baki Öz -atatürk'ün anadolu gönderilişi

8/14/2019 Baki z -Atatrk'n Anadolu Gnderilii

1/104

ATATRK'N ANADOLU'YA GNDERL OLAYININ YZ

Dizgi - Yaymlayan:

Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..Bask: ada Matbaaclk ve Yaynclk Ltd. ti.

Aralk 2000

BAK Z

ATATRK'N ANADOLU'YA GNDERL OLAYININ YZ

NDEKLER

nsz 7

BLM: I 11

ATATRK'N ANADOLU'YA GE OLAYININ

YZ VE STANBUL YNETMNN TUTUMU 13

I- M.Kemal'in stanbul'daki almalar 14

1- Hkmette Etkin Grev Alma stei 14

2- stanbul'da Darbe Hazrlklar 23

3- Sessizce Anadolu'ya Geme ve Gerekli HazrlYaptktan Sonra Ortaya kma Tasars 24

II- M.Kemal'in Anadolu'ya Gidi almalar ve

Anadolu'daki Gelimeler 27

1- M.Kemal ngilizler'i Lehine eviriyor 27

2- M.Kemal Saray Lehine eviriyor 28

ATATRK'NANADOLU'YAGNDERLOLAYININYZ

1


2/104

3- Anadolu'daki Gelimeler 30

a) Pontusu Eylemler 30

b) Dou Anadolu'da ra Devletlerinin Kurulmas 34

c) Enver Paa ve Bolevizm Korkusu 36d) Ulusal rgtlerin Savama Balamalar 37

e) ngiltere'nin Samsun'da Ulusal Gelimeleri Bastrma

almalar 39

4- M. Kemal'in Durumu Deerlendirip Grev Almak

in almalar 40

5- M.Kemal'in Anadolu'ya Gei Grevi ve yz 46

III- M.Kemal'in Anadolu'ya Gnderilmesindeki

Gerek 52

1- M.Kemal'i stanbul Ynetimi mi Seerek

Gnderdi? 52

2- M.Kemal stanbul'dan Uzaklatrlmak in mi

Gnderildi? 53

3- Padiah Vahdeddin, M.Kemal'i Anadolu'ya,

Gerekten Kurtulu Sava Versin Diye mi

Gnderdi? 55

4- M.Kemal, Vahdeddin'i Nasl Deerlendiriyor? 65

5- M.Kemal Anadolu'ya Gnderilirken DevletBtesinden Ykl Bir Para denmi miydi? 69

6- Anadolu'ya Gnderilii Olaynda M.Kemal'in

zel Kiiliinin Pay 74

BLM: II 75


2


3/104

ATATRK'N ANADOLU'YA GENDEN SONRA

PADAH, STANBUL HKMET VE NGLZLER'N

ORTAK TUTUMU 77

I- Padiah Vahdeddin'in Tutumu 78

NSZ

Mustafa Kemal'in Samsun'a k ya da Anadolu'ya gei olay ok iyi bilindii sanlmasna

karn, pek de yle deil. Hl bu ''ok iyi bilinen'' olay birok gizlilikleri barnda tayor. Bu

niteliiyle birok eletirileri de zerine ekmitir.

M.Kemal'in Anadolu'ya gnderiliinde u drt nokta zerinde durulmaktadr. M.Kemal'i

Anadolu'ya; 1) Padiah Vahdeddin gnderdi. 2) Padiah ve stanbul Hkmeti gnderdi. 3)

ngilizler'in sei ve onayyla gnderildi. 4) M.Kemal kendi aba ve becerisiyle Anadolu'ya

geti.

Biz aratrmamza bu savlar (tez, iddia) dorultusunda baktk. Bu drt noktann da kendi

alarnda doruluk paylar olduunu grdk. Evet, M.Kemal kendi beceri ve abasn ortaya

koyarak, zamanlamasn ok iyi yaparak, padiah ve Hkmet'in onayn alarak, ngilizler'in de

desteklemesiyle Anadolu'ya gemitir. Ne var ki, M.Kemal'in Anadolu'ya gnderilmesinde bu

drt ge ortak davranmasna karn, tadklar ama asndan ortak dnmyorlard.

M.Kemal bu gelerden ayr dnyordu. Gizli tuttuu zel bir amac vard. Bu M.Kemal'in

tarihsel misyonuydu. Emperyalist igale uram Trkiye'yi kurtarmak, tam bamsz durumagetirmek, ulusal birlik ve dzeni salamak...

ngiltere, Padiah ve stanbul Hkmeti'nin amalar ortakt. Bir takm evrelerin sand gibi

padiahn ''gizli bir amac'' yoktu. Onlar ngilizler'in egemenliinde Trkiye'yi ynetmeyi

dnyorlar, ngiltere'ye ters dmemekle yumuak koullu bir bar yapabileceklerini

sanyorlard ngiltere'nin amac ise smrge alan olan Orta Dou ve Uzak Dou yolunu gvence


3


4/104

altna almak, Boazlar denetimlerinde tutmak, Boleviklii kskaca alarak zararsz duruma

getirmekti. Bu temelde Padiah, Hkmet ve ngiliz'ler ama olarak birleiyorlard.

Bu temel nasl atlacakt. Anadolu'da atekes sonras filizlenen ulusal kprdanmalar yok etmek,

sindirmek gerekiyordu. Ksaca ilerin dzene girmesi iin ngiltere ve Saray evresi ortaklierisinde Anadolu'da hak zerinde bir diktatrlk kurulmas gerekiyordu. Bu yolla lke, Saray

ve evresiyle ngiltere'nin istedii biimde ynetilecekti. te geni yetkilerle donatlm,

becerikli ve gl bir kurmay olan M.Kemal bu amacn salanmas iin Anadolu'ya

gnderilmiti. Yoksa, Anadolu'da gelien ulusal filizlenmeye nder olsun diye, deil. Onlarn bu

ak tasarlaryla, M.Kemal'in ''gizli amac'' zaman olarak uyutu. M.Kemal doan bu olana ok

iyi deerlendirdi. Sorunun ierii budur.

almamz iki blmde tasarladk. Birinci blmde oluan koullar, bu koullar M.Kemal'in

deerlendiriini, ksaca grev aln inceledik. kinci blm ise birinci blm btnleyici

nitelikte. Birinci blmde doan sorulara yant, bir bakma M.Kemal'in Anadolu'ya geiinden

sonra padiah, Hkmet ve ngilizler'in ortak tutumu irdelendi. Sunduumuz belge ve kantlarla

padiahn ''lke kurtuluu''nu gerekten dnp dnmedii ortaya kt. Yani ngilizler'le ortak

tutum ierisine girilip, M.Kemal ve Ulusal Bamszlk Savann nasl yok edilmeye alld

belgelendi. Bylece Padiah'n Emperyalizm karsnda uzlac ve ibirliki gerek nitelii

ortaya kt. Yani ikinci blm birinci blmdeki savlar kantlad, bir bakma.

Bizim tarih aratrclnda gerek dncemiz: hakk, hakk olana vermektir. Bu da gerei

bulmamz salayaca gibi, karalama veya ar vgler dzmede korur bizi. Bilindii gibi

tarihin nemli hastalklarndan biri bu.Karlatrmak ve irdelemektir, ikinci yntemimiz. Bylece de bir yann ar abartlmasndan

korunmu oluruz.

Uyguladmz nc nokta da u: Belge ve kantlar bizi nereye gtrrse oraya varmak. Bu da

bizi nyargllktan kurtarr.

Belge ve kantlar dorultusunda dnce retmek, yorum yapmak, bir baka ilkemiz. Aksi


4


5/104

durumda belge ve kanta dayanmayan dnce retimleri sansasyon ve speklasyon batana

srkler, aratrcy. Dayanksz ve temelsiz bir sav (iddia) kar ortaya.

Bir takm znel, te deyile ''an'' tr kaynaklardan dikkatli ve karlatrmal yararlanmaya

altk. ''An''larn yanszl olanaksz. An yazcs gr, dnce, sezi ve duygularnyanstmak zorunda. Bu tr kaynaklardan karlatrmal yararlanlmadnda znellie ve yanlla

dlmesi doal. znel ve yanl olan tarih aratrmalarnn bilimsellii kukuludur. Bundan da

saknmaya altk.

Belirttiimiz bu ilkeler dorultusunda sorunu aratrdk. Bilimsel kalmak, yansz davranmak,

doruyu bulmak amacmzd. Ne lde baarl olduk, okur bilir.

''Son sz'' sylemek diye bir dncemiz de yoktu. Tarih her an iin gelien bir bilimin dal.

Yeni belge ve kantlar kmas, olaylara yeni bir derinlik ve yn kazandrmaktadr. Tarihin bu

nitelii bir bakma ''son sz''n sylenmesini nlemektedir. Bu ''son sz''e varan halkalar

ierisinden biri, bir aamas olmaya altk. ''Son sz'' yine de geleceindir. Bunu kabullenmek

gerekir.

Vahdeddin olsun, stanbul Hkmeti yeleri olsun, M.Kemal olsun, artk tarihin maldrlar. Tarih,

byk bir mahkemedir. Yarg tarihindir, deerlendirmeyi o yapacaktr.

Olayn akla kavuturulmas dorultusunda tm belge ve kantlar sergilendi, bir bakma, bu

aratrmamzda. Biz belge ve kantlarn gerektirdiini syledik, yorumladk. Belge ve kantlar

bylece okurun da gz nnde. Bize katlp katlmamakta serbesttirler. Yarg okurumuzun.

Saygyla karlarz.

Baki z

Erzincan, 1986

BLM

1


5


6/104

ATATRK'N ANADOLU'YA

GE OLAYININ YZ VE

STANBUL YNETMNN TUTUMU

Atatrk'n Anadolu'ya gei olaynn ierii hl tartma konusudur. Bu grevi nasl kopard?

stanbul Hkmeti ve padiah bu grevi bilerek mi Atatrk'e verdiler? Yoksa bir ''aknln'' m

sonucu oldu? M.Kemal'in baskya boyun emeyen bir kiilii olduu bilindiinden, Anlaklar'la

(tilaf Devletleri) bir srtmeye yol almamas iin mi bir bakma Anadolu'ya ''srld''? Yoksa

Kurtulu Sava'n balatsn diye mi bu olanak ve ortam ona hazrland? Osmanl Devleti'nin bu

yetenekli ve tannm generali, Anadolu'da halk derleyip toparlayp lkeyi Mondros

Brakmasnn kskacndan kurtarsn diye bizzat Padiah Vahdeddin'ce mi grevlendirildi?Yoksa Anadolu'ya bir General gndermek gerekiyordu da M.Kemal mi uygun grld?.. Bu

geni, yetkin grevi M.Kemal kendi becerisiyle mi kopard? yoksa olaylar M.Kemal'in dnda

m geliti?.. Bu sorular srekli sorulur, tartlr ve aratrlr. Biz belgeler, kaynaklar ve olaylarn

geliimi asndan bakarak ve hakk, hakk olana verme ilkesinden hareket ederek olaya bir

aklk getirmeye alacaz.


6


7/104

I- M.KEMAL'N STANBUL'DAK

ALIMALARI:

M.Kemal Osmanl Devleti'nin sonunu aklkla grebilen bir kurmayd. Bu nedenle I. Dnya

Sava'nn sonlarna varlrken, M.Kemal de etkin bir takm tasar ve nlemler ierisine girdi.

Daha stanbul'a gelmeden nce balayan bu tasar ve almalar Samsun'a hareket ediine

dek bir takm aamalardan geerek olgunlat. Ksaca M.Kemal durum karsnda birok yol

dnd, izledi. Bunlar srasyla grelim:

1- Hkmet'te Etkin Grev Alma stei:

M.Kemal Ahmet zzet Paa'nn kurduu hkmet'te (14 Ekim-11 Kasm 1918) Sava (Harbiye)

Bakanl ve btn ordularn bakomutanln istemiti. Ne var ki Hkmet kurulmu, ama

M.Kemal'e bu grev verilmemiti (1).

Brakma sonras A.zzet Paa M.Kemal'i stanbul'a arm (2), M.Kemal'i geldiinde A.zzet

Paa grevinden ayrlmt. Selek'in nitelemesiyle ''renksiz, bunamaya yz tutmu bir yal'' olan

(3) Tevfik Paa'ya hkmet kurduruluyordu.

M.Kemal bu durumu kabullenmedi. A.zzet Paa'y uyard. Onun ynetiminde yeni bir hkmet

tasarland. Dahas bakanlar listesi bile dzenlendi (4). Mebuslar'la grld. Tevfik Paa'ya

gvenoyu verilmemesi istendiyse de, Tevfik Paa Mecliste gvenoyu alnca M.Kemal'in butasars gereklemedi (5).

7 Kasm 1918'de Sava Bakanl emrine verilmesine karn, Adana'y brakarak 13 Kasmda

stanbul'a gelip kurtulu yollar arayan M.Kemal; bylece askerlikten siyasaya gemi ve ilk

siyasi almas da Tevfik Paa olayyla balam oldu (6).

M.Kemal, Prof.D.A. Rustow'un da vurgulad gibi, brakma sonras stanbul'a siyasal duruma


7


8/104

egemen olmak iin gelmiti. smet Paa'ya greyse, M.Kemal'in bu dnem stanbul'da kurduu

ilikiler sorumlu bir devlet adamnn ilikileri trndeydi (7). Bylece M.Kemal ''Trkiye'yi siyasal

yoldan, siyasal nlemlerle kurtarmaya'' alyordu (8).

Tevfik Paa'nn gvenoyu almas nlenemeyince, padiahla iliki kurmak ve onu tasarlanandorultuya ekmek yollar denendi. Ne var ki padiah, annda M.Kemal'le grmeyi kabul

etmedi. Cuma selml sonrasna brakt. Grmede M.Kemal'in dncesini amasna

olanak tanmad (9). Kendi kukularn gidermek iin M.Kemal ve grubundan ballk istedi (10).

