ayn rand kapitalizm nedir

8/12/2019 Ayn Rand Kapitalizm Nedir

1/21

Kapitalizm Nedir

Ayn Rand

Felsefenin 19. yzylda btnln kaybetmesi ve 20. yzylda kmesi, (ok daha

yava ve daha az aikr da olsa) modern pozitif bilimde de benzer bir srece yol at.

Teknoloji alanndaki bugnk lgn gelimeler, 1929daki ekonomik k

ncesindeki gnleri olduka hatrlatmaktadr: gemiin ivmesine, itiraf edilmemi Aristo

epistemolojisi kalntlarna dayanan bu gelime, heyecanl, ateli bir genilemedir. Bu,teorik bakmdan kredisini fazlasyla tketmi, bilimsel teori alannda kendi verilerini

anlaml bir btn haline getiremeyen veya yorumlayamayan bilim adamlarnn ilkel bir

mistisizmin yeniden dirilmesine yardmc olduu bir genilemedir. Beeri bilimler

alannda iflas tamamlanmtr, bunalm balamtr ve pozitif bilimlerin k ise

neredeyse tamamlanmak zeredir.

Bu durumun en ak rnei psikoloji ve siyasi iktisat gibi nispeten yeni bilimlerde

grlebilir. Psikolojide, insann bilinli olduu gereine bavurulmadan insan davran

almalar yapld grlebilmektedir. Siyasi iktisatta, insana bavurulmadan sosyalsistemleri inceleme ve gelitirme giriimleri olduu grlebilmektedir.

Genelde insann sahip olduu bilgiye, zelde ise spesifik bilimlere yol gsteren ve

epistemolojik kriterleri tanmlayp ortaya koyan ey felsefedir. Siyasi iktisat, 19.

yzylda, felsefenin Kant sonras paralanma dneminde ortaya km ve hi kimse

onun temel fikirlerini kontrol etmeye veya onun dayanana kar kmaya

kalkmamtr. st rtl bir ekilde, eletirmeksizin ve hatalarla dolu biimde, siyasi

iktisat kolektivizmin temel prensiplerini kendi aksiyomlar olarak kabul etmitir.

Kapitalizmin savunucular da dahil, siyasi iktisatlar bilimlerini, bir toplumunveya bir ulusun kaynaklarnn ynetimi, ynlendirilmesi, organizasyonu veya idaresi

olarak tanmlamlardr. Bu kaynaklarn tabiat tanmlanmamtr; otomatikmanbunlar

hakknda ortaklaa sahiplik sz konusu olduu varsaylmtr ve siyasi iktisadn

amacnn, bu kaynaklarn ortak kar iin nasl kullanlmas gerektiini incelemek

olduu varsaylmtr.

Sz konusu asl kaynan insann kendisi olduu, insann zel beceriler ve zel

ihtiyalara sahip zel tabiatl bir varlk olduu gerei dikkate alnmamtr veya ok

yzeysel olarak dikkate alnmtr. nsan basite, toprak, ormanlar veya madenler gibi

retim faktrlerinden biri olarak kabul edilmitir. Hatta bu faktrlerin nemsizlerinden


2/21

biri kabul edilmitir, nk insann rol veya nitelikleri ile karlatrldnda,

dierlerinin etkisi ve kalitesi konusunda daha fazla alma yaplmtr.

Siyasi iktisat aslnda ortada balayan bir bilimdi: insann bir retim yaptn ve

rnn mbadele ettiini gzledi; insanlarn eskiden de daima byle yaptn ve

bundan sonra da byle yapacan dnd; bu durumu, hakknda daha fazladnmeye gerek olmayan, deimez bir gerek olarak alglad ve insan emeini toplum

iin en iyi ekilde kullanma yolunu gelitirmeye yneldi.

Bu kabileci insan anlaynn pek ok sebebi vardr. Altruizm ahlk bunlardan

biriydi; 19. yzylda entelekteller arasnda artan siyasi devletilik fikrinin egemenlii

bir dieri idi. Psikolojik olarak, asl sebep Avrupa kltrnn iine ileyen ruh-beden

ayrmcl idi: maddi retim, insan zeks ile ilgisiz, aalk bir grev olarak, bilinen

tarihin balangcndan beri klelere ve serflere verilmi bir grev olarak kabul edilirdi.

Serflik kurumu u veya bu ekilde 19. yzyln nemli bir ksmna kadar devam etmiti;siyasi olarak ancak kapitalizmin ortaya kmasyla kaldrlmt; fakat sadece siyasi

olarak, entelektel olarak deil.

zgr, bamsz bir birey olarak insan kavram Avrupa kltr iin tamamen

yabancyd. Avrupa kltr kklerine kadar bir kabilecilik kltr idi; Avrupa

dncesinde, kabile kimlikti, birimdi, insan sadece onun genileyebilen hcrelerinden

biriydi. Bu durum ynetenlere ve serflere benzer ekilde yansd: ynetenler sahip

olduklar ayrcalklara, ancak kabileye sunduklar hizmetlerin (soylu olarak kabul edilen

hizmetlerin) yani silhl gcn veya askeri savunmann erdeminden dolay sahip

olduklarna inandrldlar. Fakat soylu bir insan tpk bir serf kadar bu kabilenin birmalyd: hayat ve mlkiyeti krala aitti. Kelimenin tam ve hukuki anlamyla zel mlkiyet

kurumunun ancak kapitalizm sayesinde ortaya kthatrlanmaldr. Kapitalizm ncesi

alarda, zel mlkiyet fiilen vard, fakat yasal bir hak olarak yoktu, yani hak olarak veya

kanun olarak yoktu, fakat gelenek ve msamaha gsterme anlamnda vard. Kanuna gre

ve prensipte, tm mlkiyet kabilenin bana, yani krala aitti ve sadece onun izniyle elde

tutulabilirdi. Bu izin kraln isteiyle her an iptal edilebilirdi. (Kral tm Avrupa tarihi

boyunca boyun emeyen soylularn mlklerini kamulatrabilirdi ve kamulatrmtr.)

Amerikan nsan Haklar felsefesi Avrupal entelektellerce asla tam olarak

anlalmamtr. Avrupada egemen olan hr olma fikri, insann kral tarafndan

cisimlendirilen mutlak devletin bir klesi olduu kavramndan, insann insanlar

tarafndan cisimlendirilen mutlak devletin bir klesi olduu fikrine dnmeyi, yani

kabile efine klelikten kabileye klelie deiimi iermekteydi. Maddi reticileri fiziksel

g ile ynlendirmeyi bir asalet rozeti olarak gren zihniyetler, kabileci olmayan bir

varolu anlayn alglayamazd.

Bylece Avrupal dnrler, 19. yzylda krek mahkmlarnn yerini buharl

gemiyi icat edenlerin, ky nalbantlarnn yerini yksek frn sahiplerinin ald gereini

fark edemediler. Servetin anonim, sosyal ve kabileye ait bir rn olduu eklindeki karklmaz aksiyoma dayanarak, cret klelii veya toplumdan ok fazla ey alan ve


3/21

karlnda ok fazla vermeyen sanayicilerin anti-sosyal bencillii gibi terimlerle

(terim elikileriyle) dnmeye devam ettiler. Bu fikre bugne kadar kar klmad ve

o imdi ada siyasi iktisadn altnda yatan varsaym ve temeli temsil etmektedir.

Bu gre ve onun sonularna bir rnek olarak, Encyclopaedia Britannicadaki

Kapitalizm maddesini alntlayacam. Madde, ele ald konunun tanmlamasnyapmamakta ve ylebalamaktadr:

KAPTALZM, feodalizmin yklmasndan beri bat dnyasnda egemen olan

ekonomik sistemi anlatmak iin kullanlan bir terim. Kapitalist olarak adlandrlan

herhangi bir sistemin art, insan harici retim aralarnn (hepsi birden sermaye olarak

bilinen toprak, madenler, sanayi fabrikalar, vs.) zel sahipleri ile [italikler bana aittir]

emek hizmetlerini iverenlerine satan hr fakat sermayesiz iiler arasndaki

ilikilerdir... Oluan cret pazarlklar, toplumun toplam retiminin emeki snf ile

kapitalist giriimciler snf arasnda paylalacak ksmn belirlemektedir.1

Galtn Atlas Vazgetideki konumasndan, kolektivizmin prensiplerini

tanmlayan bir pasajdan alnt yapyorum: Bir sanayici (boluk) byle bir kii yoktur.

