bartın yöresi bal arısı (apis mellifera l.) (hymenoptera, apidae) zararlıları

8/7/2019 Bartın Yöresi Bal Arısı (Apis mellifera L.) (Hymenoptera, Apidae) Zararlıları

http://slidepdf.com/reader/full/bartin-yoeresi-bal-arisi-apis-mellifera-l-hymenoptera-apidae-zararlilari 1/10

ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi Yıl: 2006 Cilt:8 Sayı:10

64

BARTIN YÖRESİ BAL ARISI (Apis mellifera L.)(Hymenoptera, Apidae) ZARARLILARI

Azize TOPER KAYGIN, Yafes YILDIZ

ZKÜ Bartın Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü

ÖZET

Zengin bitki örtüsü ve uygun iklim koşullar ıyla Bartın, ar ıcılık yapmaya uygun yörelerimizden biridir. Yöredemodern ar ıcılık yapılmakta olup ar ıcılıkla uğraşan aile sayısı 1630’dur. Bal ar ısında görülen bazı zararlılar her yıl yüzlerce koloninin sönmesine ve dolayısıyla bal üretiminde kayıplara neden olmaktadır. Bu nedenlezararlılar ı tanımak ve onlarla mücadele etmek ar ıcılar için bir zorunluluk olmaktadır. Bu amaca hizmetle yapılanaraştırmada Bartın yöresinde bal ar ısında zarar yapan 10 tür tespit edilmiştir. Bunlar: Varroa akar ı Varroa

jacobsoni Oudemans, Büyük Balmumu Güvesi Galleria mellonella L., Eşekar ılar ı Vespa crabro (L.),Kar ıncalar, Sar ıca Ar ı (Polistes gallicus L.), Kulağakaçan (Forficula auricularia L.), Ar ı Kuşu (Merops apiaster

L.), Fareler, Su kurbağası (Rana esculenta L.), Boz ayı (Ursus arctos L.) olup, bu türler ve zarar şekillerihakk ında bilgiler verilmiştir. Anahtar kelimeler: Ar ıcılık, Bartın, Bal ar ısı zararlılar ı

HONEYBEE (Apis mellifera L.) (Hymenoptera, Apidae) PESTS INBARTIN VICINITY

ABSTRACT

Bartın is one of our vicinities suitable for apiculture thanks to its rich vegetation and favorable climateconditions. Modern apiculture is made in the vicinitiy and the number of families who are busy with apiculture is1630. Some pest seen on honeybee cause hunreds of colonies to fade and consequently honey production losses.Therefore, it becomes compulsory for beekeepers to know pests and fight against them. 10 species damaginghoneybees in Bartın vicinity were determined in the research carried out for this aim. These are: Varroa

jacobsoni Oudemans, Galleria mellonella L., Vespa crabro (L.), Ants, Polistes gallicus L., Forficula auricularia L., Merops apiaster L., Mauses, Rana esculenta L., Ursus arctos L. and information about these species andtheir damage ways are given in the study.

Keywords: Apiculture, Bartin, Pests of Honeybee

1. GİRİŞ

Bal ar ısının (Şekil 1) yaptığı bal ilk çağlardan beri insanoğlu için en önemli besin kaynaklar ından birisidir vear ıcılıkta en az masraf isteyen meslek dallar ından biridir (Ergün, 2003). Ar ıcılığın tarihçesi insanlar ın mağarahayatı yaşadığı on binlerce yıl öncesine kadar gitmektedir. M.Ö. 7000 yıllar ına ait mağaralara çizilen resimler,çok eski tarihlere ait ar ı fosilleri ve benzeri tarihi buluntular bu görüşü doğrulamaktadır. Gerçek ar ıcılık,insanlar ın ağaç kovuklar ı içinde yuvalanan ar ılar ı öldürmeden bir miktar bal almalar ı ve bir miktar balı da ar ılarabırakmalar ı ile başlamıştır. Ar ılar ın gen merkezleri Orta-Doğu ülkeleri olduğundan ar ıcılığın ortaya çıkması buülkelerde olmuştur. Bununla birlikte M.Ö. 1300 yıllar ına ait olduğu sanılan ve Hititler devrinden kalmaBoğazköy'deki taş yazıtlarda ar ılardan bahsedilmesi ar ıcılığın Anadolu'da da çok eski tarihlere dayandığını göstermektedir. Son birkaç yüzyıl öncesine kadar çok uzun bir süre ilkel olarak yapılan ar ıcılık, birçok bilimselbuluş ve gelişmelerin ışığında günümüz ar ıcılığına kadar gelişme süreci yaşamıştır.




65

Bugün dünyada yaklaşık 56 milyon ar ı kovanı bulunmakta ve bunlardan 1.2 milyon ton dolayında balüretilmektedir. Üretilen balın yaklaşık 1/4'ü ticarete konu olmakta ve dış satımın % 90'ı 20 dolayındaki balüreticisi ülkeden yapılmaktadır. Dünyanın en çok kovan varlığına (65 milyon) sahip ve bal üreten (211 bin ton)ülkesi Çin'dir.