Bu tr almalar sonusuz kalnca M.Kemal Pera Palas'taki odasndan ili'deki evine tand.

Bu ev M.Kemal ve arkadalarnn almalarna, ulusal savam iin hazrlklarn merkez oldu.

Ulusal kurtulu tasars bu evde yapld (11). Baka bir deyile Trk Bamszlk Sava ve

Devriminin ilk temelleri bu evde atld.

M.Kemal burada gvenebilecei ve i yapabilecei kimseleri toplad. lk ilikiler Fethi Bey'le

kuruldu. Fethi Bey M.Kemal'in ocukluk arkadayd. Gvenilir kiilii vard. Mebustu. ''Osmanl

Hrriyetperver Avam Partisi''nin ve Meclis'teki bir grubun banda bulunuyordu. ''Minber''

gazetesini karyordu. Bu gazeteye M.Kemal de ortak oldu (12). mzasz yazlar yazarak

kamuoyu oluturuyordu (13). Ne var ki siyasal ortam nedeniyle M.Kemal'in szlerindeki aklk

bu yazlarnda pek grlmyordu.

lkenin eitli yerlerinde grevli olan gelecein bamszlk nc kadrosu, teker teker

stanbul'a geliyor ve birleiyorlard. ili'deki ev bu kadroya merkezlik ediyordu. Ali Fuat,

Kzm Karabekir, Rauf, smet, Canpolat, T.Rt, Dr. Rasim Ferit (Talay) ve daha birou bu

kadro ierisinde yer almt (14). Ne var ki ynetimin kt baklar zerlerindeydi. Bir takmtutuklanarak Bekiraa Bl'ne gnderildi. teki kadro yeleriyse tutuklanmamak abas

ierisindeydiler. nk tutuklanmalar durumunda Trk Bamszlk Sava ve Devrimi'nin

yazgs deiebilirdi. Bu nedenlerle eitli evrelerle ilikiler kuruldu.

Propaganda ve yayn almalar yaplarak ulusal direni ve toparlanma salanmaya

allyordu. Tevfik Paa Hkmeti'ni ykmak da bunlarn arasndayd. M. Kemal gazeteci A.


8


9/104

Emin (Yalman) Bey'le grerek ''Vakit''e demeler verdi (15). ''Minber'' bu amala yayna

konmutu. Anlak devletlere kar savamn yolu izilmeye allyordu. M. Kemal, 1914'te

yazd ''Zabit ve Kumandanla Hasbihal'' yaptn yaynlayarak, Trk asker ve subaynn

savalarda gsterdii ''gllk'', ''moral'', ''saldr karar'' ve ''insiyatif''i hakknda canl rneklersergiliyor; dolaysyla I. Dnya Sava'ndan yenik kan subay ve komutanlarn morallerini

yksek tutmaya alyordu (16).

Bu almalarn yan sra M. Kemal demokratik ve yasal yollarla baa gelmek iin ayrca u

almaklardan (alternatif) da bulundu. Taban geni tutabilmek, varolan glerden

yararlanabilmek iin henz rgtl durumunu koruyan ttihat ve Terakki ile dolayl olarak ba

kurma yolu denendi. Bylece Fethi Bey, Cavit Bey'le iliki ierisine girdi ve Cavit Bey

''Minber''e kazandrld. Zaten bu dnem, genelinde partilerst birleme ynnde bir akm vard

(17).

nat bir ttihat Terakkili olan Ayan Meclisi Bakan Ahmet Rza Bey'le de birleme dnld.

A. Rza ayn zamanda padiahla da sk iliki ierisindeydi. A. Rza kendini Tevfik Paa'nn

yerine babakanla aday olarak gryordu. te tam bu sralar M. Kemal, A. Rza'dan

yararlanmak istedi. Kuraca kabineye Sava Bakan olarak girmeyi tasarlyor, Sava

Bakanl'nn varlnda bir ''g'' gryordu. Ordunun yenik olmasna karn geriye kalanla

lkenin kurtarlabileceini umuyordu. M. Kemal'in bu yaklam A. Rza'nn ibirliine

girmemesiyle sonusuz kald (18).

M. Kemal Padiah Vahdeddin, hkmet evreleri, Hrriyet ve tilaf partilerle de sk ilikiierisine girerek, yasal yollarla hkmete gelme yollarn arad. Drt kez Vahdeddin'le

grebildi (19). Yanna ekmeye alt. Henz hiyanete sapmam, Hrriyet ve tilafllar ve bir

takm bakanlarla da iliki kurmaya alyordu. Bunlar arasndan en sekinleri Deniz Bakan

Avni Paa ile ileri Bakan Mehmet Ali Bey'di. M. Ali Bey, Ali Fuat (Cebesoy) Paalarn

hsmyd. M. Kemal Cebesoy ailesi yoluyla bu bakanla iliki kurabilmiti. Mehmet Ali Bey, M.


9


10/104

Kemal'i A. Fuat Paa'dan sorup renmi ve grmelerinden de M. Kemal bu bakan

kendisine inandrabilmiti (20).

M. Kemal, Anlak (tilaf) Devletleriyle de iliki kurmay -amac iin bir dnem- bir yntem olarak

semiti. zellikle ngiltere ve talya'yla iliki yollarn arad ve kurdu. Fiilen igal edilmi birkentte, igal gleriyle uzlamadan hkmet olmak ve yrtmek doallkla olanakszd. ktidar

aday olarak M. Kemal bu durumu gz nne alarak, uzlama yollarn arad. Anlak gleriyle

ilikiyi bu glerle yaknlk kurmu eski Hrriyet ve tilafllarla salyordu. ''liki kurduklarm

arasnda eski ttihatlardan, yahut tilaflardan, igal gleriyle birlikte alanlardan birok

kimseler vard. Her biri ile bsbtn baka trl gryordum'' (21) diyor. Demek ki bu dnem

M. Kemal yabanc glerle ilikilerini ''diplomata'' yrtyordu. ngilizler'e dokunmaktan zenle

ekinen M. Kemal, zellikle talyanlarla iliki kurmutu. Kont Sforza'nn korumasnda olunursa

ngilizler'in kendilerini tutuklamaktan ekineceklerini dnyordu. M. Kemal ngiliz gazetecisi

M. Ward Price'den ngiliz yetkilileriyle ilikisinin salanmasn istedi. nl casus Rahip Frew'le

de dostluk kurdu (22). Bylece M. Kemal dn olmayan yolda, kesin kararn vermeden nce

tm olaslk ve olanaklar zerinde durmu ve denemiti (23).

M. Kemal stanbul'da bu tasarlarn gerekletirmeye alrken hkmete kendisine birtakm

grevler de verilmiti. Ne var ki tasarlarn henz yeterince deneme olana bulamad iin bu

nerileri kabul etmemi, II. Ordu Mfettii olarak Konya'ya gnderilme isteini, rahatszln ne

srerek reddetmiti (24). ubat 1919'da General Allenby, Ali hsan Paa'nn yerine M. Kemal'in

6. Ordu Komutanl'na atanmasn istemi, M. Kemal bu istei kabul etmemiti. Bunun zerine

otomobili, yaveri ve komutanlk denei elinden alnd ve izlenmeye de baland (25). Bunlarhep stanbul'da yasal ve demokratik yollarla ynetime gelmek ve zm stanbul'da aramak

iin yaplyordu. M. Kemal bir aray ierisindeydi. Her trl yolu deniyordu.

M. Kemal'in Babakan yahut Sava Bakan olarak lkeyi uurumdan kurtarmas birtakm ttihat

Terakkici evrelerce de zaman zaman dnlmt. ttihat Terakki komitecilerinden Yakup

Cemil, ynetimindeki ttihat Terakki kliini devirmeyi tasarladnda, Sava Bakan ve


10


11/104

Bakomutan Vekili olarak M. Kemal'i dnmt (26). 1917'lerde Enver Paa'nn Alman

uyduculuuna kar bir Kemal-Cemal ibirlii sz konusu edilirse de Cemal Paa'nn

ekimserliiyle bir sonuca ulalamad (27). Dolaysyla M. Kemal ttihat ve Terakki ierisinde

Enver kliine kar srekli olarak bir almak, seenek olarak grlyordu.M. Kemal, Sarayca da Enver kliine kar benimsenmek ve bende edilmek istendi.

Vahdeddin'in yaverliine getirilmesi, veliahtn Almanya gezisinde grevlendirilmesi, kz Sabiha

Sultan'la evlendirilmek istenmesindeki ama buydu. Fakat M. Kemal bende olmaktan korktuu

iin, kand ve evlilii tepti (28).

Grld gibi M. Kemal ilk kez demokratik ve yasal yollar arar. Ulusal birlii ve bamszl

amalayan bir hkmette etkin grev alarak Osmanl Devleti'nin yazgsn deitirmeye alr.

Ne var ki iler dnd gibi gelimez. Bu tr bir olanak yaratamaz. Geri hkmette yer alp

Sava Bakanl'na gelse bile, o koullarda bylesi bir ykma gidii durdurabileceini, varlan

sonuca varabileceini sanmyorum (29).

Ama M. Kemal bu yolu denemeye kalkmt. Demokratik ve yasal yolun kapal olduunu

grnce baka yollar denedi.

2- stanbul'un Darbe Hazrlklar:

Yasal ve demokratik yollar kapannca, M. Kemal ve kadrosu ''ihtill'' yolunun denenmesini

dndler (30).

Bu aralar ''Ay-Yldz'' adl bir gizli rgt kurulmu, M. Kemal'inse bu rgtn banda olduu ilerisrlmekteydi. Bu rgt Haklar Savunma dernekleriyle de ba kurmutu. Trakya Paaeli

Haklar Savunma Dernei ubat 1919'larda M. Kemal'le iliki kurmu, dahas balarna

gemelerini istemilerdi. M. Kemal'se para para deil, ''btn lke yazgsn ynetecek, ele

alacak bir kurulu oluturup, birlikte almay'' neriyordu (31).

Brakma sonras stanbul'a dnen M. Kemal, Ali Fuat'la grtnde; halka silah datlmasn


11


12/104

ve halkn silahl direnmeye hazrlanmasn istemiti (32).

Gizli almalarn yan sra liberal eilimli, kesin programlar olmayan birtakm siyasal kmeler,

stanbul yakasnda bir evde bir eit ''Ulusal Kurultay'' kurmak amacyla toplanmlard (33). Tek

zm olarak ulusal direnme amalanyor; hkmete szma, yetkililerle iliki kurma yollardeneniyordu (34). zm getirmedii grlnce de ''ihtill'' ve ''hkmet darbesi'' yollar

denenmesi dnld. Fethi Bey ve daha birka arkadala birlikte ''ihtillci bir komite''

kuruldu. Bu komite padiah tahtndan indirmeyi, hkmeti devirmeyi, yeni bir hkmet kurmay

amalad. Ne var ki, M. Kemal'in ili'deki evinde verilen bu karardan da bir sonu alnmad.

nk yabanc igali altnda bulunan stanbul'da bylesi bir deneme yarar getirmeyecekti. Yeni

bir hkmet de kurulsa dman sngleri altnda hibir i yapamayacakt (35). Bu grmeler

ierisinde Kara Kemal ve arkadalar Tevfik Paa'y karmay nerdilerse de ayn gerekelerle

M. Kemal ve smail Canpolat kar kmlard (36).

3- Sessizce Anadolu'ya Geme ve Gerekli Hazrl

Yaptktan Sonra Ortaya kma Tasars:

Hkmetin yklmayaca ve hkmetlerden yararlanlamayacann anlalmas, devrimci

kadroyu zm Anadolu'da arama seeneine gtrd (37). M. Kemal zm yolunu yle

iziyordu: ''Uygun bir zaman ve ortamda stanbul'dan kaybolmak, basit bir dzenlemeyle

Anadolu iine girmek, bir sre adsz altktan sonra, btn Trk ulusuna felaketi duyurmak...''

(38). u anlald ki; ''Ulusal direnii stanbul'dan deil, Anadolu'dan ynetmek'' gerekiyordu.almalar bu dorultuda yapld (39).

Geri M. Kemal mfetti olarak gittiinde elli gn (19 Mays-8 Temmuz 1919 aras) kadar resmi

kalmt. Resmi grevi braktktan sonra da szn geirebilmiti. Belki devrimini yapard ama,

byk glklerle ve gecikmelerle, olurdu.

M. Kemal Anadolu'da direnme merkezi kurmak iin gitmeyi tasarladnda A. Fuat Paa'yla u


12


13/104

ilkeleri saptamlard: 1) Terhis ilemi durdurulacak. 2) Cephane ve silah dmana

verilmeyecek. 3) Gen ve dinamik komutanlar ibana getirilecek. 4) Ulusal direnmeye yanda

yneticiler grev bana getirilecek. 5) Particiliin yaratt ayrmclk engellenecek ve kamunun

morali ykseltilecek (40).M. Kemal bu aamada (Ocak 1919'dan sonra) nc kadrosuyla grmelere girdi. Kadro

Anadolu'da grev alp gitme yollarn arayacakt. Rauf Bey denizci olduu iin grevinden ayrlp,

sivil olarak Anadolu'ya geiyordu. Ege blgesine gidip, yerli halk ulusal direnie ekmeye

alacakt. A. Fuat kararghn Ankara'ya aktaracak, ''halka gven verecek ve iliki kuracak''t

(41). 15. Kolordu Komutanl'na atanan K. Karabekir, M. Kemal'le grp Anadolu'da ''ulusal

rgtler''in doduunu, bu yurtseverlerden yararlanlabileceini'' ileri srd (42). M. Kemal'i

''Erzurum'a gitmesini'', ''halk rgtlemesini'', ''yaknda kendilerine katlacan'' sylemiti (43).

Sava Bakanlnda mstear olan smet Bey de arlarak Paris Bar Grmelerine Trk

delegesi olarak katlmas istendi. Ortaya bir harita serilerek smet Bey'den Anadolu'ya geite

en yakn yolla, direnie geilebilecek en uygun blgenin neresi olduu hakknda bilgi alnd (44).

