan ilgilendiren iki başlık bulunmaktadır.
▪ Gıda arzının güvenliği ve güvenilirliğine katkı sağlanması ve kırsal alanların canlı
tutularak çeşitli ve uygulanabilir tarım sistemlerinin sürdürülmesine katkı sağlanması.
▪ Tarımsal gıda sektörünün rekabet baskısı ve piyasa faktörleri ile mücadele etme
yeteneğinin arttırılması ve ekonomik, sosyal ve çevresel hedefleri gözeten dengeli bir
bölgesel kırsal alan kalkınması amacı takip edilirken, Birlik kural ve standartlarına tedrici
olarak uyum gösterme.
IPA II kapsamında 2014-2020 arası ülkelerin Endikatif Ülke Strateji Belgelerinde ve
Endikatif Çok Ülkeli Strateji Belgesinde yer alan toplam IPA fonu 11.150,1 Milyon Avro'dur.
IPA II (2014-2020) fonlarının ülkelere dağılımı incelendiğinde en büyük payı yaklaşık 4,5
milyar Avro ile ülkemizin aldığı görülmektedir.
Ülke Endikatif Strateji Belgeleri (ESB), her bir faydalanıcı ülkenin genişleme
stratejisinin siyasi önceliklerini belirten, IPA desteğinin nasıl kullanılacağını tanımlayan ve
Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan çok-yıllık belgelerdir. ESB, ülkenin katılım yolunda
ilerlemesi için yapılması gereken faaliyetlerin planlaması olarak da tanımlanabilir.
ESB'lerde, finansal desteğe ilişkin hedefleri, bu hedeflere ulaşmak için kullanılacak
yöntemleri ve ilerlemeyi ölçmek için kullanılan araç ve göstergeler belirlenmiştir.
Türkiye için Endikatif Strateji Belgesi (2014-2020) Avrupa Komisyonu tarafından 26
Ağustos 2014 tarihinde kabul edilmiştir.
Söz konusu belge, 2014-20 döneminde Türkiye için öngörülen Katılım Öncesi Yardım
Aracı'nın (IPA) seçilmiş sektörlerindeki öncelikleri ortaya koymaktadır. Belge kapsamında
dokuz sektör belirlenmiş olup bunlardan birisi de "Tarım ve Kırsal Kalkınma" dır.
"Tarım ve Kırsal Kalkınma" sektörü başlığı altında 2014-2020 dönemi için ayrılan
bütçe 912,2 milyon avrodur. Kırsal Kalkınma (IPARD II) için ayrılan fon miktarı 801 milyon
23
Avro, Kurum ve Kapasite Oluşturma alt sektörü için ayrılan fon miktarı 111,2 milyon
avrodur.
- Türkiye için Endikatif Strateji Belgesi Kapsamında Kurum ve Kapasite
Oluşturma Alt Sektör Öncelikleri:
Tarım ve Kırsal Kalkınma
Ortak Tarım Politikası'na uyum ve bu politikanın uygulanması
IPARD Yönetim Otoritesi, IPARD Ajansı (TKDK) ve danışma hizmetleri gibi destek
birimlerinin kapasitelerinin IPARD II için yeterli seviyeye ulaşması için güçlendirilmesi
AB ile uyumlu tarımsal destek programları ve mekanizmaları, istatistiklerin
geliştirilmesi,
Tarım sektörünün iklime karşı direncini, organik tarım alanındaki kontrolleri ve
sertifikalandırma sistemlerini geliştirmesi,
Tek Ortak Piyasa Düzeni'nin kurallarını ve standartlarını karşılamak
AB gıda kalite politikasına bir denetleme sistemini içerecek şekilde uyumu artırmayı,
paydaşların farkındalığını artırmayı hedeflemektedir.
Gıda Güvenilirliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı Politikası
İdare kapasitesi açısından bitki sağlığı ithalat kontrol sistemlerinin geliştirilmesinin
yanı sıra teknik kapasite açısından (risk değerlendirme ve risk iletişimini kapsayan) gıda ve
yem alanındaki resmi kontrollerin ve altyapının (laboratuvarları kapsayan) geliştirilmesi
Zoonozları izlemenin yanı sıra risk değerlendirme alanında AB Gıda Kanunu'nun
(örneğin EFSA Katılım Öncesi Programı 2007-2013) gerekliliklerini karşılamak adına teknik
ve idari kapasitenin geliştirilmesi için çok ülkeli işbirliği
Tarım-gıda işletmelerinin geliştirilmesi için bir ulusal program hazırlanması ve bunun
uygulanması amacıyla kurum ve kapasitenin geliştirilmesi
Uygunsuz çiğ süt kullanımı için strateji geliştirilmesi ve bu stratejinin uygulanması ve
izlenmesi,
Hayvan sağlığı, hayvan refahı, hayvansal yan ürünler (toplama, işleme ve kullanma)
ve zoonotik hastalıklar alanında kapasitenin geliştirilmesi
Hayvan hastalıkları - özellikle TSE- ile ilgili teşhis ve kontrol kapasitesinin
geliştirilmesi ve "hayvan tanımlama ve kayıt sistemi"nin daha fazla geliştirilmesi
Bitki sağlığı alanında da özellikle bitki koruma ürünlerinin kontrolü ve yetkilendirme
için kurum ve kapasitenin geliştirilmesi,
İlgili iş piyasası ve yetiştiricilik sektöründe AB standartları hakkındaki farkındalığın
artırılması da bu kapsamdadır.
24
Balıkçılık
Ortak Balıkçılık Politikası (OBP)'na uyumu amaçlayan bir stratejinin geliştirilmesi ve
güncel OBP'deki gereklilikleri karşılamak adına balıkçılık yönetiminin yasal uyumunun ve
kurumsal kapasitenin geliştirilmesi,
Kaynak ve filo yönetimi, ekosistem temelli balıkçılık yönetimi ve uygulamanın
güçlendirilmesini de kapsayacak şekilde balıkçılık kaynaklarının korunması ve
sürdürülebilirliği için kapasite geliştirilmesine katkı,
Balıkçılık ortak pazar organizasyonunun uygulanmasının hazırlık,
IPA II, AB uyum sürecinin daha rahat olması adına paydaşların farkındalığı ve
katılımcılığı arttırmayı
Bu eylemlerin IPA 2007-2013 kapsamında programlanmış desteği -özellikle izleme,
gözetim ve kontrolün geliştirilmesi, yasadışı, kayıt dışı ve kuraldışı (YKK) Balıkçılık'la
mücadele ve veri toplama alanında tamamlayıcılığı hedeflemektedir.
- Türkiye İçin Endikatif Strateji Belgesi Kapsamında Kırsal Kalkınma
(IPARD II) Alt Sektörü Öncelikleri:
AB standartlarını karşılayacak modernize çiftlik ve tarım-gıda işletmelerinin
kurulması
Tarım işletmelerinde yatırım artışı
Tarım ve balık ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanması alanında yatırım artışı,
Kırsal ekonomik aktivitelerde gelişme ve çeşitliliğin artması,
IPARD bünyesinin kapasitesinin geliştirilmesi
IPARD programının kapasitesini arttırmak ve tarımsal işletmelerde fiziki varlıklar,
tarım ve balıkçılık ürünlerini işleyen ve pazarlayan işletmeler, çiftlik faaliyetlerinin
çeşitlendirilmesi ve iş geliştirme konularındaki yatırımları desteklemek.
Tamamlayıcı faaliyetler; LEADER yaklaşımı ile uyumlu yerel kırsal kalkınma
stratejilerinin hazırlanması, tarım-çevre tedbirleri, organik tarım, teknik yardım ve
danışmanlık hizmetlerini içerebilecektir.
Müktesebata uyumu hedef alan faaliyetler ile sektörün geniş çaplı sosyo-ekonomik
kalkınması arasında uygun bir denge kurulmalıdır. IPARD II Programı, ulusal kırsal kalkınma
politikalarını tamamlayıcı nitelikte olacaktır.
2.3.2. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Anlaşmaları
Türkiye Uruguay Turu sonunda Marakeş’te DTÖ’yü kuran anlaşmayı imzalamıştır. Bu
kapsamda çıkartılan Bakanlar Kurulu Kararı ile 26 Mart 1995 tarihinden itibaren DTÖ'ye
kurucu olarak üye olmuştur. Türkiye, DTÖ'de gelişme yolundaki ülkeler (GYÜ) grubunda yer
almakla birlikte 01.01.1996 tarihi itibariyle AB ile tamamlanan Gümrük Birliği çerçevesinde
Uruguay Turu taahhütlerinin çok daha ötesine giderek uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi
konusunda diğer üye GYÜ'lerin ilerisinde bulunmaktadır.
25
DTÖ Anlaşmaları, DTÖ'nün kuruluşu, yapısı ve işleyişine esas teşkil eden Kuruluş
Anlaşmasının ekleri olarak kabul edilmiştir. DTÖ Anlaşmaları, temel anlaşma metinleri ile
bunlara ek kararlar, anlayış metinleri ve taahhüt listelerinin de olduğu 60’a yakın metni ihtiva
eden karmaşık bir yapıdır.
DTÖ Kurucu Anlaşması dışında tarım ürünleri ticaretine konu hususların daha detaylı
bir şekilde disiplin altına alındığı DTÖ Anlaşmaları aşağıdaki gibidir:
▪ TRIPS-Ticaretle İlgili Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması
▪ GATS-Hizmet Ticareti Genel Anlaşması
▪ GATT-Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması
- TBT-Ticarette Teknik Engeller Anlaşması
- SPS-Sağlık ve Bitki Sağlığı Önlemlerinin Uygulanmasına İlişkin Anlaşma
- Tarım Anlaşması
TBT, SPS ve Tarım Anlaşmaları, GATT kapsamındaki mal ticaretine ilişkin önemli
anlaşmalardan bazılarıdır.
TBT Anlaşması, ithalatta ürün gerekleri (paketleme, etiketleme, markalama v.b.) ile bu
gereklere uygunluğu doğrulayacak prosedürler belirlemeyi ülkelerin meşru hakları kabul
etmekle birlikte ithalatta geçerli olan standartlar, teknik düzenlemeler ve uygunluk
değerlendirmesi prosedürlerine ilişkin usul ve esasların hazırlanmasında, kabulünde ve
uygulanmasında uluslararası ticaretin önüne teknik engeller yaratılmaması; alınacak
önlemlerin, aynı koşulların geçerli olduğu ülkeler arasında, keyfi ya da mazur görülemeyen
bir ayrım ya da uluslararası ticaretin üzerinde gizli bir kısıtlama oluşturacak şekilde
uygulanmamasını hedeflemektedir.
SPS Anlaşması, ülkelerin gıda güvenilirliğini sağlamak, insan hayvan ve bitki
sağlığını korumak amacıyla alabilecekleri tedbirlerin içerik ve sınırlarını belirlemektedir.
DTÖ Kuruluş Anlaşmasına ek anlaşmalardan biri olan DTÖ Tarım Anlaşması, dünya
tarım ürünleri ticaretinde serbest piyasa mekanizması prensiplerine dayalı ve adil bir sistem
oluşturmak açısından atılmış en önemli adımdır.
Yürürlük: 01/01/1995 (Uruguay Turu sonrası)
Kapsam: Balık, su ve ormancılık ürünleri hariç 1-24 GTİP ile keten, kenevir,
ipekböceği, tiftik gibi tarım ürünlerinin uluslararası ticaretini düzenler.
Amaç: Ticaretini kısıtlayan korumacı politikaların kontrol altına alınması, tarımsal
alanda korumacılığın aşama aşama azaltılması amaçlanmaktadır.
2.3.3. Ulusal Tarım Politikamızı Etkileyen Uluslararası Unsurlar
Türkiye’nin AB ve DTÖ anlaşmaları haricinde; BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO),
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu
(IFAD), Milletlerarası Akdeniz Yüksek Zirai Etütler Merkezi (MAYZEM/CIHEAM),
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ), Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT), İslam
İşbirliği Teşkilatı (İİT), Uluslararası Tarımsal Araştırma Danışma Grubu (CGIAR), Afrika
Birliği (AfB), G20 (Group of 20) ve Gelişen Sekiz Ülke (D-8) ile Dünya Hayvan Sağlığı
26
Örgütü (OIE) ve balıkçılık alanındaki uluslararası kuruluşlar gibi birçok kuruluş, platform ve
gruba üyeliği ve yaptığı ortaklık ve işbirliği çalışmaları tarım politikasını etkileyen unsurlar
olarak karşımıza çıkmaktadır.
2.3.4. Tarımsal Destekler
Desteklemelerin amacı; tarım sektörünün öncelikli problemlerinin çözümüne katkıda
bulunmak, uygulanan politikaların etkinliğini artırmak, sektörün bu politikalara uyumunu
kolaylaştırmaktır. Destekleme politikaları, ekonomik ve sosyal etkinlik ve verimlilik
koşullarını sağlayacak programlarla uygulanır. Ödemeler bütçe imkânları çerçevesinde ve
programların niteliğine bağlı olarak, gerekli denetim ve kontrollerin tamamlanmasından
sonra, yılı içerisinde veya müteakip yıl ödenir.
Destekleme programlarının belirlenmesinde, aşağıdaki ilke ve stratejiler dikkate alınır:
a) Tarım politikalarının amaçlarına ulaşılmasına katkıda bulunması,
b) Avrupa Birliği ve diğer uluslararası taahhütler ile uyumlu olması,
c) Üreticilerin piyasa koşullarında faaliyetlerini yürütmesi,
d) Kullanılacak kaynağın, adil ve etkin bir şekilde üreticilere yansımasını sağlayacak yapıda
olması,
e) Sözleşmeli üretimi geliştirmesi,
f) Tarımın alt sektörlerinde dengeli bir dağılım göstermesi.
Tarımsal Desteklemelerin Uygulama Esasları
Destekleme ödemelerinde uyulması gereken esaslar şunlardır:
a) Destekleme ödemeleri bölge, işletme, arazi, ürün, tarım sistemi, sözleşmeli üretim ve çevre
gibi konulardaki öncelikler ve tercihler ışığında farklı miktarlarda verilebilir.
b) Bir tarımsal işletmenin alabileceği azami toplam destekleme miktarı yıllık olarak
belirlenebilir.
c) Tarımsal destekleme araçlarının toplam tarımsal destekleme bütçesi içindeki payları,
gerektiğinde Bakanlar Kurulunca cari bütçe yılında yüzde yirmibeş oranında artırılabilir veya
azaltılabilir.
d) Destekler üretici örgütleri aracılığı ile ödenebilir.
e) Desteklenecek ürünlerin ve destekleme ödeme miktarının belirlenmesinde kalite, standart
ve sağlık kriterleri dikkate alınır.
f) Üreticilere yapılacak her türlü destekleme ödemelerinde, entegre idare ve kontrol sistemi
kullanılır.
g) Çiftlik muhasebe veri ağı kayıtlarına ait bilgiler kontrol ve istatistiki amaçlı olarak
kullanılabilir, ancak ifşa edilemez. Bu hükme uymayanlar için genel hükümler uygulanır.
Destekleme Programları
Tarım sektörüne 2017 yılında sağlanan destek miktarı bir önceki yıla göre % 10,34 artarak
artırılarak 12,8 Milyar TL’ye yükseltilmiştir.2018 yılında ise üreticilerimize 14,514 Milyar
TL tarımsal destek sağlanması planlanmaktadır.
2018 yılı destekleme programları aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir.
27
1. ALAN BAZLI DESTEKLER
1.1.İyi Tarım Uygulamaları Desteklemeleri
Meyve-Sebze Bireysel 50 TL/da
Grup 40 TL/da
Süs Bitkileri, Tıbbı Aromatik Bitkiler Bireysel 100 TL/da
Grup 50 TL/da
Örtüaltı Bireysel, Grup 150 TL/da
Çeltik Bireysel, Grup 10 TL/da
Alabalık, Çipura, Levrek (250.000 kg dâhil) Bireysel, Grup 25 kr/kg
1.2.Mazot, Gübre ve Toprak Analizi Desteklemesi
Mazot
Gübre
Toplam (TL/da)
Buğday, Arpa, Çavdar, Yulaf, Tritikale 15 4 19
Çeltik, Pamuk 40 4 44
Nohut, Mercimek, Kuru Fasulye 14 4 18
Aspir 12 4 16
Yağlık Ayçiçeği, Soya Fasulyesi, Dane Mısır, Patates 19 4 23
Kanola, Soğan, Yaş Çay, Fındık, Yem Bitkileri ve Diğer
Ürünler 10 4 14
Nadas 6 - 6
Parsel büyüklüğü asgari 50 dekar ve üzeri ÇKS’ye kayıtlı nadasa bırakılmayan tarım
arazilerinde, her bir analiz en fazla 50 dekarlık alanı temsil edecek şekilde yapılan toprak
analizlerine, toprak analizi desteği ödenir. Destekleme ilk analizi yapan laboratuvara 40
TL/numune şeklinde yapılır.
1.3.Organik Tarım Desteklemeleri
1.Kategori Üretim (Meyve-sebze) 100 TL/da
2.Kategori Üretim (Tıbbi ve Itri Bitkiler) 70 TL/da
3.Kategori Üretim (Ekonomik değeri olan tarla bitkileri) 30 TL/da
4.Kategori Üretim
(Ekonomik değeri olmayan tarla bitkileri ve orman emsali ürünler)
10 TL/da
Organik Arılı Kovan 10 TL/kovan
1.4.Fındık Alan Bazlı Gelir ve Alternatif Ürün Desteklemesi
Fındık Desteği 170 TL/da
28
2. BİYOLOJİK VE BİYOTEKNİK MÜCADELE DESTEĞİ
Örtüaltında Biyoteknik
Mücadele
120 TL/da
Örtüaltında Biyolojik Mücadele 400 TL/da
Örtüaltı Paket Toplamı 520 TL/da
Biyoteknik Mücadele Desteği 50 TL/da
Biyolojik Mücadele Desteği 50 TL/da
Açık Alanda Paket Toplamı 100 TL/da
3. DİĞER TARIMSAL AMAÇLI DESTEKLER
3.1.Çevre Amaçlı Tarım Arazilerini Korunması (ÇATAK) Desteği
Üreticilere yapılacak destekleme üç kategoride uygulanır. İl ÇATAK uygulama
komisyonu tarafından ilan edilen ve hassas bölge içerisinde bulunan uygulama alanında, ilk
defa uygulanmak koşuluyla aşağıdaki kategorileri üç yıl süresince gerçekleştirenler
desteklenir. Destekleme ödemeleri dekar başına yılda bir defa olmak üzere üç yıl süre ile
yapılır.
a) Birinci kategori: Tek yıllık bitkilerin üretildiği alanda minimum işlemeli tarımın yapılması.
b) İkinci kategori: Toprak ve su yapısının korunması ile erozyonun önlenmesi amacıyla;
setleme, teraslama, canlı veya cansız perdeleme, taş toplama, açık drenaj uygulaması, jips
uygulaması, kükürt veya kireç uygulaması, malçlama, ahır veya çiftlik gübresi ile gübreleme,
yeşil gübreleme, aşırı otlatmanın engellenmesi, çok yıllık buğdaygiller veya yonca hariç çok
yıllık baklagiller ile alanı kaplama gibi tedbirlerden her yıl en az iki uygulamanın yapılması
veya bu tedbirlerin en az biriyle birlikte arazinin boş bırakılması uygulaması.
c) Üçüncü kategori: Çevre dostu tarım teknikleri ve kültürel uygulamalardan oluşan ve
aşağıda belirtildiği şekilde gruplandırılan uygulamalardan birisinin tatbik edilmesi:
1) Tarımsal girdilerin çevreye duyarlı bir şekilde kullanımını sağlamak üzere; su tüketimini
asgariye indirecek uygun basınçlı sulama sistemleri ile birlikte entegre ürün yönetimi genel
prensiplerinde gübre ve bitki koruma ürünlerinin kullanılması.
2) Organik tarım veya iyi tarım uygulamalarının, bu kategori veya diğer kategorilerde yer alan
tedbirlerden en az biri ile birlikte uygulanması.
3) Kapalı drenaj sisteminin, bu kategori veya diğer kategorilerde yer alan tedbirlerden en az
biri ile birlikte uygulanması.
I. Kategori 45 TL/da
II. Kategori 60 TL/da
III. Kategori 135 TL/da
29
3.2.Yurt İçi Sertifikalı Fidan/Fide ve Standart Fidan Kullanım Desteği
Standart Sertifikalı
Bodur ve Yarı Bodur Meyve Türleri ile Bahçe Tesisi 100 TL/da 400 TL/da
Çilek Fidesi - 400 TL/da
Diğer Meyve Fidanları ile Bahçe Tesisi (Bağ ve nar
hariç)
100 TL/da 280 TL/da
Yurt içi sertifikalı fidan/fide ve standart fidan kullanım desteğinden yararlanmak
isteyen üreticiler için istenen şartlar ilgili tebliğinde belirtilmektedir. Bu şartlardan birisi de
kapama bahçenin tek türde ve bir parselin aşağıdaki tabloda belirtilen alanlardan küçük
olmayacak şekilde tesis edilmiş olmasıdır.
Yurt İçi Sertifikalı Fidan/Fide ve Standart Fidan Kullanım Desteği Asgari Alan
Toplamı (da)
Bodur veya yarı bodur meyve fidanları ile bahçe tesisi 5
Bodur veya yarı bodur olmayan diğer meyve fidanları ile bahçe tesisi
Antepfıstığı çöğürü ile bahçe tesisi
Çilek, mavi yemiş, kuşburnu, kivi, kızılcık ve muz (açık alan) bahçesi
tesisi
3
Muz bahçesi, çilek (örtüaltı) 1
3.3.Yurtiçi Sertifikalı Tohum Kullanım Desteği
Aspir, Kanola (Kolza), Susam 4 TL/da
Çavdar, Tritikale, Yulaf 6 TL/da
Çeltik 8 TL/da
Arpa, Buğday 8,5 TL/da
Fiğ, Korunga, Yem Bezelyesi 20 TL/da
Yerfıstığı 15 TL/da
Yonca 30 TL/da
Kuru Fasulye, Mercimek, Nohut, Soya
Fasulyesi
20 TL/da
Patates 80 TL/da
3.4.Yurtiçi Sertifikalı Tohum Üretim Desteği
Arpa, Çavdar, Tritikale, Yulaf, 0,08 TL/kg
Buğday, Patates 0,10 TL/kg
Çeltik 0,25 TL/kg
Soya Fasulyesi 0,35 TL/kg
Aspir, Kuru Fasulye, Mercimek, Nohut 0,50 TL/kg
30
Susam 0,60 TL/kg
Fiğ, Korunga, Yem Bezelyesi 1,50 TL/kg
Kanola 1,20 TL/kg
Yerfıstığı 0,80 TL/kg
Kanola (Kolza) 1,20 TL/kg
Yonca 4,00 TL/kg
Orijinal/Temel ve Üstü Tohumluk
Üretimi
Aldığı Desteğe %100
İlave
3.5.Yurtiçi Sertifikalı Fidan Üretim Desteği
Aşılı (TL/Adet) Aşısız (TL/Adet)
Sertifikalı Sınıfında Tüm Çeşitler 1 0,5
3.6. Geleneksel Zeytin Bahçelerinin Rehabilitasyonu
Geleneksel Zeytin Bahçelerinin Rehabilitasyonu 100 TL/da
3.7. Patates Siğili Hastalığı (Synchytrium endobioticum) Görülen Alanlarda ve
Güvenlik Kuşağında Yapılacak Destekleme
Patates siğili hastalığı ile bulaşık olduğu tespit edilen alanlarda 3 yıl, alternatif ürün olarak
patates ve Solanaceae familyasına ait bitkiler ile toprak parçası taşıyacak yumrulu bitkiler,
fide ve fidan gibi üretim materyalleri dışındaki bitkisel ürünleri yetiştiren veya nadas
uygulayan çiftçiler ile oluşturulan güvenlik kuşağında 3 yıl patates, tohumluk, fide, fidan
dışında diğer tüketim amaçlı alternatif ürünleri yetiştiren ya da nadasa bırakan çiftçiler
ÇKS’ye kayıtlı olmak şartı ile dekar başına destekleme ödemelerinden yararlanır. Destekleme
ödemesi aynı parsele 3 yılda bir defa ödenir. Dekara 110 TL destekleme ödemesi yapılır. Üç
yılı kapsayacak ödeme 2016 yılında yapılmıştır.
3.8. Bitkisel Üretim Yapan Küçük Aile İşletmesi Desteği
Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı ve işletme büyüklüğü toplam 5 dekar veya altında olan çay
ve fındık ürünleri hariç açıkta veya örtüaltı ünitelerinde meyve, sebze, süs bitkisi ve ıtri-tıbbi-
aromatik bitki yetiştiriciliği yapan üreticilerin desteklenmesini kapsar. Dekar başına 100 TL
ödeme yapılır.
4. FARK ÖDEMESİ DESTEKLERİ
29 Haziran 2009 tarih ve 2009/15173 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe
konulan Türkiye Tarım Havzalarının Belirlenmesine İlişkin Kararın eki listede yer alan otuz
adet tarım havzasında, üretim sezonunda üretilen ve satışı yapılan ürünlere fark ödemesi
yapılır. Yapılacak destekleme ödemeleri, her bir havza için söz konusu listede belirtilen
ürünlerle sınırlıdır.
Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modelinde öngörülen havzalarda aşağıda
yazılı ürünler için tarımsal veriler ve uydu görüntüleri kullanılarak belirlenecek verim
31
değerlerine göre, pamukta yurt içinde üretilip sertifikalandırılan tohumları kullanma şartı
aranarak, destekleme ödemesi yapılır.
Türkiye Tarım Havzaları Üretim ve Destekleme Modeli Fark Ödemesi Destekleri
Desteğe Konu Ürünler (kr/kg)
Yağlık Ayçiçeği 40
Kütlü Pamuk (Yurt içinde üretilen sertifikalı tohumları kullananlar) 80
Soya Fasulyesi 60
Kanola (Kolza) 50
Dane Mısır 3
Aspir 55
Zeytinyağı 80
Buğday, Arpa, Çavdar, Yulaf, Tritikale 5
Kuru Fasulye, Nohut, Mercimek 50
Çeltik 10
Çay 13
Yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğunun Bakanlıkça tespit
edildiği havzalarda 2018 yılında ekimi yapılan mercimek ve nohut için
Aldığı desteğe
%50 ilave
5. HAYVANCILIK DESTEKLEMELERİ
Hayvancılık faaliyetlerinde ırk ıslahı, kaba yem üretiminin artırılması, verimliliğin
artırılması, işletmelerin ihtisaslaşması, işletmelerde hijyen şartlarının sağlanması, hayvan
sağlığı ve refahı, hayvan kimlik sisteminin teşviki, hayvansal ürünlerin işlenmesi ve
pazarlanması ile bunlarla ilgili kontrol, takip ve standartların iyileştirilmesi ve su ürünlerinin
desteklenmesi amacıyla destekleme tedbirleri alınır. Hayvancılık desteklemelerinde, bölge ve
iller bazında farklı destekler uygulanabilir.
5.1.Anaç Koyun-Keçi Desteği
Koyun ve keçi yetiştiriciliği yapan, damızlık koyun ve keçi yetiştiricileri birliklerine
üye, hayvanları Koyun Keçi Kayıt Sistemi (KKKS) ve Koyun-Keçi Bilgi Sistemine (KKBS)
kayıtlı yetiştiriciler, anaç hayvan başına yılda bir kez olmak üzere desteklemeden
yararlandırılırlar.
Koyun-Keçi 25 TL/baş
5.2.Arıcılık
Arıcılık Kayıt Sistemine (AKS) kayıtlı, en az 30 (otuz), en fazla 1.000 (bin) adet arılı
kovana sahip yetiştirici/üretici örgütü üyesi arıcılara kovan başına ödeme yapılır. Doğal
32
polinasyonu sağlamak amacıyla Bakanlık kayıt sistemlerine kayıtlı seralarda, bombus arısı
kullanan yetiştiricilere koloni başına ödeme yapılır.
Arılı kovan 10 TL/adet
Ana Arı 15 TL/adet
Damızlık Ana Arı 40 TL/adet
Bombus Arısı 60 TL/koloni
5.3. Programlı Aşı ve Küpe Uygulamaları Desteği
Hayvan hastalıkları ile mücadelenin serbest veteriner hekimlerinde katkıları ile daha
etkin bir şekilde yapılabilmesi için, uygulayıcılara yönelik programlı büyükbaş ve küçükbaş
Şap ve Brusella aşılamalarında, aşılanan hayvan başına destek verilmektedir. Küpe uygulama
desteğinden de küpeyi uygulayarak sisteme kaydeden ve mesleğini 6343 sayılı Kanuna göre
serbest olarak icra eden Veteriner Hekimler ile hayvancılıkla iştigal eden yetiştirici/üretici
örgütlerinde görev yapan birlik personeli yararlanır.
Şap Aşısı (Büyükbaş) 1 TL/baş
Şap Aşısı (Küçükbaş) 0,50 TL/baş
Brucellosis (Büyükbaş) 2 TL/baş
Brucellosis (Küçükbaş) 0,50 TL/baş
Küpe Uygulama
Desteği
1 TL/baş
5.4.Buzağı/Malak Desteği
Buzağı desteklemesinde buzağı, e-Islah ve TÜRKVET’e kayıtlı programlı aşıları
tamamlamak kaydıyla doğduğu işletmesinde en az 4 ay (120 gün) süreyle yaşamış olmalıdır.
Soy kütüğü buzağı ve döl kontrolü ilave desteğinde; suni tohumlamanın, buzağının doğum
tarihinden 210-295 gün öncesinde ülkemizde yapılmış ve tohumlama bilgisinin e-Islah veri
tabanına kaydedilmiş olması gerekir.
Malak desteklemesi TÜRKVET’e kayıtlı ve doğduğu işletmede en az 4 ay (120 gün)
kalan her malak için yapılır. Soykütüğü Malak Desteklemesinden yararlanacak olan
malakların, ana ve baba bilgileri MIS’ta yer almalıdır.
Buzağı/Malak Desteği (4 Ay ve Üzeri) 350 TL/baş
Soy Kütüğü 500 TL/baş
Döl Kontrolü 50 TL/baş (ilave)
33
5.5. Çiğ Süt Üretimin Desteklenmesi
Manda, koyun, keçi ve inek sütü için soğutulmuş süte farklı olmak üzere beher litre
için destekleme ödemesi yapılmaktadır. Destekleme fiyatları yıl içerisinde 3 ayda bir Bakan
onayı ile belirlenmektedir.
5.6.Çiğ Sütün Değerlendirilmesi Desteklemesi
Destekleme ödemesi bünyesinde süt tozu kullanılan ürünün ihracatını gerçekleştiren
ihracatçı firmalara yapılır. Bakanlığın 2016 ve 2017 yılı için belirleyeceği dönemler ile
uygulama ve ödemeye ilişkin usul ve esaslar çerçevesinde ilgililere ödeme yapılır.
Başvuruların ihracatçı firmanın işletme kayıt belgesi aldığı İl Müdürlüğü’ne veya süt tozu
üreten işletmenin kurulu bulunduğu İl Müdürlüğü’ne yapılması gerekmektedir.
5.7. GAP-DAP-DOKAP ve KOP Hibe Desteği
Bakanlar Kurulu Kararı MADDE 4- (4) GAP, DAP, DOKAP ve KOP kapsamındaki
illerde e-ıslah veri tabanına kayıtlı sığırlarda, (saf sütçü ırklarda doğum tarihi 1.1.2010 ve
sonrası hariç olmak üzere) etçi ve kombine ırklarla tohumlama yaptıran yetiştiricilere, anaç
sığırları ve doğan buzağıları (dişilere brusellosis S-19 aşısı yaptırmak şartıyla) için aşağıda
belirtilen miktarlarda ödeme yapılır.
Birime Destek
Besilik Materyal Üretim Desteği (baş) Anaç Sığır 350 TL/baş
Buzağı 150 TL/baş
GAP: Güneydoğu Anadolu Projesi DAP: Doğu Anadolu Projesi
DOKAP: Doğu Karadeniz Projesi KOP: Konya Ovası Projesi
5.8. Hastalıktan Ari İşletme Desteklemesi
Hastalıklardan ari işletmeler için sağlık sertifikasına sahip olan süt sığırı işletmelerinde
bulunan, damızlık boğalar dışındaki, altı ay yaşın üzerindeki erkek hayvanlar hariç, tüm
sığırlar için hayvan sahiplerine aşağıda belirtilen miktarda ödeme yapılır. Ari sığır başına
ödeme birim miktarları 500 başa kadar tam, 501 baş ve üzeri için % 50’sine karşılık gelen
tutarın ödenmesi suretiyle uygulanır. Ayrıca, Onaylı Süt Çiftliği Sertifikasına sahip olan
işletmelerdeki ari işletme desteği alan tüm sığırlar için, ilave olarak hayvan başına ödeme
yapılır.
Hastalıktan ari işletmedeki sığır 400 TL/baş
Onaylı Süt Çiftliği Desteği (ilave) 70 TL/baş
34
5.9.Hayvan Gen Kaynakları
Hayvan Gen Kaynakları Birime Destek
Büyükbaş Koruma 550 TL/baş
Küçükbaş Koruma 80 TL/baş
Sığır Pedigrili Koruma 800 TL/baş
Arı Koruma 40 TL/kovan
Halk Elinde Küçükbaş Hayvan Islahı Elit Sürü Yavru 70 TL/baş
Halk Elinde Küçükbaş Hayvan Islahı Taban Sürü Yavru 40 TL/baş
Halk Elinde Manda Islahı 850 TL/Baş
Damızlığa ayrılan manda yavrusu desteği 200 TL/Baş
Damızlık Erkek Materyal (Koç ve Teke) Desteği 200 TL/baş
5.10. Hayvan Hastalık Tazminatları
Hayvan hastalığı tazminatı her yıl Hayvan Hastalıklarında Tazminat Yönetmeliği ile
belirlenmekte ve o yılın Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı ve
Hayvancılık Desteklemeleri Hakkında Uygulama Esasları Tebliği doğrultusunda hayvan
sahiplerine tazminat ödemesi yapılmaktadır. Bakanlık, hayvan hastalıklarının yayılmasının
önlenmesi ve halk sağlığının korunması amacıyla Hayvan Hastalıklarında Tazminat
Yönetmeliğinde belirtilen tazminatlı hastalıklara yakalanmış ya da tazminatlı hastalıktan
şüpheli hayvanlar hakkında kesim, itlaf ya da imha kararı verir. Bakanlıkça belirlenen esaslar
çerçevesinde yerel kıymet takdir komisyonu tarafından, işletmenin bulunduğu mahallin rayiç
bedellerini dikkate alınarak tazminat bedelleri tespit edilir. Tazminat ödemesinin
yapılabilmesi için Hayvan Hastalıkları Tazminat Desteği Hak Ediş Belgesi tanzim edilir ve
Bakanlığımıza gönderilir.
5.11. İpek Böceği Desteklemesi
İpekböceği yetiştiriciliğinde ücretsiz tohum sağlayan Koza Tarım Satış Kooperatifleri
Birliğine (Kozabirlik) kutu başına, ürettiği yaş ipekböceği kozasını satan yetiştiricilere
aşağıda belirtilen miktarda ödeme yapılır.
Tohum (kutu) 70 TL/adet
Yaş koza 50 TL/kg
5.12. Atık Desteği
11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem
Kanunu kapsamında belirlenen hayvan hastalıkları tazminatı, miktarı il ve ilçelerde
oluşturulan yerel kıymet takdir komisyonu tarafından belirlenerek hayvan sahiplerine ödenir.
35
Bakanlıkça programlanan aşı uygulamaları sonrasında oluşan atıklar için hayvan sahiplerine,
aşağıda belirtilen miktarda atık desteği ödemesi yapılır.
Büyükbaş hayvan atıkları (aşılama sonrası) 600 TL/baş
Küçükbaş hayvan atıkları (aşılama sonrası) 125TL/baş
5.13. Sürü Yöneticisi İstihdam Desteklemesi
Sürü yöneticisi istihdam desteği, 300 ve üzeri anaç küçükbaş (koyun-keçi) hayvan
varlığına sahip işletmelerden sertifikalı sürü yöneticisi istihdam eden ve sürü yöneticisine ait
SGK primlerini kesintisiz olarak 5 ay süre ile yatıran işletmelere 5000 TL olarak
ödenmektedir.
5.14. Tiftik Üretimi Desteklemesi
Tiftik keçisi yetiştiriciliğinin teşvik edilmesi ve tiftik üretiminin artırılması için
üretmiş oldukları tiftiği, Tiftik ve Yapağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği (Tiftikbirlik), bu
birliğe bağlı kooperatifler veya Damızlık Koyun Keçi Yetiştiricileri Birliklerine satan
yetiştiricilere ödeme yapılır.
Tiftik 27 TL/kg
5.15. Yem Bitkileri Üretimi Desteklemesi
Çiftçi Kayıt Sistemine kayıtlı arazileri üzerinde kaliteli kaba yem üretmek amacıyla
yem bitkileri ekilişi yapan üreticilere, yapay çayır-mera için üretim yaptıkları ilk yıl, çok
yıllık yem bitkilerinden yonca için 4 yıl ve korunga için 3 yıl süreyle, tek yıllık yem bitkileri
ekilişlerinde ise üretim yaptıkları yıl için, ürünü hasat etmeleri kaydıyla dekar başına ödeme
yapılır.
Yonca (sulu) 60 TL/dekar/4 yıl
Yonca (kuru) 40 TL/dekar/4 yıl
Korunga 60 TL/ dekar/3 yıl
Tek yıllıklar 40 TL/dekar
Silajlık tek yıllıklar 40 TL/dekar
Silajlık mısır (sulu) 90 TL/dekar
Silajlık mısır (kuru) 40 TL/dekar
Yapay çayır-mera 60 TL/dekar/4 yıl
Yeraltı Su Kısıtı Olan Yerlerde Fiğ, Macar Fiği,
Burçak, Mürdümük
Yem Bitkisi desteğine ilave %50
36
6. SU ÜRÜNLERİ DESTEKLEMELERİ
6.1. Su Ürünleri Yetiştiriciliği Desteği
Su ürünleri yetiştiriciliği yapanlara, su ürünleri kayıt sistemine kayıtlı olmak şartıyla,
kilogram başına, aşağıda belirtilen miktarlara göre, doğrudan üreticiye destekleme ödemesi
yapılır.
Denizlerde Bakanlıkça belirlenmiş olan aynı potansiyel alanda, aynı baraj gölünde
veya bölgelere ayrılmış baraj göllerinde aynı bölge içerisinde, aynı gerçek veya tüzel kişilere
ait birden fazla yetiştiricilik işletmesi var ise bu işletmeler tek bir işletme olarak kabul edilir
ve destekleme ödemesi buna göre yapılır.
Bir işletmenin destekten faydalanabileceği en fazla miktar yılda 500.000 kg olup;
250.000 kg’a (250.000 kg dâhil) kadar kısmına aşağıda belirtilen miktarın tamamı, 250.001-
500.000 kg olan kısmı için ise %50’si tutarında destekleme ödemesi yapılır.
Alabalık 250.000 kg'a kadar (250.000 kg dâhil) 0,65 TL/kg
250.001-500.000 kg 0,325 TL/kg
Midye 0,05 TL/kg
Yeni Türler 250.000 kg'a kadar (250.000 kg dâhil) 1 TL/kg
250.001-500.000 kg 0,5 TL/kg
Kapalı Sistem Üretimi 0,50 TL/kg
6.2.Balıkçı Gemisini Avcılıktan Çıkaranlara Yapılacak Destekleme
Su ürünleri kaynaklarının korunması, sürdürülebilir işletilmesi ve stoklar üzerindeki av
baskısının azaltılması amacıyla, su ürünleri ruhsat teskeresine sahip 10 m ve üzerindeki
balıkçı gemisi sahiplerine, gemilerinin avcılıktan çıkarılması karşılığında, gemi boyuna göre
aşağıda belirtilen miktarda destekleme ödemesi yapılır. Bu desteklemeden yararlanarak
avcılıktan çıkarılan gemiler hakkında Bakanlık her türlü tasarrufa yetkilidir. Tarım ve Orman
Bakanlığı balıkçı gemilerini gönüllülük esasına göre geri almaya devam etmektedir.
Balıkçı Gemisi Desteği (TL/metre)
10-20 (metre) 10.000
21-30 (metre) 15.000
31-34 (metre) 20.000
35-28 (metre) 30.000
39-45 (metre) 40.000
46 ve üzeri (metre) 45.000
37
6.3. Geleneksel Kıyı Balıkçılığının Kayıt Altına Alınması ve Desteklenmesi
05/06/2017 tarih ve 2017/10465 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı’nın 2 inci maddesinin
17 inci fıkrasının b bendi gereği; geleneksel kıyı balıkçılığının devamının sağlanması ve
Bakanlıkça belirlenen verilerin toplanması, kayıt altına alınması karşılığında; iç sularda
faaliyet gösteren balıkçı gemilerinin tamamı ve denizlerde faaliyet gösteren 10 metreden
küçük boydaki balıkçı gemilerine aşağıdaki şekilde ödeme yapılmaktadır.
Geleneksel Kıyı Balıkçılığının Kayıt Altına Alınması ve Desteklenmesi TL (Gemi /Adet)
0-4,99 metre deniz ve iç su balıkçı gemileri 500
5-7,99 metre deniz ve iç su balıkçı gemileri 750
8-9,99 metre deniz ve iç su balıkçı gemileri 1000
7. KIRSAL KALKINMA DESTEKLERİ
7.1.Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (2016-2020)
Tarım-sanayi entegrasyonunu sağlayan %50 hibe destekli Kırsal Kalkınma
Yatırımlarının Desteklenmesi Programı (KKYDP) 2006 yılında başlamıştır. Bu program ile
tarıma dayalı ekonomik yatırımlar, makine-ekipman alımları ve modern sulama yatırımları
desteklenmektedir. Program ilgili ayrıntılı bilgiler Kırsal Kalkınma Yatırımlarının
Desteklenmesi Çalışmaları başlığı altında sonraki bölümlerde gösterilmektedir.
7.2.Kırsal Kalkınma Projeleri Kapsamında Genç Çiftçi Projelerinin
Desteklenmesi
Kırsal alanda yaşayan genç çiftçilerin (18-40 yaş) mahallinde uygulayacağı bitkisel,
hayvansal, yöresel tarım ürünleri, tıbbi ve aromatik bitki üretimi, işlenmesi, depolanması ve
paketlenmesine yönelik projeleriyle başvurarak 30.000 TL’ye kadar hibe ödenmesi ile
desteklenmesidir.
7.3. IPARD Kapsamında Verilen AB Hibe Destekleri
IPARD, Avrupa Birliği (AB) tarafından aday ve potansiyel aday ülkelere destek olmak
amacıyla oluşturulan, Katılım Öncesi Yardım Aracı’nın (Instrument for Pre-Accession
Assistance-IPA) Kırsal Kalkınma bileşenidir. Programın Uygulandığı iller; Afyon, Ağrı,
Amasya, Ankara, Aksaray, Ardahan, Aydın, Balıkesir, Bursa, Burdur, Çanakkale, Çankırı,
Çorum, Denizli, Diyarbakır, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Giresun, Hatay, Karaman, Kars,
Kastamonu, Kahramanmaraş, Kütahya, Konya, Isparta, Manisa, Malatya, Mardin, Mersin,
Muş, Nevşehir, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Tokat, Trabzon, Uşak, Van, Ordu, Yozgat.
Program ilimizde 2012 yılında kurulmuş olan Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme
Kurumu (TKDK) Aydın İl Koordinatörlüğü tarafından yürütülmektedir.
8. TARIMSAL YAYIM VE DANIŞMANLIK DESTEĞİ
Tebliğ ekinde isimleri yer alan Ziraat Odaları ve Üretici Örgütleri, bünyelerinde
istihdam ettikleri tarım danışmanları için tebliğde yer alan hükümler doğrultusunda en fazla 5
tarım danışmanı için desteklemeden faydalanmaktadır. Her bir tarım danışmanı için 2017 yılı
için yıllık 35.000 TL ödeme gerçekleştirilmektedir.
38
9. ÇİFTLİK MUHASEBE VERİ AĞI (ÇMVA) DESTEKLEMESİ
Ödemeler, Çiftçi Kayıt Sistemine (ÇKS) ve/veya Bakanlık tarafından oluşturulan
herhangi bir idari kayıt sistemine kayıtlı olup, ÇMVA sistemine dâhil olan, bir muhasebe yılı
süresince tarımsal faaliyetlerine ilişkin muhasebe verilerini belirlenen zamanlarda veri
toplayıcılarla paylaşan ve verileri sorumlu birim tarafından yapılan kontroller sonunda
doğrulanan tarımsal işletmelere yapılır. 2017 yılı için 600 TL katılım desteği ödenir.
10. DEVLET DESTEKLİ TARIM SİGORTALARI
Doğal afetlerden etkilenen üreticilerin mağduriyetlerini gidermek üzere Devlet
Destekli Tarım Sigortaları uygulamaları 2006 yılında başlatılmış olup, poliçe bedelinin
%50’si hibe olarak karşılanmaktadır.
11. FAİZ İNDİRİMLİ KREDİLER
Üreticilerin tarımsal üretime yönelik finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda
karşılanması amacıyla T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından
düşük faizli yatırım ve işletme kredisi kullandırılması için Bakanlar Kurulu kararı alınmıştır.
Üreticilere farklı kredi konuları için farklı üst limitlerde verilebilecek kredilerde %25-100
arasında faiz indirimi uygulanmaktadır.
Tablo 2. Aydın İli 2017 Yılı Tarımsal Destekleme Miktarları
Desteklemenin Adı TL
Biyolojik Mücadele 106.651
Bombus Arısı 34.920
Çatak 1.834.160
Fark Ödemeleri (Dane Mısır) 1.602.651
Fark Ödemeleri (Hububat, Baklagil) 2.901.153
İyi Tarım Uygulamaları 5.888.322
Kimyevi Gübre 10.408.192
Küçük Aile İşletmesi Desteği 86.938
Mazot 41.740.107
Organik Tarım 46.825.028
Fark Ödemeleri Desteği (Pamuk, Soya, Ayçiçeği) 233.884.939
Sertifikalı Fidan Kullanımı 824.222
Sertifikalı Tohumluk Kullan. 324.106
Sertifikalı Tohumluk Üretimi 89.415
Toprak Analizi 12.800
Yem Bitkileri 21.950.874
Fark Ödemeleri (Zeytinyağı) 21.618.059
Arılı Kovan 2.582.570
39
Anaç Koyun-Keçi 3.019.850
Anaç Manda 24.000
Buzağı 44.789.758
Halk Elinde Gen Kaynakları Yerinde Koruma Projesi (Çine Çaparı ) 7.600
Hastalıktan Ari İşletme 6.817.800
Halk Elinde Islah (Karya Koyunu) 413.180
Halk Elinde Islah (Kıl Keçisi) 495.270
Halk Elinde Islah (Kıvırcık Koyun) 373.940
Büyükbaş Küpe Uygulama Desteklemesi 131.722
Malak Desteklemesi 2.100
Onaylı Süt Çiftliği Desteklemesi 525.280
Çiğ Süt 22.596.267
Çoban İstihdamı 10.000
Süt İçerik Analiz Desteklemesi 1.320.496
Hayvan Hastalıkları Tazminat Desteği 4.211.405
Arılı Kovan 2.582.570
Su Ürünleri 1.129.376
Geleneksel Kıyı Balıkçılığı 76.000
Gemisini Avcılıktan Çıkarma 306.700
Tarımsal Yayım ve Danışmanlık 735.000
Genç Çiftçi Hibe Desteği 6.390.000
TOPLAM 488.673.421
2.4. ONUNCU BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
2.4.1.Kırsal Kalkınma ve Kırsal Kalkınmaya Yönelik Düzenlemeler
Kalkınma hedeflerine tam olarak ulaşılabilmesi, kalkınmanın sürdürülebilir olması ve
refahın yaygınlaştırılması, insanların bulundukları mekânlarda yaşam kalitesinin ve
yaşanabilirlik standartlarının çevreye duyarlı bir şekilde yükseltilmesi halinde mümkün
olacaktır. Bu çerçevede, şehirlerin ve kırsal alanların kendine özgü koşul ve niteliklerine göre,
daha iyi iş fırsatlarını ve yaşam ortamlarını sunabilir hale gelmesi Onuncu Kalkınma Planının
temel amaçları arasındadır. Bu doğrultuda, ülke genelinde sosyo-ekonomik uyumun
güçlendirilmesi ve topyekûn kalkınmanın sağlanması için bölgesel gelişmişlik farkları
azaltılacak, bölge ve şehirlerin potansiyelleri değerlendirilerek ve ekonomik tabanları
genişletilerek rekabet güçleri geliştirilecektir. Yerleşimlerde temel yaşam kalitesi standartları
oluşturulacak, düşük gelirli bölge ve şehirler başta olmak üzere ulaştırma, lojistik ve iletişim
altyapısı iyileştirilerek piyasalara ve kamu hizmetlerine erişim kolaylaştırılacaktır. Gelişmiş
bölge ve şehirlerin küresel ekonomiyle bütünleşmesi güçlendirilecektir.
40
Ülkemizde kırsal yerleşimlerde, nüfus azalmasının ve yaşlanmanın getirdiği riskler
artmakta, şehirlere yakın ve uzak kırsal alanlar arasında belirgin bir farklılık görülmektedir.
Bu nedenle kırsal alan politika ve uygulamalarının da zenginleştirilmesine, politika tasarımı
ve uygulamada sadece köy ve bağlı birimleriyle sınırlı olmayan bir yaklaşımın
geliştirilmesine ihtiyaç vardır.
Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde kırsal kalkınma politikaları, ağırlıklı olarak
kırsal altyapının geliştirilmesini ve tarım dışı ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesini
destekleyecek şekilde tarım politikalarıyla eşgüdüm içerisinde uygulanmıştır.
Daha etkili bir kırsal kalkınma politikası yönetimi için ilk defa Ulusal Kırsal Kalkınma
Stratejisi (UKKS) ve Kırsal Kalkınma Planı belgeleri yürürlüğe konulmuş, Planın izlenmesi
için çok taraflı bir izleme komitesi oluşturulmuş, uygulamalar büyük ölçüde yerel kurumlara
devredilmiştir.
Yerel düzeyde kırsal kalkınmaya ilişkin kurumsal kapasite güçlendirilmiştir. Bu
kapasitenin oluşumuna katkı sağlayan kurumların başında; Tarım ve Kırsal Kalkınmayı
Destekleme Kurumu, kalkınma ajansları, il özel idareleri ve köylere hizmet götürme birlikleri
gelmektedir. Yeni düzenlemeyle birlikte, 30 ilin büyükşehir belediyesi ve bunların ilçe
belediyeleri de kırsal kalkınma konusunda kilit aktörler haline gelmiştir.
2005 yılında pilot düzeyde başlatılan KÖYDES, 2010 yılında küçük ölçekli tarımsal
sulama ve 2011 yılında atık su bileşenlerinin dâhil edilmesiyle entegre bir kırsal altyapı
programına dönüştürülmüştür.
Plan döneminde tarım istihdamındaki artışa rağmen kırsal yoksulluk önemini
korumaya devam etmektedir. Zira tarım istihdamı büyük ölçüde atıl işgücü barındıran
geçimlik işletmelerdedir. Bu işletmelerin ölçek ve pazarlama sorunları yeterli ve düzenli
işletme geliri elde etmelerini engelleyerek yoksulluk ve göç sorunlarını tetiklemektedir. Tarım
istihdamındaki olası çözülme karşısında, kırsal alanda tarım dışı istihdam imkânlarının
artması ve kırsal işgücünün tarım dışı sektörlerdeki istihdam edilebilirliği daha önemli hale
gelmektedir.
Onuncu Kalkınma Planı’nda kırsal kesimdeki asgari refah düzeyinin ülke ortalamasına
yaklaştırılması temel amaçtır. Hizmet sunumunda, kırsalın yeni demografik yapısını ve
coğrafi dezavantajlarını gözeten yenilikçi yöntemler geliştirilecek, arz yönlü bir hizmet
sunumu için ihtiyaç duyulan kurumsallaşma, merkezi ve yerel idarelerin işbirliğiyle
gerçekleştirilecektir.
Kırsal kalkınma politikasının temel hedefi, kırsal toplumun iş ve yaşam koşullarının
bulunduğu yörede iyileştirilmesidir. Kırsal politikanın genel çerçevesini ise; kırsal
ekonominin ve istihdamın güçlendirilmesi, insan kaynaklarının geliştirilmesi ve yoksulluğun
azaltılması, sosyal ve fiziki altyapının iyileştirilmesi ile çevre ve doğal kaynakların korunması
oluşturacaktır.
Bu amaçla politikalar;
1) Kırsal ekonominin üretim ve istihdam yapısı turizm, ticaret, gıda sanayi, küçük ölçekli
üretim gibi tarım dışı ekonomik faaliyetlerle çeşitlendirilecektir.
41
2) Kırsal kalkınma destekleri tarımda rekabet gücünü iyileştirecek şekilde kul-
landırılacaktır. Bu alanda AB kaynakları ve ulusal kaynaklar arasında hedef birliği
güçlendirilecek, potansiyel yararlanıcılar ve coğrafi kapsam bakımından uyum ve ta-
mamlayıcılık ilişkisi geliştirilecektir.
3) Sosyal hizmet ve yardımlar köylere arz yönlü sunulacak ve yoksulluk sınırı altındaki
haneler ile uzak kırsal yerleşimler öncelikli olarak dikkate alınacaktır.
4) Köylerdeki nüfus yoğunluğunun düşmesi nedeniyle yaşlı ve engelli bireylerin,
ekonomik ve sosyal hayata katılımı ile bakım ve diğer sosyal hizmetlere erişimini kolay-
laştırmak amacıyla yerel düzeyde kamunun hizmet sunum kapasitesi güçlendirilecek ve
yenilikçi modeller geliştirilecektir.
5) Kırsal nüfusun bilişim hizmetlerine erişimini güçlendirmek amacıyla halen Evrensel
Hizmet Fonu kapsamında belirlenmiş bulunan bilişim altyapısı hizmet türleri geliştirilecek ve
yatırımlarda dezavantajlı yerleşimlere öncelik verilecektir.
6) Orman köyleri başta olmak üzere, millî parklar gibi koruma alanlarının içinde veya
civarında kurulu köyler ile dağ köylerinin dezavantajlı konumlarından kaynaklanan kalkınma
sorunlarını azaltmaya yönelik üretim ve gelir tabanlı destek araçları geliştirilecektir.
7) Kırsal yerleşimlerin farklı sektörlerdeki ihtiyaçlarının bir arada programlanmasından
oluşacak ilçe bazlı yerel kalkınma programı hazırlanacaktır. Programın tasarımı şehirlere
yakınlık durumuna göre, orta ve uzak kırsal yörelerin şartları dikkate alınarak
farklılaştırılacaktır.
8) Kırsal yerleşimlerin yatırım ve hizmet ihtiyaçlarının tespiti ve takibi yönünde yerel
sahiplenmeyi sağlayabilecek, kırsal kesimin sorun çözme kapasitesini geliştirebilecek yerel
nitelikteki kalkınma girişimleri desteklenecektir.
9) Büyükşehir kapsamındakiler başta olmak üzere ilçe düzeyinden kırsal alana hizmet
sunum kapasitesini güçlendirecek kurumsallaşma sağlanacaktır.
10) Kırsal alan tanımı revize edilecek, temel nitelikteki ulusal verilerin kır-kent ve il
bazında yayımlanması sağlanacaktır.
2.4.2. Tarım Sektörüne Yönelik Düzenlemeler
Dokuzuncu Kalkınma Planı döneminde tarımsal desteklemenin çeşitlendirilmesi, gıda
güvenilirliği, bitki ve hayvan sağlığına ilişkin çeşitli çalışmalar yürütülmüş; Güneydoğu
Anadolu Projesi (GAP) ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi başta olmak üzere arazi toplulaştırma
ve sulama altyapısında dikkate değer gelişmeler sağlanmıştır. Ancak dönem başında (2007-
2008) ülkemizde yaşanan kuraklık ile küresel gıda piyasalarındaki istikrarsızlığın yol açtığı
olumsuz etkiler sonucu ülkemizin tarım ürünleri ithalatı miktar ve değer olarak yükselmiştir.
Et ve et ürünleri piyasasında fiyat dengesini sağlamak üzere canlı hayvan ve kırmızı et ithalatı
yapılmış, hayvancılıkta yatırımlar artırılmıştır. Öte yandan, tarımsal işletmelerde çok
parçalılık ve ölçek sorunlarının giderilmesi, üretici örgütlülüğünün güçlendirilmesi, teknoloji
kullanımının yaygınlaştırılması ile tarım-sanayi işbirliği ve entegrasyonunun artırılması ih-
tiyacı devam etmektedir.