Bal yanında; propolis, ar ı sütü, polen ve balmumu gibi ar ı ürünleri de dünya ticaretinde yer almaktadır. Diğer yandan tar ımı gelişmiş ülkelerde ar ıcılık, ar ı ürünleri üretimi yanında hatta daha önemli olarak, bitkisel üretimdemiktar ve kalitenin artır ılması amacıyla yapılmaktadır. Örneğin, ABD'de bitkisel üretimde bulunan üreticiler üretim yaptıklar ı bitkilerde tozlaşmanın sağlanması için ar ıcılara 41 milyon $ ar ı kirası öderlerken, buna kar şılık kendileri ar ılar ın üretimlerine katk ısından 3.2 milyar $ kazanmaktadırlar. Yine ABD'de yapılan bir başkaçalışmada; 40 dolayındaki bitki türünden elde edilen toplam 30 milyar $'lık ürün değerinin yaklaşık 1/3'ü olan 10milyar $'ın bal ar ılar ından dolayı sağlandığı bulunmuştur. Diğer yandan bal, propolis, ar ı zehiri, ar ı sütü gibi ar ı ürünleri pek çok ülkede "Ar ı Ürünleri ile Tedavi" anlamına gelen "Apiterapi"de kullanılmaktadır (www.tarim.gov.tr).

Bartın Tar ım il Müdürlüğü’nden alınan bilgilere göre yörede sabit (modern) ar ıcılık yapılmakta olup 22700 ar ı

kolonisi tespit edilmiştir. Ar ıcılıkla uğraşan aile sayısı ise 1630’dur. 2004 yılında Bartın Ar ı Yetiştiricileri Birliğikurulmuştur ve şu an 65 üyesi bulunmaktadır. Birliğe üye olabilmek için ar ıcılar ın en az 50 kovana sahipolmalar ı şart koşulmuştur.

Ülkemizin her bölgesi aslında iklim, coğrafi durum ve bitki örtüsü bak ımından ar ıcılık yapmaya oldukça uygunolmasına rağmen bu faaliyetin istatistiksel verilere göre ülkemizde şu anki koşullarda ekonomik anlamda iyikonumda olduğu söylenemez. Bal ar ısı zararlılar ı bal ar ısının güncel konular ından biridir. Bal ar ısının bitkilerle doğrudan ilişkili olarak sosyalbir disiplin içinde yaşaması özellikle modern ve gezginci ar ıcılığın yoğunlaşması zararlılar ın da önemininartması sonucunu getirmiştir. Bal ar ısı zararlılar ının bir k ısmı hemen her ar ıcı taraf ından bilinir ve bunlara kar şı deneme-izleme yöntemiyle çözüm getirilmeye çalışılır. Ancak bunlara bilimsel bir yaklaşımla çözümaranmasının geçmişi çok eski değildir. Balar ısının koloni halinde yaşaması, yaşamının büyük bir bölümünü

kapalı bir mekân olan kovanda geçirmesi, bitkiler ve özellikle çiçeklerle ilişkili yaşaması bal ar ısı zararlılar ınınsüratle bulaşıp yayılmasına ve önemli kayıplar ın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ancak bal ar ılar ının sosyalve katı bir işbölümü içinde yaşaması ise bu olumsuzluklar ı en aza indirebilmektedir. Çevre kirliliğininyoğunlukta olduğu günümüzde balar ısının bundan zarar görmesi de her geçen gün artan bir şekilde sürmektedir.Balar ısı yetiştiriciliğinde kayıplar ın azaltılmasının en önemli yollar ından birisi balar ısı zararlılar ının doğru olarak belirlenmesi ve bunlara geçerli çözümler getirilmesi ile mümkündür (Öncüer ve Benlioğlu,1998).

2. MATERYAL METOT Bu çalışmanın ana materyalini Bartın yöresinde yetiştiriciliği yapılan bal ar ısının zararlılar ı oluşturmaktadır. Bal ar ısı zararlılar ını belirlemek amacıyla, ar ıcılık yapılan yerleri ve ar ıcılarla ilgili bilgileri öğrenmek üzereBartın Tar ım İl Müdürlüğü’nde ilgili kişilerle görüşmeler yapılmıştır. 2005 yılı ve 2006 yılının başlar ında Bartın,Kozcağız, Ağdacı, Ulus, Karaköy, Kumluca, Kurucaşile, İhsanoğlu’nda ar ıcılarla yapılan yüz yüze görüşmeler ve ar ı kovanlar ında yapılan incelemeler laboratuar çalışmalar ıyla desteklenmiştir. Bunlar ın yanı sıra araştırma alanı ile ilgili olarak veya araştırmaya konu olan türler hakk ında, gerek ülkemizdegerekse yurt dışında daha önceden yapılmış ve yayınlanmış araştırmalar ve kaynaklar da materyal olarak kullanılmıştır. İlgili internet sitelerinden de gerekli bilgiler alınmıştır.