Bir fabrika doal bir kaynaktr bir aa gibi, bir kaya veya bir amur birikintisi gibi.)

Kapitalizmin baars Britannicada yle aklanmaktadr:

Kapitalizmin kendisinden nceki tm ekonomik sistemlerden stn olmasn

salayan zel erdemi sosyal artn retken kullanm idi. Sosyal art ynetenler,

piramitler ve katedraller yapmak yerine, gemilere, depolara, hammaddelere, retilmi

mallara ve dier maddi zenginliklere yatrm yapmay setiler. Bylece sosyal artk daha

byk retim kapasitesine dntrld.

Bu, Avrupa nfusunun, ocuk lmlerinin % 50ye yaklat ve belli aralarla

ortaya kan ktlklarn kapitalizm-ncesi ekonomilerin besleyemedii artk nfusu

temizledii tarzda bir yoksullukta yaad bir dnemde sylenmitir. Ancak, vergi ile

kamulatrlan ve sanayi ile retilen zenginlik arasnda ayrm gzetmeyen Britannica, ilk

kapitalistlerin ynettii ve yatrm yapmay tercih ettii eyin, o zamann artk refah

olduunu ve bu yatrmn izleyen an muazzam zenginliinin sebebi olduunu iddia

etmektedir. Bir sosyal artk nedir? Makale hibir tanmlama veya aklama vermemektedir. Bir artk bir normun varln ngrr; eer kronik bir alk

seviyesinde g bela yaamak, ngrlen bu normun zerinde ise, bu norm nedir?

Makale cevap vermemektedir.

Tabii ki sosyal artk diye bir ey yoktur. Tm servet, bir kii tarafndan

retilmektedir ve o kiiye aittir. Kapitalizmin, kendinden nceki tm ekonomik

sistemlerden stn olmasn salayan zel erdemi de kamulatrmaya deil, zenginliin

1Encyclopaedia Brittanica, 1964, Vol. IV pp. 839-845


4/21


5/21

lmne mcadele etmeyi dnrler; fakat siyasi iktisatta, hkmetin zenginliin adil

bir dalmn salama grevinden bahsederler ve iadamlarndan ulusun doal

kaynaklarnn en iyi ekilde ve en baarl olarak emanet edilecei kiiler olarak

bahsederler.

Temel bir fikir (ve bir felsefi bo verme) ite bunu yapar; kabile fikrinin yaptey de budur.

Siyasi iktisadn ve eitli sosyal sistemlerin deerlendirilmesinde, bu fikri

reddetmek ve en batan balamak iin yaplmas gereken, insan tabiatn, yani insan

dier canllardan ayran temel nitelikleri tanmayla ie balamaktr.

nsann temel nitelii onun akl melekesidir. nsann akl onun temel hayatta

kalma aracdr; onun bilgi elde etmesinin tek yoludur.

nsan, hayvanlarn yapt gibi sadece alglad eylerin rehberliinde hayattakalamaz... nsan bir dnme ilemi olmakszn en basit fiziksel ihtiyalarn bile

karlayamaz. Yiyecei eyleri nasl ekip byteceini veya avlanmak iin naslsilhlar

yapacan kefetmek iin insan bir dnme ilemine ihtiya duyar. Alglar insan bir

maaraya (tabi etrafta bir tane varsa) gtrebilir; fakat en basit sna ina etmek iin

bile insan bir dnme ilemine ihtiya duyar. Hibir alg ve hibir igd ona nasl

ate yakacan, nasl elbise dokuyacan, nasl aletler yapacan, nasl bir tekerlek

yapacan, nasl bir uak yapacan, nasl bir apandisit ameliyat yapacan, nasl bir

elektrik ampul veya bir elektron tp veya bir siklotron veya bir kutu kibrit yapacan

ona sylemez. Ancak, onun hayat bu bilgiye baldr; ve sadece onun bilincinin irad birhareketi, yani bir dnme ilemi ona bu bilgiyi salayabilir.2

Bir dnme ilemi, sadece bireysel bir akln gerekletirebilecei son derece

karmak bir tanma ve btnletirme ilemidir. Ortak beyin diye bir ey yoktur.

nsanlar bir dierinden renebilirler, fakat renme her bir mnferit renci

tarafndan gerekletirilen bir dnme ilemi gerektirir. nsanlar yeni bilginin

kefedilmesinde ibirlii yapabilirler; fakat byle bir ibirlii insann rasyonel

melekesinin her bir bilim adam tarafndan bamsz olarak kullanlmasn gerektirir.

nsan bilgi deposunu nesilden nesle tayan ve genileten tek canl trdr; fakat byle

bir tama bu ile ilgili bireyler tarafndan yaplan bir dnme ilemini gerektirir.Yzyllarn biriken bilgisi dnemeyen, dnmek istemeyen veya dnmesi

yasaklanan insann hayatndan kaybolmutur. nsanolunun ilerleme tarihindeki

karanlk alarolan uygarln kesintiye urad anlar bunun kantdr.

Her canl tr, hayatn srdrmek iin tabiatnn gerektirdii belli bir hareket

tarzn izler. nsan hayatn srdrmek iin gereken hareket, asl olarak aklla ilgilidir:

insann ihtiyac olan her ey, insann akl tarafndan kefedilmek ve insann emeiyle

retilmek zorundadr. retim, akln hayatta kalma problemine uygulanmasdr.

2Ayn Rand, Bencilliin Erdemi adl kitabnn Objektivist Etik (The Objectivist Ethics) blm


6/21

Eer baz insanlar dnmeyi tercih etmezlerse, sadece dier insanlar tarafndan

kefedilen bir ilem rutinini taklit ederek ve tekrarlayarak hayatta kalabilirler; fakat bu

rutin dier insanlar tarafndan kefedilmi olmak zorundadr, aksi halde hibiri hayatta

kalmaz. Eer baz insanlar dnmeyi veya almay tercih etmezlerse, ancak dier

insanlar tarafndan retilen mallar yamalayarak (geici olarak) hayatta kalabilirler;fakat bu dier insanlar bu mallar retmi olmak zorundadr, aksi halde hibiri hayatta

kalmaz. Bu ekilde herhangi bir insan veya herhangi saydaki insan tarafndan hangi

tercih yaplrsa yaplsn, insanlar hangi kr, irrasyonel ve kt niyetli yolu izlemeyi

tercih ederlerse etsinler, akln insann hayatta kalma arac olduu ve insanlarn

rasyonellikleriyle orantl olarak baarl veya baarsz olaca, hayatta kalaca veya

yok olaca gerei olduu yerde durmaktadr.

Bilgi, dnme ve rasyonel hareket bireyin zellikleri olduundan ve rasyonel

melekesini kullanma tercihi bireye bal olduundan, insann hayatta kalmas,

dnenlerin dnmeyenlerin mdahalesinden zgr olmasn gerektirir. nsanlar neher eyi bilen ve ne de hatasz varlklar olduklarndan, kendi rasyonel kararlarna gre,

ayn fikirde olmaya veya olmamaya, ibirlii yapmaya veya kendi bamsz yollarn

izlemeye zgr olmaldrlar. zgrlk, insan akl iin temel gereksinimdir.

Rasyonel bir akl bask altnda almaz; byle bir akl realiteyi idrak etmesini hi

kimsenin emrine, direktiflerine ve ynlendirmelerine teslim etmez; bilgisini, doru

anlayn hi kimsenin fikrine, tehditlerine, arzularna, planlarna veya refahna

kurban etmez. Byle bir akla dier insanlar engel olabilir, bu akl susturulabilir,

yasaklanabilir, hapse atlabilir veya yok edilebilir; ancak ona bask yaplamaz; nk

silh bir argman deildir. (Bu tutumun bir rnei ve sembol Galileodur.)

nsanolunun tm bilgi ve baarlar, bu gibi akllarn (uzlamaz yenilikilerin)

almalarndan ve el dememi drstlklerinden gelir. (Hayatn Kaynana

Fountainhead- baknz.) nsanolu hayatta kalmasn bu gibi akllara borludur. (Atlas

Vazgetiye baknz.)

