basefifimbabuꞌwafiluknandaꞌafi · luk1:44 6 luk1:53...

141
Luk 1:1 1 Luk 1:4 Basef Ifimba Buꞌwafi Luk Nandaꞌafi Basef bandafi Luki 1:1-4 Basef Luk nandaꞌef fagaliꞌi 1:4-2:52 Jon nagapisiꞌasi natagama eaꞌ, Maria kola Jisas 3:1-20 Jon nandandomba ufiaꞌwa Jisas nogafiꞌi 3:21-4:12 Jisas nofaꞌ baptais eaꞌ, Satan nafiꞌi nag- wambana ma nondaꞌ waf awafi 4:13-9:50 Jisas nafeꞌ itap luꞌupa Galili nawalipasa basef buꞌwafi nandaꞌ anis awasisi sataga boꞌwes 9:51-19:27 Jisas nakwaha Galili naꞌi notanima nefeꞌ Jerusalem nowalipasa basef Godi 19:28-23:56 Jisas nafeꞌ Jerusalem nawalipasa basef buꞌwafi owaꞌ agufumi mandaꞌ kotimana mandolana lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai ma sohana nogagaꞌ 24:1-53 Jisas nosafel wapani nasoꞌasa maol alipisi ananisi Basef ifimba Luk nandaꞌafi fafeꞌmago Tiofilus 1 O dembinai Tiofilus, fowaꞌ amam hiami mandaꞌ basef hiafi faila hiahaom hiami God nandaꞌam magataga laꞌafena afaꞌi, amom ukup patapeamb mandaꞌef fagaili. * 2 Fowaꞌ dambadamba Jisas nasefela maol nandaꞌan anom alipumi ananimi mati hiahaom amamba naep amamipi deiꞌ mawalipapa basef ifimba eaꞌ anom daiam mandaꞌef fail. 3 Aeꞌ ahaliꞌ anisa maol inimba, afiꞌi afiꞌi deiꞌ andaꞌef andeandeꞌ siꞌi fowaꞌ fagataga. Anom daiam mihimbaꞌmef deiꞌ aeꞌ egawa basef kofagefa. Isimba atis deiꞌ aeꞌ ilagon andeandeꞌma endaꞌ anif basef fegafeꞌmago inaꞌ dembinai Tiofilus. 4 Andaꞌefa inaꞌ negegawa basef ifimba kofagefa esis sagawalipinafi endilisifi atif. * * 1:1: Jo 15:27; Ap 1:1 * 1:4: 1 Kro 24:10

Upload: others

Post on 09-Oct-2020

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:1 1 Luk 1:4

Basef Ifimba Buꞌwafi Luk NandaꞌafiBasef bandafi Luki

1:1-4 Basef Luk nandaꞌef fagaliꞌi1:4-2:52 Jon nagapisiꞌasi natagama eaꞌ, Maria kola Jisas3:1-20 Jon nandandomba ufiaꞌwa Jisas nogafiꞌi3:21-4:12 Jisas nofaꞌ baptais eaꞌ, Satan nafiꞌi nag-

wambana ma nondaꞌ waf awafi4:13-9:50 Jisas nafeꞌ itap luꞌupa Galili nawalipasa basef

buꞌwafi nandaꞌ anis awasisi sataga boꞌwes9:51-19:27 Jisas nakwaha Galili naꞌi notanima nefeꞌ

Jerusalem nowalipasa basef Godi19:28-23:56 Jisas nafeꞌ Jerusalem nawalipasa basef

buꞌwafi owaꞌ agufumi mandaꞌ kotimana mandolanalawag usiꞌigai tiꞌwanaegai ma sohana nogagaꞌ

24:1-53 Jisas nosafel wapani nasoꞌasa maol alipisiananisi

Basef ifimba Luk nandaꞌafi fafeꞌmago Tiofilus1 O dembinai Tiofilus, fowaꞌ amam hiami mandaꞌ

basef hiafi faila hiahaom hiami God nandaꞌam magatagalaꞌafena afaꞌi, amom ukup patapeamb mandaꞌef fagaili.*2 Fowaꞌ dambadamba Jisas nasefela maol nandaꞌan anomalipumi ananimi mati hiahaom amamba naep amamipideiꞌ mawalipapa basef ifimba eaꞌ anom daiam mandaꞌeffail. 3 Aeꞌ ahaliꞌ anisa maol inimba, afiꞌi afiꞌi deiꞌ andaꞌefandeandeꞌ siꞌi fowaꞌ fagataga. Anom daiam mihimbaꞌmefdeiꞌ aeꞌ egawa basef kofagefa. Isimba atis deiꞌ aeꞌ ilagonandeandeꞌma endaꞌ anif basef fegafeꞌmago inaꞌ dembinaiTiofilus. 4 Andaꞌefa inaꞌ negegawa basef ifimba kofagefaesis sagawalipinafi endilisifi atif.** 1:1: Jo 15:27; Ap 1:1 * 1:4: 1 Kro 24:10

Page 2: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:5 2 Luk 1:15Ensel naꞌipa Sekaraia ma wauluꞌmana kogola Jon

5 Nemaf afamba anona king Herot dembinai ma gav-mani nugumafi anis epes sagape anep itap luꞌupa Judiai,anona aman pris nape, agilinama Sekaraia. Anen anepminiꞌap amom anona aman dembinai fowaꞌinai Abiya.Sekaraia wauluꞌmana Elisabet. Akoꞌw kwagataga wamb-ota anona aman Erani. 6 Esis bias Sekaraiai Elisabet sapeusiꞌisa naep Godi saila muꞌuli ananini hiani hiꞌalan. Eaꞌsaila basef Godi andeandeꞌ datima, kofagema akas. 7ApaꞌElisabet asaꞌw eaꞌ esis bias awasi akas, ahages eaꞌ.

8Nogota atamba amomminiꞌap Sekaraiai nemaf amam-ifi fataga mamondaꞌ maol, eaꞌ Sekaraia nawis ipat luꞌunaiGodi nandaꞌ maol nondolalima God.* 9 Amom pris mailawaf amamifi mandandepana ma nogawis ipat anambanomon nogaofa hiahaom amamba nogoh alogw fasigwigwagami. 10 Nogota atamba anen nawis nagaofam, esisamam nematawa hiasi sunduwaꞌanima sape sandabetenandoꞌ.

11 Eaꞌ Sekaraia nati anona ensel dembinai Godi nataganalutu belita waꞌol lagol kwahisigilima. Belita atambaamom pris mondolalima Goda hiahaom amamba alogwfasigwi gwagaꞌami. 12Eaꞌ Sekaraia natolona agogolalasanaombel mahana nomonas salasafeꞌma ensel anamba.13 Owaꞌ ensel anamba naꞌipana naꞌamba naꞌi, “Sekaraia,ina ombel mehena, owaꞌi. God nameꞌenama beten ineꞌinieaꞌ. Wauluꞌmina ineꞌikwi Elisabet namanani akola aninawani aman ineꞌini. Eaꞌ inaꞌ nefalana agol ananigili Jon.14 Nembel ineꞌimbili atiasi nepe andeandeꞌ sonohenamaawani inimba. Eaꞌ esis amam nematawa hiasi wapaniasonohasa awani inimba nagataga.* 15 Deiꞌ main, aninanaf netaga dambeni agol luꞌwagili ma naep Dembinaii.Anin ina neaꞌ embel wainimbel beloma embel banagami,* 1:8: Eks 30:7 * 1:14: Nam 6:3

Page 3: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:16 3 Luk 1:23owaꞌatin. Anin ataꞌ nagape opafmaꞌmanai, Ambal buꞌunaiGodi napain siꞌin nowaꞌ banagan. 16 Anaf anin netagadamben negambema amam nematawa hiasi Israeli manefaꞌas sotanimai sogafeꞌma God Dembinai asasinai.*17 Anin aꞌ niliꞌ nefeꞌma Dembinai nefaꞌ banagami Godima nendaꞌ maol ananini siꞌi fowaꞌ Elaija nofaꞌama nan-daꞌan. Eaꞌ nembema nelelemb ahapasi befeꞌma awasi maesis nomonas sondaima atin. Eaꞌ nembema epes isimbasogosambala basef Godii ma sogofaꞌ nomonas fasisi siꞌiepes buꞌwasi ma netopalopas nendaꞌas sondandombolsogapoma Dembinai nogafiꞌi.”*

18 Eaꞌ Sekaraia nahaliꞌ ensel anamba naꞌi, “Aeꞌ atiasi itiametal maila egegawa basef ifimba fegataga endilisi? Aeꞌhagewe eaꞌ wauluꞌmi wapani eaꞌ hageꞌw.”*

19 Eaꞌ ensel nagwamana basef naꞌi, “Aeꞌ Gebriel, agalutunaep Godi. Anen atona nasapaꞌe afiꞌi aꞌipina basef ifimbafasifi.* 20 Eaꞌ inaꞌ aꞌ nameꞌ, apaꞌ inaꞌ owaꞌ nihapila basefaeꞌafia. Eaꞌ deiꞌ malogol ineꞌigili ageseꞌena, ina atiasi niꞌi,owaꞌatin. Aꞌ nefeꞌ nefeꞌ netagama hiahawes isimba aeꞌagaꞌiasi sogataga. Basef ifimba aeꞌafi atiasi fetaga naꞌambaatin anef nemaf God nagaꞌiefi.”

21 Eaꞌ esis amam nematawa hiasi sape sohafa Sekaraiaandoꞌ nomonas sandandaꞌ saꞌi, “Nogota laota mainnatagamana ipat luꞌunai Godi nomon?”

22 Ama nawisi andoꞌ owaꞌ, ina naꞌi anif basefa esis,owaꞌ. Naꞌamba esis sogawana saꞌi anen nati anommaefahmandati naꞌai ipat luꞌunai Godi sandaꞌ lotuma nomon.

Eaꞌ anen nape nandaꞌmasa lagol atogol naꞌipasa hia-hawes, apaꞌ malogol ananigili agasoꞌana gape. 23 Amamaol Sekaraiai hiꞌalan, notanima nafeꞌ wambel ananim-bili.* 1:16: Mal 3:1, 4:5-6; Mt 17:11-13 * 1:17: Jen 18:11 * 1:18: Dan 8:16,9:21; Hi 1:14 * 1:19: Lu 1:45

Page 4: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:24 4 Luk 1:3324 Aꞌi owaꞌ main, wauluꞌmana ananiꞌwi Elisabet aꞌ opa-

fuꞌw. Eaꞌ kwandambahoꞌ atin kwape ipat aomb wanembbiamb a kwaꞌi naꞌamba kwaꞌi,* 25 “Deiꞌ Dembinai okommaimaili ma nagatopalope naꞌamba. Fowaꞌ aeꞌ asawe,ambal aeꞌanai aona ma esis amam nematawa apaꞌ deiꞌ aꞌowaꞌatin.”

Anona ensel naꞌipa Maria ma kogola Jisas26 Elisabet eaꞌ opafuꞌwa aomb wanemb biamb eaꞌ, deiꞌ

anin wapani aꞌ wanemb wanemb. Deiꞌ God nasapaꞌ enselanamba Gebriel nafeꞌ anambel wambel Nasaret bagapeitap luꞌupa Galilii.* 27 Wambel ambalemba anoꞌw ne-mataꞌw saꞌukwi aiawaiꞌwi kwape, agol akwaꞌugili Maria.Ina deiꞌ kwasoꞌ anona aman, ataꞌ owaꞌ. Deiꞌ sandan-depaꞌwa kogasoꞌ anona aman agilinama Josep. Amananamba nagataga wambota atamba akunamana dembinaiDeviti. 28 Eaꞌ ensel anamba nafeꞌma akoꞌw naꞌi, “Nemafbuꞌwafi, nemataꞌw. Dembinai God okom maimailinaaꞌowaꞌ. Anen nofaloꞌmena nape nalomena dondol numa-fina.”

29 Maria kwameꞌ basef ifimba nomonas akwaꞌusi aꞌnimanis endilisi. Okom akwaꞌumi mandandaꞌ maꞌi,“Kofagefa faꞌi main?”

30 Eaꞌ ensel anamba naꞌipaꞌw naꞌi, “Maria, ina ombelmohena, owaꞌi. Okom Godi boꞌonama inaꞌ.* 31-32 Inaꞌnemeꞌ. Atiasi inaꞌ upafina aꞌ nela anin awani aman. Eaꞌnendaꞌmana agol Jisas. Anin anaf aꞌ nepe aman dembeni,sosaꞌma agol ananigili luꞌwagol. Eaꞌ siꞌi anen NogamanaGod nagape ilifi. Anaf dembinai God aꞌ nondaꞌ awaniinimba nepe dembinai king siꞌi fowaꞌ gani Devit nagapeking. Devit anen wambota atamba deiꞌ awani inimbanagatagatai.* 33 Anin anaf nepe dembinai king numafi* 1:24: Jen 30:23 * 1:26: Mt 1:16,18; Lu 2:5 * 1:30: 2 Sml 7:12,13; 2Sml 7:16; Ais 7:14; Ais 9:7; Mt 1:21-23 * 1:31-32: Dan 7:14; Mai 4:7

Page 5: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:34 5 Luk 1:43miniꞌap Jekopi lifilafi. Anin atin nepe damben atapinlifilafi anamba anin nagalaꞌambemagoma.

34 Eaꞌ Maria kwaꞌipa ensel anamba kwaꞌi, “Amambamotaga miꞌimama? Aeꞌ ina deiꞌ asoꞌ anona aman, ataꞌowaꞌatin.”*

35 Eaꞌ ensel anamba nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Ambalbuꞌwali Godi nifiꞌmai inaꞌ, banagami God nagape ilifimosoꞌalina. Eaꞌ deiꞌ awani inimba atiasi negalani aninboꞌwen hililiꞌi. Eaꞌ esis atiasi sosaꞌma agol ananigililuꞌwagol sofalana siꞌi anin Nogamana Godi. 36 Nemeꞌ,amaniꞌmina ineꞌikwi Elisabet akoꞌw hageꞌw eaꞌ, owaꞌ deiꞌaꞌ opafuꞌw. Fowaꞌ esis saꞌi, ‘Akoꞌw asaꞌwi’, apaꞌ deiꞌ akoꞌwaꞌ opafuꞌw aomb wanemb wanemb akwaꞌumbi aꞌ bafeꞌeaꞌ.* 37 Owaꞌ anom maefah ahifima God nondaꞌama,owaꞌatin.”

38 Eaꞌ Maria kwagwamana kwaꞌi, “Aeꞌ ape andaꞌ maolDembinaii. Aeꞌ aꞌi anen nondaꞌmeas siꞌi inaꞌ nagaꞌi.”

Ensel anamba naꞌipaꞌw naꞌamba ma eaꞌ, nakwahoꞌw aꞌnafeꞌ.