42
Onuncu Kalkınma Planı döneminde tarım sektörünün yıllık ortalama yüzde 3,1
oranında büyümesi ve GSYH içerisindeki payının plan dönemi sonunda yüzde 6,8’e
gerilemesi, hizmetler sektörünün ise GSYH’ya paralel bir eğilim sergilemesi beklenmektedir.
Onuncu Kalkınma Planı döneminde, yıllık ortalama yüzde 2,9 oranında istihdam artışıyla
toplamda 4 milyon yeni iş yaratılması öngörülmektedir. İstihdam artışının sanayi ve hizmetler
sektörlerinde yoğunlaşması sonucunda, tarım istihdamının toplam içerisindeki payı yüzde
21,9’a gerileyecek ve istihdam daha verimli alanlara kaymış olacaktır.
Onuncu Kalkınma Planı döneminde kamu kaynaklarıyla gerçekleştirilecek yatırımlar
içinde, tarım sektörünün payının başta GAP Bölgesi olmak üzere sulama yatırımlarının
hızlandırılması sonucunda artması öngörülmektedir.
Sanayi mallarının rekabetinde, imalat dışı faaliyetlerin etkisinin arttığı dikkate alın-
dığında, imalat-tarım-hizmetler sektörleri arasında işbirliğinde etkinliğin sağlanması gereği
ortaya çıkmaktadır. İmalat sanayiinde rekabet gücünü ve yurtiçi katma değeri artırmak üzere
hem imalat sanayii alt sektörleri arasında hem de tarım ve hizmetler sektörleriyle değer zinciri
bazlı bütünleşmenin artırılması sağlanacaktır.
Onuncu Kalkınma Planı döneminde toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini esas
alan, ileri teknolojiye dayalı, altyapı sorunlarını çözmüş, örgütlülüğü ve verimliliği yüksek,
etkin ve talebe dayalı üretim yapısıyla uluslararası rekabet gücünü artırmış, doğal kaynakları
sürdürülebilir kullanan bir tarım sektörünün oluşturulması amaçlanmaktadır. Sektörün yıllık
ortalama büyüme hızının yüzde 3,1 olması, toplam istihdam içerisindeki payının yüzde 21,9’a
gerilemesi ve GSYH içerisindeki payının ise yüzde 6,8 olması beklenmektedir.
Bu amaçla politikalar;
▪ Tarımda sosyal yapı gözetilerek üretim türüne göre yeter gelirli işletme büyüklüğü
temelinde tarımsal işletmelerin etkinlikleri artırılacaktır.
▪ Çok sayıda ve dağınık yapıdaki parsellerden oluşan tarım işletmelerinde bütünlüğün
sağlanması, arazi parçalanmasının önüne geçilmesi ve iyi işleyen bir tarım arazisi
piyasasının tesis edilmesine yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemeler yapılacaktır.
▪ Sulama ve ulaştırmaya ilişkin olanlar başta olmak üzere arazi toplulaştırma faaliyetlerinde
ilgili kamu kurumları arasında koordinasyon sağlanacak, tarla içi geliştirme hizmetleri
etkinleştirilerek sulama oranı artırılacaktır. Mevcut su iletim ve dağıtım tesislerinde toprak
kanallar ile klasik sistemler yenilenerek kapalı sisteme geçiş hızlandırılacak ve tarla içi
sulamalarda modern sulama yöntemleri yaygınlaştırılacaktır.
▪ Tarımsal destekler, tarım havzaları ve parselleri bazında, sosyal amaçlı ve üretim odaklı
olarak düzenlenecek, desteklerde çevre ile bitki, hayvan ve insan sağlığı dikkate alınacak,
tarımsal desteklerin etkinliği izlenerek değerlendirilecektir. Tarımsal desteklemelerde ürün
deseni ve su potansiyeli uyumu gözetilecek, sertifikalı üretim yöntemlerine önem
verilecektir. Ayrıca, tarım sigortalarının kapsamı genişletilerek yaygınlaştırılacaktır.
▪ Tarımsal ürün ihraç pazarları geliştirilecek, talebe uygun nitelik ve nicelikteki ürünlerin
ihracatı amacıyla, üretim aşamasını dikkate alan destek programları uygulanacaktır.
43
▪ Gıda güvenliğini teminen ürün piyasalarında ve çiftçi gelirlerinde istikrar gözetilerek etkin
stok yönetimi, üretim, pazarlama ve tüketim zincirinde kayıpların azaltılması, piyasaların
düzenlenmesine ilişkin idari ve teknik kapasitenin güçlendirilmesi ve dış ticaret araçlarının
etkin kullanılması sağlanacaktır. Üretici örgütlerinin pazara erişimi kolaylaştırılacaktır.
▪ Tarım ve sanayi işletmelerinin işbirliği ve entegrasyonu sağlanacak, yerel ve geleneksel
ürünlerin katma değeri ve ihracata katkısı artırılacaktır.
▪ Tarımsal bilgi sistemlerinin, ortak kullanıma izin verecek şekilde entegrasyonu
sağlanacaktır.
▪ Tarım sektörüne yönelik mesleki ve teknik eğitim ile yayım konularında bilgi ve iletişim
teknolojilerinden etkin bir şekilde faydalanılacaktır.
▪ Katma değeri yüksek ürünlerin geliştirilmesine, gen kaynaklarının korunmasına, ıslah
çalışmalarına, nanoteknoloji ve biyoteknolojiye yönelik araştırmalara öncelik verilecek,
tarım ve gıda odaklı teknoparklar ile sektörel teknoloji platformlarının tesis edilmesi
sağlanacaktır.
▪ Tarım ve gıda işletmelerinin güvenilir üretim için hijyen mevzuatına uyum süreci,
modernizasyon yatırımlarıyla hızlandırılacak ve bu amaçla söz konusu işletmelerin
finansman ihtiyacına yönelik kaynak ve mekanizmalar çeşitlendirilecektir.
▪ Gıda sanayiinde yerli hammaddenin rekabetçi fiyat ve kalitede sürdürülebilir temini
amaçlanacak; iç ve dış pazar için katma değeri yüksek ve özel tüketici gruplarının
ihtiyaçlarını karşılayan ürünler geliştirilecek; sektörde çevre duyarlılığı gözetilecek; taklit,
tağşiş ve kayıt dışılığın önlenmesi sağlanacaktır.
▪ Tarım ve işlenmiş tarım ürünlerinde güvenilirliğin denetimi etkinleştirilecek, risk
değerlendirmesine dayalı akredite bir kontrol ve denetim sistemi oluşturulacaktır. Genetiği
değiştirilmiş organizma içerenler başta olmak üzere ileri teknoloji kullanılarak üretilmiş
ürünlere yönelik biyogüvenlik kriterleri etkin olarak uygulanacaktır.
▪ Hayvancılıkta etçi tip sığır ve koyun yetiştiriciliğinin geliştirilmesine ağırlık verilecek,
bölgesel programların uygulanmasına devam edilecektir.
▪ İşletme Odaklı Koruyucu Veteriner Hekimlik Sistemi ile hayvan refahını içerecek şekilde
tek sağlık politikası hayata geçirilecektir.
▪ Çayır ve mera alanlarının tespit, tahdit, tasnif ve ıslah çalışmaları hızlandırılarak daha etkin
ve verimli kullanımı sağlanacak, yem bitkisi ihtiyacı üretim ve ürün çeşitliliğindeki artışla
karşılanacaktır.
▪ Balıkçılıkta kaynak yönetimi bilimsel verilere dayalı ve etkin bir biçimde gerçek-
leştirilecek, idari kapasite güçlendirilecektir. Su ürünleri yetiştiriciliğinde, çevresel
sürdürülebilirlik gözetilecek, ürün çeşitliliği ve markalaşma ile uluslararası pazarlarda
rekabet edebilirliğin artırılması sağlanacaktır.
▪ Ormancılıkta yangınlar ile hastalık ve zararlılara karşı mücadele kapasitesi geliştirilecek,
ağaçlandırma çalışmaları ve rehabilitasyon faaliyetleri hızlandırılacaktır.
44
▪ Ormanların ekonomik, sosyal ve ekolojik fonksiyonlarını gözeten bir planlama anlayışı
benimsenecek, endüstriyel nitelikte olanlar başta olmak üzere odun ile odun dışı orman
ürünlerinin üretimi ve pazarlanmasında etkin yönetim sağlanacaktır.
Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde Kırsal Ekonominin Geliştirilmesi ve İstihdam
İmkânlarının Artırılmasına Yönelik Öncelik ve Tedbirler
Öncelik : Tarım ve Gıda Sektörlerinin Rekabet Gücünün Geliştirilmesi
-Üretici örgütlerinin kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesi
-Tarım ve gıda ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanması
-Üreticilere yönelik eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi
-Tarım ve gıda işletmelerinin modernize edilmesi
-Gıda güvenilirliğinin artırılması
Öncelik : Kırsal Ekonominin Çeşitlendirilmesi
-Kırsal turizmin geliştirilmesi
-Tarım ve tarım dışı yerel ürünlerde katma değer artışının sağlanması
-Tarım dışı sektörlerdeki ticari işletmelerin modernize edilmesi
-Mikro işletmecilik temelinde girişimciliğin teşvik edilmesi
-Su ürünleri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi
Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde Kırsal Çevrenin İyileştirilmesi ve Doğal
Kaynakların Sürdürülebilirliğinin Sağlanmasına Yönelik Öncelik ve Tedbirler
Öncelik :Toprak ve Su Kaynaklarının Sürdürülebilirliğinin Sağlanması
-Çevre dostu tarım uygulamalarının yaygınlaştırılması
-Organik tarımın geliştirilmesi
-Tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi
-Meraların ıslah edilmesi
Öncelik : Tarım Arazilerinin Kullanımında Etkinliğin Sağlanması
-Sulama altyapısının geliştirilmesi
-Arazi toplulaştırmasının yaygınlaştırılması
Öncelik : Orman Kaynaklarının Sürdürülebilirliğinin Sağlanması
-Orman ürünlerine yönelik gelir getirici faaliyetlerin geliştirilmesi
-Ormanların rehabilitasyonu ile ağaçlandırmanın yaygınlaştırılması
Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde Kırsal Yerleşimlerin Sosyal ve Fiziki Altyapısının
Geliştirilmesine Yönelik Öncelik ve Tedbirler
Öncelik : Fiziki Altyapının Geliştirilmesi
45
-Ulaşım ağının iyileştirilmesi
-İçme suyu altyapısının iyileştirilmesi
-Atık yönetiminin geliştirilmesi
-Bilişim teknolojileri kullanımının yaygınlaştırılması
-Yenilenebilir enerji kaynakları kullanımının yaygınlaştırılması
-Yapılaşmada yöresel mimarinin teşvik edilmesi
-Doğal afetlerle mücadele için güvenli yerleşim koşullarının sağlanması
Öncelik : Sosyal Altyapının Geliştirilmesi
-Yöresel kültür mirasının korunmasına ilişkin altyapının geliştirilmesi
-Spor ve sanatsal faaliyetler altyapısının geliştirilmesi
-Atıl kamu binalarının kalkınma faaliyetleri için yeniden düzenlenmesi
Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde Kırsal Toplumun Beşeri Sermayesinin
Geliştirilmesi ve Yoksulluğun Azaltılmasına Yönelik Öncelik ve Tedbirler
Öncelik : Beşeri Sermayenin Geliştirilmesi
-Örgün ve yaygın eğitim hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması
-Koruyucu sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması
Öncelik : Yoksullukla Mücadelenin Güçlendirilmesi
-Mevsimlik gezici tarım işçilerine yönelik hizmetlerin etkinleştirilmesi
-Sosyal hizmet ve yardımların etkinleştirilmesi
-Dezavantajlı bireyler için sosyal içermenin güçlendirilmesi
Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde Yerel Kalkınmaya İlişkin Kurumsal Kapasitesinin
Geliştirilmesine Yönelik Öncelik ve Tedbirler
Öncelik :Kamunun Hizmet Sunum Kapasitesinin Geliştirilmesi
-Beldelerin ve köy muhtarlıklarının hizmet sunum kapasitelerinin geliştirilmesi
-İlçe belediyelerinin hizmet sunum kapasitelerinin geliştirilmesi
-Kamusal hizmetlerin sunumunda yenilikçi modellerin geliştirilmesi
Öncelik :Yerel Kalkınmaya Yönelik Girişimlerin Güçlendirilmesi
-Kamu ve kamu dışı paydaşların ortaklığında yerel kalkınma
stratejilerinin geliştirilmesi ve uygulanması
-Yerel kalkınmaya yönelik sivil inisiyatiflerin teknik kapasitesinin
geliştirilmesi
-Ulusal kırsal kalkınma işbirliği ağının oluşturulması
46
BÖLÜM 3. İLİN ÖZELLİKLERİ
3.1. BİYOFİZİKSEL ÖZELLİKLER
3.1.1. İlin Konumu
Aydın ili; Doğu Avrupa, Orta Asya ve Orta Doğu üçgeninin ortasında yer alan
Türkiye’nin, tarım, turizm, iç ve dış ticaret ile sanayi faaliyetlerinin bir arada yürütüldüğü Ege
Bölgesinde bulunmaktadır. Aydın ili Türkiye’nin güneybatısında 37.ve 38. kuzey enlemleri
ile 27. ve 29. doğu boylamları arasındadır. İlin alanı 811.600 ha’dır. 2017 yılı itibariyle
toplam alanın yaklaşık % 45’i olan 366.608 ha alanda tarım yapılmaktadır. Batısı Ege
Denizine açılan Aydın ili, doğusunda Denizli, kuzeyinde İzmir ve Manisa, güneyinde Muğla
illeri ile komşudur.
3.1.2. Yüzey Biçimleri
Aydın ilinin kuzeyi ve güneyi engebelidir. Kuzeyde doğu-batı doğrultusunda uzanan
başlıca Hacetdede tepesi (1831 m), Karlıdede tepesi ( 1732 m) ve Aydın dağları ( 1500 m) yer
alır. Güneyini Çine Çayı, Akçay, Dandalas Çayı ve kollarıyla yarılmış olan Menteşe dağları
kaplar (Madranbaba 1792 m, Karıncalıdağ 1703 m). Bu iki dağlık bölüm arasında, iki yandan
faylarla sınırlanmış ve sonradan alüvyonlarla örtülmüş olan Büyük Menderes ovası uzanır.
İlin tarımsal yapısını büyük ölçüde etkileyen Menderes Havzasıdır.
Menderes Havzası
Aydın İli, Büyük Menderes Nehri ve kollarının oluşturduğu Büyük Menderes Havzası
içerisinde olup, havzanın Aşağı Büyük Menderes bölümü içerisinde yer almaktadır. Havzada
Söke, Koçarlı, Çine , Aydın, Nazilli, Akçay gibi verimli ovalar bulunur. Aşağı Büyük
Menderes havzasında 16 toprak grubu vardır. Havzanın ana su kaynağı Büyük Menderes
Nehridir. Nehre Akçay, Çürüksu, Çine Çayı, Dandalaz Çayı ve 54 adet yan dere katılır.
Havzada en çok ekilişi yapılan tek yıllık ürün pamuk olup Türkiye üretiminin %15,5’ini
karşılayarak ikinci sırada yer almaktadır. İncir, kestane, zeytin, kereviz (sap) ve arpa (yeşil ot)
üretiminde ise ilimiz Türkiye sıralamasında birinci konumdadır. Enginar, yem şalgamı,
tritikale (yeşil ot), çilek, buğday (yeşil ot), yerfıstığı, mandalina ve italyan çimi diğer önemli
ürünlerimizdir.
Havzada toprak verimliliği ve kalitesi, yapılaşma yerleşim merkezlerinin evsel ve
sanayi atıklarının toprağa karışması ile sürekli olarak bozulmaktadır.
Aydın ilinin tek önemli gölü olan Bafa gölünün denizden yüksekliği 10 m yüzölçümü
60 km2’ dir. Bafa gölü Aydın’ın güney batısında Büyük Menderes Nehrinin denize
döküldüğü yere yakındır.
3.1.3. Agro-Ekolojik Alt Bölgeler
Aydın ilinin 17 ilçesi bulunmakta olup, il genelinde polikültür tarım yapılmaktadır.
İlçeler arasında tarım, sanayi ve turizm sektörlerinin gelişmişlik derecesi farklılık
göstermektedir.
Bu durum dikkate alınarak, Aydın ili gerek biyofiziksel özellikleri gerekse sosyo-
ekonomik gelişmişlik derecelerine göre 4 agro-ekolojik alt bölgeye ayrılarak incelenmiştir.
47
Tablo 3. Aydın İli Alt Bölgeleri İçerisindeki İlçeler
I. ALT BÖLGE
(Menderes Havzası)
II. ALT BÖLGE
III. ALT BÖLGE
IV. ALT BÖLGE
1.Söke
2.Germencik
3.Koçarlı
4.İncirliova
5.Merkez
6.Köşk
7.Sultanhisar
8.Nazilli
9.Kuyucak
10.Yenipazar
11.Buharkent
1.Çine
2.Karpuzlu
1.Kuşadası
2.Didim
1.Bozdoğan
2.Karacasu
3.1.4. İklim
Aydın ilinde Akdeniz iklimi hakimdir. Yıllık ortalama yağış miktarı uzun 645,1 mm
olup, alt bölgeler arasında belirgin bir farklılık görülmemektedir. Yıllık yağış miktarının
büyük bir bölümü kış aylarında düşer. İlin 645,1 mm yağış ortalamasının % 51,45’i kış, %
24,79’u ilkbahar, % 21,61’i sonbahar ve % 3,04’ü yaz mevsimlerinde görülür. Uzun yıllar
ortalama sıcaklığı en düşük Ocak ayında 8.2 °C, en yüksek Temmuz ayında 28.4 °C olarak
tespit edilmiştir. Ortalama nispi nem % 61,2 civarındadır.
Tablo 4. Aydın İli İklim Verileri
AYLAR
ORTALAMA
SICAKLIK (°C)
(2017)
ORTALAMA
SICAKLIK (°C)
(1981-2010)
ORTALAMA
NİSPİ NEM
(%)
(2017)
ORTALAMA
NİSPİ NEM
(%)
(1981-2010)
TOPLAM
YAĞIŞ
(mm)
(2017)
TOPLAM
YAĞIŞ
(mm)
(1981-2010)
OCAK 6,4 8,3 72,7 70,5 221,5 99,6
ŞUBAT 10,2 9,0 66,2 67,9 21,7 86,8
MART 13,2 11,9 68,1 65,1 112,5 73,8
NİSAN 16,5 15,9 59,3 62,2 46,4 54,0
MAYIS 20,9 21,1 59,4 56,1 45,0 36,2
HAZİRAN 26,3 26,2 51,8 48,5 16,0 11,6
TEMMUZ 29,4 28,7 44,4 49,4 0,0 6,8
AĞUSTOS 28,0 27,7 54,5 54,1 23,5 5,6
EYLÜL 24,7 23,2 50,5 56,4 0,0 14,3
EKİM 18,5 18,6 57,6 62,6 50,8 41,1
KASIM 12,4 13,1 70,6 68,7 85,0 92,6
ARALIK 11,0 9,8 74,3 73,1 98,9 117,6
YILLIK
ORT/TOPL 18,1 17,8 60,8 61,2 721,3 621,3
48
Grafik 1. Aydın İli Uzun Yıllar Ortalaması ile 2017 Yılı Sıcaklıklarının
Karşılaştırılması (°C)
Grafik 2. Aydın İli Uzun Yıllar Ortalaması ile 2017 Yılı Nispi Nem Miktarlarının
Karşılaştırılması (%)
0
5
10
15
20
25
30
35
2017 1981-2010
40
45
50
55
60
65
70
75
80
2017 1981-2010
49
Grafik 3. Aydın İli Uzun Yıllar Toplamı ile 2017 Yılı Toplam Yağış Miktarlarının
Karşılaştırılması (mm)
3.1.5. Bitki Örtüsü
Aydın ilinde maki bitki örtüsü hâkimdir. Doğal ortamda zeytin, incir ve kestane
yaygın durumdadır. Orman örtüsü yer yer deniz kıyılarında başlayarak bazı dağları bütünüyle
kaplar. En sık ormanlar güneydeki Menteşe yöresi dağlarında yer alır. Kuzeyindeki Aydın
dağlarında yer yer sarıçam ormanları vardır. Ormanlık alanlarda kızılçam, karaçam, fıstık
çamı, sandal, akçakesme, laden, funda, kızıl ağaç, çınar, meşe, ardıç, söğüt, ceviz ve kavak
ağaçları bulunmaktadır. Ayrıca kekik, adaçayı, salep, böğürtlen, lavanta, yabani çilek ve
kapari gibi bitkiler de ilin florasını oluşturmaktadır. Bir botanik bahçesi zenginliğine sahip
Dilek Yarımadası Milli Parkı, bilimsel açıdan da ayrı bir değer taşır.
İlde en fazla ormanlık alan Didim, Kuşadası, Efeler, Koçarlı ve Çine ilçelerinde
mevcuttur.
3.1.6. İl Arazisinin Niteliklere Göre Dağılımı
Harita Genel Komutanlığınca, 2014 yılında üretilen 1:1.000.000 ölçekli Türkiye Mülki
İdare Bölümleri Haritasından yararlanılarak yapılan hesaplamaya göre Aydın ili yüzölçümü
8.116 km2’ dir.
Aydın iline ait detaylı toprak etüt ve haritalama çalışmalarının yapılmamış olmasından
dolayı, il için arazi varlığı durumunu ortaya koymak amacıyla elde mevcut bulunan ve 2001
yılında Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından üretilmiş olan sayısal 1/100.000
ölçekli Aydın İli Arazi Varlığı haritalarında yer alan verilerden yararlanılmıştır. Bu verilerin
değerlendirilmesi sonucunda il varlığının 362.638 hektarını kültür arazisi, 47.078 hektarını
çayır-mera arazisi, 366.557 hektarını orman arazisi, 7.933 hektarını göl ve bataklık, 20.338
hektarını ise diğer tarım dışı araziler oluşturmaktadır.
2017 yılı TUİK verilerine göre ise ilimizde 366.608 ha kültür arazisi, İl
Müdürlüğümüz kayıtlarına göre 23.872 hektar çayır-mera arazisi, Aydın Orman İşletme
0
50
100
150
200
250
2017 1981-2010
50
Müdürlüğü kayıtlarına göre 327.606 ha orman arazisi bulunmaktadır. Bu durumda geriye
kalan 93.514 hektar alan göl ve bataklık ve tarım dışı arazilerden oluşmaktadır. Grafik 4’te
yer alan Aydın İli arazi dağılımı bu verilere göre hazırlanmıştır.
Grafik 4. Aydın İlinde Arazi Dağılımı (2017)
Grafik 4’te görüldüğü gibi Aydın’da kültür arazisi oranı yüksek (% 45), çayır-mera
arazisi oranı ise düşüktür (%3). Aydın ilinde tarıma elverişli alanların fazlalığı üretim için bir
potansiyel olmakta, ancak çayır-mera arazilerinin azlığı hayvancılık için kısıt teşkil
etmektedir.
3.1.7. Tarımsal Altyapı
3.1.7.1. Arazi Toplulaştırması
Arazi Toplulaştırması; çeşitli nedenlerle ekonomik olarak tarımsal faaliyetleri
yapmaya imkan vermeyecek biçimde veya toprak muhafaza ve zirai sulama tedbirlerinin
alınmasını güçleştirecek derecede parçalanmış, dağılmış, bozuk şekilli parsellerin bir araya
getirilerek daha düzenli parseller halinde tarla içi geliştirme hizmetleri ile birlikte modern
tarım işletmeciliği esaslarına uygun faaliyette bulunulmasını sağlayacak yapıya
kavuşturularak planlanması ve uygulanması işlemidir.
Arazi Toplulaştırmasının Amacı
Arazi toplulaştırmasının amacı, daha az zaman, iş gücü ve sermaye kullanımı ile
üretim faktörlerinden en iyi biçimde yararlanarak tarımsal üretim ve tarım işletmelerinin
verimliliğini artırmak ve kırsal kesimdeki nüfusun hayat standartlarını yükseltmektir.
Arazi Toplulaştırmasının Faydaları
- Arazi parçalılığı azalmakta,
- Sınır, yol, müşterek mülkiyet vb. sosyal problemler çözülmekte,
- Tarıma elverişli, düzenli ve ideal parsel şekilleri oluşmakta,
- Her parsel yol ve sulama ağı ile irtibatlandırılmakta,
- Ulaşım giderleri düşmekte, zaman ve işçilikten tasarruf edilmekte,
- İşlenebilir arazi miktarı artmakta,
Kültür Arazisi
45%
Çayır-Mera Arazisi
3%
Orman Arazisi
40%
Tarım Dışı-Göl-
Bataklık
12%
51
- Zirai mücadele ve gübreleme kolaylaşmakta,
- Kullanılmayan küçük parçalı araziler değerlendirilmekte,
- Tapu ve kadastro kayıtları yenilenmekte,
- Köy yerleşim yerinin iyileştirilmesi geliştirilmesi çalışmaları yapılmakta,
- Sulama randımanı artmakta,
- Sulama projelerinin maliyetinde tasarruf sağlanmakta,
- Sağlanan katma değerden dolayı arazi değerleri en az iki kat artmaktadır.
Tablo 5. Aydın İlinde Tamamlanan Arazi Toplulaştırma Projeleri
AYDIN MERKEZ – YENİPAZAR OVASI KATILIMCI ARAZİ
TOPLULAŞTIRMA PROJESİ
ARIP B2 KAT AY–2
Toplam
Alan
Ha.
İşletme
Sayısı
Kesinti
Miktarı
%
Toplulaştırma
Oranı
Parsel Sayısı Ortalama Parsel
Büyüklüğü Yol Uzunluğu
Eski Yeni Eski Yeni Eski Yeni
4.500 5.453 5,31 %44 8.465 4.731 5.15 da 9.44 da 82 km 239 km
Tamamlanan bu proje ile 9 yerleşim yeri ve 4500 ha tarım arazisinde toplam 8465 olan
parsel sayısı 4731 adete düşürülmüş, toplulaştırma oranı %44 olarak gerçekleşmiştir.
Ortalama parsel büyüklüğü 5,18 dekardan 9,28 dekara yükselmiştir. 82 km olan mevcut yol
ağı uzunluğu 239 km’ye çıkarılmış ve proje sahasındaki bütün parsellere hizmet eder duruma
getirilmiştir. Ayrıca parseller sulama şebekesinden optimum düzeyde faydalanabileceği ideal
şekle kavuşturulmuştur.
Şekil 2. Aydın Merkez – Yenipazar Ovası Arazi Toplulaştırma Sonrası Durum
52
Şekil 3. Dereköy Köyü Arazi Toplulaştırma Öncesi ve Sonrası Parsel Durumu
Tablo 6. Aydın İlinde Devam Eden Arazi Toplulaştırma Projeleri
Projenin Adı Projenin
Alanı (ha)
Yerleşim Birimi
Sayısı(Adet)
Projedeki Yol
Miktarı(km)
AYDIN KOÇARLI OVASI 1. KISIM A.T ve
T.İ.G.H 6500 14 350
AYDIN SÖKE-KOÇARLI OVASI 2.KISIM
A.T ve T.İG.H 9900 13 322
AYDIN ÇİNE OVASI A.T ve T.İ.G.H 7300 18 -
AYDIN A.T. VE T.İ.G.H. 4700 11 -
Aydın Koçarlı Ovası I. Kısım A.T ve T.İ.G.H kapsamında 14 yerleşim yeri ve 6500 ha
tarım arazisinde toplam 3310 olan parsel sayısı 2270 adete düşürülmüştür. Ortalama parsel
büyüklüğü 18 dekardan 26 dekara yükselmiştir. Yol ağı 317,065 km ye çıkarılmıştır. Proje
sahasındaki tüm parseller yoldan ve sulama şebekesinden faydalanacak şekilde planlanmıştır.
Aydın Söke-Koçarlı Ovası II. Kısım A.T ve T.İ.G.H kapsamında 13 yerleşim yeri ve
9900 ha tarım arazisinde toplam 4654 olan parsel sayısı 4448 adete düşürülmüştür. Ortalama
parsel büyüklüğü 19,5 dekardan 20,3 dekara yükselmiştir. 113 km olan yol ağı 313 km ye
çıkarılmıştır. Proje sahasındaki tüm parseller yoldan ve sulama şebekesinden faydalanacak
şekilde planlanmıştır.
2015 yılı itibariyle Çine İlçesi A.T ve T.İ.G.H projesi kapsamında arazi toplulaştırması
çalışmalarına başlanmış olup bu kapsamda 18 yerleşim biriminde 7300 ha alanda arazi
toplulaştırma çalışmalarına başlanmıştır. 2017 yılı itibariyle 13 yerleşim birimine ait 4300 ha.
alan tapuya tescil aşamasına getirilmiştir.
53
2017 yılı sonu itibariyle Aydın A.T ve T.İG.H projesi kapsamında 11 yerleşim
biriminde arazi derecelendirme çalışmaları tamamlanmıştır.
Şekil 4. Toplulaştırma Haritası
Tablo 7. Aydın İlinde Yapılan Tarla İçi Geliştirme Çalışmaları
Projenin Adı
Ana
Tahliye
Km
Yüzey
Tahliye
Km
Tarla
Geçidi
Adet
Yapılan
Tesviye
Ha
Stabilize
Malzeme
Miktarı
(m3)
Aydın Merkez –
Yenipazar Ovası
T.İ.G.H. Projesi
Yok 105 1.700 2.843 650.000
Aydın Koçarlı Ovası
1. Kısım T.İ.G.H.
Projesi
59 273 200 3.000 338.000
Aydın Söke-Koçarlı
Ovası 2.Kısım A.T ve
T.İG.H Projesi
40 100 - 5100 Proje devam
ediyor.
Yenipazar, Koçarlı ve Söke ilçeleri sınırları içerisinde yapılan arazi toplulaştırma
çalışmalarını tamamlayıcı nitelikteki Tarla İçi Geliştirme Hizmetleri Projeleri kapsamında bu
sahalar için önde gelen drenaj sorununu çözmesi amaçlanan 99 km ana tahliye kanalı ile
toplam 478 km yüzey tahliye kanalı açılmıştır. Bununla beraber 10.943 ha alanda başta
sulama zorluklarına neden olan bozuk arazi yüzeyinin, toprak işleme ve sulamaya imkan
54
verecek şekilde tesviyesi yapılmıştır. Ulaşım sorununun çözümü için artırılan yol ağını daha
kaliteli bir duruma getirmek için stabilize malzeme ile kaplanmış ve ayrıca parsellerin yol ağı
ile irtibatlandırılabilmesi için 1900 adet tarla geçidi yapılarak parsel ulaşım ağı
tamamlanmıştır.
Tablo 8. Aydın İli Arazi Toplulaştırması ( SWOT Analizi) Strateji Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler
Arazi
Toplulaştırması
-Yapılan
faaliyetlerin sosyal
ve ekonomik yapı ile
tarımsal verimliliğe
katkı sağlaması
-3083 sayılı
Kanunun çok özel ve
istisnai üstünlükler
sağlaması
-Hizmet götürülen
kesimle süre gelen
diyalog
-Tecrübe ve bilgi
birikiminin artması
-Tarımsal alt yapının
iyileştirilmesi
suretiyle kuruma
prestij sağlaması
-Mevzuatımızın pek
çok kurumla
işbirliğine zorlaması
-Çiftçi eğitim
çalışmalarının
yetersiz olması
-Dış paydaşlarca
konunun az
bilinirliği
-Tecrübeli personel
sayısının yetersizliği
-Teknolojik alt yapı
eksikliği
-Yeni bulgulara
yönelik araştırma
eksikliği
-Arazi
parçalanmasının
getirdiği zorluk ve
sakıncaların
çiftçilerce bilinmesi
-Arazi toplulaştırma
ve diğer altyapı
hizmetleri talebinin
artması
-Çiftçilerin yapılan
faaliyetlere ilgisinin
olması
-Faaliyetlerimizin
ülke tarımı için
vazgeçilmez olması
-Suyun tarımsal
amaçlı etkin ve
verimli kullanılması
açısından önemi
-Toplulaştırma
projelerinin girdi
maliyetlerini
azaltması
-Toplulaştırmanın
ulusal ölçekte ihtiyaç
olması
-Çalışma
konularımızda diğer
kurumlara olan
bağımlılık
-Çiftçi eğitim
düzeyinin yetersiz
olması
-Davalı araziler ve
tapu sicil kayıtlarının
güncel olmaması
-Miras hukukunun
parçalanmaya izin
vermesi
-Ödenek yetersizliği
-Yöresel ve kültürel
alışkanlıklar
Not: 28 Nisan 2018 tarihli Resmi Gazete yayımlanan 7139 sayılı Kanun gereği
04.07.2018 tarihi itibariyle Toplulaştırma çalışmaları DSİ’ye devredilmiştir.
55
3.1.7.2. Arazi Kullanım Planlaması
Toprağın verimli şekilde işletilmesini, işletilmesinin korunmasını, birim alandan azami
ekonomik verimin alınmasını, tarım üretiminin sürekli olarak artırılmasını,
değerlendirilmesini ve buralarda istihdam imkânlarının artırılmasını, kurum ve kuruluşların
tarım dışı taleplerinin dikkate alınması ve tarım toprakları dışında kalan alanlarda ihtiyaca
cevap verecek alternatif alanları belirlenmesi ile mevcut ve gelecekteki her türlü kullanım
taleplerinin en uygun yerlerde karşılanmasıdır.
Başka bir tanımla; ülkesel ve bölgesel çevre kaynaklarının rasyonel olarak
kullanılmasını sağlamak için: tarımsal üretim, sanayi, rekreasyon alanları, şehirsel yerleşim,
turizm, orman ve mera gibi araziye yönelik faaliyetlerin bir arada değerlendirilmesidir.
Arazi Kullanım Planlamasının Amacı
Arazi Kullanım Planları sonucunda, arazilerde koruma-kullanma dengesi gözetilerek
çalışmaların yapılması, arazinin en uygun kullanım şeklinin ilgililere önerilmesiyle birim
alandan alınan verimin artması, üreticilerin yeni ve daha ekonomik ürünlere yönelmesi ve
yanlış arazi kullanımlarının önlenmesi amaçlanmaktadır.
Ayrıca, Arazi Kullanım Planları dikkate alınarak önerilecek yerlerde yapılacak yol,
baraj, kanal gibi altyapı hizmetleri doğaya zarar vermeden en uygun yerde planlanarak doğal
kaynaklarımızın korunması ve tarım arazisinin tarım dışı kullanım talepleri için de, en iyi yer
seçimine imkân sağlanmaktadır.
Şekil 5. Aydın İli Söke İlçesi Sarı Kemer Beldesi Arazi Kullanım Planlaması Mutlak ve
Sorunlu Tarım Arazileri ve Toprak Tuz Haritası
Aydın İlinde Söke İlçesi, Sarıkemer Beldesinde yapılan arazi kullanım planlaması
çalışmalarında Belde arazilerinin tamamına yakınının mutlak tarım arazisi olduğu çok az
kısmının tarım dışı kullanıma uygun olduğu tespit edilmiştir. Yapılan çalışmada toprak
tuzluluğu açısından arazilerin büyük çoğunluğunun tuzsuz ve hafif tuzlu olduğu görülmüş
56
ayrıca belde topraklarının tamamına yakınında yetersiz drenaj koşullarının olduğu
saptanmıştır.
Söke İlçesi Sarıkemer Beldesinde yapılan arazi kullanım planlaması çalışmalarının
sonuçları ve kazanımları Aydın İli genelinde bu çalışmanın yapılmasının gerekliliğini ortaya
koymaktadır.
3.1.7.3. Miras ve Satış Yoluyla Mülkiyetin Devri
- 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu, 15.05.2014 tarih ve 29001
sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan 6537 sayılı Kanun ile değişikliğe uğramıştır.
- Devir ve Miras yoluyla intikallere yeni düzenlemeler getirilmiştir. Bu değişikliklere
uygun olarak tarımsal arazilerin mülkiyetinin devrine ilişkin yönetmelik ve buna bağlı
talimat yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
- 5403 sayılı Kanun kapsamında mülkiyet devri ve miras yoluyla intikal işlemleri İlçe
Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.
- Kanun gereği bir yıl içinde intikal işlemlerini tamamlamayan varislere Bakanlık
tarafından 3 aylık ek süre verilmektedir.
Bu kapsamda bugüne kadar 13.000 yasal mirasçıya tebligat çıkarılarak mülkiyet devri
için 3 ay ek süre verilmiştir.
Miras İşlemleri Çalışmaları
Tablo 9. Tarım Arazilerinin Satış, Hibe veya Takas Yolu ile Devir İşlemlerinin İzlenmesi Çalışmaları (2017)
TARIMSAL ARAZİLERİN MİRAS VE SATIŞ YOLUYLA MÜLKİYETİNİN DEVRİNE İLİŞKİN YAPILAN İŞLEMLER
İLİ : AYDIN
YIL : 2017
İLÇESİ
Satış Yolu İle
Mülkiyet Devri
İstenilen
İzin verilen İzin verilmeyen Miras Yolu İle Devir
Talebi İstenilen İzin verilen İzin verilmeyen
Cins
Değişikliği,
İpotek,
Cebri Satış,
İfraz, Tevhid
vb. İşlem
Sayısı
Parsel
Sayısı Alanı (da)
Parsel
Sayısı Alanı (da)
Parsel
Sayısı
Alanı
(da)
Başvuru
Sayısı Alanı (da)
Başvuru
Sayısı Alanı (da)
Başvuru
Sayısı Alanı (da)
Bozdoğan 768 4.365,79 732 3.946,94 36 418,85 63 2.690,80 57 2.476,95 6 213,85 43
Buharkent 182 1.000,83 182 1000,832 0 0 6 131,27 6 131,27 0 0 1
Çine 1303 7.434,00 1302 7.427,00 1 7 75 2.665 75 2.665 0 0 65
Didim 441 2.946,62 426 2.157,99 15 788,627 2 30,37 2 30,37 0 0 7
Efeler 800 4.907,95 785 4.730,63 15 177,315 103 2849,666 98 2609,855 5 239,811 26
Germencik 725 5.233,46 691 4.950,31 34 283,144 144 3.396,61 134 3.161,40 10 235,216 32
İncirliova 296 2.251,88 292 2.221,93 4 29,95 55 2.084,20 49 1830,9 6 253,3 12
Karacasu 602 4.598,00 572 4.242,00 30 356 25 1226 25 1226 0 0 37
Karpuzlu 396 1.763,33 368 1.601,187 28 162,14 19 855,142 16 743,547 3 111,595 3
Koçarlı 284 1.470,25 262 1.266,42 22 203,83 44 1406,74 40 1303,47 4 103,27 33
Kuyucak 535 2.105,82 517 1.962,27 18 143,55 188 2.171,46 186 2.169,47 2 1,99 21
Kuşadası 134 1.157,00 122 1.082,00 12 75 112 469 95 316 17 153 12
Köşk 364 2.290,39 326 1.968,79 38 321,597 33 1180,01 23 775,349 10 404,665 9
Nazilli 1232 5.133,00 1211 4.973,00 21 160 127 6.354,00 113 6.241,00 14 113 8
Söke 1052 11.938,00 951 10.859,00 101 1079 152 8.225,00 127 6.327,00 25 1.898,00 14
Sultanhisar 472 2.718,82 462 2.639,74 10 79,077 36 933,562 34 919,101 2 14,461 13
Yenipazar 453 2.682,69 439 2.476,14 14 206,55 18 576,42 16 544,91 2 31,51 15
İL TOPLAM 10.039 63.997,82 9.640 59.506,19 399 4.491,63 1202 37.245,25 1096 33.471,59 106 3.773,67 351
3.1.7.4. Arazi Dağıtımı
Yeterli toprağı bulunmayan ve topraksız çiftçilerin zirai aile işletmeleri kurabilmeleri
için Devletin mülkiyetinde bulunan topraklarla topraklandırılmaları, desteklenmeleri ve
eğitilmelerinin sağlanması çalışmalarıdır. Çalışmalar 3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi
Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu uyarınca Bakanlar Kurulu Kararına göre
uygulama alanı ilan edilen bölgelerde yapılmaktadır.
Arazi Dağıtım Çalışmalarının Amacı
Arazi dağıtımı ile kırsalda yaşayan az topraklı ve topraksız çiftçilere geçimini
sağlayacak toprakların verilmesi ile kentlere kontrolsüz göçün önlenmesi ve bulundukları
yerde istihdam sağlanmaya çalışılmakta, çiftçilerin yeter büyüklükte araziye sahip olmaları
suretiyle işletme gelirleri ve rekabet güçlerinin artması ayrıca tarım arazilerinin amaç dışı
kullanımının önlenmesi, tarım arazilerinin korunması ve geliştirilmesi amaçlanmaktadır.
Şekil 6. Aydın İli Arazi Dağıtım Sahaları
Aydın ilinde 2002-2017 yılları arasında yapılan arazi dağıtım çalışmalarında, Didim
ilçesi Akyeniköy Beldesinde 461 kişiye 11.858 da, Fevzipaşa Mahallesinde 103 kişiye 2.651
da, Akköy köyünde 142 kişiye 3.676 da olmak üzere toplam 692 kişiye 18.185 da arazi zeytin
yetiştiriciliği yapmak koşuluyla arazi dağıtılmıştır.
59
Tablo 10. Aydın İli Didim İlçesinde Yapılan Arazi Dağıtım Çalışmaları İLÇESİ DİDİM
MAHALLESİ
ARAZİ
DAĞITIM
PROJESİ
DAĞITIM
YILI
HAK
SAHİBİ
SAYISI
DAĞITILAN
ARAZİ
MİKTARI (da.)
BEDELİ (TL)
FEVZİPAŞA I. DAĞITIM 2002 89 2.328 1.508.876,00
II. DAĞITIM 2018 14 323 713.800
AKYENİKÖY
I. DAĞITIM 2002 332 8.355 2.205.350,00
II. DAĞITIM 2005 113 3.055 848.467,00
III. DAĞITIM 2006 16 448 208.500,00
AKKÖY
I. DAĞITIM 2009 80 2.018 4.457.850,00
II. DAĞITIM 2011 38 1.007 2.251.230,00
III. DAĞITIM 2014 24 651 1.037.800,00
TOPLAM 706 18.185 13.231.873,00
Tablo 11. Aydın İlinde Alt Bölgelerinde Arazi Toplulaştırması ve Arazi Dağıtımı
Yapılan Alanlar
Bölgeler Arazi Toplulaştırması
Yapılan Alan (ha)
Arazi Dağıtım
Yapılan Alan (ha)
I. ALT BÖLGE (Menderes Havzası) 20.900
II. ALT BÖLGE 7.300
III. ALT BÖLGE - 1.786
IV. ALT BÖLGE -
3.2 SOSYO – EKONOMİK YAPI
3.2.1 Nüfus
Son 10 yılda Türkiye’nin nüfusu yaklaşık 1,13 kat artış göstermiştir. Aynı dönemde,
Aydın ilinin nüfusu yaklaşık 1,12 kat artış göstermiş ve 2017 yılında 1.080.839’a
yükselmiştir.
1927-2016 döneminde Aydın ilinin nüfusu sürekli artış göstermiştir. Aydın ilinde en
düşük yıllık nüfus artış hızı %0.8 ile 1940-1945 döneminde ve en yüksek yıllık nüfus artış
hızı ise % 4.2 ile 1950-1955 döneminde gerçekleşmiştir. 2000-2017 döneminde ise ilin nüfus
artış oranı % 24’tür. 1927 yılında Aydın ili ülke nüfusu içinde %1,60’lık bir paya sahip iken,
201 yılında yaklaşık %1,33’lük bir paya sahiptir. Son 10 yılda nüfus artış hızı Türkiye’de
ortalama %13,5 iken ilimizde bu oran %13,2 olmuştur. Bu da, Aydın ilinin nüfus artış hızının
ülke ortalamasından daha düşük olduğunu göstermektedir.
60
Grafik 5. Aydın ve Türkiye'nin Nüfus Artış Hızı (%)
Aydın iline bağlı bulunan 17 ilçeden, toplam nüfus bakımından Efeler ilçesi 287.518
ve Nazilli ilçesi 153.879 nüfusu ile en fazla nüfusa, Karpuzlu ilçesi ise 11.170 nüfusu ile en az
nüfusa sahip olan ilçelerdir. İlin yıllık nüfus artış hızı en yüksek olan ilçesi %5.6 ile Didim
iken, en az olan ilçesi %1.3 ile Yenipazar’dır.
1927 yılında Aydın ilinde % 19,5 olan şehirde yaşayan nüfusun payı 1935 yılından
sonra sürekli bir artış göstererek, 2000 yılında % 51,9 ulaşmıştır. Şehirde yaşayan nüfusun
oranı, ülke ortalamasına göre daha yavaş artmıştır. 2000 yılına kadar köy nüfusu fazla iken,
ilk kez 2000 yılında şehir nüfusu köy nüfusundan fazla olmuştur. 2012 yılında Aydın şehir
nüfus oranı % 61, köy nüfus oranı % 39 dur. Daha sonra Büyükşehir ilan edildiği için nüfusun
% 100’ü kent nüfusunda sayılmaktadır.
Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen bir kilometrekareye düşen kişi sayısı, il genelinde
134’tür ve il merkezinde 449 iken, ilçelere göre 24 ile 475 kişi arasında değişmektedir.
Yüzölçümü büyüklüğüne göre ilk sırada yer alan Söke ilçesinde nüfus yoğunluğu 122,
yüzölçümü en küçük olan Buharkent ilçesinde nüfus yoğunluğu 122 kişidir.
İlde bulunan toplam 490 köyden 306’sının nüfusu 500’ ün altında olup, köylerin
çoğunluğu düşük nüfusa sahiptir.
5
10
15
20
25
30
Türkiye Aydın
61
Tablo 12. Aydın İli Nüfus Verileri
ALT BÖLGELER 2017 YILI
İLÇELER TOPLAM NÜFUS
YÜZÖLÇÜMÜ
(km2)
NÜFUS YOĞUNLUĞU
(kişi/km2)
I. ALT BÖLGE
Efeler 287.518 627 459
Söke 118.855 961 124
Germencik 43.809 407 108
Koçarlı 23.139 467 50
İncirliova 50.340 214 235
Köşk 27.437 146 188
Sultanhisar 20.749 236 88
Nazilli 155.320 663 234
Kuyucak 26.898 497 54
Yenipazar 12.596 193 65
Buharkent 12.655 102 124
TOPLAM 779.316 4.513 173
II. ALT BÖLGE Çine 49.515 905 55
Karpuzlu 11.170 252 44
TOPLAM 60.685 1.157 52
III. ALT BÖLGE Kuşadası 109.058 225 485
Didim 79.464 330 241
TOPLAM 188.522 555 340
IV. ALT BÖLGE Bozdoğan 33.670 844 40
Karacasu 18.646 782 24
TOPLAM 52.316 1.626 32
AYDIN GENELİ 1.080.839 7.851 138
Tablo 13. Aydın İli Nüfus Projeksiyonu
Yıllar 2013 2016 2018 2023
Nüfus
( Kişi )
1.013.009 1.068.260
1.111.880 1.180.970
Kaynak: TÜİK
3.2.2. Sağlık
Aydın ilinde taşra teşkilatı; İl ve İlçe Sağlık Müdürlükleri, Halk Sağlığı Müdürlüğü,
Kamu Hastaneler Birliği Genel Sekreterliğinden oluşmaktadır.
62
İlimizde 1 adet Üniversite Hastanesi, 7 adet Özel Hastane, 7 adet özel tıp merkezi,
Müdürlüğe bağlı 28 adet 24 saat çalışan Acil Yardım İstasyonu, Halk Sağlığı müdürlüğüne
bağlı 5 adet İlçe Entegre Hastanesi, 3 adet Verem Savaş Dispanseri, 17 adet Toplum sağlığı
Merkezi, 330 adet Aile Hekimliği Birimi, 4 adet Halk sağlığı Laboratuvarı, 3 adet Kanser
Erken Teşhis Eğitim Merkezi, bulunmaktadır.
Ayrıca Kamu Hastaneler birliğine bağlı 8 adet Devlet Hastanesi, 1 adet Kadın Doğum
ve Çocuk Hastanesi, 2 adet İlçe Entegre Hastanesi, 3 adet Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi
bulunmaktadır.
İl genelinde 1002 uzman hekim, 461 eczacı, 368 diş hekimi, 613 pratisyen hekim,
3231 hemşire ve ebe, 2053 diğer sağlık hizmetleri personeli, 1553 sağlık dışı hizmetler
personeli ve hizmet alımı ile 3321 personel görev yapmaktadır. TÜİK tarafından 2016 Aydın
ili nüfusu 1.068.260 olarak açıklanmıştır. Uzman hekim başına düşen nüfus 1066, eczacı
başına düşen nüfus 2317, diş hekimi başına düşen nüfus 2902 pratisyen hekim başına düşen
nüfus 1742’dir. Yataklı tedavi hizmeti veren hastanelerimizin toplam yatak sayısı 2948’dir. İl
geneline tüm hastaneler dâhil olmak üzere 10000 kişiye 27.6 yatak düşmektedir.(Kaynak:
Aydın İl Sağlık Müdürlüğü)
3.2.3. Eğitim
Aydın il genelinde son 10 yılda okul sayısında %33, öğretmen sayısında % 49 artış
olmuştur. 2017-2018 öğretim yılına ait ilimizdeki okul, öğretmen ve öğrenci sayıları aşağıdaki
tabloda verilmiştir.
Tablo 14. Aydın İlinde Okul, Öğretmen, Öğrenci Sayıları (2017-2018 Dönemi)
OKULLAR
OKUL
SAYISI
ÖĞRETMEN
SAYISI
ÖĞRENCİ SAYISI
KIZ ERKEK
Okul Öncesi 69 960 7.997 8.870
İlkokul 332 3.605 25.733 27.203
Ortaokul 240 4.531 28.494 30.143
Genel Lise 89 2.407 14.592 12.305
Mesleki Teknik Lise 57 2.017 7.947 11.457
İmam Hatip Lisesi 20 296 1.353 1.470
Özel Eğitim Okul ve Kurumları 30 234 275 417
TOPLAM 837 14.050 86.391 91.865
Kaynak: Aydın İl Milli Eğitim Müdürlüğü
İlimizde bulunan bir adet üniversitemiz 20 Fakülte, 3 Enstitü, 1 Devlet Konservatuarı,
5 Yüksekokul, 19 Meslek Yüksekokulu, 34 Uygulama ve Araştırma Merkezi ile eğitim-
öğretim veren bir yükseköğretim kurumu haline gelmiştir.
63
3.2.4. Ulaşım
İlimiz Ege bölgesinde ulaşım bakımından Türkiye'nin işlek bölgesindedir. Doğu-Batı
doğrultulu vadi olukları, karayollarının iç kesimlere kadrolaşması olanak verir. E-24 Aydın-
Denizli ve Aydın-İzmir karayolu, yük ve yolcu trafiğinin yoğun olduğu yollardır. Yapımı
tamamlanan Aydın-İzmir otoyolu, üçer şeritleri, viyadükleri ve 3000 metre uzunluğundaki
tünelleri ile kara ulaşımında daha kısa, daha güvenli ve hızlı akışı sağlayacak, örnek bir
bayındırlık hizmeti sunmaktadır. Otoyol, başta turizm ve ulaştırma olmak üzere, yöre
ekonomisi her alanda büyük katkılar sağlamaktadır. Aydın ilinin en önemli turizm
potansiyeline sahip olan Kuşadası ilçesini çevredeki il ve ilçelere bağlayan yapımı ve bakımı
karayollarının sorumluluğuna giren üç anayol vardır. Bu yollar Kuşadası-Selçuk, Kuşadası-
Söke, Kuşadası-Söke ayrımı-Davutlar yollarıdır. Son yıllarda gerçekleştirilen çalışmalarla, İl
olarak karayollarında ciddi bir sorunumuz kalmamış, ulaşımda gelişmişlik standartları
yakalanmıştır.
İzmir'e otoyol bağlantısı ile 105 km. uzaklıkta olan Aydın il merkezi İstanbul'a 684
km, Ankara'ya 598 km, Denizli'ye 126 km, Muğla'ya 98,5 km, uzaklıktadır. Gerçekleştirilen
çalışmalar sonucunda ulaşımda gelişmişlik standartları yakalanmıştır. Aydın Şehirlerarası
Otogarı 2014 yılı Nisan ayında hizmete girmiş olup, Aydın-Muğla Karayolunun 5.
kilometresindedir.
Bölge, çeşitli demiryolu hatlarıyla öbür bölgelere bağlanır. Ülkemizde 1866 yılında ilk
demiryolu hattı İzmir-Aydın arasında inşa edilmiş, daha sonraki yıllarda bu hat Denizli’ye
kadar ulaştırılmıştır. Aydın il merkezi trenyolu ile İzmir'e 133 km, Denizli'ye ise 131 km
uzaklıkta bulunmaktadır. Hattın uzunluğu 262 km’dir. İlimiz sınırları içerisinde 162 km’lik
demiryolu yenileme ve köprü menfez ile kontrollü bariyer sistemi yatırımları yapılmıştır.
Gerek yeni yapılan yol standardı, gerekse üzerinde seyredecek yeni tren setlerinde 160 km hız
kabiliyeti varsa da çok sayıdaki hemzemin geçit nedeniyle 120 km hızla ulaşım
sürdürülmektedir.
Aydın ilini batı-doğu doğrultusunda kat eden demiryolu üzerinde Söke, Germencik,
İncirliova, Aydın Merkez, Köşk, Sultanhisar, Nazilli, Kuyucak ve Buharkent ilçeleri
bulunmaktadır. Aydın il hudutları dâhilinde toplam demiryolu uzunluğu Söke-Buharkent arası
134,6 km’dir. 169 adet serbest hemzemin geçit, 9 adet bekçili/bariyerli hemzemin geçit
bulunmaktadır. İl dâhilinde sadece Kuyucak-Horsunlu istasyonları arasında 34.20
uzunluğunda bir adet tünel vardır. İzmir-Aydın-Denizli arasında tamamlanan hızlı tren projesi
ile demiryolu işletmeciliği daha modern hale gelmiştir.
Kuşadası Limanı yolcu sayısı ve gemi adedi bakımından ülkemizin en önemli
kurvaziyer limanı olup, Türkiye'de denizyolu ile en fazla giriş-çıkış yapılan limanlardan
biridir. Kuşadası Limanının gemi kabul kapasitesi 2.400 gemi/yıldır. Kuşadası Yat Limanı,
525 tekne kapasitelidir. Ege adalarında turistik ring yaparak Efes turu için günü birlik yabancı
turist getiren yolcu gemileri, yatlar ve motorların yanı sıra, feribotlarla da Kuşadası-Sisam
seferleri devamlı yapılmaktadır.
Didim Yat Limanı, özel sektörce 2007 yılında yapımına başlanılmış, 2009 yılında
tamamlanmıştır. Karada 600, denizde 580 tekne kapasitelidir. Liman 400 ton ile Türkiye’nin
64
en yüksek kapasiteli tekneleri sudan çıkarmaya yarayan vincine sahiptir. Didim Yat
Limanında, her biri kendi alanında uzman 36 teknik atölye hizmet vermektedir.
Aydın İl Merkez Tepecik Beldesinde bulunan, Aydın-Çıldır Havaalanı 1993 yılında
faaliyete geçmiş, 1435 m pist uzunluğuna sahip küçük tip uçakların iniş-kalkış yaptığı,
helikopter iniş ve kalkış işlemleri ile paraşüt eğitimlerinde kullanılan bir Havalimanı
bulunmaktadır. Aydın-Çıldır Havalimanının kiralanmak suretiyle işletilmesi amacıyla
09.04.2012 tarihinde DHMİ Genel Müdürlüğünce ihaleye çıkılmış ve ihaleyi Türk Hava
Yolları Anonim Ortaklığı (THY A.O.) kazanmıştır. THY tarafından Aydında açılacak Pilot
Yetiştirme Okulunda yılda 300 pilot yetiştirilecektir. Aydın-Çıldır Havalimanı'nın Aydın
Ekonomisine ve turizmine büyük katkı sağlayacaktır. İzmir havalimanı 130 km uzaklıktadır.
İle gelen turistler İzmir Adnan Menderes Havaalanından ve küçük çaplı da olsa Selçuk (Stool
tipi) Havaalanından yararlanmaktadırlar.