Ayn ilke, her seviye ve kapasitedeki btn insanlar iin geerlidir. nsann

hareketlerine rasyonel kararlar rehberlik ettii lde, insan tabiatnn gereklerine

uygun olarak hareket ediyor ve insan tr hayatta kalmay ve refah o derecede

baaryor demektir; irrasyonel davrand derecede de, kendi kendini yok edecek

ekilde davranyor demektir.

nsann rasyonel doasnn (insann hayatta kalmas ve akln kullanmas

arasndaki ilikinin) toplumca kabul bireysel haklar kavramdr.

Size haklarn bir insann hareket zgrln sosyal bir balamda tanmlayan

ve onaylayan bir ahlk prensibi olduunu, insann rasyonel bir varlk olma zelliinden

trediini ve insann kendine has hayatta kalma eklinin gerekli bir zellii olduunu


7/21

hatrlatrm. Size, yaama hakknn, aralarnda mlkiyet hakknn da bulunduu tm

haklarn kayna olduunu da hatrlatrm.3

Siyasi iktisat konusunda bu sonuncusu zel bir vurguyu hak etmektedir: insan

geimini salamak iin almak ve retmek zorundadr. nsan geimini kendi emeiyle

ve aklnn rehberliinde salamaldr. Eer insan emeinin rn konusunda tasarruftabulunamazsa, emei konusunda tasarrufta bulunamaz, hayat konusunda tasarrufta

bulunamaz. Mlkiyet haklar olmazsa dier hibir hak kullanlamaz.

imdi bu gerekleri aklnzda tutarak, hangi sosyal sistemin insan iin uygun

olduu sorusunu dnn.

Bir sosyal sistem, bir toplumun kanunlar, kurumlar ve belli bir corafi alanda

yaayan insanlar arasndaki ilikileri (bir araya gelme artlarn) belirleyen ve bir

hkmet halinde hayata geirilen bir ahlki-siyasi-iktisadi prensipler takmdr. Bu

artlar ve ilikilerin insann tabiatnn tanmlanmasna bal olduu aikrdr ve birrasyonel varlklar toplumu ile veya bir karnca kolonisi ile ilgili olmalar durumunda, bu

artlar ve ilikiler de farkl olacaklardr. nsanlar birbirleriyle (her insann kendi bana

bir ama olduu prensibine dayal olarak) zgr, bamsz bireyler olarak ilikide

olduklarnda veya her biri dierini kendi amalar iin, ve bir btn olarak srnn

amalar iin ara olarak grd durumda, bu artlar ve ilikilerin tamamen farkl

olaca aktr.

Herhangi bir sosyal sistemin niteliini belirleyen sadece iki temel soru (ya da

ayn sorunun iki yn) bulunmaktadr: Bir sosyal sistem bireysel haklar tanyor mu;ve Bir sosyal sistem insan ilikilerinde fiziksel gc yasaklyor mu? kinci sorunun

cevab birinci sorunun cevabnn pratikteki uygulamasdr.

nsan kendi kiiliine, aklna, almasna ve almasnn rnne sahip olan

bamsz bir birey midir; yoksa, kabilenin (devletin, toplumun, kolektifin) onun zerinde

istedii gibi tasarrufta bulunabildii, neye inanacan dikte ettirilebildii, hayatnn

gidiat hakknda talimatlar verebildii, almasn kontrol edebildii ve rettiklerini

alabildii bir mal mdr? nsan kendisi iin var olma hakkna sahip midir yoksa hayatn

kabileye hizmet etme yoluyla satn alma durumunda olan, fakat bu hakk asla zgr ve

borcunu demi halde elde edemeyen bir kle, szlemeli bir hizmeti olarak mdomutur?

Bu cevaplanacak ilk sorudur. Geri kalan, sonular ve pratik uygulamalardr.

Temel konu sadece udur: nsan zgr mdr?

nsanolunun tarihinde, bu sorulara evet cevabn veren tek sistem kapitalizmdir.

3Haklar konusunun daha ayrntl bir tartmas iin size Bencilliin Erdemi kitabmda yer alan ve bu

kitabn ek ksmndaverilen nsanHaklar(MansRights)ve Kolektiflemi Haklar(CollectivizedRights) makalelerimi tavsiye ediyorum.


8/21

Kapitalizm, tm mlkiyetin zel olarak sahiplenildii, mlkiyet haklar da dahil, bireysel

haklar tanmaya dayal olan sosyal bir sistemdir.

Bireysel haklarn tannmas insan ilikilerinde fiziksel gcn yasaklanmas ile

ilgilidir: temelde, haklar ancak kuvvet kullanma yoluyla ihll edilebilir. Kapitalist bir

toplumda hibir kii veya grup bir dierine kar fiziksel g kullanmn balatamaz.Byle bir toplumda hkmetin tek grevi insan haklarn koruma, yani insan fiziksel

gten korumadr; hkmet insann kendini savunma hakknn grevlisi olarak faaliyet

gsterir ve sadece iddete kar iddet olarak ve sadece g kullanmn balatanlara

kar g kullanr; buna gre hkmet nesnel kontrol artlarnda, karlk verme

anlamnda g kullanmn salamann yoludur.4

Kapitalizmin, insanolunun temel, metafizik gereini, yani insann hayatta

kalmas ile akln kullanmas arasndaki balanty tanr ve korur.

Kapitalist bir toplumda, tm insan ilikileri gnlldr. nsanlar kendi bireysel

hkmlerine, inanlarna ve karlarna dayal olarak, ibirlii yapmaya veya

yapmamaya, birbirleriyle i yapmaya veya yapmamaya zgrdrler. nsanlar

birbirleriyle ancak akl artlarnda ve akl yoluyla yani tartma, ikna etme ve

szlemeye dayal anlama yoluyla, karlkl faydann gnll tercihi yoluyla i

yaparlar. Dier insanlarla hemfikir olma hakk herhangi bir toplumda bir problem

deildir; asl nemli olan hemfikir olmama hakkdr. Hemfikir olmama hakkn koruyan

ve uygulayan ve bylece insann en deerli (kiisel, sosyal ve nesnel olarak en deerli)

nitelii olan yaratc akln nndeki engelleri kaldran zel mlkiyet kurumudur.

Kapitalizm ve kolektivizm arasndaki asl fark budur.

Yerleik dzeni, deiimi, geliimi ve sosyal sistemlerin tahribini belirleyen ey

felsefedir. ans, kaza veya gelenein bu balamdaki rol, bunlarn bir bireyin

yaamndaki rol ile ayndr: bunlarn gc bir kltrn (veya bir bireyin) felsefi

donanmnn gc ile ters orantldr ve bu g felsefe geriledike bymektedir. Bu

yzden belli bir sosyal sistemin karakterinin tanmlanmas ve deerlendirilmesi

felsefeye referansla olmak zorundadr. Felsefenin drt dalna karlk gelen kapitalizmin

drt kilit ta unlardr: metafizik olarak insan tabiatnn ve hayatta kalmasnn

gerektirdikleri, epistemolojik olarak akl, etik olarak bireysel haklar ve siyasi olarakzgrlk.

Esas olarak, siyasi iktisada ve kapitalizme en uygun ekilde, tarih ncesi

alardan miras alnan kabile fikri ile deil, bununla yaklalmaldr.

Kapitalizmin pratik geerlilii, onun ulusal kaynaklarn tahsisini en iyi ekilde

gerekletirdii eklindeki kolektivist fikirde yatmamaktadr. nsan ulusal bir kaynak

4

Bu konunun daha detaylolarak tartlmasiin ekteki HkmetinDoas(TheNature ofGovernment) adl makaleme baknz.


9/21

deildir, akl da deildir; ve insan zeksnn yaratc gc olmadka, hammaddeler

sadece hammadde olarak kalacaktr.

Kapitalizmin ahlki hakll, onun ortak fayday salamann en iyi yolu olduu

eklindeki altruist iddiada yatmamaktadr. Kapitalizmin bunu yapt dorudur (eer bu

slogann bir anlam varsa), fakat bu sadece ikincil bir sonutur. Kapitalizmin ahlkihakll, onun insann rasyonel doasna uygun tek sistem olduu, insann insan olarak

hayatta kalmasn koruduu ve ynetim prensibinin adalet olduu gereinde

yatmaktadr.