Maria kwafeꞌ kwati Elisabet39 Afamba Maria kosafel kwafalis kondowasaꞌ anam-

bel wambel bagape halafutagwi anep itap luꞌupa Judiai,40 kwafeꞌ kwawis ipat Sekaraiai kwandaꞌmaꞌwa nemafbuꞌwafi Elisabet.* 41 Elisabet kwameꞌ Maria ataꞌ kwan-daꞌmaꞌwa gude atin, awani Elisabati feteꞌ atin nape opafakwaꞌufi nomon. Eaꞌ Ambal buꞌunai Godi siꞌinama akoꞌw,*42 koga kwaꞌi mehip kwaꞌi, “God nofaloꞌmena nandaꞌenadagalaina endilisi. Dagala ineꞌini nikilaꞌ dagala anowadaiawa ogofaꞌani. Eaꞌ awani inimba atiasi nigalani, aninwapani God nofaloꞌman nondaꞌan sonohan. 43 Aeꞌ gogo-lalasowe ma God okom boꞌoma aeꞌ nandaꞌe sonagahe* 1:34: Mt 1:20 * 1:36: Jen 18:14 * 1:40: Lu 1:15 * 1:41: Diu 28:4

Page 6: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:44 6 Luk 1:53ma nandaꞌ inaꞌ maꞌma Dembinai aeꞌanai nagafiꞌmai aeꞌ.44Nemeꞌ, aligah aeꞌagahi ataꞌ hameꞌ nemaf buꞌwafi ineꞌifiatin, owaꞌ batawin nagape opaf aeꞌafii sonahan afeteꞌatin nape.* 45 Inaꞌ aꞌ dagalaina endilisi, nagahapila basefDembinai nagaꞌipinafi atiasi aꞌ fetaga naꞌamba atin siꞌianen naliꞌ nagaꞌipina.”*

Awaf Maria kwandaꞌafi46 Eaꞌ Maria kwandaꞌ anof awaf kwaꞌi,

“Aeꞌ aꞌi basefa anen Dembinai asaꞌma agol ananigililuꞌwagol. Okomaeꞌamimapoma basef ifimba 47maGod nofaꞌe egetanimai. Deiꞌ sonahe ma anen.*48Deiꞌ main? Aeꞌ nemataꞌw andaꞌ maola anini, aeꞌfalafuwai, owaꞌ anen aꞌ okommapoma aeꞌ natopa-lope. Ipaꞌ pemeꞌ. Deiꞌ atapiwi epe anaf owagamawapani hiasi tagahafel sogapani amam nematawaesis sofale siꞌi, ‘Dembinai God natopalope nagaseꞌedagala.’ 49 God banagona aꞌowaꞌ nandaꞌme hia-haom banagami ma aeꞌ eaꞌ agol ananigili luꞌwagolgape hililiꞌ atapigil.* 50 Okom uwahipimi ananimimagape atapima epes mamahisa ombel mahasasaꞌi sogagiꞌma anini. Eaꞌ mape atapim malomaepes isimba eaꞌ sope naꞌamba atin deiꞌ awasi bafasihas anaf sigiꞌ sogatagai.* 51Lagol ananigili nandaꞌhiahaom banagami. Eaꞌ ukup asasipi sagaꞌi esisatis agof luꞌwagufi aꞌ naliꞌamonas safaꞌ safeꞌ ganigani daindaiagon.* 52 Anen natalogofa amomking dembami eaꞌ nasaꞌma agofa isimba agofakasi.* 53Anennasoꞌasa hiahaom fasimima isimba

* 1:44: Lu 1:20 * 1:45: 1 Sml 2:1-10 * 1:47: Lu 1:25, 11:27 * 1:49:Sam 103:13,17 * 1:50: 2 Sml 22:28 * 1:51: Jop 12:19, 5:11; Sam 147:6* 1:52: 1 Sml 2:5; Sam 34:10; Sam 107:9

Page 7: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:54-55 7 Luk 1:65nolomagahasa waf fasifii, apaꞌ epes isimba hia-haom hiamisi, natofam mafeꞌ dowaf.* 54-55 Anenokom mapoma basef fowaꞌ nalaꞌ lap nagalomabafapapa akupapafi. Basef ifimba fowaꞌ naꞌipaAbraham naloma wambota ananisi owagama sigiꞌsogatagai. Ama owagama nigati esis owahipisanogatopalopas lifilafi. Anen nagatopalopa apaꞌIsrael mandaꞌ maol ananinii.”

56 Eaꞌ kwape kwaloma Elisabet aumb wanemb. Aꞌi owaꞌmain, akutanima kwafeꞌ wambel akwaꞌumbili.

Elisabet kola Jon nagapisiꞌas embeli57Nemaf afamba fataga eaꞌ Elisabet kogola awani aman.

58 Esis wambel atembel ambep atep akoꞌw Elisabeti asogawaDembinai nati uwahipiꞌw endilisima kogola awaniinimba. Eaꞌ esis sandagala salomaꞌw.* 59Nimaguf 7-pelaifafafeꞌ faloꞌwan eaꞌ, nemaf fagafeꞌma 8i, esis safiꞌi saꞌi sitiamommogatopaꞌmana alop ananipi, eaꞌ esis saꞌi sofalanaagol Sekaraia siꞌi ahamana.* 60 Owaꞌ maꞌamana kwaꞌi,“Owaꞌ. Apaꞌ mondaꞌmana anagol agol Jon.”

61 Eaꞌ esis saꞌipaꞌw saꞌi, “Owaꞌ, anis ambep ineꞌipi tagasiina anis sandaꞌ agol agalemba Jon, owaꞌatin.”

62 Eaꞌ sandaꞌ lagof atogof sahaliꞌ ahamana saꞌi anennaꞌi nondaꞌmana agol maigil nogamana. 63 Anen nandaꞌlogof atogof naꞌipas sofaꞌai anota selet, a nondaꞌ agolnogamanai. Eaꞌ nandaꞌagol naꞌi, “Agol ananigili Jon.”

Eaꞌ esis agogolalasis kwapeteꞌ. 64Anen ataꞌ nandaꞌ agolatin owaꞌ, aꞌ noga naꞌi malogol ananigili, afega ananigaiagiawi andeandeꞌ, nandagala nasaꞌma agol Godi luꞌwagol.65Eaꞌ hiasi esis wambel atembel ananimbili ombel mahas.Eaꞌ deiꞌ hiahawes isimba gatis safeꞌagon hiꞌalagonwalemb* 1:53: Ais 41:8; Sam 98:3; Mai 7:20; Jen 17:7, 18:18; Jen 22:17 * 1:58: Jen17:12; Lev 12:3; Lu 2:21 * 1:59: Lu 1:13

Page 8: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:66 8 Luk 1:74ambalemba bagape halafutagw itap luꞌupa Judiai. 66 Eaꞌamam nematawa hiasi sameꞌ basefa hiahawes isimbai,ukup asasipi pandandaꞌ pafeꞌ saꞌi, “Anaf awani inimbanepe niꞌimama? Anin atiasi aꞌ netaga aman dambeniendilisi.”

Esis sogawa banagami Dembinaii mape malomana.Basef Sekaraiai

67 Awani inimba Jon ahamana Sekaraia, Ambal buꞌunaiGodi nape siꞌina anen eaꞌ nawalapa basef Godi siꞌi amomprofet fowaꞌ magaꞌipasef naꞌi,*68 “Aeꞌ aꞌi apaꞌ mosaꞌma agol Godi Dembinai luꞌwagol,

God apaꞌ Israeli anen nafiꞌi natopalopa apaꞌ amamnematawa ananipai. Eaꞌ natalepa magakwaha wafawafi apaꞌ mandaꞌafi.* 69 Eaꞌ nandandepa anonaaman banagonai atiasi nofaꞌapa nokwahamapawaf awafi mogotanimai. Fowaꞌ gani Devit nan-daꞌ maol Godi, apaꞌ deiꞌ aman anamba nofaꞌapamogotanimai, anen akunamana Deviti. 70 Basefifimba siꞌi fowaꞌ gani nagawalapefa amom profetbuꞌwami ananimi magaꞌif malogof amamugufi.*71 Maꞌi anaf anen nofaꞌapa mokwaha lagof esisbousi apeꞌisi soloma epes isimba ukup aomendilisima apeꞌi.* 72 Fowaꞌ anen naꞌi anaf aꞌ niti akusapaapeꞌisi fowaꞌisi uwahipis notopalopas. Eaꞌ anenokom mopoma basef buꞌwafi fowaꞌ nagalaꞌ lapafi.Anen ina atiasi niꞌi anif daif, owaꞌ.* 73 Anen naꞌibasef ifimba endilisifi atif nagaꞌif banagafima aku-namapa apeꞌinai Abraham. Eaꞌ deiꞌ naꞌif naꞌambaatin siꞌi fowaꞌ nagaꞌias. 74 Anen naꞌi notagwahepa

* 1:67: Sam 41:13; Sam 72:18; Sam 106:48; Lu 7:16 * 1:68: Sam 18:2* 1:70: Sam 106:10 * 1:71: Jen 17:7; Lev 26:42; Sam 105:8-9; Sam 106:45* 1:72: Jen 22:16-17; Mai 7:20

Page 9: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 1:75 9 Luk 2:1ma lagof esis bousi apeꞌisi ma mondaꞌmana maolananini, apaꞌ ina aꞌ ombal mohapa, owaꞌ.* 75 Apaꞌmope itap apaꞌe mondaꞌ maol ananini nimagufhiafi danda mofeꞌ mofeꞌ motagama mogagaꞌ. Manogohnaep ananisi mondaꞌ maol inimba ma wafananifi usiꞌif hililiꞌi.* 76 “Eaꞌ inaꞌ, awani aeꞌinai,basef ineꞌifi ifimba. Anaf God aꞌ niꞌi inaꞌ profetnandaꞌ maola God nagape ilifi. Ama atiasi inaꞌ ne-feꞌ nigaliꞌma Dembinai negandombamana ufiaꞌwananiꞌwi.* 77 Ama negawalipa amam nematawaananisi nogakwahowa waf awafi asasifi. Anennandaꞌas naꞌamba ma sogogawa anen nofaꞌ esissogotanimai.* 78 God apeꞌinai nati esis uwahipisaꞌowaꞌ deiꞌ nakwahamasa waf awafi asasifi. Anenatiasi nosapaꞌi mogogalaꞌi magape heveni mifiꞌ-mai apaꞌ mope atapim.* 79 Ama mogogalaꞌmaepes sagape akoti, a isimba gaꞌ naꞌi nogatagamasi.Anennisindiꞌamona apaꞌmamogafeꞌ ufiaꞌw opalefawanelefaꞌwi.”*

80 Aꞌi owaꞌ main, awani inimba nataga luꞌwin banagonaeaꞌ okom ananimi aꞌ nogawa. Anen nape itap wafigimaepes akagoma nape nape ma nemaf afamba nataga nan-dawalap alihinama naep esis Israeli.

2Maria kogola Jisas(Mt 1:18-25)

1 Anef nemaf anona aman gavman dembinai esisRomi Sisar Ogastus nagape, nandaꞌ anin muꞌuli gavmani* 1:74: Ta 2:12-14 * 1:75: Ais 40:3; Mal 3:1; Mt 3:3 * 1:76: Jer 31:34* 1:77: Ais 60:1-2 * 1:78: Ais 9:2, 58:8; Mt 4:16 * 1:79: Lu 2:40; Mt3:1

Page 10: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 2:2 10 Luk 2:12naꞌamba. Anennaꞌi nofaꞌ agofa esis amamnematawahiasihiꞌilasa fugail buk gavmani. 2 Afamba dambadamba anennaliꞌ nogofaꞌ agof. Afamba anona aman Sairinias nagapegavman dembinai ma anep itap Siria. 3 Isimba atis amamnematawa hiasi safeꞌ wambel kofagama asasimbili masondaꞌ agof asasigufi. 4 Josep anona aman anamba anepambep esimbel Deviti. Anen nakwaha Nasaret nagapeanep itap luꞌupa Galilii, eaꞌ nondowasaꞌ nafeꞌ wambelDeviti Betlehem. Wambel ambalemba bagape anep itapluꞌupa Judia.* 5 Eaꞌ Josep nafeꞌ naloma anoꞌw nemataꞌwMaria, esis sandandepanaꞌw saꞌi nogasoꞌakwi ma esis biassondaꞌ agof asasigufi. Eaꞌ akoꞌw opafuꞌw. 6 Esis biasataꞌ sapani atin wambel Betlehem, owaꞌ nemaf akoꞌwkogolanafi aꞌ fataga.* 7Eaꞌ kwaliꞌ kola awani aman akoꞌuninagaliꞌi. Ipat esis hiasi sakolata sagapautai asiꞌita aꞌowaꞌ.Eaꞌ deiꞌ kwandaꞌ lowaf kwasalaꞌuf kwala aninnaꞌohnomonbokis gwaꞌaisi bulmakauwi sagalama.

Amom ensel maꞌipa amam mugumafi sipsipi8 Felefeleꞌma wambel ambalemba anom amam mugu-

mafi sipsipi mape waꞌol otalef walol mogotaoma mumafisipsip mape owamb. 9 Owaꞌ anona ensel nafiꞌi nalumaimogogalaꞌi Dembinaii, mogalaꞌ malaꞌambema amom eaꞌombal maham endilisi. 10 Owaꞌ, ensel anamba naꞌipamnaꞌi, “Ipaꞌ ina ombal mehepa, owaꞌi. Pemeꞌ, aeꞌ ifaꞌmipaibasef buꞌwafi ipaꞌ, ifimba fendaꞌ amam nematawa hiasihiꞌilas sonogahas endilisii. 11 Deiꞌ nemaf afaꞌe anoꞌw ne-mataꞌw kwagape Betlehemwambel Deviti kola anin awaniaman. Anen aman anamba nokwahomepa waf awafinofaꞌepa pigitanimai. Anen Krais, God nandandepananasapaꞌana nagafiꞌii, Dembinai. 12 Ipaꞌ pefeꞌ piti awaniinimba pegegawan naꞌamba. Piti sandaꞌ lowaf kwasalaꞌuf* 2:4: Lu 1:27 * 2:6: Mt 1:25

Page 11: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 2:13 11 Luk 2:21sowaꞌan salan naꞌoh bokis isimba sagala gwaꞌaisi bul-makauwi sagalama.”

13 Ensel anamba naꞌias naꞌamba ma eaꞌ, owaꞌ kwafalisanom ensel hiami banagami misilaꞌi gani heven matagamaloma ensel anamba eaꞌ mandagala mafela agol Godimaꞌi,*

14 “Apaꞌ masaꞌma agol God nagape gani ilif endilisiiluꞌwagol. Banagami mogogalaꞌi ananimi atom. Eaꞌ epesami sagape itapi God okom boꞌoma esisi, nelelemb asasil-imbi bepe awanelemb.”