3.2.5. İçme Suyu
Aydın Su ve Kanalizasyon İdaresi (ASKİ)’nden alınan verilere göre ilimizde 494
mahalle ve 885 ünite mevcut olup mahallelerin ve ünitelerin tamamı yeterli içme suyuna
sahiptir.
3.3. TARIMSAL ÜRETİM SİSTEMİ
3.3.1.Arazi Kullanım Durumu ve İşletmeler
Ülkemiz genelinde olduğu gibi Aydın ilinde de tarımsal işletmeler küçük ve çok
parçalı yapıdadır. İlimizde 50.392 adet bitkisel üretim işletmesi mevcuttur (Grafik 5). Kanatlı
işletmeler, büyükbaş, küçükbaş, hayvan pazarları, mezbahalar, su ürünleri tesisleri, yan ürün
tesisleri, arıcılık olmak üzere toplamda 43.917 hayvansal üretim işletmesi bulunmaktadır.
Grafik 6. Aydın İlindeki Tarım İşletmelerinin Sayısı (2017)
40,000
41,000
42,000
43,000
44,000
45,000
46,000
47,000
48,000
49,000
50,000
51,000
Bitkisel Üretim Hayvansal Üretim
65
Grafik 7. Aydın İlinde Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı (%)
Grafik 8. Aydın İlinde Alt Bölgelere Göre Büyükbaş Hayvan Sayıları (2017)
Grafik 8 incelendiğinde I. Alt bölgede büyük baş hayvan sayısı daha fazladır. Ancak
II. Alt bölgede yer alan 2 ilçenin büyük baş hayvan potansiyeline bakıldığında ildeki en yoğun
yer olduğu görülmektedir.
15.47
56.37
17.84
7.332.81 0.19
0-10 da
11-50 da
51-100 da
101-200 da
201-500 da
501- + da
61%
28%
1%
10%
1.ALT BÖLGE
2.ALT BÖLGE
3.ALT BÖLGE
4. ALT BÖLGE
66
Tablo 15. Süt Hayvancılığı İşletme Sayıları (2017)
Hayvan Sayıları
1-5 6-9 10-19 20-49 50-99 100-199 200-499 500 ve
üzeri
1. Alt
Bölge 9783 3711 2821 1604 481 121 34 4
2. Alt
Bölge 3799 2354 1227 923 165 27 9 0
3. Alt
Bölge 199 131 88 32 4 2 2 0
4. Alt
Bölge 3282 910 400 177 49 14 3 0
Grafik 9. Alt Bölgeler Bazında İşletme Büyüklüğüne Göre Büyükbaş Süt Sığırcılığı
İşletmeleri Sayısı
Tablo 16. Büyükbaş Besicilik İşletme Sayıları (2017)
Hayvan Sayıları
1-5 6-9 10-19 20-49 50-99 100-
199
200-
499
500 ve
üzeri
1.Alt Bölge 570 190 196 143 40 27 7 3
2.Alt Bölge 170 200 165 27 10 6 0 0
3.Alt Bölge 0 0 0 0 5 2 0 0
4.Alt Bölge 805 118 71 29 7 2 0 0
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
1.ALT BÖLGE
2.ALT BÖLGE
3.ALT BÖLGE
4. ALT BÖLGE
67
Grafik 10. Alt Bölgeler Bazında Büyüklüklerine Göre Toplam Büyükbaş Besicilik
İşletmeleri
Grafik 10 incelendiğinde I. Alt bölgede büyük baş besi işletme sayısı daha fazladır.
Ancak II. Alt bölgede yer alan 2 ilçenin büyük baş besi işletme sayısına bakıldığında oransal
olarak daha fazla olduğu görülmektedir.
Tablo 17. Alt Bölgeler Bazında Küçükbaş Hayvan Sayıları
Grafik 11. Alt Bölgelere Göre Küçükbaş (Koyun) Sayısı
Grafik 11 incelendiğinde I. Alt bölgede koyun varlığı fazla görülmektedir. Ancak IV.
Alt bölgede yer alan 2 ilçenin koyun varlığı oransal olarak daha fazladır.
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1.ALT BÖLGE
2.ALT BÖLGE
3.ALT BÖLGE
4. ALT BÖLGE
128,172
24,080
19,940
44,535
1. Alt Bölge
2. Alt Bölge
3. Alt Bölge
4. Alt Bölge
Koyun Sayısı Keçi Sayısı
1. Alt Bölge 128.172 27.312
2. Alt Bölge 24.080 8652
3. Alt Bölge 19.940 11.418
4. Alt Bölge 44.535 47.604
68
Grafik 12. Alt Bölgelere Göre Küçükbaş (Keçi) Sayısı
Grafik 12. incelendiğinde IV. Alt bölgede keçi varlığının en fazla olduğu
görülmektedir.
Tablo 18. Alt Bölgeler Bazında Broiler ve Yumurtacı Tavuk Sayıları
Grafik 13. Alt Bölgelere Göre Broiler Tavuk Sayısı
27,312
8,652
11,418
47,604
1. Alt Bölge
2. Alt Bölge
3. Alt Bölge
4. Alt Bölge
65%
8%
18%
9%
1. Alt Bölge
2. Alt Bölge
3. Alt Bölge
4. Alt Bölge
Broiler Tavuk Sayısı Yumurtacı Tavuk Sayısı
1. Alt Bölge 1.312.480 1.910.685
2. Alt Bölge 155.000 55.273
3. Alt Bölge 359.500 18.450
4. Alt Bölge 195.000 37.572
TOPLAM 2.021.980 918.036
69
Grafik 14. Alt Bölgelere Göre Yumurtacı Tavuk Sayısı
Grafik 13-14 incelendiğinde I. Alt bölgede ildeki en fazla broiler ( etlik piliç) ve
yumurta tavuğu varlığı olduğu görülmektedir. En fazla broiler yetiştiriciliği yapılan ilçe
Germencik, en fazla yumurta tavukçuluğu yapılan ilçe Buharkent ilçesidir.
Tablo 19. Aydın İlinde Arıcılık Yapan İşletme Sayısı (2017)
Bölgeler Arıcılık Yapan İşletme Sayısı
I. Alt Bölge 1.087
II. Alt Bölge 393
III. Alt Bölge 90
IV. Alt Bölge 100
TOPLAM 1.670
Kaynak: İl Tarım ve Orman Müdürlüğü
94%
3%
1%2%
1. Alt Bölge
2. Alt Bölge
3. Alt Bölge
4. Alt Bölge
70
Grafik 15. Alt Bölgelere Göre Arı Kovanlarının Dağılımı
Tablo 19 ve Grafik 15’ten anlaşılacağı üzere Aydın ilinde eski tip kovan azdır. En
fazla arıcılık I. ve II. Alt Bölgede yapılmaktadır.
3.3.2. Tarım Alet Makine Varlığı
Tablo 20. Aydın İli Traktör Verileri
BÖLGELER
Toplam
Traktör
Sayısı
Birim Alana
Düşen Traktör
Sayısı (adet/ha)
Traktör başına
Düşen Tarım Alanı
(traktör/ha)
Tarım
Alanı (ha)
Tarım Alanı
Dağılımı (%)
I. ALT BÖLGE 19.606
19.789
0,077 12,98 254.564,00 69,44
II.ALT BÖLGE 2.906
2.925
0,058 17,09 49.667,00 13,55
III.ALT BÖLGE 1.382
1.368
0,088 11,09 15.565,19 4,25
IV.ALT BÖLGE 4.423
4.274
0,094 10,58 46.811,90 12,77
AYDIN 28.317
.356
0,078 12,95 366.608,09 100,00 Kaynak: TÜİK (2017)
Grafik 16. Alt Bölgeler Bazında Traktör Sayıları
0
40,000
80,000
120,000
160,000
200,000
I.ALT BÖLGE II.ALT BÖLGE III.ALT BÖLGE IV. ALT
BÖLGE
Yeni
Eski
69%
10%
5%
16%
I. ALT BÖLGE
II. ALT BÖLGE
III. ALT BÖLGE
IV. ALT BÖLGE
71
Tablo 20 ve Grafik 16’dan anlaşılacağı üzere en fazla traktör I. Alt Bölgede
bulunmaktadır. Aydın ilinde traktör sayısı yeterli sayıdadır.
3.4. TARIMSAL PAZARLAMA SİSTEMİ
Master planı çalışması kapsamında, ilde üretim ve dış ticaret bakımından önemli olan,
pamuk, zeytin, zeytinyağı, incir, kestanenin üretim, talep ve ihracat durumu detaylı olarak
incelenmiştir.
3.4.1. Türkiye, Ege Bölgesi ve Aydın’da Pamuk Üretim-Tüketim Analizi ve
Pazarlaması
3.4.1.1. Üretim ve Üretim Trendi
Pamuk bitkisi, yaygın ve zorunlu kullanım alanıyla insanlık açısından, yarattığı katma
değer ve istihdam olanaklarıyla da üretici ülkeler açısından büyük ekonomik öneme sahip bir
üründür. Pamuk, işlenmesi açısından çırçır sanayisinin, lifi ile tekstil sanayisinin, çekirdeği ile
yağ ve yem sanayisinin, linteri ile de kağıt sanayisinin hammaddesi durumundadır. Petrole
alternatif olarak pamuğun çekirdeğinden elde edilen yağ, giderek artan miktarda biodizel
üretiminde de hammadde olarak kullanılmaktadır.
Ülkemizdeki son 10 yıldaki pamuk ekim alanları, üretim miktarları ve verimi Tablo 21
ve Grafik 17’de verilmektedir.
Tablo 21. Türkiye Pamuk Ekim Alanları, Üretim Miktarları ve Kütlü Verimleri
Yıllar Ekim Alanı(da) Üretim (ton) Verim (kg/da)
2008 4.948.907 1.820.000 368
2009 4.198.730 1.725.000 411
2010 4.804.393 2.150.000 448
2011 5.419.523 2.580.000 476
2012 4.884.963 2.320.000 475
2013 4.508.900 2.250.000 499
2014 4.668.388 2.350.000 503
2015 4.340.004 2.050.000 472
2016 4.160.023 2.100.000 505
2017 5.018.534 2.450.000 489
Kaynak: TUİK
72
Grafik 17. Türkiye Pamuk Ekim Alanları ve Kütlü Pamuk Üretim Miktarları
Ülkemizde pamuk ekim alanları 2012/13 sezonundan bu yana düşme eğilimli
dalgalanmayı sürdürmektedir. 2016/17 sezonunda ise pamuk ekim alanlarında ve üretim
miktarında artış görülmüştür.
Ülkemiz açısından da stratejik bir niteliği bulunan pamuk tarımının tamamına yakını
Güneydoğu Anadolu, Ege, Akdeniz ve Batı Marmara bölgelerinde yapılmaktadır.
Ülkemizdeki bölgeler itibariyle lif pamuk üretimi Tablo 22’de belirtilmektedir.
Tablo 22. Bölgeler İtibariyle Türkiye Lif Pamuk Üretimi (ton)
Sezon Ege Akdeniz G. Doğu Anadolu Batı Marmara Toplam
2008 94.077 155.321 423.010
902 673.310
2009 113.285 175.637
348.669
631 638.222
2010 143.408
208.566
464.194
528 816.696
2011 166.698
250.242 535.919 1.732 954.591
2012 151.209 193.417
512.587
1.180 858,393
2013 176.513 188.491 512.016 476 877.496
2014 184.358 165.957 495.152 533 846.000
2015 165.257 145.034 427.485 224 738.000
2016 180.337 162.365 412.904 235 755.841
2017 200.111 185.567 495.248 392 881.318 Kaynak: TÜİK
Pamuk ekim alanları ve üretim miktarımızdaki artışa paralel olarak 2016/2017
sezonunda tüm bölgelerimizde lif pamuk üretimimizde de artış gözlenmiştir.
15
20
25
30
35
40
45
50
55
60
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
0
Ekim Alanı (da)
Üretim (ton)
73
Grafik 18. Bölgeler İtibariyle 2017 Yılı Türkiye Lif Pamuk Üretimi (ton)
Pamuk tek yıllık bir bitki olarak yetiştirildiğinden pamuk fiyatlarının üreticiye yeterli
gelir sağlamadığı yıllarda üreticiler alternatif ürünlere yönelebilmekte, üretim düşmektedir.
Ülkemiz tüketimin tamamını karşılayabilecek kaliteli pamuk üretim potansiyeline sahiptir.
Pamuk üreticisi ülkeler arasında 7. sırada yer alan Türkiye’ deki pamuk üretiminin tekstil ve
konfeksiyon sektörünün artan talebini karşılayamaması, dünya pamuk fiyatlarının düşük
olması, nedeniyle pamuk ithalatı yapılmaktadır.
Uluslararası Pamuk İstişare Komitesi (ICAC)’nin verilerine göre, içinde bulunduğumuz
sezonda Türkiye’nin, pamuk ekim alanı yönünden Dünyada dokuzuncu, birim alandan elde
edilen lif pamuk verimi yönünden üçüncü, pamuk üretim miktarı yönünden yedinci; pamuk
tüketimi yönünden dördüncü, pamuk ithalatı yönünden dördüncü ülke olduğu tahmin
edilmektedir.
Ülkemiz açısından stratejik bir niteliği bulunan pamuğun üretimi ve kullanımı, diğer bir
ifade ile pamuk politikası, izlenen tarım, sanayi ve ticaret politikaları ile uluslararası
gelişmelerden yoğun bir şekilde etkilenmektedir. Pamuk fiyatlarının artması ve
desteklemelerin yükselmesi nedeniyle bu yıl pamuk ekim alanları tekrar artmaya başlamıştır.
Ayrıca yöreye uygun çeşitlerin ekilmesi de verimleri arttırmıştır.
Aydın İli Pamuk Ekim Alanları
Ege bölgesinde pamuk ekim alanları itibariyle en yüksek alana sahip olan Aydın aynı
zamanda üretim miktarıyla da birinci sırada yer almaktadır. Aydın’ı sırasıyla İzmir, Denizli ve
Manisa takip etmektedir
22.71%
21.06%
56.19%
0.04%
Ege
Akdeniz
G. Doğu Anadolu
Batı Marmara
74
Tablo 23. Aydın İli Pamuk Ekim Alanları, Üretim Miktarları ve Kütlü Verimleri
Yıllar Ekim Alanı (da) Üretim (ton) Verim (kg/da)
2008 483.075 144.908 300
2009 508.401 188.678 371
2010 504.698 223.563 447
2011 544.776 243.669 476
2012 505.550 250.997 496
2013 536.369 287.031 535
2014 588.795 316.856 538
2015 579.064 287.473 496
2016 617.375 326.475 529
2017 645.659 331.161 513
Kaynak: TUİK
Grafik 19. Aydın İli Pamuk Ekim Alanları ve Kütlü Pamuk Üretim Miktarları
Tablo 23 ve Grafik 19 incelendiğinde ilimizde pamuk ekim alanlarında 2012 yılından
itibaren artış eğilimi gözlenmekle birlikte 2015 yılında ekim alanlarında ve üretimde bir
azalma görülmüştür. Son yıllarda ise ekim alanı ve üretim miktarında artış sağlanmıştır.
Son yıllarda Nazilli Pamuk Araştırma Enstitüsü tarafın ıslah edilen ince lifli ve uzun
elyafları çeşitlerde yaygınlaşmaktadır. Dünyada da Ege Bölgesi pamukları sahip oldukları
özellikler nedeniyle yüksek kalite imajına sahiptirler. Ege Bölgesi Türkiye lif pamuk
üretiminin % 22,7’sini karşılamaktadır.
0
10
20
30
40
50
60
70
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
Ekim Alanı (da)
Üretim (ton)
75
Tablo 24. Son 10 Yılda Kütlü Pamuk Üretiminde Aydın İlinin Payı (%)
Türkiye Üretim (ton) Aydın Üretim (ton) Aydın İlinin Payı
Yıllar Üretim ( ton ) Üretim ( ton ) %
2008 1.820.000 144.908 8
2009 1.725.000 188.678 11
2010 2.150.000 223.563 10
2011 2.580.000 243.669 9
2012 2.320.000 250.997 11
2013 2.250.000 287.031 13
2014 2.350.000 316.856 13
2015 2.050.000 287.473 14
2016 2.100.000 326.475 16
2017 2.450.000 331.161 14
Grafik 20. Türkiye Pamuk Üretiminde Aydın İlinin Payı (%)
Yıllar itibariyle incelendiğinde Aydın ilinin Türkiye kütlü pamuk üretimindeki katkısı
2011 yılından itibaren artış göstermiştir. 2017 yılında Türkiye pamuk üretimindeki payımız
%14 olarak gerçekleşmiştir.
Genel olarak, son yıllarda pamuk ekim alanlarında pamuk fiyatlarının ve
desteklemelerin artması pamuk ekim alanlarının artmasına neden olmuştur.
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
76
3.4.1.2. Pamuk Fiyatları ve Pazarlama
Türkiye’de pamuk fiyatı dünya fiyatlarına paralel olarak değişim göstermektedir.
Gümrük Birliği Anlaşması nedeniyle sanayi malı olarak kabul edilen pamukta ithalat vergisi
sıfırdır.
Tariş’ i oluşturan 4 Birlikten iş hacmi en büyük olan Pamuk Birliği, Ege Bölgesinde 7
ilde kurulu 42 Pamuk Satış Kooperatifi ve bu kooperatiflere ait 28 çırçır işletmesi ile
faaliyetini sürdürmektedir.
Aydın ilinde TARİŞ’e ait pamuk alımı yapan 16 kooperatif bulunmaktadır. 2017
yılında bu kooperatifler toplam 51.802 ton alım yapmışlardır. Aydın ilinde rekolte 331.161
ton olarak gerçekleşmiştir. Toplam rekoltenin % 16’sı TARİŞ Pamuk Birliği tarafından
alınmıştır. Pamuk daha çok serbest piyasada alınıp satılmaktadır.
Ege Bölgesinde üretilen pamuğun kalitesi yüksektir. Bu nedenle bu bölgede
destekleme fiyatları belirlenmesinde daha yüksek fiyat verilmelidir.
Türkiye’de pamuk fiyatı dünya fiyatlarına paralel olarak değişim göstermektedir.
Gümrük Birliği Anlaşması nedeniyle sanayi ürünü olarak kabul edilen pamuk gümrük vergisi
konmayan tek tarımsal ürünüdür.
Pamuk İhracatı
Ülkemizde, yıllar itibariyle pamuk üretimindeki azalışa ve tekstil sektöründe yaşanan
genişlemeye paralel olarak tüketimdeki artış iç üretim ile karşılanamadığından, pamuk ithalat
miktarı artmıştır. 1980’li yılların ortalarına kadar dünyanın önemli pamuk ihracatçı
ülkelerinden olan Türkiye 1990’lı yıllarla birlikte net pamuk ithalatçısı ülkelerden biri arasına
girmiştir.
Tablo 25’de son 10 yıldaki Türkiye pamuk ihracat ve ithalat rakamları yer almaktadır.
Tablo 25. Türkiye Pamuk İhracatı ve İthalatı
İHRACAT İTHALAT
Yıl Miktar (ton) Değer (bin $) Miktar (ton) Değer (bin $)
2008 58.917 111.236 613.435 1.000.136
2009 35.737 62.330 753.164 1.002.940
2010 29.128 64.206 889.165 1.720.010
2011 52.653 146.264 603.950 1.849.973
2012 51.538 106.889 613.661 1.274.929
2013 47.806 100.196 869.174 1.681.402
2014 46.086 88.395 913.088 1.750.112
2015 47.609 76.441 802.792 1.232.451
2016 76.131 124.443 821.217 1.238.673
2017 59.358 115.659 914.376 1.676.280
Kaynak: TUİK (HS12(GTIP) sınıflamasına göre 5201 GTIP kodu kullanılarak hazırlanmıştır.)
Tablo 25’de görüldüğü gibi son 10 yıl içinde Türkiye pamuk ihracat ve ithalat
miktarlarında dalgalanmalar yaşanmıştır. 2016 yılı diğer yıllara nazaran ihracat miktarının en
77
fazla olduğu yıl olarak ön plana çıkmıştır. Buna karşın son iki yılda ithalat miktarında da bir
düşüş yaşanmamıştır.
Grafik 21. Aydın İli Pamuk İhracatı (ton)
Aydın İli pamuk ihracatının son 10 yıldaki durumuna bakıldığında ihracat
rakamlarının çok değişkenlik gösterdiği görülmektedir. Diğer yıllarda ham pamuk olarak
ihracat yapılırken, 2011 yılında pamuk ihracatı linter pamuk olarak yapılmıştır. Verilere göre
2017 yılında sadece 20 kg linter pamuk ihracatı yapılmıştır.
0
5
10
15
20
25
30
35
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
78
PAMUK PAZARLAMA KANALLARI
Şekil 7. Pamuk Pazarlama Kanalları
Pamuk üretim-tüketim zincirinde birçok aşamadan geçmekte olup, nihai tüketiciye
ulaşıncaya kadar pazarlama ağı uzun süreçte tamamlanmaktadır. Ancak, pamuğun hammadde
olarak kullanılmak üzere sanayiciye ulaşmasıyla başlangıç süreci tamamlanmaktadır. İşlenen
ve üretilen pamuklu tekstil ürünleri üretim sonrası pazarlama kanalları ile nihai tüketiciye
ulaşmaktadır.
ÜRETİCİ
Borsa Özel Teşebbüs Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri
Alım
Çırçırlama
Satış (İç ve Dış)
Balyalama
Sanayici
79
Tablo 26. Türkiye ve Aydın Pamuk Pazarlaması (SWOT Analizi) Strateji Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler
Pamuk Üretimi
ve Pazarlaması
-Pamuk üretimi
yüksek
-Pamuk ekimi
ilde istihdam
yaratıyor
-Üretimde
verimlilik yüksek
-En kaliteli
pamuk ilimizde
yetişmektedir
-Tarım arazileri
parçalı
-Pamuk primi
ödeniyor
-Girdilerin pahalı olmasından
dolayı yüksek üretim maliyeti
-Fiyatların çok değişken
olması ve ithalatın hızla
artması
-İthal pamuğun standardının
iyi olmasından dolayı yerli
pamuğun karşısında tehdit
oluşturması
-Çok fazla piyasada değişik
çeşitlerin ekiliyor olması
-Makinalı hasat esnasında ve
depolamadaki bulaşmalardan
dolayı kontaminasyon
tehdidinin oluşması.
- Hasat sırasında pamuğun
nemli toplanması kaliteyi
bozmaktadır.
-Farklı çeşitler ayrı
depolanmadığından çeşit
karışıklığının olması
dolayısıyla kalite bozukluğu
-Finansal gücü yüksek olan
üretici pamuğunu
bekletebilirken gücü olmayan
üretici ucuz fiyattan satmak
zorunda kalıyor.
-Lisanslı depoların az olması
ve desteklenmemesi.
-Üretici ürününü iplikçi
firmalara doğrudan satamadığı
için çırçırcılara ucuz fiyattan
vermek zorunda kalıyor.
-Kütlü pamuk destekleme
sistemiyerine , kaliteli pamuk
üretimi için lif pamuk
desteklenmeli.(uzunluk,incelik
vb.)
-İlimizde tekstil sanayinin
güçlü olmaması
- Aşırı ilaç, gübre kullanımı
-Pamuk veriminin
ve kalitesinin
dünya ülkelerine
göre yüksek
olması
-Yerli iplik
sanayiinin gelişmiş
olması
-Yeni tescil edilen
yerli yüksek
verimli tohum
çeşitlerinin olması
-Vadeli işlemler
piyasasının açılmış
olması.
-Yüksek yurt içi
tüketim
-GDO’suz pamuk
üretimi
-Çiftçimizin bilgi
birikiminin ve
mekanizasyonun
iyi olması
-Pamuğun doğal
elyaf olarak
sentetik elyaf
karşısında sağlık
açısından tercih
edilmesi
-Pamuğun
destekleniyor
olması
-Dünya fiyatlarının
dalgalanma
göstermesi ve döviz
fiyatlarındaki
değişiklikler
-Dünya ekonomisi
ve tekstil
sektöründe
yaşanacak krizlerin
iç pazarda fiyatları
düşürmesi
-Standart ürün
olmaması nedeniyle
tekstil firmalarının
pamuk ithalatını
arttırması
-Pamukta çeşit
kirliliği Lif
standardizasyonunu
dolayısıyla kaliteyi
bozmaktadır.
-Pamukta
kontaminasyon ve
nemli hasat kaliteyi
bozmaktadır.
-Fazla ilaç, gübre
kullanımı maliyeti
artırmakta milli
ekonomiye zarar
vermektedir.
80
3.4.2.Türkiye ve Aydın’ da İncir Üretim – Tüketim Analizi ve Pazarlaması
3.4.2.1.Üretim ve Üretim Trendi
Ülkemizin denize hâkim üç kıyısında taze incir üretimi yapılmakta olup, ihraç değeri
yüksek kurutmalık çeşitler Ege Bölgesinin Büyük ve Küçük Menderes Havzalarında
yetiştirilir. Bu alanlar içerisinde özellikle Büyük Menderes Vadisi içerisinde yer alan ilimiz
Türkiye incir üretiminin ve toplam meyve veren ağaç sayısının % 60’ından fazlasını
sağlamaktadır.
Büyük Menderes havzasında incirlikler Söke çevresinden başlayarak Aydın,
Germencik, İncirliova, Köşk, Sultanhisar ve Sarayköy'e kadar devam eder. Bölgenin güney
kesiminde Koçarlı, Bağarası, Karacasu, Bozdoğan, Yenipazar, Çine Ovası incirliklerin
bulunduğu yerlerdir. Aydın Dağlarının güney eteklerinde ve Söke-Nazilli arasındaki alanda
1000 metreye kadar incirlikler görülür.
En kaliteli kurutmalık incir Aydın ilinde yetiştirilen sarılop çeşididir. Sarılop
kurutmalık çeşidi adeta Aydın iliyle özdeşleşmiştir. Kurutmalık incir plantasyonlarının,
yaklaşık % 3,8’i taban, % 10,2’si kır-taban ve % 86’sı ise eğimli dağlık alanda yer almaktadır.
Ege Bölgesinde taban alanlardaki kurutmalık incirlerin sulanabilir tarım alanları içerisinde
kalmasından dolayı dağlık alanlarda üretilen kurutmalık incirlere oranla düşük kaliteli olması
ve diğer ürünlerle fiyat yönünden rekabet edememesi nedeniyle bu alanlarda zaman zaman
ağaçların sökülmesine neden olmuştur. Ülkemiz dünya kuru incir üretim ve ticaretinde ilk
sırada yer almakta olup, 2017 yılı verilerine göre 305.689 ton üretim yapılmaktadır
Ülkemizdeki ve Aydın’daki 2008-2017 yıllarındaki incir ağacı sayısı ve yaş incir
üretimi Tablo 27’de verilmiştir.
Tablo 27. Türkiye ve Aydın’da Meyve Veren Yaşta İncir Ağacı Sayısı, Yaş İncir Üretimi
ve Aydın’ın Üretimdeki Payı
AYDIN TÜRKİYE
Yıl Ağaç Sayısı
(bin adet)
Üretim
(bin ton)
Ağaç Sayısı
(bin adet)
Üretim
(bin ton)
Aydın’ın
Üretimdeki
Payı (%)
2008 5.925 106 9.271 205 51,7
2009 5.946 153 9.337 244 62,7
2010 5.929 162 9.301 254 63,7
2011 5.983 168 9.391 260 64,6
2012 5.953 171 9.455 275 62,2
2013 6.103 187 9.647 299 62,5
2014 6.168 184 9.747 300 61,3
2015 6.177 186 9.747 301 61,7
2016 6.187 183 9.713 305 60,0
2017 6.205 185 9.730 306 60,4
Kaynak: TÜİK
81
Grafik 22. Aydın İli Meyve Veren Yaşta İncir Ağacı Sayısı ve Yaş İncir Üretim
Miktarı
Grafik 23. Türkiye İncir Üretiminde Aydın İlinin Payı (%)
Grafik 22-23 incelendiğinde ilimizde 2007-2008 yıllarında incir üretiminde
kuraklıktan dolayı yaşanan ağaç kurumaları ve verim düşüşünden sonra 2009 yılından itibaren
üretimin yükselmeye başladığı görülmektedir. 2012 yılından itibaren üretimimiz artmış
olmasına rağmen diğer illerdeki incir üretiminin artmasından dolayı ilimizin Türkiye
üretimindeki payı azalmıştır.
Aydın ilinde incir üretimi Türkiye üretiminin yarıdan fazlasını karşılamaktadır.
Türkiye’de sektörün en önemli sorunları, ekonomik istikrarsızlık, yüksek finansman
maliyetleri ve haksız rekabettir. Mevcut sorunların çözülmesi için, haksız rekabetin
önlenmesi, kuru incir stok kurumunun ya da lisanslı depoculuğun geliştirilmesi, ihracat
imkânlarının genişletilmesi ve ihracat kredilerinin arttırılması gerekmektedir.
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
580
585
590
595
600
605
610
615
620
625
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Üre
tim
(to
n)
x 1
00
00
Mey
ve
Ver
en Y
aşt
a A
ğa
ç S
ay
ısı
x 1
00
00
50
52
54
56
58
60
62
64
66
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
82
3.4.2.2. İncir Pazarlaması ve Fiyat Oluşumu
Ülkemiz, yıllara göre değişmekle beraber, son 5 yılda birim (kg) kuru inciri 3,44-4,34
dolar arasında ihraç etmektedir. İncirimizi daha yüksek fiyatlardan ihraç edebilmek için
kaliteyi arttırmak, aflatoksin sorununu en aza indirmek, ürünümüzü dünya çapında tanıtmak,
etkin reklam ve promosyon faaliyetlerinde bulunmak gerekmektedir. İç tüketimi arttırmak için
incir tanıtım grubunun ve tüm paydaşların, çocukların ve yetişkinlerin eğitilmesinde
üzerlerine düşen görevi özenle yerine getirmesi gerekmektedir.
Taze incir, mahalli toplayıcılar, tüccar komisyoncular veya toptancı hal
komisyoncuları aracılığıyla pazarlanmaktadır. Ayrıca üretici tarafından yerel pazarlarda
satılmaktadır.
Kurutmalık incir ise tüccar komisyoncular, mahalli toplayıcılar ve TARİŞ tarafından
alınmaktadır.
İNCİR PAZARLAMA KANALLARI
Şekil 8. İncir Pazarlama Kanalları
ÜRETİCİ
Mahalli
Toplayıcı Toptancı Hali
(Taze)
Tüccar
Komisyoncu
Pazarcı Mahalli Perakende
Pazar Yerleri
Tariş
Borsa
Perakendeci
Yurtiçi Tüketici
Hane Halkı
Gıda Sanayisi
Yurt Dışı
Tüketici
Dış Satımcı
Dış Alımcı
Firma
Yurt Dışı Kooperatif veya
Birlik
Depocu İşleme
Tesisi
Kuru İncir İhracatı
İncir ihracatı sezonlara göre üretim miktarıyla orantılı olarak değişkenlik
göstermektedir. 2017 sezonunda taze incir ihracatı 15.969 ton, kuru incir ihracatı 55.491 ton,
ve incir ezmesi ihracatı ise 7.842 ton olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 28. Yıllar İtibariyle Türkiye’nin İncir İhracatı
YILLAR
TAZE İNCİR KURU İNCİR İNCİR EZMESİ TOPLAM
Miktar
(ton)
Değer
(bin $)
Miktar
(ton)
Değer
(bin $)
Miktar
(ton)
Değer
(bin $)
Miktar
(ton)
Değer
(bin $)
2008 9.573 24.293 33.123 162.908 4.620 12.881 47.315 200.083
2009 12.941 25.989 38.806 150.881 6.302 13.200 58.050 190.071
2010 13.615 26.749 44.617 157.882 7.506 11.400 65.738 196.032
2011 13.548 29.291 44.801 151.488 5.484 8.156 63.833 188.936
2012 14.351 29.773 49.582 166.838 5.672 8.459 69.605 205.070
2013 16.203 34.891 60.065 206.648 7.410 10.574 83.678 252.113
2014 17.907 42.466 55.550 238.073 8.164 14.145 81.621 294.684
2015 14.401 37.917 52.786 214.262 9.202 16.010 76.388 268.190
2016 14.036 32.291 55.647 217.211 9.485 13.844 79.168 263.345
2017 15.969 45.832 55.491 241.064 7.842 11.777 79.302 298.673
Kaynak: TUİK/Dış Ticaret İstatistikleri + Ürün/Ürün Grubu-Ülke + Ürün/Ürün Grubu +
Harmonize Sistem+HS12 (GTIP) koduna göre arama yapılmıştır.
Türkiye’nin kuru incir ihracatı 2008 yılından itibaren ülkemizde yaşanan kuraklığa
bağlı olarak azalma göstermekle birlikte sonraki sezonlarda artış trendi içine girmiştir.
Özellikle 2013 yılında 60 bin tonla rekor seviyeye ulaşmıştır. Ancak ülkemizin yeni pazarlar
bulması, üretimde çeşitlilik sağlaması ve iç tüketimi de arttırma yönünde Ar-Ge çalışmaları
gerçekleştirmesi gerekmektedir. 2017 yılında taze incirde en fazla ihracat yaptığımız ülke
Almanya’dır. En fazla kuru incir ihracatı yaptığımız ülkeler ise sırasıyla Fransa, Almanya ve
ABD’dir. ABD aynı zamanda en fazla incir ezmesi ihracatı yaptığımız ülke konumundadır.
Son yıllarda incirdeki kaliteyi istenilen seviyeye yaklaştırdığımızdan dolayı Rusya, Çin ve
uzak doğu ülkelerine de ihracat yapılmaktadır.
Tablo 29. Aydın İli Kuru İncir İhracatı
Kuru İncir İncir Ezmesi Kesme Diğer Toplam
2012 32.819.599 1.866.491 319.633 30.152 35.035.875
2013 42.242.092 2.852.310 343.474 50.091 45.487.967
2014 38.354.298 3.036.382 0 113.468 41.504.148
2015 35.648.711 1.933.875 739.863 9.103 38.331.552
2016 37.396.806 3.547.660 623.982 96.187 41.664.635
2017 34.984.720 1.163.997 866.587 71.429 37.086.733
85
Tablodan da görüleceği gibi Aydın İli Türkiye kuru incir ihracatının büyük bir oranını
gerçekleştirmektedir.
Tablo 30. Aydın İli 2017 Yılı Kuru İncir İhracat Verileri (Ülkeler Bazında)
ÜLKE MİKTAR (kg)
Fransa 5.175.958
Almanya 5.079.805
Belarus 2.526.892
Vietnam 2.464.740
ABD 1.949.367
Suudi Arabistan 1.332.715
İtalya 1.075.976
İsviçre 1.043.808
Avustralya 1.012.293
Rusya 897.642
Diğer Ülkeler 14.527.536
TOPLAM (83 ÜLKEYE) 37.086.733
İlimizden kuru incir ihracatı çoğunlukla AB ülkelerine yapılmakta olup, toplamda 83
ülkeye kuru incir ihracatı gerçekleştirilmektedir.
Tablo 31. İncir Pazarlaması (SWOT Analizi) İşlem Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler
İncir
Pazarlaması
-Son yıllarda ağaç
sayısı ve üretim
artmıştır.
-Kuru incir ve yaş
incir fiyatlarında
artış vardır.
-İncir daha çok yaş
ve kuru olarak
tüketime
sunulmaktadır.
-Üretimin büyük bir
kısmı kurutularak
ihraç edilmektedir.
-Ürün ihracatçı
firmalar tarafından
işlenip
pazarlanmaktadır.
-İç tüketim oranı
düşüktür.
-İncir ürünlerinde
çeşitlilik
bulunmamaktadır.
-Kuru incirde
Aflatoksin
bulaşıklılığı vardır.
-Kuru incirde stok
kurumu
oluşturulamamıştır.
-Kuru incir yaş incire göre
fiyat açısından avantajlı ve
ihracat payı yüksektir.
- Aflatoksin bulaşıklığı az
olan incir miktarının artması,
ihracat miktarı ve değerinin
yükselmesine neden olacaktır.
-İncir meyvesinin insanlar
tarafından kutsal sayılması,
ihracatının artmasına neden
olacaktır.
-Nitelikli ambalajlama
yapılarak yeni pazarlar
bulunması
-Organik incir yetiştiriciliği
-Kuru incir yetiştirilen
alanların toprak ve iklim
istekleri yönünden dağlık
kesimlerde olması
-Aflatoksinle
bulaşık
ürünlerin
ihracatı
olumsuz yönde
etkilemesi
-İşlemede
kimyasalların
kullanılması
86
3.4.3. Türkiye ve Aydın’da Zeytin-Zeytinyağı Üretim, Tüketim Analizi ve
Pazarlaması
3.4.3.1. Üretim ve Üretim Trendi
Dünya üzerinde zeytincilik Akdeniz sahil şeridinde yer alan ülkelerde en iyi yetişme
şartlarını bulmuştur. FAO’nun 2016 yılı verilerine göre Türkiye zeytin hasadı yapılan alan
bakımından İspanya, Tunus, İtalya, Fas ve Yunanistan’ın ardından dünya sıralamasında 6.
üretim açısından ise İspanya, Yunanistan ve İtalya’nın ardından 1.730.000 ton üretim ile 4.
sıradaki yer almaktadır.
Grafik 24. Türkiye Zeytin Ağacı Sayısındaki Gelişme Eğilimi
Türkiye’de toplam zeytin ağacı sayısı son 10 yıllık dönemde % 15 oranında artmış
olup 2008 yılında toplam zeytin üretimimiz 1.464.248 ton iken 2017 yılında 2.100.000 ton
olarak gerçekleşmiştir.
Grafik 25. Türkiye Zeytin Üretimindeki Gelişme Eğilimi (ton)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Mil
lio
ns
Meyve veren yaşta ağaç sayısı Meyve vermeyen yaşta ağaç sayısı
2
4
6
8
10
12
14
16
18
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
0
Sofralık
Yağlık
87
Ülkemizdeki zeytin üretiminde görülen bu verim dalgalanmasının sebebinin başında;
zeytin ağacında görülen peryodisitenin yanısıra son yıllarda yaşanan iklim değişikliklerine
bağlı çiçek dökümlerinin artması ile meyve tutumlarındaki azalmalar gösterilebilir.Üretimde
yıldan yıla görülen dalgalanma var ve yok yılı diye adlandırılmakta ve zeytinyağı üretim
rejimini de yıldan yıla değiştirmektedir. 2017 yılında Türkiye’ de sofralık zeytin üretimi
460.000 ton, yağlık zeytin üretimi 1.640.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Bu da üretilen
zeytinlerin bu yıl yaklaşık % 78’sinin yağlık, %22’sinin ise sofralık olarak değerlendirildiğini
göstermektedir.
Grafik 26. Türkiye Zeytin Üretiminde Aydın İlinin Payı (%)
Grafik 26’da 2008-2017 yılları arasında Aydın’ın Türkiye zeytin üretimindeki payı
gösterilmiştir. Aydın ilinin Türkiye zeytin üretimindeki payı yıllara göre değişim göstermekte
olup % 13,1 ile % 21,7 arasında seyretmiştir.
Periyodisiteden dolayı geçmiş yıllarda ilimizde de zeytin üretimi yıllara göre inişli
çıkışlı bir grafik izlemekte iken 2007-2008 yılındaki kuraklıktan sonra mevcut ağaçlarda
periyodisite farklılık göstermiş olup, 2008 yılından sonra üretimdeki dalgalanma ortadan
kalkmış ve son yıllar itibariyle dengeli bir üretim tablosu ortaya çıkmıştır.
12
14
16
18
20
22
24
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
88
Grafik 27. Aydın İlinin Yıllara Göre Toplam Zeytin Ağacı Sayısı
Aydın ili toplam zeytin ağacı sayısında son 10 yıllık dönemde düşüşler ve artışlar
yaşanmıştır. 2017 yılı verilerine göre 24.564.278 adet zeytin ağacımız bulunmaktadır. Ağaç
sayısı ve üretim miktarı bakımından ülkemizde birinci sırada Aydın ili yer almaktadır.
3.4.3.2. Zeytinyağı Pazarlaması ve Fiyat Oluşumu
İlimizde TARİŞ pazarlama kanalında önemli bir konuma sahiptir. TARİŞ Zeytin ve
Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliğine bağlı olarak ilimizde 13 adet aktif 2 adet pasif
durumda kooperatif yer almaktadır.
Zeytinyağı İşleme Sanayi
Türkiye zeytinyağı üretiminde Uluslararası Zeytin Konseyi’nin 2017 yılı verilerine
göre yaklaşık 175.000 ton üretim ile 4. ülke konumundadır. Zeytin ve zeytinyağı üretimi Ege
bölgesinde yoğunlaşmış olup ilimizde 2017 yılında yaklaşık 65.000 ton zeytinyağı elde
edilmiştir. Zeytin sıkımı yapan ilimizde 165 adet tesis bulunmaktadır.
Zeytinyağı İhracatı
Türkiye’nin zeytinyağı ihracatı da zeytinyağı üretiminde meydana gelen dalgalanmalar
nedeniyle yıldan yıla artış ve azalış göstermektedir. 2017 yılı TÜİK rakamlarına göre 50.298
ton zeytinyağı ihraç edilmiştir.
Tablo 32. Aydın İli Zeytinyağı İhracatı (2017)
ÜRÜNÜN ADI MİKTARI (kg) %
Zeytinyağı 90.973 48,24
Natürel Zeytinyağı 81.135 43,03
Riviera Zeytinyağı 16.386 8,69
Natürel Sızma Zeytinyağı 1 0,0005
TOPLAM 188.546 100
Kaynak: Aydın Tarım ve Orman Müdürlüğü
235
238
240
243
245
248
250
253
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
0
89
Arzın fazla olduğu dönemlerde dökme zeytinyağı ihracatı daha da fazla olmaktadır.
Tablo 33. Aydın İlinin Zeytin İhracatı (2017)
ÜRÜNÜN ADI TOPLAM (kg)
Salamura Siyah Zeytin 7.356.527
Siyah Zeytin 3.402.049
Naturel Siyah Zeytin 1.025.279
Yeşil Zeytin 881.115
Natural Siyah Zeytin 799.946
Sele Zeytin 744.070
Çekirdeksiz Siyah Zeytin 369.885
Dilimlenmis Siyah Zeytin 251.886
Yağda Siyah Zeytin 239.583
Siyah Salamura Zeytin 210.551
Salamura Yeşil Zeytin 192.752
Siyah Dilimli Zeytin 185.460
Yeşil Kokteyl Zeytin 71.102
Çekirdeksiz Yeşil Zeytin 52.668
Biberli Yeşil Zeytin 48.881
Yeşil Biberli Zeytin 27.701
Dilimli Yeşil Zeytin 20.252
Biber Dolgulu Yeşil Zeytin 16.123
Yeşil Kirma Zeytin 14.399
Yeşil Çizik Zeytin 11.200
Dilimlenmis Yeşil Zeytin 8.072
Salamura Kirma Yeşil Zeytin 2.992
Siyah Zeytin Soslu 2.705
Salamura Zeytin 2.340
Naturel Yeşil Zeytin 1.178
Kuru Zeytin 1.074
TOPLAM 15.939.789 Kaynak: Aydın İl Tarım ve Orman Müdürlüğü
90
ZEYTİN PAZARLAMA KANALLARI
Şekil 9. Zeytin Pazarlama Kanalları
Ham Dane Zeytin (ÜRETİCİ )
Yağlık Sofralık
Toplayıcı
Tüccar
Yarı Mamul
(Üretici)
Özel Salamura İşletmeleri
Aile Tüketimi
( işlenmiş) Özel Zeytinyağı
Fabrikaları
Aile
Tüketimi
BORSA
Tarım Satış Kooperatifi
TARİŞ
Özel Rafine
Zeytinyağı
Fabrikaları
Mamul Ürün Pazarlama Kanalları
(İHRACATÇI- TOPTANCI- PERAKENDECİ- TÜKETİCİ
91
Tablo 34. Aydın İli Zeytin ve Zeytinyağı Pazarlaması (SWOT Analizi)
Strateji Güçlü Yönler Zayıf Yönler Fırsatlar Tehditler
-Zeytin ve
Zeytinyağı
üretiminde
kaliteyi
arttırmak ve
sektörde
marka
haline
gelmek.
- Lisanslı
depoculuk.
-Zeytinyağı
ihracatında artış
var.
-Sofralık zeytin
ihracatında artış
var.
-Ağaç sayısı ve
üretim
bakımından
lider
durumdayız.
-Zeytin
kültürüyle
yetişmiş
üreticilere sahip
olmamız.
-Var yılarındaki arz
fazlalığının stoklama
problemine ve fiyatların
düşmesine neden olması.
-Stoklama da hijyen ve
depolama koşullarının
iyi olmaması.
-Kaliteli zeytinyağı elde
etme bilincinin yeterince
gelişmemiş olması.
-Üretime göre iç tüketim
miktarı düşük.
-Pazarlamada
ambalajlamanın yetersiz
olması.
-Parsel ulaşım yollarının
olmaması veya azlığı
-Reklam ve
kampanyalarla
iç tüketimin
arttırılabilir
durumda
olması.
- Artan nüfus
ve turizm
bölgesinde
olmamız.
-Henüz etkili bir
mücadele metodu
olmadığı için
Verticillium
solgunluğu
nedeniyle
kurumaların
artması
3.4.4.Türkiye ve Aydın’ da Kestane Üretim-Tüketim Analizi ve Pazarlaması
3.4.4.1. Üretim ve Üretim Trendi
FAO’nun 2016 yılı verilerine göre; dünya kestane üretimi 2.261.589 ton olup, en
önemli üretici ülke konumunda olan Çin ve Bolivya’dan sonra, Türkiye 64.750 ton ile üçüncü
sırada yer almaktadır. Türkiye’nin 2017 yılı kestane üretimi ise 62.904 tondur.
Grafik 28. Türkiye'deki Kestane Ağacı Gelişme Eğilimi
1,900,000
1,925,000
1,950,000
1,975,000
2,000,000
2,025,000
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Meyve veren
yaşta ağaç sayısı
92
Grafik 28’e göre Türkiye’nin meyve veren yaşta kestane ağacı sayısı ve dolayısıyla
kestane üretimi, son 10 yıllık zaman dilimi dikkate alındığında (2008-2017) artış göstermiştir.
2008 yılında üretim 55.395 ton iken, 2017 yılında 62.904 tona ulaşmıştır.
Grafik 29. Türkiye Kestane Üretiminde Aydın İlinin Payı (%)
Grafik 29 incelendiğinde Aydın ili kestane üretiminin Türkiye içerisindeki payının
yıllara göre değişim gösterdiği ancak 2008 yılından 2017 yılına gelindiğinde %31,2’den
%38,6’ya yükseldiği görülmektedir. İlimiz kestane üretimi 2017 yılında 24.304 ton olarak
gerçekleşmiştir.
Grafik 30. Aydın İli Kestane Ağacı Gelişme Eğilimi
30
32
34
36
38
40
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
600,000
620,000
640,000
660,000
680,000
700,000
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Meyve veren
yaşta ağaç sayısı
93
Grafik 30 incelendiğinde Aydın İli kestane ağacı sayısı 2008 yılında 692.633 civarında
iken, 2017 yılında 784.247’e ulaşmıştır. İlimizde üretilen kestane miktarı ise yıllara göre
değişiklik göstermiş ve son 5 yılda 20-25 bin ton arasında değişmiştir.
Aydın İli kestane ağaç sayısı ve üretimi bakımından Türkiye’de birinci sırada yer
almaktadır.
3.4.4.2. Kestane Pazarlanması ve İhracatı
İlimizde kestane tüketimi ve pazarlaması daha çok ham ürün olarak yapılmaktadır.
Kestaneyi işleyerek, ürün çeşitliliği sağlanarak, tüketime sunulması amacıyla kurulan işletme
yok denecek kadar azdır. Ürünün ihracatı da şekerleme v.b. olarak değil hastalıklardan ari,
belirli standartlarda hazırlanarak ham ürün olarak yapılmaktadır.
Grafik 31. Aydın İli Kestane İhracatı
Grafik 31’den de görüldüğü gibi Aydın İlinden 2008-2017 yılları arasında kestane
ihracat miktarlarında yıllara göre değişiklikler meydana gelmiştir. Bunun nedeni üretimde
oluşan değişikliklerin yanı sıra, ekonomik kriz dönemlerinin etkileridir. En yoğun ihracat
2014 yılında 4.815 ton ile gerçekleştirilmiştir. 2017 yılı ilimiz kestane ihracatı ise 3.398
tondur.
Türkiye ve Aydın’dan en fazla kestane İtalya ve Lübnan’a ihraç edilmektedir.
0
1,000
2,000
3,000
4,000
5,000
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
94
Grafik 32. Aydın İlinin Türkiye Kestane İhracatındaki Payı
Grafikteki veriler incelendiğinde yıllara göre değişmekle birlikte 2008-2017 yılları
arasında Aydın İlinin Türkiye kestane ihracatına ortalama %30 oranında katkıda bulunduğu
görülmektedir.
10
15
20
25
30
35
40
45
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
95
KESTANE PAZARLAMA KANALLARI
Şekil 10. Kestane Pazarlama Kanalları
ÜRETİCİ
Mahalli Pazar
Aile Tüketimi
Tüccar Aracı
Ham ve Mamül
İhracatçı Firma
Şekerleme ve
İmalatçı Firma
Dış Alıcı
96
Tablo 35. Aydın İli Kestane Pazarlaması (SWOT Analizi) Strateji Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler
-Kestane
Pazarlaması
-Üretimde ve ağaç
sayısı bakımından
Türkiye’de
birinci sırada
-Yetiştiricilikte
ürün çeşitliliği az
-İşlenmiş ürün
çeşitliliği az
-İhracat artmakta
-İşlemeye ve ihracata uygun
çeşitlerin az olması
-Sulama imkanlarının az
olması
-Toprak muhafaza
tedbirlerinin az olması
-Hastalıklar ve karantina
-Tekniğine uygun fidan
üretiminin az olması
-İhracatta zaman zaman
kalite problemi yaşanması
-Kestane üretimi, işlenmesi
ve saklanmasında eski
yöntemlerin kullanılması
-Hazine arazilerinde
yetiştiricilik
yapılarak kestane
üretimi arttırılabilir
-Fidan üreticileri
desteklenerek
çeşitlilik ve üretim
arttırılabilir
-Kalite ve
standardizasyon
sağlanarak ihracat
arttırılabilir
-İşleme sanayinin
teşvik edilmesi ile
mamul ürün
çeşitliliğinin ve
miktarının
arttırılması.
-Bazı bölgelerde
görülen mürekkep
hastalığının
bulaşma riski
-Karantina
tedbirlerine
uyulmaması
-Kestane varlığının
yok olması
-Toprak-su
erozyonu
-Köyden kente göç
neticesi köylerde
çalışacak genç
nüfusun hızla
azalması.
3.4.5. Aydın’ da Süt ve Süt Ürünleri Pazarlaması
3.4.5.1. Üretim ve Üretim Trendi
Türkiye süt üretiminin büyük çoğunluğunu büyük baş hayvancılık karşılamaktadır.
Bunu koyun ve keçi takip etmektedir. Büyük baş hayvancılığın gelişmesinde işletmelerin
küçük ölçekli olması problem oluşturmaktadır. Küçük işletmeler üretim maliyetini düşürmede
ve hayvanlarını pazarlamada büyük işletmeler kadar başarılı olamamaktadır. Yem ve diğer
üretim girdi fiyatlarının yüksek olması elde edilen ürünün (et,süt) değer fiyat edememesi
diğer önemli bir sorundur. Küçük işletmelerde bakım ve besleme konularında teknik bilgi
eksikliği vardır. Ayrıca pek çok işletmenin yeterli ve kaliteli kaba yem üretmeden yetiştiricilik
yaptığı görülmektedir.
97
Grafik 33. Türkiye Sağmal İnek Sayısındaki Gelişme Eğilimi (1000 baş)
Grafik 34. Türkiye İnek Süt Üretimindeki Gelişme Eğilimi (1000 ton)
Grafik 33 incelendiğinde Türkiye sağmal inek varlığı 2009-2013 yılları arasında bir
yükselme, 2014 yılından itibaren hafif bir düşüş eğilimi göstermiştir. Süt üretiminde de buna
paralel olarak 2015 yılında bir düşüş gözlenmiştir. 2009 yılından itibaren görülen süt
verimindeki artış daha çok yerli ırkların azalması, kültür ırkının çoğalmasından
kaynaklanmaktadır. Son yıllarda görülen hayvan sayısındaki düşüşün sebebi, sütün değer
fiyat bulamaması, yem maliyetinin yüksek olması ve küçük ölçekli işletmelerin bu
olumsuzluklardan fazla etkilenmesi nedeniyle süt hayvanlarının kesime gitmesinden dolayı
olmuştur. 2017 yılından itibaren sağmal inek sayısındaki 538.000 baş artış ile süt
üretimimizde yaklaşık 2 milyon ton artış görülmüştür.
4,000
4,500
5,000
5,500
6,000
6,500
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
10,000
11,000
12,000
13,000
14,000
15,000
16,000
17,000
18,000
19,000
20,000
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
98
Grafik 35. Aydın İli Sağmal İnek Sayısındaki Gelişme Eğilimi (1000 baş)
Grafik 36. Aydın İli İnek Sütü Üretimindeki Gelişme Eğilimi (1000 ton)
Grafik 35 ve 36 incelendiğinde ilimizde sağmal hayvan sayısı 2009-2015 yılları
arasında artış göstermiş 2015 yılındaki azalıştan sonra tekrar yükselişe geçmiştir. Süt
üretimimiz ise 2009 yılından itibaren artış göstermeye başlamış 2015 yılında hayvan sayısında
yaşanan düşüşe rağmen süt üretim miktarımızda düşüş görülmemiş ve 2017 yılında bir önceki
yıla göre 62 bin ton artış ile 497 bin tona ulaşmıştır.
100
105
110
115
120
125
130
135
140
145
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
300
350
400
450
500
550
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
99
Grafik 37. Aydın İlinin Türkiye İçerisindeki İnek Sütü Üretimindeki Payı (%)
Aydın ili inek sütü üretimindeki artışa rağmen Türkiye süt üretimi içerisindeki
payımız zaman içinde inişli çıkışlı bir grafik göstermiştir. İlimiz 2017 yılı verilerine göre
Türkiye süt üretiminin %2,6’sını oluşturmaktadır.
Köylerde, üreticiler ürettikleri sütlerden peynir, tereyağı, yoğurt, kesik yapmakta
mahalli pazarlarda satmaktadır. Ayrıca üretilen sütler mandıra, kooperatif, süt fabrikaları
tarafından toplanarak işlenmekte ve tüketime sunulmaktadır.
İlde süt toplayan 30 adet Kooperatif bulunmakta olup, bu kooperatifler yıllık yaklaşık
200.000 ton süt toplamaktadır. Kooperatifler topladıkları sütün bir kısmını mandıralara,
çoğunluğunu ise süt fabrikalarına pazarlamaktadır. Nazilli ÖR-KOOP topladığı sütün bir
kısmını işleyerek tereyağı, yoğurt, teneke tulum, lor, ayran olarak tüketiciye sunmakta, bir
kısmını süt fabrikalarına vermektedir.
2.0
2.5
3.0
3.5
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
SÜT PAZARLAMA KANALLARI
Şekil 11. Süt Pazarlama Kanalları
Çiğ Süt Üreticisi
Ari Olan Süt Üreticisi Ari Olmayan Süt Üreticisi
Aile İçi Tüketim
(Birincil Üretici)
Süt İşleme Tesisi
(Büyük Kapasiteli)
Süt Toplama
Merkezi
Kooperatif Özel
Toplayıcı
Süt İşleme Tesisi
(Küçük Kapasiteli)
Kayıtlı Perakende
Satış Noktası
Tüketici
(Paketleme veya Sütmatik)
(Süt Ürünleri)
Tablo 36. Aydın İli Süt Pazarlaması (SWOT Analizi) Strateji Mevcut Durum Problemler Fırsatlar Tehlikeler
Süt Pazarlaması -Hayvan başına
verim yüksek
-İşletme ölçekleri
küçük
-Yerli hayvan ırkı
az, kültür ırkı
hayvan sayısı fazla
- Süt fiyatı son
yıllarda artış gösterdi
-Süt kalitesi
yönünde
üreticilerin
bilinçsiz olması
-Süt toplamda
soğuk zincir
ağının tam
oluşturulamaması
-Teşviklerle işletme
ölçeklerinin büyütülmesi
-Kaliteli süte verilen
teşviklerle sütün
kalitesinin yükseltilmesi
-Sütün toplanmasından
işlenmesine kadar hijyen
şartların sağlanarak
kalitenin yükseltilmesi
-Sütün kalitesinin
düzeltilmemesi
durumunda sağlıksız
ürünlerin tüketime
sunulması
3.5. TARIMSAL HİZMETLER
Tarımsal üretimi destekleme hizmetleri (Tarımsal Teknoloji, Hayvan Sağlığı, Tohum
ve Damızlık gibi girdi dağıtımı ve pazarlama) büyük ölçüde devlet kuruluşları, kooperatifler,
sivil toplum örgütleri ve özel sektör kuruluşları tarafından sağlanmaktadır. Aydın ilinde
tarıma destek veren kuruluşlar ve sağladığı hizmetler Tablo 37’de gösterilmiştir.