Sonraki gelimeler Anadolu'ya bu biimde geie gerek brakmad. M. Kemal'e grev verilerek

gnderildi. imdi asl konumuz olan bu aamay ayrntlaryla inceleyelim.

II- M. KEMAL'N ANADOLU'YA GD

ALIMALARI VE ANADOLU'DAK

GELMELER:

Bir taktik adam olan M. Kemal zamann ve koullarn olgunlamasn beklemi, bu ara gerekli

hazrlklarn yapm, gerekli evrelerle grm arkadalarn Anadolu'ya geirmiti. teden

beri Anadolu'da gelien olaylar bir yetkilinin Anadolu'ya grevlendirilmesini gerektirmi,

ngilizlerin nerisiyle Osmanl Hkmeti yetkin bir generalini grevlendirirken, M. Kemal bu


13


14/104

greve uygun bulunmutur. imdi bu olay ayrntlaryla inceleyelim.

1- M. Kemal ngilizler'i Lehine eviriyor:

Bir plan erevesinde hareket eden M. Kemal, Anadolu'ya gemek ve tasarlarn

gerekletirmek iin ngilizler'le iyi geinmenin yollarn arad. ngilizler'e yakn grnmeye alt.

nl casus Rahip Frew'le dostluk kurdu (45). ngiliz yetkilileriyle bu yolla iliki kurmaya alt.

Pera Palas'ta Dail Mail muhabiri Ward Price'Den kendisini ngiliz yetkilileriyle grtrmesini

istedi. Muhabir bunu istihbarat subay Albay Heywood'a ilettiyse de bir sonu alnamad. M.

Kemal belli amalarla, gazetelere ngilizler'i ven demeler veriyordu. 17 Kasm 1918 tarihli

''Minber'' gazetesinde u demeci yer ald: ''ngilizler'in ulusumuzun zgrlne ve devletimizin

bamszlna duyarllk gsterecekleri sayg ve insanlk karsnda yalnz benim deil, btn

Osmanl ulusunun ngilizler'den daha ok iyiliini isteyen bir dost olamayaca inancyla

duygulanmas pek doaldr.'' 18 Kasm'da da ''Vakit'' gazetesine kar olan iyi niyetinden kuku

duymak istemem'' diyordu (46). Doallkla bunlar amal verilen demelerdi. M. Kemal'in

tasarsnn ok ince dnlm birer paralaryd. Bu taktiklerinin zararn deil, yararn grd.

Anadolu'ya gnderilmesine kar kmadklar gibi ufak bir kukudan sonra, Anadolu'ya

gemesi iin vize de vermilerdi (47). Dahas bu grevi almada ngiliz istei de rol oynamt.

stanbul yneticileri Anadolu'daki dzensizlie zm yolu aradklarndan ngilizlerle birlikte M.

Kemal'in grevlendirilmesi konusunda anlamlard (48).

2- M. Kemal Saray Lehine eviriyor:

ngilizler'le ilikilerini dikkatli srdren M. Kemal, Saray ve evresiyle de ilikilerinde dikkatliydi.

Gze girmeye alyordu. stanbul ynetiminin kar olduu eylere kendisinin de kar

olduunu gsteriyor ve siyasal taktikler sergiliyordu. Padiah Vahdeddin'in veliahtl


14


15/104


16/104

a) Pontusu Eylemler:

Brakma Trkiye'sinin en alkantl blgesi Samsun'du. Etnik yap, sava dneminde yaanlan

olaylar, Rum ve Ermeni grm ve Pontusu eylemler blgede huzursuzluklara kaynakoluyorlard. Daa km ellinin zerinde ete vard. Bunlarn ou Rum'du (54). zellikle

Bafra'da oniki Rum kynn 1500 genci bu amala silahlanm ve ekiyala balamlard.

eteye katlanlarn says 25000'e ulamt. Karadeniz Blgesinde 1921'e dek 1641 Trk

ldrlm, 923 kii de yaralanmt. Yine bu yllarda iki milyonluk hayvan alnd gibi, iki

milyon dolaynda da para ve mal gasbedilmiti (55).

I. Ordu Komutan Nurettin Paa'nn gzlemlerine gre; Pontus rgtnn amac ''Yunanistan'n

ikiz kardei'' olan Pontus Devletini kurmakt. almalar Sivas ve Akdamadeni'ne dek

geniletilmiti. Askersel olarak rgtlenmi bir ''ordu'' kurulmutu. retmenler ve papazlar bu

ordunun etkin elemanlaryd. rgtn bana Trabzonlu Vasiliso Yuvanidis diye biri getirilmiti.

Bylece Rum nfus arttrlmaya allyordu. Bu iler Samsun Metropolit Yardmcs Eftimos

Zilos'un ynetimindeydi. Byk devletlerin destei salanmaya allyor. Vezirkpr ile

Samsun arasndaki dalarda korunaklar oluturuluyordu. Genel Savan bitiminde Yunan

gemileri stanbul'dan Karadeniz'e alnca -destek olarak-, zamann geldiini sanp Trk

kylerine saldrdlar. Bylece Anlak devletlerin kastl olarak ''Rum kylerine saldrlyor''

dedikleri olay Rum etelerince Trk kylerine oluyordu (56). Fakat aciz durumda olan dnemin

Osmanl ynetimi olayn bu gerek yzn aklayamyor ve direnemiyordu.

Blgede bulunan yabanc sermaye kurulular dahi Pontusu Rumlarn ard dncelerinekatlyor, Rum etelerinin ktlklerini Trkler yapm gibi yayyorlard. Amerikan Tabacco

Campany (Ttn Ortakl)nin 11.1.1919'da Samsun yresinde Trk kylerinin silahlandrldn

duyurarak bu karalama yarna katl en somut rneklerden biridir (57).

Emperyalizmin gcn alan Pontusu Rumlar baya kararlydlar. Ayr bir devlet olmay

kafalarna koymulard. Karadeniz Blgesinde toplanan kimi Rum ileri gelenleri 23.2.1919'da


16


17/104

Rum Karadeniz Cumhuriyeti'ni kurmay kararlatrdlar. Binyatolu, Kolossi, Theodis imzalaryla

bu istek stanbul'daki ngiliz Yksek Komiserlii'ne bildirildi (58). almalar gittike hzland.

Osmanl devletinin k bu ykc - ayrlk kesimlere ayrlma gc veriyordu. 23 Temmuzda

Trabzon Rum Metropoliti Hrisantos, destek salayabilmek iin Avrupa gezisine kt. Trabzon'angiliz askerleri gnderilmesini, ngilizler'in ynetiminde yerli jandarma birlikleri kurulmasn

istiyordu. Paris Bar Grmelerine Pontus Devleti iin birer muhtra sundu. 18 Ekimde

Batum'da Pontus Cumhuriyeti ilan edildi. Avrupa'da yz bulamaynca Hrisantos, uzlama

nerdi. tede bir takm Pontus ncleri bar grmelerine bavurup, Trk etelerinin

kymndan sz ediyor, Avrupa'y kendilerine acndrmaya alyorlard. Bir yandan da

Sovyetlerle iliki ierisine giriyor, yardmlarn salamaya alyorlard. Tarih boyunca

Osmanllarca bakmszlatrldklarn, ileri sryor, Kafkasya'dan Sinop'a dek uzanan blgede

resmi dili Trke ve Rumca olan bamsz bir Pontus Devleti tasarlyorlard (59). Bu tasarlar

onlar blgenin srekli huzursuzluk kayna yapmt (60).

Avrupa desteini salama peinde olan Pontusular, Avrupa'da kurultaylar dzenliyorlard.

Ama dnya kamuoyunu yanlarna ekmekti. Marsilya toplantsnda 1.500.000 Ortodoks

Pontuslu Rum'un korunmas Anlak devletlerden istendi. Sonunda, blgede ''Trk kymnn

sonunun geldii'' savunuluyor, muhtralar veriliyordu. Helenizm dostu nl ngiliz tarihisi Arnold

J. Toynbee dahi bu ileri srlen istatistik ve snrlar hayal rn'' olarak gryordu. Bu ar

istekler blgede huzursuzluklara kaynaklk ettiinden M. Kemal'in Anadolu'ya gnderiliine

nemli lde neden olmutu (61).

Samsun, stratejik ve ekonomik adan da nem tayordu. Orta Karadeniz'den Orta Anadolu'yaal kaps Samsun limanyd. Kuzeyde Anadolu'ya sarkmay dnenler, bu kuzey kapsn

ellerinde bulundurmak zorundaydlar. Ayrca Enver Paa'nn Anadolu'ya gemesi durumunda

Samsun yolunu semesi olasl da ngilizler'i kukulandryordu (62).


17


18/104

b) Dou Anadolu'da ra Devletlerinin

Kurulmas:

Anadolu'da ngilizler'in dnda bir takm gelimeler oluyordu. Dou Anadolu ve DouKaradeniz'de bir takm '' ra - Sovyet'' hkmetleri kuruluyordu. Trk ulusal savamnn ilk

rnekleri olan bu kurulular, kendi olanaklaryla rgtleip, anavatanla birlemeyi amalyorlard.

Silahl birlikler oluturmu, birok kent ve kasaba ''ulusal ralar'' kurmulard.

5.11.1918 gn Kars'ta geici olarak ''Kars slam ras'' adyla bir trk ynetimi kuruldu.

3.1.1919'da Ardahan'da birok ttihat Tmen Komutan Yarbay Halit (Deli Halit Paa)

bakanlnda topland. 7 Ocakta ''Ardahan Kongresi'' yapld. Bu kongreye Ardahan, Ahska,

Ahkelek, Kazman, Oltu, Akbaba'dan delegeler katldlar. Btn ulusal ralarn merkezinin

Kars olmas kararlatrld. 18 Ocakta '' Liva''nn her yerinden 131 delegenin katlmasyla

''Kars Kongresi'' topland. Sonunda ''Gneybat Kafkas Geici Hkmeti'' kuruldu. Bu hkmet

ay yldzl bayra ve resmi dil olarak da Trkeyi ald. Trkiye'yle birlemek amacndaydlar.

Hkmet bakanlna Cihangirolu brahim Bey, Meclis bakanlna da Doktor Fuat Sabit

Bey getirilmiti. Ne var ki bu kurulu uzun mrl olmad. ngilizler'in 12 Nisan'da saldrs

sonucu yneticiler tutuklanp Malta'ya srldler. Kent Ermeniler'e verildi. Ardahan ve Posof'a

Grcler el koydular. Daha sonralar K. Karabekir Paa buralar Ankara Hkmeti adna

alacaktr.

Kars'n dalmasndan sonra ulusal birlemeyi Oltulular salad. ngilizlerin ekilmesi zerine

Rum ve Ermeniler kovularak 25.5.1919'da ''Oltu slm ras'' kuruldu. Blgelerini bamszcaynetmeyi ve silahl savunma vermeyi amalyorlard. Ynetim Tahirbeyzade Yusuf Ziya, Ysin,

Salim, Bosnalzade Mmtaz Cahit, Ahmetbeyzade Nazm, Edobeyzade Tahir, Karacibeyzade

Bahri, Seherefendizade Ahmet, Hafzhalilefendizade smail, Lispek Mdr Terpinekli

Mollaahmetolu Molla Veysel, Tavusker Mdr Maksut, Gmrk memuru Bedrettin, retmen

Hsameddin, rtl'den Hafzefendizade Hseyin Srr, Shsor'dan Mustafaolu Mehmet Aa


18


19/104

gibi yurtseverlerin elindeydi. ''Oltu slm Terakki Komitesi'' bir tzk ve anayasa kabul ederek

21.2.1920'de ''Oltu slam Terakki Partisi'' adn alarak, derneklikten kp partileti. Oltu ynetimi

tekilerine gre uzun mrl oldu. Nahcvan'da bir ra ynetimi kurulduu gibi, Gle'de de

''Kafkas ifti ras'' kuruldu. Ermeni ve Rumlar'a kar silahl savunma veriliyordu. ralaryoluyla direnli tutulan Dou'nun bu kent ve kasaballar B.M.M.'ne bavuruyor, ''ulusal

varlmzn ve ulusal karlarmzn btn olaslklara kar korunmasn bir ulusal ama olarak

kabullenen Yksek Meclis'te; bizim haklarmzn da Trk ulusal topluluu iinde salanmasn ve

ballmzn korunmasn'' istiyorlard. Batumlular da ''Grc Hkmeti ynetimine girmektense

namusumuzla, kanmzla, silahmzla lmeyi ye tutarz'' diyorlard (63).

Bu gelimeler ngilizler'i olduka kukulandryor, blge halknn Sovyetler'le ibirlii ierisinde,

Sovyet sistemi dorultusunda Ankara Hkmetiyle birlikte kendilerine kar savam

vereceklerini umuyorlard. Tedirginlikleri buradan ileri geliyor, M. Kemal'i de bu gelimeleri

nlemesi iin gndereceklerdir.

ngiliz belgeleri incelendiinde, tedirginlikleri aka grlmektedir. Calthorpe'nin Osmanl

Dileri Bakanna yazd 21.4.1919 tarihli mektubunda ngiliz tedirginlii yle dile

getirilmektedir:

''Birok kaynaktan renildiine gre; Erzincan, Erzurum, Bayburt ve Sivas'ta batan baa

kurulan ralarca zellikle Trk ordusundan grnrde serbest fakat askeri denetim altnda

devirme asker toplanmtr. (...) Sz konusu ralarn asker toplamalarnn yasaklanmas...''