66

3. BULGULAR Bir önaraştırma niteliği taşıyan çalışmadan elde edilen sonuçlar ve ar ıcıkla uğraşan kişilerden alınan bilgilere

göre Bartı

n yöresinde bal ar ı

sı

nda zarar yapan türler aşağı

da verilmiştir. Varroa (Ar ı Akar ı) (Varroa jacobsoni Oudemans) Bal ar ılar ının larva, pupa ve erginleri üzerlerinde yaşayan, uzun süre dikkati çekecek bir belirti göstermedençoğalan, tehlikeli bir dış parazit akardır (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Ülkemizde, epideminin en yaygın olduğu1980 yılına kadar kaybedilen toplam koloni sayısının yaklaşık 600.000, ürün kaybının ise 7000–7500 tonaulaştığı tahmin edilmiştir (Tutkun ve İnci 1985). Dişi akar; ar ı larvalar ı ve erginlerinin hemolenf adı verilen kan sıvısını emerek beslenirler (Şekil 1) Varroa akar ı beslenmekte olduğu ar ı ölünce onu terkeder ve yeni bir ar ı bulur. Bartın çevresinde ar ıcılıkla uğraşan herkesinortak ve en büyük sorunlar ından biridir. Tüm ar ı kolonilerinde varlığı tespit edilmiştir.

Şekil 1. Varroa (Ar ı Akar ı) (Varroa jacobsoni Oudemans) (Ergün, 2003)

Ar ı Biti (Braula coeca Nitzsch) Ar ı biti (Şekil 2), bal ar ılar ının gıdalar ına ortak olan, polen, bal ve ar ı sütü ile beslenen bir bal ar ısı zararlısıdır.Ar ıcılar, Ar ı biti ile Varroa’yı sık sık kar ıştırmaktadırlar. Ar ı biti, 3 çift bacağa sahip bir böcek olmasına rağmen;Varroa 4 çift bacaklı, yassı, oval vücutlu bir akardır. Ar ı biti, Varroa gibi kan emerek beslenmez; bu nedenlear ıcılar, Ar ı bitinin zarar ına pek önem vermemektedirler. Fakat, Ar ı bitleri uygun gelişme ortamı bulduklar ı zaman, Varroa kadar tehlikeli olabildiklerinden, bu konuda dikkatli davranmakta yarar vardır (Tutkun veBoşgelmez, 2003). Bartın yöresinde bulunmasına rağmen yoğunluğu düşüktür.

Şekil 2. Ar ı Biti(Braula coeca Nitzsch) (maarec.cas.psu.edu/pest&disease)

Büyük Balmumu Güvesi (Galleria mellonella L.) Dünyada ar ıcılık yapılan hemen her bölgeye yayılmış olan Büyük balmumu güvesi, bal ar ısının en önemlizararlılar ından biridir. G. mellonella’nın larvalar ı; balmumu, bal ve depolanmış polenler üzerinde beslenerek ağır ekonomik kayıplara neden olur (Şekil 3). Sağlıklı aktif kolonilerde Mum güvesi zarar ı, işçi ar ılar taraf ından etkili




67

bir şekilde kontrol edilmekte ise de; anasız kolonilerde, pestisit veya hastalıklara maruz kalarak zayıflamış kolonilerde, büyük kayıplar meydana gelmektedir. En ağır kayıplar ise k ış aylar ı süresince depolanmış peteklerde görülmektedir (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Bartın ve civar ında yaygındır.

Şekil 3. Galleria mellonella L. A. Larvalar ı B. Ergini (http://www.amiciinsoliti.it)

Kar ıncalar Kar ıncalar (Şekil 4), genellikle, hayvansal besin alırlarsa da bazı türler bitki artıklar ıyla, bazılar ı da şekerlimaddelerle beslenirler. Kar ıncalar asıl olarak ölü ar ılara gelir. Bazen kovanlar ın içine girerek bala hücumederler. Soğuk havalarda kovan sıcaklığından faydalanmak veya besin aramak için, özellikle zayıf kovanlar ıniçinde bulunurlar. Tetramorium caespitum (L.) (Bahçe kar ıncası) sırlanmamış petek gözlere veya sırlanmış çerçevelere, şurup kaplar ına toplu halde saldır ırlar ve ballı petekleri kullanılmaz hale getirirler. Tüm Bartınyöresinde görülmektedir. Formica cinsine bağlı kar ıncalardan K ırmızı orman kar ıncası (Formica rufa L.) (Şekil 5) bazen Avrupa'dakovanlara saldırmaktadır. Bu kar ıncanın yuvalar ı üzerine veya yak ınına yerleştirilen kovanlarda, tahribat dahafazla olmaktadır (Tutkun ve Boşgelmez, 2003).