Amommugumafi sipsipi mafeꞌ mati Jisas15 Eaꞌ amom ensel makwaha amom mugumafi sipsipi

motanima malota heven. Eaꞌ amom mugumafi sipsipimandaꞌipama atin maꞌi, “Wale, ataꞌ ofeꞌ Betlehem utihiahaom amamba Dembinai nigihimbaꞌmafami.”*

16 Eaꞌ mosafel kwafalis mafeꞌ mati Maria kwaloma Josepsape. Awani salan naꞌoh bokis nomon sagala gwaꞌaisibulmakauwi sagalama. 17 Amom matilin eaꞌ mawalapabasef ensel nagaꞌipamafi ma awani inimba. 18 Eaꞌ amamnematawa asameꞌ basef ifimba amommagaꞌiefi, esis hiasisameꞌ basef ifimba agogolalasis eaꞌ nomonas hiahawessapomef.* 19 Apaꞌ Maria kwameꞌ basef ifimba hiafinomonas sapomef fape okom akwaꞌumi. 20 Eaꞌ amamamamba motanima mafeꞌ masaꞌma agol Godi luꞌwagolmaꞌi anen Dembinai buꞌwinai. Amom sonahama hiahaomamamba hiamimameꞌammagatulumi, aꞌmataga siꞌi enselmagaꞌipamami.*

Esis sahapomana agol Jisas21 Aꞌi owaꞌ nemaf fagafeꞌma 8i fataga, nemaf afamba

amom maꞌi motopaꞌmana alop awani. Eaꞌ matopaꞌmana* 2:13: Lu 19:38 * 2:15: Lu 2:10-12 * 2:18: Lu 2:51 * 2:20: Lu1:31,59

Page 12: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 2:22 12 Luk 2:28alop awani inimba amani. Eaꞌ sofalana agol Jisas siꞌi enselnaliꞌ nagaꞌipaꞌwagili nogota atamba owaꞌ ataꞌ kogofaꞌopafa.*

Simeoni Ana sati Jisas ipat luꞌunai Godi nomon22Nemaf afamba fataga eaꞌma esis sondaꞌ awani inimba

noloma maꞌmana sondolali sondaꞌ ofa sowandoꞌ alogwasogataga boꞌwes siꞌi basef fagail muꞌuli inimba fowaꞌ Godnagasoꞌ Mosesani fagaꞌias. Eaꞌ esis mamasana saoꞌwanasafeꞌ sondowasaꞌ Jerusalema sogasoꞌana awani inimbaDembinai Goda nogohnaep ananisi.* 23 Esis sandaꞌasnaꞌamba siꞌi basef fagape buk Baibeli fagaꞌiasa muꞌuliDembinaii faꞌi,“Awasi amam amamba mamahoma waliꞌ dambadamba

ogolami, amamba ipaꞌ pefalam piꞌi amom dembi-nai Godi atom.”*

24 Esis bias saꞌi sondolalima God sagiꞌma basef fagailmuꞌuli inimba Dembinai naꞌipa Moses nagaꞌi,“Esis bias sofaꞌ amigufmaꞌunamb biamb, aꞌa sofaꞌmefagof

saꞌugufi biagof.”Sofaꞌas sandaꞌas naꞌamba.*25-26 Eaꞌ anona aman nagape Jerusalami agilinama

Simeon. Anen nagagiꞌma waf fasifi Godi nagape hililiꞌi.Anen nape nasasa nogota atamba God nifiꞌi notopalopaesis Israel nogakwaha akafimi asasimi. Eaꞌ Ambal buꞌunaiGodi nape okom ananimi nihimbaꞌmana anen ina atiasinogaꞌ ulal, owaꞌ. Anen ataꞌ nope niti Krais, Dembinainandandepana nosapaꞌana nogafiꞌii. 27 Ambal buꞌunaiGodi nasaꞌmana nafeꞌ nawis ipat luꞌunai Godi. Eaꞌ esismamasa Jisasi saoꞌwana safiꞌi sondolalimana siꞌi muꞌuliGodi nagaꞌias. 28 Eaꞌ Simeon nandalombasana lagof* 2:21: Lev 12:1-8 * 2:22: Eks 13:2,12,15 * 2:23: Lev 12:8 * 2:24:Ais 40:1, 49:13

Page 13: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 2:29 13 Luk 2:37ananigufi nanifela God nasaꞌma agol ananigili luꞌwagolnaꞌias naꞌamba naꞌi,29 “O Dembinai, aeꞌ andaꞌ maola ineꞌi. Deiꞌ inaꞌ kwa-

howae nomonas sope saꞌombel aꞌ egaꞌ efoꞌo siꞌibasef ifimba fowaꞌ nagaꞌiefi.* 30 Naep aeꞌapiatilin eaꞌ awani aman inimba inaꞌ nasapaꞌana nafiꞌinuwambilapa nokwahomapa waf awafi mogotam-bilii. Naꞌamba deiꞌ inaꞌ nekwahowa aeꞌ aꞌ egaꞌefoꞌo. 31 Inaꞌ nandaꞌ awani inimba dumbulidom-bola amam nematawa hiasi sogatolona.* 32 Anensiꞌi anona nogogalaꞌi nogogalaꞌma epes isimba so-gololama Godi nigihimbaꞌmas. Ama nondaꞌ amamnematawa ineꞌisi Israel sogofaꞌ agof luꞌwagufi.”

33 Eaꞌ mamasana Jisasi agogolalasis nomonassalasafeꞌma basef ifimba Simeon nagaꞌiefi.* 34 Simeonnaꞌipas basef fasifi nowaꞌ banagas eaꞌ naꞌipa maꞌmanaJisasi naꞌamba naꞌi, “Inaꞌ nemeꞌ. Awani inimba Godnandandepan eaꞌ ma nogohambombaga anis amamnematawa Israel sogowaꞌ alafugaha anini. Apaꞌ anis daiasnofaꞌas sokwaha waf awafi sigafiꞌmai anini. Anen siꞌianol ametal God nandaꞌali ma anis hiasi sondaꞌmanaduꞌwaniga sondaiwaꞌma basef ananifii. 35 Awani inimbanapoma negawalapa nomonas hiasi sape sandambahiꞌisogataga alihis. Maria, inaꞌ atiasi aꞌ okom nimanim siꞌianona bainat hikalinai nogatopaꞌ okom ineꞌimi.”

36 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw profet agiliꞌwa Ana. Ahamaꞌwakoꞌunai Fanyuel. Ambep akunamaꞌwi Aser. Akoꞌwahageꞌw aꞌowaꞌ. Fowaꞌ kwasoꞌ aman kwalomana sapeafagof 7-pelaiguf.* 37 Aꞌi owaꞌ main, waulunamaꞌw aꞌ na-gaꞌ. Eaꞌ kwape dowaf, kwafeꞌ kwafeꞌ deiꞌ afagof akwaꞌugufi* 2:29: Ais 52:10; Lu 3:6; Ta 2:11 * 2:31: Ais 42:6, 49:6; Ais 52:10 * 2:33:Ais 8:14; Mt 21:42; 1 Ko 1:23; 1 Pi 2:8 * 2:36: 1 Ti 5:5

Page 14: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 2:38 14 Luk 2:45fataga 84-pelaiguf. Akoꞌw ina kwaꞌwaha ipat luꞌunaiGodi anif nimaguf, owaꞌatin. Akoꞌw kololama gwaꞌaisikwape kwandabeten eaꞌ kwandaꞌ lotu kwahapila maolGodi kwandaꞌan kwafeꞌ owamb alip.* 38 Nemaf afambaatef akoꞌw kwafiꞌi anamba Simeoni Josep Maria sagalu-tuma kwanifela God. Anis wapani sagalutu naꞌambai sapesogohafa nemaf afamba God nogatopalopa esis sagapeJerusalami sogape wahifis. Eaꞌ akoꞌw wapani kwaꞌipasbasefa awani inimba.*

Josep naoꞌwas sotanima safeꞌ Nasaret39 Esis Josepi Maria sandaꞌas sagiꞌmas eaꞌ maol inimba

siꞌi Dembinai fowaꞌ nagaꞌiasa muꞌuli ananini eaꞌ sotanimasafeꞌ Nasaret asasima kofagama. Wambel anamba bapeanagon itap luꞌupa Galili.* 40 Eaꞌ awani Jisas andambenaaꞌ nataga banagona ma gawa hiani luꞌwani. Eaꞌ God okommaimailana natopalopana nowaꞌ banagona.*

Jisas ataꞌ saꞌona nape ipat luꞌunai Godi41 Afagof danda mamasana Jisasi sondowasaꞌ safeꞌ

Jerusalema esis Juda sandaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi sofalas sagaꞌiPasovai. 42Afagof Jisasi deiꞌ afataga 12-pelaiguf faloꞌwanaeaꞌ saoꞌwana sondowasaꞌ Jerusalem saila waf asasifi siꞌiafagof danda sandaꞌafi.* 43Ama nimaguf ifimba Pasovaefiaꞌ fafeꞌma hiꞌalef, esis mamasana sotanima safeꞌ. Apaꞌsaꞌunai ina nafeꞌ nalomas, owaꞌ. Asakwahona napaniJerusalem. Esis ina sogawa anen napani, owaꞌ. 44 Saꞌiowaꞌ aꞌ naliꞌ nafeꞌ naloma anis daias safeꞌ. Esis asafeꞌanef nemaf siꞌifi hiꞌalaf, eaꞌ asala naepa anen solao-mana laꞌafena esis wambota atota saloma esis alipisi.45 Esis mamasana solaomana lawa lawa sati owaꞌatin,* 2:37: Ais 52:9 * 2:38: Mt 2:23 * 2:39: Lu 1:80, 2:52 * 2:40: Eks12:24-27; Eks 23:14-17; Diu 16:1-8 * 2:42: Eks 12:18

Page 15: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 2:46 15 Luk 3:1eaꞌ sotanima safeꞌ Jerusalem solaomana. 46 Esis biassolaomana safeꞌ nimaguf wanif ahiꞌalef. Aꞌi owaꞌ main,asatolona nape nomon ipat luꞌunai Godi. Anen napenaloma amom gawaimi magawalipasa muꞌuli Godii. Napenagahembeꞌma basef amamifi atapina eaꞌ nahaliꞌamef.47Amom dembami maloma esis hiasi sameꞌ basef ananifi,agogolalasisa basefi gawa ananini nagagwamama basefamom. 48 Eaꞌ mamasana satolona nape laꞌafena amomdambedambena nalomammape eaꞌ gogolalasis kwapeteꞌ.

Eaꞌ maꞌmana kwaꞌipana kwaꞌi, “Nogame, deiꞌ mainanandaꞌ isimbai ma afaꞌ? Ahamena naloma aeꞌ opalefafaꞌilifi aꞌ nimanilif aꞌowaꞌ ma ogolaomena.”*

49 Eaꞌ anen nagwamas naꞌipas naꞌi, “Deiꞌ maina ipaꞌ bipapalaꞌ pelaome pagafeꞌ hiꞌagalagon? Aeꞌ deiꞌ ape andaꞌmaol ipat ahame Godi, isimba ipaꞌ pegawas aꞌa owaꞌ?”

50 Owaꞌ esis ina sogawa basef anen nagaꞌipasafikofagefa, owaꞌatin.*

51 Eaꞌ Jisas nafeꞌ naloma esis bias asiliana Nasaret,nameꞌ esis dondol naila malogof asasigufi. Eaꞌ maꞌ-mana ananiꞌwi okom mapoma basefa hiahawes isimbasagatagama awani akwaꞌuni fape okomakwaꞌumi.* 52 Jisaseaꞌ nataga dambena. Eaꞌ gawa ananini nataga luꞌwinandeandeꞌ fasin, eaꞌ God naloma epes wapani sagatolonaamboꞌona aꞌowaꞌ.

3Jon nagapisiꞌas embeli nawalapa basefa ufiaꞌw Jisasi(Mt 3:1-12; Mk 1:2-8; Jo 1:19-28)

1 Anagol afagol anona gavman dembinai esis RomiTaiberius Sisar nagape dembinai ma itap luꞌupa hiagomaesis Romi afagof 14-pelaiguf hiꞌalagofa anagol wapani,* 2:48: Jo 2:16 * 2:50: Lu 2:19 * 2:51: 1 Sml 2:26; Pro 3:4; Lu 1:80

Page 16: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 3:2 16 Luk 3:7gagafeꞌma 15-pelaigufi, Pontius Pailat ataꞌ nape dembi-nai gavmana walemb hielimbi agol Judia. Anona amanFilip nape gavman dembinai numafi itap apamba luꞌupaIturiai Trakonitis walemb hielimbi. Eaꞌ owamana anan-inai Herot ataꞌ nape dembinai numafi walemb hielimbiagol Galili. Anona aman Lisanias nape dembinai gavmannumafi hiagoma agol luꞌwagola Abileneai.* 2 Eaꞌ afagolagalemba atogol Anasi Kaiafas amom biam pris dembamimape magaliꞌma pris hiamii. Nogota atamba ma afagolagalemba basef Godi fafiꞌmai Jon, Sekaraia nogamana.Anen nape anep itap wafigima epes akagoma, nemafafamba basef Godi fafiꞌmai anen.* 3 Eaꞌ nafeꞌ anambahiagoma walemb Jordan naꞌipasa basef Godi amam nematawa. Naꞌipasa sombema nelelemb sowaꞌ alafugahawaf awafi sofaꞌ baptais embela God nokwahomasa wafawafi asasifi okom mogasoꞌanaf.* 4 Anen nawalapa basefifimba Godi siꞌi profet Aisaia fowaꞌ nawalapef nandaꞌeffagail buk Baibeli fagaꞌi,

“Anep itap wafigima fataupigima, malogol anonaamani anaf noga niꞌi, ‘Pendondomba ufiaꞌw Dembinaii,pendaꞌ ufiawa ofeꞌ usiꞌiwa. 5 Pesa anamba kwambiwahafogoma ma siꞌigin dondoꞌ atin, petopaꞌ halafutagwlaumi bandami hiami ma mowala dondoꞌam. Dilindi-laꞌma pendaꞌagon usiꞌigin. Eaꞌ ufiawa awamba wandaꞌlotasilaꞌi sondaꞌawa andeandeꞌ. 6 Amam nematawahiasi hiꞌilas anaf siti God nogatopalopa anis amamnematawa nofaꞌas nokwahomas waf awafi nowambelassugutanimai.’ ”*7 Hiasi amam nematawa safiꞌmai Jon ama saꞌi no-

gapisiꞌas embel. Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ pandaꞌ waf awafii,siꞌi batawis ul aunaii logolaipai. Ami naꞌipipa ma paꞌi* 3:1: Lu 1:80 * 3:2: Ap 13:24, 19:4 * 3:3: Ais 40:3-5 * 3:6: Mt12:34, 23:33

Page 17: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 3:8 17 Luk 3:14pefaꞌ pefeꞌ pindihiꞌama okom wandafunai Godi anaf naꞌinogatagama ipeꞌi?* 8 Apaꞌ deiꞌ aꞌipipa aꞌi pendaꞌ waffasifi ma pigihimbaꞌmas ipaꞌ aꞌ pambema nelelemb endil-isi paila waf buꞌwafi. Ipaꞌ ina aꞌ ukup pendandaꞌ piꞌi,‘Abraham ahamapa apeꞌinai’, naꞌamba ipaꞌ eaꞌ fasipai,owaꞌ, hapaimi. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, God anen laꞌifinaima nondaꞌ otamba atemba begataga epes siꞌi awasi Abra-hami.* 9 Tamiaꞌw akwandandombol kwaꞌoha kogatopaꞌlawah kofagah nombalefima. Lawah mamahogaha owaꞌhil hogola saꞌutip buꞌwapia, agahemba atiasi solagahsotopaꞌagah hefeꞌma nif.”