Her sosyal teori ak veya dolayl olarak bir etik teorisine dayanr. Ortak fayda

kabile fikri, tarihteki ou sosyal sistemlerin ve tm tiranlklarn ahlki olarak hakl

gsterilmesine hizmet etmitir. Bir toplumun klelik veya zgrlk derecesi, bu trden

kabile sloganlarnn kullanlma veya kullanlmama derecesi ile paralellik gstermitir.

Ortak fayda (veya kamu kar) tanmlanmam ve tanmlanmas mmknolmayan bir kavramdr: kabile veya kamu diye bir varlk yoktur: kabile (veya kamu

ya da toplum) sadece belli saydaki mnferit insanlardr. Bu nedenle kabile iin hibir

ey iyi olamaz; fayda ve deer sadece bir canl organizma (bireysel bir canl

organizma) durumunda sz konusu olabilir, varlksal olmayan ilikiler topluluu

durumunda geerli olamaz.

Ortak fayda, kelimenin tam anlamyla alnmadka anlamsz bir kavramdr. Tam

anlamyla alndnda bu kavramn tek olas anlam ise ilgili tm mnferit insanlar iin

faydann bir hlasasdr. Fakat bu durumda, kavram bir ahlk kriteri olarak anlamszdr:mnferit insanlar konusunda faydalnn (iyinin) ne olduu ve bunun nasl belirlendii

sorusunu akta brakmaktadr.

Ancak bu kavramn kullanm ekli, genellikle onun dorudan anlam deildir.

Kavram kesinlikle, bir ahlk klavuzu olarak deil, fakat ahlkllktan bir ka olarak i

gren, elastik, tanmlanamaz ve mistik niteliinden dolay kabul grmektedir. Fayda, bir

varlk olmayan eyler iin geerli olmadndan, onu cisimletirmeye kalkanlar iin bir

ahlki ak ek haline gelir.

Bir toplumun ortak faydas, onun yelerinin bireysel faydalarndan ayr vestn bir ey olarak grldnde, bu durum baz insanlarn faydal anlaylarnn dier

insanlarn faydal anlaylarndan stn tutulduu anlamna gelir; ve dierleri kurban

edilecek hayvanlar konumuna indirilir. Bu gibi durumlarda ortak faydann ak bir

ekilde aznla veya bireye kar ounluun faydas olduu varsaylr. Bu varsaymn

gizli olmas ok nemlidir: en kolektivist zihniyetler bile bunu ahlken hakl

gstermenin imknszlnn farkndadr. Fakat ounluun faydas da sadece bir

aldatmaca ve hayaldir: aslnda bir bireyin haklarnn ihlli, tm haklarn ortadan

kaldrlmas anlamna geldiinden, bu durum aresiz ounluu fiziksel g ile

ynetmeye ynelen herhangi bir etenin kucana atar; ta ki bu ete de kendini


10/21

toplumun sesi olarak gren ve ayn aralar kullanan bir baka ete tarafndan alaa

edilene kadar.

Eer kii bireysel insanlarn faydasn tanmlamadan yola karsa, sadece bu

amacn baarld ve baarlabilir olduu toplumu doru kabul edecektir. Fakat eer

ortak fayday bir aksiyom olarak kabul etme ve bireysel fayday onun olas, fakatzorunlu olmayan (herhangi bir somut rnekte zorunlu olarak bulunmas gerekemeyen)

bir sonucu olarak grme noktasndan yola karsa, Sovyet Rusya gibi korkun bir

samalkla karlar. O lke, kendini ortak faydaya adadn ifade etmi olan az

saydaki yneticiler klii dnda, tm nfusu iki kua akn bir sredir insana layk

olmayan bir sefalet iinde yaayan bir lkedir.

Kurbanlara ve daha da kts gzlemcilere bunu ve dier benzeri tarihsel

zulmleri kabul ettiren ve hal ortak fayda safsatasna sarlmalarn salayan ey

nedir? Bu sorunun cevab felsefede yatmaktadr; ahlki deerlerin doas ile ilgili felsefiteorilerde.

Aslnda iyinin tabiat konusunda dnce ekol vardr: ikinci (intrinsic),

subjektif ve objektif. kinci teori, anlamlar ve sonularna bakmakszn, davran

yapanlara ve ilgili nesnelere zarara veya faydaya yol amalarna bakmakszn, iyinin iyi

olma zelliinin baz eylerin veya davranlarn doasnda bulunduunu (mndemi

olduunu) savunur. Bu, iyi kavramn iyiden faydalanan kimselerden, deer

kavramn deer bienden ve amatan ayran (iyinin kendi iinde, kendi bana ve

kendiliinden iyi olduunu iddia eden) bir teoridir.

Subjektivist teori, iyinin realitenin gerekleriyle hibir ilikisi olmadn,

insann duygular, arzular, iine domalar veya kaprisleri ile yaratlan bir bilin

rn olduunu ve sadece keyfi bir postla veya duygusal bir ballk olduunu

savunur.

kinlik teorisi, iyinin insan bilincinden bamsz bir realite eklinde mevcut

olduunu; subjektivist teori ise iyinin, realiteden bamsz insan bilinci iinde yer

aldn savunur.

Nesnel veya objektif teori ise, iyinin ne bizatihi bir ey ve ne de insannduygusal durumlarnn bir nitelii olduunu, fakat realitenin gereklerinin, insan

bilinciyle rasyonel bir deer standardna gre yaplm bir deerlendirmesi olduunu

savunmaktadr. (Bu balamda rasyonel olan, realitenin gereklerinden tretilmi ve bir

akl ilemiyle onaylanm anlamna gelmektedir. Objektif teori iyinin, realitenin insan ile

ilikili bir yn (insan tarafndan icat edilmesi deil, fakat kefedilmesi gereken bir

yn) olduunu savunur. Objektif bir deerler teorisinin esas kimin iin ve ne i in

deerli sorusudur. Objektif bir teori artlar gz ard etmeye veya kavramlar-almaya

msaade etmez; deerin amatan ayrlmasna, faydann faydalananlardan ayr

tutulmasna ve insan hareketlerinin akldan ayrlmasna msaade etmez.


11/21

nsanolunun tarihindeki tm sosyal sistemler iinde, objektif bir deerler teorisine

dayanan tek sistem kapitalizmdir.

kinlik teorisi ve sbjektivist teori (veya ikisinin bir karm) her diktatrlk,

tiranlk veya mutlak devlet tr iin gerekli bir esastr. Bunlar ister bilinli olarak, ister

bilinsizce (bir filozofun aka ifade ettii tezi halinde veya sradan bir insannduygularndaki st kapal yanklar kaosu halinde) savunulsunlar, bu teoriler insanlar,

faydann insan akl ile ilgisi olmadna ve fiziksel kuvvet ile baarlabileceine inandrr.

Eer bir insan, iyinin baz davranlarda ikin olduuna inanrsa, dier kiileri de

bu davranlar yapmaya zorlamakta tereddt etmeyecektir. Eer bu gibi hareketlerin

insanlarda yol at fayda veya zararlarnemli deilse, insan bir kan denizini nemsiz

olarak grecektir. Eer bu gibi hareketlerden faydalananlarn olmadna (veya bunlarn

deitiine) inanrsa, toplu katliam daha yksek bir fayda uruna kendisinin ahlki

grevi olarak grecektir. Bir Robespierre, bir Lenin, bir Stalin, veya bir Hitler reten ey,ikinci deer teorisidir. Eichmannn bir Kant olmas bir tesadf deildir.5

Eer bir insan iyinin keyfi bir konu, sbjektif bir tercih olduuna inanrsa, iyi veya

kt konusu onun iin benim hislerim mi yoksa onlarnkiler mi? konusu haline gelir.