Osmanl Dileri Bakan'nn 25 Maysta verdii yantndaysa Kars'ta kurulan slam ralaryla

ilgilerinin olmad, ngilizlerce datldn, blgedeki bu tr huzursuzluu gidermek iin M.Kemal Paa'nn genel mfetti olarak atandn, bildirmekte (64).

c) Enver Paa ve Bolevizm Korkusu:

I. Dnya Sava yenilgisinden sonra Sovyetler'e kaan Enver Paa burada rahat durmuyor, bu


19


20/104

kez de Bolevik renkte savam veriyordu. Kimi kez Bolevik gzkyor ve Sovyet

yneticilerinin gzne girmeye alyor, kimi kez de Turanc olarak Kafkaslar'daki Trkler'le

dayanp, yeniden Anadolu'ya dnmeye alyordu.

Enver Paa'nn bu yollu almas ngiltere'yi ve stanbul ynetimini korkutuyordu. nk EnverPaa srekli Kafkaslarda dolayor, Anadolu'yla ba kuruyor, Karadeniz kylarna zellikle

Trabzon'a kendi zel adamlarn gnderiyor, Kafkaslar'daki ra Hkmetlerinin kurulmasnda

rol oynuyor, onlarn arasnda dolayor, Anadolu'daki eski ttihat Terakki'lilerle ilikiler kuruyordu.

Bu gelimeler Enver Paa'nn Anadolu'da ttihat Terakki'yi yeniden diriltecei, rgtleyecei,

Sovyet desteiyle Anadolu'ya dnecei ve Sovyet sistemini Trkiye'ye uygulayaca, ngilizler'i

lkeden kovaca olasln olduka glendirmiti. Dolaysyla kukulanan ve korkuya kaplan

ngiltere, stanbul Hkmetine bask yaparak Enver korkusunu giderme yolunda nlemler

almaya alt (65).

Enver Paa'nn Karadeniz Blgesine adam gnderdii sylentilerinin yan sra, Sovyetler

Birlii'ndeki Trk devrimcilerinin de bu blgede alma srdrdkleri yolundaki sylentiler

ngiliz'ce alndnda korkun bir tablo kyordu ortaya. ngilizler'in kukular bylece daha da

artyordu. Bu gelimeler durumu nleyici bir yetkilinin blgeye gnderilmesini gerektirmekteydi.

d) Ulusal rgtlerin Savama Balamalar:

Brakma sonras Trkiye'sinde umutsuzluun verdii bunalmla yer yer kaynamalar oldu.

Trakya, zmir ve Ege topraklarnn Ermeniler'e verilecei gndeme gelince blgeler halk tepkigstermeye baladlar. Bu durum lke genelinde ulusal tepkiyi ve sonucunda da ulusal birlii

dourdu. Trakya halk topran Yunan'a kaptrmamak iin 2 Kasm 1918'de ''Trakya-Paaeli

Mdafaa-i Osmaniye'' derneini kurdu. ayn amala zmir, 1 Aralk 1918'de ''zmir Mdafaa-i

Hukuku Milliye Cemiyeti'' dodu.

Blge topraklarnn Ermeniler'e verilecei ve Ermeni egemenliine girilecei, blge halkn bu


20


21/104

tr birlemeye yneltmiti. Ayn geler Adana yresinde de ''Kilikyallar Cemiyeti''ni yaratmt.

Pontus Rumlar'nn istek ve eylemleriyse 12.2.1919'da ''Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye

Cemiyeti''nin domasna kaynaklk etmiti (66). Ellinin zerinde ulusu dernek ve rgt

birleerek 29 Kasm 1918'de Mill Kongre''yi oluturmulard (67).Durum ulusal birlii de gerektirmi ki, Ermenilere kar Krt ve Trk halk birlemiti. Dou

airetleri direk olarak savamn iine girmilerdi (68).

niversite ve genlik de direni olaynn ierisine girmiti (69). stanbul ve byk kentler'de

mitingler dzenleniyordu. Binlerce, ybinlerce insan bu mitinglere katlyor, bamszl

savunuyorlard (70). lkedeki bu genel tepki gittike younlayor ve Temmuz 1919'dan itibaren

blge ve genel kongreler yaplyordu. Erzurum, Sivas, Balkesir (I. ve II.) Nazilli, Alaehir,

Manisa, Denizli, Pozant, Uak, Lleburgaz ve Edirne kongreleri bu trdendi (71).

Trkiye genelinde ve zellikle Anadolu'daki bu direni iin derlenme, bunlardaki ulusu z,

ngiltere'yi ve onun uydusu stanbul ynetiminin uykularn hakl olarak karyordu. ngiltere bu

rgtlerde zellikle ttihat ve Bolevik kokusu alyordu. Yaylmacl iin bu gelimelerin

bastrlmasn uygun buluyordu.

e) ngiltere'nin Samsun'da Ulusal Gelimeleri

Bastrma almalar:

Ulusal gelimeleri bastrmak amacyla ngiltere 9 Mart 1919'da 200, 17 Mart'ta da 150 kiilik

bir asker g Samsun'a, bir mfreze de Merzifon'a gnderdi. Samsun'a asker karlmasblgede tepkileri arttrd (72). Bunun zerine Samsun'daki makineli tfek blnden temen

Hamdi komutasndaki askerlerle birlikte 17-18 Mart gecesi daa karak Trk eteleriyle

birleti (75). Olay ngiliz korkusunu dorua kard. stanbul Hkmetinden ivedilikle nlem

alnmas istendi. Bylece Samsun gncellik kazand. Trk yneticilerinin dikkati de Samsun'a

evrilmi oluyordu. Ksaca koullar olumutu. Anadolu'daki gelimeler M.Kemal'in tasarlarna


21


22/104

yardmc olmu, M.Kemal'in cephesinden gelien olaylarla Anadolu'da gelien olaylar

denklemiti. Bu kez Samsun blgesine gl ve yetkin bir kurmay aranyordu. Ordu

komutanlklar kaldrldndan bunlarn yeri ''Mfettilikler''le doldurulacakt.

Blgeye gidecek olan mfetti; asker eitim ve retimle uraacak, dank durumdaki silhve cephaneyi depolayacak, dzeni salayacak ve Rum halkn gvenlik altna alacakt.

ngilizler'le bu konuda anlald. ngilizler'in blgede dzenin salanmas dorultusundaki

istekleriyle stanbul Hkmetinin Ordu Mfettilikleri kurma yolundaki almalar biim ve

zaman asndan birbirine denk dmt (74). Yoksa M.Kemal iin yaratlm zel bir grev

deildi.

4 - M.Kemal'in Durumu Deerlendirip

Grev Almak in almalar:

Koullarn olutuu bu aamada M.Kemal devreye giriyor. imdi, yalnzca, bu grevi

Hkmetten koparmak gerekiyordu. Atamada Genelkurmay'n, Sava Bakanl'nn,

Babakan'n (Sadrazam), Hkmet'in, padiah Vahdeddin'in ve gal Kuvvetleri Komutanlnn

olurlar gerekiyordu. Alman, Enver ve ttihat Terakki kart oluu nedeniyle; ngiltere, padiah ve

Damat Ferit Hkmetiyle aralarnda bir eliki yoktu (75). Brakma sonras ilkeli davranan

M.Kemal ngiltere'ye kar bir tutum da taknmamt (76). Padiah ve Hkmete yetenekli,

gl ve vatansever olarak tannyordu (77).

Bu adan olumlu bir durum vard. Yaplacak ey Hkmete nerilmek ve gerekli olan brokratikilemleri yaptrabilmekti. Zaten daha nce bu tr grevler de nerilmiti. Fakat M.Kemal

tasarlad zamanlama olumadndan grevi kabul etmemiti (78). Zaten grev verilmesi

gereken ve bota olan kurmaylar arasndayd. te M.Kemal bu noktada ii olacana

brakmad. Bizzat dolayl ve dolaysz ilgilendi. Araya dostluklar, yaknlk ilikileri soktu (79).

Dnemin ileri Bakan Mehmet Ali Bey, M.Kemal'in arkada Ali Fuat Paa'nn yaknyd.


22


23/104

M.Kemal ve Ali Fuat, M.Ali Bey'i yola getirebilmek iin A.Fuat Paa'nn babas smail Fazl

Paa'y devreye sokmulard (80). .Fazl Paa, M.Kemal'i olu kadar seviyordu. Rauf Bey'e

gre M.Kemal, M.Ali Bey'ce Sadrazam D.Ferit Paa'ya Beyolu'ndaki Cercle d'Orient'de bir

yemekte tantrlmt. Karlama resmi gemesine karn, Babakann amac M.Kemal'igrmek ve tanmakt (81).

Hkmet yelerinden Deniz Bakan Avni Paa, M.Kemal'in dostu idi. Ayn zamanda Sava

Bakan akir Paa'nn damad oluyordu. M.Kemal bu arkada yoluyla Sava Bakan'n da elde

etmiti. Babakan'n M.Kemal'e gven duymasnda M.Ali Bey'in rol byk olduu gibi, bu

grevin verilmesinde Avni ve akir Paalarn da etkileri byk olmutu (82).

Bilindii gibi bu bakanlar Hrriyet ve tilaf Partiliydiler. ttihatlara, Enver ve Alman yanllarna

karydlar. M.Kemal, bunlarn bu zelliklerinden yararlanmasn ok iyi bilmiti (83).

Samsun olaylar zerine Anlak (tilaf) Devletlerce sktrlan stanbul Hkmeti zm yolu

aramaya koyuldu. Rauf Bey'in anlarna gre, Babakan, ileri Bakann arr, soruna zm

getirmesini ister. M.Ali Bey'de, ''Bu i burada, Bbli'de yoluna konamaz; dzenin bozulduu

blgeye, bu sorunun stesinden gelebilecek, deneyimli birisini geni yetkilerle gndermek

gerekir; varolan komutanlar arasnda bu niteliklere sahip olarak aklma gelen Mustafa Kemal

Paa'dr'' (84) yantn vererek, M.Kemal'i aka nermi oldu. Babakanla (Sadrazam)

tanmalar da saland.

akir Paa'nn belirttiine gre Babakan'n uygun grmesiyle bu grev M.Kemal'e verildi (85).

M.Kemal doan bu elverili durumdan olduka yararland. M.Kemal'in grev ve yetki yazsn

Genelkurmay kinci Bakan Albay Kzm (nan) dzenledi. M.Kemal, arkada Kzm Bey'ietkileyerek yetkilerinin geni tutulmasn salad (86). Samsun'dan te btn il vali ve

komutanlarna buyurabilme ve bildiriler yaynlayabilme yetkisini koydurabilmiti. M.Kemal'in

Albay Kzm Bey'le hazrladklar yaz, Kzm Bey'in Bakanla kararlatrdklarn amt.

Kzm Bey dahi ekindiinden bu msveddeye imzasn koymamt. Oysa bu ynergenin

Hkmetin onayndan gemesi gerekiyordu. akir Paa da ynergeye yalnzca mhrn


23


24/104

basm, imzadan ekinmiti. Ynerge 30 Nisan - 6 Mays aras Bakanlar Kurulunda (Meclis-i

Vkel) geitirilerek grld. Ynergenin ierii kabul edildi.

Mustafa Kemal, tek grevinin bu zulm iinin gerek olup olmadn renmek mi olduunu

sorunca Sava Bakan: 'evet' der. Bunun zerine Mustafa Kemal grevinin biimini belirlemekiin Genelkurmay Bakan'yla grmek iznini ister, akir Paa da:'peki' der. (Bayur, I/293. )

''M.Kemal olmasa, ya bu grevi kabul etmeseydi de, yine oraya ehliyetli bir komutan

gnderilecekti.'' (Akin, s.279.)

18 Mays 1919'da Hkmet toplantsnda onayland. 18 Maysta M.Kemal yola kmt bile (87).

M.Kemal'in Samsun'a gnderilmesine karar verilmeden nce ngiliz yetkililerine danld

kesin. Bilindii gibi Babakan D.Ferit ngilizler'e danmadan hibir kararda bulunmuyordu.

Ferit Paa'yla grmesini ngiliz yetkilisi Ryan yle anlatyor:

''Trk Hkmeti ilkbaharn banda dzenin, merkezi denetim altnda daha iyi yrtlmesi

amacyla belli llerde genel mfettilikler kurdu. Bunlardan ilki ve byk olaslkla bu greve

tek atama M.Kemal'di (88). Paa, znde esiz bir askerdi. Fakat bu zamana dek gze

batabilecek hibir siyasal rol oynamamt. Aka syleyebilirim ki, Damat Ferit Paa Nisan

1919'da genel mfettilik tasars hakknda benimle konutuu zaman, M.Kemal ad bana hibir

ey anlatmamt. Ben (...) Ferit'e bu tasarnn akla uygunluuna kar kukularm bildirdim.

Kendisi M.Kemal ile birlikte yemek yediini, ball konusunda ondan doyurucu gvence

aldn, kendisi de onu yle bir subay ve grgl olarak kabul ettiini syleyerek bana gvence

verdi.

Ferit'in bu tutumunun itenliine inanyorum. M.Kemal'in; Nisanda greve atanmasn kabul

ettii zamanki gerek dncesi hakknda bir yargda bulunmak ok zor olduu gibi, dorudan

doruya harekete getii zaman onun bu tutumunu snrlamak da olas deildi. nk ne

Trkiye iinde kk ve dank grevler yapan Anlaklar, ne de -dahas Sultann yardmyla da

olsa- Hkmet; halk zerinde olduka etkin olduu bizzat denenmi olan M.Kemal'in davetine


24


25/104

karufak bir etki yapabilirlerdi.''

Fevzi Paa (akmak)'nn anlattklar Ryan'nkine denk dmekte ve dorulamaktadr. ''gal

glerinin subaylar sk sk yanma gelerek benden Samsun olay hakknda bilgi almak

istiyorlard. M.Kemal Paa'nn Almanlar'a ve Enver Paa'ya kar olduunu syleyerek yenigrevine gidince btn bunlarn (dzensizlik olaylar) ortadan kalkacan anlatyordum. Bu

nedenle M.Kemal'in hareketini destekliyor, dahas abuklatryorlard'' (89), diyor Fevzi Paa.