Tablo 37. Tarımsal Organizasyonların Fonksiyonları ve Sorumlulukları
Verilen Hizmetler İlgili Kurum
Yayım- Eğitim İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Araştırma Enstitüleri,
Ziraat Odaları, Tarımsal Birlikler, Meslek Odaları, Adnan
Menderes Üniversitesi
Araştırma
Erbeyli İncir Araştırma Enstitüsü, Nazilli Pamuk Araştırma
Enstitüsü, Menemen Tarımsal Araştırma Enstitüsü,
Bornova Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü ve Karantina
Müdürlükleri, Adnan Menderes Üniversitesi
Sulama DSİ (Büyük ölçekli), Sulama Birlikleri, Sulama
Kooperatifleri, Büyükşehir Belediyesi
Kırsal Kalkınma İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Belediyeler, Tarım ve
Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK), Güney
Ege Kalkınma Ajansı (GEKA)
Veteriner Hizmetleri İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, Bornova Veteriner Kontrol
Enstitüsü, Belediyeler, Hayvancılık Birlikleri, Adnan
Menderes Üniversitesi, Özel Veteriner Hekimler
Tarımsal Girdiler (tohum, gübre,
zirai mücadele ilaçları)
Tarım Satış ve Tarım Kredi Kooperatifleri, Tarımsal
Birlikler ve Kooperatifler, Özel ve Tüzel Kişilikler
Tarımsal Kredi Bankalar, Tarım Kredi Kooperatifleri
102
Verilen Hizmetler İlgili Kurum
Ürün Pazarı Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO), TARİŞ, Borsa, Tarımsal
Amaçlı Kooperatifler ve Özel ve Tüzel Kişilikler
Canlı Hayvan Pazarı Çeştepe Hayvan Pazarı, Dalama Hayvan Pazarı, Nazilli
Hayvan Borsası Pazarı, Çine Belediyesi Hayvan Pazarı.
Süt Toplama ve Pazarlama Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri (Süt Top. Mer.), Özel
Toplayıcılar, Yerel Mandıralar, Süt İşleyen Fabrikalar
Et İşleme Uludağ Et, Paşacan Et, Boran Gıda, Ege Et, Naz-Bel,
Kasaba Et ve Et Ürünleri
Para Kaynakları ve Teşvikler Tarım ve Orman Bakanlığı, TKDK, GEKA, KOSGEB,
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı
İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nde 2017 yılı itibarıyla toplam memur ve işçi olmak
üzere 928 personel çalışmaktadır. İlimiz merkez ve ilçelerinde 310 adet ziraat mühendisi, 35
adet gıda mühendisi, 14 adet su ürünleri mühendisi,146 adet veteriner, 1 adet balıkçılık
teknolojileri mühendisi,53 adet veteriner sağlık tekniker ve teknisyeni, 107 adet ziraat
tekniker ve teknisyeni, 24 adet memur, 3 adet şoför, 6 adet hizmetli, 1 adet bekçi, 8 adet
sağlık memuru, 1 adet kimyager,3 adet biyolog, 1 adet laborant, 2 adet ev ekonomisti
çalışmaktadır.
3.5.1. Tarıma Hizmet Sağlayan Kuruluşlar
Aydın ilindeki kurumsal yapılara baktığımızda;
• İl Tarım ve Orman Müdürlüğü,
• Devlet Su İşleri,
• Erbeyli İncir Araştırma İstasyonu
Müdürlüğü
• Nazilli Pamuk Araştırma İstasyonu
Müdürlüğü
• Söke Zirai Üretim İşletmesi
Tarımsal Yayım ve Hizmetiçi
Eğitim Merkezi Müdürlüğü
• Ziraat Mühendisleri Odası
• Veteriner Hekimler Odası
• Ticaret Odaları
• Sanayi Odaları
• Ticaret Borsaları
• Ziraat Odaları
• Çiftçi Örgütleri
• Dernekler
• Sivil Toplum Kuruluşları
• Tarım Kredi Kooperatifleri
• Tarım Satış Kooperatifleri
• Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri
• Kamu ve Özel Bankalar
• GEKA
• TKDK
• Toprak Mahsulleri Ofisi
103
DSİ Bölge Müdürlüğü
Su ve toprak kaynakları ile hidroelektrik enerji potansiyeli gibi konular üzerinde etüt,
planlama, proje gibi çalışmalar yapmaktadır.
Orman ve Su İşleri Müdürlüğü
Orman içi ve civarındaki halkın sosyal ve ekonomik durumunun iyileştirilmesine
yönelik çalışmaların yanında, ağaçlandırma çalışmaları, orman yaygınlarını önleme ve
mücadele gibi çalışmalar yapmaktadır.
10.07.2018 tarih ve 30474 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 1 nolu
Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile kurulan Tarım ve
Orman Bakanlığı organizasyon şemasında DSİ Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğü
Bakanlığa Bağlı Kuruluşlar olarak yer almaktadır.
Toprak Mahsulleri Ofisi
Aydın’da Toprak Mahsulleri Ofisi, İzmir Şube Müdürlüğüne bağlı olup, Söke ve Çine
İlçelerinde de faaliyet göstermektedir. Çiftçinin üretmekte olduğu özellikle hububat ürünlerini
depolamak, piyasada fiyat istikrarını sağlamak amacı ile hizmet vermektedir.
Aydın ve bağlı birimlerde 20.000 tonluk çelik, 3.500 tonluk kagir olmak üzere toplam
23.500 tonluk ambar bulunmaktadır.
Kooperatifler
Tarım Kredi Kooperatifleri ( TKK )
2836 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri Kanununa göre kurulmuş Aydın’da 49 adet
Tarım Kredi Kooperatifi mevcut olup, 28.518 kayıtlı ortağı vardır. Ortaklarının ekonomik
menfaatlerini korumak ve özellikle meslek ve geçimleriyle ilgili ihtiyaçlarını sağlamak
amacıyla karşılıklı yardım prensibine dayanılarak hizmetlerini yürütmektedir.
Tarım Satış Kooperatifi ( TARİŞ )
2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanununa göre kurulmuş; TARİŞ
adı altında Aydın ilinde 3 ayrı birlikten (Pamuk Birliği, Zeytin ve Zeytinyağı Birliği ve İncir
Birliği ) oluşmaktadır.
Aydın İlinde;
18 adet Pamuk Birliğinde 24.121 ortak
11 adet Zeytin ve Zeytinyağı Birliğinde 7.937 ortak
11 adet İncir Birliğinde 5.549 ortak bulunmaktadır.
TARİŞ, Türkiye üretimi içindeki payı yüksek olan ve dış ticaret şansı olan ürünler
arasında yer alan pamuk, incir, zeytin ve zeytinyağı ile çekirdeksiz kuru üzüm pazarlama
sisteminin gelişmesinde önemli rolü oynamıştır.
Tarımsal Kalkınma Kooperatifleri
Aydın’da 110 adet tarımsal kalkınma kooperatifi mevcut olup, 16.904 ortağı vardır.
104
Ortakların her türlü bitkisel, hayvancılık, ormancılık konularındaki üretimini artırmak,
üretilen ürünlerin pazarlanmasını yapmak, ekonomik ve sosyal yönden gelişmelerine yardımcı
olmak amacıyla kurulmuştur.
Destekleme ve Kredilendirme Çalışmaları
Tablo 38. Aydın İlindeki Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin Uyguladığı Projeler Yıl Kooperatif Adı Proje Konusu Toplam (TL)
2003 Buharkent-Gelenbe-Feslek T.K.K. Ort.Mülk.200 Baş (100X2Baş) Süt Sığ.Prj. 620.133,00
2004 Germencik-Balatçık T.K.K.
Didim-Akyeniköy T.K.K.
Yenipazar-Eğridere-Karacaören T.K.K.
Karpuzlu-Hatipkışla T.K.K.
Buharkent-Gelenbe-Feslek T.K.K.
Söke-Çavdar T.K.K.
60T/Y Zeytinyağı Fab.Prj.
Ort.Mülk.200 Baş(100X2 Baş) Süt.Sığ.Prj.
Ort.Mülk.200 Baş(100X2Baş)SütSığ.Prj
Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)Süt.Sığ.Prj
Ort.Mülk.200 Baş (100X2Baş) Süt Sığ.Prj.
250T/G Zeytin Salamura Tesisi Prj.
516.341,00
665.953,00
592.453,00
503.400,00
40.000,00
40.000,00
2005 Çine-Kavşit T.K.K.
Yenipazar-Çavdarköy T.K.K.
Karacasu-Esençay T.K.K.
Kuyucak-Belenova-Yaylalı T.K.K
Kuyucak-Çobanisa T.K.K.
Kuyucak-Taşoluk T.K.K.
Didim-Akyeniköy T.K.K.
Ort.Mülk.180Baş(90X2Baş)Süt.Sığ.Prj.
Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)SütSığ.Prj.
Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)Süt.Sığ.Prj.
2000T/Y SoğukHava Dep.Prj
1000T/Y Soğukhava Deposu Prj.
500T/Y SoğukHava Deposu Prj.
Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)SütSığ.Prj.
641.053,00
679.753,00
690.293,00
800.000,00
75.000,00
30.000,00
40.000,00
2006 Buharkent-Savcıllı T.K.K.
Çine-Seferler-Sağlık T.K.K.
Çine-Alabayır T.K.K.
Nazilli-Aksu T.K.K.
Sultanhisar-Uzunlar T.K.K.
Germencik-Balatçık T.K.K.
Karacasu-Esencay T.K.K.
Ort.Mülk.300Baş(50X6Baş)D.Sığ.Yet.Projesi
Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)Süt.Sığ.Prj.
Ort.Mülk.204Baş(102X2Baş)Süt Sığ.Prj.
Ort.Mülk.126Baş(63X2Baş)Süt.Sığ.Prj.
500T/Y Soğuk Hava Deposu Projesi
60 T/G Zeytinyağı Fabrikası Projesi
Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş) Süt.Sığ.Prj.
926.390,00
832.530,00
807.598,00
520.569,00
220.000,00
40.000,00
40.000,00
2007 Karacasu-Yazır T.K.K Ort.Mülk.122 Baş (61X2 Baş) Süt.Sığ.Prj. 635.380,00
Kuyucak-Bucak T.K.K Ort.Mülk.300 Baş (50X6 Baş) D.Süt Sığ. Prj. 1.193.451,00
Buharkent-Savcıllı T.K.K. Ort.Mülk.300Baş(50X6Baş)Süt.Sığ.Prj. 30.000,00
Kuyucak-Çobanisa T.K.K. 2000T/Y SoğukHava Dep.Prj 30.000,00
Karpuzlu ve Çev. T.K.K Ort.Mülk.200Baş(100X2 Baş)Süt.Sığ.Prj. 30.000,00
Karpuzlu ve Çev. T.K.K 20 T/G Zeytinyağı Fabrikası Projesi 30.000,00
Koçarlı-Mazon Böl. T.K.K 200 T/Y Çam Fıst. Dep. İşl ve Paz. Prj. 800.000,00
Yenipazar Koyunlar-Alioğulları TKK. Ort.Mülk.116Baş(58X2Baş)Süt.Sığ.Prj 611.586,00
Koçarlı-Mazon Böl. T.K.K 200 T/Y Çam Fıst. Dep. İşl ve Paz. Prj. 30.000,00
105
Yıl Kooperatif Adı Proje Konusu Toplam (TL)
Kuyucak-Bucak T.K.K. Ort.Mülk.300 Baş (50X6 Baş) D.Süt Sığ. Prj. 40.000,00
2009 Kuyucak-Gencelli TKK Meyve-Sebze İşleme Paketleme 50.000,00
2010 Çine-Akçaova T.K.K. Ort. Mülk. 147ailex10başx2devre Besi Sığ.Pr. 5.055.620,80
Koçarlı-Çakırbeyli-Orhaniye TKK Ort.Mülk.300Baş(50X6Baş)Süt.Sığ.Prj. 555.991,00
Yaykın-Tepecik-Bingeç-Yolaltı TKK 60.-T/gün Zeytinyağı Fabrikası 780.000,00
Yenipazar-Eğridere-Karacaören T.K.K. Ort.Mülk.408Baş(102X4Baş)Süt.Sığ.Prj 2.539.229,00
2011 Çine-Mutaflar T.K.K. Ort.Mülk.200Baş(100X2 Baş)Süt.Sığ.Prj 1.343.744,38
Çine-Soğukoluk T.K.K. Ort.Mülk.108 Baş(54X2 Baş)Süt.Sığ.Prj 1.020.360,00
2012 Germencik-Balatçık T.K.K. 60 T/G Zeytinyağı Fabrikası Projes 50.000,00
Yaykın-Tepecik-Bingeç-Yolaltı TKK 60.-T/gün Zeytinyağı Fabrikası 75.000,00
Çine-Akçaova T.K.K. Ort. Mülk. 147ailex10başx2devre Besi Sığ.Pr. 50.000,00
2013 Koçarlı-Çakırbeyli-Orhaniye TKK Ort.Mülk.300Baş(50X6Baş)Süt.Sığ.Prj. 1.625.000,00
Koçarlı Cincin-Çakmar T.K.K. Ort.Mülk.240Baş(40X6Baş)Süt.Sığ.Prj. 1.340.000,00
Buharkent-Savcıllı T.K.K. Ort.Mülk.300Baş(50X6Baş)Süt.Sığ.Prj. 200.000,00
Karacasu-Yazır T.K.K Ort.Mülk.122 Baş (61X2 Baş) Süt.Sığ.Prj. 50.000,00
Kuyucak-Belenova-Yaylalı T.K.K 2000T/Y SoğukHava Dep.Prj 100.000,00
Kuyucak-Gencelli TKK Meyve-Sebze İşleme Paketleme 200.000,00
Yenipazar-Çavdarköy T.K.K. Ort.Mülk.200Baş(100X2 Baş)Süt.Sığ.Prj. 70.000,00
Yenipazar-Eğridere-Karacaören T.K.K. Ort.Mülk.408Baş(102X4Baş)Süt.Sığ.Prj 200.000,00
Buharkent-Gelenbe-feslek T.K.K. Ort.Mülk.200 Baş (100X2Baş) Süt Sığ.Prj. 150.000,00
Çine-Kavşit T.K.K. Ort.Mülk.180Baş(90X2Baş)Süt.Sığ.Prj 150.000,00
Didim-Akyeniköy T.K.K. Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)SütSığ.Prj. 100.000,00
Karpuzlu-Hatipkışla T.K.K. Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)SütSığ.Prj. 150.000,00
Nazilli ve Çev.T.K.K(Ör-Koop) Ort.Mülk.200Baş(100X2Baş)Süt.Sığ.Prj 150.000,00
Nazilli ve Çev.T.K.K(Ör-Koop) 12.000 T/Y Süt ve Süt Ürn.İşleme Projesi 650.000,00
Sulama Kooperatifleri
İlimizde 25 adet sulama kooperatifi mevcut olup 5102 ortağı vardır.
Devletçe ikmal edilmiş sulama tesislerinden alınacak suyun ziraatta kullanılması ile
ilgili her türlü arazi çalışması yaparak, sulama tesislerini işletmek amacı ile kurulmuştur.
Su Ürünleri Kooperatifi
Aydın’da 11 adet su ürünleri kooperatifi mevcut olup 886 ortağı vardır.
Her türlü su ürünlerinin üretimi, yetiştiriciliği, avcılığı, işleme, depolama, pazarlama
konularında ortaklarına hizmet vermek amacıyla kurulmuşlardır.
106
Kooperatif Birlikleri
Aydın’da Hayvancılık Kooperatifleri Birliği, Ormancılık Kooperatifleri Birliği ve Su
Ürünleri Kooperatifleri Birliği olmak üzere üç adet Kooperatif Bölge Birliği mevcuttur.
Ziraat Odaları
Aydın’da 16 adet ziraat odası kurulmuş olup, 134.000 üyesi bulunmaktadır. Üyelerine
amaçları doğrultusunda ziraatla ilgili her türlü hizmeti sunmaktadır.
Üretici Birlikleri
İlimizde Aydın Süt Üreticileri Birliği, Karacasu Süt Üreticileri Birliği, Aydın Su
Ürünleri Yetiştiricileri Üretici Birliği, Koçarlı Bal Üreticileri Birliği, Bozdoğan Süt Üreticileri
Birliği, Aydın Kırmızı Et Üreticileri Birliği, Kuyucak Narenciye Üreticileri Birliği, Karpuzlu
Organik Zeytin Üreticileri Birliği, Çine Kırmızı Et Üreticileri Birliği, Söke Narenciye
Üreticileri Birliği, Bozdoğan Kırmızı Et Üreticileri Birliği olmak üzere toplam 11 adet Üretici
Birliği faaliyet göstermektedir.
Islah Amaçlı Birlikler
Aydın’da Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği, Damızlık Koyun-Keçi Yetiştiricileri
Birliği ve Arı Yetiştiricileri Birliği olmak üzere üç adet ıslah amaçlı yetiştiricileri birliği
mevcuttur.
Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğinin 4992, Damızlık Koyun-Keçi Yetiştiricileri
Birliğinin 489, Arı Yetiştiricileri Birliğinin ise 1636 üyesi olmak üzere toplam 7117 çiftçiye
hizmet vermektedirler.
Birlikler, veterinerlik hizmetleri ( Suni tohumlama, aşılama, muayene v.s.), Soy
kütüğü ve ön soy kütüğü çalışmaları içerisinde kulak küpesi temini, küpeleme ile kayıt tutma,
yem tohumluğu temin etme ve satma, çiftlik malzemeleri temini ve satışı, damızlık
satışı,tarımsal desteklerin takibi, kaydının yapılması, dağıtılması, yayım (gazete,dergi) gibi
faaliyetlerde bulunmaktadır.
Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu
Aydın’da 2007 yılında kurulmuş olup, amacı Kırsal kalkınma programları
çerçevesinde, AB ve uluslararası kaynaklardan sağlanan fonları hedef kitleye etkin şekilde
ulaştırarak ulusal kalkınmaya katkı sağlamaktır.
Ulusal ve uluslararası alanda saygın, güçlü kurumsal kapasiteyle kırsal kalkınma
programlarının uygulanmasında belirleyici, yönlendirici ve güvenilir bir kurum olmaktır
3.5.2. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Çalışmaları
Bakanlığımız bünyesinde İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından Aydın İlinde
Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında yürütülen faaliyetler
aşağıda verilmektedir.
1- Ekonomik Yatırımlar Programı
Programın amacı; doğal kaynakların korunmasını dikkate alarak, kırsal alanda gelir
düzeyinin yükseltilmesi, altyapının iyileştirilmesi, tarımsal üretim ve tarımsal sanayi
107
entegrasyonunun sağlanması, gıda güvenliğinin güçlendirilmesi, kırsal alanda alternatif gelir
kaynaklarının yaratılması ve kırsal toplumda belirli bir kapasitenin yaratılmasıdır.
Programın 2006-2010 yılları arasında 5 yıl uygulanması düşünülmüş daha sonra 2011-
2015 yılları arasında da uygulanmak üzere 5 yıl uzatılmıştır. Program Tarım ve Orman
Bakanlığı ve İl Tarım ve Orman Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir.
Tablo 39. Aydın İli Kırsal Kalkınma Yatırımları Desteklemeleri
Etap
no
Müracaat
Eden Proje
Sayısı
Onaylanan
Proje
Sayısı
Vazgeçen-iptal
Edilen Proje
Sayısı
Uygulanan
Proje Sayısı
Ödenen Hibe
Miktarı (TL)
1. 16 2 1 1 167.091,95
2. 28 15 6 9 1.500.818,18
3. 71 29 2 27 4.230.060,19
4. 77 17 - 17 3.814.654,45
5. 74 17 5 12 2.758.139,38
6. 72 20 6 14 3.329.118,23
7. 40 37 12 25 5.478.799,48
8. 43 43 10 33 10.606.878,69
9. 58 43 9 34 13.578.491,96
10. 33 17 5 12 3.576.589,25
11. 131 72 10 10
(52 proje
Devam
ediyor)
5.889.515,69
GENEL
TOPLAM 643 312 66 194 54.930.157,45
108
2- Makine Ekipman Desteği Programı
Tablo 40. Aydın İlinde Yıllara Göre Makine-Ekipman Desteklemeleri
MAKİNE EKİPMAN
ADI
YILLAR TOPLAM
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Damla Sulama 1 7 2 1 1 1 4 2 19
Balyalama Makinesi 5 13 14 4 10 4 9 0 59
Silaj makinesi 4 30 15 19 19 7 29 13 136
Soğuk Hava Tes. Taş.
Aracı 6 4 0 0 - - - 0 10
Yem Hazırlama Araçları 0 18 15 20 31 22 87 19 212
Mısır Hasat Tablası 0 4 0 0 - - - 0 4
Pülverizatör-Atomizör 0 43 69 101 325 43 120 193 894
Süt Sağım Ün. ve
Soğ.Tankı 0 26 26 112 307 193 133 79 876
Bahçe El Traktörü 0 11 43 97 192 37 101 73 554
Sıkmalı Çayır ve Yonca
Biçme Mak. 0 11 19 52 96 - 39 43 260
Lazerli Tesviye Aleti 0 3 6 3 10 - - - 22
Sap Parçalama Mak. 0 1 3 11 12 10 17 17 71
Arıcılık Mak. Ekipmanı 0 0 3 2 1 19 - 0 25
Mibzer 0 0 53 50 104 22 53 8 290
Motorlu Tırpan 0 0 16 36 40 - 24 37 153
Patates Söküm Mak. 0 0 0 1 - - - - 1
Zeytin Hasat Mak. 0 0 53 237 362 117 513 300 1582
Biçer Bağlar 0 0 0 1 1 4 3 2 11
Gübre Dağıtma Mak. 0 0 0 11 10 5 3 6 16
DiskaroGoble 0 0 0 42 161 - 75 47 325
Koyun Kırpma Mak. 0 0 0 5 2 - - - 7
Anıza Direk Ekim Mak. 0 4 1 2 3 5 11 2 28
Toprak Frezesi 0 0 21 0 - - 31 41 93
Pamuk Toplama
Makinesi. - - - - 2 - - - 2
109
Makine ekipman desteği 2014 yılında sona ermiştir.
3- Bireysel Sulama Sistemlerinin Desteklenmesi Programı
Makine ve Ekipman Desteği 2014 yılında sona erdikten sonra Bireysel Sulama
Sistemlerinin Desteklenmesi programı adı altında sulama desteklemeleri %50 hibe şeklinde
devam etmiştir. Bu kapsamda 2017 yılında tamamlanan 4 proje için 112.220,54 TL hibe
ödemesi yapılmıştır.
4- Genç Çiftçi Desteği Programı
2016 yılında yürürlüğe giren Genç Çiftçi Desteği kapsamında İlimize toplam
5.940.000,00.-TL ödenek tahsis edilerek 198 proje desteklenmiştir. 2017 yılında ilimize tahsis
edilen 212 proje ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Tablo 41. Genç Çiftçi Desteği
PROJE KONUSU
PROJE
SAYISI
(2016)
HİBE
TUTARI
(2016)
PROJE
SAYISI
(2017)
HİBE
TUTARI
(2017)
Arıcılık 18 540.000 35 1.050.000
Bağcılık ve Üzümsü Bitkiler 5 150.000 4 120.000
Büyükbaş - Sığır 118 3.540.000 95 2.850.000
Coğrafi İşaretli ürünler ve Gıdalar 1 30.000 1 30.000
Fide Fidan Süs Bitkisi Üretimi 1 30.000 0 0
Kanatlı 11 330.000 17 510.000
Kapama Meyve Bahçesi 6 180.000 3 90.000
Küçükbaş - Koyun 24 720.000 38 1.140.000
Küçükbaş - Kıl Keçisi 3 90.000 2 60.000
Mantarcılık 6 180.000 8 240.000
Örtüaltı Tesisi 3 90.000 10 300.000
Tıbbi Aromatik Bitkiler 2 60.000 0 0
TOPLAM 198 5.940.000 213 6.390.000
Buzlama Mak.(Balıkçı
Gem.) - - - - 1 - - - 1
Balık Nakil Tankı - - - - - 1 - 1 2
Taş Toplama Makinesi - - - - - 2 1 - 3
Sıra Arası Çapa Makinesi - - - - - 15 100 44 159
Dal Parçalama Makinesi - - - - - - 6 4 10
Güneş Kollektörü - - - - - - - 4 4
Süt Analiz Cihazı - - - - - - - 1 1
Tarım Römorku - - - - - - - 4 4
TOPLAM 16 175 359 807 1690 507 1359 940 5853
110
3.5.3. Tarımsal Girdi Kaynakları
3.5.3.1. Tohum
İl genelinde faaliyet gösteren 248 adet ruhsatlı tohum bayisi bulunmaktadır. Pamuk,
buğday gibi ürünlerin tohumluklarını üreten ve işleyen 7 kuruluş, bu alanda yetiştiricilik
yapan 404 kişi bulunmaktadır. Ayrıca sertifikalı fidan üreten 22 adet kişi veya kuruluş vardır.
3.5.3.2. Yem
Toplam 349 adet ruhsatlı işletme ve yem bayii bulunmakta olup, 7 adet karma yem
fabrikası faaliyet göstermektedir. Kesif yem ihtiyacı ilde ve diğer illerde bulunan yem
fabrikalarından temin edilmektedir. Ayrıca kaba yem temininde yetiştiriciler kendi işletmeleri
için yonca, fiğ, yem şalgamı, silajlık mısır v.s üretmektedir.
3.5.3.3. Bitki Koruma Ürünleri
İlimizde 2017 yılı itibariyle toplam 182 adet bitki koruma ürünleri bayisi
bulunmaktadır. Bunlardan 128 tanesi özel kişilere ait olup, 54 tanesi tüzel kişiliklere aittir.
2017 yılı itibariyle Aydın İlinde kullanılan pestisit miktarı 540.587 kg ve 1.267.367 litredir.
Ayrıca ilimizde 137 adet zirai mücadele alet ve makina bayisi, 5 adet zirai mücadele
alet makine üretim işletmesi bulunmaktadır.
3.5.3.4. Gübre
2017 yılı itibariyle Aydın İlinde 271 adet dağıtıcı gübre bayisi ile 2 organik ve 2
kimyasal olmak üzere 4 adet gübre üreten firma faaliyet göstermektedir. İl genelinde 2017 yılı
içerisinde 103.428 ton kimyevi katı gübre tüketimi olmuştur.
3.5.3.5. Kredi ve Destek
Tarım ve Orman Bakanlığı başta olmak üzere TKDK, GEKA, KOSGEB, Sosyal
Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı ile Tarım Kredi Kooperatifleri ve bankalar üreticilere kredi
ve destek sağlamaktadır.
3.5.3.6. Tarım Sigortası
Tarım Sigortaları Havuzu tarafından kapsama alınacak ürünler, riskler, bölgeler ve
işletme ölçekleri itibariyle Devlet tarafından sağlanacak prim desteği miktarları, her yıl
Bakanlığımızın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu tarafından belirlenmektedir. Tarım Sigortaları
2018 yılı uygulamalarının yer aldığı "Tarım Sigortaları Havuzu Tarafından Kapsama
Alınacak Riskler, Ürünler ve Bölgeler ile Prim Desteği Oranlarına İlişkin 2017/11094 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı, 05/01/2018 tarih ve 30292 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir. Bu Karar ile;
-Bitkisel ürünler için dolu ana riski ile birlikte fırtına, hortum, yangın, heyelan,
deprem, sel ve su baskını ek riskleri dolu paketi halinde; bu sayılan risklere ilave olarak,
isteğe bağlı olmak üzere; açık alanda yetiştirilen meyveler için don riski, meyve bahçeleri ile
bağlarda dolu ağı, örtü ve destek (telli terbiye) sistemleri ile bu sistemlerin altında bulunan
ürünler, meyve ağaçları, asmalar ve fidanlar için dolu ağırlığı ve taşıt çarpması riskleri, kiraz
111
ürününde yağmur riski, yaban domuzunun tarla ürünlerine, sebzelere ve çilek ürününe verdiği
zararlar,
-Meyve ağaçları ve asmaların kendileri ile fidanlarında, paket halinde; dolu, fırtına,
hortum,yangın, heyelan, deprem, taşıt çarpması, kar ağırlığı, sel ve su baskını riskleri ile
yaban domuzunun sadece fidanlara verdiği zararlar,
-İlçe bazlı kuraklık verim sigortasıyla, kuru tarım alanlarında yetiştirilen buğday, arpa,
çavdar, yulaf ve tritikale ürünleri ile bu ürünlerin sertifikalı tohumluklarında, dolu paketi
dışındaki; kuraklık, don, sıcak rüzgar, sıcak hava dalgası, aşırı nem, aşırı yağış risklerinden
kaynaklı verim azalışları,
-Seralar için dolu ana riski ile birlikte; fırtına, hortum, yangın, heyelan, deprem, sel ve
su baskını ile taşıt çarpması, kar ve dolu ağırlığı ek riskleri paket halinde,
-Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar için ölüm riski ve ek olarak isteğe bağlı olmak
üzere hırsızlık riski,
-Kapalı sistemde üretim yapılan, bio-güvenlik ve hijyen tedbirleri alınmış tesislerde
Yetiştirilen kümes hayvanları ile açık ve yarı açık sistemde yetiştirilen kümes
hayvanları için ölüm riski,
-Denizlerde ve iç sularda yetiştirilen su ürünleri için ölüm riski ile kafes ve ağlar için
kazalar, predatör saldırısı, fırtına, hortum, deprem, sel ve su baskını riskleri,
-Aktif (arılı) ve plakalı kovanlar için; fırtına, hortum, yangın, heyelan, deprem, sel ve
su baskını, taşıt çarpması, nakliye ile vahşi hayvan saldırısı riskleri, ilgili genel şartlar ile
tarife ve talimatlar kapsamında; Bakanlığımızın kayıt sistemlerine kayıtlı çiftçilerin, mevcut
arazi, sera, ürün, tesis, işletme ve yetiştiricilik bilgileri dikkate alınarak, Tarım Sigortaları
Havuzu tarafından teminat altına alınmıştır.
2018 yılında; meyve bahçeleri ve bağlarda destek (telli terbiye) sistemleri ile bu
sistemlerin altında bulunan ürünler, meyve ağaçları, asmalar ve fidanlar için dolu ağırlığı ve
taşıt çarpması riskleri teminat kapsamına alınmıştır.
İlçe Bazlı Kuraklık Verim Sigortasında 2017 yılında kapsama alınan kuru alanlarda
üretimi yapılan buğday ürünü ve sertifikalı tohumluğuna ilave olarak, ilk defa 2018 yılında
ülke genelinde kuru alanlarda üretimi yapılan “arpa, çavdar, yulaf ve tritikale ürünleri ile bu
ürünlerin sertifikalı tohumluklarında”, kuraklık, don, sıcak rüzgar, sıcak hava dalgası, aşırı
yağış ve aşırı nem risklerinden kaynaklı verim azalışları teminat kapsamına alınmıştır.
Devlet prim desteği oranı; tüm risklerde % 50 oranında uygulanacak, ancak açık
alanda yetiştirilen meyvelerde çiçeklenme dönemi dolayısı ile sigorta paketindeki diğer riskler
hariç sadece don riskinde 1/3 oranında ek prim desteği, ilçe bazlı kuraklık verim sigortasında
ise; sigorta priminin % 60’ı oranında prim desteği, sağlanacaktır.
Tarım sigortası prim desteğinden yararlanacak üreticilerin; 5488 sayılı Tarım
Kanununun 20 nci maddesi (d) bendi ve geçici 2 nci maddesi ile 5363 sayılı Tarım Sigortaları
Kanununun 13 üncü maddesi ikinci fıkrasında belirtildiği şekilde, Bakanlığımızın kayıt
sistemlerine kayıtlı olmaları yasal bir zorunluluktur. Üreticilerin, tarım sigortası prim
112
desteğinden yararlanabilmesi için bu kayıt sistemlerine kayıtlı olması veya güncellenmesi
gereken ürünler için bu kaydını her sene güncellemesi gerekmektedir.
Tarım sigortası yaptırmayan üreticiler için; 5363 sayılı Tarım Sigortaları Kanununun
17 nci maddesinde belirtilen; "Bu Kanun kapsamında, uygulama yılında yer alan riskler için
tarım sigortası yaptırmayan üreticiler, 20/06/1977 tarihli ve 2090 sayılı Kanundan
yararlanamaz." Hükmü uygulanmaktadır.
113
BÖLÜM 4. DOĞAL KAYNAK ENVANTERİ
İlin doğal kaynaklarının bilinmesi tarımsal ve kırsal kalkınma potansiyellerini ve
kısıtlarının tanımlanması bakımından önemlidir. Doğal kaynaklar yenilenebilir ve
yenilenemez kaynaklardan oluşmaktadır. Her ikisi de sürdürülebilir biçimde kullanılmalı,
tarım ve tarım dışı kullanımlara uygunluğu ve kayıplarıyla ilgili tehlikeler açısından dikkatli
olunmalıdır. Bu bölümde Aydın’ da bulunan ana doğal kaynaklarının kısa tanımlamaları,
mevcut durumları ve kullanımları ile ilişkili potansiyel tehlikeler verilmektedir.
4.1. YENİLENEBİLİR KAYNAKLAR
Güneş ve rüzgar enerjisi, jeotermal gibi enerji kaynakları sürekli ve koşulsuz olarak
kullanılabilen yenilenebilir kaynaklardır. Tarım ekolojisinde bulunan toprak, bitki örtüsü –
ormanlar, flora ve fauna-yaban hayatı ve su eko-sistemleri gibi diğer kaynaklar uygun
kullanım koşullarında yenilenebildiği halde, uygun olmayan kullanımlarla tüketilebilir. Bu
önemli kaynakların oluşumları ve büyüklükleri ile ilgili niceliksel ve niteliksel tanımlamalar
aşağıda verilmiştir.
Tablo 42. Yenilenebilir Kaynaklar
Kaynak Tanımlama
a) Güneş ve Yağış Güneş: Mevcut verilere göre Aydın ilinde yılda 202,1 gün güneşli,
130,8 gün bulutlu ve 32,3 gün de kapalı olarak geçmektedir. İlde alt
bölgeler arasında çok fazla farklılık bulunmamaktadır.
Yağış: 1980-2010 arası 30 yıllık ortalama yağış miktarı 623,8
mm’dir. Aynı ortalamalara göre, en fazla yağış Söke ilçesinde, en
düşük yağış ise Nazilli ilçesinde görülmüştür.
b) Tarımsal Topraklar ve
Ekilebilir Arazi
Tarımsal Topraklar: Aydın’da çok değişik toprak yapısı
gözlenmektedir. En fazla Kireçsiz Kahverengi Topraklar hakimdir.
Bunu Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları, Alüviyal Topraklar,
Kırmızı Kahverengi Akdeniz Toprakları, Kolluviyal Topraklar,
Regosol Topraklar, Rendzina Topraklar ve Kahverengi Orman
Toprakları izlemektedir.
Ekilebilir Arazi: İlin toplam yüzölçümü 811.600 hektar olup, bunun
366.608 hektarını 2017 yılı TUİK verilerine göre kültür arazisi
oluşturmaktadır.
114
Kaynak Tanımlama
c) Su Kaynakları ve Sulama Aydın ilinde Büyük Menderes ( 307 km ), Çine Çayı ( 99 km ) ve
Akçay ( 157 km ) olmak üzere 3 büyük akarsu vardır. Büyük
Menderes adını verdiği havzada tarımsal sulama amaçlı olarak
kullanılmaktadır. Yer üstü suyu olarak Büyük Menderes nehri 3.800
hm³/ yıl kapasiteye sahiptir. Yer altı su kapasitesi ise 292
hm³/yıldır. İlimizdeki baraj ve göletlerin rezervuar yüzeyleri
3471,15 ha’dır.
Aydın ilinde doğal 3 adet göl bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla Bafa
Gölü 3516 ha. – Azap Gölü 123 ha. – Serçin Gölü 673 ha. dır.
Sulama: İlimizin DSİ tarafından sulanan arazisi 109.000 ha, KHGM
ve Özel İdare tarafından sulanan arazisi 12.000 ha’dır. Halk
sulaması 60.771 ha, toprak su kooperatifi sulamaları 7.000 ha olup
toplam 188.771hektar alan sulanmaktadır.
d) Enerji Kaynakları
(Rüzgar, hidroelektrik,
biyogaz, biyokütle, atık ısı
ve jeotermal)
İlimizde 8 adet rüzgar enerji santrali bulunmakta olup, bunların
toplam kurulu gücü 220,6 MW’tır. İlimizde birer adet biyogaz,
biyokütle ve atık ısı enerji santrali bulunmaktadır. Bunların toplam
kurulu gücü 11,44 MW’tır. İlimizde kurulu gücü 138,48 MW olan 6
adet hidroelektrik santrali bulunmaktadır. İlimizde yer alan 30 adet
jeotermal elektrik santralinin kurulu gücü ise 800 MW’tır.
İlimizdeki 12 adet güneş enerjisi santralinin kurulu gücü ise 18,49
MW’tır.
e)Ormanlıklar ve Muhafaza İlimizde bozuk ve normal orman toplamı 327.606 hektar orman
bulunmaktadır. Ormanlar kızılçam, karaçam, fıstık çamı, sandal,
akçakesme, laden, funda, meşe, ardıç, kavak, söğüt, ceviz, çınar
gibiağaç çeşitlerinden oluşmaktadır. Özellikle Koçarlı ilçesinde
fıstık çamı yetiştiriciliği önemli gelir kaynaklarındandır. İlimizde
orman içi mahallesi 95 adet ve orman bitişiği mahallesi 235 adet
olup, bunlara muhafaza amaçlı özel yardımlar sağlanmıştır.
Yangınlardan dolayı orman sahaları tehdit altındadır.
f)Diğer Flora ve Fauna Doğal Türler : Gerek orman arazisi gerekse açık otlak ve meralar
flora ve fauna bakımından zengindir. Kekik, adaçayı, salep,
böğürtlen, lavanta, yabani çilek, kapari, sakız ağacı, eğrelti, mersin,
kuş burnu, zakkum gibi yörede bulunan aromatik bitkilerdir.
Tarımsal Çeşitler : Çoğunlukla I. alt bölgede en iyi kurutmalık
incir çeşidi olan sarı lop çeşidi, Bozdoğan biberi ve enginar yöreye
has çeşitlerdir.
Çine Çaparı Koyunları: İlin yağlı kuyruklu yerli koyunudur. Bu ırk
özellikle çevre koşullarına çok iyi adapte olmuştur.
115
4.2. YENİLENEMEYEN KAYNAKLAR
Yenilemeyen kaynaklar arasında madenler, fosil yakıtlar (gaz/ petrol) ve yerel turistik,
tarihi ve kültürel yerler bulunmaktadır. Yenilemeyen kaynaklar tarımda doğrudan
kullanılmamalarına rağmen kırsal ekonomi üzerinde bir bütün olarak olumlu ve olumsuz
etkileri olmaktadır. Bu kaynaklarla bağlantılı ekonomik faaliyetler tarım gelirlerinin
arttırılmasına yardımcı olur ve gerek tarım gerekse tarım dışı kırsal kesimin yararlanabileceği
yerel altyapı ve sosyal yapı yatırımlarına katkıda bulunurlar. Ancak bu çalışmalar arazi, su ve
tarım işgücü unsurlarıyla rekabet ederek tarım fiyatlarının yükselmesine ve işgücünün
tarımdan uzaklaşmasına neden olabilir.
Aydın ilinde yenilenemeyen kaynaklar (madenler, tarihi-turistik mekanlar aşağıda
gösterilmiştir.
Tablo 43. Yenilenemeyen Kaynaklar
Kaynak Tanımlama
Madenler İlde bulunan madenler arasında, sodyum feldispat, kuvars,
potasyum, linyit kömürü, mermer, mermer tozu, civa, çimento
yatakları ve kükürt sayılabilir.
Tarihi ve Turistik Yerler Aydın turistik ve tarihi mekânlar yönünden çok zengin olup,
açık hava müzesidir. Özellikle Didyma, Milet, Priene,
Magnesia, Tralleis, Alabanda, Alinda, Nysa ve Afrodisias antik
şehirleri tanınmış yerlerdendir. Söz konusu antik şehirlerle
diğer antik şehirlerden çıkarılan eserlerin bir çoğu Aydın
Müzesi, Milet Müzesi ve Afrodisias Müzesi’nde
sergilenmektedir.
Kuşadası ve Didim ilçelerinde birbirinden güzel çok sayıda plaj
bulunmaktadır. Kuşadası Limanı, kruvaziyer gemilerin geldiği
önemli limanlar arasında yer almaktadır. Kuşadası ve Didim
ilçelerinde ayrıca birer yat limanı bulunmaktadır. Kuşadası Efes
Kongre Merkezi, ülkemizin en büyük kongre merkezidir.
Dilek Yarımadası-Büyük Menderes Deltası Milli Parkı flora ve
fauna bakımından oldukça zengindir. Burada, bir çok endemik
bitki ile nesli tükenme tehlikesi altında olan hayvanı görmek
mümkündür.
Doğal Koruma Alanları İlimizdeki Dilek YarımadasıBüyük Menderes Deltası Milli
Parkı 27.675 hektarlık bir alana sahiptir. Milli Park içerisinde
804 bitki türü, 255 kuş türü, 28 tür memeli, 42 tür sürüngen ve
45 tür deniz canlısı kaydedilmiştir. İlimizdeki diğer tabiat
parkları Tavşanburnu (15,87 ha), Bafa Gölü (12,28 ha), Şarlan
(38 ha) ve Çağlayan (38 ha) tabiat parklarıdır. İlimizin sulak
alanları Büyük Menderes Deltası (16.690 ha), Bafa Gölü (7.000
ha) ve Azap Gölü (29 ha)’dür. Bu sulak alanlarda 200’ün
üzerinde kuş türü bulunmaktadır.
116
4.3. TOPRAK YAPISI
Önceki bölümde belirtildiği üzere, Aydın iline ait detaylı toprak etüt ve haritalama
çalışmalarının yapılmamış olmasından dolayı, il için arazi varlığı durumunu ortaya koymak
amacıyla elde mevcut bulunan ve Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından
üretilmiş olan sayısal 1/100.000 ölçekli Aydın İli Arazi Varlığı haritalarında yer alan
verilerden yararlanılmıştır.
Arazi genel toplam verileri Harita Genel Komutanlığının 2014 yılı, Aydın Orman
İşletme Müdürlüğünün, Türkiye İstatistik Kurumu ve İl Müdürlüğümüzün 2017 yılı arazi
genel toplam verileri ile farklılık göstermektedir.
Tablo 44. Aydın İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu
TOPRAK
SINIFLARI
Toprak Sınıfına Dâhil Alanlar ( ha )
Ekilebilir
Alan
Dikili
Alan Mera Orman-Funda Diğer Toplam
I. Sınıf 49.585 4.014 0.123 0.436 54.158
II. Sınıf 27.858 15.086 0.956 0.564 44.464
III. Sınıf 56.487 11.781 2.684 3.414 0.544 74.910
IV. Sınıf 28.118 10.949 6.614 11.365 0.524 57.570
V. Sınıf
VI. Sınıf 26.654 21.954 10.277 59.169 2.715 120.769
VII. Sınıf 10.461 99.691 26.424 292.609 3.229 432.414
VIII. Sınıf 12.326 12.326
Su Yüzeyi 7.933 7.933
Genel Toplam 199.163 163.475 47.078 366.557 28.271 804.544
Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları Aydın İli Arazi Varlığı 2001
117
Grafik 38. Aydın İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumları
Aydın’da I.-IV. Sınıf tarım arazileri 203.878 ha olup, VI.-VII. Sınıf arazilerin
toplamı 158.760 ha.’dır. Tarım alanlarından sonra 2. sırayı alan orman ve fundalıklar VII.
Sınıf arazi üzerinde yoğunlaşmıştır.
Arazi Kullanma Kabiliyet sınıfları 8 adet olup, toprak yarar ve sınırlandırmaları I.
sınıftan VIII. Sınıfa doğru giderek artmaktadır.
SINIF I. : Topografyaları hemen hemen düzdür. I. sınıf arazilerin kapladığı alan 54.158ha.
olup, il yüzölçümünün % 7’ sini teşkil etmektedir.
SINIF II. : Hafif eğim, idealden daha az toprak derinliği özellikleri ile bu topraklar kültür
bitkileri, çayır-mera ve orman için kullanılabilir. II. Sınıf arazilerin kapladığı alan 44.464ha
olup, il yüzölçümünün % 6’sını teşkil etmektedir.
SINIFIII. : Bu sınıftaki topraklar II. Sınıftakilerden daha fazla sınırlandırmalara sahiptir. III.
Sınıf arazilerin kapladığı alan 74.910 ha olup, il yüzölçümünün % 10’ na sahiptir.
SINIF IV. : Bu sınıfta, toprakların kullanılmasındaki kısıtlamalar III. Sınıftakinden daha fazla
ve bitki seçimi daha sınırlıdır. IV. Sınıf arazilerin kapladığı alan 57.570ha olup, il
yüzölçümünün % 9’ na sahiptir.
İlimizde V. Sınıf arazi bulunmamaktadır.
SINIF VI. :120.769ha olup, ilin yüzölçümünün % 19’nu kaplamaktadır.
SINIF VII. :432.414ha olup, ilin yüzölçümünün % 47’sine sahiptir.
SINIF VIII. :12.326ha olup, ilin yüzölçümünün % 1’ne sahiptir.
SU YÜZEYİ: 7.933ha olup, ilin yüzölçümünün % 1’ne sahiptir.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
Diğer
Orman-Funda
Mera
Dikili Alan
Ekilebilir Alan
118
Grafik 39. Aydın İli Alanlarının Toprak Sınıflarına Göre Dağılımı
Grafik 40. Aydın İlinde Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu
4.3.1. Büyükova
İlimizde 02.06.2017 tarihli ve 30084 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe
giren; Aydın Ovası (126.977 ha), Karpuzlu Ovası (2.882 ha) ve Davutlar Ovası (749 ha)
olmak üzere 3 (üç) adet Büyük Ova bulunmaktadır.
7%6%
10%
9%
0%
19%
47%
1%I.Sınıf
II.Sınıf
III.Sınıf
IV.Sınıf
V.Sınıf
VI.Sınıf
VII.Sınıf
VIII.Sınıf
0
5
10
15
20
25
I.Sınıf II.Sınıf III.Sınıf IV.Sınıf V.Sınıf VI.Sınıf VII.Sınıf VIII.Sınıf
x 1
00
00 Ekilebilir Alan Mera Orman-Funda Diğer
119
Şekil 12. Aydın İli Büyük Ovaları
4.4. SU POTANSİYELİ
4.4.1. Tarım Arazilerinin Sulanabilirlik Durumu
Aydın ilinde sulanan alanlar Tablo 38’de, sulamanın dağılımı da Grafik 43’te
gösterilmiştir.
Tablo 45. DSİ, KHGM, Özel İdare ve Halk Tarafından Sulanan Alanların Dağılımı
Kurum Adı Sulanan Alan ( ha )
DSİ 109.000
KHGM+ Özel İdare 12.000
Halk Sulaması 60.771
Toprak su kooperatifi sulamaları 7.000
TOPLAM 188.771
Grafik 41. Aydın İlinde Arazi Sulama Durumu
85%
9%0%
6%
DSİ
KHGM+Özel İdare
Halk Sulaması
Toprak su kooperatifi
sulamaları
120
Aydın ilinde sulama genelde devlet sulaması (DSİ, KHGM) şeklinde olup, DSİ sulama
ile ilgili işletme haklarını Sulama Birliklerine devretmiştir. Halk sulaması yer altı sulaması
olarak yapılmaktadır.
Yer üstü suyu sulama şeklini oluşturan Büyük Menderes Nehrinde ve buna dökülen
çay ve yan derelerin taşıdıkları katı, sıvı ve gaz kökenli evsel, kentsel, tarımsal ( Gübre ve
Pestisit ) ve sanayi artıklarınca kirlenmesi problem oluşturmaktadır.
4.4.2. Su Kaynakları ve Su Potansiyeli
Aydın ilindeki su kaynakları aşağıda Tablo 46’ da gösterilmiştir.
Tablo 46. Aydın İlinde Su Kaynakları
A) Yerüstü Sular 3.800 hm³ / yıl
-Büyük Menderes 3.800 hm³ / yıl
B) Yer altı Suları 292 hm³ / yıl
TOPLAM ( A+B ) 4.092 hm³ / yıl
Grafik 42. Aydın İli Su Potansiyeli
Aydın ilinde su yüzeyleri aşağıdaki gibidir.
A ) Doğal Göl Yüzeyleri 4.312 ha.
Bafa Gölü 3.516 ha
Azap Gölü 123 ha
Serçin Gölü 673 ha
B ) Barajlar Rezervuar Yüzeyleri 3.327 ha
Kemer Barajı 1.214 ha
Topçam Barajı 408 ha
Karpuzlu Yaylakavak Barajı 99 ha
Yerüstü
93%
Yer altı
7%
121
İkizdere Barajı 565 ha
Çine Adnan Menderes Barajı 934 ha
KaracasuDandalaz Barajı 107 ha
C ) Gölet Rezervuar Yüzeyleri 144,15 ha
Çine Akçaova Göleti 29,5 ha
Germencik Hıdırbeyli Göleti 37,2 ha
Çine Çatak Göleti 18,8 ha
Koçarlı Karacaören Göleti 9,35 ha
Çine İbrahimkavağı Göleti 4,4 ha
Karacasu Gökçeburun Göleti 14,7 ha
Karacasu Kahvederesi Göleti 2,5 ha
Karpuzlu Meriçler Göleti 27,7 ha
D ) Akarsu Yüzeyleri 2.045 ha.
Büyük Menderes Nehri ( I. Alt Bölge) 2.045 ha
TOPLAM SU YÜZEYİ 9.828,15 ha.
Grafik 43. Aydın İlinde Su Yüzeyleri
4.5. JEOTERMAL ENERJİ
İlimizde jeotermal enerji ayrı bir öneme ve güçlü bir potansiyele sahip olduğu için ayrı
bir başlık altında incelenmektedir.
Jeotermal kaynak kısaca yer ısısı olup yerkabuğunun çeşitli derinliklerinde birikmiş
ısının oluşturduğu, sıcaklıkları sürekli olarak bölgesel atmosferik ortalama sıcaklığın üzerinde
44%
34%
1%
21%
Doğal Göl
Baraj
Gölet
Akarsu
122
olan ve çevresindeki normal yeraltı ve yerüstü sularına göre daha fazla erimiş mineral, çeşitli
tuzlar ve gazlar içerebilen sıcak su ve buhar olarak tanımlanabilir.
Jeotermal enerji ise yerin derinliklerindeki kayaçlar içinde birikmiş olan ısı sayesinde
rezervuarlarda oluşan sıcak su, buhar ve kuru buhar ile kızgın kuru kayalardan yapay yollarla
elde edilen ısı enerjisidir. Ayrıca herhangi bir akışkan içermemesine rağmen bazı teknik
yöntemlerle ısısından yararlanılan yerin derinliklerindeki Sıcak Kuru Kayalar da jeotermal
enerji kaynağı olarak nitelendirilmektedir.
Dünyada özellikle 1970’li yıllardan sonra ortaya çıkan enerji darboğazı tüm ülkeleri
yeni enerji arayışları ve politikası içine itmiştir. Özellikle konvansiyonel enerji kaynaklarının
tükenmeye yüz tutması ve kirlilik nedeniyle yarattıkları küresel ısınma, ülkelerdeki bu yeni
arayışları ve politikayı yenilenebilir tür enerji kaynakları arayışına yönlendirmiştir. Bu
kapsamda güneş, jeotermal ve rüzgar enerjisinin kullanımı önem kazanmıştır. Birçok gelişmiş
ülke yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları konusunda önemli yollar kat etmişlerdir.
Jeotermal enerjiye dayalı modern jeotermal elektrik santrallerinde CO2, NO2, SO2
gazlarının salınımı genellikle çok düşük olduğundan dünyada yeşil enerji statüsünde sayılan
yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir.
2007 yılında, 5686 sayılı “Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu” ve
“Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği”nin
yürürlüğe girmesiyle jeotermal kaynakların kullanımının usul, esas ve yaptırımları
belirlenmiş, 2013 ve 2014 yıllarında yönetmelikle bazı değişiklikler yapılmıştır. Ancak
jeotermal kaynakların özellikle tarımsal alanlarda kullanımı istenilen ölçüde sağlanamamıştır.
4.5.1. Dünyanın ve Ülkemizin Jeotermal Enerji Potansiyeli
Dünyada jeotermal enerji kurulu gücü 2016 yılı verilerine göre 12,8 GWe
düzeyindedir. Türkiye jeotermal enerjiden elektrik üretiminde önde gelen ülkeler içerisinde
yer almaktadır. Elektrik dışı kullanım ise 70.329 MWt olup, Dünya'da doğrudan kullanım
uygulamalarındaki ilk beş ülke ise Çin, ABD, İsveç, Türkiye ve İzlanda’dır.
Ülkemiz jeolojik ve coğrafik konumu itibarı ile aktif bir tektonik kuşak üzerinde yer
aldığı için jeotermal açıdan dünya ülkeleri arasında zengin bir konumdadır. Ülkemizin her
tarafında yayılmış 1.000 adet civarında doğal çıkış şeklinde değişik sıcaklıklarda birçok
jeotermal kaynak mevcuttur.
Ülkemizin jeotermal potansiyeli teorik olarak 31.500 MWt olup potansiyel oluşturan
alanların % 78'i Batı Anadolu'da, % 9’u İç Anadolu'da, % 7 si Marmara Bölgesinde, % 5'i
Doğu Anadolu'da ve % 1'i diğer bölgelerde yer almaktadır. Jeotermal kaynaklarımızın % 90'ı
düşük ve orta sıcaklıklı olup, doğrudan uygulamalar (ısıtma, termal turizm, mineral eldesi
v.s.) için uygun olup, % 10’u ise dolaylı uygulamalar (elektrik enerjisi üretimi) için uygundur.
Türkiye'de bulunan 39 Jeotermal Enerji Santrallerinin toplam kurulu gücü 1.028,00
MW olup Dünya sıralamasında 4. sırada yer almaktadır.
123
Tablo 47. Ülkelere Göre Dünyada Jeotermal Enerji Kurulu Gücü Listesi
Ülke Güncelleme Kurulu Güç (MW)
Amerika Birleşik Devletleri Haziran 2017 3.567
Filipinler Haziran 2017 1.868
Endonezya Haziran 2017 1.699
Türkiye Kasım 2017 1.028
Yeni Zelanda Haziran 2017 980
2016 yılı verilerine göre Dünya’da ve Türkiye’de jeotermal kullanım miktarı Grafik
44’te verilmektedir.
Grafik 44. Dünyada ve Türkiye'de Jeotermal Enerji (2016)
Jeotermal kaynaklar yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Bugün için jeotermal enerji
kaynaklı elektrik üretimi, ısıtma (sera ve konut), sağlık turizmi, endüstriyel mineral eldesi gibi
alanlarda yararlanılmaktadır. Jeotermal Enerji uygulamalarında ilk elektrik üretimi 1975
yılında MTA Genel Müdürlüğü tarafından kurulan ve 0,5 MWe güce sahip Denizli ilinin
Sarayköy ilçesindeki Kızıldere Santrali ile başlatılmıştır.
Jeotermal kaynakların arama ve ortaya çıkarılması çalışmaları MTA Genel Müdürlüğü
tarafından 1962 yılında başlatılarak bugüne kadar getirilmiş olup 287,5 °C sıcaklığa kadar
ulaşan yüksek sıcaklıklı jeotermal kaynaklar keşfedilmiştir. 2005 yılından itibaren mevcut
kaynakların geliştirilmesi ve yeni kaynak alanlarının aranması çalışmalarına ağırlık verilmesi
sonucunda jeotermal saha sayısı 234’e ulaşmıştır.