Onun iin hibir kpr, anlay veya iletiim sz konusu deildir. nsanlar arasndaki tek

iletiim yolu akldr, ve objektif olarak alglanabilir bir realite insanlarn tek referansdr;

bunlar ahlkta devre d brakldklarnda (yani geersiz grldklerinde) insanlarn

birbirleriyle anlamalarnn tek yolu g kullanm olur. Eer bir sbjektivist kendine ait

bir sosyal ideal peinde komak isterse, kendini ahlken insanlar kendi iyileri adna

zorlama hakkna sahip hisseder, nk hakl olduunu ve o insanlarn yanlynlendirilen duygular hari, kendisine hibir eyin kar kmayacan hissetmektedir.

Bu nedenle pratikte ikinci ve sbjektivist ekoller ayn noktada buluurlar ve

harman olurlar. (Bunlar psiko-epistemolojileri anlamnda da harman olurlar: ikinci

ekoln ahlklar kendi insan tesi stnlklerini eer zel, aklc olmayan igdler

ve ilhamlar yoluyla, yani hisleri yoluyla kefetmiyorlarsa hangi yolla kefetmektedirler?)

Herhangi bir kimsenin, bu iki teoriden herhangi birini gerekten inanarak sahiplendii

phelidir. Fakat her ikisi de g tutkusu ve kaba kuvvetle hkmetme iin bir bahanedir,

potansiyel diktatr ortaya karrlar ve kurbanlarnn silhlarn ellerinden alr.

Objektif deerler teorisi kuvvete dayal hkmetme ile uyumayan tek ahlk

teorisidir. Kapitalizm bir objektif deerler teorisine aka dayanan tek sistemdir; ve

bunun asla bilinmemi olmas tarihsel bir trajedidir.

5[Adolf Eichmann, Nazi sava sulusu. Binlerce Yahudinin toplama kamplarna kapatlarakldrlmesinden sulu bulundu ve 1962de Kudste idam edildi. Savunmasnda, kendisininsadece grevini yaptn ve Kant kesin buyrua (kategorik emperatif) uygun biimde hareketettiini ifade etmi; devletin koyduu kurallar izlediini, binlerce grevlinin de ayn biimdedavrandn ve bu yzden sulanmamas gerektiini ileri srmt. Burada Ayn Randn eletirdii,onun kural izleyicilii-ieriindenbamsz olarak- bizatihi iyi grmesinin arka planndaki Kant dev

ahlkdr. Liberal Dnce Dergisi Editr.]


12/21

Eer iyinin hedef olduu (yani realitenin tabiat tarafndan belirlenmi olduu, fakat

insan akl tarafndan kefedilecek olduu) bilinirse, iyinin fiziksel gle elde edilmeye

allmasnn, insann iyiyi tanma kapasitesini, yani onun deer bime kapasitesini yok

ederek ahlk kkten rten iren bir eliki olduu anlalacaktr. G kullanm, bir

insann muhakemesini (insann ona kar harekete gemesini isteyerek) devre dbrakr ve fel eder; bylece insan ahlki olarak gsz brakr. Kiinin akln teslim

etmesi pahasna kabuletmeye zorland deer, herhangi bir kii iin bir deer deildir:

kuvvet kullanarak aklsz kalan kii ne muhakeme edebilir, ne tercihte bulunabilir ve ne

de deer biebilir. Kuvvet araclyla stnlk elde etmegiriimi, bir kiiye gzlerini kr

etmesi karlnda bir resim galerisi verme giriimi gibidir. Bir insann hayat,

ihtiyalar, amalar ve bilgisi dnda deerler var olamaz (deer haline gelemez).

Objektif deerler gr kapitalist bir toplumun tm yapsnda vardr.

Bireysel haklarn tannmas, iyinin doast bir boyuttaki tanmlanamaz birsoyutluk olmad, fakat realite ile, bu dnya ile, bireysel insanlarn hayatlar ile ilgili bir

deer olduu (mutluluk peinde koma hakkna dikkat edin) gereinin tannmas

anlamna gelir. yinin, ondan istifade edenden soyutlanamayaca, insanlarn birbirleri

yerine konamayaca ve hibir insannveya kabilenin dierlerini kurban etme pahasna

bazlar iin (iyiyi) fayday elde etmeye alamayacaanlamna gelir.

Serbest piyasa objektif bir deerler teorisinin sosyal uygulamasn temsil eder.

Deerlerin insan akl tarafndan kefedilmesi gerektiinden, insanlar deerleri

kefetmeye, bilgilerini dnmeye, incelemeye ve fiziksel forma dntrmeye,

rnlerini pazara karmaya, onlar hakknda hkm vermeye ve ister maddi eyler, isterfikirler, bir ekmek veya bir felsefe tezi olsun, onlar hakknda seim yapmaya zgr

olmaldrlar. Deerler balamsal olarak oluturulduundan, her insan kendi bilgisi,

amalar ve karlar balamnda kendini muhakeme etmelidir. Deerler realitenin

tabiat ile belirlendiinden, realite insann nihai hakemi olarak i grr: eer bir insann

hkm doru ise, dl kendisinindir; yanlsa kendisinin tek kurban da yine kendisidir.

Bir serbest piyasa iin, ikinci, sbjektif ve objektif deer gr arasndaki

farkllklarn anlalabilmesi bu nedenle gerekten nemlidir. Bir rnn pazar deeri

kendinden kaynaklanan bir deer deildir, bolukta asl duran bizatihi bir deer

deildir. Serbest bir piyasa u soruyu asla gzden rak tutmaz: Kimin iin deerli? Ve,

objektivitenin geni alan iinde bir rnn pazar deeri onun felsefi olarak objektif

deerini yanstmaz, fakat sadece onun sosyal olarak objektif deerini yanstr.

Felsefi olarak objektif derken, insan iin muhtemel olan en iyi noktasndan

hareketle kestirilen bir deeri, yani belli bir kategoride, belli bir dnemde ve belli bir

anlamda (tanmlanmam bir anlamda hibir ey kestirilemez) en byk bilgiye sahip

olan en rasyonel akln kriterini kastediyorum. rnein, uan bisiklete nazaran insan

iin (en iyi durumdaki insan iin) objektif adan llemez derecede daha deerli

olduu (ve Victor Hugonun almalarnn dedikodu dergilerinin deerinden llemezderecede daha byk olduu) rasyonel olarak ispatlanabilir. Fakat belli bir insann


13/21

entelektel kapasitesi gerek itiraflar bile zorlukla alglyorsa, onun yetersiz kazancnn,

abasnn rnnn, okuyamayaca kitaplara harcanmasnn; veya onun kendi ulam

ihtiyalar bir bisikletin menzilinin tesine gemiyorsa, havaclk sanayiinin

desteklenmesi iin harcanmasnn hibir sebebi yoktur. (Dier insanlarn onun edebi

zevk seviyesine, onun mhendislik kapasitesine ve gelirine indirgenmesi iin de hibirsebep yoktur. Deerler buyrukla veya oylama ile belirlenmez.) Tpk savunanlarnn

saysnn bir fikrin doruluunun veya yanllnn bir kant, bir sanat almasnn

faydasnn veya zararnn, bir rnn baars veya baarszlnn bir kant

olamayaca gibi, mallarn veya hizmetlerin serbest piyasa deerinin de onlarn felsefi

adan objektif deerini temsil etmesi gerekmez, fakat sadece sosyal adan objektif

deerini, yani belli bir zamanda, ticarete katlan tm insanlarn bireysel hkmlerinin

toplamn, onlarn her birinin kendi yaamlar asndan ona verdikleri deerin

toplamn temsil eder.

Buna gre, bir ruj imalats bir mikroskop imalatsndan daha byk bir servetsahibi olabilir; bir mikroskobun bilimsel olarak bir rujdan ok daha deerli olduu

rasyonel olarak ispatlanabilse dahi. Deerli, fakat kim iin?

Bir mikroskop geimini salama mcadelesi veren kk bir sekreter iin deerli

deildir; bir ruj ise deerlidir; onun iin bir ruj kendine gven ve kendinden phe etme

arasndaki, ekicilik ve skclk arasndaki farktr.