10 Anen naꞌias eaꞌ, esis hiasi sahaliꞌana saꞌi, “Apaꞌ atiasimondaꞌ maina mondaꞌ waf fasifi God nagaꞌiefi?”

11 Eaꞌ Jon naꞌipas naꞌamba naꞌi, “Epen ami siaogwbiagw atogwi nekwahomana anota anin siot akani, eaꞌami gwaꞌaisi sagaꞌomani inimba nendaꞌas newalogas wa-pani.”*

12 Eaꞌ anom amam awami mogofaꞌ takisi mafiꞌmai Jonmaꞌi nupisiꞌam embel eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai,atiasi afaꞌ ondaꞌ maina ogahapila basef fasifi Godi?”

13Anennaꞌipamnaꞌi, “Ipaꞌ pefaꞌ otamba bendahama siꞌigavman nagaꞌipipambai atemba. Ipaꞌ ina pefaꞌ anembawapani, owaꞌi.”

14 Eaꞌ anom soldia mafiꞌi mahaliꞌana maꞌi, “Afaꞌ atiasiondaꞌ maina ogohapila basef Godi?”

Anen nagwamamnaꞌipamnaꞌi, “Ipaꞌ ina aꞌ pembasoꞌmaepes piumbalis pendaꞌas ombel mohas pendaꞌmas kotpendelelaepasa moni asasini dowaf, owaꞌi. Nelelembipeꞌilimbi bendape awanelemba otamba ipeꞌimbai don-doꞌma ikwaf amom dembami mandandepafi.”* 3:7: Jo 8:33,39 * 3:8: Mt 7:19 * 3:11: Lu 7:29

Page 18: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 3:15 18 Luk 3:2215 Eaꞌ deiꞌ nomonas esis amam nematawai mosafel

banagem, eaꞌ hiasi ukup pandandaꞌma Jon saꞌi, “Jon anenKrais, maꞌuna God nandandepana nasapaꞌana nafiꞌii, aꞌaowaꞌ?”*

16 Eaꞌ Jon nagwamasa basef naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ apisiꞌipaembel atembal. Apaꞌ anona aman atiasi nigiꞌ nugafiꞌii,anen banagonai nikilaꞌ aeꞌ. Aeꞌ ina aman buꞌuwai maegatagwaha mandelefa su ananimi, owaꞌatin. Anef nemafanen neseꞌepa Ambal buꞌwali Godi nogape opalef ipeꞌilifinomon eaꞌ neseꞌepa nif wapani. 17 Anen nahapila anolsavol lagof ananigufi ma nigasimbaꞌ wit siꞌi rais amambaandeandeꞌ. Ama nofaꞌ wit buꞌwinai nuwis nembeꞌana ipatananitai. Apaꞌ duꞌwaꞌwanimi awasimi nembeham nofamnif amamba luꞌwami fandom atapim magapani.”

18 Deiꞌ Jon nawalapa anif basef daif hiafi wapani manogasaꞌma ukup asasipi ma sondaꞌ waf buꞌwafi. Eaꞌnawalipasa basef buꞌwafi.*

Herot nandaꞌ kalabusima Jon19Owaꞌ Jon nandaꞌmegahaha aman anambaHerot, gav-

mandembinai asasinai, mawaf awafihiafi anennandaꞌafi.Anen nandalombanaHerodias nemataꞌw sahomana naga-soꞌakwi, eaꞌ nandaꞌ anef waf awafi hiafi wapani. 20 Deiꞌnowatani anef wapani ma nandaꞌ Jon nandaꞌ kalabus.

Jon napisiꞌ Jisas embel(Mt 3:13-17; Mk 1:9-11)

21 Jon napisiꞌa amam nematawa hiasi ma eaꞌ, napisiꞌJisas wapani. Jisas nofaꞌ baptaisa eaꞌ, anen ataꞌ nand-abeten atin owaꞌ, heven aꞌ nandawisiꞌ.* 22 Eaꞌ Ambalbuꞌunai Godi nisilaꞌi siꞌi amil alamba apaꞌ magaꞌi maꞌunainufiaꞌ nisilaꞌmai anen. Eaꞌ anagol malagol gaꞌi gatagai* 3:15: Ap 13:25 * 3:18: Mt 14:3-4; Mk 6:17-18 * 3:21: Jo 1:32; Mt17:5; Lu 9:35

Page 19: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 3:23 19 Luk 3:32heven gaꞌi anef basef gaꞌi, “Inaꞌ Nogame aeꞌinai endilisi.Aeꞌ okom mohafel maimailina aꞌowaꞌ. Okom aeꞌamifasima inaꞌ.”*

Agofa miniꞌap bafapanai Jisasi(Mt 1:1-17)

23 Afamba Jisas nagasefela maol, afagof ananigufi fa-taga 30-pelaiguf. Esis amam nematawa ukup pandandaꞌdowaf paꞌi Jisas nogama Josepi. 24 Bafapana Jisasi agu-fuma amamba. Josep, Heli nogamana. Eaꞌ Heli, Matatnogamana. Eaꞌ Matat, Livai nogamana. Livai, Melkinogamana. Melki, Janai nogamana. Eaꞌ Janai, Josepnogamana. 25 Josep, Matatias nogamana. Matatias, Amosnogamana. Amos, Nahum nogamana. Eaꞌ Nahum, Eslinogamana. Eaꞌ Esli, Nagai nogamana. 26 Nagai, Matnogamana. Mat, Matatias nogamana. Eaꞌ Matatias,Semen nogamana. Eaꞌ Semen, Josek nogamana. Josek,Joda nogamana.* 27 Joda, Joanan nogamana. Joanan,Resa nogamana. Resa, Serubabel nogamana. Serubabel,Sealtiel nogamana. Sealtiel, Neri nogamana. 28 Neri,Melki nogamana. Melki, Adi nogamana. Adi, Kosamnogamana. Kosam, Elmadam nogamana. Elmadam, Ernogamana. 29 Er, Josua nogamana. Eaꞌ Josua, Eleasarnogamana. Eaꞌ Eleasar, Jorim nogamana. Jorim, Matatnogamana. Eaꞌ Matat, Livai nogamana 30 Livai, Simeonnogamana. Eaꞌ Simeon, Juda nogamana. Juda, Josepnogamana. Eaꞌ Josep, Jonam nogamana. Jonam, Eliakimnogamana.* 31 Eliakim, Melea nogamana. Melea, Menanogamana. Mena, Matata nogamana. Matata, Natannogamana. Natan, Devit nogamana.* 32 Devit, Jesinogamana. Jesi, Obet nogamana. Obet, Boas nogamana.* 3:22: Lu 4:22; Jo 6:42 * 3:26: 1 Kro 3:17,19; Esr 3:2 * 3:30: 2 Sml5:14 * 3:31: 1 Sml 16:1-13; Rut 4:17-22

Page 20: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 3:33 20 Luk 4:3

Boas, Salmon nogamana. Salmon, Nason nogamana.*33 Nason, Aminadap nogamana. Aminadap, anen Atminnogamana. Atmin, Arni nogamana. Arni anen Hesronnogamana. Hesron, Peres nogamana. Peres, Juda noga-mana. 34 Eaꞌ Juda anen Jekop nogamana. Jekop anenAisak nogamana. Aisak, Abraham nogamana. Abraham,Tera nogamana. Tera, Nahor nogamana. 35Nahor, Seruknogamana. Seruk, Reu nogamana. Reu, Pelek nogamana.Pelek, Eber nogamana. Eber anen Sela nogamana.* 36Selaanen Kainan nogamana. Kainan, Arpaksat nogamana.Arpaksat, Siem nogamana. Siem, Noa nogamana. Noa,Lamek nogamana. 37 Lamek, Metusela nogamana. EaꞌMetusela, Enok nogamana. Enok, Jaret nogamana. Jaret,Mahalalel nogamana. Mahalalel, Kainan nogamana.*38 Kainan, Enos nogamana. Enos, Set nogamana. Set,Adam nogamana. Adam, God nogamana. Bafapana Jisasieaꞌ maꞌum.

4Satan nagwamba Jisas anagon itap wafigima fataupigima(Mt 4:1-11; Mk 1:12-13)

1 Ambal buꞌunai Godi nape siꞌinama Jisas eaꞌ nakwahawalemb ambamba Jordan nandagiai notanima nafeꞌ.Eaꞌ Ambal anamba nofaꞌana nafeꞌ anagon wafigima fa-taupigima. 2 Jisas nape anamba nimaguf hiafi eaꞌ Satannafiꞌi nagwambanama nogosambalamuꞌuli Godi nimagufifimba awin siꞌini duꞌwanini. Jisas ina naꞌ anis gwaꞌaisinimaguf ifimba hiafi, owaꞌ. Eaꞌ aꞌ nolomahana.

3 Eaꞌ Satan naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ naꞌi inaꞌ Nogamana Godi,deiꞌ kipa otam amamba bagaꞌoh itapi motaga siꞌi bret.”** 3:32: Jen 29:35 * 3:35: Jen 11:10-26 * 3:37: Jen 4:25–5:32 * 4:3:Diu 8:3

Page 21: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 4:4 21 Luk 4:134 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Baibel naꞌi

bret atota ina atosoꞌasa ambagof esis epes, owaꞌatin.”5 Eaꞌ Satan nofaꞌana nondowasaꞌ ilif nihimbaꞌmana hia-

haomhiami fasimimagape itap hiagoma amomking dem-bami magalaꞌambemagoma. Nihimbaꞌmanagon kwafalisatis.* 6 Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Hiahaom hiami banagamiamamba amom king mugumafiami maloma hiahaomfasimi uga maina, hiahaom amamba God nagaseꞌeami.Apaꞌ deiꞌ iꞌi egasoꞌanam anin epena, aeꞌ eseꞌanam. 7 Iꞌiinaꞌ nindiwa nembawa netawa nendaꞌ lotu sonehenamaaeꞌ, hiahaom amamba atiasi aꞌ ineꞌimi atom.”*

8 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌipana naꞌi, “Baibelnagaꞌias naꞌamba naꞌi, ‘Ipaꞌ pendaꞌ lotuma Dembinai Godatona ipeꞌinai, eaꞌ pendaꞌ maola anen atona.’ ”

9Aꞌi owaꞌ main, Satan nofaꞌ Jisas nondowasaꞌ Jerusalemnahaponana nalutu ipat Godi luꞌunai ilif.

Eaꞌ Satan naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ naꞌi inaꞌ Nogamana Godi,deiꞌ netoma nindipaꞌ newa itap.* 10-11 Deiꞌ main, anifbasef Godi fagail buk Baibeli fagaꞌi naꞌamba faꞌi, ‘Godatiasi niꞌipa amom ensel mufiꞌi muhapilina lagof ama-mugufi mumafina ma otamba ina beha boꞌwagah ineꞌi-gahi, owaꞌ.’ ”*

12 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Anif basef Godiwapani fagape naꞌamba faꞌi, ‘Ina pegwambaDembinai Godipeꞌinai nondaꞌ waf awafi, owaꞌi.’ ”*

13 Satan nandaꞌ gwamba hiani ma eaꞌ, nakwaha Jisasnafeꞌ nohafana ma anef nemaf nogagwambana wapani.

Jisas nosefela maol nandaꞌan itap luꞌupa Galili(Mt 4:12-17; Mk 1:14-15)

* 4:5: Mt 28:18 * 4:7: Diu 6:13-14 * 4:9: Sam 91:11-12 * 4:10-11:Diu 6:16; 1 Ko 10:9 * 4:12: Hi 2:18, 4:15

Page 22: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 4:14 22 Luk 4:2114 Banagami Ambal buꞌunai Godi mape opaf Jisasi aꞌ

notanima nafeꞌ itap luꞌupa Galili. Eaꞌ sameꞌ basef gat-ifa anen fafeꞌagon hiꞌalagon walemb ambalemba bagapeGalilii. 15 Dondol anen nandaꞌ maol nawalipasa basefGodi ifagw esis Juda sandakolasugwi. Eaꞌ hiasi amamnematawa sasaꞌma agol ananigili luꞌwagol.

Esis Nasaret sasoꞌana alafugah Jisas(Mt 13:53-58; Mk 6:1-6)

16 Jisas nafeꞌ Nasaret taun inimba kofagama, fowaꞌ anenataꞌ aonama nagapoma.

Aꞌi owaꞌ nemaf afamba sabat esis Juda sagapoma no-maꞌwafi, nafeꞌ nawis ipat Juda sandakolasatai siꞌi dondolnandaꞌas. Anen nalutu natalifa basef Godi,* 17eaꞌ sasoꞌanaanin pepa launi. Pepa inimba anif basef Godi fowaꞌ profetAisaia nandaꞌef fagailani. Anen nopalian niatifan natibasef ifimba natalifif fagaꞌi naꞌamba faꞌi,18 “Ambal buꞌunai Dembinaii nape aeꞌ. Eaꞌ nandan-

depe ma egawalapa basef buꞌwafima epes isimbakwahusa hiahawesi. Nasapaꞌe afiꞌi ma igawalapabasef naꞌamba igaꞌi, ‘Ipaꞌ pandaꞌ kalabusi pekwahakalabus pefeꞌ wahifipa. Ipaꞌ epes naep pagasiꞌipai,ipaꞌ piti andeandeꞌ wapani.’ Anen nasapaꞌe afiꞌiegatopalopa isimba sogofaꞌ nimanimii sogape an-deandeꞌ. 19Eaꞌ iꞌipas basef hiasi ma nogota atambabuꞌutai ma Dembinai niti uwahipis notopalopassogape andeandeꞌ.”