Jeotermalin kullanımı, kaynağın ısısı ve kapasitesine bağlı değişmektedir. Jeotermal
enerji, jeotermal kaynaklardan doğrudan veya dolaylı her türlü faydalanmayı kapsamaktadır.
Düşük (20-70°C) sıcaklıklı sahalar başta ısıtmacılık olmak üzere, endüstride ve kimyasal
madde üretiminde kullanılmaktadır. Orta sıcaklıklı (70-150°C) ve yüksek sıcaklıklı
(150°C'den yüksek) sahalar ise elektrik üretiminin yanı sıra reenjeksiyon koşullarına bağlı
0
20,000
40,000
60,000
80,000
TürkiyeDünya
TürkiyeDünyaDoğrudan Kullanım (MWt)
Elektrik Üretimi (MWe)
3272
70329
635 12635
124
olarak entegre şekilde ısıtma uygulamalarında da kullanılabilmektedir. Kullanım şekilleri
aşağıda sıralanmıştır.
Isıtma
• Binaları ve kentleri merkezi sistemle ısıtmada,
• Seraların ısıtılması ile turfanda sebzecilik, meyvecilik, çiçekçilik yapılmasında,
• Tropikal bitki ve balık yetiştirilmesinde,
• Tavuk ve hayvan çiftliklerinin ısıtılmasında,
• Toprak, cadde, havaalanı pistlerinin ısıtılmasında,
• Yüzme havuzu, termal tedavi ve diğer turistik tesislerde,
• Yiyeceklerin kurutulmasında ve sterilize edilmesinde,konservecilikte kullanılmaktadır.
Endüstriyel Uygulamalar
• Kerestecilikte ve ağaç kaplama sanayiinde,
• Dokuma ve boyamacılıkta,
• Deri kurutma ve işlemede,
• Bira ve benzeri endüstrilerde mayalama ve damıtmada,
• Soğutma tesislerinde ve beton blok kurutulmasında kullanılmaktadır.
Kimyasal Madde Üretimi
• Borik asit, amonyum bikarbonat, ağır su, amonyum sülfat, potasyum klorür vb.
• Kimyasal maddelerin elde edilmesinde,
• Jeotermal akışkandaki CO2’den kuru buz elde edilmesinde kullanılmaktadır.
Ülkemizde jeotermal kaynaklardan; konut, sera, termal tesis ısıtması, elektrik üretimi,
termal turizm ve balneoloji, endüstriyel uygulamalar, ısı pompası, tarımsal kurutmada
yararlanılmaktadır. Ülkemizin jeotermal kaynak kullanımı aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Grafik 45. Türkiye Jeotermal Kaynak Kullanımı
0
500
1,000
1,500
2,000
2,5002,223
1,005
635.14
42.81.5
125
Türkiye’de Ocak-2016 itibariyle doğrudan kullanım kapasitesi;
• 1033 MWt merkezi ısıtma,
• 420 MWt termal tesisler ve oteller gibi bireysel ısıtma,
• 770 MWt sera ısıtması,
• 1005 MWt 400 termal tesis ve spadabalneolojik kullanım,
• 1,5 MWt tarımsal kurutma ve
• 42,8 MWt jeotermal ısı pompa uygulamaları olmak üzere 3272,3 MWt ile toplam
görünürısı miktarının (16.098,80 MWt) yaklaşık %20’si seviyesine ulaşmıştır.
4.5.2. İlimizin Jeotermal Potansiyeli
Ülkemizin yüksek sıcaklık değerlerine sahip jeotermal potansiyelinin büyük bir
çoğunluğu ilimizde bulunmaktadır. Aydın’ın jeotermal enerji potansiyeli son çalışmalarla
7834,92 MWt olarak belirlenmiştir. Bu potansiyelle Türkiye sıralamasında birinci sırada yer
almaktadır. İlimizde yüksek sıcaklık değerlerine sahip jeotermal kaynaklar daha ziyade Büyük
Menderes Grabeninin olduğu güzergahta yani Buharkent İlçemizle Germencik İlçesi, Ortaklar
Kasabası arasında bulunmaktadır.
İlimizdeki 30 adet aktif jeotermal enerji santralinde elde edilen güç, 800 MWt olup
barajlarımızda kurulu hidroelektrik santrallerden çok daha fazladır.
Şekil 13. İlimiz Jeotermal Kaynakları
2012 yılında İl Müdürlüğümüzün Güney Ege Kalkınma Ajansına sunmuş olduğu
“Jeotermal Enerjinin Seracılıkta Kullanımının Önündeki Engellerin Tespiti” projesi ile ilimiz
jeotermal potansiyelinin büyüklüğü daha iyi ortaya koyulmuştur. Proje çalışmaları sonucunda
Aydın İli jeotermal potansiyeli ile 100.000 da sera alanının ısıtılabileceği öngörülmüştür.
126
Bunun haricinde şehir ısıtmasında, turizm alanında, sanayide ve diğer alanlarda da kullanım
imkânlarının olduğu vurgulanmıştır. İlimizdeki jeotermal kaynakların elektrik üretimi
dışındaki diğer alanlarda kullanımı ise yok denecek kadar azdır.
İlimizdeki jeotermal kaynaklar, yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen
elektriğe sağlanan avantajlar nedeniyle daha ziyade öncelikli olarak elektrik üretiminde
kullanılmaktadır. Ancak jeotermal kaynakların diğer alanlarda, özellikle seracılıkta
kullanımı, elektrik enerjisi üretimi kadar önemlidir. Bu açıdan ilimizdeki jeotermal
kaynaklarının diğer alanlarda da kullanımı sağlanmalıdır. Jeotermal kaynakların bölge
insanının ihtiyaçları göz önünde tutularak daha iyi bir şekilde kullanılması planlanmalı ve
sosyal amaçlı projeler üretilmelidir. Bu yapılmadığı taktirde jeotermal kaynakların kullanımı
bölge insanının sosyo-ekonomik durumunu olumsuz etki yapacaktır.
4.5.3. Jeotermal Kaynakların Kullanımında Karşılaşılan Problemler
Jeotermal mevzuatın yürürlüğe girmesiyle jeotermal kaynaklar tüm sektörler açısından
kullanılabilir duruma gelmiştir. Ancak ilimizdeki jeotermal kaynaklar, yenilenebilir enerji
kaynaklarından elde edilen elektrik enerjisine sağlanan avantajlar nedeniyle elektrik
üretiminde kullanımı öncelik arz etmiş, diğer alanlarda kullanımı istenilen seviyede
olmamıştır. Bunun sebepleri;
• Jeotermal mevzuatın enerji öncelikli oluşu: Yenilenebilir enerji kaynaklarından
üretilen elektrik enerjisine Yenilenebilir Enerji Destekleme Mekanizmasına (YEKDEM)giriş
tarihinden itibaren 10 yıl süre devlet tarafından alım garantisi sağlanmıştır. Jeotermal kaynak
arama ruhsatlarının 3 yıl ile sınırlı oluşu, jeotermal akışkan sıcaklığının yüksek olduğu
alanlarda yatırımcıları elektrik enerjisi üretmek için Jeotermal Enerji Santralleri kurmaya
yöneltmektedir.
• Jeotermal sahaların ruhsatlandırılmış olması: Jeotermal sahaların ihaleyle satılması
sonucu sahaların kullanımının firmaların insiyatifinde olması ve sahaları alan kişilerle
seracılık yapacak kişilerin farklı kişiler olması. Jeotermal sahaları alan kişiler kendileri
seracılık yapmak istediklerinde problem olmazken, başkaları seracılık yapmak istediklerinde
çeşitli gerekçelerle enerjiyi seracılara vermek istememekte ya da çok pahalıya verme
eğiliminde olmaktadırlar. Jeotermal ısının seraların olduğu yere taşınma maliyetinin yüksek
olması
• Müteşebbislerin sera yeri ve jeotermal enerji bulma konusundaki problemleri:
Sera yeri olarak kullanılabilecek alanlarda jeotermal enerji bulma konusunda problem
yaşanması. Jeotermal kaynakların bulunduğu alanlarda seracılık yapmaya uygun hazine
arazilerinin bulunmaması. Arazi fiyatlarının yüksek olması
• Jeotermal yatırımların çok maliyetli oluşu:Gerek jeotermal kaynak bulmak için
yapılan sondaj çalışmalarının gerekse re-enjekte kuyularının açılması ve kullanılmasının
maliyetli oluşu, yatırımların en kısa zamanda geri dönüşünün sağlanması için jeotermal
elektrik santrallerine yönelmeye neden olmaktadır
• Sera maliyetlerinin yüksek oluşu: Ülkemizde kurulan modern topraksız kültür
seraların çoğunun ithal veya dış patentli oluşu ile otomasyon sistemlerinin tamamına
yakınının ithal olması maliyetleri artırmaktadır. Kontrollü örtüaltı tarımı için Ziraat
127
Bankalarınca kredi üst limiti 10.000.000 TL’yi aşmayacak şekilde yatırım dönemi ve işletme
dönemi için % 25-75 arasında değişen oranlarda faiz indirimi uygulanmaktadır. Örtüaltı
işletmelerde biyolojik/biyoteknik mücadele etmenleri ile bombus arısı kullanımı ve iyi tarım
uygulamaları için de Bakanlığımız tarafından desteklemeler yapılmaktadır.
• Tarıma Dayalı İhtisas Organize Sanayi Bölgelerinden (TDİOSB) kaynaklanan
problemler: TDİOSB kurulumu için önerilen alanların en az %75’inin mülkiyetinin Maliye
Hazinesine ait olma, en az 500 da olma ve 30 farklı müteşebbisin taahhüt zorunluluğu olması
alan bulunmasını zorlaştırmakta ve modern seraların ekonomik sera büyüklüğü olan 20-25
da’ın altında kalmasına neden olmaktadır. Kurulacak seraların teknolojisine göre sera
büyüklükleri belirlenmelidir.
• Jeotermal kaynak kullanan tesislerin gayri safi gelirden ödeyecekleri %1 idare
payı: Seracılıkta birçok girdi mevcut olup ısınma bunlardan sadece biridir. Jeotermal ısı
kullanıldığı için %1 idare payı ödenmesi seralar için yüksek bir katkı payıdır.%1 idare payı
ödemesi jeotermal kaynağı direk kullanan ve girdisi sadece jeotermal kaynak olan elektrik
üretimi, CO2 gazı üretimi gibi tesisler için olmalıdır.
• İmar Kanunu ve Yapı Denetim Kanunu kapsamındaki problemler: Jeotermal
kaynağın kullanılacağı bir sera için mevzi imar planı hazırlanması, ayrıca sera planı ruhsatı ve
yapım esnasında proje mümessillerinin kontrolü ve birçok kurumdan izin alınması
gerekmektedir.
Yukarıdaki problemlerin yanısıra kamuoyunda jeotermalin insan sağlığı, çevre ve
tarıma zararı olduğuna dair her geçen gün büyüyen bir algı oluşmuştur. Ancak bu algı
doğrultusunda tüm çevreler tarafından kabul edilmiş net bir çalışma olmadığından dolayı,
kamuoyu tepkisi büyümeye devam etmektedir.
Gerek tarımsal açıdan gerekse de çevre ve halk sağlığı açısından toprak, su ve
havadaki kirletici değeri limitlerinin ortaya çıkarılması için detaylı analizlerin düzenli ve
sürekli takip gerekmektedir. Bu konularla ilgili sınır değerlerini belirlemek ve jeotermalin
etkisini ölçmek amacıyla bilimsel çalışma sayısının yeterli olmadığı, bu konularda üniversite
veya enstitülerde Ar-Ge çalışmalarının yapılması ve desteklenmesi uygun olacaktır.
Düzenli izleme ve ölçümlerin yapılabilmesi için geniş kapsamda çalışabilecek hava,
bitki (yaprak, meyve), toprak, su kalitesi analizlerinin ve bilimsel değerlendirmelerin
yapılabilmesi amacı ile Üniversite veya Tarım ve Orman Bakanlığı İncir Araştırma Enstitüsü
altında araştırma laboratuvarı kurulması gerekmektedir.
İlimizde kurulan santrallerin tek tek etkileri yerine, Kızıldere’den Germencik’e kadar
yapılan tüm santrallerin Çevresel Etkilerini bir bütün olarak ele alıp, Büyük Menderes
nehrinin ve çevresindeki Ülkemizin en verimli tarım arazilerinin geleceği incelenmeli,
“Kümülatif Çevresel Etki Değerlendirme Raporu” mutlaka hazırlanmalıdır.
Jeotermal Elektrik Santrallerinin (JES) yer altından elde ettiği kaynak içerisinde
bulunan yoğunlaşmayan gaz oranlarında en büyük payı CO2 gazına aittir. Bilindiği gibi CO2
sera etkisinin ilk sorumlusudur.
128
İkinci çevre sorunu yaratabilecek H2S (hidrojen sülfür) gazıdır. Basınç altında
jeotermal akışkan içinde eriyik halindeki bu gaz, basınç düştüğünde açığa çıkmaktadır.
Bölgedeki kükürt oranın artması tarım ürünlerini olumsuz etkileyeceği gibi, bu gaz bölgeye
kötü kokular yaymaktadır. Ayrıca bu gaz 3-10 ppm düzeyinde yalnızca hoş olmayan bir koku
olarak karşımıza çıkarken, 1000 ppm düzeylerinde bayılma, solunum ve sinir sistemlerinin
paralizine yol açabilmektedir.
Bakteriyel oksidasyon, hidrojen sülfür düzeyini global boyutta indirgeyebilen ve bu
nedenle yaşamsal öneme sahip bir mekanizma olarak bilinmektedir. Atmosfere salınan bu
gazların biyolojik yollarla tutulması için çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca yoğunlaşmayan CO2
ve H2S gazlarının basınçlandırarak re-enjeksiyon kuyusuna tekrar geri basılması ile ilgili
çalışmaların desteklenmesi gerekmektedir.
Jeotermalin enerji üretiminde kullanılmasının yanı sıra ısıtma, endüstriyel
uygulamalar, termal turizm ve tarımda kullanımı da mümkündür. Ancak ilimizde enerji
üretimi dışında, sadece 2 adet serada ısıtma amaçlı kullanılmaktadır. Bu seralar da enerji
firmalarının kendilerine ait olan seralardır. Kış döneminde daha verimli çalışan sistemlerinden
arta kalan akışkanı kendi seralarına aktarmaktadırlar. Firmalar akışkanın jeotermal seradan
çıktıktan sonra sıcaklığının reenjeksiyon yapılması gereken sıcaklıktan (70 °C) çok daha
düşük sıcaklıklara ulaştığını iletmektedirler. 40 °C sıcaklıklardaki akışkanın reenjeksiyona
verilmesinde çökelmeler yaşanmaktadır.
Jeotermalin entegre kullanımının sağlanması için gerekli çalışmaların yapılması
gerekmektedir. Konu ile ilgili bir kurul oluşturulmalı ve bu kurul kısa, orta ve uzun vadede
eylem planı oluşturacak çalışmaları takip etmelidir. 5686 sayılı Jeotermal Kaynaklar ve Doğal
Mineralli Sular Kanunu’na; “Enerji üretiminin ardından, jeotermal enerjinin şehir ısıtması,
soğutması, sera ve balıkçılık vs. gibi alanlarda entegre kullanımı ile ilgili iş ve işlemler, Yerel
Jeotermal Birlikleri tarafından yürütülür. Bu işlemler ile ilgili usul ve esaslar, Bakanlığın
hazırlayacağı yönetmelik ile belirlenir.” şeklinde ibare eklenmesinin yararlı olacağı
düşünülmektedir. 5686 sayılı Kanun Uygulama Yönetmeliği’nin 26.maddesinin 4. fıkrasında
seracılık ve organik tarıma yönelik entegre kullanımlar desteklenmektedir.
Ayrıca Valiliğimize ait AYTER şirketi bünyesinde iken İncirliova Belediyesi ile
imzalanan protokol ile birlikte Belediye’ye 2041 yılına kiralanan ‘Çiftlik’ jeotermal sahası
olarak bilinen alanda Belediye ile birlikte jeotermal sera projesi gerçekleştirilebilir. İlimizde
düşük entalpili olarak bilinen jeotermal sahalar, jeotermal sera, balıkçılık ve meyve sebze
kurutma gibi tesislere teşvik edilerek yönlendirilebilir. Jeotermal akışkandan enerji elde
edildikten sonra seralara verilmesi ve seralardan çıkan jeotermal akışkanın 35 ºC’lere
soğutularak yüzeyde deşarjının yapılması sağlanabilir.
Sonuç olarak, ilimizin bu zengin jeotermal kaynakları, bölgemizin ihtiyaçları
doğrultusunda planlanmalı ve mutlaka bölge halkının sosyo-ekonomik durumunu iyileştirecek
şekilde kullanılması sağlanmalıdır.
Ülkemizin içinde bulunmuş olduğu enerji darboğazı nedeniyle bu kaynakların elektrik
enerjisi üretiminde kullanılması gayet doğaldır. Ancak bu kaynakların diğer alanlarda
özellikle seracılıkta kullanımı ilimiz açısından en az elektrik enerjisi üretimi kadar önemlidir.
129
Jeotermal kaynakların diğer alanlarda, özellikle seracılıkta kullanılması sağlandığı taktirde
ilimiz ekonomisine önemli katkıları olacaktır.
130
BÖLÜM 5. TARIMSAL ÜRETİM
Aydın ilinde polikültür tarım yapılması nedeniyle hayvansal ürünler de dâhil olmak
üzere çok fazla ürün elde edilmektedir. Su ürünleri de dâhil edilecek olursa bu rakam daha
fazla artmaktadır. Bu kadar farklı üretim deseni bulunan bir ilde tüm ürünleri incelemek
oldukça zor bir işlemdir. Bu nedenle TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu)’in yapmış olduğu
tasnifleme şekline göre tarımsal ürünler ana kalemler halinde incelenerek, ayrıntılı olarak
stratejik önemi ve getirisi fazla olan ürünler incelenecektir.
5.1. BİTKİSEL ÜRETİM
Tablo 48. Aydın İli Alt Bölgelerinde Tarım Alanlarının Kullanım Şekli (2017)
TARIM ALANLARININ
KULLANIM ŞEKLİ
ALT BÖLGELER
AYDIN I.
ALT
BÖLGE
II.
ALT
BÖLGE
III.
ALT
BÖLGE
IV.
ALT
BÖLGE
Meyveler, İçecek ve Baharat
Bitkileri (da) 1.495.981 343.098 89.452 215.185 2.143.716
Nadas Alanı (da) 7.311 7.860 2.066 10.500 27.737
Sebze Alanı (da) 71.347 22.401 2.572 10.066 106.386
Süs Bitkileri Alanı (da) 223 0 90 0 313
Tahıllar ve Diğer Bitkisel
Ürünlerin Alanı (da) 970.778 123.311 61.472 232.368 1.387.929
TOPLAM TARIM ALANI (da) 2.545.640 496.670 155.652 468.119 3.666.081
Grafik 46. Aydın İli Tarım Alanlarının Kullanım Şekli (da)
Meyveler, İçecek
ve Baharat Bitkileri
NadasSebze
Süs Bitkileri
Tahıllar ve Diğer
Bitkisel Ürünler
131
Tablo 48 ve Grafik 46 incelendiğinde tarım arazilerinin en büyük kısmını meyveler,
içecek ve baharat bitkilerinin oluşturduğu görülmektedir. Bunu tahıllar ve diğer bitkisel
ürünler grubu takip etmektedir.
Grafik 47. Aydın İli Alt Bölgelerinde Tarım Alanlarının Kullanım Şekli (da)
Grafik 47’de görüldüğü şekilde Aydın genelinde olduğu gibi IV. Alt bölge hariç tüm
alt bölgelerde de tarım arazilerinin dağılımında meyveler, içecek ve baharat bitkileri grubu ilk
sırayı almıştır.
5.1.1. Tarla Bitkileri Üretimi
Tablo 49. 2017 Yılı Aydın ve Alt Bölgelerinde Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları (da)
TARLA BİTKİLERİ EKİLİŞLERİ
ALT BÖLGELER
I.ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
AYDIN
Tahıllar 174.903 43.082 21.906 121.506 361.397
İşlenmemiş Tütün 376 - - 45.749 46.125
Patates-Kuru Baklagiller-Yenilebilir
Kök ve Yumrular 1.576 564 18 2.650 4.808
Saman ve Ot 341.453 112.625 5.285 91.303 550.666
Yağlı Tohumlar 608.080 11.389 39.513 815 659.797
TOPLAM 1.126.388 167.660 66.722 262.023 1.622.793
0
2
4
6
8
10
12
14
16
I. ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
x 1
00
00
0
Meyveler, İçecek ve
Baharat Bitkileri
Nadas
Sebze
Süs Bitkileri
Tahıllar ve Diğer
Bitkisel Ürünler
132
Grafik 48. Aydın İli Tarla Bitkileri Ekiliş Alanları Oransal Dağılımı
Aydın geneline bakıldığında tarla bitkileri içerisinde yağlı tohumlar grubunun en fazla
ekiliş alanına sahip olduğu görülmektedir. Yağlı tohumların çoğunluğunu pamuk
oluşturmaktadır. Yağlı tohumları ekiliş alanı açısından saman-ot ve tahıllar grubu
izlemektedir.
Grafik 49. Alt Bölgelere Göre Tarla Bitkileri Ekiliş Oranları (2017)
Aydın’da tarla bitkilerinin ekiliş oranları incelendiğinde IV. Alt Bölgede tahıllar ön
sırada yer alırken II. Alt Bölgede saman ve ot grubu ilk sırayı almıştır. I. ve III. Alt Bölgede
ise yağlı tohumlar önde gelmektedir.
22.27%
2.84%
0.30%33.93%
40.66%
Tahıllar
İşlenmemiş Tütün
Patates-Kuru Baklagiller-
Yenilebilir Kök ve Yumrular
Saman ve Ot
Yağlı Tohumlar
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
I.ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
Tahıllar
İşlenmemiş Tütün
Patates-Kuru Baklagiller-
Yenilebilir Kök ve Yumrular
Saman ve Ot
Yağlı Tohumlar
133
Tablo 50. Aydın ve Alt Bölgelerinde Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarları
(ton)
Bölgeler
Pamuk
(Kütlü) Buğday Mısır Dane Tütün Yonca Ayçiçeği
I. Alt Bölge 307.436 57.455 29.132 35 593.981 207
II. Alt Bölge 283 2.031 34.719 0 26.170 0
III. Alt Bölge 23.302 4.616 2 0 147 0
IV. Alt Bölge 140 18.807 2.804 3.726 125.700 0
AYDIN 331.161 82.909 66.657 3.761 745.998 207
Grafik 50. Aydın Alt Bölgelerinde Üretilen Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim
Miktarlarının Oransal Dağılımı (2017)
Tablo 50 ve Grafik 50’de Aydın ve Alt bölgelerinde bazı tarla bitkilerinin üretim
miktarları verilmiş olup, bu ürünler ekiliş alanı, üretim miktarı ve stratejik önemleri ve diğer
tarla bitkilerine göre daha fazla olduğu için seçilmiştir. Türkiye’de üretilen pamuk içerisinde
en kaliteli pamuk Aydın ilinde üretilmekte olup, bunun da büyük çoğunluğu I. Alt Bölgede
bulunan Söke İlçesinden sağlanmaktadır. II. Alt Bölgede (Çine ve Karpuzlu) mısır üretimi ön
plana çıkmaktadır. Tarla bitkileri içerisinde en çok üretimin yapıldığı ürün yoncadır. Bunun
nedeni biçim sayısının fazla olmasıdır. Ekiliş alanı açısından incelendiğinde pamuk ilk sırada
yer almakta ve bunu mısır takip etmektedir. Buğday tüm bölgelerde farklı oranlarda
yetiştirilirken, tütün IV. Alt Bölgede (Bozdoğan ve Karacasu) yoğunluk göstermektedir.
Ayçiçeği ise sadece I. Alt Bölgede yetiştirilmektedir.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
I.ALT BÖLGE II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
Pamuk (Kütlü)
Buğday
Mısır Dane
Tütün
Yonca
Ayçiçeği
134
Tablo 51. Aydın İlinde Bazı Tarla Bitkileri Üretimindeki Değişimler (1000 Ton )
ÜRÜNLER
YILLAR
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Pamuk (Kütlü) 145,0 188,7 223,6 243,7 251,0 287,0 316,9 287,4 326,4 331,1
Buğday 135,0 120,9 86,7 67,2 80,7 86,8 76,7 75,1 70,9 82,9
Mısır Dane 156,1 168,1 183,0 131,6 146,5 188,9 174,6 147,7 113,4 66,6
Tütün 2,4 2,3 1,9 1,5 2,2 3,0 2,4 2,3 2,7 3,7
Yonca 134,6 138,4 278,4 651,2 650,4 662,9 692,4 708,2 724,3 745,9
Ayçiçeği 8,3 14,7 4,6 1,1 0,1 1,5 1,2 0,7 0,3 0,2
Tablo 51 incelendiğinde üretim miktarlarında yıllara göre değişkenlikler görülmesine
rağmen, genel itibariyle mısır, buğday ve ayçiçeği üretiminde 2017 yılında 2008 yılına
nazaran azalma; yonca ve pamuk üretiminde ise artış gözlenmiştir.
Grafik 51. Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarlarındaki Değişimler (ton)
Grafik 51’de 2008-2017 yılları arasında pamuk, buğday ve mısır üretim miktarları yıllar
içerisinde dalgalanmalar göstermiştir. Ancak 2008 ve 2017 yılları birbirleriyle
kıyaslandığında pamuk üretiminin arttığı, mısır ve buğday üretiminin düştüğü belirlenmiştir.
0
5
10
15
20
25
30
35
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
Pamuk (Kütlü)
Buğday
Mısır Dane
135
Grafik 52. Bazı Tarla Bitkilerinin Üretim Miktarlarındaki Değişimler (ton)
Grafik 52’de görüldüğü gibi tütün üretim miktarlarında yıllar içerisinde fazla bir
değişkenlik görülmezken, ayçiçeği üretiminin düştüğü, son 10 yıllık dönemde en fazla artışın
yonca üretim miktarında olduğu gözlenmiştir. Yonca üretimindeki artışın, hayvancılığa
verilen desteklerle beraber yem bitkileri arzının artması ve yem bitkilerine yapılan
desteklemelerden kaynaklandığı düşünülmektedir.
5.1.2. Sebze Üretimi
Tablo 52. Aydın ve Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Alanlarının Dağılımı (2017)
I. ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
AYDIN
Meyvesi Yenen (da) 60.643 11.768 1.976 7.417 81.804
Kök ve Yumru Bitkileri (da) 3.091 1.090 10 648 4.839
Diğer Sebzeler (Başka Yerde
Sınıflandırılmamış (da) 6.880 2.097 215 608 9.800
0
1
2
3
4
5
6
7
8
0
2
4
6
8
10
12
14
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Yo
nca
x 1
00
00
0
Th
ou
san
ds
Tütün Ayçiçeği Yonca
136
Grafik 53. Aydın ve Alt Bölgelerinde Üretim Alanlarının Dağılımı (da)
Tablo 52 ve Grafik 53 incelendiğinde ilimizde en çok meyvesi yenen sebzelerden olan
Solanaceae, Fabaceae ve Cucurbitaceae familyalarına bağlı bitkilerin yetiştirildiği alanların
fazla olduğu görülmektedir.
Tablo 53. Aydın ve Alt Bölgelerinde Göre Sebze Üretim Miktarları (2017)
I. ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
AYDIN
Meyvesi Yenen (ton) 225.408 60.834 7.045 23.308 316.595
Kök ve Yumru Bitkileri (ton) 3.588 1.360 0 507 5.455
Diğer Sebzeler (Başka Yerde
Sınıflandırılmamış (ton) 20.160 5.147 324 1.852 27.483
Grafik 54. Aydın ve Alt Bölgelerinde Sebze Üretim Miktarları (ton)
0
10
20
30
40
50
60
70
I. ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
Th
ou
san
ds
Meyvesi Yenen
Kök ve Yumru Bitkileri
Diğer Sebzeler (Başka Yerde
Sınıflandırılmamış
0
5
10
15
20
25
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
x 1
00
00
Meyvesi Yenen
Kök ve Yumru
Bitkileri
Diğer Sebzeler (Başka
Yerde
Sınıflandırılmamış
137
Yetiştirildiği alan miktarına paralel olarak üretim açısından da tüm alt bölgelerde en
çok meyvesi yenen sebzeler yetiştirilmektedir. İlimizde yetiştirilen sebze çeşitlerinin alt
bölgeler bazında üretim miktarları Tablo 54’de gösterilmektedir.
Tablo 54. Aydın Alt Bölgelerinde Bazı Sebzelerin Üretim Miktarları (ton) I. ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
AYDIN
Domates (Sofralık) 68.377 9.892 3.566 7.069 88.904
Karpuz 37.259 16.835 1.230 5.931 61.255
Domates (Salçalık) 48.219 5.977 0 552 54.748
Biber (Sivri) 7.303 14.675 480 2.130 24.588
Patlıcan 6.245 3.810 419 3.426 13.900
Kavun 7.761 1.950 430 1.772 11.913
Karnabahar 5.676 3.813 10 419 9.918
Hıyar (Sofralık) 7.200 600 560 825 9.185
Lahana (Beyaz) 6.068 1.753 59 276 8.156
Enginar 6.265 16 10 0 6.291
Pırasa 4.182 1.043 13 689 5.927
Fasulye (Taze) 3.458 478 185 852 4.973
Bezelye (Taze) 4.132 392 26 345 4.895
Marul (Göbekli) 3.549 912 57 308 4.826
Ispanak 3.353 365 143 297 4.158
Soğan (Taze) 2.332 768 0 259 3.359
Bamya 2.648 150 40 177 3.015
Kabak (Sakız) 2.311 127 55 160 2.653
Börülce (Taze) 1.216 310 20 358 1.904
Biber (Salçalık, Kapya) 96 1.060 0 590 1.746
Kereviz (Sap) 1.518 5 0 195 1.718
Bakla (Taze) 1.296 140 18 103 1.557
Marul (Kıvırcık) 801 195 46 29 1.071
Biber (Dolmalık) 302 390 171 72 935
Barbunya (Taze) 794 32 0 84 910
Brokoli 667 102 9 0 778
Marul (İceberg) 110 555 0 0 665
Lahana (Kırmızı) 324 280 0 25 629
Turp (Bayır) 459 118 0 12 589
Kereviz (Kök) 471 7 0 70 548
138
Grafik 55 ve 56’da Aydın Alt Bölgelerinde bazı sebzelerin üretim miktarları
gösterilmiştir.
Grafik 55. Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre Üretim Miktarları (ton)
İlimizde en çok yetiştirilen sebzeler olan domates, karpuz ve biber içerisinde salçalık
ve sofralık domates üretiminde I. Alt Bölge’de yer alan Efeler İlçesi birinci sırada yer alırken,
karpuz ve sivri biber üretiminde Çine İlçesi birinci sırada yer almaktadır.
Grafik 56. Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre Üretim Miktarları (ton)
İlimizdeki yetiştirilen diğer önemli sebzeler içerisinde de patlıcan, karnabahar ve
beyaz lahananın üretimi en fazla II. Alt Bölge’de yer alan Çine İlçesinde, sofralık hıyar
üretimi Nazilli kavun üretimi ise Koçarlı İlçesinde yapılmaktadır.
0
1
2
3
4
5
6
7
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
x 1
00
00
Domates (sofralık)
Karpuz
Domates (salçalık)
Biber (sivri)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
I.ALT BÖLGE II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Th
ou
san
ds
Patlıcan
Kavun
Karnabahar
Hıyar (sofralık)
Lahana (beyaz)
139
Grafik 57. Konserve Sanayisinde Kullanılan Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre
Üretim Miktarları (ton)
Konserve sanayisinde kullanılan sebzelerden olan enginar ve bezelye üretim
miktarında sırasıyla I. Alt Bölge’de yer alan Efeler ve Kuyucak ilçeleri, fasulye ve bamya
üretiminde ise Nazilli İlçesi ön plana çıkmaktadır. İlimiz enginar üretiminde Türkiye’de 2.
bamya üretiminde ise 3. sıradadır.
Grafik 58. Konserve Sanayisinde Kullanılan Bazı Sebzelerin Alt Bölgelere Göre
Üretim Miktarları (ton)
Konserve sanayisinde kullanılan diğer sebzelerden börülce ve barbunya da en çok
Nazilli İlçesinde salçalık biber ise en çok Çine İlçesinde üretilmektedir. İlimiz börülce
üretiminde de Türkiye sıralamasında 3. sıradadır.
İlimiz kereviz (sap) üretiminde de 1.718 ton ile Türkiye üretiminin %82,7’sini
karşılayarak birinci sırada yer almaktadır.
0
1
2
3
4
5
6
7
I.ALT BÖLGE II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Th
ou
san
ds
Enginar
Fasulye
Bezelye (taze)
Bamya
0
2
4
6
8
10
12
14
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Hu
nd
red
s
Börülce (taze)
Biber (salçalık)
Barbunya (taze)
140
Tablo 55. Aydın İlinde Bazı Sebzelerin Üretim Miktarlarındaki Değişimler (ton) ÜRÜNLER 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Domates
(sofralık) 82.645 94.746 96.771 99.672 94.444 96.420 87.928 87.981 88.726 88.904
Karpuz 69.050 74.762 63.723 58.696 57.752 59.115 62.601 65.451 60.737 61.255
Domates
(salçalık) 24.428 24.000 23.560 79.507 97.146 93.214 68.660 61.996 56.852 54.748
Biber (sivri) 27.200 26.459 25.674 25.404 23.873 23.857 24.299 24.989 25.539 24.588
Tablo 55’de Aydın ilinde en çok üretilen sebzelerin üretim miktarlarındaki 10 yıllık
değişim gösterilmiştir.
Grafik 59. Aydın İlinde En Çok Üretilen Sebzelerin Üretim Miktarlarındaki Son 10
Yılda Görülen Değişimler
Grafik incelendiğinde ilimizde en çok üretimi yapılan sebzelerden sofralık domates,
karpuz ve sivri biberin son 10 yıldaki üretimlerinin çok değişkenlik göstermediği
görülmektedir. Salçalık domates üretiminde 2011 yılından itibaren yaşanan artışın ilimizde
kurulan salça fabrikasından kaynaklandığı ve domates fiyatlarında yaşanan sıkıntılardan
dolayı 2014 yılından itibaren düşüş trendine girdiği düşünülmektedir.
0
2
4
6
8
10
12
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
Domates (sofralık)
Karpuz
Domates (salçalık)
Biber (sivri)
141
5.1.3. Meyve Üretimi
Tablo 56. Aydın ve Alt Bölgelerinde Bazı Meyvelerin Üretim Alanları, Ağaç Sayıları ve
Üretim Miktarları (2017)
MEYVELER
ALT BÖLGELER
AYDIN
I. ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
ÜZ
ÜM
Toplam
Meyvelik Alanı
(da) 12.736 332 2.753 1.069 16.558
Üretim (Ton) 8.467 284 4.417 1.821 14.989
ÇİL
EK
Toplam
Meyvelik Alanı
(da) 16.151 35 40 18 16.244
Üretim (Ton) 60.989 66 128 90 61.273
MU
Z-
İNC
İR
AV
OK
AD
O
KİV
İ
Meyve Veren
Yaşta Ağaç
Sayısı 5.705.220 12.836 29.540 458.350 6.205.946
Meyve
Vermeyen Yaşta
Ağaç Sayısı 519.700 3.650 250 81.800 605.400
Üretim (Ton) 169.422 222 1.096 14.672 185.412
TU
RU
NÇ
GİL
LE
R
Meyve Veren
Yaşta Ağaç
Sayısı 1.230.826 19.766 141.105 44.055 1.435.752
Meyve
Vermeyen Yaşta
Ağaç Sayısı 158.711 1.933 11.100 7.555 179.299
Üretim (Ton) 74.231 455 8.703 1.492 84.881
TA
Ş V
E Y
UM
UŞ
AK
ÇE
KİR
DE
KL
İLE
R
İLE
DİĞ
ER
ME
YV
EL
ER
,
Meyve Veren
Yaşta Ağaç
Sayısı 1.364.388 266.627 270.480 338.215 2.240.310
Meyve
Vermeyen Yaşta
Ağaç Sayısı 368.197 22.893 29.115 43.889 464.094
Üretim (Ton) 43.789 6.426 18.858 11.168 80.241
ZE
YT
İN V
E D
İĞE
R
SE
RT
KA
BU
KL
U
ME
YV
EL
ER
Meyve Veren
Yaşta Ağaç
Sayısı 14.619.792 3.899.068 1.129.060 3.643.173 23.291.093
Meyve
Vermeyen Yaşta
Ağaç Sayısı 998.961 112.462 422.109 1.120.762 2.654.294
Üretim (Ton) 323.364 76.945 22.351 64.478 487.138
142
*Üzümde ve çilekte toplam meyvelik alanı (dekar) olarak verilmiştir. Çilek, taş ve yumuşak çekirdekliler ile
diğer meyveler grubundan çıkarılmıştır.
Taş ve Yumuşak Çekirdekliler ile Diğer Meyveler grubunda; Elma, Armut, Ayva,
Şeftali, Erik, Nar, Vişne, Kayısı, Dut, Zerdali, Yenidünya, Muşmula, Trabzon Hurması,
Kiraz Turunçgiller grubunda; Portakal, Mandalina, Limon, Turunç, Greyfurt Zeytin ve Diğer
Kabuklu Meyveler grubunda; Zeytin, Badem, Ceviz, Antep Fıstığı, Kestane yer almaktadır.
Muz-Avokado-İncir ve Kivi grubundan ilimizde 2017 yılı verilerinde sadece incirle ilgili
veriler yer almaktadır.
Grafik 60. Aydın Alt Bölgelerinde Üzüm ve Çilek Ekiliş Alanları (2017)
Grafik 60 incelendiğinde üzüm ve çilek ekiliş alanlarında I. Alt Bölge’nin ön plana
çıktığı görülmektedir. Toplam üzüm yetiştirilme alanı açısından ilimizde I. Alt Bölge’de yer
alan Koçarlı İlçesi 3.700 da ile birinci sırada yer almaktadır. Koçarlı İlçesinin tamamında
çekirdekli üzüm yetiştirilirken, çekirdeksiz üzüm yetiştirilen alan bakımından Karacasu İlçesi
734 da ile ilk sıradadır. Çilek yetiştirilen alan bakımından 9.000 da ile Sultanhisar İlçesi ilk
sırada yer almakta bunu 3.500 da ile Köşk İlçesi izlemektedir.
Grafik 61. Aydın Alt Bölgelerinde Üzüm ve Çilek Üretim Miktarları (2017)
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Th
ou
san
ds
Üzüm Alanı (da)
Çilek Alanı (da)
0
1
2
3
4
5
6
7
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
x 1
00
00
Üzüm Üretimi (ton)
Çilek Üretimi (ton)
143
Grafik 61’e göre Aydın İli alt bölgelerinde üzüm ve çilek yetiştirilen alanlar birbirine
yakın olmasına karşın Grafik 59’a bakıldığında çilek üretim miktarının üzüm üretim
miktarından çok daha fazla olduğu görülmektedir. Üretim miktarları açısından çilek I. Alt
Bölge’de üretim miktarı açısından üzümün önüne geçmiştir. Diğer alt bölgelerde ise üzüm
üstünlüğünü sürdürmüştür. Toplam ve çekirdekli üzüm üretimi açısından III. Alt Bölge’de yer
alan Kuşadası İlçesi sırasıyla 4.275 ve 3.292 ton ile birinci sırada yer alırken, çekirdeksiz
üzüm üretiminde 1.298 ton ile Karacasu İlçesi ilk sıradadır. Çilek üretiminde ise yetiştiriliş
alanında olduğu gibi I. Alt Bölge’de yer alan Sultanhisar ve Köşk ilçeleri sırasıyla 31.500 ve
14.000 ton ile ilk sıralardadır.
Grafik 62. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Veren Ağaç Sayıları (2017)
Grafik 62 incelendiğinde zeytin ve diğer sert kabuklu meyvelerin meyve veren yaşta
ağaç sayısının tüm alt bölgelerde en fazla olduğu görülmektedir. Bu da ilimizde yağlık ve
sofralık olmak üzere meyve veren yaşta yaklaşık 22 milyon zeytin ağacı olmasından
kaynaklanmaktadır.
Grafik 63. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Veren Ağaçların Oransal Dağılımı (2017)
0
2
4
6
8
10
12
14
16
I. ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III. ALT
BÖLGE
IV. ALT
BÖLGE
Mil
lio
ns
Muz-İncir-Avokado -Kivi
Turunçgüller
Taş ve Yumuşak Çekirdekliler
İle Diğer Meyveler
Zeytin ve Diğer Sert Kabuklu
Meyveler
144
Grafik 63’de oransal olarak tüm alt bölgelerde zeytin ve diğer sert kabuklu meyveler
grubunun ilk sırada yer aldığı görülmektedir. I. Alt Bölgede bunu en yakın takip eden grup
incir ağacının bulunduğu gruptur.
Grafik 64. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Vermeyen Ağaçların Oransal Dağılımı
(2017)
Grafik 64’den tüm alt bölgelerde zeytin ve diğer sert kabuklu meyveler grubundaki
meyve vermeyen ağaç sayısının oranının diğer gruplara göre daha fazla olduğu görülmektedir.
Bu oran daha çok zeytin ağaçlarından kaynaklanmaktadır. Bu durum ileriki yıllarda zeytin
üretiminin artacağını göstermektedir.
Grafik 65. Aydın İli Alt Bölgelerinde Meyve Üretim Miktarlarının Oransal Dağılımı
(2017)
0%
20%
40%
60%
80%
100%
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Muz İncir Avokado Kivi
Turunçgiller
Taş ve Yumuşak Çekirdekliler
ve Diğer Meyveler
Zeytin ve Diğer Sert Kabuklu
Meyveler
0%
20%
40%
60%
80%
100%
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Muz İncir Avokado Kivi
Turunçgiller
Taş ve Yumuşak Çekirdekliler
ve Diğer Meyveler
Zeytin ve Diğer Sert Kabuklu
Meyveler
145
Grafik 65’de alt bölgeler bazında meyve üretimleri incelendiğinde tüm bölgelerde
oransal olarak zeytin ve diğer sert kabuklu meyvelerin ön plana çıktığı görülmektedir. I. ve
IV. Alt Bölgede bu gurubu muz-incir-avokado ve kivi grubu izlerken, II. ve III. Alt Bölgede
bunu Taş ve Yumuşak Çekirdekliler ile Diğer Meyveler grubu izlemektedir.
5.2. GIDA GÜVENLİĞİ
Ailenin ve toplumun sağlıklı yaşaması ve ekonomik yönden gelişmesi, onu oluşturan
bireylerin sağlıklı olmasına bağlıdır.
Sağlığın temeli ise yeterli ve dengeli beslenmedir. İnsan yavrusunun büyümesi ve
gelişmesi, vücudun verimli çalışması, dış etkenlere ve hastalıklara karşı dirençli olabilmesi
için belirli besin öğelerine gereksinmesi vardır.
Besin Kalitesi, tüketicinin tercihinde rol oynayan, ölçülüp değerlendirilebilen ve bir
besini diğerinden ayırt etmeye yarayan özelliklerinin bileşimidir. Besinin hijyenik olması ise,
o besinin tümüyle hastalık etmenlerinden arınmış ve sağlığa yararlı olmasıdır.
Dünyada gelişen toplum bilinci, insanların sağlıklı ve uzun yaşama talepleri
çerçevesinde değerlendirilerek sağlıklı gıda tüketim sürecinin başlamasına neden olmuştur.
Bu kapsamda gelişmiş birçok ülkede gıda güvenliği ve gıda kontrol sistemlerinin uygulanması
önemsenmektedir. Bugün gelinen noktada üretimi yapılan tüm tarımsal ürünlerde, üretim,
paketleme ve pazarlama alanlarında uygulanması tartışma götürmez bir kavram niteliğinde
olan gıda güvenliği; tarladan sofraya kadar, çevre ve insan sağlığına zarar vermeyen, üretimin
her aşamasında gerekli kontrolleri yapılmış, sağlıklı ve güvenilir ürünlerin temin edilmesi
süreci olarak tanımlanmaktadır. Bu konuda yapılan bir başka tanım da “gıdalarda olabilecek
fiziksel, biyolojik ve her türlü zararların bertaraf edilmesi için alınan tedbirlerin bütünü” dür.
Gıda zinciri kavramı ile ilgili çalışmaların sürdürülebilmesi için uluslararası öncelikli
konular mikrobiyolojik ajanlar ve tehlikeler, pestisit kalıntıları, gıda katkı maddelerinin
kullanımında hatalar, kimyasal maddeler, genetiği değiştirilmiş gıdalar, alerji yapan nedenler
ve hormon kullanımıdır. Dünyada gıda güvenliğinin sağlanmasında, tüm gıda zincirini içine
alan yeni bir yaklaşım benimsenmeye başlanmıştır. Gıda güvenliğinde gıda zinciri yaklaşımı,
0%
20%
40%
60%
80%
100%
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Muz İncir Avokado Kivi
Turunçgiller
Taş ve Yumuşak Çekirdekliler
ve Diğer Meyveler
Zeytin ve Diğer Sert Kabuklu
Meyveler
146
gıdaların güvenli, sağlıklı ve besin değeri yüksek bir şekilde tüketiciye arz edilmesinde
sorumluluğun üretim, işleme ve ticarette yer alan herkes tarafından tüm zincir boyunca
paylaşılmasının önemi benimsenmektedir. Gıda üretim zincirinin çeşitli halkalarında
oluşturulan kalite sistemleri sayesinde izlenebilen gıda güvenliği, gıda hammadde kaynağının
temelini oluşturan tarımsal üretimde son on yıllık dönemde oldukça önemli bir ilerleme
kaydetmiştir.
Gıda güvenliği konusu Avrupa Birliğinde gittikçe önem kazanan bir konudur. Avrupa
Birliği gıda güvenliği politikasının temelini Gıda Hukukunun Temellerini Belirleyen
178/2002 sayılı Konsey ve Parlamento Tüzüğü oluşturmaktadır. AB Gıda Yasası olarak da
adlandırılmakta olan Tüzük, gıda güvenliği ve denetimine ilişkin çerçeveyi çizmekte, gıda
zinciri, risk analizi, erken uyarı sistemi ve izlenebilirlik gibi temel kavramları tanımlamakta,
risk değerlendirmesi ve risk iletişiminden sorumlu Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesini tesis
etmekte ve AB gıda güvenliği sisteminin genel ilkelerini sıralamaktadır.
Ülkemiz Aralık 1999 tarihinde Avrupa Birliği (AB) üyeliğine aday ülke ilan
edilmiştir. Türkiye’nin AB’ye üyeliği, diğer pek çok konuda olduğu gibi gıda güvenliği
alanında da AB mevzuatı ve uygulamaları doğrultusunda adımların atılmasını gerekli
kılmaktadır. Bu durum gıda güvenliği alanında AB politika ve mevzuatı ile üye ülkelerin
uygulamalarının kapsamlı bir biçimde incelenmesi ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Nitekim,
2001 ve 2003 yıllarında Bakanlar Kurulu Kararı olarak uygulamaya konulan AB
Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı, Avrupa Birliği Genel
Sekreterliği eşgüdümünde kamu kurum ve kuruluşlarınca yürütülen AB mevzuatına uyum
çalışmaları ve Türkiye-AB Mali İşbirliği Programlaması kapsamında gerçekleştirilmeye
başlanan projeler bu alandaki bilgi ve birikimin arttırılmasına yönelik kamusal iradeyi ortaya
koymaktadır. Üyelik perspektifinin ötesinde, ülkemizin AB ile gümrük birliği kapsamındaki
ilişkileri de bir dizi mevzuat uyumunun gerçekleştirilmesini gerekli kılmıştır. Gıda güvenliği
AB’nin taviz vermediği ve ciddi yatırımlar uyguladığı alanlardan biri olup bu sürecin çok iyi
yönetilmesi gerekmektedir.
Bu kapsamda ülkemizin gıda politikasını sürdürmek üzere Bakanlığımız tarafından
Türk Gıda Kodeksi ve Avrupa Birliği Müktesebatı baz alınarak birincil üretim ve yetiştiricilik
de dâhil olmak üzere, tüm gıda üretim, işleme, depolama, hazırlama, toplu tüketim ve satış
yerlerinin faaliyetlerini düzenleyen 5996 sayılı “Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve
Yem Kanunu” AB mevzuatına uyumlu olarak bütüncül bir yaklaşımla hazırlanmış 13 Aralık
2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu doğrultuda hedeflenen amaçlara yönelik olarak
uygulanabilir program ve projeler tek tek hayata geçirilmektedir.
Her sektörden gıda işletmelerinin AB standartlarına kavuşturulması ve
standardizasyonu için AB fonları, diğer dış kaynaklı fonlar ve ulusal fonlardan
yararlanmaktadırlar. IPARD Programı da bunlardan biri olup çiftçilere, üretici birliklerine,
tarım sektöründe faaliyet gösteren firmalara ve gıda işletmelerine projeler karşılığında ve
sözleşmelerine uygun olarak AB hibe fonları kullandırmayı hedeflemektedir. IPARD desteği
müktesebat uyumunun en fazla gerekli olduğu dört sektöre odaklanmış olup (süt, kırmızı et ve
tavuk eti, balık ve meyve-sebze) sektörlere yönelik gıda zincirinin en zayıf olduğu kısımlara
147
yönelik uygulamalara yer verilmektedir. İlimiz kapsamında 2006 yılından bu yana programa
alınan söz konusu IPARD desteklemesinden 80 gıda işletmesi yararlanmıştır.
Avrupa Birliği’nde gıda güvenliğine ilişkin mevzuat, sistemler ve politikalar bu yeni
entegre yaklaşım çerçevesinde sürekli değişim ve gelişim içersindedir. AB’ye aday ülke
statüsündeki Türkiye’de de, bu dinamik sürece uyum sağlamak için hem dünyada hem de
AB’de uygulanmaya başlanan gıda güvenliği yaklaşımının benimsenmesi ve uluslararası
standartlarda üretim yapılması için gerekli sistemlerin daha seri bir şekilde oluşturulması
gerekmektedir. Bu, hem tüketicimizin sağlığının korunması hem de uluslar arası ticarette,
özellikle de AB ile olan gıda ticaretimizde, yaşanan sorunların en aza indirilmesinde etken
olacaktır.
5.2.1.Gıda Güvenliği Amacıyla Yapılan Çalışmalar
5996 sayılı kanun doğrultusunda hedeflenen amaçlara yönelik olarak uygulanabilir
program ve projeler tek tek hayata geçirilmektedir. Gıda işletmelerinin, mevzuata uygun
olarak kayıt altına alınmaları, teknik ve hijyen şartlara uygun olarak üretim yapmaları
toplumun güvenilir ve yeterli miktarda gıdaya erişimi açısından önem arz etmektedir. Bu
kapsamda İlimiz genelinde gıda üretim yerlerinin yanı sıra satış ve toplu tüketim yerlerinin de
kayıt altına alınması sağlanmaktadır.
Gıda mevzuatının getirdiği yeniliklerle, üretimin her aşamasında kontrol ve denetimi
kolaylaştırarak, gıdanın ulusal ve uluslararası serbest ticaretini sağlamak ve sanayinin önünü
açması hedeflenmektedir. Gıda üretim yerlerinde, işletmeye giren hammaddeden, işleme
koşulları, ambalajlama ve nihai ürünün depolanma koşullarına kadar ürünle ilgili tüm
aşamalar ve işletmenin teknik ve hijyenik koşulları, personel hijyeni bakımından denetim ve
kontrol işlemleri yapılmaktadır.
Gıda Satış Yerlerinde; satılmakta olan gıdaların kayıt-onay belgeli olup olmadığı,
etiket bilgileri, satış koşulları, Gıda Toplu Tüketim Yerlerinde ise (lokanta, piknik, restorant
v.s.); kullanılan alet ve ekipmanın, tüketime sunulan yerlerin teknik ve hijyenik koşulları ile
kullanılan ve tüketime sunulan gıda maddelerinin sağlığa uygun olup olmadığı
denetlenmektedir. Risk esaslı denetim ve kontroller, gıda ve gıda ile temas eden madde ve
malzemelerin güvenilir şekilde piyasaya arzının sağlanması yanında, gıda işyerlerinin teknik
ve hijyenik şartlarının daha da iyileştirilmesi yönünde sürdürülmektedir.
Her yıl gözden geçirilen ve yenilenen denetim programları kapsamında yürütülen
resmi kontroller, halk sağlığının korunmasının yanında, haksız rekabetin önlenmesi ve
tüketici menfaatlerinin korunmasına yönelik olarak sürdürülmektedir.
"En iyi denetçi tüketicinin kendisidir" anlayışından yola çıkılarak başlatılan bu kampanya ile
yediden yetmişe herkeste güvenilir gıda bilinci oluşturulması ve bu sayede tüketicilerin
denetim mekanizması içerisinde etkin bir rol alması öncelikli olarak hedeflenmiştir. Bu
doğrultuda kampanyanın en önemli faaliyet alanlarından biri olan "174 Alo Gıda Hattı Çağrı
Merkezi" kurularak 14 Şubat 2009 tarihinde faaliyete geçmiştir.
Ayrıca gıda denetim ve kontrolüne yönelik, denetim aşamasından laboratuvar analizinin
sonuçlanmasına kadar her türlü verinin toplanması ve değerlendirilmesine yönelik "Gıda
Güvenilirliği Bilgi Sistemi (GGBS)" oluşturulmuştur. Gıda Güvenliği Bilgi Sistemi (GGBS),
148
gıda/yem güvenilirliği ve kontrolünü sağlamak ve vatandaşların güvenilir gıdaya ulaşmasını
temin etmek amacıyla Bakanlığımız merkez ve taşra teşkilatı ile yetki verilen özel
laboratuvarlar tarafından kullanılan bir sistemdir. Bu sistem; Bakanlığımızca gerçekleştirilen
gıda ve yem konusunda faaliyet gösteren işletmeleri kayıt altına almayı, denetimlerini ve
numune kayıtlarını gerçekleştirmeyi hedeflemektedir. Ayrıca hızlı alarm bildirimlerini takip
etme, risk esaslı denetime yönelik veri oluşturma ve ihracat işlemlerini kayıt etme, sertifika
düzenleme gibi fonksiyonları içeriyor ve internet ortamında çalışıyor. Sistem merkezi bir veri
tabanına sahip ve Türkiye genelinde sisteme girilen tüm veriler anlık olarak merkezden
görülebilmektedir. GGBS veri tabanı, gıda güvenilirliğinin sağlanması konusunda
Bakanlığımızca yürütülen faaliyetlere ilişkin politikanın belirlenmesine kaynak sağlamış olup
bu sayede taşra teşkilatınca yürütülen faaliyetlerin kontrolü gerçekleştirilebilmektedir.
Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği” kapsamında gıda hijyeni,
halk sağlığı, hayvan sağlığı ve hayvan refahı kuralları gözetilerek çiftçi şartlarında üretilen çiğ
sütte, insana yönelik doğrudan veya çevresel faktörlerle oluşabilecek risklerin önlenerek,
bertaraf edilerek veya kabul edilebilir seviyelere indirilerek tekniğine uygun ve hijyenik
şekilde üretimi, süt toplama merkezlerine nakli, toplama merkezlerinde soğutulmuş olan sütün
işleme tesislerine fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik bozulmaya uğramadan, toplanmasını,
taşınmasını ve pazarlanmasını sağlamak amacıyla İl Hıfzıssıhha Kurul Kararı ile İlimizde çiğ
süt toplama faaliyetlerine belirli standartlar getirilmiştir. Bu kapsamda süt toplayan araçların
belirlenen standartlara uyumu sağlanarak kayıt altına alınmış olup, süt toplama faaliyetine
süre ve saat kısıtlaması getirilmiştir. Yapılan ihlalleri tespit etmek amacıyla süt toplama
araçlarına araç takip sistemi takılmıştır. Sistem sayesinde yapılan ihlaller tespit edilerek
gerekli idari yaptırımlar uygulanmaktadır.
5.2.2. Aydın İli Üretim, Satış ve Toplu Tüketim Yerlerine Genel Bakış
Üretim yerleri, satış yerleri ve toplu tüketim yerleri baz alındığında il genelinde
toplam 14.710 adet işletme bulunmaktadır.