Ancak bu, serbest bir piyasay yneten deerlerin sbjektif olduu anlamna

gelmez. Eer sekreter tm parasn kozmetie harcarsa ve ihtiyac olduunda (doktora

gittii zaman) bir mikroskobun kullanm iin deme yapacak paras kalmazsa, geliri ilebte yapmay daha iyi renir; serbest piyasa bir retmen vazifesi grr: sekreter

kendi hatas iin bakalarn cezalandramaz. Eer aklc olarak bte yaparsa,

mikroskop onun kendi zel ihtiyalarna (daha fazlasna deil ve bakas iin deil)

hizmet etmek iin daima hazrdr: btn bir aratrma laboratuvarn, bir hastaneyi veya

bir uzay gemisinin ay yolculuu giderlerini karlamak iin ondan vergi kesilmez. Kendi

retkenlik gc iinde, bilimsel baarlarn maliyetinin bir ksm iin, onlara ihtiya

duyduunda ve duyduka deme yapar. Onun hibir sosyal grevi yoktur, tek

sorumluluu kendi yaamdr; ve bir kapitalist sistemin ondan istedii tek ey tabiatn

ondan istedii tek eydir: rasyonellik, yani onun kendi muhakemesine gre en iyi ekildeyaamas ve faaliyet gstermesi.

Bir serbest piyasada sunulan mal ve hizmetlerin her kategorisi iinde en byk

maddi dlleri kazanan, o alanda en iyi rn en ucuz fiyata salayandr. Bu, otomatik

olarak, derhal veya buyrukla olan bir ey deildir, fakat her katlana kendi yetenek

kategorisi iinde en iyi hedefini aramay reten ve irrasyonelliklere dayal olarak

davrananlar cezalandran serbest piyasann fazileti sayesinde gerekleen bir eydir.

imdi bir serbest piyasann insanlar ayn ortak payda seviyesine

indirgemediine, ounluun entelektel kriterlerinin serbest bir piyasay veya serbestbir toplumu ynetmediine ve istisnai insanlarn, mucitlerin, entelektel devlerin


14/21

ounluk tarafndan aa ekilmediine dikkat edin. Aslnda, kendileri yukar, daha

yukar karken tm toplumu kendi baar seviyelerine ykseltenler, bu istisnai aznlk

bireyleridir.

Bir serbest piyasa, duraan kalamayan, devam eden bir sretir; her insandan en

iyiyi (en aklc olan) talep eden ve onu buna uygun olarak dllendiren yn yukaryadoru olan bir sretir. ounluk daha otomobilin deerini zmsememiken, yaratc

aznlk ua piyasaya karmaktadr. ounluk ispatlamayla renir, aznlk ispatlamaya

zgrdr. Yeni bir rnn felsefi adan nesnel deeri, kendi rasyonel melekelerini

(kendi yetenekleri lsnde) kullanmaya istekli olanlar iin bir retmen vazifesi

grr. Buna istekli olmayanlar (yeteneklerinin rettiinden fazlasn isteyenler gibi)

dllerden mahrum kalrlar. Duraanlar, irrasyoneller ve sbjektivistler kendilerinden

daha iyi olanlar durdurma gcne sahip deillerdir.

(almaya istekli olan fakat alamayan kk bir yetikin aznlk gnllbalarla yaamak zorundadr. Kt talih, baka insanlar kendisine kle yapmay

gerektirmez; kiinin tketme hakk ve sayelerinde hayatta kald kiileri ynetme ve

yok etme hakk diye bir ey yoktur. Krizlere ve byk apta isizliklere gelince, bunlara

serbest piyasa yol amaz, hkmetin ekonomiye mdahalesi yol aar.)

Zihin parazitleri (halkn bilinen zevki olarak dndkleri eye hitap etmeye

alan taklitiler), rnleri halkn bilgisini ve zevkini daha da yksek seviyelere karan

mucitlere daima malup olmaktadrlar. Serbest piyasann ynetimi bu anlamda

tketicilerle deil reticilerle olmaktadr. En baarlolanlar, yeni retim alanlarn, daha

nce var olduu bilinmeyen alanlar kefedenlerdir.

Belli bir rn (bu bilhassa da ok radikal bir rn ise) bir anda beenilmeyebilir;

fakat baz ar istisnalar hari, bu rn uzun vadede kazanr. Serbest piyasann , sadece

bir anda ve belli bir sre boyunca egemen olan ounluun entelektel kriterlerince

ynetilmemesi bu yzdendir; serbest piyasa uzun dnemi grebilen ve

planlayabilenlerce ynetilir; ve bir akl ne kadar iyi ise vizyonu da kadar uzun

dnemlidir.

Bir serbest piyasada, bir kiinin almasnn ekonomik deeri tek bir kriterle

belirlenir: onunla kendi ileri ve rnlerini mbadele etmek isteyenlerin gnll rzas.Bu, arz ve talep kanununun ahlki anlamdr ve iki kt doktrinin tmden

reddedilmesini ifade eder: kabile fikri ve altruizm. nsann kabilenin ne mal ve ne de

hizmetisi olduu, bir insann doasnn gerektirdii gibi kendi geimini salamak iin

alt, insann kendi rasyonel kar ile ynlendirilmek zorunda olduu ve eer insan

dier insanlarla ticaret yapmak isterse, kendine kurban olacak kiiler bulunmasn

bekleyemeyecei, yani karlnda eit deerler vermedike insann deerler elde

etmeyi bekleyemeyecei gereinin tannmasn ifade eder. Burada, neyin uygun

olduuna dair tek kriter ticaret yapanlarn zgr, gnll ve bask altnda olmayan

hkmdr.


15/21

Kabile zihniyetine sahip olanlar, bu prensibe grnte birbirine zt olan iki

adan saldrmaktadrlar: onlar serbest piyasann hem dahiler ve hem de sradan

insanlar iin adil olmadn dnrler. lk itiraz genellikle yle bir soruyla dile

getirilir: Niin Elvis Presley Einsteinden daha fazla para kazansn? Cevap: nk

insanlar kendi geimlerini salamann ve kendi zevklerinin peindedirler; eer pek okkii Elvis Presleyde deer buluyorsa, onlar kendi zevkleri iin para harcama hakkna

sahiptirler. Presleyin serveti, onun almasn umursamayan insanlardan da (ki ben

onlardan birisiyim), Einsteindan da gelmemektedir, o Einsteinn nnde engel de

deildir, Einsteinn zgr bir toplumda, uygun bir entelektel seviyede, tannma ve

desteklenme problemi de bulunmamaktadr.

kinci itiraza, yani ortalama becerideki bir insann serbest bir piyasada adil

olmayan biimde bir dezavantajdan muzdarip olduu iddiasna gelince:

inde bulunulan ann tesine bakn. stn zekl insanlarla rekabet etmektenkorktuunu syleyenler, onlarn akllarnn sizin yaamlarnz iin bir tehdit olduunu

syleyenler, glnn zayfa gnll ticarette hibir ans brakmadn syleyenler...

Siz, insanlarn ticaret yapmaya zgr olduu rasyonel bir toplumda yaadnzda, ok

fazla derecede dl alrsnz: almanzn maddi deeri sadece sizin abanz tarafndan

deil, fakat ayn zamanda etrafnzdaki dnyada bulunan en retken beyinlerin abas

tarafndan belirlenir...

Makine, canl bir zeknn donuk eklidir; sahip olduunuz zamann retkenliini

gelitirerek, sizin yaamnzn potansiyelini gelitiren gtr... Her insan istedii kadar

ya da gcnn yettii kadar ykselmeye zgrdr, fakat onunykselebilecei dereceyibelirleyen, sadece onun ne kadar dnebildiidir. Tek bana fiziksel emek, iinde

bulunulan ann tesine gemez. Fiziksel gten fazlasn retmeyen insan ancak retim

ilemine yapt katknn maddi edeerini tketir ve ne kendisine ve ne de bakalarna

ilave deer brakr. Fakat herhangi bir rasyonel i alannda bir fikir reten kii (yeni bir

bilgi kefeden kii) insanla kalc fayda salayan kiidir... Ancak bir fikrin deeri

snrsz sayda insan tarafndan paylalabilir ve bu deer, paylaanlarn hibirini feda

etmeden veya zarara uratmadan daha zengin yapar, onlarn saladklar emein (ne tip

olursa olsun) retkenlik kapasitesini ykseltir...