Duruma baklrsa M.Kemal'in Samsun'a gnderilmesinde ngilizler, Padiah, Babakan ve

Hkmet anlama ierisinde. Bilerek, isteyerek ve bir eyler bekleyerek gndermiler (90).

M.Kemal'i Anadolu'daki olaylar bastracak gte gryorlar, bu grevi yerine getirmesi iin

gnderiyorlard.

Prof. Jaeschke, M.Kemal'in Samsun'a gidi olayndan sz ederek, ''ngiliz Dileri Bakanl

dosyalarnda bu konu hakknda hibir ey yoktur; belki ngiltere Sava Bakanl dosyalarnda

kimi bilgilerin bulunmas olasdr. Bununla birlikte byle bir dosya almasna da gerek yoktu.

nk zamanyla Sultan'n ve Damat Ferit'in gvenini kazananlar doallkla ngilizler'in de

gvenine layk grlmlerdi (91).

Prof. Jaeschke'nin yargsnda da grld gibi M.Kemal Samsun'a ngiliz ve Saray'n

ibirliiyle, ortak karar ve tutumuyla gnderildi. M.Kemal alkan ve yetenekli olarak

biliniyordu. Ayrca ngiltere ve Saray'n istedii gibi Alman, ttihat ve Enver Paa kartyd.

Bundan daha iyisini bulamazlard. M.Kemal'den Anadolu'da filizlenen ulusal direnileri

bastrmasn bekliyorlard. Bu nedenle byle zorlu bir komutan semilerdi.

5- M.Kemal'in Anadolu'ya Gei

Grevi ve yz:

M.Kemal'in resmi grevi, Doudaki kt zerinde kalan 9. Ordu Mfettiliiydi (Yeni bir

dzenlemeyle 9. Ordu 15 Haziran'dan sonra 3. Ordu oldu).


25


26/104

Anadolu'ya gnderili nedeni ise, Prof. H.Erolu'nun ok iyi vurgulad gibi; ''Samsun'da

Rumlar' bask altna alan Trkler'i yola getirmekti.'' Bu nedenle ''btn dou illeri iin Ordu

Mfettilii yetkisini alyordu.'' Bylece Atatrk ''tarihsel misyonunu yerine getirmek iin nemli

bir olanak yakalamt'' (92). Bekiraa Blnde tutuklu bulunan Fethi Beyi grmeye gittiinde,''Ne biz bu durumda kalacaz, ne lkeyi bu durumda brakacaz'' (93) derken Atatrk, bu

tarihsel misyonunu dile getirmi oluyordu.

Ferit ve akir Paalar'n imzalarn tayan mfettilik atamas hakkndaki buyruk (ferman) 30

Nisanda karld. Bu buyruk ''Takvim-i vakayi''nin 5.5.1919 tarih ve 3540 saysnda yaynland. 6

Maysta ise basnda duyuruldu. Ne var ki ilerin gelimesinde bir ivedilik vard. Resmen byle

gelimesinin yan sra 1 Mays tarihli ''kdam''da ise akir Paa, ''Sivas, Van, Trabzon, Erzurum

illeriyle Samsun sanca sivil memurlarnn M. Kemal Paa'ca yaplacak bildirilere uyulmasn''

ve istenenin yaplmasnn buyurulmasn Ferit Paa'dan istemiti. Sava Bakanl ise M.

Kemal'in grev ynergesini 5 Maysta aldn bildirdi. Ynerge ise bir gn sonrasnn tarihini (6

Mays) tayordu (94). akir Paa 6 Maysta Bakanlar Kurulunda geirilerek grlen

ynergeyi M. Kemal'e gnderdi. 7 Maysta ise ''ilgili makamlara gereken buyruklar vermeleri''

ricasyla Babakanlk ileri Bakanlna sundu. Bunun zerine ynerge, 17 Maysta Bakanlar

Kurulunda okundu ve ierii uygun grld. Bunu ileri Bakan M. Ali Bey 18 Maysta Kayseri

ve Mara mutasarrflklarn da iermesi nerisiyle Sava Bakanl'na gnderdi (95). akir

Paa, M. Kemal'in mfettiliini buyruuna verilen tm kolordulara telyazsyla bildirdi. Kzm

Paa, 30 Nisanda iki gambotla motrbot'un M. Kemal'in buyruuna verilmesini Deniz

Bakanl'ndan rica etti. M. Kemal, birka kez bakanla bavurarak; en az iki binek otomobili,Atekesten sonra alnan kararlar, jandarmann genel glerini gsterir bir kroki ve mfettiliin

giderlerini karlayacak denein verilmesini istedi. akir Paa, K. Karabekir Paa'ya zaten 8

Maysta tm Anadolu'nun siyasal ve askersel durumunu belirtir raporunu gndermiti. smet

Paa'nn vurgulad gibi davranan M. Kemal, 11 Maysta Sivas vali ve kolordu

komutanlklarndan ve Samsun mutasarrfndan ''ekya etelerinin slm, Grc, Rum ve


26


27/104

Ermeniliklerine gre say ve etkinlikleri'' hakknda telyazsyla bilgi istedi. 12 Maysta M. Ali

Paa, Samsun blgesindeki Rum etelerine kar elverili nlemler alnmasn Sava

Bakanl'ndan istedi (96). Grld gibi, sonradan hep birlikte arkasna decekleri M.

Kemal'in Anadolu'ya gnderilmesinde ilgili makamlar arasnda bir gr birlii, ibirlii veivedilik vard.

Verilen Hkmet ynergesi (talimatname) M. Kemal'in umduundan da geni yetkiler

iermekteydi. nemli olduundan 6.5.1919 tarihli bu tarihsel belgenin aynsn veriyoruz:

''Dokuzuncu Ordu ktalar Mfettiliine ait grevler (Padiaha buyurulmutur), yalnz asker

olmayp, mfettiliin kapsad blge iinde ayn zamanda sivil ynetime de ilikindir.

1- bu ortak grevler unlardr:

a) Blgede i gvenliin salanmas, dzenli duruma getirilmesi ve bu dzensizliin k

nedenlerinin salanmas.

b) Blgede tede beride dank bir biimde varlndan sz edilen silh ve cephanenin bir an

nce toplattrlarak uygun depolara konmas ve korunmas.

c) eitli yerlerde bir takm kurullar ( ralar) olduu ve bunlarn asker toplamakta bulunduu ve

elaltndan ordunun bunlar koruduu ileri srlyor. Byle kurullar varolup da asker topluyor,

silh datyor ve ordu ile de ilikide bulunuyorlarsa kesin olarak yasaklanmas ve bu gibi

kurullarn kaldrlmas.

2- Bunun iin:

a) ki tmenli nc ve drt tmenli Onbeinci Kolordular Mfettilik buyruuna verilmitir. bu

kolordular eylemce ve gvenlik konularnda dorudan doruya Mfettilikle ve olaan ilemleryani zlk ileri, genel kuvvet (ordu birliklerinin er, subay, silh, cephane, hayvan gibi ara ve

gerelerinin) saysn gsteren durum belgeleri vs. gibi konularda nceki gibi Sava

Bakanlyla haberleeceklerdir. Tmen veyahut Blge Komutanl veya zel grevle atanacak

subaylarn atanmas veya deitirilmesi Mfettiliin uygun grmesi ve isteiyle olacaktr. br

konularda gerek ve yarar grerek Mfettiliin verdii ynergeyi Kolordu Komutanlar aynen


27


28/104

uygulayacaklardr. zellikle salk ileri pek nemlidir Bu konudaki inceleme ve yaplan ilerin

halka da yaylmas gerekir.

b) Mfettilik blgesi Trabzon, Erzurum, Sivas, Van illeriyle Erzincan ve Canik bamsz livalar

kapsadndan, mfettiliin yukarda saylan grevleri yrtmek iin verecei tm ynergeleriibu illerle mutasarrflklar dorudan doruya yerine getireceklerdir.

3- Mfettilik snrna yakn il ve bamsz iller (Diyarbakr, Bitlis, Mamretulaziz (Elaz), Ankara,

Kastamonu illeri) ile Kolordu Komutanlklar da Mfettiliin yrtecei grev srasnda kendi

bana yapaca bavurular gznne alacaklardr.

4- Mfettiliin asker konulara ait orunu (makam) Sava Bakanl olmakla birlikte, teki

konular iin ilgili yksek makamlarla haberleecek ve ibu haberlemelerden Sava

Bakanl'na da haber verecektir'' (97).

- Sava Bakan akir -

Anadolu topraklarnn yarsna yakn blmn yetki alan ierisine alan, ve bu geni alanda

igalci devletlerin istei dorultusunda dzenleme getirmesi istenen M. Kemal'in

kararghnda u kiiler yer alyordu:

1) Ordu Mfettii: Tugeneral Mustafa Kemal.

2) Kurmay Bakan: Kurmay Albay Kzm (Dirik).

3) Kurmay Bakanl Emir Subay: stemen Hayati.

4) Kurmay Bakan Yardmcs: Kurmay Yarbay Mehmet Arif (Ayc).

5) Harekt ubesi Mdr: Kurmay Binba Hsrev (Gerede).6) Topu Komutan: Binba Kemal (Doan).

7) Salk leri Bakan: Dr. Albay brahim Tali (ngren).

8) Salk leri Bakan Yardmcs: Dr. Binba Refik (Saydam).

9) Bayaver: Yzba Cevat Abbas (Grer)

10) Kurmay Yardmcs: Yzba Mmtaz.


28


29/104

11) Kurmay Yardmcs: Yzba smail Hakk.

12) Emir Subay: Yzba Ali evket (ndersev).

13) Karargh Komutan: Yzba Mustafa Vasfi (Ssoy).

14) ae (besin ileri) Subay: stemen Abdullah.15) ifreci: Ktip Faik (Aybars).

16) ifre Yardmcs: Ktip Memduh (Atasev).

17) ifre Yardmcs: stemen Arif Hikmet (Gereki).

18) ifre Yardmcs: Temen Muzaffer (Kl) (98).

Atatrk'le yola kan bu devrim kurulu ne var ki, bir takm Kurtulu Sava'nn zgrlk ve

bamszlk felsefesini sonuna dek yaatacak bir takmysa bu felsefeye ters dp yar yolda

kalacaktr.

III - M. KEMAL'N ANADOLU'YA

GNDERLMESNDEK GEREK:

imdi u sorularn yantn arayalm:


29


30/104

1- M. Kemal'i stanbul Ynetimi mi

Seerek Gnderdi?:

Atatrk' Anadolu'ya Padiah, Sadrazam ve ilgili Hkmet yeleri bilerek seip gnderdiler.Sekin bir komutan olduuna, Anadolu'daki sorunlar istekleri dorultusunda zebileceine

inanyorlard (99). Belki de Atatrk'n belirttii gibi ''aknlk'' (100) ve ''aymazlk'' (101)

ierisindeydiler. u bir gerek ki, Atatrk'n gerek amacn bilmiyorlard. Bilselerdi kesinlikle

byle bir grev vermezlerdi. Anadolu'daki sorunlar hkmetin amalad biimde zebilecek

g ve koullar da vard Atatrk'te. Alman ve Enver kartyd. ttihat Terakkili deildi (102).

ngilizlerle herhangi bir elikiye girmemi, srekli onlar okamt (103).

2 - M. Kemal stanbul'dan Uzaklatrlmak

in mi Gnderildi?:

Bir takm tarihiler Atatrk'n ''stanbul'dan uzaklatrmak'' amacyla gnderildiini savunurlar

(104). Bu yaklam pek inandrc olmad gibi, tutarl da deil. Uzaklatrmak amacyla

gnderselerdi bu lde geni yetkiler vermeyecekleri gibi (105), tutuklarlard yada ngilizler'e

tutuklattrrlard. Bilindii gibi M. Kemal Anadolu'ya geni hkmet yetkisiyle gnderiliyordu

(106). Gerek ngilizler olsun, gerekse padiah ve stanbul hkmeti olsun; M. Kemal'in dostlar

Genelkurmay Bakan Cevat (obanl) Paa ve Genelkurmay kinci Bakan Kzm (nan)

Paa'ya verdii ipularndaki (107) dncelerini bilmiyorlard. M. Kemal'in de, ''Babali veSaray, benim hakkmda derin aymazlk iinde bulunuyorlar'' (108), diyerek dorulad gibi; M.

Kemal'in asl dncesi, amac bilinmiyordu.

M. Kemal'i koruyor ve yardmc oluyorlard (109). Zaten, bilindii gibi, ngilizler ve hkmet

durumu renir renmez M. Kemal'i hemen geri aracaklar. Dahas M. Kemal'in yola

ktnn ayn gecesi kukulanan ngilizler hemen geri dndrlmesine alacaklardr (110).


30


31/104

ngiliz arivlerinde bulunan, Amiral Webb'in 28.6.1919'da ngiltere'ye gnderdii u raporda

ngilizler'in ve Osmanl Hkmeti'nin M. Kemal'in gerek dtncesini bilmediklerini,

rendikten sonra da hemen geri ardklarn belirtir:

''anakkale Savanda bir hayli hret yapan Mustafa Kemal Babakanca Samsun'a mfetti

olarak gnderildi. Babakan'n niyeti kt deildi, ama Mustafa Kemal Samsun'a gittiinden

beri ulusu eylemlere giriti. Babakan onu aracana sz verdi'' (111).

3 - Padiah Vahdeddin, M. Kemal'i Anadolu'ya,

Gerekten Kurtulu Sava Versin Diye mi

Gnderdi?:

M. Kemal'in Anadolu'ya Padiah ve Hkmete bilerek grevlendirilmesine karn, bilinli bir

gnderi deildi. Geri M. Kemal anlarnda padiahla vedalarken padiahn kendisine; ''Ben

artk lke ve ulusumu nasl kurtaracam tasarlamaktan kukuya dyorum. (...) Ulus uyank ve

gz ak olursa bu kt durumdan gerek bizi ve gerek kendini kurtarr'' (112). ''Asl imdi

yapacan grev hepsinden daha nemli. Devleti kurtarabilirsin'' (113) dediini, bunlarn

kendisini ''arttn'', bu szlerle neyi amaladn hl da zemediini belirtir.

