baigaliin noots

Хөвсгөл аймгийн биологийн

олон янз байдал

www.zaluu.comwww.zaluu.com

ХӨВСГӨЛ

Нутаг дэвсгэрийн талбай-

115977 км: Үүнээс

• 41.8%- ой

• 3.6% - усаар хүрээлэгдсэн

Дтд 1580- 2080 м

• 23 сум, 1 тосгон, 122 баг

• 400 гаруй гол мөрөн, горхи

булаг

• 300 гаруй том, жижиг нуурууд


Ургамлын аймаг

• 838 зүйл мөөгнөөс

389 зүйл

• 2900 гаруйзүйлийн гуурст

дээд

2100 гаруйзүйл

• 95 зүйлхөвднөөс

43, гаруй зүйл

• 930 зүйлхагнаас

600 гаруйзүйл

• 1574 зүйлзамагнаас

734 зүйл


Хөвсгөлийн уулын тайгын тойрог

• 886 зүйл гуурст ургамал

– 768 зүйлийн өвслөг 86,68%

– 118 зүйлийн модлог, сөөглөг 13,32%

• Чийгсэг ургамал 224 зүйл

• Намагсаг 121 зүйл

• Усны 25 зүйл

• Хүйтсэг 242 зүйл

• Чулуусаг 205 зүйл


• Тархац нь нэн хязгаарлагдмал, байгалийн жамаар нөхөн

сэргэх чадвар

маш дорой нэн ховор 133 зүйл ургамлаас 31,

• ховор 355 дээд ургамлаас 56,

• Монгол улсын “ Улаан ном”-д орсон 100 зүйл

дээд ургамлаас 34 ,

• олон улсын хэмжээнд худалдаалахыг

хориглосон 8 зүйл ургамлаас 5 зүйл

улсын хэмжээнд тархсан нийт 6700 гаруй зүйлийн

дээд, доод ургамлаас 4100 орчим зүйл буюу 61,2 хувь нь

тэмдэглэгдсэн

2100 гаруй зүйлийн дээд ургамлаас 800 орчим зүйл

нь ямар нэгэн байдлаар хүний хэрэгцээнд ашиглагддаг


Эмийн ургамал

• 200 гаруй нь эмийн ургамал

• 22 зүйлээс 8 зүйл ургамал “ Улаан ном” болон

нэн ховор, ховор ургамлын жагсаалтанд орсон

Эмийн ургамал Улаан номонд орсон

• аньсны навч,

• таван салаа,

• эмийн бамбай,

• монголалтанхундага,

• тэхийн шээг,

• цагаан мөөг,

• валжингарав,

• ягаан цээнэ,

• алтан гагнуур,

• толбот саадган цэцэг

• эмийн бамбай,

• монгол хундагана

• том навчит дэгд,

• алтан гагнуур,

• вансэмбэрүү,

• ванжингарав,

• тэмээн харгана

• ягаан цээнэ


Алтан

гагнуур

Эмийн

бамбай

Ягаан

цээнэВалжин

гарав

Таван

салаа


Ой: Aймгийн нийт нутгийн 35,4% буюу 35,5

мянган км квадрат талбайг ойн талбай эзэлнэ. Ойд

гацуур, хуш, нарс, улиас зэрэг навчит болон

шилмүүст мод эзэлдгийн 90 орчим хувь нь хар

мод юм.


Зүйл Латин

нэр

Идэш

тэжээл

Зэрэглэл

Якобсоны

төөлүүрч

Erannis

jacabsoni

Шинэс Онц

аюултай

Гоолиг

тетропиум

Tetropium

gracilicor

ne

Нарс

гацуур

шинэс

Их хөнөөлтэй


Шинэсний ялаа Lasoimma

laricicola

Шинэс Их хөнөөлтэй

Урч ялаа Camptomysia

sp

Шинэс Бага зэрэг

хөнөөлтэй


Амьтны аймаг

5 баг, 13 овог, 31 төрөлд хамрагдах

65 зүйлийн хөхтөн,

256 зүйлийн шувуу

22 зүйлийн загас,

3 зүйлийн хоѐр нутагтан,

400 гаруй зүйлийн шавьж


9 зүйлнь нэнховор

26 зүйл ньМонголулсын “

Улаан ном”

16 зүйлнь ховор

49 зүйл нь ховортүүхий эдийг

нь олонулсын хэмжээнд

худалдаалахыгхориглосон конвенцийн хавсралтанд бүртгэгдсэн


• Монгол Улсад бүртгэгдсэн нийт шувуудын 62.4% – нэн ховор амьтан 2 зүйл,

– ховор амьтны 10 зүйл

– Улаан номд орсон 12 зүйл шувуу бүртгэгдсэн байна.