Tablo 57. 2017 Yılı Üretim, Satış ve Toplu Tüketim Yerleri
İşletme Sayısı
Üretim Yerleri 1753
Satış Yerleri 6022
Toplu Tüketim Yerleri 6935
Genel Toplam 14.710
Grafik 66. Aydın İli Toplam Gıda İşletme Sayısı (2017)
149
5.2.3. Gıda ve Yem İşletmelerinin Kayıt ve Onay İşlemleri
5996 sayılı Kanun, gıda, gıda ile temas eden madde ve malzeme ile yemlerin üretim,
işleme ve dağıtımının tüm aşamalarını, bitki koruma ürünü ve veteriner tıbbî ürün kalıntıları
ile diğer kalıntılar ve bulaşanların kontrollerini, salgın veya bulaşıcı hayvan hastalıkları, bitki
ve bitkisel ürünlerdeki zararlı organizmalar ile mücadeleyi, çiftlik ve deney hayvanları ile ev
ve süs hayvanlarının refahını, zootekni konularını, veteriner sağlık ve bitki koruma ürünlerini,
veteriner ve bitki sağlığı hizmetlerini, canlı hayvan ve ürünlerin ülkeye giriş ve çıkış
işlemlerini ve bu konulara ilişkin resmî kontrolleri ve yaptırımları kapsar.
Kişisel tüketim amaçlı birincil üretim ile kişisel tüketim amacıyla hazırlanan gıdalar bu
Kanunun kapsamı dışındadır.
Gıda işletmelerinin ilçeler bazında sektörel dağılımı Grafik 65’te verilmektedir.
Grafik 67. Aydın İli Gıda Üretim Yerlerinin Sektörel Dağılımı
Buna göre ilimizde en fazla unlu mamuller sektöründe işletme bulunmaktadır.
İlimizde gıda işletmelerinin ilçeler bazında dağılımı Tablo 58’de gösterilmektedir.
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
Üretim Yerleri Satış Yerleri Toplu Tüketim Yerleri
0
100
200
300
400
500
150
Tablo 58. Gıda İşletmelerinin İlçeler Bazında Dağılımı
Üretim Yeri Satış Yeri Toplu Tüketim Yeri Toplam
Efeler 380 1332 1445 3157
Bozdoğan 52 150 228 430
Buharkent 18 62 78 158
Çine 110 270 350 730
Didim 91 461 741 1293
Germencik 120 327 254 701
İncirliova 76 323 281 680
Karacasu 39 88 125 252
Karpuzlu 25 65 70 160
Koçarlı 71 126 175 372
Köşk 97 162 181 440
Kuşadası 115 783 1041 1939
Kuyucak 62 184 128 374
Nazilli 267 825 871 1963
Söke 151 598 659 1408
Sultanhisar 51 190 175 416
Yenipazar 28 76 133 237
TOPLAM 1.753 6.022 6.935 14.710
Tabloda görüldüğü gibi en fazla üretim, satış ve toplu tüketim yerine merkez ilçe olan
Efeler İlçesi sahiptir.
İl geneli onaylı gıda işletmelerinin ilçeler bazında dağılımı ise Grafik 66’da
görülmektedir.
Grafik 68. İl Geneli Onaylı Gıda İşletmeleri Sayısı
0
10
20
30
40
50
60
70 Efeler Bozdoğan
Buharkent Çine
Didim Germencik
İncirliova Karacasu
Karpuzlu Koçarlı
Köşk Kuşadası
Kuyucak Nazilli
Söke Sultanhisar
Yenipazar
151
İlimizde onaylı gıda işletmesi sayısı bakımından da Efeler ilçesi ön plana çıkmaktadır.
Bunu Çine ilçesi izlemektedir.
Grafik 69. Aydın İli Onay Kapsamında Bulunan İş Yerleri
5.2.4. Aydın İli 2017 Yılı Denetim ve Kontrol Hizmetleri
Tablo 59. Aydın İli ve İlçelerinde Bulunan Gıda İşletmelerinin Denetim Sayıları (2017)
Üretim Yeri
Satış ve Toplu
Tüketim Yerleri Toplam
Merkez 1315 186 1501
Efeler 237 3516 3753
Bozdoğan 61 571 632
Buharkent 22 159 181
Çine 177 858 1035
Didim 221 1631 1852
Germencik 97 558 655
İncirliova 46 455 501
Karacasu 41 205 246
Karpuzlu 40 201 241
Koçarlı 51 349 400
Köşk 49 464 513
Kuşadası 234 2420 2654
Kuyucak 113 383 496
Nazilli 232 1968 2200
Söke 353 1872 2225
Sultanhisar 48 431 479
Yenipazar 37 282 319
TOPLAM 3.374 16.509 19.883
0
20
40
60
80
Et ve Et Ürünleri Süt ve Süt Ürünleri Yumurta ve Yumurta Ürünleri
152
Grafik 70. Aydın İli ve İlçeleri Gıda İşletmelerinin Denetim Sayıları (2017)
0
1000
2000
3000
4000
Üretim Yeri Satış ve Toplu Tüketim Yerleri
153
Grafik 71. Uygulanan Para Cezalarının Kanun Maddelerine Göre Dağılımı (2017)
Alo 174 Gıda Hattı: İlk çağlardan bu yana insanoğlunun temel sorunu, güvenilir ve
yeterli miktarda gıdaya erişim olmuştur. Bireylerin sağlıklı büyüyebilme ve gelişebilmesi,
hastalıklardan korunması ve kaliteli bir yaşam sürmeleri için yeterli ve dengeli beslenme her
insan için temel bir gereksinimdir. İnsanoğlunun bu temel gereksinimi karşılaması; tarladan
sofraya gıda güvenilirliği anlayışı içinde, güvenilir ve yeterli miktarda gıda üreten
işletmelerimizin varlığı ile mümkündür.
Alo 174 Gıda hattına; genel itibariyle gıda üreten ve satan işletmelerin hijyen
kurallarına aykırı faaliyetler gösterdikleri, ürünlerin içerisinde yabancı maddelerin çıkması,
ürünlerin etiket bilgilerinde bulunmaması ve haksız rekabete neden olan ifadeler içeren
etiketler, son ürünlerin satışı, gıda zehirlenmesi şüphesi, izinsiz gıda satışı gibi konularda
ihbar ve şikayetler gelmektedir.
2%
0%1%
42%
2%
0%1%1%
6%0%
15%
0%
5%
0%
7%
14%
3%
0%
40/a İnsan tüketimine uygun
olmayan gıdalar
40/b Tüketime uygun olmayan yem
üretimi
40/c Yemlerde kullanılması yasak
olan ham madde kullanımı
40/d TGK'ne aykırı üretim yapmak
40/f Uygunsuz ürünün geri
çağrılması, toplatma
40/g Tutulması zorunlu kayıtları
tutmamak
40/ı İstihdamı zorunlu personel
bulundurmayan işyerleri
40/i İzlenebilirlik belgelerini
sağlayamamak
40/j İzlenebilirliği sağlamayan
etiket uygunsuzluğu
40/k Tüketiciyi yanıltan etiket
tanıtım ve reklam yapanlar
40/l Taklit ve tağşiş yapmak
40/m Hızlı uyarı bildirimine aykırı
hareket
41/a Hijyeni sağlamayan
perakende satış yerleri
41/b Onaysız işletme
41/c Kayıt belgesiz üretim yapmak
41/d Son kullanma tarihi geçmiş
ürün
41/e İnsan sağlığı ve güvenliğini
tehdit eden koşulların varlığı
41/ğ Laboratuvarların tutması
zorunlu belgeleri tutmaması
154
Tablo 60. Alo 174 Gıda Hattı Müracaatları
Başvuru Türü Başvuru Sayısı
Üretim Yeri 88
Toplu Tüketim Yeri 226
Satış Yeri 429
5.2.5. İhracat Durumu
Ülkeye girişi yapılacak ürün ve canlı hayvanlar 5996 sayılı Kanun hükümlerine uygun
olmalıdır. Bakanlık, canlı hayvan ve ürünlerin ülkeye girişinde bu Kanun hükümlerine uygun
olup olmadığı ile ilgili resmî kontrolleri yürütür. Bu Kanuna uygun olmayanların ülkeye
girişine izin verilmez.
Tablo 61. 2017 Yılı Aydın İli İhracat Miktarları
ÜRÜN TOPLAM (kg) ÜRÜN TOPLAM (kg)
Kuru İncir 34.294.539 İncir Reçeli 11.517
Kuru Kayısı 8.183.972 Yeşil Çizik Zeytin 11.200
Salamura Siyah Zeytin 7.356.527 Şeftali Çekirdeği İçi 11.010
Siyah Zeytin 3.402.049 Prina Yağı 10.920
Kestane 3.331.545 Gün Kurusu Kayısı 8.678
Taze Çilek 3.258.669 Kabak Çekirdeği 8.300
Biber Konservesi 2.640.264 Dilimlenmiş Yeşil
Zeytin 8.072
Kapari 2.141.573 Kuru Kabak 6.743
Biber Tursusu 2.015.325 Bulgur 6.711
Kırmızı Topa Biber
Konservesi 1.218.446 Taze Limon 6.514
Taze Nar - Hicaz 1.116.899 Biberiye Tursusu Acı 6.359
Natürel Siyah Zeytin 1.025.279 Kesilmiş Kuru Hurma 5.900
Yeşil Zeytin 881.115 Taze Kayısı 5.800
Natural Siyah Zeytin 799.946 Yaprak Sarma
Konservesi 5.760
Kesilmiş Kuru İncir 798.247 Kurutulmuş Kırmızı
Biber 5.717
Kuru Üzüm 754.530 İğde 5.500
Sele Zeytin 744.070 Kuru Şeftali 5.447
Kuru İncir Ezme 639.027 Kuru Patlıcan 5.090
Közlenmiş Biber 616.582 Beyazlatılmış
Kavrulmuş Fındık 5.000
Çekirdeksiz Sultani
Kuru Üzüm 532.764 Taze Limon - Mayer 4.532
İncir Ezmesi 524.902 Sumak 4.420
Közlenmiş Salamura
Kırmızı Biber 417.641 Jalapeno Biber Tursusu 4.320
155
ÜRÜN TOPLAM (kg) ÜRÜN TOPLAM (kg)
Çekirdeksiz Siyah
Zeytin 369.885 Karışık Kuru Meyve 4.180
Organik Kuru İncir 362.088 Turlu Tursu 4.104
Taze Mandarin-Satsuma 362.032 Az Kavrulmuş
Beyazlatılmış Fındık 4.000
Pamuk Tohumu 353.851 Çekirdeksiz Kuru Uzum 3.982
Nar 338.409 Dondurulmuş Yarı Kuru
Domates 3.840
Taze Domates 272.440 Domates Tursusu 3.672
Natürel Kuru Kayısı 256.222 Kurutulmuş Karışık
Meyve 3.501
Dilimlenmiş Siyah
Zeytin 251.886 Natürel İç Fındık 3.496
Haşlanmış Kuru İncir 250.255 Taze Limon -
Enterdonat 3.474
Taze Portakal 239.758 Biber Salçası 3.401
Yağda Siyah Zeytin 239.583 Kurutulmuş Vişne 3.122
Kuru Domates 235.460 Salamura Kırma Yeşil
Zeytin 2.992
Siyah Salamura Zeytin 210.551 Siyah Zeytin Soslu 2.705
Salamura Yeşil Zeytin 192.752 Taze Patlıcan 2.700
Siyah Dilimli Zeytin 185.460 Kurutulmuş Trabzon
Hurması 2.436
Endüstriyel Kuru Kayısı 172.034 Cevizli İncir 2.347
Kurutulmuş Domates 146.477 Salamura Zeytin 2.340
Organik Kuru Kayısı 146.280 Siyah Kuru Uzum 2.083
Çam Fıstığı İçi 146.241 Kuru Biber 2.040
Haşlanmış Kuru Kayısı 145.840 Mısır 2.000
Acı Biber Tursusu 115.151 Kuru Çilek 1.979
Taze Nar 106.339 Taze Altıntop Star Ruby 1.851
Kuru Hurma 104.063 Dondurulmuş Mantar 1.770
Taze Siyah İncir 99.100 Çekirdekli Kuru Uzum 1.766
Domates Salçası 97.746 Acı Biber Salçası 1.680
Zeytinyağı 90.973 Taze Sivri Biber 1.482
Endüstriyel Kuru İncir 87.000 Kuru Vişne 1.448
Közlenmiş Kırmızı
Biber 86.320 Taze Kabak Alba 1.360
Natürel Zeytinyağı 81.185 Tursu 1.344
Fındık (İç) 76.256 Natürel Yeşil Zeytin 1.178
Kesme Kuru Kayısı 73.519 Kuru Zeytin 1.074
Yeşil Kokteyl Zeytin 71.102 Defne Yaprağı 1.008
Salamura Asma Yaprağı 69.168 Kavrulmuş Fındık İçi
(Kernels) 1.000
Taze Portakal
Washington 60.501 Portakal Kabuğu 860
Kuru Erik 54.671 Kestane Şekeri 762
156
ÜRÜN TOPLAM (kg) ÜRÜN TOPLAM (kg)
Salamura Kapari 53.506 İncir Lokumu 742
Çekirdeksiz Yeşil Zeytin 52.668 Açık Kavrulmuş İç
Fındık 650
Kesme Kuru İncir 52.500 Dondurulmuş Yarı Kuru
Kayısı 586
Kuru Kayısı Ezme 52.411 Kuru Fasulye 510
Kuru Dut 50.353 Kuru Siyah Çekirdekli
Uzum 510
Raisins Çekirdeksiz
Kuru Uzum 49.900 Fındık ( Kabuklu) 500
Biberli Yeşil Zeytin 48.881 Kavrulmuş İç Fındık
Taneleri 500
Dondurulmuş Kestane 48.320 Kuru Bamya 480
Salatalık Tursu 47.028 Nar Sosu 480
Dondurulmuş Çilek 44.000 Taze Çarliston Biber 462
Kavrulmuş İç Fındık 42.480 Meyan Koku 450
Taze Portakal Valencia 41.571 Taze Dolmalık Biber 450
Taze Greyfurt 41.248 Kurutulmuş Çilek 317
Kesilmiş Kuru Kayısı 38.125 Çamfıstığı İçi
Kavrulmuş 300
Nar Suyu 32.820 Nar Ekşisi 270
Yeşil Biberli Zeytin 27.701 Çay 240
Kabuklu Fındık 26.970 Kavrulmuş Sarı Leblebi 240
Asma Yaprağı
Salamurası 26.882
Kavrulmuş Beyaz
Leblebi 240
Nohut Konserve 26.112 Üzüm Pekmezi 234
Domates Konservesi 25.670 Çilek Reçeli 216
Dondurulmuş İncir 23.000 Kayısı Reçeli 216
Kabuklu Antep Fıstığı 22.498 Portakal Reçeli 216
Taze Üzüm 21.470 Vişne Reçeli 216
Karışık Turşu 21.349 Kuru Nohut 210
Yarı Kurutulmuş
Dondurulmuş İncir 21.311 Acı Kırmızı Toz Biber 200
Dondurulmuş Nar Suyu 20.634 Yağda Kurutulmuş
Domates 200
Dilimli Yeşil Zeytin 20.252 Kavrulmuş Kahve 160
Kurutulmuş Limon
Kabuğu 20.000 Fındık Ezme 148
Taze Limon- Lamas 19.644 Kuru Yaban Mersini 140
Biberiye Tursusu 19.490 Kakaolu Tahin Helvası 105
İç Cam Fıstığı 18.080 Çikolata Kaplı İncir
Draje 66
Kuru Acı Şeftali
Çekirdeği İçi 17.700 Sarı Leblebi 58
Dondurulmuş Kestane 17.280 Kurutulmuş Nar Tanesi 40
Kuru Domates 16.752 Nar Çekirdeği Yağı 30
157
ÜRÜN TOPLAM (kg) ÜRÜN TOPLAM (kg)
Konservesi
Riviera Zeytinyağı 16.386 Pamuk 20
Biber Dolgulu Yeşil
Zeytin 16.123 Susamlı İncir Ezmesi 17
Yarı Kurutulmuş
Dondurulmuş Kayısı 16.031 Turlu Konserve 9
Taze Kiraz 15.996 Salamura Yaprak 7
Kuru İncir Kavrulmuş
Kesme 15.840 Kuru Limon Kabuğu 5
Dondurulmuş Yarı Kuru
İncir 15.660
Natürel Sızma
Zeytinyağı 1
Yeşil Kırma Zeytin 14.399 Kurutulmuş Elma 1
Taze Nar Caner 12.454 TOPLAM 84.322.932
İlimizden en fazla ihracatı yapılan ürün kuru incirdir.
Tablo 62. Aydın İli 2017 Yılı Tarım Ürünleri İhracat Miktarları (Ülkeler Bazında)
ÜLKE IHRACAT MİKTARI
(ton) ÜLKE
IHRACAT MİKTARI
(ton)
Romanya 14.146 Suudi Arabistan 1.583
Almanya 7.183 Polonya 1.366
Fransa 6.003
Beyaz Rusya
Cumhuriyeti 1.328
İtalya 5.366 İsviçre 1.200
Irak 5.183 Sırbistan 1.068
Bulgaristan 3.509 Belarus 1.054
Vietnam 3.069 Belçika 1.045
İspanya 2.727 Ukrayna 995
Hollanda 2.374 Japonya 993
Avustralya 2.219 A.B.D. 941
Rusya 2.083 Brezilya 893
İngiltere 1.811 İsrail 844
ABD 1.737 Diğer Ülkeler 13.604
İlimizden ihracat 2017 yılında en fazla Romanya’ya yapılmıştır.
158
Tablo 63. İhracat Gıda Sağlık Sertifikası Sayısı ve İhraç Edilen Ürün Miktarı
Tablo 64. 2017 Yılında Aydın İlinden Düzenlenen Gıda Sağlık Sertifikası Sayısı
İHRACAT YAPILAN
ÜLKE
VERİLEN İHRACAT
SERTİFİKA SAYISI
İHRAÇ EDİLEN
ÜRÜN MİKTARI (kg)
AB Ülkesi 3.396 19.356.757,45
AB Dışı Ülkeler 1.174 9.284.820,45
Rusya 29 240.777,00
Genel Toplam 4.599 28.882.354,90
Tablo 65. 2017 Yılında Aydın İlinden Düzenlenen Bitki Sağlık Sertifikası Sayısı
VERİLEN BSS SAYISI İHRAÇ EDİLEN ÜRÜN
MİKTARI (kg)
5924 84.322.952
5.3.YEM HİZMETLERİ
Birim hayvan başına hayvansal üretimin arttırılması ve güvenilir gıda arzının
sağlanması için hayvanların ihtiyaç duyduğu besin maddelerinin doğru besleme ve uygun
yemlerle karşılanması ve güvenilir yemlerin piyasaya arz edilmesi gerekmektedir.
Bu amaçla, yemlerin piyasaya arzı ve kullanımı ile ilgili hususların düzenlenmesi, yem
ile ilgili gerekli standartların ve mevzuatın hazırlanması, yem işletmelerinin kayıt altına
alınması, yem işletmelerinde hijyen gerekliliklerine uyumun sağlanması, yemlerin ve yem
işletmelerinin denetlenmesi, onaya tabi olan yem işletmelerinin onay işlemlerinin yapılması
ile ilgili faaliyetler yürütülmektedir.
YILLAR
VERİLEN
SERTİFİKA
SAYISI
ÜRÜN
MİKTARI (kg)
AB ÜLKELERİ AB DIŞI ÜLKELER
SERTİFİKA
SAYISI
ÜRÜN
MİKTARI (kg)
SERTİFİKA
SAYISI
ÜRÜN
MİKTARI (kg)
2008 3.229 23.206.401 2.461 16.924.227 768 6.282.174
2009 4.466 26.617.801 3.286 18.732.460 1.180 7.885.341
2010 4.860 28.411.953 3.507 19.086.384 1.353 9.325.569
2011 4.442 25.911.296 3.150 17.515.655 1.292 8.395.641
2012 2.695 16.819.794 1.985 12.027.520 710 4.792.274
2013 6.153 53.025.754 3.864 24.619.743 2.289 28.406.011
2014 5.346 45.444.251 3.043 20.604.436 2.303 24.839.814
2015 5.062 35.512.515 3.266 19.533.609 1.796 15.978.906
2016 5.003 35.613.615 3.597 21.296.803 1.406 13.902.720
2017 4.599 28.882.354 3.396 19.356.757 1.203 9.525.597
TOPLAM 45.855 319.445.734 31.555 189.697.594 14.300 129.334.047
159
Yem denetimleri birincil üretimden son tüketime kadar olan tüm aşamalarda
yapılmaktadır. Yemlerde hem kalite kriterleri yönünden, hem de antibiyotik, mikotoksin,
pestisit, dioksin gibi istenmeyen maddeler yönünden risk esaslı denetimler sürdürülmektedir.
Görev ve sorumluluklarımız içerisinde kullanımına izin verilen GDO’lu yemlerin denetimi ve
izlenebilirliğinin sağlanması da yer almaktadır.
Tablo 66. Aydın İli Yem İşletmelerinin Faaliyetlerine Göre Sayıları
Toplam İşletme Sayısı
Karma Yem Fabrikası (büyükbaş-küçükbaş-balık) 7
Yem Bayisi 301
Kendi Yemini Yapan Çiftlik 19
Sanayi yan ürünü işleyen işletme 10
Arı yemi 2
Diğer 10
Genel Toplam 349
Grafik 72. Aydın İli Yem İşletmeleri
Tablo 67. 2017 Yılı Aydın İli Yem İşletmelerinin Denetim ve Numune Sayıları
FAALİYET ALANI DENETİM
SAYISI
ALINAN NUMUNE SAYISI
Olumlu Olumsuz
Yem Bayisi 483 60 0
Yem Fabrikası 49 52 3
Kendi Yemini Yapan Çiftlik 33 39 1
Genel Toplam 565 151 4
0
100
200
300
400
160
5.4. HAYVANSAL ÜRETİM
Türkiye toplam sığır mevcudunun % 2,54’ü - Koyun mevcudunun % 0,64’ü - Keçi
mevcudunun % 0.89’u - Et Tavuğu mevcudunun % 0.91’i - Yumurta Tavuğu mevcudunun
% 0,75’i Aydın ilinde bulunmaktadır.
5.4.1.Hayvan Sayıları
Tablo 68. 2017 Yılında Aydın ve Aydın Alt Bölgelerinde Hayvan Sayıları (baş/adet)
HAYVAN TÜRLERİ
ALT BÖLGELER AYDIN
I.ALT
BÖLGE
II.ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
SIĞ
IR
Kültür 189.128 86.265 4.601 36.917 316.911
Melez 41.790 16.174 569 1.743 60.276
Yerli 18.774 13.972 11 44 32.801
TOPLAM 249.692 116.411 5.181 38.704 409.988
KOYUN 128.172 24.080 19.940 44.535 216.727
KEÇİ 27.312 8.652 11.418 47.604 94986
MEVCUT
TAVUK
SAYISI
Broiler 1.312.480 155.000 359.500 195.000 2.021.980
Yumurtacı 806.741 55.273 18.450 37.572 918.036
TOPLAM 2.119.221 210.273 377.950 232.572 2.940.016
HİNDİ 6.005 100 20.640 565 27.310
ÖRDEK 1982 175 728 441 3.326
KAZ 2.365 150 371 328 3.214
Kaynak : TÜİK
Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılığın gelişmesinde kısıtlardan biri mera alanlarının
yeterli olmamasıdır. İlimizde mera alanları toplam alanın sadece % 3’ünü oluşturmaktadır.
Oysaki Türkiye ortalamasında mera alanlarının oranı % 18,6 dır. Toplam tarla bitkisi ekilişleri
içerisinde yem bitkisi ekilişlerinin oranı Türkiye’de yaklaşık % 12,7, Aydın’da ise % 39,3
civarındadır.
161
5.4.1.1. Büyükbaş Hayvan Sayısı
Grafik 73. Aydın İlinde Sığır Mevcudunun Irklara Göre Oransal Dağılımı
Grafik 73 incelendiğinde Aydın ilinde toplam sığır mevcudu içerisinde kültür
ırklarının oranı % 77 Yerli ırklarının oranı % 8 ve Melez ırklarının oranı ise % 15’ dür. Aydın
ilinde özellikle süt sığırcılığında kültür ırkı ve melez hayvanların kullanılması gerek süt ve
gerekse et verimini arttırmaktadır. Aydın ili kültür ırkı sığır mevcudu oranı Türkiye’ye
(% 48,9) göre ileri seviyededir. İlimiz kültür ırkı sığır mevcudunda 2017 yılı verilerine göre
316.911 baş ile 4. sırada yer almaktadır.
Grafik 74. Aydın Alt Bölgelerinde Sığır Mevcudunun Irklara Göre Dağılımı (baş)
Grafik 74’de Aydın Alt Bölgelerinde sığır mevcudunun oransal dağılımı gösterilmiştir.
En fazla sığır mevcudu I. Alt Bölgede bulunmaktadır. Ancak II. Alt Bölgede bulunan Çine
ilçesi ilin sığır mevcudunun % 21,7’ne sahip olup, sığır mevcudu bakımından 1. sırada
bulunmaktadır.
77%
15%
8%
Kültür
Melez
Yerli
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
I.ALT BÖLGE II.ALT BÖLGE III.ALT BÖLGE IV.ALT BÖLGE
x 1
00
00
Kültür
Melez
Yerli
162
Tablo 69. Aydın İlinde Sığır Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi (baş) SIĞIR
IRKLARI 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Kültür 200.839 190.192 218.312 230.953 241.521 245.232 253.887 252.760 257.791 317.284
Melez 53.574 52.967 36.710 40.519 41.101 42.422 48.972 46.763 46.719 60.276
Yerli 37.250 40.835 38.049 39.505 38.254 38.679 40.606 37.172 35.577 32.801
Toplam 291.663 283.994 293.071 310.977 320.876 326.333 343.465 336.695 340.087 410.361
Kaynak: TUİK
Tablo 69’da Aydın ilinde sığır sayılarındaki 10 yıllık değişimler gösterilmiştir. 2008
yılında 291.633 olan sığır mevcudu, 2017 yılında 410.361 adet olmuştur.
Grafik 75. Aydın İlinde Sığır Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi (baş)
Grafik 75 incelendiğinde 2008 yılından 2017 yılına gelindiğinde kültür ırkında
% 57,9, melez ırkında % 12,5 artış ve yerli ırkta % 11,9 oranında düşüş görülmüş olup,
toplamda da % 40,69 oranında artış gözlenmiştir.
5.4.1.2. Küçükbaş Hayvan Sayısı
Grafik 76’da Aydın Alt Bölgelerinde Küçük Baş Hayvan mevcudunun dağılımı
gösterilmiştir.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
Kültür
Melez
Yerli
Toplam
163
Grafik 76. Aydın Alt Bölgelerinde Küçükbaş Hayvan Mevcudunun Dağılımı (baş)
I. Alt Bölgede koyun sayısı diğer alt bölgelere oranla birinci sırada yer almaktadır.
Koyun mevcudu bakımından IV. Alt Bölgede bulunan Karacasu ilçesi % 12,8 ile birinci
sırada, I. Alt Bölgede bulunan Kuyucak ilçesi % 12,4 ile ikinci sırada yer almaktadır.
Keçi mevcudu bakımından IV. Alt Bölgede bulunan Karacasu ilçesi % 30,4 ile birinci
sırada aynı bölgede yer alan Bozdoğan ilçesi % 19,7 oranı ile ikinci sırada yer almaktadır.
Tablo 70. Aydın İlinde Küçükbaş Hayvan Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (baş) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Koyun 114.580 107.248 120.628 158.186 191.425 198.242 202.128 205.569 203.880 216.727
Keçi 54.192 37.339 60.092 67.550 96.957 100.863 102.800 106.326 100.317 94.986
TOPLAM 168.772 144.587 180.720 225.736 288.382 299.105 304.928 311.895 304.197 311.713
Kaynak : TUİK
Grafik 77. Aydın İlinde Küçükbaş Hayvan Sayısının Yıllara Göre Değişimi (baş)
0
2
4
6
8
10
12
14
I.ALT BÖLGE II.ALT BÖLGE III.ALT BÖLGE IV.ALT BÖLGE
x 1
00
00
Koyun
Keçi
0
25
50
75
100
125
150
175
200
225
250
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Th
ou
san
ds
Keçi
Koyun
164
Tablo 70 ve Grafik 77’ de Aydın ilinde küçükbaş hayvan sayısındaki değişim
gösterilmiştir. 2009 yılında koyun ve keçi sayısında azalma yaşanmasına rağmen 2017 yılına
gelindiğinde son 10 yılda koyun sayısında % 89, keçi sayısında ise % 75 oranında artış
gözlenmiştir.
Küçükbaş hayvan yetiştiricilerinin başka uğraşlara kayması,bu işle uğraşanların işgücü
problemlerinin olması ve göçer halde yaptıkları hayvancılığı artık tercih etmemeleri nedeniyle
küçükbaş hayvan yetiştiriciliği azalmıştır. Ancak koyun keçi sütünün peynir, yoğurt,
dondurma ve içimine yönelik talebin artmasından dolayı küçükbaş hayvan mevcudumuz son 4
yıldır artış göstermiştir.
5.4.1.3. Kanatlı Sayısı
Grafik 78. Aydın Alt Bölgelerinde Tavuk Sayısı (adet)
Grafik 78 incelendiğinde broiler ve yumurta tavuğu sayısı bakımından I. Alt Bölge en
fazla olup, bu bölgede yer alan İncirliova ilçesi il yumurta tavuğu mevcudunun % 43’ünü,
Nazilli ilçesi ise broiler tavuk üretiminin %14’ünü oluşturmaktadır.
Grafik 79. Aydın Alt Bölgelerinde Tavuk Mevcudunun Oransal Dağılımı (%)
0
20
40
60
80
100
120
140
I. ALT BÖLGE II. ALT BÖLGE III. ALT BÖLGE IV. ALT BÖLGE
x 1
00
00
Broiler
Yumurtacı
0
10
20
30
40
50
60
70
80
I. ALT BÖLGE II. ALT BÖLGE III. ALT BÖLGE IV. ALT BÖLGE
165
Grafik 79 incelendiğinde tavuk sayısı en fazla % 72 oranında I. Alt Bölgede
bulunmaktadır.
Tablo 71. Aydın İlinde Tavuk Sayılarının Yıllara Göre Değişimi (Adet)
Broiler Yumurtacı
2008 4.108.723 687.732
2009 1.671.870 679.383
2010 2.145.098 673.642
2011 2.139.893 617.941
2012 2.082.150 633.097
2013 2.244.130 653.028
2014 2.335.080 612.572
2015 2.776.180 631.682
2016 2.621.830 878.907
2017 2.021.980 918.036 Kaynak: TUİK
Grafik 80. Aydın İli Tavuk Mevcudunun Yıllara Göre Değişimi
Tablo 71 ve Grafik 80 incelendiğinde 2009 yılında hızlı bir düşüş yaşayan broiler
üretimi kırmızı et fiyatının yüksek oluşu, beyaz etin tüketiciye değişik şekillerde sunulması ve
sağlıklı beslenmede önem kazanması nedeniyle son yıllarda yine artış göstermiştir.
Yumurta tavuğu yetiştiriciliği belli dönemlerde risk göstermesi, yem maliyetinin
yüksek olması buna karşın yumurta fiyatlarının düşük olması sebebiyle 2008 yılından itibaren
yaklaşık 650.000 adet civarında seyretmiş son iki yılda artış göstermiş 2017 yılında yaklaşık
920 bine ulaşmıştır.
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
0
Broiler
Yumurtacı
166
5.4.1.4.Arıcılık
Tablo 72. Aydın İli 2017 Yılı Arıcılık Yapan Köy, Kovan Sayıları ve Ürün Miktarları
ALT
BÖLGELER
ARI KOVANLARI ÜRÜNLER (ton) Arıcılık Yapan
İşletme Sayısı Yeni Eski Toplam Bal Balmumu
I.ALT BÖLGE 181.626 457 182.083 2.922,3 93,19 1.087
II. ALT BÖLGE 74.028 5 74.033 955,9 34,45 393
III. ALT BÖLGE 12.423 0 12.423 319,4 2,35 90
IV. ALT BÖLGE 11.617 230 11.847 159,4 4,51 100
AYDIN 279.694 692 280.386 4.357,4 134,51 1.670
Kaynak: TUİK
Tablo 72’de arıcılıkla ilgili bilgiler verilmiş olup, 1670 işletmede arıcılık
yapılmaktadır.
Grafik 81. Aydın İli Alt Bölgelerinde Arı Kovanlarının Dağılımı
Grafik 81’de Aydın Alt Bölgelerinde eski ve yeni tip kovan sayıları gösterilmiştir.
Arıcılık faaliyetinin en fazla olduğu alt bölge I.Alt Bölge olup, bunu II. Alt Bölge
izlemektedir. Aydın ilinde eski tip kovan yok olmaktadır. III. Alt bölgede Milli Park’ ta çam
balı üretimi yapılmaktadır. Fakat turizm faaliyetlerinin ön planda olması bu bölgede arıcılık
faaliyetlerinde kısıt oluşturmaktadır.
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
I.ALT BÖLGE II.ALT BÖLGE III.ALT BÖLGE IV.ALT
BÖLGE
x 1
00
00
Yeni
Eski
167
Grafik 82. Aydın İlinde Alt Bölgelere Göre Arıcılık Ürünlerinin Dağılımı
Grafik 82’de Aydın Alt Bölgelerinde bal ve balmumu üretimi incelenmiştir. Bal
üretimi en fazla I. Alt Bölgede bulunan Söke ilçesi % 38,5 ile birinci sırada yer almaktadır.
Balmumu üretiminde de yine Söke % 27,7 ile birinci sırada olup, bunu % 16,2 ile Çine ilçesi
izlemektedir.
0
500
1,000
1,500
2,000
2,500
3,000
I.ALT BÖLGE II.ALT BÖLGE III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
Bal
Balmumu
168
5.4.2.Hayvansal Üretim
Tablo 73. Aydın İli ve Alt Böl. Sağılan Hay. Say., Irkları ve Ort. Süt Verimleri ( 2017 )
SAĞILAN HAYVAN IRKLARI
ALT BÖLGELER
AYDIN I.ALT
BÖLGE
II. ALT
BÖLGE
III.ALT
BÖLGE
IV.ALT
BÖLGE
KÜLTÜR
IRKI
TOPLAM Hayvan (Baş) 189.128 86.285 4.601 36.917 316.911
Sağılan Hayvan (Baş) 66.956 28.483 1.436 14.148 111.023
Ortalama Süt Verimi (Ton/Yıl) 3,96 3,96 3,96 3,96 3,96
TOPLAM Süt Üretimi (Ton) 265.484 112.933 5.694 56.097 440.207
KÜLTÜR
MELEZİ
TOPLAM Hayvan (Baş) 39.129 16.174 569 4.404 60.276
Sağılan Hayvan (Baş) 8.715 5.053 128 1.743 15.639
Ortalama Süt Verimi (Ton/Yıl) 2,71 2,71 2,71 2,71 2,71
TOPLAM Süt Üretimi (Ton) 2.3620 13.693 347 4.724 42.384
YERLİ SIĞIR
TOPLAM Hayvan (Baş) 18.752 13.972 11 66 32.801
Sağılan Hayvan (Baş) 5.366 4.716 6 44 10.132
Ortalama Süt Verimi (Ton/Yıl) 1,4 1,4 1,4 1,41 1,4
TOPLAM Süt Üretimi (Ton) 7.498 6.588 7,82 61,46 14.156
MANDA
TOPLAM Hayvan (Baş) 252 0 0 121 373
Sağılan Hayvan (Baş) 128 0 0 50 178
Ortalama Süt Verimi (Ton/Yıl) 1,2 - - 1,21 1,21
TOPLAM Süt Üretimi (Ton) 154,664 0 0 60,205 214,869
KOYUN
(MERİNOS)
TOPLAM Hayvan (Baş) 2.748 0 280 111 3.139
Sağılan Hayvan (Baş) 1.226 0 160 0 1.386
Ortalama Süt Verimi (Ton/Yıl) 0,049 - 0,049 - 0,049
TOPLAM Süt Üretimi (Ton) 60,094 0 7,84 0 67,934
KOYUN
(YERLİ)
TOPLAM Hayvan (Baş) 125.424 24.080 19.660 44.424 213.588
Sağılan Hayvan (Baş) 60.397 9.124 8.791 21.708 100.020
Ortalama Süt Verimi (Ton/Yıl) 0,084 0,084 0,084 0,084 0,084
TOPLAM Süt Üretimi (Ton) 5.073 766 738 1.823 8.401
KIL KEÇİSİ
TOPLAM Hayvan (Baş) 27.312 8.652 11.418 47.604 94.986
Sağılan Hayvan (Baş) 12.847 3.133 6.349 25.138 47.467
Ortalama Süt Verimi (Ton/Yıl) 0,107 0,107 0,107 0,107 0,107
TOPLAM Süt Üretimi (Ton) 1.372 335 679 2.689 5.077
Kaynak: TUİK
Aydın ili Türkiye süt üretiminin % 2,42 ini karşılamaktadır. Kültür ırkı ve melezi
ırklarla süt sığırcılığı yapılmasından dolayı hayvan sayısına göre süt üretim miktarı fazla olup,
süt kalitemiz de diğer bölgelere göre daha fazladır.
Tablo 74. 2017 Yılı Aydın İlinde Hayvansal Ürünlerin Üretim Miktarları
ÜRÜNLER ÜRETİM MİKTARLARI
Kırmızı Et ( ton) 12.341
Süt ( ton) 510.830*
Bal ( ton) 4.357
*Kaynak : Aydın İl Tarım ve Orman Müdürlüğü-Destekleme
169
5.4.3. Su Ürünleri Üretimi
İlimizdeki su ürünleri üretimi, avcılık ve yetiştiricilik olmak üzere iki faaliyet
alanından oluşmaktadır.
Tablo 75. Aydın İlindeki Su Ürünleri Yetiştiriciliği İşletmesi Dağılımı
Müracaat
Aşamasında
Ön İzinli
İşletme Sayısı Projesi Onaylı
Mecburi Yer
Değişikliğine
Tabi Tutulan
Toplam
- 28 33 12 73
Tablo 76. Faal İşletmelerin Faaliyet Alanlarına Göre Dağılımı
İçsu Deniz
Ağ Kafes ve Diğer İşletmeler Kuluçkahane
18 11 4
Yetiştiriciliği yapılan türlere göre dağılım aşağıya çıkarılmıştır.
Tablo 77. Su Ürünleri Yetiştiricilik Tesislerinin Üretilen Türlere Göre Dağılımı
İşletmelerin kapasite ve kapasite kullanım oranları yaklaşık olarak aşağıya çıkarılmıştır.
Tablo 78. Aydın İli Su Ürünleri İşletmeleri Üretim Kapasite Kullanım Oranları (2017)
Kapasite Kapasite Kullanım
Oranı (%)
Çipura Levrek Yavru Balık
(Kuluçkahane)
Yavru: 198 milyon adet/yıl
Adaptasyon: 56 milyon adet/yıl 98
Çipura + Levrek 22.000 ton/yıl 100
İçsu 5.719 ton/yıl 65
Tablo 79. Aydın İli Avcılık ve Yetiştiricilikle Elde Edilen Üretim Durumu 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Deniz Balıkları
(Avcılık) (kg) 3.051.255 1.091.660 7.463.699 6.962.284 1.239.768 1.616.927 3.805.000
Tatlısu Balıkları
(Avcılık) (kg) 10.680 9.940 15.763 16.969 15.965 6.620 20.000
Kültür Balıkları
(İç su + Deniz)
(kg)
3.308.805 3.339.971 4.383.809 6.157.184 2.039.894 7.123.952 16.016.000
TOPLAM (kg) 6.370.740 4.441.571 11.863.271 13.136.437 3.295.627 8.747.499 19.841.000
Alabalık,
sazan, yayın
Çipura ve
Levrek
Kara
Salyangozu Kurbağa
Çipura Levrek
Yavru Balık
(Kuluçkahane)
İşletme Sayısı 16 11 1 1 4
170
Grafik 83. Aydın İli (2011-2017) Su Ürünleri Avcılığı ve Yetiştiriciliği
Tablo 80. Aydın İli Su Ürünleri İhracatı
Ürün (kg) 2016 2017
Balık 11.213.282 14.459.022
Salyangoz - 2.500
Tablo 81. Aydın İlinde Kültür Balıkları Üreten İşletmelerin Sertifikasyon Durumu
Üretimi İşletme
Sayısı
İşletmenin
Niteliği
Global
GAP BRC ATS ISO
22001/14001/18
001 Deniz Balıkları
Üretimi 11 Ağ Kafes x
Deniz Balığı
Yavru Üretimi 4 Kuluçkahane x x
Alabalık
Üretimi 3 x x x
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Mil
lio
ns
Deniz Balıkları Avcılığı(Kg)
Kültür Balıkları Üretimi(Kg)
171
İlimizin su ürünleri sektöründeki yeri ve önemi giderek artmaktadır. İlimizde yavru
balık (deniz) üreten kuluçkahaneler ülkemizde ağ kafeslerde yetiştiricilik yapan balık
çiftliklerinin ihtiyacının % 30-35'ini karşılamaktadır. Günümüzde ilimiz açık deniz alanında
yetiştiricilik yapan işletmelerin kapasitesi yıllık 22 bin ton olup, taşınan ve ön izni bulunan
işletmelerin faaliyete geçmesi halinde yıllık üretim kapasitesinin 90 bin tonu bulması
beklenmektedir. Üretilecek balığın değerinin yaklaşık 2 milyar TL olması, ilimiz ve ülke
ekonomisine katkının üst düzeyde gerçekleşeceğini göstermektedir. Bu nedenle, ilimiz su
ürünleri sektörünün sağlıklı bir şekilde gelişmesini sağlamak üzere, Didim ve Söke İlçe
sınırları içerisinde yer alan deniz ve kara alanında Tarıma Dayalı Organize Sanayi Bölgesinin
kurulması öngörülmektedir.
172
Su Kirliliği, Alıcı Ortam ve Nitrat İzleme
• Su kirliliği ile ilgili çalışmalarımız 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu ile Su Ürünleri
Yönetmeliğinde yer alan ilgili maddeler uyarınca yapılmaktadır. Su Ürünleri Kanununa
göre; Su ürünlerine veya bunları tüketenlerin veya kullananların sağlığına veya istihsal
vasıtalarına zarar veren maddelerin iç sulara ve denizlerdeki istihsal yerlerine veya
civarlarına dökülmesi ve dökülecek şekilde tesisat yapılması yasaklanmıştır. Dökülmesi
yasak olan zararlı maddeler ve alıcı ortamlara ait kabul edilebilir değerler Yönetmelikte
belirtilmiştir. Kanuna göre; denizlerimizde belirlenen yerler ile bütün iç sularımız su
ürünleri istihsal yeri olarak kabul edilmiştir.
• İlimizde bulunan alıcı ortam olarak kabul ettiğimiz iç sularımız ve kıyı sularımızda;
Bakanlığımız talimatları doğrultusunda su yapısındaki değişikliklerin izlenmesi
amacıyla herüç ayda bir su numunesi alınarak analizleri yapılmaktadır. İlimizde alıcı
ortam olarak; B.Menderes Nehrinin çeşitli noktaları ile Bafa Gölü, Söke Ana Tahliye
Kanalı, Akçay, Çine Çayı, Dandalas Çayı ve Topçam Baraj Gölünden olmak üzere
toplam 9 adet istasyon belirlenmiş bulunmaktadır.
• Alıcı Ortam Su Kalitesi İzleme analiz sonuçları Bakanlığımız Balıkçılık ve Su Ürünleri
Genel Müdürlüğü tarafından belirlenen Tarım Bilgi Sistemine internet ortamında online
olarak kaydedilmektedir.
• Nitrat Kirliliği ile ilgili çalışmalarımız AB Nitrat Direktifi ve buna bağlı olarak çıkarılan
“Tarımsal Kaynaklı Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması”Yönetmeliği
çerçevesinde yapılmaktadır. AB mevzuatı uyum çalışmaları kapsamında “Tarımsal
kaynaklardan gelen nitratların neden olduğu kirlenmeye karşı suların korunması”
hakkındaki (91/676/EEC) sayılı konsey direktifine karşılık gelen “Tarımsal Kaynaklı
Nitrat Kirliliğine Karşı Suların Korunması Yönetmeliği” 18 Şubat 2004 tarih ve 25377
sayılı (değişik 23.07.2016 tarih ve 29779 sayılı) Resmi Gazetede yayınlanarak
yürürlüğe girmiştir. Bu amaçla ilimiz sınırları içinde yoğun tarım alanları ve mevcut su
kaynakları dikkate alınarak ilimizi temsil edecek şekilde numune alma istasyonları
belirlenmiştir.
• 2004 yılından bu yana seyyar fotometre ile yapılan analizler; 2013 yılı başından itibaren
de İlimiz Aydın ve Denizli İllerinde hizmet vermek üzere İl Müdürlüğümüze tahsis
edilen Mobil Laboratuvarda bulunan Spektrofotometre ve diğer analiz cihazları
kullanılarak yapılmaya başlanmıştır. Söz konusu Mobil Laboratuvar aracı ile yapılan bir
program dâhilinde her ay; Denizli iline gidilerek alınan numunelerin analizleri
yapılmaktadır. Aynı şekilde ay içerisinde kendi ilimizde tespit edilen istasyonlardan
numune alımı ve analizi gerçekleştirilmektedir. Nitrat İzleme Amaçlı olarak; ilimizde
12 adedi yüzey 60 adedi de yer altı suyu olmak üzere toplam 72 adet numune alma
istasyonu belirlenmiştir. Alınan sonuçlar değerlendirilerek istasyon sayılarında güncel
değişiklikler yapılabilmektedir. Bu istasyonlardan alınan su numunelerinde Nitrat
miktarları mg/lt olarak tespit edilip, Bakanlığımız Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
tarafından oluşturulan Nitrat Bilgi Sistemine (NİBİS) kaydedilmektedir.
173
• Nitrat izleme amaçlı numune alımı ve izlenmesi, yüzey ve geçiş sularında her ay,
yeraltı sularında ise üçer aylık dönemler halinde yapılmaktadır. Alınan numunelerde
yer altı sularında sadece NİTRAT yüzey ve geçiş sularında ise nitrat analizlerinin yanı
sıra yerinde; pH, Çözünmüş Oksijen, Sıcaklık değerleri ve spektrofotometre ile; O-
Fosfat, Toplam Fosfor ve Toplam Azot ölçümleri yapılmaktadır. Ayrıca; ötrifikasyon
riski bulunan göl ve nehirlerde de , ötrifikasyon izleme amaçlı Klorofil -a ve secchi
diski derinliği analizleri de gerçekleştirilmektedir.
5.5. ORGANİK TARIM
Aydın İlinin başlıca sorunlardan biri olan çevre kirliliği (Menderes Havzası) için
sürdürülebilir tarım olanaklarının araştırılması önemli bir konudur. Bu konuda ilde belirli
alanlarda ve ürünlerde organik tarımın yapılması ve çevreye dost bir alternatif bir üretim şekli
olarak desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. Hali hazırda bu konuda ilde yeterli potansiyel
bulunmakta olup bu potansiyelin değerlendirilmesi önem taşımaktadır.
5.5.1. Organik Tarımın Amacı
Organik Tarım; üretimde kimyasal girdi kullanmadan, üretimden tüketime kadar her
aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim biçimidir. Organik tarım, eko sistemde hatalı
uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye
dost üretim sistemlerini içermektedir.
Her türlü sentetik, kimyasal ilaçlar ve gübrelerin kullanımının yasaklanması yanında
organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma,
parazit ve predatörlerden yararlanmayı tavsiye eden bütün bu üretim tarzında üretimde miktar
artışı değil ürünün kalitesinin yükseltilmesi amaçlanmaktadır. Günümüzde sadece organik
tarımla toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki, hayvan ve insan sağlığını
korumak mümkün olmaktadır.
5.5.2. Organik Tarımın Gerekliliği
Günümüzde konvansiyonel tarımın üretim artışına yönelik aşırı miktarda sentetik ve
kimyasal girdi kullanımı sonucu çevre kirliliği önemli boyutlara ulaşmıştır. Tarımın yarattığı
kirlilik doğal dengenin bozulmasına neden olurken çevre kirliliği ve besin zinciriyle tüm
canlılara ulaşabilen hayati tehlikeye de yol açmaktadır.
Doğal dengenin bozulmasına örnek olarak, toprağın erozyona uğraması ile toprak
kayıplarında nispi artışlar, toprakta organik madde ve humus yokluğu nedeniyle toprak
mikroorganizma hayatının tahribi, toprak profilinde A horizonunun kaybı ve mineral toprak
profilinin kaybı ve benzeri olaylar gösterilebilir. Sürekli monokültür, münavebenin gereği
gibi yapılmaması söz konusu ürünlere zarar veren hastalık ve zararlıların aşırı çoğalmalarına
neden olmuştur. Mücadele etmek için bilinçli olarak kullanılmayan sentetik kimyasal
pestisitler, bazı faydaları ırkların kaybolmasına neden olmuş ve biyolojik mücadele ortamı
tahrip edilmiştir. Verimliliği artırmak için toprakların aşırı şekilde sentetik mineral maddelerle
gübrelenmesi özellikle çabuk yıkanan azotlu gübrelerin yeraltı sularına kadar ulaşmasıyla,
hayvan ve insanlarda nitrat zehirlenmeleri görülmüştür.
174
Konvensiyonel tarımda ürünün kalitesinin ikinci plana atılması ekonomik üretim
yapmak için mekanizasyonun artırılması ve özellikle bilinçsiz uygulamalar, toprağın canlı
tabakasını yok etmiştir. Toprakta oluşan sert tabakalar, sıkışmalar yaratarak erozyonu teşvik
etmiştir.
Verim artışı sağlanırken, üretimde ekolojik denge bozulmuş, iyi tarım toprakları elden
çıkmış ve toprağın canlı kısmı ölmüştür. Topraktan kaybolan bu maddelerin tekrar telafisi çok
pahalıya mal olmaya başlamış ve bazen de imkansız hale gelmiştir. Dünya nüfusunun artması
ve entansif tarımın yaygınlaştırılması, birim başına düşen verimin ve dolayısı ile üretimin
artırılması için sağlanan teşvikler ve aşırı destekler sonucu ve 1960' da pestisitlerin ve
kimyasal gübrenin keşfi ile " Yeşil Devrim" olarak adlandırılan tarımsal üretimin artırılma
çabalarının dünyadaki açlık sorununa çözüm olmadığı, aksine doğal dengeyi ve insan
sağlığını sürekli bozduğunu gören gelişmiş ülkeler organik tarım, sürdürülebilir tarım ve
değişik tarım alternatifleri konusunda çalışmalara başlamışlardır.
5.5.3.Organik Tarımın İlkeleri
Organik tarımda farklı bitkisel ve hayvansal ürünler için farklı üretim yöntemleri
mevcut olup bunların ortak ilkeleri şunlardır.
1. Üretim ile ilişkili tüm faktörler dikkate alınmalı ve tarım işletmelerinin kendi
kendine yeterliliği sağlanmalıdır. Toprak, bitki, hayvan ve insan arasındaki doğal döngünün
doğal kökenli hammaddeler kullanılarak mümkünse işletmenin kendi içinden veya
çevresinden sağlanmasına gayret edilmelidir.
2. Çevreye menfi etkisi olan işletme girdileri azaltılmalı veya yok edilmelidir.
3. Toprağın iyileştirilmesi ve içindeki organizmaların korunması, beslenmesi
sağlanmalı, toprak gübrelenmemeli fakat doğal verimliliği artırılmalıdır. Buda münavebe,
organik gübre, uygun toprak işleme veya doğal toprak iyileştiricileri ( kaya unları, algler v.s.)
ile sağlanabilir.
4. Bitkilerin hastalık ve zararlılara karşı bazı ek desteklemelerle arttırılabilir. Örneğin
yapılacak münavebede baklagil üretime öncelik verilmesi, organik tarıma uygun karışımların
bulunması, hayvancılık ve bitkisel üretimin kombine yapılmasıdır.
5. Üretimde kullanılacak materyal dayanıklı, sağlıklı tohum, fidan ve hayvanlardan
seçilmelidir.
6. Erken uyarı sistemlerinin kullanılması ve zararlılarla mücadelede biyolojik
mücadele yöntemlerine( Bacillus thuringiensis preparatları,feromon tuzları, faydalı akarlar
v.b) yer verilmesi gibi bitki koruma yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir.
7. Toprak işlemede toprağın yapısını bozmamak ( toprak strüktürünü iyileştirici ve
humus miktarının artırıcı) için çizici aletlerle çalışılmalı ve fazla mekanizasyona gidilmemeli
ve hasat elle yapılmalıdır. Bu nedenden dolayı yoğun işgücü gereklidir.
8. İşletmedeki hayvanların sağlığının iyi, verimlilik kapasitesinin yüksek ve uzun
ömürlü olması için teşvik edilmelidir. Yetiştirilen hayvan miktarı kullanılan araziye uygun
olmalı ve 1 hektar için genel olarak;1- 2 büyükbaş veya 13 küçükbaş hayvan düşünülmelidir.
175
9. Enerji kullanımında güneş enerjisi ve rüzgar enerjisi gibi doğal kaynaklar tercih
edilmelidir.
10. Ürün kalitesi öncelikle ele alınmalı, üretim miktarı ikinci planda
değerlendirilmelidir.
11. Organik tarım işletmeleri konvansiyonel üretime alternatif olabilmek için; gelişme
olanakları bulunan çalışanlarına tatmin edici kazanç sağlayan nitelikte olmalıdır .
5.5.4.Dünyada ve Türkiye'de Organik Tarım
1980' li yıllarda Avrupa' da Dünyadaki kirlenme sonucu ozon tabakasının delinmesi ve
atmosferde meydana gelen kirlenme sonucunda ciddi önlemler alınması çalışmaları sonucu
sanayi kirliliğinin yanında tarım kirliliği de ön plana çıkmış ve tarımda da kirleticilerin
önlenmesi için çalışmalar hızla devam etmiştir.
Dünyada 178 ülkede 57.8 milyon ha alanda 2.7 milyon üretici organik tarım
yapmaktadır. 2016 verilerine göre Avustralya 27.1 milyon ha ile 1. sırada, Arjantin 3 milyon
ha ile 2. sırada, 2.3 milyon ha alan ile Çin takip etmektedir. 2016 verilerine göre; organik
tarım alanları en çok artan ülke sıralamasında Avustralya 1. sırada; Türkiye ise 9. sırada yer
almaktadır. (Kaynak: FIBL & IFOAM 2018)
Türkiye’de Organik Tarımın Gelişimi:
1-Avrupa ülkelerinin Türkiye’den organik ürün talep etmesiyle 1984-1985 yıllarında
başlamıştır.
2-İlk organik ürünler geleneksel ihraç ürünlerinden olan kuru üzüm, kuru incir olmuş;
daha sonra kuru kayısı ve fındık üretimine geçilmiştir.
3-Organik hayvancılık 2000’li yıllardan sonra başlamıştır. Sınırlı miktarda bal ve
peynir üretimi dışında son yıllarda organik süt ve süt ürünleri üretilmeye başlanmıştır.
4-Organik Tarımla ilgili kanun ve yönetmelik vardır ve AB ile uyumludur.
AB’nin yeni mevzuatına uyumlu “Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin
Yönetmelik” 18.08.2010 tarihli ve 27676 sayılı Resmi Gazete’de; Yönetmelik değişiklikleri
de 06.10.2011 tarih ve 28076 sayılı Resmi Gazete, 24.05.2013 tarih ve 28656 sayılı Resmi
Gazete, 22.07.2015 tarih ve 29422 sayılı Resmi Gazete, 10.01.2018 tarih ve 30297 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Organik Tarım faaliyetlerinin kontrol ve sertifikasyon işlemleri yönetmeliğin
3.kısmında belirtilmiş olup; 34. Maddesi uyarınca Bakanlığımızdan yetki almış özel
kuruluşlar tarafından yapılmaktadır. Bakanlığımızda bu kuruluşları denetlemektedir. Şu an
Bakanlığımız adına Türkiye' de Organik tarımı kontrol etme ve sertifikalama yetkisi 2016 yılı
itibariyle 38 Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşu’na verilmiştir.