M. Kemal'in Vahdeddin ve Hkmete Anadolu'da Kurtulu Sava'n versin diye gnderildiini

(114), byle bir gizli ama tadn sanmyoruz. Padiah'n Atatrk'e syledikleri ise o anki birruhsal durumun, esinlenmenin ve zor koullarn yaratt acizliin sonucuydu. nk bu szler

konuulurken Yunanllar zmir'e kyorlard. stanbul igal edilmiti. galci devlet gemileri

sarayn karsnda demirlemi ve top namlularn sarayn pencerelerine dorultmulard. Bylesi

bir durumda sylenen bu szler o anki psikolojik ortamn rpnlar ve Vahdeddin'in iinde

bulunduu aresizliin belirtileriydi. M. Kemal'i de artan bu szler bilinli sylenmi szler


31


32/104

deil, acizliin yaratt aknlklard. nk eer, lkeyi kurtarma dorultusunda bir ama

tasayd bunu M. Kemal'e aka sylerdi. Tasarlarn aklard. steklerini belirtirdi. Byle bir

davrann grmyoruz. M. Kemal'e deil, hi kimseye de bu dorultuda bir gr belirtmesi

yok. Bu nedenle bu szleri o anki ruhsal durumun ve aknln belirtileri olarak dnyoruz.yle ki bundan sonra da Kurtulu yanls bir tutum grlmyor. ngiltere'nin M. Kemal'i geri

arma isteklerine tmyle uyuyor. M. Kemal ve kadrosunu lmle cezalandryor. Anadolu

halknn M. Kemal'den kopmasn amalayan fetvalar gndertiyor. Halife ve Kuva'i nzibatiye

ordular kurdurtarak Anadolu'ya saldrtyor, yer yer Anadolu'yu ayaklandryor, Trk ulusunun

kurtuluunu engellemek iin ne gerekiyorsa yapyor.

Mfettilik grevi iin M. Kemal'i bizzat Vahdeddin'in setii, Kurtulu Savan balatmak iin

eline bir ''hatt hmayun'' verdii savlar u belgeye dayandrlmak isteniyor. Vahdeddin'in

lkeden kamasndan sonra, ''yzellilik''lerden olmamasna karn lkeyi terkeden eski polis

mdrlerinden Radi Azmi (Yeen), Vahdeddin'in San Remo'da kendisine unlar anlattn

syler:

''Samsun'a bir mfetti gnderileceini renince yardmclarmdan (yaveran) kurmay

tugeneral Mustafa Kemal Paa'y da adaylar arasnda gz nne alnz, diye uyardm'' (115),

diyor ki doruluk pay byktr. Yukarda belirttiimiz gibi, Padiah Vahdeddin M. Kemal'i iyi

tanyor ve hakknda olumlu kanya sahipti. Padiahca M. Kemal'e verilen 14.5.1919 tarihli ''hatt

hmayun''a yalnzca Mevlanazade Rfat' ''Trk nklabnn yz'' kitabnda rastlanmaktadr.

Belge yle:

''Hkmdarlmn yardmcsKurmay Tugeneral Mustafa Kemal Paa'ya

Genel Savan Balaklar (l ttifak) adna yitirilmesi zerine ortaya kan siyasal durum

yce soyumun mlk ile saltanat ve halifelik makamn etin ve tehlikeli bir ortama

srklediinden yce hkmetimin karar ile atandnz blgede dzeni salamak ve yeni

ortaya kan balla aykr durumlarn tmn yasaklayp ortadan kaldrma konusunda aba


32


33/104

gstererek ulusumun gvenliini salamak ve mlkm karklktan kurtarmak iin birlik olarak

hareket edilmesini selamlarmla asker, memur ve halka bildirilmesini buyururum'' (116).

Duruma baklrsa, M. Kemal bu padiah buyruundan hibir zaman yararlanmad gibi,

kullanmamtr da. Pek kimsenin bilgisi yok bu buyruktan. Dahas M. Kemal'in kuruluyla birlikteSivas'taki III. Kolordu Komutanlna giden Refet (Bele) Bey'in bile, -anlattklarna gre- haberi

olmamt (117). Durum byle de olmasa, bu belgeye dayanarak Padiahn Kurtulu Sava

balatmas iin M. Kemal'i Anadolu'ya gnderdii savunulamaz. nk belge bir takm yuvarlak

szlerle dolu. Bunlar bilinen ve normalinden sylenecek szler. Kurtulu Savan balatmas

iin grev verici hibir ipucu tamyor. Yani M. Kemal'in atanmasn kolaylatrm, Padiah

Vahdeddin ve Sadrazam D. Ferit Paa engel olmadklar gibi, bir ksm yararl grevler de

beklemilerdi.

Bir takm savlara (iddialara) gre, padiah bu olayda iki yzl bir siyasa izliyordu. Da kar

Ferit Paa'y tutarken, bir yandan da ulusular destekliyordu. ''D Paa'' diye adlandrd Sami

Gnzberg'e bu tutumunu aarm. Ali Rza Paa'ya Babakanlk grevine geldii gn; ''artk

yapacak hibir ey kalmaynca, hi olmazsa yurdun can evini kurtarsn'' diye M. Kemal'i

Anadolu'ya kendisinin gnderdiini syledii ileri srlyor (118). Doruluu kuku gtren bu

sav zaten L. Kinross da pek inanmadndan ''m''l anlatyor. Doruluk pay olmadn belge

ve kantlarla ispatladmz bu tutumu N. H. Ulu da bu tr ''sapk grlerin hibir deeri''

olmadn syleyerek inanmadn belirtmektedir (119).

Padiah sav (tez) bu adan olduka kesin konumaktadr. Anadolu'da Kurtulu Savaverilsin diye M. Kemal'in bizzat Padiah Vahdeddin'ce grevlendirildii ileri srlmektedir. N.F.

Ksakrek'e gre Vahdeddin, Ulusal Savam yrtmesi iin M. Kemal'i gizlice grevlendirmi,

bunun iin de kendisine bir ''hatt hmayun'' ile olduka ok para vermitir. Dolaysyla

Anadolu'da ulusal direnii balatma ilk dncesi Sultan Vahdeddin'indir. Dahas bu savam

iin M. Kemal'i bizzat padiah ''ikna'' etmitir (120).


33


34/104

Kadir Msrolu'yla T. Mmtaz Gztepe de ayn dorultuda dnrler. Ortak grleri yle:

''Sultan Vahideddin, ufukta beliren korkun tehlikelere kar Anadolu'da bir direnme hareketi

dnp, bunu tepesindeki igal glerine karn en dikkatli bir biimde planlad. Bu cmleden

olarak yaverlerinden M. Kemal Paa'y geni yetki ve olanaklarla donatarak Anadolu'yagnderdi. te, yakn tarihimizde 'Milli Mcadele' ad verilen Trk - Yunan Sava ve onun sonucu

olan zaferin gereklemesini salayan hareketlerin en nemlisi budur. Bu da Sultan

Vahdeddin'in eseridir.

Ancak bu byk, fakat talihsiz padiahn sonradan 'Kuva-y nzibatiye'nin kurulmas ve bilinen

'fetva'larn ortaya kmas gibi M. Kemal Paa ve O'nun giritii savamn aleyhinde grlen

kimi davranlarda bulunduu grlmtr. Fakat bunlarn birincisi dmann gzn boyamaya

ynelik bir uyarlamayd. kincisi ise bizzat dman basksnn eseri idi'' (121).

Msrolu'nun ''Sultan Vahideddin'in kiilii ve dneminin olaylarn tam bir Trk ve Mslman

duyarllk ve lleriyle'' incelediini ileri srd (122) Hseyin Hilmi Ik da Vahdeddinci

cepheden eilerek Padiah yle aklamaya alyor:

''Sultan Vahideddin Han, silahlar alnd, dman filolarnn anakkale Boaz'n at,

mparatorluu paralamaya baladklar bir zamanda halife oldu. Bir felaket olan Sevr

Antlamasn imzalamad. Osmanl ordusu olarak kendini korumak iin brakm olan biricik

taburu, Ayasofya evresinde sipere sokup camiye an takmak veya mze yapmak isteyenlere

ate ediniz! buyruunu verdi. (...) Vatann dman izmesi altnda kalan stanbul'dan

kurtarlamayacan anlad. Gvendii paalar Anadolu'ya gnderip, Kurtulu Savan hazrlad.Anadolu'ya subay, cephane, para kard. (...) Kuva-y nzibatiye diye hazrlad birlikleri de

aka gnderip, kumandanlarna, 'Anadolu'daki glere katlnz!' gizli buyruunu verdi.

stanbul'daki igal ordularna sezdirmeden, Kuva-y Milliye'yi kurdu ve glendirdi'' (123).

Ayn takm Vahdeddin'in lkeyi terk ederken saraydaki ykl paray birlikte gtrmeyiini (124),

padiahn lehine deerlendirip, bununla padiah aklamaya alrlarsa da; bu durum padiahn


34


35/104

genel tutumu yannda bir hi kalr. Hangi dncelerle gtrmediini bilemiyoruz, ama, bunda

''yurtseverliin'' rol yok sanrm. nk ne lde ''yurtsever'' olduunu Ulusal Savama kar

yrtt dmanlkla ortaya koymutu.

Gerek Ksakrek olsun, gerekse Msrolu, Gztepe ve Ik olsun, soruna Vahdeddin'i aklama

dorultusunda baktklar gibi, yalnzca salt kanlara dayanyorlar. Savlarn belgelemeden

yuvarlak szlerle, ileri srmektedirler. Belge olarak sunduklar salt znel nitelikli, bandan

veyahut sonradan Atatrk'e ters dm kiilerin yazl hale dahi gelmemi anlar. Bu nedenle

bilimselliinden zorunlu olarak kukulanlmaktadr (125).

Tm belge ve kantlar incelendiinde, olaylar izlenildiinde ileri srlen bu savlarn hi de hakl

bir yan grlmyor. Bir kere byle bir grevin verildiine ait hibir belgeye rastlayamyoruz.

Vahdeddin'in byle bir dncesi olsayd grevlendirecei M. Kemal'e ve bir takm kiilere

aka syler ve kimi planlar yaplrd. M. Kemal'in gizlediini kabul edelim. Mutlaka Hkmet

yelerinden ve st dzeyli kurmay ve grevliler arasnda bu srrn bir tan olurdu. En az bunlar

bugn bildiklerini aklayabilirlerdi. Her ey Vahdeddin'le M. Kemal arasnda gizli, iki ikiye

gemedi ya?

Padiah Vahdeddin'in isteklerinden unlar doru olabilir. Pontus Devleti'nin kurulmasn, Enver

Paa'nn Anadolu'ya girmesini, Sovyet dncesinin szmasn nlemek. bu noktalarda ortak

dnebilirler. Vahdeddin bu tr isteklerde bulunabilir, M. Kemal de bu istekleri paylam

olabilir (126). Yoksa Anadolu'da ulusal direni rgtleri kurmasn, ulusal savama girmesini,

kongreler dzenlemesini, demokratik bir devlet kurmasn kesinlikle istememitir. DahasAnadolu'daki ulusal, zgrlk ve demokratik gelimelerin bastrlmasn, kendi merkezi

mutlakiyetini salayarak bir diktatrln kurulmasn, ngiliz isteklerinin yerine getirilerek

yumuak bir barn yaplmas ortamnn yaratlmasn istemitir, M. Kemal'de (127), Padiah ve

stanbul ynetiminin M. Kemal'i Anadolu'ya grevlendirirken neler istiyor, neler bekliyordu;

Atatrk'n 8.7.1932'de E. B. apolya'ya tutturduu notlarnda aka grlr. Vahdeddin'in M.


35


36/104

Kemal'e verdii direktif udur:

''Ama Samsun ve evresinde Rumlara zulm eden Trkler'i yola getirmektir. Sonra da

Anadolu'nun eitli yerlerinde beliren Kuvay-i Milliye'yi ortadan kaldrmaktr. (...) Btn umut,

yenen devletlerin istekleri dnda bir harekette bulunmamaktr. Onlarn ikayet ettii olaylar danlemek gerekir'' (128).

4 - M. Kemal, Vahdeddin'i Nasl

Deerlendiriyordu?:

Padiah evre Atatrk'n Vahdeddin hakknda olumlu dndn, Vahdeddin'den gelecek

iin umut beklenebilecei kansnda olduunu ileri srerek; Atatrk'n u ansn aktarrlar:

''Bende oluan kan u idi ki bu adamla kendisini aydnlatmak, yakndan ve iten desteklemek

kouluyla kimi iler yapmak olanakldr'' (129).

Atatrk'n bu kans henz Vahdettin'in veliahtlk dnemine aittir. Almanya'ya geziye birlikte

giderken bir aray ierisinde olan M. Kemal, gelecein padiahn kendi lleriyle snavdan

geirmi ve yurt sorunlarna ekmeye almtr. Olduka ''kurnaz'' olan Vahdeddin, Osmanl

ordusunun bu stn kurmaynn beenisini kazanmak iin olduka aba gstermiti. lerideki

beklentilerini gerekletirebilmek iin kendisini byle bir tutuma zorlamt.

Oysa daha sonraki gelimeler karsnda Vahdeddin'in gerek yz ortaya ktka, M.

Kemal'in de bataki kans deimi ve sonunda Padiah Vahdeddin'i bir ''vatan haini'' olaraknitelemiti.

M. Kemal stanbul gnlerinde Vahdeddin hakkndaki kansn u szlerile dile getiriyordu:

''...bir mecnunla kar karya bulunduumu hemen anladm. (...) Bu zavall yarn Padiah

olacaktr, kendisinden ne beklenebilir? (130). Vahdeddin hakkndaki gvensizlii u szyle de

aka anlalr. kili grmelerinde umduunu bulamad iin Padiah ''Hac sandmz


36


37/104

kiinin koynunda ha kmt'' (131) szyle deerlendiriyordu.