Şekil 4. Bahçe kar ıncası (Tetramorium caespitum

(L.)) (http://myrmecology.info)

Şekil 5. K ırmızı orman kar ıncası (Formica rufa L.)(http://www.bilderserver.com)

Eşek Ar ılar ı (Vespa crabro (L.)) Eşek ar ılar ının çeneleri dişli olduğu için yaprak ve meyve kabuklar ını kemirebilir. Üzüm gibi meyveleriparçalayabilir. Konumuzla bağlantılı olarak işçi eşek ar ılar ı bal ar ılar ını öldürürler. Bazen toplu olarak bal ar ısı kovanlar ına hücum ederek büyük zarar verirler. Kuvvetli kovanlar kendilerini koruyabildikleri halde zay ıf kovanlara büyük zarar verirler (Ergün, 2003) (Şekil 6). Bartın yöresinde hemen her bölgede zarar ınarastlanılmaktadır.

A B




68

Şekil 6. Eşek Ar ısı (Vespa crabro L.) (http://site.voila.fr).

Sar ıca Ar ı (Polistes gallicus L.)

Yaşayışı ve zarar şekli eşek ar ılar ına benzer. Özellikle sonbaharda ar ılar ın uçuş yapamadığı soğuk günlerde zayıf kovanlara girerek bal ile beslenirler (Öncüer ve Benlioğlu, 1998). Ar ılar, hava sıcaklığı 12 derecenin altındaykenk ış salk ımında olduğu için, bu saldır ılara kar şı koyamazlar (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Ağdacı Köyü,Kozcağız, Karaköy’de zarar ı tespit edilmiştir (Şekil 7).

Şekil 7. Sar ıca Ar ı (Polistes gallicus L.) (http://strano16.interfree.it)

Kulağakaçan (Forficula auricularia L.) Kulağakaçan, genelde bitkisel maddelerle beslenir. Başlıca besinleri arasında yaprak, çiçek, meyve, süs bitkileri(karanfil, krizantem, gül) ve sebzeler (kereviz, lahana, marul) sayılabilir. Kovanlarda ise ar ı larvalar ı, hasta veyaölmüş ar ılar ın yumuşak vücut parçalar ı ile beslenir, nadiren balmumu ya da bal yer (Tutkun ve Boşgelmez,2003). Bartın ve çevresinde yaygındır (Şekil 8).

A B Şekil 8. Kulağakaçan (Forficula auricularia L.) A. Erkek B. Dişi (http://www.ento.csiro.au).




69

Ar ı Kuşu (Merops apiaster L.) Ar ılara çok zarar verir. Üzeri renkli, gagası siyah olan ar ı kuşu daha zararlıdır. Ar ılara sürü halinde saldır ır vehavada yakalar. Bu kuşun ar ılıktan uzaklaşması için zaman zaman tüfek ile mücadele edilmekte ise de fazla

başar ılı olunamamaktadır (Ergün, 2003). Göçmen kuşlardan olan Ar ıkuşu, ilkbahar sonlar ına doğru güneydenkuzeye doğru göçüne başlar ve güzergahı doğrultusunda konakladığı yörelerde böceklerle ve özelliklebalar ılar ıyla beslenirler. 3167 sayılı Kara Avcılığı Kanunu ile bu kuşun avlanması 1982 yılından bu yanayasaklanmıştır (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Bartın yöresinde ar ıcılık yapılan hemen her yörede zarar ının olduğu belirlenmiştir. Kovanlar ın olduğu yerlerdeavlanan kuşlar balar ılar ına topluca saldırarak onlar ı yemektedirler. Bartın’da her sene yoğun olmamakla birliktemayıs aylar ında görülmekte ve ar ıcılar bu çok güzel kuşlar ı öldürmek yerine korkutup kaçırmayı tercihetmektedirler. Bu amaçla havaya tüfekle ateş açma, korkuluk gibi yöntemler kullanmaktadırlar. Ancak saldır ınınyoğun olduğu yerlerde bazı ar ıcılar, kovanlar ın yerini değiştirdiklerini de bildirmişlerdir (Şekil 9).

Şekil 9. Ar ı kuşu (Merops apiaster L.) (http://yves.thonnerieux.oiseaux.net).

Fareler ve Sıçanlar

K ışın kovanlar ı kemirirler, uçma deliğinden girerek bal ve polen yerler. Ayr ıca kovanda gürültü yaparak k ış uykusundaki ar ı salk ımının dağılmasına sebep olurlar. Bazen ar ılar ı da yerler. Kovanı söndürebilirler (Ergün,2003). Zarar yapan fare türleri, Ev faresi (Mus musculus L.), Tarla fareleri (Microtus spp.) (Şekil 10) ve Ormanfaresi (Apodemus spp.)’dir (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Bartın ve havalisinde görülmektedir. Ar ıcılar ınbildirdiğine göre fareler genellikle eski tip, ince vasıflı materyalden yapılmış, köpük maddesi kullanılmış kovanlarda etkili olmakta, fenni kovan denilen modern kovanlarda fareler kovana zaten giremediği için zarar ı dasöz konusu olmamaktadır.