Harcad zihinsel enerji ile orantl olarak, yeni bir ey icat eden kii, serveti ne

olursa olsun, maddi deme olarak deerinin sadece bir ksmn alr. Fakat bu icad

reten fabrikada hizmetli olarak alan kii, iinin kendisinden bekledii zihinsel aba

ile karlatrldnda mthi bir deme alr. Dier her seviyedeki hrs ve beceriye sahip

insan iin de bu durum dorudur. Entelektel piramidin zirvesindeki insanlar kendi

altndakilere en fazla katkda bulunur, fakat maddi dl dnda hibir ey almaz, dier

insanlardan kendi sahip olduu zamann deerini artran hibir entelektel prim almaz.

Kendi bana brakldnda mitsizce bir beceriksizlik iinde alktan lecek olan

piramidin en altndaki insanlar, kendisinin stndekilere hibir katkda bulunmaz, fakat


16/21

dier tm beyinlerin primini alr. te gl ve zayf zekarasndaki rekabetin doas

budur. te gly lanetlediiniz smrnn nitelii budur (Atlas Vazgeti).

Ve kapitalizmin insan akl ve insan bekas ile ilikisi budur.

Kapitalizmin ksa bir srede baard muazzam ilerleme (yani insann dnyadakivarolu artlarndaki nemli ilerleme) tarihe geecek bir olaydr. Kapitalizm

dmanlarnn her trl propagandas onu gizleyemez, rtbas edemez veya gz ard

ettiremez. Fakat zel olarak vurgulanmas gereken ey bu ilerlemenin, insann feda

edilmesi ile baarlmad gereidir.

Alk eken kurbanlardan baskyla bir eyler almayla, bir sosyal artk karma

yoluyla ilerleme baarlamaz. lerleme ancak bireysel artktan, yani becerileri kiisel

tketimlerinden fazlasn reten, entelektel ve iktisadi olarak yeniyi arayabilen,

bilineni gelitirebilen ilerleyebilen insanlarn almasndan, enerjisinden ve yaratc

bereketinden gelebilir. Bu gibi insanlarn serbeste hareket edebildii ve kendi risklerinialabildii kapitalist bir toplumda, ilerleme uzak bir gelecek iin bir kendini feda etme

konusu deildir, imdiyi yaamann bir parasdr, normal ve doal olandr, insanlar

hayatlarn yaadka ve yaarken ve ondan zevk alrlarken baarlr.

imdi alternatifi, yani tm insanlarn emeklerini, deerlerini, hrslarn ve

amalarn bir kabile havuzuna veya ortak bir kap iine aktp sonra onun etrafnda a

halde bekledikleri, bir alar klii liderinin bir elindeki sng ile onu kartrrken dier

elinde herkesin hayatna ait ak ekleri elinde tuttuu kabile toplumunu dnn. Byle

bir sistemin en anlaml rnei Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliidir.

Yarm yzyl nce Sovyet yneticiler tebaalarna sabrl olmay, mahrumiyete

katlanmalarn ve lkelerinin endstrilemesi uruna feragatte bulunmay emrettiler.

Bunun sadece geici olduunu ve onlara bolluk getireceini, Sovyet ilerlemesinin

kapitalist Baty geeceini sylediler.

Bugn, yneticileri Batnn teknolojik ilerlemesini kopya etmeye, dn almaya

ve almaya abalarken, Sovyet Rusya hl kendi insanlarn doyuramamaktadr.

Endstrileme statik bir sre deildir; hzla demode olma zellii olan dinamik bir

sretir. Bu nedenle, planl bir kabile ekonomisinin, elektrik jeneratrleri ve traktrlerbeklerken alk ekmi olan zavall kylleri, imdi atom enerjisi ve gezegenler aras

seyahat beklerken alk ekmektedir. Bu nedenle, bir halk devletinde bilimin ilerlemesi

insanlar iin bir tehdittir ve bu nedenle her ilerleme insanlarn klen postlarndan

kmaktadr.

Kapitalizmin tarihi byle deildi.

Amerikann bereketi ortak fayda iin halkn feda edilmesiyle yaratlmamtr,

fakat kendi karlar ve kendi ahsi servetlerini yapma peinde koan zgr insanlarn

retken zeks ile yaratlmtr. Onlar Amerikann endstrilemesi iin insanlar abrakmadlar. Onlar icat ettikleri her yeni makine ile, her yeni bilimsel keif ile veya her


17/21


18/21

Kabileci-devleti-altruist kuramclarn yazlarnda insan zeks konusunun ne

kadar nadiren ve yetersizce tartldn grebilirsiniz. Bugnn karma ekonomi

savunucularnn, siyasi ve iktisadi konulara yaklamlarnda, iddialarnda, taleplerinde

ve toplam sosyal rnn yamalanmas konusundaki bask grubu savanda, zekdan

veya beceriden bahsetmekten ne kadar dikkatli bir ekilde kanldn ve saknldngzleyin.

u soru sk sk sorulmaktadr: Karlatrlamaz derecede faydal gemiine

ramen kapitalizm neden harap oldu? Cevap, bir sosyal sistemi besleyen asl unsurun bir

kltrn egemen felsefesi olduu ve kapitalizmin asla bir felsefi temele sahip olmad

gereinde yatmaktadr. O bir Aristotelyen etkinin son ve (teorik olarak)

tamamlanmam rn idi. 19. yzylda yeniden ortaya kan bir mistisizm akm

felsefeyi yok ettii iin, kapitalizm entelektel bir boluk iinde kalmtr; onun hayat

damar kesilmitir. Onun ne ahlki nitelii ve ne de politik prensipleri tamamen

anlalm veya tanmlanmtr. Kapitalizmin szde savunucular, laissez-fairekavramnn anlamn ve kastettiklerini gz ard ederek, onu hkmet kontrolleri ile

(yani hkmetin ekonomiye mdahalesi ile) uyuabilir grmlerdir. Bu nedenle, 19.

yzyla uygulanan ey saf kapitalizm deildi, fakat eitli ekillerde karma ekonomilerdi.

Kontroller daha fazla kontrolleri gerektirdiinden ve dourduundan, karma

ekonomileri mahveden, onlarn devleti unsuru idi; sulanan ise onlarn serbest,

kapitalist unsuru olmutur.

Kapitalizm, mistisizm ve altruizmin, ruh-beden ayrmnn ve kabile fikrinin

egemen olduu bir kltrde yaayamaz. Hibir sosyal sistem (ve herhangi bir insan

kurumu veya aktivitesi) ahlki bir dayanak olmadan ayakta duramaz. Altruist ahlk

temeli zerinde kapitalizm en bandan mahvolmak zorundayd ve mahvoldu da.6

Felsefenin siyasi ve iktisadi konulardaki roln tam olarak anlamayanlar iin,

bugnn entelektel durumunun en ak rnei olarak, Encyclopaedia Britannicann

kapitalizm maddesinden ilave alntlar sunuyorum.

retim motoru olarak kapitalizmi pek az kii hatal bulur. Eletiri genellikle,

kapitalist sistemin baz zelliklerinden ahlki veya kltrel olarak holanlmamasndan

veya uzun dnem gelime evrelerindeki ksa dnem olaylardan (krizler ve bunalmlar)

kaynaklanmaktadr. [talikler bana aittir.]

Krizlere ve bunalmlara kapitalist sistem deil, hkmet mdahalesi yol

amtr. te yandan sz konusu ahlki veya kltrel honutsuzluk neydi? Makale

aka bildirmiyor, fakat zarif bir ima veriyor:

Ancak bu nedenle, [kapitalizmin] hem temaylleri ve hem de gerekletirdikleri,

bariz bir biimde iadamlarnnkarlarnn izlerini ve iadam tipi zihniyeti tayordu.

6 Kapitalizm konusunda filozoflarn hatas ile ilgili bir tartma iin, Yeni Entelektele (For the New

Intellectual) adl kitabmdaki ayn isimli makaleye baknz.


19/21

Dahas, bu izleri tayan sadece siyaset deildi, ayn zamanda ulusal ve bireysel yaamn

felsefesi, kltrel deerlerin durumu idi. Kapitalizmin maddeci faydacl, onun belli bir

tip ilerlemeye olan safa gveni, onun temel ve uygulamal bilimler alanndaki gerek

baarlar, onun sanatsal yaratmlarnn tabiat; tm bunlarla, iadamnn ofisinden

doan rasyonellik ruhu arasnda balant kurulabilir. [talikler bana aittir.]