20 Eaꞌ Jisas nalaꞌwatefa pepa inimba launi nasoꞌanananona aman nugumafi ipati anen nape. Eaꞌ amam ne-matawa hiasi sagape nomoni naep doꞌ anen atona. 21 Eaꞌnaꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ aꞌ pameꞌ, aeꞌ atalifa basef Godi fowaꞌifiatin owaꞌ, deiꞌ aꞌ fataga alihif endilisi fandawalapa aeꞌ.”** 4:16: Ais 61:1-2 * 4:21: Lu 3:23; Jo 6:42

Page 23: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 4:22 23 Luk 4:2922 Eaꞌ esis sasaꞌma agol ananigili luꞌwagol saꞌi anen

aman buꞌunai eaꞌ gogolalasisa basef buꞌwafi fagatagamal-ogol ananigili. Eaꞌ esis sandahaliꞌma saꞌi, “Aman anambaJosep nogamana aꞌa?”*

23 Jisas naꞌipas naꞌamba naꞌi, “Endilisi atis ipaꞌ atiasipendaꞌ basef ifimba waminif atina aeꞌ piꞌi, ‘Dokta, inaꞌnendaꞌ alop ineꞌipi potaga boꞌop puliꞌ, eaꞌ piꞌi wapanipiꞌi waf afamba naliꞌ nandaꞌaf Kaperneami, afamba apaꞌmameꞌaf eaꞌ. Inaꞌ deiꞌ nendaꞌaf fetaga naꞌa wambelkofagama ineꞌima.’ ”*

24 Eaꞌ anen naꞌias naꞌamba wapani naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipaendilisi! Anona profet epes ina sasoꞌana opalef sameꞌbasef ananifi wambel kofagama, owaꞌ.* 25 Aeꞌ aꞌipipaendilisi atis. Nogota atamba fowaꞌ Elaija nagapautai owafatona nagandogwa, asaf ina ataꞌ falai afagof wanogofaomb wanemb wanemb, owaꞌatin. Eaꞌ nolom luꞌunainataga ganimba hiagoma. Nogota atamba nematawahiawai Israeliwai amom magaꞌ mialifawa wape.* 26 ApaꞌGod ina nasapaꞌ Elaija nafeꞌma anowa awambai, owaꞌatin.Anen nasapaꞌana nafeꞌma anoꞌw nemataꞌw daiaꞌw kwa-gape Serafati, wambel bagape anep itap luꞌupa Saidoni.Eaꞌ akwamba atoꞌw.* 27 Eaꞌ nogota atamba anona aowasaunai nataga nandaꞌ alop esis amam nematawa Israelipagamboꞌwi. Apaꞌ ina anin epen asasini nataga boꞌwen,owaꞌatin. Anona aman daiana Naman Siriainai eaꞌ anenatona nataga boꞌona.”

28 Eaꞌ esis hiasi sape ipat atamba sameꞌ basef ifimba,aꞌ nomonas wandafum kwapeteꞌa Jisas. 29 Eaꞌ sosafelsaliꞌamonana nawisi taun andoꞌ. Taun inimba asasininatoma halafuta ilif. Eaꞌ sofaꞌana safeꞌ halafuta atamba* 4:22: Mt 4:13; Jo 2:12 * 4:23: Jo 4:44 * 4:24: 1 Kin 17:1,7; 1 Kin 18:1* 4:25: 1 Kin 17:8-16 * 4:26: 2 Kin 5:1-14

Page 24: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 4:30 24 Luk 4:38saꞌi sogwaloꞌananiliana tata. 30Owaꞌ, anennandaliꞌamonaesis laꞌafisa aꞌ nafeꞌ.*

Jisas natofa ambagof awami magape anona amani am-boꞌona

(Mk 1:21-28)31 Jisas niliana Kaperneam taun inimba nagape itap

luꞌupa Galilii. Aꞌi owaꞌ nemaf afamba Juda sagapoma no-maꞌwafi saꞌi sabat, anen nawis nomon ipat sandakolasatainawalipas.* 32 Sameꞌana saꞌi anen nofaꞌ agol luꞌwagili deiꞌnaꞌipasa basef banagafi. Eaꞌ sosafel gogolalasis kwapeteꞌendilisi.* 33 Anona aman ambafuh mandaꞌanai nape ipatatamba, ambal aunai napaona. Anen galalamehip endilisinaꞌias naꞌi,* 34 “E! Jisas inaꞌ Nasaretinai, naꞌi nifiꞌi nendaꞌmaina apaꞌ? Inaꞌ nafiꞌi ma negahambombagapa? Aeꞌegawa inaꞌ nogama God buꞌwinai hililiꞌi.”

35 Owaꞌ Jisas ninifalona naꞌamba naꞌi, “Inaꞌ ambalipawinai sopama malogol kwaha aman anamba.”

Eaꞌ ambalip anamba nakwahona nowa itap laꞌafenaesis nawisi nafeꞌ, ina ataꞌ nahambombagana wapani, aꞌowaꞌatin.

36 Esis hiasi gogolalasis sandakotoꞌma sandaꞌipama saꞌi,“Ifimba basef mamahifa? Anen natofa ambagof awaminaꞌipam siꞌi anona aman banagonai. Ambagof awamimameꞌ basefa anen, makwahona mafaꞌ mafeꞌ.”

37 Eaꞌ basef ifimba nandaꞌ hiahaom amamba banagamifafeꞌagon hiꞌalagon walemb bagape naꞌambai.

Jisas nandaꞌ Saimon Pita nandagiꞌmoꞌwi amboꞌokw(Mt 8:14-15; Mk 1:29-31)

38 Saimon nandagiꞌmoꞌwi aowas nandaꞌakw alopakoꞌupi nifip kwapeteꞌ. Eaꞌ Jisas nosafel nakwaha ipat* 4:30: Lu 4:23 * 4:31: Mt 7:28-29; Jo 7:46 * 4:32: Mt 8:29; Lu 8:28* 4:33: Jo 6:69

Page 25: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 4:39 25 Luk 4:44

atamba sandaꞌ kolasatai, nafeꞌ nawis ipat Saimoni.Eaꞌ sahaliꞌana ma nogatopalopaꞌw. 39 Eaꞌ anen nafeꞌnalutu felefeleꞌ ma akoꞌw nataloga aowas inimba natofannafaꞌ nakwaha akoꞌw. Eaꞌ kosafel kwafalis kwandaꞌmasagwaꞌaisi esis.

Jisas nandaꞌ amam nematawa hiasi sataga boꞌwes(Mt 8:16-17; Mk 1:32-34)

40 Aꞌi owaꞌ awin newala nasoꞌ, esis amam nematawasofaꞌ anis alipisi aowas hiana haona nandaꞌasi sofaꞌassafiꞌmai Jisas. Eaꞌ nasa lagofas atona atin nandaꞌas boꞌweshiꞌalas.* 41 Eaꞌ ambagof awami hiami makwaha esis hiasimawisi mafeꞌ eaꞌ. Ambagof amamba awami mofalanahigihigaꞌ maꞌoh maꞌi, “Inaꞌ nogamana Godi.” Amom mo-gawa anen Krais, God nandandepana nasapaꞌana nagafiꞌii.Eaꞌ Jisas ninifalom naꞌi ina ataꞌ miꞌi anif basef, owaꞌ.Mosopama malogof.

Jisas nawalapa basef Godi taun hiani(Mk 1:35-39)

42 Aꞌi owaꞌ kuhimbita atota Jisas nakwaha wambelambalemba nafeꞌ anagon wafigima epes akagoma. Esissafeꞌ solaomana satolona asafeꞌma anen. Esis ina saꞌianen nokwaha esis nofeꞌ owaꞌ, saꞌi sotalifana nope at-apina nolomas.* 43 Owaꞌ, naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ewalapabasef fasifi ma epes sogawisa maol Godi nope Dembinainugumafias. Aꞌi ewalapa basef ifimba anagon taun hianiwapani. God nasapaꞌe afiꞌi endaꞌani maol inimba atin.”*44 Eaꞌ nafeꞌ nawalapa basef Godi ifagw esis Juda sandako-lasugwi nawalapef nafeꞌ nafeꞌ atapina itap luꞌupa Judia.* 4:40: Mt 8:29; Mk 3:11-12 * 4:42: Lu 8:1 * 4:43: Mt 4:23

Page 26: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 5:1 26 Luk 5:105

Jisas naꞌipa Saimon Pita, deiꞌ nowafa agof hiami(Mt 4:18-22; Mk 1:16-20)

1Anef nemaf Jisas nalutu dumbGenesaret akata nalomahiasi amam nematawa salaꞌambemana sape sameꞌ basefGodi.* 2 Eaꞌ nati anota bot saꞌutai biata tala embel fele-feleꞌma nimbapif dumb ambamba. Eaꞌ amom mogowafaagufi mandaniꞌ mafeꞌ masaꞌopa anembeh amamimbihi.3 Jisas nalota natoma bot Saimoni eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Sapaꞌbot nokwaha bandagoma nefeꞌ laogoma kwasala.”

Eaꞌ Jisas natoma bot nawalipasa basef esis amam ne-matawa. 4 Anen nawalipasa eaꞌ naꞌipa Saimon naꞌi, “Inaꞌsapaꞌ bot tofoꞌo dumb embel laogoma eaꞌ pela anembehhowala pewafai anogof agof.”*

5 Eaꞌ Saimonnagwa basef naꞌi, “Dembinai, dokoꞌ owamblaomb afaꞌ wandaꞌ maol banagambel owaꞌ, ina wagi anolaol, owaꞌatin. Owaꞌ naꞌipa aeꞌ naꞌamba, deiꞌ ela anembbewala.”

6 Aꞌi owaꞌ, mala anemb bewala mowafai agof hiami. Eaꞌanemb baꞌi peleꞌetamba agof hiami aꞌowaꞌ. 7 Eaꞌ amommowaulai alipumi amamumi magape anota boti mafiꞌimatopalopam mowafai agof malam bot biafita siꞌita, taꞌiaꞌ towala. 8 Saimon Pita nati naꞌamba, eaꞌ nindiwa nem-bawa natawa felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi naꞌipana naꞌi, “ODembinai, inaꞌ kwaha aeꞌ, afoꞌo. Aeꞌ aman auwai!”

9 Deiꞌ main, anen naloma amom magalumanai matiagof mogowafami hiami aꞌowaꞌ. Eaꞌ amom gogolalasomnomonas salasafeꞌ.* 10 Nogaopana Sebedii biam Jemsnaloma Jon maloma Pita mandauꞌumai wapani gogolala-soma agof amamba.* 5:1: Mt 13:1-2; Mk 3:9-10, 4:1 * 5:4: Jo 21:3-8 * 5:9: Mt 13:47

Page 27: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 5:11 27 Luk 5:16Eaꞌ Jisas naꞌipa Saimon naꞌi, “Inaꞌ ombal mogahena,

owaꞌi. Deiꞌ atef nesafela anin maol daian nendaꞌan atap-inaman nefaꞌi epes sifiꞌi sigaili.”*

11 Eaꞌ amom mandaꞌ botagw gwafeꞌ bandagoma, aꞌmakwaha hiahaom amamumi hiꞌalam maꞌoh, eaꞌ mailanamafeꞌ.

Jisas nandaꞌ anona aman aowas aunai nandaꞌ alop ananipipagambuꞌwi amboꞌona

(Mt 8:1-4; Mk 1:40-45)12 Nogota atamba Jisas nape anin taun, anona aman

nagape naꞌambai aowas aunai nandaꞌ alop ananipi hiꞌalappagambuꞌwi. Anen nati Jisas nafiꞌi, nowafa nambeꞌ nem-bel itap kwafalis atis naꞌipana dindinip naꞌi, “Dembinai, iꞌiinaꞌ niꞌi ahoꞌ, nendaꞌe etaga boꞌowe.”

13 Eaꞌ Jisas nando lagol nasagol alop aman anambainaꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ahoꞌ ma inaꞌ negataga boꞌwena.”

Eaꞌ deiꞌ atef aowas inimba aunai nandaꞌ alop pagam-buꞌwi nakwahona eaꞌ boꞌona.*

14 Jisas naꞌipana dindinip naꞌi, “Ina aꞌ nefeꞌ niꞌipaanin epen niꞌi aeꞌ andaꞌena boꞌwena, owaꞌi. Inaꞌ foꞌonihimbaꞌmana alop ineꞌipi ma aman anamba pris. Eaꞌneseꞌana hiahaom amamba anen nondolalima God eaꞌinaꞌ ninifelona ma nagataga boꞌwena siꞌi muꞌuli ananinifowaꞌ Moses nagaꞌipasani nagaꞌi. Ama esis hiasi sogogawaaowas ineꞌini ahiꞌalan.”

15 Owaꞌ, owaꞌatin. Diga basefa hiahawes isimba Jisasnandaꞌmanas aman anambai gatis safeꞌ ganigani. Fowaꞌina hiasi sameꞌ basef ifimba, owaꞌ, apaꞌ deiꞌ hias aꞌowaꞌ.Isimba atis deiꞌ epes hiasi safiꞌi ma sogameꞌ anonanogatofamasa aowas asasini.* 16 Apaꞌ nimaguf hiafi anen* 5:10: Mt 19:27 * 5:13: Lev 14:1-32 * 5:15: Mk 1:35

Page 28: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 5:17 28 Luk 5:23nafeꞌ anamba wafigima epes akagoma ma nape nand-abeten.

Jisas nandaꞌ aman lagof boꞌwagah awamunai boꞌona(Mt 9:1-8; Mk 2:1-12)

17Anef nemaf Jisas nape nawalipa esis amamnematawaeaꞌ anom dembami Farisi maloma anom dembami ma-gawalipasa muꞌuli Godi tol mape. Anom mafiꞌi walembhielimbi itap luꞌupa biafip Judiai Galili. Apaꞌ anom mafiꞌiJerusalem. Eaꞌ banagami Dembinai Godi mape Jisas, amanandaꞌ epes aowas nandaꞌasi sogohafel boꞌwes wapani.18 Eaꞌ anom amam daiam mofaꞌ anona aman lagof boꞌwa-gah sagagaꞌanai, naꞌoh alihis mofaꞌana mafiꞌi. Eaꞌ maꞌimofaꞌana mefeꞌ muwis ipat membeꞌana felefeleꞌma Jisas.19 Owaꞌ asiꞌigina amam nematawa hiasi. Amom ina matianoꞌw ufiaꞌwa mofaꞌ awasini mugawis nomon, owaꞌ. Eaꞌmalota ipat ilif mihianama bogwan mala aman anambaawasinai naloma alihis nowala nomon laꞌafena amamnematawa, mambeꞌana naꞌoh Jisas opafunama.*

20 Nogota atamba Jisas natolom nogawa amom ma-hapifa maꞌi anen banagonai ma nogatopalopa amananamba aowas nandaꞌanai. Eaꞌ naꞌipa aman anambanaꞌi, “Inaꞌ epen aeꞌinai. Waf awafi inaꞌ nandaꞌafi aeꞌakwahomenaf hiꞌalaf okom maseꞌeaf.”*

21 Eaꞌ amom dembami magawalipasa muꞌuli Godi mal-oma amom Farisi atom ukup atip pandandaꞌ paꞌi, “Amananambamamahonamanandaꞌ Godfindiwanai? Owaꞌatinaanona aman laꞌifinama nogakwaha waf awafia. Maolinimba God atona nandaꞌani.”