Usta bir taktik adam olan M. Kemal toplum dengesinin padiah-halifeden yana olduu

dnemler, padiah-halifeye kar olmaktan ustalkla kanm; padiahla ''nesnel koullarn

zorlad bir uzlama'', ''ortak dmana kar, ortak amalar gerekletirebilmek iin birbirleme'' (132) ierisine girmiti. Nesnel koullarn zorunlu sonucu olan bu davrana bakarak

M. Kemal'in padiah-halife yanls olduunu karamayacamz gibi, -N.F. Ksakrek'in yapt

gibi- padiah lehine bir sonu da karamayz. 1920'lerin sonlarna dek halifeden saygyla

szetmeyi srdrmt. Bu tutumu 25.4.1920 tarihli T.B.M.M.'nin lke Bildirisinde, 26.4.1920

tarihli Sovyet Rusya'yla emperyalizme kar ortak hareket etme isteinde, 28.4.1920 tarihli

padiaha ekilen telde aka grlmektedir (133). M. Kemal bu tel yazsnda yle diyordu:

''Kendi hkmetimizin ynetimi altnda mutsuz ve yoksul yaamak, yabanc tutsakl pahasna

elde edeceimiz huzur ve mutluluktan bin kat stndr'' (134).

Bu szleriyle Atatrk, Padiah Vahdeddin ve stanbul Hkmetinin uzlamac ve teslimiyeti

tutumlarn eletiriyordu. Bunlarn ynetiminden yarar gelmeyeceini belirterek yle diyordu:

''oktan kle olduuna kuku kalmam olmas gereken Padiah ve Halifenin klelii ile

kazanlabilecek iktidarn iktidarszla rnek olmas olaan deil midir?'' (135). Bunun

sonucudur ki, ''halife ve padiahn hkmeti, tutsak olmamak isteyen ulusu kendi eliyle

balayarak dmanlara teslim etmeye alyor'' (136).

M. Kemal'in Padiah Vahdeddin'e ilk somuta k 25.9.1920 tarihinde T.B.M.M.'nin gizli

oturumunda olmutu. Yine burada da nesnel durumu gz nne alarak davranm, halifelii

padiahlktan ayr tutarak padiah Vahdeddin'i bir ''hain'', ''dmanlarn yurt ve ulusa ktlkyapmakta kullandklar maa'' olarak nitelemiti (137).

Atatrk'n Vahdeddin'i ''hain'' olarak deerlendirmesi ''nesnel koullarn'' dzelmeye doru

gidiiyle birlikte daha somut olarak belirdi. Atatrk'n 1 Kasm 1922 tarihli Saltanatn

kaldrlmasyla ilgili konumasnda; ''Padiah Vahdeddin'in saltanat dneminde, Trk ulusu en

derin tutsaklk ukuru nne getiriliyor. Binlerce yldan beri bamszlk kavramnn en soylu


37


38/104

temsilcisi olan Trk ulusu bir tekme ile bu ukurun iine yuvarlanmak isteniyor. Fakat bu

tekmeyi vurmak iin bir hain, bilinsiz, anlaysz bir hain gerekiyordu'' diyor ve bu hainin Sultan

Vahdeddin olduunu aklyordu (138). Ona gre ''bu ulusun hkmdar diye, padiah diye,

halife diye banda bulundurduu Vahdeddin (...) bu davranyla kendini ldrd ve temsileyledii ynetim biiminin yklmasn zorunlu kld. Ulus hibir zaman bu hain davrann kurban

olmaya raz olamazd'' (139). Artk ''Ali'yle Muaviye a'' da yaanacak deildi (140). Zaten din,

''drt halifeden sonra srekli siyasa arac, kar arac, bask arac,'' yaplmt (141). Yani

kurulacak demokratik ada Trkiye'de doallkla ''hain'' bir padiah - halifeye gerek

kalmayacakt.

5 - M. Kemal Anadolu'ya Gnderilirken

Devlet Btesinden Ykl bir Para

denmi miydi?:

zellikle Vahdeddin yanls yaynlar, Bamszlk Savann verilmesinde padiah Vahdeddin'e

pay karmak ve Vahdeddin'i aklamak amacyla byle bir sav peindedir. N. F. Ksakrek

padiahn cebinden ''bir rivayete gre'' (dikkat: kesin bilmiyor), 30, 42 veya 60 bin altn lira

verdiini, ileri Bakan M. Ali Bey yoluyla da Bakanlk rtl deneinden 25 bin lira

dendiini yazmaktadr (147). Msrolu, padiahn kendi atlarn satarak ''salad krkbin

altn'' M. Kemal'e verdiini 8143), ''Tekilt- Mahsusa'' bakannn verdii haberi doru kabul

edersek, M. Kemal'in Anadolu'da ulusal almay yrtebilmek iin Vahdeddin'den Otuzbin liradenek'' aldn (144) yazmaktadr. Bir takm anlara dayanan M. Gololu ise stanbul

Hkmetinin M. Kemal'e ''bir miktar para verdiini'' (145), E. B. apolyo ise Anadolu'ya giden

''kurula ikibin lira'' dendiini (146) belirtmektedir.

Anadolu'ya gnderilen kurula ''byk paralarn dendii'', dahas ''devlet hazinesinin bu yolla

Anadolu'ya karttrld'' savnda, Trk Bamszlk Savann verilmesi olaynda padiah


38


39/104

Vahdeddin'in ve Hkmetinin gizli eli olduu anmsatlmak istenmektedir. M. Kemal 6, 7 ve 13

Mays tarihlerinde Sava Bakanlna bavurarak, ivedilikle gidebilmesi iin bir takm

gereksinimlerinin giderilmesini istemiti: ''Mfettilik kararghndakilerin aylk maalarnn

pein denmesini, olaanst giderler iin bir miktar para, iki binek otomobili, kararghnseferi bir karargh saylmasn'' ve bunlarla birlikte ve bir takm bilgilerin yan sra ''kuruldaki

kiilerin hazrlklarn yapmak ve ailelerinin gereksinimlerini salamak iin gereken parann

hemen verilmesini'' istiyordu (147).

ki ganbot'la motorbot'un M. Kemal'in buyruuna verildiini biliyoruz (148). Fakat

otomobillerle ''ykl para''nn kurula verildii hakknda kesin bir bilgi elde edemiyoruz. Zaten

''ykl para'' masaln ileyen tm yazarlar olduka eliik rakamlar veriyorlar. Eer belli bir

miktar para dendiyse o da kurulun aylklar ve bir takm giderlerin karl olabilir ki, bundan

hibir zaman padiahn devlet hazinesini Anadolu'ya geirdii, Bamszlk Sava uruna

kullanlmasn istedii sonucu karamayz (149). Belli bir miktar denek ve aylk verilmi olabilir.

M. Kemal ve kurulunun devlet grevlisi olarak gittiklerini unutmayalm.

En yksek rakam veren Msrolu'nun savn bir an iin kabul etsek dahi, bu ok yksek bir para

deil. Damat Ferit Paa 10.6.1920'de Paris'e Bar Grmeleri iin giderken -be kiilik

kurulunun giderleri iin 70.000 lira verilmiti (150). Anadolu'daki ulusal direnileri bastrmak iin

merkezken gnderilen ehzade Abdurrahim bakanlndaki t Kuruluna 3 milyon lira para

denmiti (151). Bol bol demelere bakldnda M. Kemal ve 18 kiilik kuruluna dendii

savunulan para hi de ok saylmaz. Bilindii gibi bu kurul 18 kiiydi ve Anadolu'da uzun sre

kalacaklarndan ailelerinin giderleri de pein denmesi gerekiyordu.Fakat M. Kemal ve Kurulunun Anadolu'da byk parasal skntlar ektii gz nne alnrsa

savunulan ''byk paralar''n varlndan kukulanyor. Sanrm yalnzca, aylklar denerek

gnderilmi olmallar.

Bakanlar Kurulunun (Meclis-i Vkel) tutanaklarn inceleyen Prof. T. Gkbilgin'in yapt

aklamalara baklrsa bu rakam sanld gibi byk deil, bir grevli ayl dzeyinde. M.


39


40/104

Kemal'in Bakanlar Kurulunda grlen mektubuna baklrsa; M. Kemal'in Anadolu'da mlk

makamlar emrinde kullanlmak iin belli bir parann verilmesini, ''kendisinin stanbul'da hareketi

srasnda ald 1000 lirann 300'n Samsun mutasarrflna verdiini, ayn durumun teki

illerde de olduunu'' yazmaktadr. Hk met bu sorunu zc kararlar ald gibi, 1 Haziran1919'da da ''M. Kemal ve kurulunun denei Sava Bakanl btesinden verildii belirtilerek,

deneklerine yarm aylk orannda bir zam karar'' alyordu. Bu karardan anlaldna gre,

kurulun aylk deneinin yars 57.269 kurutu. Bakanlar Kurulu bu zamm kabul ediyordu (152).

Karar tutanaklarndan anlaldna gre, 9. Ordu Mfettiliiyle Anadolu'ya grevlendirilen M.

Kemal'e yalnzca 1000 lira verilmitir. 18 kiilik kurulun ayl ise 114.538 kurutur. 1

Hazirandan itibaren, 57.269 kuru da zam yaplmtr. Demek ki savunulan ''byk paralar''

yalnzca bir uydurmadan, sonradan yaratlan bir masaldan ibaret. nk Atatrk'n Osmanl

Bakanlar Kuruluna gnderdii mektup ve Bakanlar Kurulunun karar bunun ak kantdr.

M. Kemal ve kurulu Anadolu'da para sknts ekmiti. M. Kemal stanbul'da ''Minber''e de bir

miktar para koymutu. Suriye'de Cemal Paa'ya satt atlarndan ad paray da bir tccara

kaptrmt. Askerlik aylyla geiniyordu (153).

Anadolu'ya geerken para sorununu Rauf Bey'le grmlerdi. Karakol rgtnden Topuolu

Nazmi Bey, Rauf Bey'le bebin lira Anadolu'ya gndermitir (154). Erzurum'dan Sivas'a

gidilirken de para sknts Binba Sleyman Bey'in verdii 900 lirayla zlmt (155).

Halktan para istenmekten ekiniliyordu (156). Erzurum ve Svas'ta delegeleri genellikle ileri

gelir kimseler arlyorlard. Otomobillerin benzinleri, Svas Amerikan okulundan hediye olarak

salanmt. Svas Osmanl Bankas mdrnden zorla bin lira dn alnmt. Svas-Ankarayolculuunda kurul Hac Bekta dergh eyhi Cemalettin Efendi'den yardm grmt. Ayn

skntlar Ankara'da da yaand. Mft Rfat Efendi tccardan 800 lirann zerinde para

toplamt. Moskova'ya gidecek kurulun yolluu tccardan dn alnmt (157).

Bu kantlar umarm, M. Kemal'in ''byk paralar'' ve ''devlet btesiyle'' Anadolu'ya gnderildii

uydurmasn ve masaln rtr nitelikte.


40


41/104

6 - Anadolu'ya Gnderilii Olaynda,

M. Kemal'in zel Kiiliinin Pay:

Prof. G. Jaeschke'nin de dorulad gibi, Atatrk'n bu yetkileri koparmak iin gsterdii aba

kmsenemez. stn bir baaryla sonulanmtr. Atatrk'n kopard 6.5.1919 tarihli

ynerge (talimatname) stn deerde bir diplomasi rneiydi. M. Kemal'in asl amacn

gizleyerek, kendisine ve dncesine kar olan bir hkmette bylesi bir yetki belgesini

alabilmesi onun bir devrimci olarak siyasal kiilii ile olgun ve yetkin diplomatln ortaya

koymaktadr (158). Bu olay da bir kez gstermektedir ki, M. Kemal ei az bulunur bir taktik

adamyd. Devrimini gerekletirebilmek iin byk bir nderlik rnei ortaya koymutu. M.

Kemal'i lmszletiren, dnyann sayl devlet adamlar arasna sokan da, onun bu taktik,

diplomasi ve devlet adam kiiliidir.

BLM

2


41


42/104

ATATRK'N ANADOLU'YA GENDEN SONRA, PADAH, STANBUL HKMET VE

NGLZLER'N ORTAK TUTUMU

imdi u sorular bir baka adan deerlendirmeye alalm. Padiah Vahdeddin, stanbul

Hk meti ve ngilizler asndan bakalm. Dolaysyle; 1) stanbul ynetimi Kurtulu Savan

dnyor muydu? stiyor muydu? 2) M.Kemal'i Anadolu'ya gndermekle padiah ve stanbul

Hk meti, M.Kemal'in Anadolu'da Kurtulu Sava'n balatmasn m istiyorlard? 3) Padiah

ve stanbul Hk metince M.Kemal'e aka Anadolu'da Kurtulu Sava'n balatma grevi

verilmediine gre, byle bir gizli amalar var myd? 4) ngilizler'le ortak davranlarndaki

amalar neydi? 5) M.Kemal'i ve ulusal direni i yok etme yarndaki paylar neydi?.. sorularna

yantlar aranacaktr. Aslnda M.Kemal'in Anadolu'ya geiinden hemen sonraki stanbul'un

tutumu bu sorularn ak yantdr. Biz belgeler nda soruna bakp, deerlendirmek istiyoruz.

Olaya Padiah, Damat Ferit, stanbul Hk meti ile ngiliz destei ve ynlendirmesi asndan

bakarak; belgeler ve kantlar nda aydnla kavuturmaya alacaz.

I- PADAH VAHDEDDN'N TUTUMU:

Vahdeddin 4 Temmuz 1918'de tahta kt. Osmanl mparatorluu en kt dnemini yayordu. I.