Kapitalist (veya rasyonel) trden bir ilerlemeye inanacak kadar saf olmayan

makale yazar, farkl bir inanca sahip grnmektedir:

Orta alarn sonunda Bat Avrupa, 20. yzylda pek ok az gelimi lkenin

durduu yerde duruyordu. [Bu durum, Rnesans kltrnn bugnn Kongosuna

yaklak olarak eit olduu, aksi halde insanlarn entelektel gelimesinin ekonomi ile

ilgisi olmad anlamna gelir.] Az gelimi ekonomilerde devlet adamlna ilikin zorlu

grev, kmlatif bir ekonomik gelime sreci tesis etmektir, nk belli bir ivme

baarldnda ilave ilerlemeler az ya da ok otomatik olarak gelir grnmektedir.

Byle bir fikir her planl ekonomi teorisinin temelini oluturmaktadr. Rusyada

iki kuan otomatikbir ilerleme bekleyerek mahvolmas da byle bir sofistike inan

zerinde olmutur. Klasik iktisatlar kapitalizm iin, bir toplumun kaynaklarnn

tahsisatnen iyi ekilde salad eklinde kabileci bir gereke bulmaya altlar. te

onlardan inciler:

zel sektr iindeki kaynak tahsisatna ilikin piyasa teorisi, klasik iktisadn

merkezindeki konudur. Kamu ve zel sektr arasndaki tahsisat kriteri biimsel olarak

dier herhangi bir kaynak tahsisatnda olduu gibidir; yani toplum, kamu ve zelortamlarda kullanlan kaynaklarn marjinal artrlmasndan eit derecede tatmin

olmaldr... rnein, pek ok iktisat, kapitalist ABDdeki kaynaklarn kamu sektrne

tahsis edilmesi ile toplam refahn ciddi ekilde artrlacana, daha fazla okul derslii ve

daha az alveri merkezi, daha fazla kamu ktphaneleri ve daha az otomobiller, daha

fazla hastane ve daha az bowling salonlar olacana dair somut (ve belki de ok ak)

kant olduunu iddia etmektedir.

Bu, baz insanlarn, dier insanlara okul, ktphane ve hastaneler salansn diye

yeterli ulam (otomobil) olmadan, ihtiya duyduklar mallar satn almak iin yeterli

sayda yer (alveri merkezleri) olmadan, dinlenme zevki (bowling salonlar) olmadantm yaamlarn zahmet ekerek geirecekleri anlamna gelir.

Servet ile ilgili kabile fikrinin tam anlamn ve nihai sonularn (yani zel giriim

ve hkmet giriimi arasndaki farkn, retim ve kaba kuvvet arasndaki farkn ortadan

kaldrlmasn, hak kavramnn, bireysel bir insan realitesinin tamamen ortadan

kaldrlmasn ve onun yerine yk hayvanlar veya retim faktrleri eklinde

tanmlanan bir insan gr getirilmesini) grmek isterseniz unu inceleyin:

Kapitalizm iki sebepten dolay devlet sektr aleyhine meyillidir. lk olarak, tm

rnler ve gelirler balangta zel sektre verilir [?], bunlar kamu sektrne sanclvergilendirme ilemi ile ular. Kamusal ihtiyalar, sadece vergi deyenler olarak


20/21

tketicilerin sknts ile karlanr [ya reticiler?]. Onlarn siyasi temsilcileri,

semenlerinin vergi konusundaki hassas duygular [!] hakknda iyi bir ekilde bilgi

sahibidir. nsanlarn vergileri ile ne yapacaklarn hkmetten daha iyi bildikleri fikri,

kar gre, yani insanlarn vergilerinin karln dier tip harcamalara nazaran daha

iyi aldklar fikrine nazaran daha cazip gelmektedir. [Hangi deerler teorisi ile? Kiminhkm ile?]...

kincisi, zel iletmelerin sat yapmak zorunda olmalar mthi bir modern

satclk mekanizmas meydana getirir. Bu mekanizma tketici tercihini etkiler ve

bylece tketicilerin deerleri zel tketim ynne meyleder... [Bu ifade, kazandnz

parann, sizden alnmasndan ziyade kendiniz tarafndan harcanmasn istemenizin

sadece bir nyarg olduu anlamna gelir.] Bu nedenle, zel harcamann byk ksm

temel olarak pek de acil olmayan isteklere gider. [Kimin iin acil? Hangi istekler

temeldir, bir maara, bir ay postu ve bir para i et tesindekiler mi?] Doal sonu,

bu gereksiz ve suni olarak yaratlan zel isteklerin ayn kaynaklar iin etkili ekilderekabet etmesinden dolay pek ok kamu ihtiyacnn gz ard edilmesidir. [Kimin

kaynaklar?]...

Bu konuda kapitalizmin ve sosyalist kolektivizmin kamu ve zel sektre kaynak

tahsisinin karlatrlmas aydnlatcdr. [Gerekten de yledir.] Kolektif bir ekonomide

btn kaynaklar kamu sektrnce iletilir ve vergilendirme yoluyla herhangi bir

transfer olmakszn, eitim, savunma, salk, sosyal yardmlar ve dier kamu ihtiyalar

iin kullanlmaya hazrdr. zel tketim, sosyal rn iin izin verilen [kimin tarafndan?]

taleplere snrldr, hlbuki kapitalist bir ekonomide kamu hizmetleri zel sektr iin izin

verilen taleplere snrldr. [taliklerbenimdir.] Kolektif bir ekonomide, kamu ihtiyalar,

kapitalist bir ekonomideki zel tketim ile ayn ncelie sahiptir. Sovyetler birliinde

retmen oktur, fakat otomobil azdr, hlbuki ABDde durum bunun tersidir.

te bu makalenin vard sonu:

Kapitalizmin hayatta kalmas ile ilgili tahminler ksmen bir tanmlama

problemidir. Kapitalist lkelerde her yerde zel sektrden kamu alanna bir ekonomik

faaliyet kaymas olduu grlr... Ayn zamanda [kinci Dnya Savandan sonra] zel

tketimin komnist lkelerde arta getii grlmt. [Buday tketimi gibi mi?] ki

ekonomi sistemi de her iki ynde gerekleen deiikliklerle birlikte birbirine yaklar

grnmekteydi. Ancak ekonomik yapda hl nemli farkllklar vard. nsanlara daha

fazla yatrm yapm olan toplumun daha hzl ilerleyeceini ve gelecee daha fazla miras

brakacan varsaymak makul grnmektedir. Bu nemli konuda, baz iktisatlarn

gznde kapitalizm, kolektivizm ile rekabette nemli, fakat kanlmaz olmayan bir

dezavantaja sahiptir.

Sovyet tarmnn kolektifletirilmesi, hkmete planlanm (iftileri kolektififtliklere zorlamak iin kastl olarak planlanm ve gerekletirilmi olan) bir ktlkla


21/21

salanmtr; Sovyet Rusyann dmanlar bu ktlkta on be milyon iftinin ldn

iddia etmektedir; Sovyet hkmeti yedi milyon kiinin ldn kabul etmektedir.

kinci Dnya Savann sonunda, Sovyet Rusyann dmanlar otuz milyon insann

Sovyet toplama kamplarnda zorla altrldn (ve insan hayatnn gdadan ucuz

olmasndan dolay planl bir kt beslenme nedeniyle ldklerini) iddia etmitir; SovyetRusyann savunucular bu saynn on iki milyon olduunu kabul etmektedir.

Encyclopaedia Britannicann insana yatrm ifadesiyle kastettii ey ite budur.

Byle bir ifadenin entelektel olarak cezalandrlmayacandan emin olunarak ve bir

ahlki doruluk havas ile sylendii bir toplumda, en sulu kiiler kolektivistler

deildir; en sulu kiiler mistisizme veya altruizme kar kma cesaretinden yoksun

olarak, akl ve ahlk konularn gz ard etmeye alan ve insanolunun tarihindeki tek

aklc ve ahlkl sistemi yani kapitalizmi aklclk ve ahlkllk dnda her trl

gerekeyle savunmaya kalkan insanlardr.

ayn rand kapitalizm nedir

Documents