22 Jisas nogawa nomonas isimbai amamisi. Eaꞌ naꞌipamnaꞌi, “Deiꞌ maina nomonas ipeꞌisi sagape naꞌamba? 23Deiꞌhiahaom maim ipaꞌ paꞌi ahifima aeꞌ? Aeꞌ banagiwaima iꞌipa aowas nandaꞌanai igaꞌi, Aeꞌ egakwahomana waf* 5:19: Lu 7:48 * 5:20: Lu 7:49; Ais 43:25

Page 29: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 5:24 29 Luk 5:30

awafi anen nandaꞌafi aꞌa iꞌipana igaꞌi nogasaꞌma alahisananisi nosafel nogafeꞌ. Basef ifimbama nogasaꞌma alahisananisi, ipaꞌ paꞌi amamba ahifima aeꞌ.* 24 Aeꞌ aꞌi ipaꞌpegawa aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi, laꞌifiwai maegakwaha waf awafi hiafi amam nematawa sagape itapisandaꞌafi. Aeꞌ aꞌi ihimbaꞌmepa aeꞌ laꞌifiwai ma endaꞌhiahaom amamba.

Eaꞌ anen naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi, inaꞌ safelsaꞌma alahis ineꞌisi nefeꞌ ipat ineꞌitai.”

25 Jisas naꞌipana atin naꞌamba, nosafel nalutu nasaꞌmaalahis ananisi naep amam nematawa hiasii. Eaꞌ ataꞌ nafeꞌatin ufiaꞌw, nandagala nafela agol Godi luꞌwagol nafeꞌ ipatananitai.

26 Eaꞌ amam nematawa isimba hiasi gogolalasiskwapeteꞌ endilisi, ombal mahas aꞌowaꞌ safela agol Godiluꞌwagol saꞌi, “Deiꞌ apaꞌmati anef waf dambaifi daiaf fowaꞌowaꞌ mogatilifia.”

Jisas nofala anona aman Livai(Mt 9:9-13; Mk 2:13-17)

27 Aꞌi owaꞌ main, Jisas nosafel nafeꞌ nati anona amannogofaꞌ takisi tol nape ipat sogofaꞌ takisa, agilinama Livai.Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ fiꞌi nila aeꞌ.”

28 Eaꞌ nosafel nailana nafeꞌ. Hiahaom hiami ananiminakwahommaꞌoh.

29 Ama main, Livai nandaꞌ anis gwaꞌaisi luꞌwasi ipatananitai ma noganifela Jisas. Eaꞌ amam hiami awamimogofaꞌ takisi maloma anom daiam wapani mape maꞌgwaꞌaisi maloma amom biam.* 30 Eaꞌ anom Farisi dem-bami maloma anom dembami magawalipasa muꞌuli Godi,amom Farisi, mape mandaꞌ megahaha amom alipumiJisasi. Maꞌi, “Deiꞌ maina ipaꞌ pape paꞌ gwaꞌaisi pagaloma* 5:23: Jo 5:8 * 5:29: Lu 15:1-2

Page 30: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 5:31 30 Luk 5:37amommogofaꞌ takisi maloma amam amambamandaꞌ wafawafii? Naꞌambai ina andeandeꞌ, hapaimi.”

31 Owaꞌ Jisas nameꞌam naꞌipam naꞌi, “Isimba aowasakasi ina safeꞌma dokta, owaꞌ. Esis buꞌwasi. Apaꞌ isimbaaowas nandaꞌasi atis, daoꞌ safeꞌma dokta. 32Aeꞌ ina afiꞌimaegefala epes sagape andeandeꞌi sogambema opalef, owaꞌ.Aeꞌ afiꞌi ma egefala epes sandaꞌ waf awafii atis sombemanelelemb sokwaha waf awafi sogafeꞌma God.”

Waf sogololama gwaꞌasiafi(Mt 9:14-17; Mk 2:18-22)

33 Eaꞌ anis epes saꞌipa Jisas naꞌamba saꞌi, “Alipumi Jonimaloma alipumi amom dembami Farisii ukup papomabasef Godi. Eaꞌ anif nimaguf wikifah danda amom mo-lalama gwaꞌaisi mondabeten atin. Apaꞌ alipumi ineꞌimiowaꞌ mondaꞌ waf afambaia. Amom maꞌ gwaꞌaisi embelmais atapis dondol.”*

34 Eaꞌ nagwamas naꞌi basef waminif atin naꞌi, “Iꞌi anissondaꞌ anis gwaꞌaisi luꞌwasi ma anis aman nemataꞌwbias sondasoꞌamai, ipaꞌ ina laꞌifipama pendaꞌ esis alipisisondowaloꞌ sondaiwaꞌma gwaꞌaisi afamba anen nagasoꞌnemataꞌwi nape nagalomas, owaꞌatin endilisi. 35 Apaꞌnemaf afamba anen nagasoꞌ nemataꞌwi nokwaha esisnogafeꞌ anagon lauguni, daoꞌ esis a sololama gwaꞌaisi.”

36 Eaꞌ Jisas naꞌipasa anif basef waminif atina luwagufnaꞌi, “Ina andeandeꞌma pegatopaꞌ lowaf namifi pesam-balef fegaloma anef lowaf apifi, owaꞌ. Iꞌi anis sondaꞌamnaꞌamba, lowaf ina atiasi findati naꞌamba atin felomaapifi, owaꞌ. Namifi aꞌ peleꞌetaf atin.

37 Apaꞌ ina anin epen nakoloꞌwa embel wain dambainiagwahup apinai memeina, owaꞌ. Iꞌi anin nendaꞌamnaꞌamba, embel wain netef hian, nohapeꞌ agwahupanamba pepeꞌetana eaꞌ wain koloꞌolam awasim hiꞌilam.* 5:33: Jo 3:29

Page 31: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 5:38 31 Luk 6:538 Apaꞌ wain dambainai sakoloꞌwan agwahup dambainaiatona. 39 Eaꞌ ami nogaꞌ embel wain apini anin ina atiasinomonas siꞌi wain dambaini, owaꞌ. Anin aꞌ naꞌi, ‘Wainapini fasini nikilaꞌ dambaini.’ ”

6Esis ina sondaꞌ maol nemaf afamba sabat Juda sagapoma

nomaꞌwafi, owaꞌi(Mt 12:1-8; Mk 2:23-28)

1 Aꞌi owaꞌ anef nemaf Juda sagapoma nomaꞌwafi sabat,Jisas nafeꞌ anagon owaꞌ nataga anof aof sagawa witafiaꞌ nawis. Eaꞌ alipumi ananimi mafeꞌ malomana, eaꞌmosaga anom wit magaofi mokaꞌisam lagof amamugufimaꞌam.* 2 Owaꞌ anom Farisi mahaliꞌam maꞌi, “Ina pen-daꞌam naꞌamba ma nemaf afaꞌe sabat magapoma no-maꞌwafi, owaꞌi. Deiꞌ maina pandaꞌam naꞌamba?”*

3 Eaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ pegawa basefifimba ma waf fowaꞌ dembinai King Devit nandaꞌafi.Afamba Devit naloma alipumi ananimi nolomagaham*4 anen nawis ipat luꞌunai Godi nomon naꞌ bret atambaamom pris mondolali mogasoꞌ Godatai. Eaꞌ naꞌata nasoꞌalipumi ananimi maꞌata atin. Apaꞌ muꞌuli apeꞌini naꞌiamom pris atom meaꞌata.”

5 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapani naꞌi, “Aeꞌ ataga epen egefaꞌalop epesi, ape Dembiwai ma nemaf afamba sabata igaꞌip-ipamaolmain andeandeꞌma pigaila basef pendaꞌan nemafafamba.”

Nemaf afamba sabat Juda sagapoma nomaꞌwafi Jisas nan-daꞌ anona aman lagol awagilinai boꞌona

(Mt 12:9-14; Mk 3:1-6)* 6:1: Diu 23:25; Jo 5:10 * 6:2: 1 Sml 21:1-6 * 6:3: Lev 24:5-9

Page 32: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 6:6 32 Luk 6:146 Anef nemaf sagapoma nomaꞌwafi sabat aꞌ fataga.

Jisas nafeꞌ nawis nomon ipat Juda sandakolasatai napenaꞌipasa basef esis amam nematawa. Eaꞌ anona amannape nalomas, lagol kwahisigili ananigili awagol gagaꞌgail.* 7 Amom dembami magawalipasa muꞌuli Godi mal-oma anom dembami Farisi maꞌi mowandoꞌma ufiaꞌwamogasapaga Jisasa anif basef basoꞌafi ma mondaꞌ koti-mana. Eaꞌ mandaꞌana naep diꞌindiꞌana. Maꞌi mogatianen nosambala muꞌuli ma nemaf afamba sabat nondaꞌaman anamba boꞌona aꞌa owaꞌ?* 8 Owaꞌ anen aꞌ nogawanomonas amamisi, naꞌipa aman anamba lagol awagilinainaꞌi, “Inaꞌ safel nilutu naep hiasii laꞌafena esis sogatilina.”

Eaꞌ anen nosafel nalutu.9 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ihaliꞌipa ma muꞌuli

apeꞌini naꞌias naꞌimama? Nemaf afaꞌe apaꞌ maꞌi mondaꞌwaf buꞌwafi aꞌamondaꞌwaf awafi? Naꞌi apaꞌmotopalopasasogape andeandeꞌ aꞌa mohambombagas sogagaꞌ?”

10 Eaꞌ natologon tulif amam nematawa hiasi, naꞌipaaman anamba naꞌi, “Dowa lagol ineꞌigili usiꞌigil.”

Eaꞌ anen nando lagol ananigili agataga boꞌwagol wa-pani.

11 Owaꞌ amom Farisi nelelemb wandafum kwapeteꞌendilisi ma anen. Eaꞌ mandaꞌipamamaꞌi, “Afaꞌ atiasi ondaꞌmaina Jisas?”

Jisas nandandepa alipumi ananimi 12-pelaim(Mt 10:1-4; Mk 3:13-19)

12 Nemaf afamba Jisas nandowasaꞌ nafeꞌ halafutagwanandabetena God. Eaꞌ owamb amamba laomb anen napenandabeten nafeꞌ aꞌ lala.* 13 Awin aꞌi owaꞌ natafi, anennofala alipumi ananimi hiami mafiꞌi nandandepa 12-pelaim nahapomama agol aposel amom atom. 14 Anona* 6:6: Lu 14:1 * 6:7: Lu 5:22, 9:47 * 6:12: Jo 6:70

Page 33: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 6:15 33 Luk 6:22Saimon, eaꞌ Jisas nandaꞌmana agol waꞌagol Pita. A Andru,owamana Saimoni. Eaꞌ Jemsi Jon. A Filipi Bartolomyu,15 Matyu naloma Tomas eaꞌ Jems nogama Alfiusi. EaꞌSaimon anen pati inimba Seloti. 16 Eaꞌ Judas nogamanaJemsi, a Judas Keriotinai, aman anamba nogawalapa Jisasaboumi ananimii.

Jisas nandaꞌ hiasi amamnematawa aowas nandaꞌasi boꞌwes(Mt 4:23-25)

17 Eaꞌ Jisas niliana naloma alipumi ananimi mafeꞌanagon bembeꞌagoma, dokoꞌ esis alipisi hiasi ananisisafiꞌi saliꞌ sagalutuma. Eaꞌ epes hiasi safiꞌi. Anis safiꞌiwalemb hiagoma anep itap luꞌupa Judia a anis safiꞌiwalemb bialemb Tairi Saidon bape bagaloꞌma naohi, anissafiꞌi Jerusalem. 18 Esis safiꞌi ma sogameꞌ basef ananifima nogatofa aowas asasinai. Eaꞌ esis amam nematawaambagof awami magahambombagasi safiꞌi, Jisas nandaꞌasboꞌwes wapani. 19 Banagami ananimi mafeꞌ mandaꞌ esishiasi boꞌwes. Eaꞌ deiꞌ esis hiasi saꞌi sohahapila anen.

Jisas naꞌipasa waf hiafi sogalopafi a sonogahasafi(Mt 5:1-12)

20 Jisas natiti amom alipumi ananimi naꞌipamnaꞌi, “Ipaꞌkwahupai otamba mais akipai, ipaꞌ pawis eaꞌ nomonamaol Godi nope Dembinai nugumafipa. Isimba atis deiꞌipaꞌ sonahepa pandagala pape.* 21 Ipaꞌ epes noloma-gahipai, deiꞌ sonahepa pape andeandeꞌ. Deiꞌ main, anafipaꞌ peaꞌ gwaꞌaisi aꞌ alihipa. Ipaꞌ epes nelelemb nimanil-imba pagalifi, deiꞌ sonahepa pape andeandeꞌ. Deiꞌ main,anaf ipaꞌ sonehepa pindaꞌiaf.* 22 Aeꞌ ataga epen egefaꞌalop epesi. Nambimb anis daias siti ipaꞌ pila aeꞌ, esisnelelemb awalemba ipaꞌ endilisi. Eaꞌ sowaꞌ alafugaha ipaꞌ* 6:20: Re 7:16-17; Sam 126:5-6; Ais 61:3 * 6:21: Jo 15:19, 16:2

Page 34: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 6:23 34 Luk 6:31sohaponamepa agof awagufi siꞌiguf waꞌagof endilisi siꞌiipaꞌ epes aupai sindaiwaꞌmepa siliꞌamonepa. 23 Nemafafamba esis sondaꞌepa naꞌamba, ipaꞌ a sonondahepa pi-lutu pialemb atin. Deiꞌ main, hiahaom hiami fasimiipeꞌimi maꞌoh heven. Fowaꞌ akupas bafapas asasisi sandaꞌamom profet aom naꞌamba atin.* 24 Apaꞌ ipaꞌ otambauga maim hiamipai, ipaꞌ solawaipa ma hiahaom awamiakafimi mogatagamepai. Deiꞌ main, ipaꞌ deiꞌ pefaꞌam eaꞌhiahaom mondaꞌepa dagalaipamami. 25 Ipaꞌ deiꞌ pagaꞌgwaꞌaisi alihipai, solawaipa ma hiahaom awami akafimi.Deiꞌ main, anaf ipaꞌ aꞌ nolomehepa. Ipaꞌ deiꞌ pandaꞌiafi,ipaꞌ solawaipa ma hiahaom awami akafimi. Deiꞌ main,anaf ipaꞌ pelefa pendaꞌaga aꞌowaꞌ. 26 Ipaꞌ deiꞌ epes hiasihiꞌalas sagafela agof ipeꞌigufi sagaꞌi ipaꞌ buꞌupai, ipaꞌsolawaipa ma hiahaom akafimi awami. Deiꞌ main, fowaꞌakusas bafasas asasisi sagaꞌipam naꞌamba atina amomprofet mambasoꞌam magaꞌipasa basef Godii. Sandaꞌma-mam naꞌamba atin, safela agof amamugufi.