176
Tablo 82. Türkiye’de Bitkisel Organik Üretim
(Geçiş Süreci ve Doğadan Toplanan Alanlar Dâhil)
Yıllar Ürün Sayısı Çiftçi
sayısı
Yetiştiricilik
Yapılan Alan (ha)
Doğal
Toplama
Alanı (ha)
Toplam Üretim
Alanı (ha)
Üretim Miktarı
(ton)
2008 247 14.926 109.387 57.496 166.883 530.224
2009 212 35.565 325.831 175.810 501.641 983.715
2010 216 42.097 383.782 126.251 510.033 1.343.737
2011 225 42.460 442.581 172.037 614.618 1.659.543
2012 204 54.635 523.627 179.282 702.909 1.750.126
2013 213 60.797 461.395 307.619 769.014 1.620.466
2014 208 71.472 491.977 350.239 842.216 1.642.235
2015 197 69.967 486.069 29.199 515.268 1.829.291
2016 225 67.878 481.012 34.106 523.777 2.473.600
2017 217 75.067 513.981 22.148 536.129 2.406.606
Türkiye organik tarım konusunda son 10 yılda hızlı bir gelişme göstermiştir. Ülkemiz
içinde bulunduğu ekolojik koşullar, tarımda çalışan nüfusun fazla olması, ürün çeşitliliği gibi
faktörlerle ekolojik tarım için uygun bir konumdadır. 2008 yılında 14.926 olan üretici sayımız
5 katına çıkarak 2017 yılında 75.067’e ulaşmıştır. Yine 2008 yılında 166.883 ha olan alanımız
2017 yılında 536.129 ha’a, 530.224 ton olan üretimimiz 2.406.606 tona ulaşmıştır.
Grafik 84. Türkiye'deki Organik Tarım Yapan Üretici Sayısı
0
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
60,000
70,000
80,000
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
177
Grafik 85. Türkiye'deki Organik Bitkisel Üretim
(Geçiş Süreci ve Doğal Toplama Alanları Dâhil)
Grafik 84 ve 85’te Türkiye’deki organik tarım üretici sayısı ve toplam üretim alanında
son 10 yılda yaşanan değimler görülmektedir. Üretim miktarında da 2014 yılına kadar bir artış
görülmüş 2015 yılından itibaren üretim miktarı 500-550 bin ton aralığında seyretmiştir.
Tablo 83. Türkiye’de Hayvansal Organik Üretim (Geçiş Süreci Dâhil)
Büyük Baş
Hayvan
Küçük Baş
Hayvan Kanatlı Arıcılık
(Etçil+Yumurta)
YILLAR Çiftçi Hayvan Çiftçi Hayvan Çiftçi Hayvan Çiftçi Kovan
Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı Sayısı
2008 24 4.423 7 12.180 7 22.583 281 27.380
2009 124 7.207 18 16.374 8 111.760 465 25.531
2010 64 12.181 18 21.454 16 343.029 416 27.957
2011 149 11.625 63 34.355 12 431.754 754 72.659
2012 1.404 56.204 172 33.985 11 283.132 750 92.142
2013 2.506 100.217 272 100.152 25 893.864 750 95.178
2014 273 12.550 56 43.424 45 1.103.578 534 59.025
2015 90 8.867 53 36.735 47 895.676 323 38.534
2016 85 8.340 23 26.329 96 1.212.542 646 76.242
2017 35 6.913 13 22.771 28 1.267.307 591 89.167
0
5
10
15
20
25
30
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
0
Üretim Miktarı (ton) Toplam Üretim Alanı (ha)
178
Türkiye’de organik hayvancılığın son 10 yıldaki seyri Tablo 82’de görülmektedir.
Organik büyükbaş, küçükbaş ve arıcılıkta üretici ve hayvan sayısı bakımından 2013 yılına
kadar artış gözlenirken 2014 yılından itibaren düşüş yaşanmıştır. Organik kanatlı yetiştiriciliği
yıllar içerisinde değişkenlik göstermiş en fazla hayvan sayısına 2017 yılında ulaşılmıştır.
5.5.5.Aydın İlinde Organik Tarım
Aydın İlimizde, iklim verilerinin elverişliliği nedeniyle polikültür tarım yapılmaktadır.
Bu nedenden dolayı İlimizde ülke genelinde yetiştirilen ürünlerin hemen hemen tamamına
yakınının yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu kadar ürün zenginliği organik tarım açısından
dezavantaj olarak görülebilir. Bu konuda Büyük Menderes Ovasında ve ilimizdeki diğer
ovalarda ürün zenginliğinin fazlalığı ve arazilerin küçük ve parçalı oluşu ve ova şartlarında
yetiştirilen ürünlerde zirai mücadelenin zorunlu olması organik tarım yapmayı
güçleştirmektedir.
Ancak dağlık bölgelerimizde, genelde zeytin, incir ve kestane tarımı yapılmaktadır. Bu
üç ürünün üretiminde ilimiz ülke birincisidir. Bu ürünlerin ilimizde kapladığı alan toplam
kültür arazimizin (366.608 ha) yaklaşık %50’si kadardır. 2017 verilerine göre bu üç ürünün
kapladığı alan 197.356 hektardır (yağlık zeytin 153.600 ha, incir 36.693 ha, kestane 7.063 ha).
Bu ürünlerimiz dağlık alanda, genelde birbirlerinden ayrı alanlarda toplu olarak
bulunmaktadır. Hatta bazı ilçelerimizde (Çine, Koçarlı, Karpuzlu) tek ürün (zeytin)
yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu üç üründe üreticilerimizin çoğu uzun yıllardan bu yana
herhangi bir kimyasal kullanmadan üretim yapmaktadırlar. Ancak çoğunun sadece sertifikası
yoktur. Bu açıdan ilimizin organik tarım potansiyeli çok yüksektir. 2009 yılından bu yana
organik tarıma verilen destekleme ödemeleri nedeniyle organik tarım alanında önemli artışlar
olmuştur.
Tablo 84. Aydın İlinde Organik Tarım (Bitkisel Üretim) ( Geçiş süreci dâhil)
Yıl Ürün adedi Çiftçi Sayısı Üretim alanı (ha) Üretim miktarı (ton)
2008 83 1.275 9.081 35.453
2009 67 2.019 17.146 40.554
2010 85 3.608 20.452 59.578
2011 87 4.739 29.824 107.339
2012 113 5.79 34.077 132.824
2013 106 9.417 52.759 154.759
2014 110 13.022 65.266 191.946
2015 87 12.942 67.471 252.425
2016 94 12.721 67.891 311.892
2017 89 13.588 69.998 360.228
Aydın İli organik tarımda önde gelen illerden birisidir. 2017 yılı verilerine göre ülke
genelinde geçiş dönemi dâhil 513.981 ha’da; Aydın’da ise bunun yaklaşık olarak % 14’ünü
teşkil eden 69.998 ha alanda organik tarım yapılmıştır. 2008 yılında 1.406 olan üretici sayımız
179
2017 yılında yaklaşık olarak 10 kat artışla 13.588’e; 9.081 ha olan üretim alanımız 69.998
ha’a; 35.453 ton olan üretim miktarımız 360.228 tona ulaşmıştır.
Grafik 86. Aydın İlindeki Organik Bitkisel Üretim
(Geçiş Süreci ve Doğal Toplama Alanları Dâhil)
Grafik 86’ya göre son 10 yıl içerisinde organik üretim yapılan alanlarımızda %50’den
fazla artış yaşanırken, organik üretim miktarımızda %900’ün üzerinde artış yaşanmıştır.
Organik ürünlerimizin % 92 ile meyveler oluşturmakta, bunu % 6 ile tarla bitkileri,
% 1,5 luk payla sebzeler, % 0,5 ile doğadan toplanan bitkiler takip etmektedir. Meyveler
içinde üretimde söz sahibi olduğumuz sırasıyla zeytin, incir, kestane tarla ürünlerinde pamuk
başta gelmekte olup organik olarak üretilen ürün çeşidimiz 99 adettir.
İlimizde tüm ilçelerde organik tarım yapılmaktadır. Çine 3284 üretici ile 1. sırada,
Nazilli 2194 üretici ile 2. sırada, Karpuzlu 1298 üretici ile 3. sırada yer almaktadır.
İlimizde 107 adet organik ürün işleyen, pazarlayan, ticaretini yapan ya da üretici grubu
oluşturan işletme vardır. Ürün işleyen işletmeler organik olarak üretilen kuru incir, zeytin,
zeytinyağı, pamuk, kayısı, kestane, nar gibi meyvelerde işleme paketleme, ihracat, pazarlama
konularında faaliyet göstermektedirler. Bu tür yerlerin giderek artması İlimiz Organik
tarımının gelişmesini olumlu olarak etkileyecektir.
Organik Tarım Konusundaki Çalışmalar
1- Özel İdare Kaynaklı Çalışmalar: İlimizde organik tarıma uygun ve üreticilerin de ilgili
oldukları bölgelerde bu tarım sistemini geliştirmek için İl Özel İdare kaynaklarından
faydalanılarak 2009 yılında Söke ilçesi Çavdar köyünde 3000 dekar alanda yaklaşık 85
kişinin organik tarıma başlaması sağlanarak 5.723 TL tutarındaki sertifika ücreti ödenmiştir.
2010 yılında da İkizdere Baraj havzasındaki 7 köy, Söke ilçesi Çavdar köyü ile Kaygılı
Köyleri Tarımsal Kalkınma Kooperatifine üye toplam 596 üreticimiz daha 30.566 da alanda
organik tarıma başlamış olup 28.520 TL tutarındaki sertifika ücreti ödenmiştir. 2011 yılında
da Karpuzlu ilçemize bağlı 20 köyde 30.000 dekar alanda 643 zeytin üreticisinin organik
0
5
10
15
20
25
30
35
40
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
x 1
00
00
Üretim miktarı (ton) Üretim alanı (ha)
180
tarıma geçirilmesi sağlanmış, bunun için İl Özel İdaresinden 29.211,49 TL’lik ödenek
harcanmış olup, 2012 yılı sertifikasyon ücreti de yine özel idare kaynaklarından
karşılanmıştır.
2- Baraj Havzası ve İlimizde Organik Tarımı Geliştirme Çalışmaları: Bakanlığımız ile Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı DSİ Genel Müdürlüğü arasında, hassas bölgelerden olan,
içme ve kullanma suyu temin amaçlı baraj havzalarında organik tarım yapılabilmesi amacıyla
bir protokol imzalanmıştır. Bu protokol gereğince; İlimizde içme suyu amaçlı kullanılacak
olan İncirliova’daki İkizdere Barajı Havzasında tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan kirliliği
önlemek amacıyla havza koruma alanları içinde kalan yerlerde organik tarımın
yaygınlaştırılması çalışmaları yapılmış 2010 yılında 535 üretici organik tarıma geçirilmiştir.
3-İl Müdürlüğü olarak; Üreticilerimize organik tarımı anlatmak, bu konuda bilinçlendirmek
ve İlimizde organik tarımın yaygınlaşmasını sağlamak amacıyla eğitimlere devam edilmekte,
bu kapsamda düzenlenen panel, fuarlara katılım sağlanmaktadır. İlimiz Organik Tarım
Birimince organik tarım yapan çiftçi, işletmeler ile organik ürün işleyen, paketleyen,
depolayan, satan yerlerin denetimi yapılmaktadır.
4-Ülke genelinde; organik tarımın gelişimindeki en büyük engel; üreticilerin pazarlama
sorunu ve konvansiyonel ürünlerle arasındaki fiyat farkının çok az olmasıdır. Organik
girdilere ulaşım konusundaki sıkıntıların çözülmesi, organik ürünlerimizin tanıtımının iyi
yapılması, pazarlamada e-ticaret gibi gelişmelerin kullanılması, üreticilerin birlik olup
örgütlenmesi, bu konularda desteklenmesi pazarlamadaki sorunların çözümüne yardımcı
olacaktır. Bu nedenle 2015 ve 2016 yıllarında Organik Tarımın Kontrolü ve
Yaygınlaştırılması Projesi kapsamında tanıtım ve reklam faaliyetleri yürütülmüş olup,
yaklaşık 10 milyon kişiye internet, sosyal medya ve MMS yolu ile ulaşılmıştır.
5- 2017 yılında Organik Tarımın Kontrolü ve Yaygınlaştırılması Projesi kapsamında Organik
Kuru İncir Üretiminde Kalitenin Geliştirilmesine Yönelik Tünel Altında Kurutma Tekniğinin
Yaygınlaştırılması Projesi yürütülmüş olup, organik kuru incir üretimi yapılan ilçelerimizde
örnek olarak belirlenen 40 üreticimize kurutma tüneli ve kurutma kereveti dağıtılmıştır.
5.6. İYİ TARIM UYGULAMALARI
Son yıllarda dünyada piyasaya sürülen ürünlere karşı tüketici bilinci artmakta olup,
tüketici artık satın alacağı ürünün sağlıklı, izlenebilir, güvenilir olduğundan emin olmak ve
kimliği olan ürün istemektedir. Bu nedenle çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeden
tarımsal üretimin kontrollü olarak yapıldığı, bu üretimin sonucunda elde edilen ürünün
sertifikalandırılarak tüketiciye ulaştırıldığı işlemler zinciri akla gelmelidir.
5.6.1. İyi Tarım Uygulamalarının Kapsadığı Hususlar
1-Gıda güvenliğine yönelik tedbirler.
2-Çevreyi, toprağı ve su kaynağını korumaya yönelik tedbirler.
3-Üreticilerin ve tarım işçilerinin sağlık, güvenlik ve refahına yönelik tedbirler.
Üretimde Dikkat Edilecek Temel Hususlar
181
-Toprağın işlenmesinde, erozyonu azaltacak ve toprağın fiziksel yapısını koruyacak
teknikler kullanılmalı,
-Seçilen çeşitler virüsten ari, hastalık ve zararlılara karşı dayanıklı olmalı,
-Temiz tohum, fide ve fidan kullanılmalı,
-Uygun zamanda ve miktarda gübre kullanımı için toprak analizleri yılda en az bir
defa, yaprak analizleri ihtiyaç duyulduğunda yaptırılmalı ve gübreleme tahlile uygun
yaptırılmalı,
-Su kaynaklarını en iyi şekilde değerlendirilebilecek ve bitkinin ihtiyaç duyacağı suyu
temin edebilecek sulama sistemleri kurulmalı, sulama için asla atık (kanalizasyon suyu)
kullanılmamalıdır. Risk değerlendirme esaslarına bakılarak, sulama suyu yılda en az bir kez
mikrobiyal, kimyasal ve mineral kirleticiler bakımından analiz ettirilmelidir.
-Hastalık ve zararlılarla mücadele “Entegre Mücadele Teknik Talimatları”
doğrultusunda öncelikle kültürel tedbirler, mekanik mücadele, biyolojik mücadele veya
biyoteknik yöntemler uygulanmalı, son çare olarak kimyasal mücadele yapılmalıdır.
-Bütün pestisit uygulamaları ile ilgili kayıtlar tutulmalı.
-Hasat hijyenik koşullarda yapılmalı.
-Tarım işletmesindeki bütün olası atık ürünler (kağıt, karton, plastik, ürün kalıntısı,
yağ, kaya yünü vb.) belirtilmelidir.
-Tarımsal kimyasalları kullanan, taşıyan ve uygulayan işçilere bu konuda eğitim
verilmeli; işletmede ilk yardım eğitimi alan kişiler bulunmalıdır.
İTU ile üretilen ürünler tüketicinin daima tercih edeceği güvenilir gıdalardır. İyi Tarım
Ürünü sertifikası ürünün markası olacaktır.
5.6.2. İyi Tarım Uygulamalarının Amacı
İyi Tarım Uygulamaları (İTU) ile yaşadığımız çevreyi, toprağı ve su kaynaklarını
koruruz.
İTU yapan üretici, hem kendisinin ve çalışan işçilerinin hem de sunduğu güvenilir
tarım ürünleriyle tüketicinin sağlığını korur.
İyi tarım ürünleri, halkın sağlıklı yaşam ve sağlıklı tüketim yapma bilincini geliştirir.
Bu bilinç geliştikçe iyi tarım ürünleri giderek daha fazla talep edilecektir. Artan taleple
birlikte, iyi tarım ürünlerinin pazardaki rekabet gücü büyüyecektir.
Dış pazarda ürünün fiyatı kadar kalitesi ve güvenilirliği de önemlidir. İyi tarım
uygulamaları ürünün güvenilirliği de önemlidir. İyi tarım uygulamaları ürünün güvenilirliğini
ve kalitesini artırdığı için dış pazarlara daha kolay ihraç yapma imkanı sağlar.
Rekabet gücünün ve pazarlama imkânlarının gelişmesi sayesinde üretici daha fazla
kazanç elde etmeye başlar.
182
5.6.3. Dünya ve Türkiye’de İyi Tarım Uygulamalarının Durumu
Organik tarımla çıkış nedenleri hemen hemen aynı olup, organik gıda üretimindeki
gibi zor şartları içermemektedir. İTU standartları ülkemizin kolayca uyum sağlayabileceği ve
ürünün pazarlanmasında faydalı olacak en uygun standarttır.
Dünya nüfusunun artması ve entansif tarımın yaygınlaştırılması, birim başına düşen
verim ve dolayısıyla üretimin arttırılması için sağlanan teşvikler ve aşırı destekler sonucu ve
1960’da pestisitlerin ve kimyasalın keşfi ile “Yeşil Devrim” olarak adlandırılan tarımsal
üretimin artırılma çabalarının dünyadaki açlık sorununa çözüm olmadığı anlaşılmıştır. Aksine
doğal dengeyi ve insan sağlığını sürekli bozduğunu gören gelişmiş ülkeler organik tarım,
sürdürülebilir tarım ve değişik tarım alternatifleri konusunda çalışmalara başlamışlardır.
1980’ li yıllarda Avrupa’da ve dünyada kirlenmeye karşı ciddi önlemler alınması için
hızla çalışmalar başlamıştır.
İTU; gıda kaynaklı sağlık tehditlerinin önüne geçmek amacıyla başlatılan “Good
Agricultural Practices” kısaca GAP olarak adlandırılır. Bu süreç EUREPGAP ile başlamıştır.
1999 yılında öncelikle yaş meyve ve sebzede İTU’nun esasları belirlenerek EUREPGAP adı
altında yayınlanmıştır. Avrupa Ülkelerinde başlatılan bu uygulama dünya genelinde
genişleyerek, ChileGAP, ChinaGAP, KenyaGAP, MexicoGAP, JGAP (Japon), ThaiGAP’ın
oluşması ile dünya geneline yayılmıştır. Bunun sonucu olarak, Bangkok’ta 7 Eylül 2007’ de
EUREPGAP, GLOBALGAP olarak değiştirilmiştir. Ülkemizde de 7 Aralık 2010 tarihli
Resmi Gazete’ de yayınlanan “İyi Tarım Uygulamaları Hakkında Yönetmelik” ile bu konuda
ilk adım atılmıştır. GLOBALGAP günümüzde tüm dünyada geçerli olan küresel bir standart
haline gelmiştir. Avrupa’daki büyük perakendeci ve üreticilerin çoğu şu anda
GLOBALGAP’a üye veya kayıtlıdır. Bu standart; hem bireysel çiftçilere hem de üretici/çiftçi
gruplarına (kooperatifler, ziraat odaları, büyük ihracatçılar, paketleme evleri vb.)
uygulanmaktadır.
Ülkemizde faaliyette bulunan Kontrol ve Sertifikasyon Kuruluşu sayısı 25 adettir. Bu
kuruluşlara Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yetki verilmekte olup, çalışma durumlarına
göre askıya alınma ya da çalışma yetkisinin iptali yoluna gidilebilmektedir. Bir çok Ülke
GLOBALGAP’ a uygun olarak kendi kriterlerini geliştirmiştir. Türkiye ise EURAPGAP
Protokolü ile başlamıştır. 2003 yılından itibaren, Avrupa ülkelerine yönelik ihracat yapan yaş
meyve ve sebze sektöründe, EUREPGAP kriterlerine göre İTU yapılmaktadır. 2007 yılı sonu
itibariyle 6.905 üretici EURAPGAP sertifikası almıştır.
14.10.2011 tarihinde yayınlanan Hayvansal Üretimde İTU Kriterleri Genelgesi
(2011/8) ve FAO tarafından dünyanın en hızlı büyüyen gıda sektörü olarak belirlenen Su
Ürünleri Yetiştiriciliği Genelgesi (2011/006) Bakanlığımız tarafından yayınlanmış ve
uygulanmaktadır. Böylece ülkemizde; yaş meyve ve sebze, çiçek ve süs bitkileri, çay, fide ve
fidancılık, tarla bitkileri, hayvancılık ve su ürünlerinde iyi tarım uygulamaları yapılmaktadır.
2012 yılında başlayan İyi Tarım Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Kontrolü
Projesi ile İyi Tarım Uygulamalarının Türkiye'de yaygınlaştırılması ve kontrolü
amaçlanmıştır. Proje, 2012 yılında 12 il ile başlayarak 2017 yılında 31 ile kadar yükselmiştir.
183
Bu illerdeki deneyimle her yıl projede yer alan il sayısının artırılması hedeflenmektedir. İlimiz
proje kapsamındaki illerden bir tanesidir.
5.6.4. İyi Tarım Uygulamaları Yürütülen İller Arasında Aydın’ın Yeri
Tablo 85. İyi Tarım Uygulamaları Yapan İllerin Karşılaştırılması
Sıra No İl Adı Üretici Sayısı Üretim Alanı (da)
1 Gaziantep 16.349 1.140.484,104
2 Şanlıurfa 10.043 1.502.232,032
3 Malatya 6.824 306.417,085
4 Mersin 3.060 217.930.004
5 Adana 2.643 455.228,668
6 Denizli 2.462 213.081,251
7 Aydın 2.418 251.729,018
Tablo 85 incelendiğinde iyi tarım uygulamaları kapsamında Türkiye genelinde 2017
yılında Aydın İlinin üretici sayısında yedinci; üretim alanında beşinci sırada yer aldığı
görülmektedir. 2017 yılı verilerine göre 64 ilimizde İTU yapılmaktadır.
5.6.5.Aydın İlinde İyi Tarım Uygulamaları Ürün Çeşitliliği
Tablo 86. Aydın İli Yıllara Göre İyi Tarım Uygulamalarının Durumu
YIL KİŞİ
SAYISI ÜRÜN ÇEŞİDİ DEKAR TON
2013 650
Pamuk, Zeytin, İncir, Örtüaltı Çilek ve
domates, başta olmak üzere çeşitli sebze
ve meyveler
80.900 80.000
2014 1449
Pamuk, Zeytin, İncir, Örtüaltı Çilek ve
domates, başta olmak üzere çeşitli sebze
ve meyveler
123.723 166.738
2015 1.798
Pamuk, Zeytin, İncir, Örtüaltı Çilek ve
domates, başta olmak üzere çeşitli sebze
ve meyveler
134.300 94.834
2016 2.466
Pamuk, Zeytin, İncir, Örtüaltı Çilek ve
domates, biber, enginar, başta olmak
üzere 36 çeşit ürün
128.958 148.382
2017 2.418
Zeytin, pamuk, incir, elma, portakal
başta olmak üzere 35 çeşit ürünün yanı
sıra hayvancılık ve su ürünleri
251.729 66.926
184
2007 yılında Bakanlığımız bünyesinde İTU 18 ilde başladığında ilimizde 294 da
alanda yürütülen çalışmalar 2018 yılına gelindiğinde 251.729 da’a ulaşmıştır. İlimiz İyi Tarım
Uygulamasını ilk yapan ve en çok uygulayan iller arasında yer almakta ve iyi tarımın
gelişmesi açısından da büyük bir potansiyel içermektedir. Yetiştirilen ürün çeşitliliğinde de
Aydın İli 2017 yılı verilerine göre birinci sırada yer almaktadır.
5.6.5. Aydın İli İyi Tarım Uygulamalarının Durumu
İyi Tarım Uygulamalarının başlangıcı 2005-2006 yılları arasında Germencik
Gümüşköy’deki domates, biber, fasulye yetiştirdiği seralarda başlamıştır.
Tablo 87. Aydın İlinde Yıllara Göre İyi Tarım Uygulamaları Destekleme Bilgileri
Yıllar Kişi Sayısı Alan (da) Destekleme Miktarı
2013 413 28.465 957.720 TL
2014 1.152
56.453 3.322.062 TL
2015 1.573 84.202 4.689.222 TL
2016 1.831 102.894 5.731.466 TL
Tablo incelendiğinde iyi tarım uygulaması yapan kişi sayısı ve İTU yapılan alanın
arıtışıyla beraber destekleme miktarının her geçen yıl arttığı gözlenmektedir. 2017 yılı
destekleme ödemeleri henüz yapılmadığı için tabloya eklenememiştir.
Çevre, insan ve hayvan sağlığını koruyan güvenilir gıda arzı sağlayan iyi tarım
uygulamaları; ilimizde polikültür tarımın yapılması açısından avantajdır. Daha fazla ürün
çeşitliliği bulunması, daha fazla üreticiye ve dolayısı ile daha fazla tüketiciye ulaşabilmeyi
sağlamaktadır.
5.7. AYDIN İLİNDE ÜRETİM DEĞERLERİ
Tablo 88. Aydın İli Tarla Bitkileri Üretim Değerleri (2017)
ÜRÜNLER Ekiliş Alanı (da) Üretim (ton) Üretim Değeri (1000 TL)
TARLA BİTKİLERİ 1.022.411,62
Tahıllar 144.431,78
Buğday 204.477 82.909 72.130,83
Arpa 82.556 27.073 21.929,13
Çavdar 7.792 1.839 1.526,37
Yulaf 4.230 1079 852,41
Mısır (dane) 64.155 66.657 47.993,04
Baklagiller 1.237,55
185
ÜRÜNLER Ekiliş Alanı (da) Üretim (ton) Üretim Değeri (1000 TL)
Bezelye 50 8 18,96
Nohut 475 66 411,18
Fasulye 1.135 189 773,01
Börülce 125 8 34,4
Endüstri Bitkileri 855.110,91
Tütün 46.125 3.761 63.636,12
Pamuk Kütlü 645.659 331.161 791.474,79
Yağlı Tohumlar 14.463,88
Susam 1.308 123 872,07
Ayçiçeği 800 207 482,31
Yerfıstığı 11.005 4.175 13.109,50
Yumrulu Bitkiler 7.167,50
Soğan (kuru) 21 48 36,96
Sarımsak 55 29 138,62
Patates 3.198 13.446 6.991,92
Kaynak: TÜİK 2017
TÜİK verilerinde Aydın İli için nohut fiyatı belirtilmediğinden yukarıdaki tabloda
Türkiye Tarımsal Fiyatı kullanılmıştır. Tarımsal fiyat istatistiklerinde silajlık mısıra ait
tarımsal fiyatlar bulunmadığından dâhil edilmemiştir.
Tablo 89. 2017 Aydın İli Sebze Üretim Değerleri
ÜRÜNLER Ekiliş Alanı (da) Üretim (Ton) Üretim Değeri
(1000 TL)
SEBZELER 377.730,51
Yaprağı Yenen Sebzeler 48.198,51
Lahana 2.407 8.825 6.530,50
Enginar 4.967 6.291 24.220,35
Kereviz 797 1.718 2.989,82
Ispanak 3.280 4.158 6.278,58
Pırasa 2.037 5.927 8.179,26
Tere 73 64 0.163,200
186
ÜRÜNLER Ekiliş Alanı (da) Üretim (Ton) Üretim Değeri
(1000 TL)
Maydanoz 217 153 0.328,950
Roka 58 62 0.107,970
Baklagil Sebzeleri 34.837,95
Fasulye 3.827 4.937 14.218,56
Bakla 1.244 1.557 3.440,97
Bezelye 4.730 4.895 6.167,00
Barbunya 962 910 2.957,50
Börülce 2.449 1.904 8.053,92
Meyvesi Yenen Sebzeler 274.314,34
Bamya 3.686 3.015 17.426,70
Bal Kabağı 55 262 0.314,400
Kavun 4.778 11.913 9.887,79
Karpuz 15.852 61.255 31.240,05
Kabak Sakız 1.099 2.653 2.891,77
Hıyar 2.968 9.307 14.239,71
Patlıcan 4.034 13.900 19.599,00
Domates 30.066 143.652 133.596,40
Dolmalık Biber 468 935 1.402,50
Sivri Biber 10.577 24.598 44.030,42
Soğansı-Yumru ve Kök
Sebzeler 7.188,77
Sarımsak 190 199 0.618,890
Soğan 1633 3.407 7.188,77
Havuç 254 254 0.177,800
Turp Bayır 215 589 0.718,580
Turp Kırmızı 130 263 0.165,690
Diğer Sebzeler 13.190,94
Karnabahar 4.105 9.918 13.190,94
Kaynak: TÜİK 2017
187
Tablo 90. Aydın İli Meyve Üretim Değeri
ÜRÜNLER Meyve Veren Ağaç
Sayısı (adet) Üretim (ton)
Üretim Değeri
(1000 TL)
MEYVELER 2.323.314,29
Yumuşak Çekirdekliler 44.626,79
Armut 239.658 4.923 10.663,68
Ayva 74.040 2.032 3.799,84
Elma 559.885 20.121 29.577,87
Muşmula 5.811 82 192,70
Yenidünya 5.950 119 392,70
Taş Çekirdekliler 1.153.196,77
Erik 270.882 8.802 24.381,54
Kayısı 57.152 1.433 3.281,57
Zerdali 6.670 189 230,58
Kiraz 206.824 5.239 15.245,49
Şeftali 362.638 20.744 41.488,00
Vişne 9.940 222 708,18
Zeytin 22.181.449 455.378 1.067.861,41
Turunçgiller 75.439,07
Limon 40.610 1.371 2.097,63
Portakal 805.860 55.416 49.320,24
Mandarin 555.354 27.070 23.821,60
Turunç 17.572 499 199,60
Sert Kabuklular 302.611,36
Antepfıstığı 159.978 302 5.922,22
Ceviz 171.405 5.350 55.800,50
Badem 107.464 1.802 9.514,56
Kestane 670.082 24.304 231.374,08
Üzümsü Meyveler 747.440,30
Çilek (da) 16.243 61.273 175.240,78
İncir (Yaş) 6.205.946 185.412 539.548,92
188
ÜRÜNLER Meyve Veren Ağaç
Sayısı (adet) Üretim (ton)
Üretim Değeri
(1000 TL)
Nar 495.920 15.798 11.058,60
Trabzon Hurması 2.257 79 158,00
Üzüm (da) 16.558 14.989 21.434,00
Kaynak: TÜİK 2017
Tabloda yer alan çilek ve üzüm verilerinde meyve veren ağaç sayısı yerine
yetiştirildiği alan (da) yazılmıştır. TÜİK verilerinde Aydın İli için turunç, zerdali ve
antepfıstığı fiyatı belirtilmediğinden yukarıdaki tabloda Türkiye Tarımsal Fiyatı
kullanılmıştır.
Tablo 91. Aydın İli Hayvansal Ürünler Üretim Değeri
ÜRÜNLER Üretim
(ton)
Üretim Değeri
(1000 TL)
HAYVANSAL ÜRÜNLER 681.534,69
Koyun Sütü 8.470 20.412,70
Keçi Sütü 5.077 11.626,33
İnek Sütü 496.747 561.324,11
Manda Sütü 215 853,55
Yapağı 436 1.033,32
Kıl 43 71,81
Bal 4.357 82.586,94
Bal mumu 134 3.549,66
İpekböceği Kozası 1,80 76,27
Kaynak: TÜİK 2017
TUİK verilerinde Aydın İli için koyun sütü, manda sütü, yapağı, kıl ve ipek böceği
kozası fiyatı belirtilmediğinden yukarıdaki tabloda Türkiye Tarımsal Fiyatı kullanılmıştır. Bal
fiyatı için süzme bal ve petek bal fiyatının ortalaması alınmıştır.
Aydın ilinde tüm tarımsal ürünlerin (su ürünleri, canlı hayvan ve yumurta hariç)
toplam üretim değeri yaklaşık olarak 4.404.991,11 TL olarak tespit edilmiş olup bunun
%84,5’i bitkisel ürünlerden %15,47’si hayvansal ürünlerden kaynaklanmaktadır. Aydın ilinin
bitkisel ürün üretim değerinin ise yaklaşık %62,40’ını meyveler, %27,45’ini tahıllar ve
%10,14’ünü sebzeler oluşturmaktadır.
5.8.VERİMLİLİK
Aydın’da verimlilik düzeyi genelde Türkiye ortalamasının üzerindedir. Katma değeri
yüksek ürünlerin üretilmesi ile tarımın il ekonomisi içindeki önemi artmaktadır. Buna bağlı
olarak tarıma dayalı sanayiinin geliştirilmesi il ekonomisini olumlu yönde etkileyecektir.
189
Tablo 92. Aydın İlinin Türkiye’de Lider Olduğu Ürünler (TUİK, 2017)
Türkiye
Sıralamasındaki
Yerimiz
Ürünler
Türkiye
Üretimi
(ton)
Aydın İli
Üretimi
(ton)
Üretimdeki
Payımız (%)
Ekiliş
Alanları (da)
1
İncir 305.689 185.412 60,65 366.928
Kestane 63.000 24.000 38,10 70.633
Zeytin 2.100.000 455.000 21,66 1.536.000
Kereviz (Sap) 2.078 1.718 82,67 797
Arpa (Yeşil ot) 281.063 126.040 44,84 64.560
2
Tritikale (Yeşil ot) 150.823 19.892 13,19 9.515
Enginar 38.431 6.291 16,36 4.967
Pamuk 2.450.000 331.161 13,52 645.659
Çilek 400.167 61.273 15,31 16.243
Yem Şalgamı 370.729 55.863 15,06 13.160
Buğday (Yeşil ot) 375.585 14.990 3,99 11.405
3
Yerfıstığı 165.330 4.175 2,52 11.005
Mandalina (King) 5564 354 6,3 133
İtalyan Çimi 348.046 59.376 17,05 23.084
190
BÖLÜM 6. PROBLEMLER, POTANSİYELLER VE KISITLAR
6.1. PROBLEMLER
Aydın ilinin problemleri aşağıda belirtilen başlıklar altında özetlenmektedir.
6.1.1. Sosyo Ekonomik Problemler
Aydın ilinde gerek tarımla uğraşanlar ve gerekse diğer orta ve düşük gelirli işte
çalışanlar, tüm Türkiye’de olduğu gibi düşük gelir nedeniyle geçim sıkıntısı çekmektedirler.
Genç nüfusun kent merkezlerine göç etmesi nedeniyle köylerdeki nüfusun çoğunluğu yaşlı
kimselerden oluşmaktadır. Yetersiz iş gücü nedeniyle bu köylerde tarımsal faaliyetlerden
vazgeçilmektedir. Dağ köylerindeki yaşam koşullarının ağır olması şehir merkezine göçü
arttıran diğer bir nedendir.
Aydın İlinde III. Alt Bölgede bulunan Kuşadası ve Didim İlçelerinde tarım arazilerinin
önemli bir kısmı tarım alanı olarak gözükmesine rağmen, turizm sektörüne iyi fiyattan
satıldığından tarım alanları bu şekilde el değiştirmektedir.
Türkiye’ de olduğu gibi Aydın’ da da tarım arazilerinin küçük ve parçalı olması
üretimde verim düşüklüğüne ve maliyetlerin yükselmesine neden olmaktadır.
6.1.2. Doğal Kaynak Problemleri
Aydın İlinde 2017 yılında 25.428,55 ha. alanda tespit çalışmaları ile 6.568,681 da’lık
mera alanında ıslah projeleri tamamlanmış olup, 2.096,18 da’lık mera alanında da ıslah
projeleri devam etmektedir. Bu konuda Mera Kanunu uygulamaları çerçevesinde çalışmalar
devam etmektedir. Islah edilen mera alanlarının çoğalması hayvancılığın gelişmesinde olumlu
yönde etki yapacaktır.
Büyük Menderes Irmağında oluşan kirlilikten dolayı sulama suyu olarak kullanılan
nehrin suyu, tarımı olumsuz yönde etkilemektedir.
İlimizde jeotermal kaynakları çok fazla olmasına karşın bunlardan tarım alanlarında
yararlanma oranı çok düşüktür.
İlimiz sınırları içerisinde doğalgaz rezervleri bulunmamaktadır. Ancak BOTAŞ Genel
Müdürlüğü tarafından doğalgaz hattı tamamlanmıştır. Bazı işletmelerimizde doğalgaz ana
enerji kaynağı olarak kullanılmakta hatta doğalgazdan elektrik üreten 1 adet santral
bulunmaktadır. Bir adet santral de üretim lisansını almıştır.
İlimiz tarım ağırlıklı bir ekonomiye sahiptir. Bu nedenle deponi gazı ve metan gazı
gibi atık enerjilerinden yararlanılması düşünülmelidir. Akdeniz ülkelerinde taze sebze ve
meyve tüketimi çok olmaktadır. Bu nedenle atıklar (Bio çöp+yeşil atık) şeklindedir.
Bioçöpler, deponilerde 30-40 yıl boyunca metan gazı oluşmasına neden olurlar. Almanya ve
Amerika Birleşik Devletlerinde deponi gazını elektrik enerjisine çeviren, sera ve konut
ısıtılmasında yararlanılan tesisler vardır. Aydın’da hayvancılığın yaygın olduğu düşünülürse
hayvan atıklarından biogaz üretimi debioenerji olarak değerlendirilebilir. İlimizde hayvan
gübresinden elektrik üreten yalnızca bir adet biyogaz santrali bulunmaktadır. Ayrıca Söke’de
biyokütleden (özellikle pamuk atıklarından) elektrik enerjisi elde etmek üzere faaliyete geçen
bir santral bulunmaktadır.
191
İlimizde 327.606 ha orman alanı bulunmakta olup Aydın İli toplam yüzölçümünün
yaklaşık % 40’ını oluşturmaktadır. Ancak ormancılık faaliyetleri pek gelişmemiştir. Orman
yangınları ve kaçak orman kesimleri bu kaynakların günden güne azalmasına neden
olmaktadır.
İlimizdeki mera alanları var olan hayvancılık faaliyetleri için yetersiz kalmakta kaba
yem ihtiyacının tamamı meralarımızdan karşılanamamaktadır.
Rüzgar enerjisinden elektrik elde edilen 8 adet santral bulunmakta olup; 4 adet santral
de üretim lisansı almıştır.
6.1.3. Çevresel Problemler
Aydın İl sınırları içerisinde bulunan en önemli akarsu Büyük Menderes Nehri’dir. Bu
Nehri besleyen diğer önemli yan dere ve çaylar ise; Çine Çayı, İkizdere, Dandalaz Çayı,
Akçay, Karpuzlu Çayı, Tabakhane Deresidir. Büyük Menderes Nehri, tüm kısımlarında
yapılan atık su deşarjları, endüstriyel faaliyetler, tarımsal faaliyetler ve jeotermal kaynaklı
doğal salınımlar vasıtası ile kirletilmektedir. Büyük Menderes Nehri’nin kirliliğinde en büyük
payı Uşak ilinde bulunan deri sanayi ve evsel atık suları almaktadır. Denizli ili tekstil sanayi
ve evsel atık suları ile kirliliği bir kat daha arttıktan sonra zaten kirlenmiş olarak ilimiz
sınırları içerisine giren Büyük Menderes Nehri, ilimiz sınırları içerisinde de özellikle evsel
atık sular vasıtası ile kirletilmeye devam edilerek Ege Denizi’ne kadar olan yolculuğunu
tamamlamaktadır. Büyük Menderes’ten beslenen Bafa Gölü’nde de tuzluluk ve kirlilik
artmıştır.
İlimiz sınırlarına büyük oranda kirlenmiş olarak giren Büyük Menderes Nehrinin
kirliliğine sebep olan en önemli sektör zeytinyağı işleme tesisleridir. Bu tesislerin işletilmesi
sırasında ortaya çıkan karasu yüksek miktarlarda kimyasal oksijen içeriği nedeni ile arıtımı
zor ve pahalı bir atıksu özelliğindedir. Karasuyu arıtabilecek, ekonomik ve verimli bir arıtma
tesisi projesi bulunmamaktadır. Zeytinyağı işletmelerinden kaynaklanan atıksular için
“karasuyun sızdırmasız lagünlerde buharlaşma yolu ile bertaraf” edilmesi yöntemi
uygulanmaktadır. Fakat bu yöntemin uygulanmasında arazi yetersizliği, zemin yapısı ve
yağışlar gibi nedenlerle çeşitli sorunlar yaşanmaktadır.
İlimizde tarımsal kirlenmeye yol açan ana nedenler ise kontrolsüz kimyasal kullanımı
(pestisit, gübre v.b.) ve kirli suların (sanayi atıkları ile bulaşık sular, drenaj suları v.b.)
sulamada kullanımıdır. Boş pestisit ambalajlarının çevreye bilinçsizce atılması da kirliliğe
sebep olmaktadır.
Tarımsal alanlara, orman veya bahçelere uygulanan pestisitler havaya, su ve toprağa,
oradan da bu ortamlarda yaşayan diğer canlılara geçmekte ve dönüşüme uğramaktadır. Bir
pestisitin çevredeki hareketlerini onun kimyasal yapısı, fiziksel özellikleri, formülasyon tipi,
uygulama şekli, iklim ve tarımsal koşullar gibi faktörler etkilemektedir.
Toprak ve bitki uygulamalarından sonra toprak yüzeyinde kalan pestisitler, yağmur
suları ile yüzey akışı şeklinde veya toprak içerisinde aşağıya doğru yıkanmak suretiyle taban
suyu ve diğer su kaynaklarına ulaşabilirler. Eğim, bitki örtüsü, formülasyon, toprak tipi ve
yağış miktarına bağlı olarak taşınan pestisitler, bu sularda balık ve diğer omurgasız su
192
organizmalarının ölmesine; bu organizmalardaki pestisit kalıntısının insanların gıda zincirine
girmesi ve kontamine olmuş suların içilmesiyle kronik toksisitenin oluşmasına neden olurlar.
İlimiz ekonomisi tarıma dayalı olmasından dolayı, bilinçsizce kullanılan gübrelerden
kaynaklanan ve yer altı sularına sızan bir azot ve fosfor kirlenmesi, diğer birçok ilde olduğu
gibi ilimizde de görülmektedir. Hayvancılık tesislerindeki çalışmalardan ortaya çıkan katı ve
sıvı atıklar da toprak, topografya, hidrojeoloji, iklim gibi etmenlere bağlı olarak derine sızım
veya yüzey akış ile su kaynaklarına karışarak özellikle azot ve fosfor kirliliğine yol açarlar.
Yeraltı sularımızda bulundukları katmandan kaynaklanan veya bazı sanayi atıklarıyla
sulama, içme ve kullanma sularına karıştığı görülen bor kirliliği, hem insan ve hayvan sağlığı
açısından hem de tarımımız bakımından tehlikeli işaretler vermeye başlamıştır. Ayrıca Aydın
şehir merkezinde ve il genelinde değişik amaçlarla açılmış bulunan kuyularda amonyak, nitrit,
nitrat bulunmuş ve yapılan ölçümlerde ortalama 40 mg/lt kirlilik tespit edilmiştir.
Nitrat Yönetmeliğine göre; analiz sonuçları yüksek bulunan bölgeler Nitrata Hassas
Bölge olarak belirlenecektir. NHB olarak belirlenen bölgelerde de İyi Tarım Uygulamalarına
ağırlık verilecektir. Nitrat kirliliğinin önlenmesine yönelik İyi Tarım Uygulamaları konulu
tebliğ 11.02.2017 tarih ve 29976 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Buna göre yılda 3.500 kg ve üzeri azot üreten mevcut tarımsal işletmelerin hayvansal gübre
depolarını; sızdırmaz özellikte, kapalı dönem boyunca gübreyi depolayabilecek kapasiteye
sahip olacaktır. Depo 6 aylık gübreyi depolayacak kapasiteden az olmayacaktır.
İlimizde topografyanın çok engebeli olması erozyona karşı hiçbir önlem alınmaması,
bitki örtüsünün yok edilmesi arazilerin yeteneklerine uygun olarak kullanılmaması su ve
rüzgar erozyonunun etkisini arttırmaktadır.
İlimizdeki kurşun emisyonlarının %100’ ünün motorlu araçlardan kaynaklandığı
bilinmektedir. İlimizin coğrafi konum itibariyle, turistik bölgelere ulaşımı sağlayan merkezi
bir yerde olması, devlet karayolunun şehir merkezinden yaklaşık 2 km’lik mesafeden geçmesi
ve ilimizdeki motorlu araç sayısının fazla olması faktörleri göz önüne alındığında ilimizin
hava kirliliğini egzoz gazlarının önemli ölçüde etkilediği gerçeği açığa çıkmaktadır.
Aydın ilindeki yapılaşma nedeniyle inşaat sektörü için gerekli kum, çakıl ihtiyacı yılda
500,000 m3civarındadır. Gerek çay yataklarından gerekse kum, çakıl yataklarından malzeme
alınması sonucu tarım toprakları bir daha geri gelmemek üzere kaybedilmektedir. İnşaat
sektörü için vazgeçilmez olan kum, çakıl malzemesinin sunni yollarla temini için gerekli
tedbirler alınmalıdır. Ayrıca tuğla ve kiremit sanayine ham madde temini için toprak alım
işlemi çevre ve doğaya zarar vermeyen yöntemlerle yapılmalıdır.
İlimizde yer alan jeotermal elektrik santrallerinin (JES) yer altından elde ettiği kaynak
içerisinde bulunan yoğunlaşmayan gaz oranlarında en büyük pay CO2 gazına aittir. Bilindiği
gibi CO2 sera etkisinin ilk sorumlusudur. Güneş ışınlarının atmosferdeki gazlar tarafından
tutulmasına sera etkisi adı verilmektedir. Olması gerekenden daha fazla biriken bu gazlar,
atmosferin gereğinden fazla ısınmasına sebep olur. JES’lerden kaynaklanan ikinci çevre
sorunu yaratabilecek gaz ise H2S (hidrojen sülfür) gazıdır. Basınç altında jeotermal akışkan
içinde eriyik halindeki bu gaz, basınç düştüğünde açığa çıkmaktadır. Bölgedeki kükürt oranın
artması tarım ürünlerini olumsuz etkileyeceği gibi, bu gaz bölgeye kötü kokular yaymaktadır.
193
Ayrıca bu gaz 3-10 ppm düzeyinde yalnızca hoş olmayan bir koku olarak karşımıza çıkarken,
1000 ppm düzeylerinde bayılma, solunum ve sinir sistemlerinin paralizine yol açabilmektedir.
6.1.4. Sektör ve Belirgin Alt Sektörlerin Problemleri
6.1.4.1. Bitkisel Üretim
Ege Bölgesinde üretilen pamuğun kalitesi diğer bölgelere göre daha yüksektir. Bu
bölgede destekleme fiyatları belirlenmesinde daha yüksek fiyat verilmelidir. Üretici
sorunlarının giderilmesi ve fiyat istikrarı için Pamukta TARİŞ gibi üretici örgütlerinin
etkinliğinin arttırılması ve güçlendirilmesi gerekmektedir. Uygulanmakta olan fark ödemesi
desteklemeleri mutlaka devam etmelidir. Destekleme ödemelerinde ürün münavebe
zorunluluğu getirilmelidir. Pamuk üretim girdi maliyetlerinin düşürülmesi gerekmektedir.
Lisanslı depoculuk geliştirilmeli ve teşvik edilmelidir. Pamuğun kalitesinin arttırılması için
pamuğun nemli toplanması ve kontaminasyonun önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalıdır.
Büyük Menderes Ovasındaki sulama kanallarının açık sistem olması, sulamaların
genelde vahşi sulama şeklinde yapılması, bölgemizde jeotermallerin son yıllarda artış
göstermesi, İlimiz genelinde baraj sayısının artması bölgemizde nem miktarının artmasına yol
açmıştır. Oluşan yüksek nem incirin kalitesi üzerine olumsuz etki yapmaktadır. Yüksek
kesimlerde incir yetiştiriciliği yapılan meyilli arazilerin büyük bir kısmında teraslama
sisteminin yapılmaması sebebiyle verimli topraklar erozyona uğrayarak kaybolmakta, bu
durumda ağacın verimini ve ürün kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir.
İncirde bir diğer problemde iç tüketimin az olmasıdır. Ancak asıl problem aflatoksin
bulaşıklığı olmakla birlikte bunun yanında bir stok kurumunun (lisanslı depoculuk)
olmamasıdır.
III. Alt Bölgede turizm sektörünün önceki yıllarda olduğu gibi gelişmesi neticesinde
bu bölgedeki şeftali ve mandarin alanlarında azalma görülmüştür. Meyve ağaçları imara
açılan alanlardan dolayı olumsuz etkilenmekte ve sökülme tehlikesi ile karşı karşıya
bulunmaktadır.
Türkiye ve Aydın’da zeytin üretimindeki en önemli sorun 2007 yılına kadar
üretimdeki dalgalanma (periyodisite) idi. Bu yılda yaşanan kuraklıktan sonra periyodisite
krılmış dengeli bir üretim elde edilmiştir. Ancak sonraki yıllarda hava koşullarına bağlı olarak
periyodisitenin tekrar oluşması mümkündür. Zeytin ve zeytinyağı fiyatlarının artması
nedeniyle zeytine gösterilen ilgi artmaya başlamış, zeytin ve zeytinyağı kalitesinde de artış
gözlenmeye başlamıştır. Zeytin ve zeytinyağına gösterilen ihtimam da artmıştır.
İlimizdeki mevcut kestaneliklerin en önemli problemi kurumalara yol açan başta
kestane kanseri olmakla beraber Armillaria ve Rosselinia gibi kök hastalıklarıdır. Bölgemizde
kestane alanlarında görülen kestane kanseri ciddiyetini korumaktadır. Hastalığın
mücadelesinde önemli aşamalar kaydedilmiş olup, Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat
Fakültesi tarafından hipovirülent ırkların kullanılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.
Hastalığın yaygınlaşmasının önlenebilmesi için karantina kontrolleri ve üretici eğitimleri
devam etmelidir.
194
Yine önemli bir zararlı olan ve 2014 yılında ülkemizde varlığı tespit edilen kestane gal
arısı şu an ilimizde görülmemekle beraber potansiyel bir zararlı olarak kestaneliklerimizi
tehdit etmektedir. Bunlara karşı karantina uygulamalarının titizlikle uygulanmaya devam
edilmesi, survey programlarının uygulanmasının devam edilmesi ve bu konulara ilişkin üretici
eğitimlerinin sıklıkla devam ettirilmesi önem arz etmektedir.
Son yıllarda çilek üretiminde ve ihracatında Aydın’ın söz sahibi olması nedeniyle
soğuk hava depolarına olan ihtiyaç artmıştır. Bu nedenle özellikle hallerde büyük ve lisanslı
soğuk hava depoculuğunun geliştirilmesi gerekmektedir.
Türkiye’ de üretilen tütünün yaklaşık % 3,3 ü Aydın İlinde üretilmektedir. İlin kuru
alanlarında üretim yapılması sebebiyle tütün verimi Türkiye ortalamasının altındadır. Bu
nedenle alternatif ürünlere geçilmesi uygun olacaktır.
5553 sayılı Tohumculuk kanununun 2006 yılında çıkması ile birlikte sebze- çilek
fidesi, meyve fidanlarının üretimi ve pazarlanması kayıt altına alınmış ve bazı şartlara
bağlanmıştır. Kanun gereği yerine getirilmesi gereken şartların yatırım gerektirmesi özellikle
sebze fidesi üretimi ve pazarlanması konusunda ciddi bir düşüşün yaşanmasına neden
olmuştur. Aile işletmeciliği şeklinde yapılan ve çok küçük alanlarda üretilen sebze fidesi
üretiminin yasaklanması ve semt pazarlarında satışlara izin verilmemesi en büyük etken
olmuştur.
İlimizde topografyanın uygun olmadığı bölgelerde özellikle bahar aylarındaki
yağışların etkisiyle taşmalar ve su baskınları yaşanmaktadır. Bu sorun tarım alanlarında çok
ciddi kayıplara neden olmaktadır. Toprakta yıkanma ve uzun süreli su altında kalmadan
dolayı bitkisel üretim yapılamamakta veya verimde kayıplar görülmektedir.
6.1.4.2. Hayvansal Üretim
İlimizde hayvancılık işletmeleri, genel olarak çok küçük işletmelerdir. Tarımsal
üretimin büyük bir bölümünü bitkisel üretim oluşturmaktadır. Dolayısıyla hayvancılık
işletmeleri getirisinden çok tüketimi karşılamaya yönelik aile işletmeleri şeklindedir.
Hayvancılıkta en önemli girdi olan yem, toplam girdilerin yaklaşık % 75’ni oluşturmaktadır.
Yem bitkileri ekilişi son yıllarda artmış olup meralar yetersizdir. Ürün fiyatlarının artış
göstermemesinden dolayı üreticilerin reelde ellerine geçen para giderek azalmaktadır. Kültür
ırkı hayvanların bakım, besleme ve yetiştiriciliği konularında bilgi eksikliği bulunmaktadır.
Süt işletmelerinde daha önceki yıllara göre daha kaliteli hammadde temini mümkün olmakla
beraber, ürün standardında süreklilik sağlanamamaktadır. Üretim ve sanayi entegrasyonu
sağlanamamış durumdadır.
Arıcılıkta, yoğun bitkisel üretimin getirdiği zirai ilaç kullanımına bağlı riskler, ballarda
antibiyotik ve naftalin kalıntısının bulunması, birim fiyatının yüksekliği nedeniyle sahte
balların piyasada bulunması arıcılık sektörünü olumsuz etkilemektedir.
Küçükbaş hayvancılıkta; meraların yetersiz olması, bu işle uğraşanların alternatif
işlerde çalışması gibi nedenlerden dolayı problem görülmektedir.
195
6.1.4.3. Su Ürünleri
Su Ürünleri Avcılığı ve Yetiştiriciliği
Mevzuat gereği mecburi yer değişikliği uygulamasına tabi tutulan 12 adet su ürünleri
yetiştiriciliği tesisi ile diğer ön izni bulunan ve ilimiz açıklarındaki deniz alanında üretim
yapmak isteyen müteşebbisler, farklı kurumlardan kaynaklanan nedenlerle ÇED sürecini
başlatamamışlardır.
Bazı su ürünleri yetiştiricilik ve istihsal alanlarının koruma alanı, doğal sit, arkeolojik
sit alanı gibi koruma altına alınmış alanlarda bulunması nedeniyle kiralama
yapılamamaktadır.
TDİOSB Su Ürünleri alanı kurulması uygun olabileceği değerlendirilen Akköy
(Taşburun) Balıkçı Barınağı’nın bulunduğu bölgede doğal sit alanının varlığı problem olarak
durmaktadır.
İlimiz açıklarında avcılık yapan gemiler ile su ürünleri yetiştiriciliği yapan balık
çiftliklerine ait gemilerin yoğun olarak kullandığı aynı barınağın ivedilikle dip taramasının
yapılması gereklidir.
Önceliğin Akköy (Taşburun) Balıkçı Barınağına verilerek, Akbük, Güzelçamlı ve
Kuşadası Balıkçı Barınağının plan, alt ve üst yapı, hukuki sorunlarının ivedilikle giderilmesi
gereklidir.
Kıyı balıkçılarımızın kurduğu dalyan kooperatiflerince işletilen Karina (Dil Gölü),
Karacagöl, Arapça, Bölme, Kabahayıt Lagünlerini denize bağlayan boğazlar büyük oranda
kapanmıştır. Lagünlerde derinlik ve su ürünleri istihsali azalmıştır.
İlimizde bulunan akarsu, göl, baraj gölü ve göletlerinde Carassius gibelio olarak
isimlendirilen balık türü ekosisteme büyük zarar vermektedir.
Lagün ve göllerimizde avlanabilir stok tespiti çalışmaları yapılamamıştır.
Su Ürünleri İhracat İşlemleri
Canlı Hayvan ve Hayvansal Birinci Ürünlerde Kalıntı İzleme Genelgesi 16.03.2013
tarih ve 09 sayılı Genelge doğrultusunda, Balık Yetiştirme Tesisleri ilaç kullanımı ve kalıntı
izleme amacı ile yıl içinde takip edilmektedir. Bu denetimlerde,işleme tesislerin kendi
bölgesinden ya da başka bir bölgeden işlenmek üzere temin ettikleri ürünlerin, kayıtları
düzgün oluşturulmuş olması, geriye dönük izlenebiliyor olması ve bu şekilde denetimli
yerlerden hammaddenin temini önem taşımaktadır. Balık yetiştirme tesislerinde sağlıklı ürün
elde edilmesi ve kontrolü açısından sorumlu Veteriner Hekimlerin ve Su Ürünleri
Mühendislerinin konuya ilişkin yaklaşımlarının farklı olması gerekmektedir.
İhracat izinli su ürünleri işleme tesislerinin denetim, tetkik ve ihracat işlemleri “Su
Ürünleri Su Ürünleri İşletmelerine İhracat İzni Verilmesi, Denetimi ve Bu İşletmelerin
Ürünleri İle Bazı Su Ürünlerine Sağlık Sertifikası Düzenlenmesi Talimatı” kapsamında
yürütülmektedir. Bu işletmelerde denetim ve ihracat işlemlerinde sertifika düzenleme
işlemlerini bakanlık oluru ile görevlendirilmiş ve isimleri bakanlık sitesinde yayınlanmış
personeller tarafından yürütülmektedir.