Мөн зэрлэг ан амьтан, ургамлыг олон улсын хэмжээнд

худалдаалах тухай конвенц /CITES/-ийн 1-р хавсралтанд

орсон 5 зүйл, 2-р хавсралтанд орсон 31 зүйл, Нүүдлийн

амьтныг хамгаалах олон улсын конвенц /CMS/-ийн 1,2-р

хавсралтанд орсон 145 зүйл шувуу бүртгэгдсэн байна.


Тус аймагт ѐл, хойлог, шонхор зэрэг2000 гаруй зүйлийн шувууд байдгаасгадна өрөвтас, гангар хун, хээрийнгалуу, байгалийн нугас, явлаг сар,усны цагаан сүүлт бүргэд, бүргэд,алтайн хойлог, Азийн цууцаль,итгэлэн цахлай гэх мэт шувууд

Дэлхийн болон Монгол улсынУлаан номонд орсон шувууд юм.


хойлог ѐл

шонхор

Хээрийн

галуу


• Загас

Гол мөрөн нууранд 20 гаруй зүйлийн загас

байдгийн дотор монголдоо хамгийн томд

тооцогдох тул загас, Сэлэнгэ

мөрнөөр дамжин ирсэн хилэм загас,

Дархадын хотгор, Шишгэдийн голын сав

нутагт дэлхийд хосгүй цагаан загас бий.

Эдгээр загасыг Оросын Петр

хаан хүнсэндээ хэрэглэж байсан.


Хөвсгөлийн Омоль - Coregonus autumnalisr

– Май загасны баг

– Хулдын овогт багтана.

• Байгаль нуурын унаган амьтны нэг. 1956 онд анх байгаль

нуураас 14 сая жарамгайг Хөвсгөл нууранд нутагшуулсан.

• Дорнодын Халх голын сав, Хөвсгөлийн Шишгэдийн голын адагт

100 орчим байна гэсэн таамаг амьтан судлаачид гаргасан.

• Энэ загас сайн чанарын амтлаг мах, түрстэй, орчны нөхцөлийн

өөрчлөлтийг сүрхий тэсвэрлэх чадалтай. Усны ѐроолын ба

хөвөгч амьтан ургамлаар хооллодог.

• 1973 онд агнуурын хуулинд шинээр тусгаж, 1980 оноос өсч

олширтол нь дархлан хамгаалж агнахыг хориглов.


Хар галуу /тург гогоо/

багасгах, загас

хамгаалах

Хөвсгөл аймаг Дархадын

хотгорын гол нууруудад

жилд 6000 орчим хар галуу

нүүдэллэн ирдэг ба нэг

галуу өдөрт багадаа 2 загас

нийтдээ өдөрт 12000 ширхэг /5 тонн

орчим/ загас идэж, зуны 3 сард 400

орчим тонн загас идэж устгаж байна

Иймээс нутгийн иргэдийн амьжиргааны

эх үүсвэр, жуулчдын үнэтэй

бүтээгдэхүүн, нутгийн /унаган/ ховор

зүйл болох цагаан загас, тул загасаа

хамгаалах үүднээс гол дайсан болох

дээрхи зүйлийг агнаж, мах, өндөгийг

хүнсний хэрэгцээ, сарвуу, хошуу, өд

сөдийг үйлдвэрлэлд ашиглах


http://huwsgul-2.blogspot.com/2009/12/blog-post_4769.html














http://4.bp.blogspot.com/_bhi8Nx20LBA/Sxoq5n214LI/AAAAAAAAADI/DeioEsGxTq0/s1600-h/%D0%97%D0%90%D0%93%D0%90%D0%A12.jpg

• Доод Цагааннуурт 1943 оноос эхлэн үйлдвэрлэлийн

зориулалтаар агнуур явуулж жилд 30-190 тн хүртэл ,

үүнээс ойролцоогоор 1000-3000 ширхэг тул агнаж байсан бол 2008

оны өвлийн агнуураар 3,0 тн орчим загас агнагдсан албан

ѐсны мэдээ байна.