Şekil 10. Tarla faresi (Microtus spp.) (http:// www.zoologi.no/ patlas/pat_foto.htm) Kurbağalar Bartın’da geniş bir havzası bulunan Bartın Deresinin bir kolu Ulus ilçesinin köylerinden doğmaktadır. Bu kol,önce Eflani’den gelen kolla, daha sonra Amasra ilçesinin Yukar ısal köyünden doğan kolla birleşip şehir merkezine girer. Diğer kolu Kozcağız’ın Hasankadı köyünden doğup Ulus ilçesinin Hisar köyünden doğan kolla




70

Kozcağızın Bakioğlu köyü yak ınlar ında birleşip, Bartın’a kadar gelir. Bu iki ana kol ise şehir içinde Gazhaneburnunda birleşerek Karadeniz’e ulaşmaktadır. Derenin k ıyılar ında pek çok su kurbağası yaşam alanı bulmaktadır. Bu yörelerde ar ıcılık yapan kişilerden alınan bilgilere göre özellikle dere kenar ına bırak ılankovanlar ın ar ılar ı için kurbağalar tehdit oluşturmaktadırlar.

Su kurbağalar ı, durgun sular, gölet, sazlık ve bataklık gibi nemli yerlerde yaşadıklar ı için yazın su taşıyan sakaar ılara saldırarak bunlar ı yerler (Şekil 11). Üstü yapışkan bir sıvı ile kaplı olan dilini çok hızlı bir şekilde uzatıpböceği yakaladıktan sonra ağzını kapatır. Ar ı bu anda iğnesini kullanamaz (Tutkun ve Boşgelmez, 2003).

Şekil 11. Su kurbağası (Rana esculenta L.) (http://www.parks.it) Ayılar Ayılar (Şekil 12) koloniyi dağıtır ve petekleri yer. Kovanlar orman içinde olursa zarar daha fazla olur. Ayı koloniye alıştı ise koloninin yeri değiştirilmelidir (Ergün, 2003). Bartın’da Ulus, Abdipaşa ve Kurucaşilecivar ında özellikle ormanlık alanlardaki kovanlarda zarar yaptığı bu yöredeki ar ıcılar taraf ından bildirilmiştir.

Şekil 12. Boz ayı (Ursus arctos L.)(http://www.quantum-conservation.org)

4. SONUÇ VE ÖNERİLER

Türkiye'nin ekolojik ve sosyo-ekonomik yapısı gereği, ülkemizin her yerinde ar ıcılık yapılabilirken sırasıylaEge, Karadeniz ve Akdeniz Bölgeleri gerek kovan varlığı gerekse üretim payı bak ımından ar ıcılık için en önemlibölgelerimizdir. Türkiye bal üretiminin yaklaşık yar ısı bu üç bölgemizde gerçekleşmektedir. Bal üretimibak ımından sırasıyla ilk on ilimiz; Muğla, Ordu, Adana, Aydın, Sivas, Antalya, İzmir, İçel, Erzincan ve Samsunolup ülkemiz bal üretiminin yaklaşık yar ısı bu illerimizde üretilmektedir (www.tar ım.gov.tr). Türkiye'nin 2001yılında 5 bin ton olan bal ihracatı 2002 yılında üç kat artarak 15 bin tona çıkmıştır. Dünya bal üretiminin 1 126015 ton olduğu, ar ı varlığı bak ımından ilk sıradaki Çin'in 211 791 ton üretimle yine ilk sırayı aldığı görülmektedir. Çin'i 87 270 ton ile A.B.D ve 70 000 ton ile Arjantin izlemektedir. Türkiye, D İE 1998 yılı verilerine göre 4,2 milyon kolonide 67,5 bin ton bal üretimi yaparak Arjantin'den sonra 4. s ırada yer almıştır.Sıralamadaki ilk 10 ülkenin bal üretimleri toplamı dünya toplam üretiminin %62.30'unu oluşturmaktadır.Türkiye'nin dünya bal üretimindeki payı ise % 5.7'dir. Türkiye, yıllık yaklaşık 3 500 ton balmumu üretimi ile




71

ar ıcılar ın gereksiniminin önemli bir bölümünü kar şılamaktadır. Diğer ar ı ürünleri ise yok denecek kadar azüretilmektedir (http://www.milliyet.com/; www.ntvmsnbc.com; http://www. osmaniyetarim.gov.tr).