Anif basefa ukup pigapigaila epes isimba bousi(Mt 5:38-48)

27 Apaꞌ ipaꞌ pagameꞌ basef aeꞌafii, ipaꞌ ukup peleleꞌpindaila bousi ipeꞌisi, pendaꞌmasa waf buꞌwafi isimbanelelemb awalemba ipeꞌi. 28 Ipaꞌ pihaliꞌ Goda nondaꞌmaswaf buꞌwafi ma epes isimba sandaꞌmepa koꞌopi. Eaꞌpendabetena epes isimba sandaꞌepa aupai. 29 Iꞌi epenmamahina negahepa aomb waꞌoli, pendambema nehepawaꞌolwapani. Iꞌi epenmamahina nefaꞌmepa saket ipeꞌitai,ina pindaꞌimata, owaꞌi. Peseꞌanota wapani. 30 Iꞌi epenmamahina nefalepama anis maefah, ipaꞌ peseꞌanas. Eaꞌiꞌi epen mamahina negefaꞌ hiahaom ipeꞌimi, ipaꞌ owaꞌipiꞌipana dindinipa negwamepama, owaꞌi.* 31 Waf maif* 6:23: Je 5:1 * 6:30: Mt 7:12

Page 35: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 6:32 35 Luk 6:38ipaꞌ paꞌi esis sondaꞌmepaf ipeꞌi, ipaꞌ pendaꞌmasaf naꞌambaatin.

32 “Iꞌi ipaꞌ ukup pipila epes isimba ukup pagapagailaipeꞌi, atiasi pefaꞌ hiahawes fasisi maisa waf afamba?Owaꞌatin. Epes sandaꞌ waf awafii esis sandaꞌaf naꞌambaatin. Ukup paipaila epes isimba ukup pagapagailasi. 33 Iꞌiipaꞌ pendaꞌwaf fasifima isimba sandaꞌwaf fasifi atifa ipeꞌi,atiasi ami nesaꞌma agof ipeꞌigufi? Owaꞌatin. Epes isimbasandaꞌ waf awafii esis wapani sandaꞌ waf naꞌambaifi. 34 Iꞌiipaꞌ peseꞌasa anis hiahawes epes isimba ipaꞌ pegawa esisatiasi sogogwamepasii, anaf ami nefela agof ipeꞌigufi?Bola owaꞌatin. Epes awasi wapani sagasoꞌasa anom mae-fah anis sandaꞌ waf awafii, ama esis sotanima sogofaꞌamnaꞌamba atinmondagwama siꞌi saliꞌ sagasoꞌasam.* 35Apaꞌipaꞌ ukup pindapindaila bousi ipeꞌisi, pendaꞌmas waf fasifiesis peseꞌasa hiahawes. Ipaꞌ ina ataꞌ piꞌi anaf esis sog-wamepas, owaꞌ. Ipaꞌ pendaꞌas naꞌamba anaf God nagapeilifi neseꞌepa hiahaom luꞌwami fasimi ma pegape awasiananipai. Deiꞌ main, anen nagaꞌi uwahipigama esis isimbaowaꞌ soganifelonaia saloma isimba sandaꞌ waf awafii.36 Ahamepa ipeꞌinai nagaꞌi uwahipigama esis sandaꞌ wafawafii. Ipaꞌ pendaꞌas naꞌamba atin siꞌi anen nagati esisuwahipis.*

Waf mogawaloga anis epes siꞌi anona jas dembinai(Mt 7:1-5)

37 “Ipaꞌ ina aꞌ pewaloga anis epes siꞌi anona jas dembinainagawaloga basef kot luꞌunai, owaꞌi. Ama anaf God inanowalogepa, owaꞌ. Ipaꞌ ina aꞌ pesapaga anis epes dowaf,owaꞌi. Ama anaf God ina nosapaga ipaꞌ wapani, owaꞌ.Ipaꞌ pekwahowa waf awafi anis sandaꞌmepaf ipeꞌi. Amaanaf God nogwas nogakwahowa waf awafi ipeꞌifi.* 38 Ipaꞌ* 6:34: Lev 25:35-36 * 6:36: Mt 6:14 * 6:37: Mk 4:24

Page 36: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 6:39 36 Luk 6:45peseꞌasa hiahawes anis epesa God nogaseꞌepa hiahawesipaꞌ. Anaf anen nogaseꞌepa hiahawes hiasi siꞌisiꞌisa ipaꞌendilisi siꞌim kwaef aꞌowaꞌ mikiꞌ. Ikwaf ipaꞌ pegasoꞌasafanis epesi, anaf ikwaf afamba atef God neseꞌepaf ipaꞌ.”*

39 Eaꞌ Jisas naꞌipasa anif basef waminif atina esis wapaninaꞌi, “Aꞌi anin epen naep pagasoꞌani laꞌifinama nigihim-baꞌman ufiaꞌw anin daian naep pagasoꞌani? Owaꞌatin.Atiasi esis bias dogwas hendihandef sefeꞌ sondakolefsowala atin kwambiwag.* 40 Epes sandaꞌ skul atini inasape dambes sikilaꞌ tisa asasinai, owaꞌ. Esis sondaꞌ skulahiꞌalan, daoꞌ sotaga naꞌamba atin siꞌi tisa asasinai.

41 “Deiꞌ maina ipaꞌ pagati usan saꞌusaꞌuni nagape naepsahin owan ipeꞌisii, apaꞌ ipaꞌ owaꞌ pegawa hapataf luꞌunainagape naep ipeꞌipia? 42 Deiꞌ maina ipaꞌ ataꞌ paliꞌ paꞌipaalipisi pigaꞌi, ‘Owame, aeꞌ aꞌi igimina usan saꞌuni nagapenaep ineꞌipii.’ Apaꞌ ipaꞌ hapataf luꞌunai anambanapenaepipeꞌipi. Ipaꞌ malogof biagufipai pagambasoꞌami. Ipaꞌ ataꞌpiliꞌ pigi usan hapataf luꞌunai nagape naep ipeꞌipii, ma pitiandeandeꞌ, daoꞌ aꞌ pigimanausas saꞌusi sagapenaep alipisiipeꞌisii.”

Lawag augai gola gwaꞌaisi awasi(Mt 7:17-20, 12:33-35)

43 Lawag buꞌugai ina gola gwaꞌaisi awasi, owaꞌ. Eaꞌnaꞌamba atin lawag augai ina gola gwaꞌaisi buꞌwasi,owaꞌatin. 44Apaꞌmati gwaꞌaisi sagailagahi, mogawa lawahbuꞌugahi augahi. Epes ina sola saꞌutip fikip usihip siꞌiahipi anof mandof higatagufi, owaꞌatin. A ina sola saꞌutipwainip anof mandof pipiꞌambinif, isimba wapani owaꞌ.45 Epes naꞌamba atin. Epen buꞌwani, anin nomonas fasisisapain nembel ananimbili, eaꞌ nawalapawaf buꞌwafi. Apaꞌepen awani waf hiafi awafi awasi hiasi fapain nembel* 6:38: Mt 15:14 * 6:39: Mt 10:24-25

Page 37: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 6:46 37 Luk 7:4ananimbili. Eaꞌ nawalapa waf awafi atefi. Deiꞌ main, wafmaif buꞌwafi awafi fape siꞌifa nembel ananinai, afambadeiꞌ malogol gawalapafi.*

Waf biafifa sagalaꞌ ifagw(Mt 7:24-27)

46 “Deiꞌ maina ipaꞌ pagaꞌi aeꞌ Dembiwai, Dembiwai, apaꞌipaꞌ owaꞌ pila malogol aeꞌagilia? 47 Ami nifiꞌmai aeꞌ manigaila malogol aeꞌagilii, deiꞌ aeꞌ indilaꞌwaifa waf ananifima ipaꞌ pegegawaf. 48 Epen inimba siꞌi anona amannagalaꞌ ipati. Anen nandoma olalef fewala gani itap awinotamba mogotaoma. Eaꞌ nandaꞌ ipat tatoma ilifa otambaambamba. Ama main, walemb nawisi embel koloꞌwalamimafeꞌ, ipat ina tandagwamba, owaꞌ. Deiꞌ main? Amananamba nandaꞌata banagota. 49 Apaꞌ epen ami nameꞌbasef aeꞌafi owaꞌ nilifa, inimba siꞌi anona daiana nagalaꞌipat falafutai. Anen nandaꞌata nalaꞌata dowaf tatoma itapatep ilif. Aꞌi owaꞌ maina walemb nawisi embel mokwaefaipat atamba kwafalis atis aꞌ tato totowata aota hiꞌalata. Eaꞌmaꞌuf.”

7Jisas nandaꞌ aman nandaꞌmana maol dembinai nugumafi

amom soldiai boꞌona(Mt 8:5-13)

1 Jisas naꞌi basef ifimba laufi ma hiꞌalef, aꞌ nafeꞌ natagaanambel wambel Kaperneam. 2 Anona aman dembinainape. Anen kepten nugumafi soldia hiami 100-pelaimi.Anona nandaꞌ maola anini aowasina felefeleꞌma noga-gaꞌ. Eaꞌ kepten okom maimailana 3 eaꞌ nameꞌ basefaJisas nasapaꞌ anom agufumi Judai mafeꞌ mofala Jisasanondaꞌ aman anamba boꞌona. 4 Eaꞌ mafeꞌ matagama Jisasmaꞌipana dindinip maꞌi, “Kepten anamba aman buꞌunai,* 6:45: Mal 1:6; Mt 7:21

Page 38: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 7:5 38 Luk 7:12andeandeꞌma inaꞌ negatopalopana nendaꞌ aman nandaꞌmaola anini boꞌona. 5Deiꞌ main, anen okommagamagailaapaꞌ Judai nalaꞌ ipat apaꞌ mandakolasatai.”

6 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nalomam nafeꞌ nataga felefeleꞌma ipatowaꞌ, Kepten anamba nasapaꞌ anom alipumimofaꞌai basefananifi mafiꞌi maꞌipa Jisas naꞌamba maꞌi, “Dembinai, inaꞌnegafoꞌo owaꞌ, hapaimi. Aeꞌ ina aman buꞌuwai ma inaꞌnefoꞌo negawis ipat aeꞌatai, owaꞌ. 7-8 Isimba atis aeꞌwapaniina boꞌowe ma egafeꞌmago inaꞌ, owaꞌatin. Inaꞌ nindaꞌibasef atif bola anen boꞌona. Deiꞌ main, aeꞌ ape lafela anomsoldia dembami mumafi maseꞌe maol. Eaꞌ ape ilifa anomsoldia aeꞌami imafiam. Igaꞌipa anona igaꞌi, ‘Inaꞌ foꞌo’,nameꞌe nafeꞌ. A igaꞌipa anona igaꞌi, ‘Inaꞌ fiꞌi’, nemeꞌe nafiꞌi.Eaꞌ igaꞌipa anamba agol akanai nandaꞌmemaoli igaꞌi, ‘Inaꞌdaꞌa maol inimba’, anen nameꞌe nandaꞌan. Inaꞌ dembinai.Eaꞌ aowas inimba atiasi nemeꞌ basef ineꞌifi aꞌ nefeꞌ. Deiꞌinaꞌ nindaꞌi atin, eaꞌ anen amboꞌona wapani.”

9 Jisas nameꞌ basef ananifi okom malamafeꞌ eaꞌ nan-dambema naꞌipa amam nematawa hiasi sagagiꞌma anininaꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa, soldia dembinai anamba anen ina ipaꞌIsraelinai. Owaꞌ deiꞌ nahapifa aeꞌ. Owaꞌ anona amanIsraelinai nohapifi naꞌambaea, owaꞌatin. Anen nikilaꞌ ipaꞌIsraela nagahapifi banagambel.”

10 Eaꞌ amom amamba kepten nasapaꞌam magafiꞌiimotanima mafeꞌ ipat mati aman anamba nandaꞌ maolakepteni boꞌona eaꞌ.

Jisas nasaꞌma anin awani aman nosafel boꞌona wapani11 Aꞌi owaꞌ main, Jisas nafeꞌ anambel wambel Nen.

Alipumi ananimimaloma anis amamnematawahiasi safeꞌsalomana. 12 Anen nafeꞌ felefeleꞌma uta sagawis wambelambalembama, owaꞌ nati anis sofaꞌ anin awani nagagaꞌisafiꞌi saꞌi sowan. Awani inimba nagagaꞌi maꞌman alifiꞌwi.Akoꞌw kola anin atin, waulunamaꞌw aꞌ nagaꞌ. Eaꞌ esis

Page 39: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 7:13 39 Luk 7:21amam nematawa hiasi sagape wambel ambalembai safiꞌisalumai akoꞌw.* 13 Dembinai nati akoꞌw, okom ananimimaꞌi uwahipiꞌw eaꞌ naꞌipaꞌw naꞌi, “Inaꞌ negalef owaꞌi.”*

14 Ama main, anen nafeꞌ felefeleꞌ nasa lagola bokissagalanasi. Eaꞌ amommogofaꞌai bokis isimbai tol malutu.

Eaꞌ Jisas naꞌi, “Awani, inaꞌ nemeꞌ! Aeꞌ aꞌipina, inaꞌsafel.”*

15-16 Awani inimba nagagaꞌ eaꞌi nesafel nape naꞌi. EaꞌJisas nasoꞌakwan maꞌman ananiꞌwi. Naꞌamba esis ombalmahas aꞌowaꞌ safela agol Godi saꞌi, “Anona aman pro-fet dembinai nataga eaꞌ laꞌafena apaꞌ. God nafiꞌi manogatopalopa amam nematawa ananipai.”

17 Eaꞌ basef ifimba ma maol Jisasi fafeꞌagon hiꞌalagonanamba itap luꞌupa Judia eaꞌ anamba hiagoma wapani.

Jon nasapaꞌ alipumi biam mafeꞌma Jisas(Mt 11:2-19)

18 Alipumi Joni maꞌipana hiahaom amamba banagamiJisas nandaꞌami. Eaꞌ Jon nofala alipumi biam ananimi*19 nasapaꞌam mafeꞌ mahaliꞌ Dembinai Jisas maꞌi, “Inaꞌaman maꞌwina aꞌ nafiꞌi, eaꞌ aꞌa ataꞌ mope mohafa anonadaiana?”