• Мөн 1970-80- аад оны үед 350 м морин торны нэг удаагийн

таталтаар 5-7 тн загас, 70-100 орчим тулбаригдаж, сүүлийн

үед дээд хэмжээ нь 70 кг-аас хэтрэхгүй, 2007 оны өвлийн агнуурын

хугацаанд 2-хон тул баригдсан


• Цагааннуур, Рэнчинлхүмбэ суманд загасны байнгын агнуур

хийдэг, сетк бүхий 200 орчим иргэд байдгаас гадна жил

бүр 100 гаруй тул загас үржлийн болон үржлийн бус

үед хулгайгаар агнагдаж байна

Хөвсгөл нууранд цэнгэг усны индикатор

болсон 9 зүйлийн загас амьдардаг. Үүнээс

агнуурын ач холбогдолтой 6 зүйлийн загас

амьдардаг.


Агнуурын зориулалтаар ихээхэн ашигладаг загас

Зэвэг

Brachymustax lenok-Asian

Trout or lenok

Хөвсгөлийн хадран

Thymallus arcticus

nigrescens –

Hovsgol Grayling

Улаан нүдэн-

Rutilus rutilus-

Roach


Алгана-

Perca fluviatilis-

Eurasian Perch

Гутаарь-

Lota lota-

Barbot or Freshwater

Cod

Омуль-

Coregonus autumnalis

migratorius-Arctic Cisco

or Baikal Omul


Хөвсгөл нуурын усанд 69 зүйлпланктон амьтан амьдардгаас

сэлүүр хөлт хавч 10,

салаа сахалт хавч 19,

хүрд хорхой 30 зүйл,

15 овогт багтах 200 шахамзүйлийн ѐроолын амьтан


Цаа буга

Хөвсгөл аймгийн Улаан-Уул,

Ренчинлхүмбэ, Цагаан-Уул

сумын өндөр уулын тагийн

бүс, задгай царам, зоо

нуруугаар нутагшиж

амьдардаг ба 1996 оны

байдлаар 200-400 орчим цаа

буга байсан бөгөөд 1953

оноос агнахыг хориглосон.


Ирвэс

Алтай, Хангайн нуруу,

Алтайн өвөр говь,

Хөвсгөлийн зарим уулс,

Хангайн нуруунд 2005

оны байдлаар 700-1200

орчим байна гэжээ.


Хамгаалалттай газар нутаг

Нийт талбай

115977 км

5,2 хувь 530,4

мянган га тал

бай

12% буюу 1.2 сая

га талбай

Орон

нутгийн

хамгаала

лтанд

Улсын

тусгай ха

мгаалалт

нутгийн 57.7%-г

хөдөө аж ахуй

эдэлбэр газар


Улсын тусгай

хамгаалалттай газар

нутагДархан цаазат газар: -

Хорьдолсарьдаг

Байгалийн цогцолборт газар 2:

- Улаан тайга

-Хөвсгөл нуур

Дурсгалт газар : - Даян

дээрхийн агуй


Аймгийн нийт газар нутгийн 56,8% Хөвсгөл нуур, Дархадын

хотгор, Тэнгис, Шишхэд, Эг, Үүр голуудын сав нутаг хамрагдах

Сибирийн хүйтэн чийглэг уур амьсгал, төв Азийн халуун

хуурай уур амьсгалын зааг бүхий гаднаас түрж орж ирсэн

байгалийн олон мужуудын шилжилтийн зааг дээр орших эмзэг,

өвөрмөц экосистемтэй монгол орны багахан хэмжээний ой

тайгын биогеоценоз, цэвэр усны эх ундарга газар байрласан

тул тус орны экологийн тэнцвэрийг хадгалах, түүнийг

тогтвортой байлгахад онцгой үүрэгтэй нутаг юм.


Дүгнэлт

• Монгол ороны нутаг дэвсгэрийн 4.96% нь хөвсгөлийн ургамлын

тойрогт хамаардаг

• Биологийн төрөл зүйлээр баялаг

• Олон жилийн турш үргэлжилсэн хулгайн

агнуур, хүмүүсийн бодлогогүй үйл

ажиллагаанаас шалтгаалан зарим амьтдын тоо толгой

буурах, тархац

нутаг хумигдах байдал үргэлжлэн нөхөн сэргэх чадвараа

алдах хэмжээнд хүрэх, мөн устаж үгүй болсон.

Зарим ан амьтдын тоо толгойн хэмжээг 1988 онд

явуулсан агнуур зохион байгуулалтын

дүнтэй харьцуулахад тарвага 3,2, халиун буга 3,5, хүдэр 4

дахин буурсан


Анхаарал

тавьсанд

баярлалаа


baigaliin noots

Documents