Ar ıcılık işsizlik için bir istihdam alanıdır. İşte bu yüzden ar ıcılığı yaymak ve geliştirmek suretiyle çiçeklerdekibal özünü, ar ı ürünlerine çevirerek orman köylüsüne yeni bir iş kolu oluşturabilir, dolayısıyla da ormanköylüsünün gelir düzeyi arttır ılabilir. Ar ıcılığın aile ekonomisini geliştirmede önemli bir yeri vardır. Sadecear ıcılık yaparak yaşamını sürdüren aileler bulunmaktadır. Az bir masrafla büyük bir gelirin elde edildiğiar ıcılığın önemli zararlılar ı da vardır. Bunlar bazen yoğun bir şekilde çoğalmalar ı durumunda kovandaki ar ılar ıntamamını yok edebilmekte ve ar ıcılığa büyük bir zarar vermektedirler. Bu bak ımdan zararlılar ın zamanındatespiti ve mücadelesi büyük bir önem arz etmektedir. Bir ar ılıkta sağlıklı koloniler bulundurmak için, teorik ve pratik bilgiler yanında, ar ı hastalık ve zararlılar ını bazı özelliklerine bakarak teşhis etmek ve ar ılara zarar vermeden bunlarla mücadeleyi sürdürmek gerekmektedir;fakat bugün birçok ar ıcı, kovanlar ında gördüğü bir hastalığı, deneme-yanılma metoduyla veya başka bir ar ıcıdanöğrendiği yöntemlerle tedavi etmeye çalışmaktadır. Sonuçta ortaya çıkan başar ısız uygulamalar, ar ıcınınkendisine olan güvenini sarsmakta ve ar ıcılık yapma hevesini k ırmaktadır (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Ülkemiz genelinde olduğu gibi Bartın yöresinde de Varroa (Ar ı Akar ı) (Varroa jacobsoni Oudemans) entehlikeli, ar ıcılar ı en çok uğraştıran ve büyük ekonomik kayıplara neden olan bir bal ar ısı zararlısıdır. Varroa ve savaşı konusunda hazırlanmış 3285 Sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Yönetmeliği'nin 130. Maddesiçerçevesinde bir talimatname de bulunmaktadır (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Güney Marmara Bölgesi içinyapılan bir araştırmada kovanlarda tespit edilen zararlılar içinde en yüksek değer olarak Varroanın %35 oranındabulunduğu, %3 oranında güve bulunduğu bildirilmiştir (Çakmak ve ark., 2002).

Bartın’da çoğu ar ıcı Ar ı biti (Braula coeca Nitzsch) ile ona çok benzeyen Varroa akar ını kar ıştırmakta ve bazı bilinçli ar ıcılar dışında çoğu ar ı bitini tanıyamamaktadırlar. Her iki tür de yörede bulunmasına rağmen Varroayoğunluğu ve zarar ı daha fazladır. Bu iki zararlının ayır ımı konusunda ar ıcılar ın eğitilmesinde yarar görülmektedir.

Ar ı bitlerinin ergin dişileri daha çok ana ar ının yanında ve işçi ar ılar ın göğüs k ısmında bulunurlar. Bacaklar ı üzerinde tarağa benzer şekilde çok sayıda k ıllar vardır ve bunlarla ar ılara kolayca tutunurlar. Yumurta velarvalar ı bal sırlar ı içindedir. Yalayıcı-emici ağız yapılar ı vardır. Kesinlikle kan emmezler. Varroalar ise tümfertlerde bulunurlar. Yumurta ve nimfleri bal ar ısının yavru gözleri içinde gelişir. Sokucu-emici ağız yapılar ıylakan emerek beslenirler (Tutkun ve Boşgelmez, 2003; Doğaroğlu, 1999). Ancak Varroa’ya kar şı uygulanan çoğukimyasal ilacın ar ı bitlerini de öldürmesi iki türü kar ıştıran ar ıcılar için avantajlı bir durumdur.

Yapılan bir araştırmaya göre, Hyssopus officinalis L. (Çördük otu) eterik yağının uzun vadede V. destructor’akar şı ümit verici ekolojik bir araç olduğu gözlemlenmiştir. Kullanılan eterik yağ k ış döneminde kullanıldığındaVarroa sayısı artışlar ını %80,08 azaltmaktadır. H. officinalis L. eterik yağı kullanımının ar ı aileleri üzerindeanormal bir etkisi görülmemiştir (Nentchev, 2003).

G. mellonella’nın zarar ına kar şı bir ar ıcı petekleri derin dondurucuya koyarak 2 gün kadar beklettiğini bütünböceklerin öldüğünü bildirmiştir. Sıcaklığı artırma veya yükseltme suretiyle yapılacak savaşta bal ar ılar ınınolmadığı depo şartlar ının tercih edilmesi tavsiye edilir. Kalıntı bırakan ilaçlarla yüksek yoğunlukta naftalin vetürevlerinin kullanılmaması, ruhsatlı ve başar ısı denemelerle kanıtlanmış ilaçlar ın tercih edilmesi gerekmektedir.Ayr ıca biyolojik mücadele yöntemi olarak bakteri, fungus ve virüslerden faydalanılabilir.

Ar ı kuşunun verdiği en büyük zarar oğul mevsiminde döllenme uçuşuna çıkan ana ar ıyı avlamasıdır. Bu okoloninin sönmesi anlamına gelir. Ar ıcı bu yüzden yeni oğullarda anaar ının yumurtlamaya başlayıpbaşlamadığını kontrol etmelidir (http://www.aricilik.gen.tr).