196
İhracat iş ve işlemlerini yürütecek personellerin görevlendirilmesinde il
müdürlüğümüz konu sorumlularının verdiği eğitim sonunda bakanlığa teklif edilmektedir.
Ancak bu personellerin öncesinde temel gıda denetmen eğitiminin alması sağlanmalıdır.
İhracatta kontrol ve sağlık sertifikası düzenlemesi gerektiğinden ve ihracatın günün her
saatinde olabilmesi nedeniyle görevli personellerin diğer konulardaki iş yüklerinin azaltılması
ihracat işlemlerinin düzgün yürütülmesinde faydalı olacaktır.
Hayvansal ürünlerde ihracat iş ve işlemleri “Canlı Hayvan Ve Hayvansal Ürünlerin
İhracatı İçin Veteriner Sağlık Sertifikası Düzenlenmesi Talimatı” kapsamında
yürütülmektedir. Hayvansal ürün üretimi yapan tesisler müdürlüğümüz Gıda ve Yem Şube
Müdürlüğü’ nün denetim altında olmakla beraber ihracata konu olan ürünlerin kontrolü ve
sertifikalandırılması Hayvan Sağlığı ve Yetiştiriciliği Şube Müdürlüğü personelleri tarafından
yürütülmektedir. Bu yönüyle işlemlerin tek şube ile takip edilmesi işlemlerin daha sağlıklı
yapılmasını sağlayacaktır.
6.1.5. Pazarlama Problemleri
Pazarlama ile ilgili ayrıntılı bilgiler 3. Bölüm içerisinde anlatılmış olup, bölüm
içerisinde pazarlama problemlerine ve pazarlama problemleri ile ilgili genel bilgilere yer
verilmiştir. Genel olarak incelendiğinde;
İlimizde incir üretiminde kurutma ve depolama işlemlerinin daha uygun şartlarda
yapılması sağlanmalıdır. Aksi takdirde aflatoksin oluşumundan dolayı kuru incir ihracatında
problemler yaşanmaya devam edecektir.
İlimizde özellikle IV. Alt Bölgede Bozdoğan ve Karacasu ilçeleri ile I. Alt Bölgede
bulunan Söke ve Kuyucak ilçelerinde yeni zeytin plantasyonlarının kurulmasından dolayı
zeytin üretimi artmıştır. Ayrıca diğer zeytin üreten ülkelerde üretime bağlı olarak bazı yıllar
zeytinyağı ihracatında tıkanmalar yaşanmaktadır. Bu nedenle zeytinyağı işleme tesislerinde
üretim kalitesini arttıracak tedbirler alınmalıdır. Özellikle zeytinyağı gibi net ihracatçı
konumunda olduğumuz ürünlerin ihracatının dökme olarak yapılıyor olması ambalaj ve
etiketleme yapılmaması ülkemiz orijinli malların dış pazarlarda tanınmasını engellemektedir.
Kestane üretiminde Aydın ili Türkiye üretiminin % 39’ u ile Birinci sırada yer almakta
olup, pazarlama sadece ham mamul olarak yapılmaktadır. Ürünün işlenerek pazar şansının
artırılması ile üretici daha fazla gelir sağlayacaktır.
Çilek üretimi I. Alt Bölgede özellikle Sultanhisar ilçesinde yapılmakta olup, ürünün
sadece taze tüketime yönelik olarak değerlendirilmesi üreticileri ekonomik yönden
etkilemektedir. Taze muhafaza veya işleme tesislerinin kurulması ile üründen elde edilecek
gelir artacaktır. İlimizde çilek fidesi üretim tesisinin bulunmaması da bir eksikliktir.
AB’de son yıllarda tarım politikaları reform uygulamaları ile tarımda uygulanan
destekler azalmasına rağmen, halen ürün bazında yüksek desteklemeler uygulanmaktadır. Bu
durum karşısında fiyat açısından Aydın’dan ihraç edilen zeytinyağı, taze meyve ve sebze
ürünlerinin rekabet şansı azalmaktadır.
Aydın ilinde yeterli seviyede olmamakla birlikte tütün ve domates (salçalık ve
kurutmalık) ürünlerinde, buğday ve pamukta da tohumluk üretimi olarak sözleşmeli üretim
197
yapılmaktadır. Sözleşmeli çiftçilik mevzuatının düzenlenerek ürün işleyen tesislerin
çoğaltılması ve sözleşmeli çiftçilik yapanların da artması fayda sağlayacaktır. Ayrıca yapılan
sözleşmelerin bir suretinin de il ve ilçe müdürlüklerine bildirilmesi hususunda yaptırımlar
sağlanmalıdır.
Pazarlama üretilen mal ve hizmetlerin tüketiciye ulaştırılması olarak tarif edilebilir.
Pazarlamada mal talebinin olup olmaması, üretilen malın hangi hangi gelir gruplarına
satılacağı ve malın son kullanım değerlerinin nasıl artırılacağı göz önüne alınmalıdır.
Pazarlamada :
1) Ürünle ilgili piyasa talebi var mı?
2) Ürün iç ve dış pazara mı hitap edilecek?
3) Ürün hangi gelir grubuna yönelecek?
4) Ürün değer fiyatına satılabilecek mi?
5) Pazarlamada yasal sorunlar var mı?
6) Pazarlamada alt yapı sorunları var mı?
konularında araştırma yapıldıktan sonra üretimin bu araştırmaya göre yapılması amacı
taşınmalıdır.
Pazarlamadaki problemlerin kolay aşılabilmesi için:
1) Üretimin örgütlenmesi
2) Organik ve iyi tarım uygulamalarına önem verilmesi
3) Sertifikalı üretim yapılması
4) Ürün katma değerini artıracak çeşitliliğin artırılması
5) Organik ve iyi tarım uygulaması ile elde edilen ürünlerin satış yerlerinin arttırılması
6) İhracat yapan özel-tüzel ve kamu kuruluşları ile ortaklaşa çalışmalar yürütülmesi
7) Üretilen ürünlerin markalaştırılmasına önem verilmesi
8) Girdi fiyatlarının düşürülmesi için toplu temin yoluna gidilmesi
9) Bu konuda başarılı kurum ve kuruluşların örnek alınması
10) Kalkınma ajansları ile proje çalışmaları yapılması
11) Üretilen ürünler için günümüz teknolojisinden yararlanılması, (web sayfası, sanal festival
ve fuarlar v.b.)
12) Anlaşmalı üretimin yapılması gibi çözüm yolları aranmalıdır.
198
6.2. POTANSİYELLER VE KISITLAR
İlde tarım sektöründe doğal kaynakların mevcut ve potansiyel durumunu inceleyen
tablo aşağıda gösterilmiştir.
Tablo 93. Tarımsal Kaynaklar, Kurumsal Yapı ve Nüfus Tanımlama Mevcut Durum Gelişme Potansiyeli
Tarım Arazilerinin
Sınıfı ve Kullanımı
Toplam ekilebilir-
dikilebilir tarım
arazisinin yaklaşık %
56’sı I.-IV. Sınıf olup,
yaklaşık % 44’ü VI.sınıf
ve üzeridir.
I. ve IV.sınıf arazilerde
tarla tarımı yoğunlukta
olup, VI. Ve VII. Sınıf
arazilerde incir, zeytin
ve kestane üretimi
yapılmaktadır. III. ve
IV. Sınıf arazilerde mera
ve orman arazileri az
olmakla birlikte VI. ve
VII. Sınıf arazilerde
yoğunluk
kazanmaktadır.
VI. ve VII. Sınıf orman arazilerinde
fıstık çamı formasyonu (I.Alt
Bölgede) kültürel yöntemlerle
kazanılabilir.
Sulama Durumu Yer altı suyu 292 hm³/
yıl ve yer üstü suyu
3.800 hm³/ yıl ‘dır.
Tarım arazilerinin
yaklaşık % 52’si
sulanmaktadır. Bunun
%17’si halk sulamasıdır.
Sulanmayan alanlar için DSİ ve
sulama birlikleri tarafından
çalışmalar yürütülmektedir.
Nüfus 1.080.839 kişi olan
nüfusun tamamı
Büyükşehir olması
nedeniyle kentsel nüfus
olarak tanımlanmaktadır.
2016-2017 yılları yıllık
nüfus artış hızı %11,7
olup, 2017 yılı il geneli
nüfus yoğunluğu 134
kişi/km2’dir.
2018 yılı için yapılan tahmine göre
nüfus 1.041.288 olacaktır.
Örgütlenme -Tarım Satış Koop.
(TARİŞ)
-Tarım Kredi Koop.
-Tarımsal Kalkınma
Koop.
-Sulama Koop.
-Su Ürünleri Koop.
-Sulama Birlikleri
-Kooperatif Üst
Birlikleri
-Üretici Birlikleri
-Islah Amaçlı Birlikler
İlimizde 17 Ziraat
Odasına kayıtlı yaklaşık
134.000 çiftçi, 146 adet
Tarımsal Amaçlı
Kooperatif ve bu
kooperatiflerin 22.892
ortağı, 16 adet birlik ve
bu birliklere kayıtlı
toplam 18.596 üye ile
175.488 kişi Tarımsal
Örgütlere üyedir.
Kooperatifler Kanununun
güncellenerek, Örgütlü çiftçilere
verilen desteğin artırılması ve
kuruluş masraflarının artırılması ile
örgütlülük oranı artacaktır.
Tarımsal üretim potansiyelimizde üretim çeşitliliğin bulunması, katma değeri yüksek
meyve ve sebze üretim oranının ve organik üretimimizin yüksek olması, ihracat şansı yüksek
ürünlere sahip olmamız gibi avantajlarımız bulunmaktadır. Ayrıca tıbbi ve aromatik bitkilerin
199
üretimi için ekolojik bir potansiyelimiz olmakla beraber, ilimizde ülkemizin en kaliteli
pamuğu yetişmektedir.
Ancak turizm rantının yüksek olduğu II. Alt bölge gibi bölgelerde turunçgil, şeftali ve
zeytin bahçeleri azalmaktadır. Menderes Havzası’nın gün geçtikçe kirlenmesi de tarımsal
üretimi zorlaştırmaktadır.
Tarımsal durumumuz ihraç edilen ürün miktarı ve kalitesinin yükseltilmesi ve organik
ürün potansiyelimizin daha fazla değerlendirilmesi ile geliştirilebilir.
200
BÖLÜM 7. AMAÇ VE STRATEJİLERİNİN OLUŞTURULMASI
7.1. AMAÇLARIN BELİRLENMESİ
Aydın, tarımsal üretim değeri ve verimlilik ortalaması ülke ortalamasının üstünde olan
bir ildir. İklim itibarıyla ürün çeşitliliği fazladır. Katma değeri yüksek olan ürün üretiminin
(sebze, meyve) fazla olması nedeniyle tarımsal gelir ve tarımın GSYİH’ ya olan payı
yüksektir.
İlde tarımın yanında turizm de gelişmiştir. Bu durum; tarımsal ürünler için bir talep ve
pazarlama şansı oluştururken aynı zamanda tarım ile bu sektör arasında özellikle tarım
alanlarının tarım dışı faaliyette kullanılması yönünde bir rekabete yol açmaktadır.
İlin Alt Bölgeler bazında bazı tarım ürünleri miktarı dikkate alınarak tarımsal
potansiyelin değerlendirilmesi sonucunda aşağıda verilen matris hazırlanmıştır.
MATRİS’te 1= En yüksek üretim miktarı olmak üzere sırasıyla 2, 3, 4 geliyor.
- = ihmal edilebilir miktar
Tablo 94. Bazı Tarımsal Ürünlerin Üretiminin Alt Bölgeler Bazında Karşılaştırılması
Ürünler I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge IV.Alt Bölge
Buğday 1 4 3 2
Yonca (yeşil ot) 1 3 4 2
Mısır Dane 1 2 4 3
Sofralık Zeytin 1 3 4 2
Yağlık Zeytin 1 2 4 3
Pamuk 1 4 2 3
Tütün 2 - - 1
Biber (sivri) 2 1 4 3
Biber (dolmalık) 2 1 3 4
Biber (salçalık) 3 1 - 2
Domates (sofralık) 1 2 4 3
Domates (salçalık) 1 2 - 3
Karpuz 1 2 4 3
Şeftali 2 3 1 4
Nar 1 4 3 2
Turunçgil 1 4 2 3
Çilek 1 3 2 4
Kestane 1 2 - 3
Süt 1 2 4 3
Bal 1 2 3 4
Aydın I.Alt Bölgesi Alt Bölgeler bazında yukarıdaki gibi karşılaştırıldığında pek çok
ürünün tek bir Alt Bölgede ihtisaslaştığı görülmekle beraber tüm alt bölgelerde hemen hemen
her türlü tarımsal ürün üretilmektedir. Tarımsal potansiyelin en fazla olduğu I.Alt Bölgenin
Menderes Havzası içerisinde olmasından dolayı tarımsal üretim de yüksek olmaktadır.
201
Hayvansal üretimde ise II. Alt Bölge et üretiminde belirgin şekilde öndedir. Bu durum;
burada otlak, mera ve zeytinlik gibi açık alanlarda besi hayvancılığın gelişmiş olmasından
kaynaklanmaktadır. Süt üretimi I. Alt Bölgede en fazla yapılmaktadır. Bu bölgede kültür ırkı
sığırcılık gelişmiştir.
Aydın Tarım Master Planı hazırlanırken ilin mevcut problemleri ve potansiyelleri
dikkate alınarak sürdürülebilir tarım yapılması, verimlilik ve gelirin arttırılması ve gıda
güvenilirliği açısından amaçlar belirlenmiş, bu amaçlara ulaşmak için kullanılacak strateji ve
geliştirilecek olan projeler tespit edilmiştir.
İlin potansiyel ve fırsatları değerlendirilerek geliştirilecek olan stratejilerin SWOT
analizi aşağıda verilmektedir.
7.2. GELİŞTİRİLEN SWOT ANALİZİ
Tablo 95. Aydın İçin Geliştirilen Stratejilerin SWOT Analizi Amaç Strateji Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit
Sürdürülebilir
Tarım
-Ekolojik
tarımın
geliştirilmesi
-Pazar şansı
yüksek ürünler
mevcut
-Menderes
havzası gibi
verimli bir alan
mevcut
-Dağlık
kesimlerde zeytin
ve incir
yetiştiriciliğinde
kimyevi gübre ve
kimyasal ilaç
kullanımı yok
denecek kadar az
-Ürünleri etiketleme
ve ambalaj sorunu
var
-Pazarlama zayıf
-Örgütlenme
yetersiz
-Menderes Havzası
kirlenmesi kısıt
oluşturuyor
-Kuşadası
limanının dış
ticarete açılması
-Pazar
potansiyelinin
bulunması
-Kirliliğin artması
-Tarım arazilerinin
tarım dışı amaçla
kullanımının artması
(Özellikle III.Alt
Bölgede)
-Kirliliğin
önlenmesi
-Sivil toplum
örgütleri var
-Toplumda
farkındalığın
artıyor olması
-Kurumlar arasında
yetki kullanımı ve
denetimden
kaynaklanan
sorunlar
-Kirliliği önleyici
yatırımların pahalı
olması
-Kirliliğin sadece il
boyutlu değil çevre
illerden de
kaynaklanması
-Çevre Bakanlığı
çalışmaları
-AB uyum
çalışmalarıçerçeve
sinde yeni
mevzuatların
gündeme alınması
- Çevre kirliliği
konusunda yeterli
bilinç düzeyine
ulaşılamaması
-Doğal
Kaynakların
Kullanımı
-Jeotermal,
rüzgar, güneş
enerjisine sahip
olmamız
-Meralarımızın
-Tarımsal
faaliyetlerde
yeterince
kullanılmıyor
-Islah çalışması
-Mevzuat
değişiklikleri ile
tarımsal
faaliyetlerde
kullanılabilecek
-Turizm rantının
yüksek olması
-Enerji kaynaklarının
elektrik üretiminde
202
Amaç Strateji Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit
bulunması
-Balıkçılık
yapılabilmesi için
gerekli su
kaynaklarının
varlığı
gerekiyor
-Kıyıların yaklaşık
%75’nin Milli Park
ve Turizm alanı
içerisinde kalması
ve konut imarına
açılması
olması
-Mera özel
ödeneğinin olması
-Pazarlama
potansiyelinin
yüksek olması
kullanılıyor olması
-Meraların tarım
dışına çıkarılmaya
çalışılması ve işgali
-Su kaynaklarının
kirlenmesi
-Sulama
sistemlerinin
iyileştirilmesi
-Sulu tarımın
yaygınve örgütlü
olması
-Modern sulama
sistemlerinin
yeterince
yaygınlaşmamış
olması
-DSİ tarafından
tarımsal amaçlı
sulamayla
ilgiliyatırım
programlarının
olması
-Hibe programları
kapsamında
desteklemelerin
olması
-Yatırım
maliyetlerinin yüksek
olması
-Sulama
yöntemlerinin
modernizasyonu için
yeterli bilincin
oluşmamış olması
Verimlilik ve Gelir
-Katma Değeri
Yüksek
Ürünlerin
Üretilmesi
-Pazar şansı var
-Toprak ve iklim
2. ve 3. ürüne
uygun
-Ürünleri etiketleme
ve ambalaj sorunu
var
-Pazarlama zayıf
örgütlenme yetersiz
-Pazar şansı var
-İhracatta
sübvansiyon var
-Yaş meyve sebze
ihracatının
gelişiyor olması
-Kirliliğin artması
-Tarım arazilerinin
tarım dışı amaçlı
kullanımı
-Pazarlama
sisteminin
iyileştirilmesi
-Eğitim düzeyi
yüksek
-Ekolojik açıdan
yörenin uygun
olması, ürün
çeşitliliğinin fazla
olması
-İhracata yönelik
üretim yapılması
-Borsa işlem
hacminin düşük
olması
-Aracıların çok
olması
-Üretimde
standardizasyonun
markalaşmanın
olmaması
-Tarıma dayalı
sanayiinin az
olması
-Örgütlenmenin
eksikliği
-İlin stratejik
konumu (limanlara
yakınlığı v.b.)
-Pazar ve
pazarlama şansı
yüksek
-Ürün kalite ve
kantitenin düşmesi
-Nakliyat ve girdi
fiyatlarının yüksek
olması
-İhracatımızın büyük
bölümünü oluşturan
AB ülkeleri arasında
aynı ürün yelpazesine
sahip olan ülkelerin
olması
-İthalatın yapılıyor
olması
-Yasal
düzenlemelerin
yetersiz olması
Hayvancılığın
Geliştirilmesi
-AB standartlarına
uygun örnek
işletmelerin
varlığı
-Örgütlerin aktif
-İşletmelerin
çoğunun küçük
olması
-Hayvansal ürünleri
işleyen tesislerin
-Yüksek verimli
kültür ve melezi
ırkların
yetiştirilmesi
-Desteklemelerden
yeterince
yararlanılmaması
-Et ithalatının artması
-Girdi fiyatlarının
203
Amaç Strateji Güçlü Zayıf Fırsat Tehdit
çalışıyor olması
-Yem bitkisi
üretimine uygun
bitkisel üretim
potansiyelinin
bulunması
yetersiz olması
-Süt yem fiyat
paritesinin
düzensizliği
-Sektörde
çalışanların mesleki
yeterliliklerinin
olmaması
artması
-Salgın hastalıkların
artması
-Sektörde çalışanların
mesleki
yeterliliklerinin
olmaması
Gıda Güvenilirliği
Güvenilir Gıda
ve Yem Arzını
Sağlamak
-AB gıda ve gıda
güvenilirliği
mevzuatına uyum
çalışmalarının
devam etmesi,
-İyi hijyen
kılavuzlarının
yayımlanması,
-Güçlü bir
mevzuatın olması
ve üretimden
tüketime etkin bir
denetim ve
kontrol
mekanizmasının
varlığı,
-Gıda üretim, satış
ve toplu tüketim
işletmelerinin
önemli ölçüde
kayıt altına
alınmış olması,
-Alo 174 Gıda
Hattının Olması
-Birincil üretim
aşamasında hijyen
uygulamalarında ve
sisteminde
eksiklik,
-İlimizde
Bakanlığımıza
bağlı akredite
olmuş gıda ve yem
laboratuvarının
olmaması
-Yaş meyve ve
sebze iç piyasa
tüketiminde kalite
ve standart
zorunluluğunun
olmaması.
-İlimizde
geleneksel
yöntemlerle aile
işletmelerinde
üretilen işlenmiş
tarımsal ürünlerin
kayıt altına
alınmamış olması
-Gıda depolama
yerlerinin nitelik ve
nicelik olarak
yeterli olmaması
-Gıda sanayinde
kurulu kapasitenin
yeterince
kullanılamaması
Toplum bilincinin
artması ve bu
konuda medyanın
rolü,
-Gıda sektörünün
tüketici taleplerini
dikkate alması,
-Dünya
pazarlarında
kaliteli ve
güvenilir gıda
isteğinin sürekli
artması,
-Teknolojik
gelişmeler,
AB'ye katılım
süreci ve devam
eden projeler,
-Güçlü bir gıda
üretim potansiyeli
ve gelişen gıda
sanayi,
-Gıda sanayinde
kurulu kapasitenin
yüksekliği,
-Turizmdeki
olumlu gelişmeler,
-Üretim ve
işlemede
uluslararası kalite
ve standartların
yerleşmeye
başlaması,
-Tarımsal ürün
ihracatının varlığı
ve artış
potansiyelinin
olması.
-Gıda işletmelerinde
fiziki şartların projeye
uygun olmaması ve iş
akış şemasında
sıkıntılar yaşanması
-Tüketicin bilgi
eksikliğinin olması,
tüketim ve satış
alışkanlıklarının kolay
değiştirilememesi,
-Kayıt dışı üretim
yapılması
-Gıda sektöründe
çalışanların eğitim
düzeyinin düşük
olması ve kalifiye
olmamaları,
otokontrolün
gereğince
uygulanmaması ve
bağlı bulundukları
meslek odası, dernek
vb. kuruluşlarca
yeterince
bilgilendirilmemeleri,
-İşletme sayılarının
fazla ve küçük ölçekli
olması,
204
BÖLÜM 8. PROJELERİN VE PROGRAMLARIN BELİRLENMESİ
8.1. İLDE UYGULANAN ULUSAL/YEREL İDARELER KAYNAKLI PROJELER
8.1.1. İlde Uygulanan İl Özel İdaresi Kaynaklı Projeler
Tablo 96. İl Özel İdaresi Kaynaklı Uygulanan Projeler (TL) Sıra Projenin Adı 2013 2014
1 Çiftlik Hayvanlarında Kuduz Aşılaması 200.000
2 Alçak Tünelde Sebze Yetiştiriciliği Demonstrasyonu Projesi 16.500
3 Yüksek Telli Terbiye Sistemli Bağ Demonstrasyonu Projesi 180.000
4
Bitkisel Üretimde Alternatif Tarım ( İyi Tarım ve Organik Tarım)
Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Çiftçiler Üzerindeki Sosyoekonomik
Etkilerin Gözlenmesi Projesi 50.000
5 Toplumsal Gıda Güvenliği ve Zirai Mücadelede Çiftçilerin Bilinçlendirilmesi
Eğitim ve Yayım Projesi 100.000
6 Saanen Keçisi Yetiştiriciliğini Geliştirme Projesi 150.000
7 Kırmızı California Solucanı ( Einsenia fetida)
ile Vermikompost Üretimi Demostrasyonu 17.000
8 Büyükbaş Hayvanlarında Şap Aşılaması 120.000
9 Kaçak Et Denetimlerinin Etkinleştirilmesi Projesi 20.000
10 Arılarda Varroa Hastalığı İle Kimyasal Mücadele 198.000
11 İncirde Ekşilik Böceği İle Kimyasal Mücadele Projesi 120.000
12 Kestane İç Kurtları ile Kimyasal Mücadele Projesi 30.000
13 Zeytin Sineği Mücadele Projesi 1.000.000
14 Zeytin Sineği İle Kitlesel Tuzaklama Projesi 750.000
15 Çeşit Tesciline Aday Kestane Genotiplerinde Fidan Üretim Organizasyonu 10.000
16 Aydın Bademler Çiçek Açacak Projesi 40.000
17 Aydın'ın Öne Çıkan Ürünlerinin Tanıtımı 100.000
18 Süt Soğutma Tankı Alımı 350.000
19 Elma Gövde Kurduna Karşı Besi Tuzağı 20.000
20 Çiftlik Hayvanlarında Kuduz Aşılaması 199.000
21 Akdeniz Meyve Sineğiyle Mücadelede Biyoteknik Mücadele Yönteminin
Kullanılması 14.000
22 Tarım Enformasyon Çalışmalarında Yeni Teknolojilerinin Kullanımı ve
Tanıtımı 50.000
23 Aydın İli Süt Keçiciliği Geliştirme Projesi Kapsamında Oluşturulan Damızlık
Sürünün Desteklenmesi Projesi 25.000
24 Deniz ve İçsu Kaynaklarının Denetlenmesi İçin Tarım Müdürlüğü Araç
Alımı 80.000
25 Karacasu-Bozdoğan-Köşk-Nazilli-Germencik İlçelerine (12 Dişi+1
Teke) Saanen Keçi Proj. 300.000
26 Aydın İli Koç-Teke Deposu Oluşturulması, Suni Tohumlama Uygulaması ile
Damızlık Koç-Teke Gereksiniminin Karşılanması Projesi 250.000
27 Zeytin Zararlıları İle Mücadele Projesi 400.000
28 Zeytin Zararlıları İle Kitlesel Tuzaklama Projesi 300.000
29 Aydındaki Deniz ve İç Su Kaynaklarının Etkin Denetimi 300.000
30 Şap Aşısı 200.000
31 Aydın Açık Ceza İnfaz Kurumu Müdürlüğü Plastik Örtü ve Sera Yapım İşi 31.000
TOPLAM 3.451.500 2.169.000
205
8.1.2. İlde Uygulanan Güney Ege Kalkınma Ajansı (GEKA) Kaynaklı Projeler
Tablo 97. İlde GEKA Tarafından Son 5 Yılda Desteklenen Projeler (TL)
Sıra Projenin Adı Projenin
Yürütücüsü 2014 2015 2016 2017 2018
1
Aydın İli Stratejik Tarım
Ürünlerinde Lisanslı Depoculuk
İhtiyacının Tespiti
Aydın İl Tarım ve
Orman Müdürlüğü 47.270
2 Intergis Coğrafi Bilgi Sistemleri
Projesi Aydın İl Tarım ve
Orman Müdürlüğü 15.000
3 Beden Dili ve İletişim Becerileri
Projesi
Sultanhisar İlçe
Gıda Tarım ve
Hayvancılık
Müdürlüğü
11.800
4 Yenipazar’da Hizmet Kalitesi
Artıyor
Yenipazar İlçe Gıda
Tarım ve
Hayvancılık
Müdürlüğü
13.460
5 Didim Bölgesi Zeytin Dal Kanseri
Yayılımı
Didim İlçe Gıda
Tarım ve
Hayvancılık
Müdürlüğü
48.786
6 Soğanlı Süs Bitkileri Yetiştiriciliği
ve Pazarlaması
Çine İlçe Gıda
Tarım ve
Hayvancılık
Müdürlüğü
13.500
7 Kaybolan Toprakların Sessiz
Kahramanı: İncir
Erbeyli İncir
Araştırma Enstitüsü
Müdürlüğü 90.000
8 Organik Tarım Eğitimi Projesi
Kuşadası İlçe Gıda
Tarım ve
Hayvancılık
Müdürlüğü
9.000
9 Aydın İli Arı Konaklama
Mevkilerinin Belirlenmesi Aydın İl Tarım ve
Orman Müdürlüğü 89.970
10 Domates Mildiyösünün Mücadelesi
ne Yönelik Tedbirler Aydın İl Tarım ve
Orman Müdürlüğü 40.300
11
Aydın Damızlık Sığır Yetiştiricileri
Öncülüğünde Besiciliğin
Geliştirilmesi
Aydın İli Damızlık
Sığır Yetiştiricileri
Birliği
40.970
12
Su Ürünleri Gelisme Eksenlerinin
Belirlenmesi ve Su Ürünleri
Organize Sanayi Bölgesi Kurulması
Fizibilite Çalısması
Aydın İl Tarım ve
Orman Müdürlüğü 164.000
13
Süt ve Besi Sığırcılığında Bakım ve
Besleme Konularında Meskleki
Yeterliliklerin Geliştirilmesi
Aydın İl Tarım ve
Orman Müdürlüğü 30.000
TOPLAM 239.816 98.970 40.300 40.970 194.000
8.1.3. İlde Uygulanan Diğer Kaynaklı Projeler
Tablo 98. İlde Diğer Kaynaklardan Desteklenen Projeler (TL) Sıra Projenin Adı Projenin Yürütücüsü Destek Kaynağı 2018
1 Pamuk Yetiştiriciliğinde
Akıllı Tarım Uygulaması
Adnan Menderes
Üniversitesi
S.S. Tariş Pamuk ve Yağlı Tohumlar
Tarım Satış Kooperatifleri Birliği 100.000
206
8.2. İLDE UYGULANAN TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI KAYNAKLI
ÜLKESEL PROJELER
Tablo 99. İlde Uygulanan Tarım ve Orman Bakanlığı Kaynaklı Ülkesel Projeler
Projenin Adı 2014 2015 2016 2017 2018
1 Bitkisel Üretimi Geliştirme Projesi 18.845 19.405 99.453 61.000 2.220.869
2 Bitki Sağlığı Uygulamaları ve Kontrolü
Projesi 106.938 136.540 234.009 155.000 314.637
3 İyi Tarım Uygulamalarının Yaygınlaştırılması
ve Kontrolü Projesi 11.735 3.933 51.494 53.000 13.798
4 Organik Tarımın Yaygınlaştırılması ve
Kontrolü Projesi 0 3.837 66.255 64.500 119.998
5 Çevre Amaçlı Tarımsal Alanların Korunması
(ÇATAK) Projesi 4.433 2.683 10.334 7.600 10.755
6 Doğal Çiçek Soğanlı Bitkileri Koruma Projesi 0 0 6.960 15.000 16.995
7 Itri ve Tıbbi Bitkiler ile Boya Bitkileri
Yetiştiriciliğinin G. Projesi 0 2.000 46.360 20.000 30.281
8 Arazi Toplulaştırma ve TİGH Projesi 74.003 56.074 74.748 97.000 106.093
9 Arazi Dağıtım Projesi 36.475 65.923 119.664 105.000 99.992
10 Tarım Arazileri Edindirme ve Yönetimi Projesi 0 0 3.999 0 0
11 Hayvancılığı Geliştirme Projesi 13.477 19.801 43.973 22.000 23.105
12 Hayvan Hastalık ve Zararlıları ile Mücadele
Projesi 68.081 30.359 69.388 68.000 90.395
13 Su Ürünleri Üretimini Geliştirme Projesi 11.739 8.794 8.560 6.000 7.193
14 Kontrol Hizmetlerinin Geliştirilmesi Projesi 32.326 36.009 94.496 40.000 78.529
15 İdari Kapasitesinin Geliştirilmesi Projesi 3.689 2.208 15.507 2.000 0
16 Nitrat Direktifinin Uygulanması Projesi 9.499 0 0 0 0
17 Sularda Tarımsal Faal. Kaynaklanan Kirliliğin
Kontrolü Pro. 0 4.919 6.387 4.000 7.400
18 Hayvancılık Kooperatiflerinin Desteklenmesi
Projesi 2.509 0 0 0 0
19 Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi
Projesi 13.150 2.393 6.872 7.000 8.000
20 Çiftlik Muhasebe Veri Ağı Sistemi Projesi 0 4.998 0 0 0
21 Tarımsal Yayım Hizmetlerinin Desteklenmesi
Projesi 10.108 8.057 30.275 77.000 62.706
22 Kadın Çiftçiler Tarımsal Yayım Projesi 2.125 20.994 41.994 60.000 2.995
23 Tarım Arazilerinin Devir ve Takip Sistemi
Projesi 0 0 0 45.000 29.976
24 Gıda Güvenliği Kontrol Sisteminin
Güçlendirilmesi (Gıda Dn. Hiz.) 9.796 7.797 0 0
25 Gıda ve Yem Numunesi Alma
Hizmetlerini Gel. Projesi 0 0 14.495 0 19.583
26 Merkez ve Taşra Teşkilatı Modernizasyon
Projesi 0 0 803.948 0 1.595.255
TOPLAM 428.928 436.724 1.849.171 909.100 4.858.555
207
8.3. İLDE UYGULANAN ULUSLARARASI KAYNAKLI PROJELER
Tablo 100. İlde Uygulanan Uluslararası Kaynaklı Projeler Sıra
Projenin Adı Proje
Yürütücüsü Projeye Bütçe
Sağlayan Kurum
veya Kuruluş
Başlama -
Bitiş Yılı Proje
Bütçesi
(Avro)
Proje Ortakları
1
Markalarla
Güçleniyoruz (Stronger with the
Brands)
Güney Ege
Kalkınma
Ajansı
(GEKA) -
Denizli
AB Bakanlığı -
Türkiye Ulusal
Ajansı ve (IPA)
İnsan
Kaynaklarının
Geliştirilmesi
(İKG) Operasyone
l Programı
2015-2016 19.776 €
1. Aydın İl Tarım ve Orman
Müdürlüğü,
2. Denizli İhracatçılar
Birliği,
3. Muğla İli Arı
Yetiştiricileri Birliği ve
4. Muğla Gençlik Derneği
üyeleri
2
AB Perspektifinde
Organik Zeytin ve
Zeytinyağı
Üretimi
(Olive and Olive
Oil Production in
EU Perspective)
Aydın İl
Tarım ve
Orman
Müdürlüğü
AB Bakanlığı -
Türkiye Ulusal
Ajansı ve (IPA)
İnsan
Kaynaklarının
Geliştirilmesi
(İKG) Operasyone
l Programı
2015-2016 42.900 €
1. Aydın Valiliği AB ve Dış
İlişkiler Koordinasyon
Merkezi
2. Çine Gelişim Vakfı
3. Karpuzlu Organik Zeytin
Üreticileri Birliği
3
Güvenilir Süt
Güvenilir Gelecek
için Sürdürülebilir
Süt Hijyeni
Eğitim Modeli
(Sustainable Milk
Hygiene Training
Model For Safe
Milk
and Safe Future)
Aydın İl
Tarım ve
Orman
Müdürlüğü
AB Bakanlığı -
Türkiye Ulusal
Ajansı 2015-2017 206.079 €
1. Aydın Valiliği AB ve Dış
İlişkiler Koordinasyon
Merkezi, 2. ADÜ Veteriner Fakültesi, 3. ÖR-KOOP (S.S. Nazilli ve
Çevresi Tarımsal Kalkınma
Kooperatifi), 4. Dairy Training Centre –
Hollanda, 5. Asociace Soukromeho Ze
medelstvi Ceske Republiky –
Çek Cumhuriyeti
4
Çiftçilerin Dijital
Becerilerinin
Geliştirilmesi
(Developing
Farmers’ Digital
Skills)
(DIGIFARMER)
Aydın İl
Tarım ve
Orman
Müdürlüğü
AB Bakanlığı-
Türkiye Ulusal
Ajansı
2018-2020 296.279 €
1. Aydın Valiliği
2. Adnan Menderes
Üniversitesi
3. Söke TAYEM
4. Karpuzlu Ziraat Odası
Proje Ortağı Ülkeler: İtalya,
Yunanistan, İspanya, Çek
Cumhuriyeti
TOPLAM 565.034 €
8.4. BELİRLENEN STRATEJİLER DOĞRULTUSUNDA İLDE
UYGULANABİLECEK PROJELER
• Sürdürülebilir Tarım İçin Geliştirilen Stratejiler
-Organik Tarımın Geliştirilmesi,
Tabii olarak organik tarım yapmakta olan dağlık kesimlerdeki çiftçilere ve Menderes
havzasında organik tarım uygulayabilecek olan çiftçilere eğitim ve yayım çalışması
yapılması,
Pazarlama kanallarının geliştirilmesi, organik ürünlerin direkt satışının sağlanarak
gelirin artırılması,
Organik ürün üreten üreticilerin örgütlenmesinin teşvik edilmesi ve organik pazar
yerlerinin oluşturulması.
-Kirliliğin Önlenmesi,
Özellikle Menderes Havzası başta olmak üzere tarımsal faaliyetlerde bilinçsiz pestisit
ve gübre kullanımının azaltılması,
Boş pestisit ve gübre ambalajlarının toplanması ve bertarafı için çalışmalar yapılması.
-Doğal Kaynakların Kullanımı
Jeotermal enerjinin mevzuatta gerekli değişiklikler yapılarak tarımsal faaliyetlerde
kullanımının sağlanması
Mera Yönetim Birliklerinin kurularak meraların korunması açısından etkin otlatma
planlarının uygulanması
İlimizde faaliyet gösteren Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerinin mali yapılarının
incelenmesi ve uygun olanların aktif hale getirilmesi
• Verimlilik ve Gelirin Arttırılması İçin Geliştirilen Stratejiler
-Katma Değeri Yüksek Ürünlere Öncelik Verilmesi
Sebze ve meyvelerin (İncir, Zeytin, Kestane, Şeftali, Domates, Çilek v.b.) işlenerek
katma değerinin yükseltilmesi,
Üreticilerin organik ve iyi tarıma geçişlerinin teşviki,
Ekolojinin uygun olduğu yerlerde tercihen jeotermal ısıtmalı örtü altı sebzeciliğin ve
seracılığın geliştirilmesi
209
Ürünün hasadından işlenmesine kadar geçen sürede depolanma ve saklama şartlarında
görülen aksaklıklarının giderilmesi,
Girdi maliyetlerinin (gübre, akaryakıt, nakliye v.b.) azaltılması,
Markalaşma ve ambalajlama konusunda farkındalığın artırılması,
Coğrafi işaret alan ürün sayısının artırılması.
-Pazarlama Sisteminin İyileştirilmesi
Üreticilerin örgütlenmesinin teşvik edilmesi ve örgütlerin etkinliğinin artırılarak
aracıların azaltılması
Bazı ürünlerde sözleşmeli çiftçilik yapılması ve çiftçinin buna özendirilmesi, mevcut
sözleşmeli çiftçilik yasasının bölgede yaşanan sorunları çözecek şekilde yeniden
düzenlenmesi
Ürünlerin kalite standardizasyonu, ambalajlanma, marka ve etiketlenmesindeki
sorunların çözümlenmesi gibi konularda il için izlenecek stratejilerin oluşturulması
-Hayvancılığın ve Balıkçılığın Geliştirilmesi
Meraların ıslahı
Hayvancılık entegre tesislerinin teşviki ve girdi fiyatlarının (yem v.b.) düşürülmesi
için yatırımların desteklenmesi
Hayvansal ürünleri işleyen tesislerin arttırılması ve bu ürünlerde katma değer
yaratarak gelir ve istihdam arttırılması
Sözleşmeli besiciliğin teşvik edilerek yaygınlaştırılması
Mesleki yeterlilik konusunda standartlar getirilmesi ve belgelendirme yapılması
Buzağı ölüm oranlarının düşürülmesi
Hastalıktan ari işletmelerin artırılması
Didim ilçesinde Balıkçılık TDİOSB kurulması
• Gıda Güvenilirliği İçin Geliştirilen Stratejiler
-Güvenilir Gıda ve Yem Arzını Sağlamak
210
Üretici ve tüketicilerde gıda güvenilirliği konusunda eğitimlerle bilinç düzeyinin
artırılması
Uluslararası standartlara uygun kaliteli zeytinyağı üretilmesine yönelik çalışmalar
yapılması
Kaliteli kuru incir üretimi ve standartlara uygun depolamasının yapılması
Türk Gıda Kodeksine uygun çiğ süt üretimi yapılması ve ilimizdeki süt işleme
tesislerinin artırılması
İlimizde Bakanlığımıza bağlı gıda ve yem laboratuvarı kurulması için girişimlerde
bulunulması
İlimizin stratejik ürünlerinde lisanslı depoculuğun teşvik edilmesi
Tablo 100’de yukarıda verilen stratejiler dikkate alınarak geliştirilerek önerilen
projeler özetlenmiştir.
211
Tablo 101. Aydın İlinde Uygulanması Önerilen Projeler
Proje Adı Proje Amacı Projenin Uygulama
Bölgesi
İşbirliği Yapılacak
Kuruluşlar
Modern Sulama
Sistemlerinin
yaygınlaştırılması
Sulama suyunun ekonomik
kullanılması ve verimin
arttırılması
İl Geneli
D.S.İ., Sulama
Birlikleri ve
Kooperatifleri
Kestane İşleme
Tesisi
Kestane üretimini ve
değerini arttırmak
I.Alt Bölge
İl
Müdürlüğü,Ticaret
Borsası, Üretici
Örgütleri, Özel
Sektör
Çilek, Turunçgil,
Şeftali v.s. İşleme
Tesisi (Reçel,
Marmelat, Meyve
suyu)
Meyve üretimini ve
değerini arttırmak I.Alt Bölge
İl Müdürlüğü,
Ticaret Borsası,
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Sebze işleme
tesisi
( Konserve, turşu,
kurutma v.b.)
Sebze üretimini ve değerini
arttırmak I.Alt Bölge
İl Müdürlüğü,
Ticaret Borsası,
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Meyve ve sebze
mumlama ve
ihracata yönelik
çalışmalar
Meyve üretimini ve
değerini arttırmak I.Alt Bölge, III. Alt Bölge
İl Müdürlüğü,
Ticaret Borsası,
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Süt ve Süt
Mamülleri
Entegre Tesisi
Kaliteli süt ve süt ürünleri
ile değerini arttırmak İl Geneli
İl Müdürlüğü,
Ticaret Borsası,
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Sözleşmeli
Çiftçilikte Yayım
Sözleşmeli Çiftçiliği
Yaygınlaştırarak
hammadde sağlanmasını
arttırmak
İl Geneli İl Müdürlüğü,
Üretici Örgütleri
212
Proje Adı Proje Amacı Projenin Uygulama
Bölgesi
İşbirliği Yapılacak
Kuruluşlar
Bal depolama ve
ambalajlama
Kalite standardizasyonu,
depolama, ambalajlama ve
marka oluşturarak geliri
arttırmak ve istihdam
sağlamak
İl Geneli
İl Müdürlüğü,
Ticaret Borsası,
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Zeytinyağı
depolama ve
ambalajlama
Zeytinyağının kalitesinin
arttırılması, saklama
şartlarının iyileştirilmesi ve
istihdam sağlanması
İl Geneli
İl Müdürlüğü,
Ticaret Borsası,
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Pazarlama
kanallarının
iyileştirilmesi
Teknoloji kullanılarak
iletişim kanallarının ve
gelirin arttırılması
İl Geneli
İl Müdürlüğü,
Ticaret Borsası,
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Sözleşmeli
küçükbaş hayvan
yetiştiriciliğinin
geliştirilmesi
Üretimi arttırmak İl Geneli
İl Müdürlüğü,
Hayvancılıkla İlgili
Üretici Örgütleri,
Özel Sektör
Organik Tarım
Ürünleri
Pazaryeri
açılması ve
pazarının
arttırılması
İlimizde üretilen organik
ürünlerin Pazar payını
arttırma ve hasat sonrası
organik ürün olarak
pazarda yer almasını
sağlamak
İl geneli
GEKA, Belediyeler,
Ziraat Odaları,
Üretici Birlik ve
Kooperatifler
Organik İşletme
tesislerinin
yaygınlaştırılması
Organik ürünlerin İç pazara
ve ihracata hazırhale
getirilmesi
İl geneli
GEKA,
Belediyeler,Ziraat
Odaları,Üretici
Birlik ve
Kooperatifler
213
Proje Adı Proje Amacı Projenin Uygulama
Bölgesi
İşbirliği Yapılacak
Kuruluşlar
Otbis’e kayıtlı
üreticilerin bir
web pazarlama
sayfası altında
yayınlanması
Organik Tarım ürünleri
pazarlamasının
kolaylaştırılması
İl geneli
GEKA, Belediyeler,
Ziraat Odaları,
Üretici Birlik ve
Kooperatifler
Bilinçli kimyasal
kullanımı eğitimi
Pamuk üretiminde bilinçsiz
pestisit kullanımı
sonucunda yaprak biti
zararlısıyla etkin mücadele
edilememesi
İl geneli
İzmir Bornova Zirai
Mücadele Enstitüsü,
ADÜ Ziraat Fak.,
Nazilli Pamuk
Araştırma Ens.
Bilinçli Gübre
Kullanımı
Eğitimi
Toprak Analizi yaptırılarak
çiftçiye uygun gübre ve
dozda gübrenin bilinçli
olarak kullandırılması
İl geneli
ADÜ Ziraat
Fakültesi , İl
Müdürlüğü, Ziraat
Odaları
Domuz
Mücadelesi
Domuz sürek avının etkin
ve geniş katılımla
yapılmasının sağlanması
İl geneli
Aydın Doğa
Koruma ve Milli
Parklar Şubesi,
Ziraat Odaları,
Avcılar ve Atıcılar
Dernekleri,
Kasaplar Odası
Erozyona maruz
şahıs ve hazine
arazilerinin
ağaçlandırılması
ve
rehabilitasyonu
Aydın İli Kuzey aksında
bulunan arazilerin
erozyonla mücadelede
erozyonla kaybolan toprak
miktarını asgari seviyeye
indirmek için teraslama
gibi rehabilitasyon
çalışmalarını arttırmak
İl geneli
Orman
Bakanlığı,Tarım
Reformu Genel
Müdürlüğü,Ziraat
Odaları,Tema Vakfı
214
Proje Adı Proje Amacı Projenin Uygulama
Bölgesi
İşbirliği Yapılacak
Kuruluşlar
2017 yılından
başlamak üzere
aynı parsele aynı
ürünü arka arkaya
3 kez ekilirse 3.
Üretim yılında
destekleme
ödemesi
yapılamaz
Söke de 600.000dekar
alanda üretimi yapılan
pamuk üretiminde
münavebe şartı kaçınılmaz
olmuştur. 2018 ve 2019
yıllarında yem bitkisi
kullanımı arttırılmalıdır.
İl geneli
Tarım Kredi Koop.
Ziraat Odaları
Sulama Birlikleri
Fıstık çamında
görülen verim ve
kalite düşüklüğü
Verim ve kaliteyi
arttırmak. İl geneli
Ege Ormancılık
Araştırma
Enstitüsü, Ziraat
Odaları
Fide Üretici
sorunları ve fide
üretim tesisi
ihtiyacı
Piyasaya sertifikalı ve
kaliteli hastalık ve
zararlılardan ari fide arz
etmek.
İl geneli
Tarım Kredi Koop.
Belediyeler, Tarım
ve Orman Bakanlığı
İncir Ekşilik
Böceği tuzak
dağıtımı
İncirde sorun olan Ekşilik
Böceklerine karşı
biyoteknik mücadele
amaçlı kullanılan
tuzaklarının temininde
İhracatçılar Birliği ile
önceki yıllarda olduğu gibi
işbirliği yapılması ve
dağıtımında üretici
eğitimleriyle
güçlendirilmesi
İl geneli
Ege İhracatçılar
Birliği Aydın
Ticaret Borsası
Kestane kanseri
ve kestane gal
arısına yönelik
geniş kitleli
üretici eğitim
çalışmaları
Üreticilerin
bilinçlendirilmesi İl geneli
ADÜ Ziraat
Fakültesi,Bornova
Zirai Mücadele
Enstitüsü
215
Proje Adı Proje Amacı Projenin Uygulama
Bölgesi
İşbirliği Yapılacak
Kuruluşlar
Belediyelerle
4342 sayılı Mera
Kanununun 19.
ve 26. Maddesi
uygulamaları ile
ilgili eğitimler
4342 sayılı Mera
Kanununun 19. Ve 26.
Maddesi uygulamaları ile
ilgili görevlerini yerine
getirmeleri hususunda daha
etkin ve kaliteli hizmet
verilebilmesi için
bilgilendirme toplantıları
düzenlenmesi
İl geneli
Belediyeler,
Üniversiteler,
Muhtarlar
Tarıma dayalı
ihtisas organize
sanayi
bölgelerinin
kurulması için
çalışmalar
Su ürünleri, hayvancılık ve
seracılık konularında
TDİOSB kurulması
amacıyla müteşebbis
heyetler tarafından
başvuruda bulunulması için
fizibilite projeleri
yapılması
İl Geneli
Kalkınma
Bakanlığı, Tarım ve
Orman Bakanlığı,
Odalar ve Borsalar
Aydın için tarım master planı hazırlanırken, çevrenin korunduğu ekolojik tarım
yapılan sürdürülebilir tarım olanaklarının arttırıldığı projelere ağırlık verilmesi uygun
olacaktır. Ayrıca ildeki potansiyelin değerlendirilmesi bakımından tarıma dayalı sanayinin
geliştirilmesi, pazarlama sisteminin iyileştirilmesi özellikle ambalaj ve etiketlemeye özen
gösterilmesi, mevcut üretimi yapılan ürünlerin işlenerek katma değerinin yükseltilmesi
gerekmektedir.
İldeki tarihi ve turistik potansiyel göz önünde bulundurularak tarımsal ürünlerin bu
alanlarda değerlendirilerek gelirin arttırılması sağlanmış olacaktır.
Tablo 102. Son 10 Yılda İlimizde Verilen Tarımsal Destekler (TL) Desteklemenin Adı 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Ayçiçeği* 268.649 2.037.335 4.431.605 957.225 114.518 0 0 0 0 0
Biyolojik Mücadele 0 0 0 0 20.255 51.280 123.324 159.109 117.240 106.651
Bombus Arısı Des. 1.260 13.100 15.200 26.220 0 0 49.140 45.780 42.660 34.920
Çatak 0 0 0 522.014 1.135.202 1.921.585 2.089.540 2.007.150 2.036.774 1.834.160
Fark Ödemeleri
(Dane Mısır) 2.983.165 5.679.596 7.839.014 8.684.002 6.765.664 7.253.869 5.642.931 5.830.490 6.057.686 1.602.651
Fark Ödemeleri
(Hububat, Baklagil) 0 0 0 1.447.430 1.601.837 2.296.727 2.378.574 1.606.013 1.960.208 2.901.153
İyi Tarım Uygula. 0 1.888 125.230 432.564 601.087 939.744 3.322.062 4.689.222 5.734.970 5.888.322
Kanola 1.995 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Kimyevi Gübre 10.493.216 10.921.126 10.920.682 10.965.164 12.798.225 0 15.561.203 17.154.914 0 10.408.192
Küçük Aile İşletmesi
Desteği 0 0 0 0 0 0 0 0 89.494 86.938
Mazot 8.588.967 9.163.799 9.280.307 9.320.414 11.150.493 26.357.351 13.267.058 14.075.467 28.372.774 41.740.107
Organik Tarım 109.111 859.435 864.371 1.954.652 3.722.640 18.971.274 26.825.362 17.312.314 44.884.832 46.825.028
Fark Ödemeleri
Desteği (Pamuk,
Soya, Ayçiçeği)
48.652.058 46.695.093 63.977.303 81.397.623 100.161.024 120.380.203 162.980.701 175.524.436 211.794.328 233.884.939
Sertifikalı Fidan
Kullanımı 469.056 751.417 570.486 161.162 420.750 312.859 310.570 805.539 924.820 824.222
Sertifikalı Tohumluk
Kullan. 374.577 309.435 206.015 178.095 164.810 257.922 142.684 249.000 280.602 324.106
Sertifikalı Tohumluk
Üretimi 0 24.570 10.030 52.310 108.500 162.035 186.740 7.252 28.835 89.415
Toprak Analizi 56.649 1.186.472 1.114.868 1.119.932 1.377.555 1.415.927 1.323.048 1.243.149 0 12.800
Yem Bitkileri 8.869.058 7.783.133 7.968.933 9.699.514 10.406.091 12.730.468 11.998.461 12.374.003 16.377.251 21.950.874
Fark Ödemeleri
(Zeytinyağı) 63.191 2.228.695 2.836.616 4.646.955 14.350.984 15.665.683 14.908.761 17.823.045 15.000.026 21.618.059
Arılı Kovan 497.102 833.100 926.406 1.286.628 1.469.832 1.532.823 2.257.860 2.576.380 2.582.510 2.582.570
Ana Arı 447.195 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Anaç Koyun-Keçi 599.823 1.026.330 0 1.228.780 1.952.310 2.769.200 3.275.700 3.364.306 3.180.825 3.019.850
Anaç Manda 0 0 0 9.750 18.200 18.200 76.000 27.200 0 24.000
217
Desteklemenin Adı 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Anaç Sığır 7.057.980 11.454.893 15.199.020 19.802.955 22.823.720 23.223.950 24.050.355 26.678.030 0 0
Programlı Aşı Uygul
amaları 0 0 0 330.272 135.180 0 0 0 0 0
Besilik Erkek Sığırı
Desteği 0 0 0 1.947.000 6.167.400 9.199.378 7.170.496 5.136.150 5.519.800 0
Buzağı 2.982.840 1.664.742 2.319.180 3.347.250 4.302.950 4.638.080 4.449.290 5.508.439 42.541.850 44.789.758
Halk Elinde Gen
Kaynakları Yerinde
Koruma Projesi
(Çine Çaparı )
3.510 3.402 3.780 10.430 11.153 11.175 11.920 11.760 7.600 7.600
Hastalıktan Ari
İşletme 72.350 1.835.700 2.035.200 2.025.600 1.324.633 3.031.125 4.101.813 5.249.250 2.876.200 6.817.800
Halk Elinde Islah
(Karya Koyunu) 211.680 217.998 219.660 139.020 162.460 197.320 312.445 290.360 294.230 413.180
Halk Elinde Islah
(Kıl Keçisi) 0 0 0 0 217.695 297.325 310.630 277.370 304.080 495.270
Halk Elinde Islah
(Kıvırcık Koyun) 0 0 0 0 220.500 273.825 297.110 258.235 285.830 373.940
Kuş Gribi Tazminatı 0 0 0 0 0 0 0 36.756 0 0
Büyükbaş Küpe
Uygulama
Desteklemesi
0 0 0 0 0 0 0 0 121.335 131.722
Malak Desteklemesi 0 0 0 0 0 0 0 3.900 16.450 2.100
Onaylı Süt Çiftliği
Desteklemesi 0 0 0 0 0 346.350 326.350 375.050 417.180 525.280
Çiğ Süt 8.321.225 9.778.421 11.946.025 19.184.101 22.154.055 24.415.392 20.699.700 33.604.159 26.266.324 22.596.267
Çoban İstihdamı 0 0 0 0 0 0 0 15.000 15.000 10.000
Süt İçerik Analiz
Desteklemesi 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1.320.496
Suni Tohumlamadan
Doğan Buzağı
Desteği
0 0 0 0 0 0 0 5.516.760 0 0
Hayvan Hastalıkları
Tazminat Desteği 0 0 0 0 1.523.470 2.120.235 1.137.391 4.477.227 4.334.426 4.211.405
Arılı Kovan 497.102 833.100 926.406 1.286.628 1.469.832 1.532.823 2.257.860 2.576.380 2.582.510 2.582.570
218
Desteklemenin Adı 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
Su Ürünleri 2.334.023 2.443.493 1.107.047 2.192.411 1.072.500 1.831.000 2.254.000 2.809.000 1.296.000 1.129.376
Geleneksel Kıyı
Balıkçılığı 0 0 0 0 0 0 0 0 0 76.000
Gemisini Avcılıktan
Çıkarma 0 0 0 0 0 510.800 309.500 0 0 306.700
Tarımsal Yayım ve
Danışmanlık 0 4.275 19.500 142.000 679.800 1.432.800 1.304.800 1.961.000 550.000 735.000
Makine-Ekipman
%50 Hibe Desteği 1.114.045 1.502.721 1.941.400 4.621.693 1.317.965 4.069.156 2.697.132 0 0 0
Bireysel Sulama %50
Hibe Desteği 86.154 27.252 5.026 3.394 24.900 112.815 22.452 30.951 72.396 112.220
Genç Çiftçi Hibe
Desteği 0 0 0 0 0 0 0 0 5.940.000 6.390.000
TOPLAM 105.155.981 119.280.521 146.809.310 189.123.188 231.948.190 290.280.699 338.432.963 371.690.546 432.907.046 488.785.641
*Ayçiçeği desteklemesi 2013 yılından itibaren Pamuk, Soya ve Ayçiçeği desteklemesi adı altında verilmeye başlamıştır.