Dnya Savanda yenik klmt. Gelecek karanlkt. Yeni padiah bu sorunlara acaba zm


42


43/104

bulabilecek miydi?

Bir takm tanyanlarn ''zeki'' olarak deerlendirmelerine karn, genellikle mabeyin baktibi

Ali Fuat (Trkgeldi) Bey onu; ''kukulu'', ''kurnaz'', ''kararsz'' ve ''tereddtl'' buluyordu (159). yi

bir II. Abdlhamit taklitisiydi (160). Fransz temsilcisi Vahdeddin padiah olurken onu Franszyetkililerine ''ok zeki, etken, ok hrsl, souk yaradll, iten pazarlkl ve iradeli bir kii'' olarak

tantyor. Onun hakknda Gen Trkler'in u kanda olduunu belirtiyor:

''Vahdeddin aynen Abdlhamit'in karakterini tar. Bizde hi gven uyandrmamtr; ama bir

gn hkmdar olursa vay halimize.''

Padiahn yaknlarndan birinin deerlendirmesi de u szlerle bildirilir:

''Vahdeddin otoriter ve hilekr, doas bakmndan ikinci bir Abdlhamit olacaktr. Belki biraz

daha zeki... ve hilekr... daha inat... souk ve esnek'' (161).

Baa gelince olduka baarsz kalm, en byk yanlgs da miza olarak kendisine ok

benzeyen ve birbirini tanmayan D.Ferit'i be kez babakanla getirmesi olmutur. Birbirlerine

olduka benziyor ve ayn yolu izliyorlard (162).

Kat bir ttihat Terakki dman oluu (163), ngiliz ve D.Ferit'in etkisinde kal, onu kendinden

nceki Osmanl Hkmetini yarglama ve sulu bulma yoluna gtrd. Enver, Talat ve Cemal

Paalar'a ar kin duyduundan, bunlarn yarglanp aslmalarn istedi. Bylece yenen devletlere

yaranmak istiyordu. Oysa Anlaklar (tilf Devletleri) Brakma imzalanrken sava sulularnn

teslimini dahi istememilerdi (164).

Sava Divan kurdurularak tm ttihat Terakki ileri gelenleri tutuklanp, yargland.

Ermeni kym ve grm sulular saptanarak ar cezalara ve lme arptrlanlar oldu (165).Bylece Osmanl Devletini Ermeni kymyla sulanm ve yarglamalarla bu suu ispatlam

oluyordu ki, bu yanlg ve politika hatas bugne dek gerilememekte ve tm Trk halkyla birlikte

bu yanl siyasann cezas ekilmektedir.

Yurtseverliinden kukulanlacak lde gevek davranyor, ulusal snrlardan ve lke

bamszlndan dnler veriyordu. Ekim 1918'de Mondros Brakmasna giden kurula


43


44/104

''Osmanl hanedannn haklarn sakl tutmak kouluyla bir takm illere ''ynetsel zerkliklerin

verilmesini'' (166) nermiti.

Padiah Vahdeddin igalci glerin isteiyle (167) ttihat olarak grd (168) ve kendisine

kar sand (169) Osmanl Mebuslar Meclisi'ni 21 Aralk 1918 gn Anayasa'nn kendisinetand 7. maddeye dayanarak, Meclis'te grme amadan bir ''ferman''yla (170), zellikle

Hrriyet ve tilaflarla anlaarak (171) kapad (172). Bylece daha banda ngilizlere ve belli

evrelere kar teslimiyetini ortaya koymu oluyordu.

30 Mart 1919'da, ngiliz Yksek Komiseri Amiral Calthorpe ile gren D.Ferit, ''Trkiye'nin

ngiltere'ye, ancak yalnz ngiltere'ye bal'' olmak istediini salayan ve padiah Vahdeddin'in

kendi eliyle yazd bir tasarnn Franszca evirisini ngiltere Dileri Bakanl'na gnderilmek

zere Amiral'e vermiti. Padiah unlar istiyordu: 1) slm lkeleri Osmanl halifeye bal

olacak, 2) ngiltere onbe yl boyunca Trkiye'nin yabanclara kar bamszln korumak ve i

dzenini salamak iin gerekli bulduu yerleri igal edecektir''. 3) Ermenistan ''bamsz ve

zgr bir Cumhuriyet olacaktr''. 4) Burgaz - Enes izgisi Trakya snr olacaktr. 5) Boazlar

ngiltere'ce igal edilecektir. 6) Sultan'n gerekli grecei Osmanl Bakanlklarna ngiliz

mstearlar atanacaktr.'' 7) Onbe yl boyunca vali danmanlklarna ngiliz bakonsoloslar

atanacaktr.

8) Yerel meclisleri ngliiz konsoloslar denetleyecektir. 9) ngiltere merkez ve tarada mal

denetim yapabilecektir (173).

Padiah, Damat Ferit ve Hkmet yeleri aka ngiliz yanlsydlar. ngiliz Sevenler Dernei'nin

kurucusu ve yeleriydiler. Trkiye'nin kurtuluunu ngiltere'nin gdmnde gryorlard (174).Vahdeddin baa geince, ''hangi koullarla olursa olsun'' bar yapmay dnyordu. Atekes

koullarn renirken zzet Paa'ya; ''Bu koullar ok ar olmalarna karn, kabul edelim. yle

sanyorum ki, ngilizler'in Dou'da yzyllarca sren dostluu ve kayrc siyasas

deimeyecektir. Biz onlarn hogrsn daha sonra elde ederiz'' diyordu. Sait Molla'y ngiliz

dostluunu salamada kullanyor, Molla'nn ykc tutumuna bile gz yumuyordu. I. Dnya


44


45/104

Savanda Almanya'nn yannda savaa girilie kar kyor, ''aklszca yaplm bir hareket''

olarak niteliyor, ''eer bata olsaydm bu zc olay olmazd'', diyordu. ngilizler'e olan sevgi ve

saygsn ''babasndan miras aldn'' savunan padiah, ngiltere'yle ''dostluk ilikilerini yeniden

glendirmek iin elinden geleni yapacan aklyordu. ngiliz yetkilileri Padiah Vahdeddin'igerekten iyi bir ''ngiliz dostu'' grmelerine karn aciz olduundan, yardmdan ekiniyorlard.

Prof. Jaeschke'nin vurgulad gibi ''ngiliz dostluunu kazanmak iin yalvarp yakarmalar''

ngiltere'nin karlar sz konusu olduu srece yrtld (175).

Birinci blmde M.Kemal'in hangi koullar altnda ve hangi amalarla Anadolu'ya gnderildiini

grm, lkeyi kurtarmak gibi bir amalar olmadn belgelemitik. Dnlen ey ngiltere'nin

isteini yerine getirerek, Anadoluda filizlenmeye balayan direni eylemlerini yok etmektir.

Kald ki M.Kemal'in Anadolu'ya geiiyle yanl adm attklarn, yok etmek istedikleri eye can

verdiklerini anlayacaklar, nlemler arayacaklardr. Durum karsnda padiahn tutumu yle

olacaktr. Belgeleyelim.

ncelikle padiah, M.Kemal'in davranna kzyordu. M.Kemal'in adn kfrle azna alyor,

onun Trk ve Mslman olmadn, asi olduunu vurguluyordu. te belgeler:

Vahdeddin 21 Mart 1921 gn ngiltere Yksek Komiseri Rumbold'a unlar sylyordu:

''Bir avu ekiya tam bir etkinlik kurmular... Ankara'nn liderleri bu lkede dikili aac olmayan;

ne kan bayla, ne de baka bir eyle lkeye bal olmayan kimseler... M.Kemal kkeni belli

olmayan Makedonya devrimcisidir. Kan Bulgar, Srp, Rum herey olabilir. Daha ok Srp'a

benziyor. Onlarn arasnda gerek bir Trk yoktur. Gerek Trk zne baldr''.

6 Nisan 1920'de de padiah, M.Kemal'le evresinin Bolevik ve ttihat olduunu syleyerekngiltere'nin dmanln zerlerine ekmeye alyordu:

''Ankara'nn asker devrim rgt yalnzca eski ttihat ve Terakki Partisi'nin yeniden dirilmesidir.

Yunan saldrsnn uyandrd duygular smrerek gz boyamaya olanak salayan ulusuluk

maskesi arkasna gizlenmitir. Halkn % 90' Ankara'nn gidiine kardr. Ancak onlarn bask

yntemleriyle bakaldrmalar nlenmitir''.


45


46/104

23 Mays 1921'de Vahdeddin aka Ankara'y Bolevik olarak niteliyor; kartrc ve lgn

olduklarn vurguluyor ve anlaklarn buna nlem almalarn neriyordu.

''Ankara liderleri kiisel amalarna bal olarak kartcl destekliyorlar. Susuz halk her

ikisinin de kurbandr. Kendi z lkesi lgn dnceli halkla dolup tayor. Onlar Bolevikyardmna gveniyorlar... Gdlecek siyasa (...) Bolevikleri Kafkasya tesine almak olmal''.

Vahdeddin 7 Austos 1922 tarihinde de M.Kemal ve evresini yle karalyor, ngilizler'i

zerlerine kkrtyordu:

''Onlar bir devlet deil, belki asler ve ihtill ciler topluluudur. Onlar ttihat ve Terakki

Partisi'nin yeniden ortaya kdr. Bunlar eitli adlar altnda kendi z karlar iin bu lkeye

egemen olmaya almlardr. Bunlar yalnzca Boleviklerdir. Ben ve hk metim bar

yapmaya, bu yolda zveride bulunmaya hazrz. (...) Asleri yok etmek iin yasal hk met

desteklenmelidir''.

Padiah, ''Savan amansz dman olduunu'', eref ve onurun onunla ''as lider arasnda

herhangi bir uzlama olana tanmadn'' aka sylemekten ekinmiyordu. M.Kemal ve

evresiyle uzlamay erefsizlik olarak niteleyen padiah, kald ki ngilizler'e tutsakl onur

belgesi olarak gryordu (176).

Padiah Vahdeddin Anadolu'nun gc karsnda yetersiz kalnca srekli olarak bu hareketi

ngiltere'ye ikyet ediyor ve bastrlmasn istiyordu. ngiliz Yksek Komiserlii grevlilerinden

Hohler'in 4.8.1919 gn lkesine verdii raporda; padiahla grtn, M.Kemal ve

arkadalarnn hareketlerinden ok kayglandn, gecikmeden bireyler yaplmasn istediini

yazyordu (177). 7.8.1922'lerde padiah, ngiliz yetkilisi Rumbold'dan ''Anadolu'nunKemalistler'in yrylerine uygun olmayacak bir biimde boaltlmasn'', ''Kemalist

ayaklanmaclar temizlemekte yardmc olunmasn'' isteyecei gibi (178), Ryan'a da 10

Nisanda gnderecei bir adam yoluyla ''igal edilen topraklarn Merkezi Hk mete teslimini,

aksi durumda Kemalistlerin etkinliinin olduka artaca''n sylyordu. Yine Rumbold'un verdii

bilgilere gre padiah, Anadolu eylemini Bolevik olarak niteledii gibi, ngiltere'ye kar


46


47/104

ynelmi bir hareket olarak deerlendiriyor, ngiltere'yi Anadolu hareketi zerine kkrtyor ve

bylece ngiltere tutsaklnda kendi yerini koruyabileceini sanyordu. Ksaca lkesini kendi

saltanatna deiiyordu. Rumbold Vahdeddin'le olan grmesini yle dile getiriyor.

''Bolevik olarak niteledii Kemalistlerin iinde bulunduklar durumu yeniden gzden geirdi.Onlarn bir eit silahsz hkmet darbesi yaparak hkmeti devirdiklerini anlatt... Kemalistlere

kar olan ve Mslman olmayan uyruun kt durumundan sz etti. (...) Btn bu halkn

gdmn bize brakmak zorunda (!) olduunu sledi.(...) Kemalist darbe, grnte ulusun bir

i iidir; ama gerekte ise Anlaklar byk lde ilgilendirir'' (179).

Padiah'n M. Kemal'e ve Anadolu eylemine kzgnl ar ldeydi. yle ki Kurtulu

Sava'nda Trkler'in baarsn dahi kabullenememiti. Sevinilecek bu olaya tepki gstermiti.

Trk askerlerinin zmir'e girmesi zerine Tevfik Paa Hkmeti M. Kemal'i kutlamak istediyse

de Vahdeddin kar kt ve telyazs gndermesini nledi. Hkmetin srarlarna karn padiah

Ankara'y kutlamad (180).

9.8.1919 gn M. Kemal padiah buyruuyla ordudan karlm, fahr yaverlik san ve nianlar

geri alnmt (181). 7/8 Temmuz gn III. Ordu Mfettilii grevine son verildiinden, M. Kemal

de hem ordudan hem de grevinden ayrlmt (182).

Padiah, Anadolu hareketine kartln 20.9.1919 gn yaynlad kendi adn tayan bir

bildirisiyle aka ortaya koydu. Bu bildiri Babakan D. Ferit'in bir genelgesiyle birlikte

duyurulmutu. Bylece padiah, Babakan Ferit ve ngiltere ayn cepheden hareket ediyordu.

Padiah halk sakin olmaya ve Hkmetin buyruklarna uymaya aryordu. Halkla Hk met

arasnda ayrlk olmadn, byk devletlerin tzegen (adil) olduklarn, onurumuzu koruyacak birbarn yaplmasn salyacaklarn vurgulad (183). Kald ki Temsilci Kurulun ald nlemlerle bu

bildiri Anadolu'ya pek sokulmad. Ulat yerlerde de etkisi olmad.

30.9.1919'da Amiral de Robeck, L. Curzon'a Padiahn, M. Kemal'in etkisinin yaylnda,

korkuya kapldn, ''ngiliz yetkililerinden g kullanarak ulusular durdurmalarn istediini''

yazyordu (184).


47


48/104

8/14/2019

baki Öz -atatürk'ün anadolu gönderilişi

Documents