Doğal yaşam süren ayılar özellikle yerleşim merkezlerinden uzaktaki ar ılıklara gelerek ar ılığın tümüyle yok olmasına yol açacak tahribatta bulunurlar. Ar ı ve bal yemeyi çok severler, bunlar ı yemekle kalmaz bulduğu




72

kovanlar ı sağa sola f ırlatarak fiziksel olarak işe yaramaz hale getirirler. Ayı avlamak birçok yerde yasak olduğuiçin en iyisi ayının ar ılığa girmesini önleyecek fiziksel tedbirler almaktır. Geceleri ışık yak ılırsa ayılar ar ılığauğramaya korkarlar (http://www.aricilik.gen.tr).

Ar ılığı, kar ıncalar ın ve Kozcağız gibi bazı yörelerde varlığı tespit edilen fare, kirpi gibi zararlılar ın saldır ısındankorumak için kovanlar ın önü ve çevresini temiz bulundurmaya dikkat etmelidir. Özellikle çok çekici gelen ar ı ölüleri ve diğer artık maddeler toplanmalıdır. Kovanlar ın yerden yüksekliği artır ılmalıdır. Kar ıncalar için kullanılacak insektisitler ar ılar için de öldürücüdür. Bu ilaçlama gece geç saatlerde veya sabaherken yapılmalıdır. Kovanlar ı yerleştirmeden önce araziye bu insektisitleri atmalıdır (Ergün, 2003).

Kuru kafa kelebeği (Acherontia atropos L.)’nin ise Bartın ve yöresinde zarar yaptığı tespit edilememiştir.

Yörede Ar ı canavar ı (Philanthus triangulum Fabr.)’nın olduğuna dair bazı ar ıcılardan bilgi alınmasına rağmentespiti yapılamamıştır. Bu böceğin ergin dişileri bal ar ılar ını avlamakta ve kuru ve kumsal topraklarda açmış olduklar ı yuvalara taşıyarak yumurtalar ını bu ölü ar ılar üzerine bırakmaktadırlar. Bir yuvaya ortalama 10 kadar ar ı taşıdıklar ı belirlenmiştir. Yumurtadan çıkan yavrular bu ar ılarla beslenirler (Öncüer ve Benlioğlu, 1998;

Tutkun ve Boşgelmez, 2003).Yörede Peygamberdevesi (Mantis spp.) mevcut olmasına rağmen bu predatör böceğin zarar ıyla ilgili ar ıcılardanşikâyet gelmemiştir.

Ülkemiz ekonomisi için önemli bir yere sahip olan ar ıcılığın geliştirilmesi ve ar ıcılığın zarar görmemesi için bugibi zararlılar ının tespiti ve temiz bir ar ıcılık faaliyetinin yapılması gerekir. Ayr ıca bu işle uğraşaninsanlara/orman köylüsüne ar ıcılık hakk ında tüm bilgiler verilmeli ve gerekirse seminerler düzenlenmelidir. Zararlılara kar şı yeni biyolojik savaş metotlar ı geliştirilmeye çalışılmalı ve kimyasal mücadeleden olabildiğincekaçınılmalıdır. Mutlaka ruhsatlı ar ı ilaçlar ı kullanılmalıdır, aksi takdirde bunlar ın ar ıda ve dolayısıyla da baldakalıntı bırakacağı unutulmamalıdır.

Ayr ıca genetik çalışmalar yapılarak zararlılara kar şı dayanıklı ırklar tespit edilmeli ve uygulamaya geçirilerek iyi

bir mücadele yöntemi sağlanmalı

dı

r (Anonim, 2002). Ülkemizde ar ıcılığın geliştirilmesi ve buna bağlı olarak da özlenen bir “Ar ıcılık Endüstrisinin’’ kurulabilmesiiçin, öncelikle ar ıcılık yapmak isteyenlerin ve halen ar ıcılıkla uğraşan bal üreticilerinin desteklenmesigerekmektedir. Bunun için de, başta eğitim olmak üzere bütün ar ıcılık girdileri uygun koşullar altında ar ıcılarasağlanmalıdır (Tutkun ve Boşgelmez, 2003). Orman köylüsü de bu işe teşvik edilmelidir. Ar ı hastalıklar ıyla ve zararlılar ıyla mücadele yöntemleri tam olarak bilinemediği için zaman zaman yanlış uygulamalar yapılmaktadır. Özellikle ar ı hastalıklar ının teşhisi tam olarak konulamadığı durumlarda bilinçsizilaç kullanımı gündeme gelmektedir. Yanlış zamanda ve yanlış şekilde uygulandığı için ülkemizde üretilenballarda bazen ilaç kalıntılar ına rastlanmaktadır. Özellikle yurtdışına ihraç edilen ballarda bu tür kalıntılararastlandığı için ballar ımızın geri gönderildiği haberleri zaman zaman medyada çıkmaktadır (http://www.aricilik.gen.tr)

Hastalık ve zararlılarla savaşta Tar ım ve Köyişleri Bakanlığının ar ıcılara yol göstermesi gereklidir ve gelişigüzelilaç kullanılması önlenmelidir. Tanı yapacak, ilaç denemeleri yürütecek ve etkili ilaçlar ın kullanılma zaman veşekillerini ar ıcılara aktaracak bölgesel laboratuvarlar görevlendirilmelidir. Yürürlükteki yönetmelik, Varroa veAmerikan yavru çürüklüğünün ihbar edilmesini, bu ve diğer ar ı hastalıklar ı ve zararlılar ı bulunan kovanlar ıntedavilerinden sonra taşınmalar ını emretmektedir. İhbar ın nereye yapılacağı, ihbar ı alanın ne yapacağı, ne iletedavi edileceği gibi altyapısı olmayan kurallar ar ıcılığı engellemekten başka bir yarar sağlamamaktadır. Böylebir uygulamadan önce, mevsim başında kolonilerin sağlık denetimlerinin yapılması ve ar ı nakil belgesinin oaşamada verilmesi uygundur. Sürekli üreme ve üretim yapan kolonilerde ilaç uygulamalar ı tedavi ediciolmamakta, daha önemlisi ürüne zarar vermektedir. Ayr ıca, Varroa ile mücadelede başar ı erken ilkbahar ve geçsonbahar ilaçlamalar ı ile mümkündür. (http://www.zmo.org.tr).




73

TEŞEKKÜR

Bartın Tar ım İl Müdürlüğü personeline ve deneyimlerini, tecrübelerini içtenlikle bizimle paylaşan ar ıcılar ımızagönülden teşekkür ederiz.

KAYNAKLAR o Anonim, 2002, Ar ıcılık, Tar ım ve Köyişleri Bakanlığı, Yaygın Çiftçi Eğitimi Projesi.o Çakmak, İ. ve ark., 2002, Honeybee Pests and Diseases in Southern Marmara Region of Turkey, Sixth

European Bee Conference on 1-5th July 2002 Cardiff, England.o Fıratlı Ç. ve ark., 2005, Türkiye Ar ıcılığının Kar şılaştırmalı Analizi Sorunlar – Öneriler, http://www.zmo.

org.tr/etkinlikler/5tk02/32.pdf.o Doğaroğlu M., 1999, Modern Teknik Ar ıcılık, ISBN 975-94210-0-3, Anadolu Matbaa ve Ambalaj San.

Tic.Ltd.Şti., İstanbul.o Ergün N., 2003, Ar ıcılık, Hasad Yayıncılık, Aydın.o Kayral G., 2004, Son Sistem Ar ıcılık, 7.Bask ı, Simge Ofis Matbaacılık ve Tic.Ltd.Şti., İstanbul.o Kayral G., 2005, Yeni Teknik Ar ıcılık, 9.Bask ı, İstanbul .o Nentchev P., 2003, Hyssopus officinalis L. (Çördük Otu) Eterik Yağının Varroa destructor’a Kar şı Kullanımı

Üzerine Gözlemler, Uludağ Ar ıcılık Dergisi, Bursa.o Öder E., 1997, Uygulamalı Ar ı Yetiştiriciliği, Hasad Yayıncılık, İstanbul.o Öncüer C., Benlioğlu K.,1998, Balar ısı Zararlılar ı Hastalıklar ı ve Zehirlenmeleri, Adnan Menderes

Üniversitesi Yayınlar ı No:3, Aydın.o Tutkun E., Boşgelmez A., 2003, Bal Ar ısı Zararlılar ı ve Hastalıklar ı Teşhis ve Tedavi Yöntemleri, Ankara.o Tutkun E., İnci A., 1985, Bal ar ısında zarar yapan Ar ı Akar ı (Varroa jacobsoni Oudemans)’nın Tanınması,

Yayılışı, Biyolojisi ve Mücadelesi. Türkiye Kalk ınma Vakf ı Entegre Ar ıcılık Projesi, Yayın No: 1, YenigünMatbaası.

o

http://www.aricilik.gen.tr/anasayfa.htmlo http://www.milliyet.com/2003/08/10/business/bus04.htmlo http://www.ntvmsnbc.como http://www.osmaniyetarim.gov.tr/yetis_detay.asp?islem=0201o http://www.tarim.gov.tr o http://www.zmo.org.tr/etkinlikler/5tk02/32.pdf o http://myrmecology.info/MyrmecologyGallery/nfpicturepro/albums/userpics/10005/normal_tetrao http://www.amiciinsoliti.it/cibovivo/camole.htmlo http://www.bilderserver.com/Bilder/MZ/001/MZ00071-Waldameise.jpgo http://site.voila.fr/bioafb/neurone/vespcrab.JPGo http://strano16.interfree.it/pic12o https://reader009.{domain}/reader009/html5/0524/5b05b051a1e18/5b05b05d2351c.jpgo http://yves.thonnerieux.oiseaux.net/guepier.d.europe.3.htmlo

http:// www.zoologi.no/ patlas/pat_foto.htmo http://www.parks.it/parco.po.to/foto/Rana.Verde-800o http://www.quantum-conservation.org/ESB/Ursus%20arctos.gif o http://maarec.cas.psu.edu/pest&disease

bartın yöresi bal arısı (apis mellifera l.) (hymenoptera, apidae) zararlıları

Documents