20 Alipumi amamba biam Joni matagama Jisas eaꞌ maꞌi,“Jon nagapisiꞌas embeli nasapaꞌ afaꞌ biafa wafiꞌmai inaꞌ,anen naꞌi nogawa, ‘Inaꞌ amanmaꞌwina nafiꞌi, aꞌa ataꞌmopemohafa anona daiana?’ ”

21 Nemaf afamba atef Jisas nandaꞌ amam nematawaaowas hiana haona nandaꞌasi sataga boꞌwes. Anennatofamasa ambagof awami magapaisi. Hiasi naep paga-soꞌasi nandaꞌmasep patimas andeandeꞌ.** 7:12: Lu 8:52 * 7:13: Lu 8:54 * 7:14: 1 Kin 17:23; 2 Kin 4:36; Lu1:68, 19:44 * 7:18: Sam 40:7; Mal 3:1; Re 1:8 * 7:21: Ais 35:5-6

Page 40: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 7:22 40 Luk 7:2922 Eaꞌ Jisas nagwamama basef naꞌi, “Ipaꞌ pitanima pe-

feꞌ piꞌipa Jona hiahawes isimba deiꞌ patilis pagameꞌasi.Isimba naep pagasoꞌasi asati wapani, boꞌwagah awamisisafeꞌ andeandeꞌ. Isimba aowas aunai nandaꞌ alop asasipipagambuꞌwi amboꞌwes, aligah hagasoꞌasi sameꞌ basefandeandeꞌ, sagagaꞌi sotanima sosafel wapani a kwahusisameꞌ basef buꞌwafi Godi.* 23 Epes mamahisa ukup atifipsagahapifai, isimba asonohas andeandeꞌ.”

24 Amom biammogofaꞌi basefa Joni aꞌ motanima mafeꞌ.Eaꞌ Jisas naꞌipa esis amam nematawa ma Jon naꞌi, “Fowaꞌipaꞌ pafeꞌ anep itap fataupigimawafigima pafeꞌ patimain?Pafeꞌma pagati anona aman pupulinai siꞌi anota elifitafufin naolata tagalimbi? Owaꞌatin. 25 Aꞌa pafeꞌ patimain? Pafeꞌ pati anona aman nagala klos fasimi atumii?Owaꞌatin. Epes isimba sogatala hiahaom buꞌwami atumima moni hianai sagala klos fasimi atumi, epes isimbasagape ifagw buꞌwagwi atogw amom king dembami ma-gapaugwi.* 26 Apaꞌ ipaꞌ deiꞌ pafeꞌ pati main? Pafeꞌ patianona aman profet? Endilisi aeꞌ aꞌipipa, anen profetdembinai nikilaꞌ profet hiami hiꞌalam.* 27 Aman anambaeaꞌ maꞌuna anen atona siꞌi basef fagape Baibeli naꞌiasaGod fowaꞌ naꞌias nagaꞌi, ‘Inaꞌ nemeꞌ, anaf aeꞌ esapaꞌ amannogofaꞌo basef aeꞌafii niliꞌ nefeꞌma inaꞌ nondondombaufiaꞌw ineꞌikwi.’

28 Aeꞌ aꞌipipa, Jon dambena nikilaꞌ amam hiami ma itapapaꞌe. Apaꞌ epen ami deiꞌ nigawis nomonamaol Godi nopedembinai nugumafian, inimba dambeni nikilaꞌ Jon. Iꞌiepen inimba agol akani ma wambota Godi, anin wapanideiꞌ nape dambeni nikilaꞌana.”*

29 Eaꞌ amom mogofaꞌ takis mogambasoꞌmasi malomaepes hiasi sagameꞌ basef Jisasi esis saꞌi, “Ahoꞌ, waf Godi* 7:22: Ais 61:1; Lu 4:18 * 7:25: Lu 1:76 * 7:26: Mal 3:1 * 7:28:Lu 3:12

Page 41: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 7:30 41 Luk 7:38andeandeꞌ.”

Deiꞌ main, Jon atona nagapisiꞌasi.* 30 Apaꞌ amomFarisi maloma anom magawalipasa muꞌuli Godi ina mofaꞌbaptaisa Jon, owaꞌ. Amom mandaꞌas naꞌamba deiꞌ man-dambemamowaꞌ alafugaha ufiaꞌw fasiꞌwi God nigihimbaꞌ-mamaꞌwi.

31 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Atiasi aeꞌ indilaꞌwaifa ipaꞌ amamnematawa deiꞌ pagape itapi iꞌimama? Aeꞌ iꞌipipa basefmaif waminif atina pegegawa waf ipeꞌifi? 32 Ipaꞌ pape siꞌianis awasi sandakolas sagapoma sofala anis awasi daiassagaꞌi, ‘Apaꞌ mandagala mufapula batagwa ipaꞌ, apaꞌ ipaꞌina palemb. Apaꞌ mandaꞌ awalef siꞌi sagatala fawiagofmalef mindiwagef, apaꞌ ipaꞌ owaꞌ pelefa.’

33 “Aman anamba Jon nagapisiꞌas embeli nafiꞌi, ina naꞌgwaꞌaisii embel wain, owaꞌatin. Eaꞌ paꞌi ambal aunainapaona.* 34 Deiꞌ aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi afiꞌiaꞌ gwaꞌaisi saloma embel wain, eaꞌ patolowe paꞌi, ‘Pitianen aman nagaꞌ waliꞌita hiatai, nagaꞌ embel wain hianiendilisii. Anen alipunai ma amommogofaꞌ takisi magam-basoꞌmasi maloma amammandaꞌ waf awafii!’ 35Apaꞌ epesami sigaila gawa fasini Godi, esis hiasi saꞌi, ‘Gawa inimbaanin buꞌwani!’ ”*

Anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌ waf awafii kwakoloꞌ sanda boꞌwa-gah Jisasi

36 Anona aman Farisi nahaliꞌ Jisasa nifiꞌi neaꞌ gwaꞌaisinogalomana. Eaꞌ nafeꞌ ipat atamba Farisii nalomana maꞌgwaꞌaisi.* 37 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwagape taun inim-bai kwandaꞌ waf awafii. Akoꞌw kwameꞌ basefa Jisas naꞌgwaꞌaisi ipat atamba. Eaꞌ kofaꞌ anol botol fasili siꞌi otamembel sanda alogw fasigwi gwagani kwafiꞌi. 38 Eaꞌ kwawis* 7:29: Mt 21:32 * 7:33: Lu 15:2 * 7:35: Lu 11:37 * 7:36: Mt 26:7;Mk 14:3; Jo 12:3

Page 42: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 7:39 42 Luk 7:46kwafeꞌ kwalutu alafuga Jisasi felefeleꞌma boꞌwagah anani-gahi kwalef. Eaꞌ embif akwaꞌufi faluwi fewala boꞌwagahJisasi eaꞌ kwandaꞌ auf balagaifi kopatiꞌ embif akwaꞌufi,kwape kwasisiꞌ boꞌwagah ananigahi kwandaꞌ lotumana.Eaꞌ kwakoloꞌ sanda inimba boꞌwagah ananigahi.

39 Eaꞌ Farisi anamba nahaliꞌ Jisas nagafiꞌii nati isimba,nomonas ananisi sandandaꞌ saꞌi, “Iꞌi aman anamba endil-isi anen profetai, aꞌ nogawa nemataꞌw akwamba kwaga-hapila anini, nogawa waf akwaꞌufi. Deiꞌ main? Akoꞌwkwandaꞌ waf awafii.”

40 Eaꞌ Jisas nagwamana nomonas isimba Farisi anambanaꞌipana naꞌi, “Saimon, aeꞌ aꞌi iꞌipina anif basef.”

Eaꞌ Saimon naꞌi, “Tisa, inaꞌ walapa basef ineꞌifi.”41 Jisas naꞌi, “Amam biam anof wiaf fapoma amoma

anona aman otamba hiamunai. Anona nowaola wiafa100 kina apaꞌ anona 10 kina atin. 42 Ama main, amombiam ina laꞌifima mogogwa wiaf afamba, owaꞌ. Eaꞌ deiꞌaman anamba okom masoꞌana wiaf afamba amom biaminakwahomamaf. Eaꞌ amom biam atiasi ami okom mimilaanen aꞌowaꞌ nikilaꞌ anona?”

43 Saimon nagwa basef naꞌamba naꞌi, “Aeꞌ aꞌi amananamba nagasoꞌana wiaf luꞌwafii 100 kinai.”

Jisas naꞌi, “Inaꞌ nawalogef andeandeꞌ.”*44 Eaꞌ nandambema naꞌipa Saimon naꞌi, “Inaꞌ niti ne-

mataꞌw akwaꞌe? Aeꞌ afiꞌi awisi ipat ineꞌitai. Inaꞌ owaꞌ ne-seꞌe embel esaꞌopa boꞌwagah aeꞌagahia, owaꞌatin. Apaꞌ ne-mataꞌw akwamba kwasaꞌopa boꞌwagah aeꞌagahi ma embiffagaluwi naep akwaꞌupii. Eaꞌ kopatiꞌif balaga akwaꞌugai.45 Inaꞌ owaꞌ nisisiꞌ aeꞌa. Apaꞌ dokoꞌ aeꞌ afiꞌi awisi atin, akoꞌwkwape kwasisiꞌ boꞌwagah aeꞌagahi atapiꞌw kwape kwafiꞌikwataga deiꞌ.* 46 Inaꞌ owaꞌ nendaꞌ wel nefame balagaaeꞌagaia. Apaꞌ akoꞌw kwaofame boꞌwagah aeꞌagahi embel* 7:43: Jen 18:4 * 7:45: Sam 23:5

Page 43: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 7:47 43 Luk 8:3sanda. 47Naꞌamba deiꞌ aeꞌ aꞌipina. Akoꞌw okom maimailaaeꞌ aꞌowaꞌ. Waf afamba okom magamagaila aeꞌafi fihim-baꞌmapa waf awafi akwaꞌufi hiafi akwahomaꞌwaf hiꞌalaf.Epen ami God nokwahoman waf awafi ananifi kwasalaꞌufokom mosoꞌanaf, epen inimba anin atiasi okom mimilaGod kwasakwasala.”*

48 Eaꞌ Jisas naꞌipa nemataꞌw akwamba naꞌi, “Aeꞌ akwa-homena waf awafi ineꞌifi okom maseꞌeaf.”

49 Eaꞌ amom mape maꞌ gwaꞌaisi magalumanai mapeukup talambi mandaꞌipama maꞌi, “Aman anamba anenmamahonama naꞌi atiasi banagonama nogakwaha wafawafii?”*

50 Jisas naꞌipa nemataꞌw akwamba naꞌi, “Inaꞌ nahapifaaeꞌ banagiwai. Isimba atis God nakwahomena waf awafiineꞌifi nowambelena nitanimai nepe andeandeꞌ. Inaꞌ foꞌo,eaꞌ nembel ineꞌimbili bepe awanembel.”

8Anowa nematawa wafeꞌ wagiꞌma Jisas

1 Aꞌi owaꞌ main, Jisas nafeꞌ walemb hielimbi nasoꞌasabasef buꞌwafi amam nematawa sagape taun inimbaiwalemb hiagomai. Naꞌipasa basef ifimba buꞌwafima atiasisogawis nomona maol Godi nope dembinai nugumafias.Alipumi ananimi maloma* 2 anowa nematawa safeꞌ salo-mana. Nematawa awamba fowaꞌ aowas nandaꞌawa Jisasnatofamawa ambagof awami nandaꞌawa boꞌowa. AnoꞌwMaria sofalaꞌw saꞌi Makdalaiꞌwi, fowaꞌ nagatofamaꞌwaambagof awami 7-pelaim magapauꞌwi. 3 Eaꞌ anoꞌw Joananemataꞌw anona aman nugumafi ipat Heroti, agol ananig-ili Susa. Aꞌ anoꞌw Susana kwaloma anowa nematawahiawai daiawa wapani wafeꞌ walomana. Awo watopalopa* 7:47: Lu 5:20-21 * 7:49: Lu 8:48, 17:19; Lu 18:42 * 8:1: Mt 27:55-56;Mk 15:40-41; Lu 4:43, 23:49

Page 44: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 8:4 44 Luk 8:10

anen naloma alipumi ananimi ma otamba gwaꞌaisi maisawausi.

Aman nogowaha nalelef gwaꞌaisi aofi(Mt 13:1-9; Mk 4:1-9)

4 Esis amam nematawa hiasi safiꞌi taun hiagoma, safiꞌisandakolas safiꞌmai Jisas. Eaꞌ anen nasoꞌasa basef waminifatin naꞌamba naꞌi, 5 “Anona aman nafeꞌ nowaha olembwitimb siꞌi raisi anof aof. Nowahemb nafeꞌ, anemb bewaufiaꞌw sagafeꞌma. Anis epes safeꞌ safafaꞌasemb eaꞌ amiguffufiaꞌ fafiꞌi faꞌamb. 6 Anemb bewa anagon otambaigima.Eaꞌ bataga apaꞌ itap owaꞌ embelepa. Gagalisimb eaꞌ alimb.7 Anemb bewala laꞌafena mandelef wandafumi matagamalomammaofanawit, eaꞌ amom inamailmola gwaꞌaimi,owaꞌ. 8Eaꞌ anemb bewa begafeꞌ itap fasipai eaꞌ bataga balobail bela gwaꞌaisi. Olemb ambamba atona bataga balo bailbela gwaꞌaisi hiasi 100-pelais atis.”

Jisas naꞌias naꞌamba ma eaꞌ, naꞌipas mehip naꞌi, “Ipaꞌaligah hagagalipai ma pegameꞌ basef ifimbai, pendameꞌefandeandeꞌ ukup pendapomef.”

Jisas naꞌipasa basef ifimba kofagefa nagaꞌipasef waminifatini

(Mt 13:10-17; Mk 4:10-12)9 Ama main amom alipumi Jisasi mahaliꞌanama basef

kofagefa waminif atini.* 10 Eaꞌ nagwamama basef naꞌi,“God eaꞌ nihimbaꞌmepa basef kofagefa fape fandambahiꞌima ipaꞌ pigawis nomona maol ananini nope Dembinainugumafipa. Apaꞌ anis daias owaꞌ. God ina nihimbaꞌmasbasef ifimba kofagefa, owaꞌ. Ama esis ina semeꞌ basefifimba alihif, owaꞌ. Semeꞌ basef waminif atini atifa atiasisotologon, apaꞌ ina siti anis maefah, owaꞌ. Eaꞌ sogahembeꞌsemeꞌ basef, apaꞌ ina sogawa kofagefa, owaꞌatin.”** 8:9: Ais 6:9-10 * 8:10: 1 Pi 1:23

Page 45: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 8:11 45 Luk 8:17Basef kofagefa ma olemb gwaꞌaimbi(Mt 13:18-23; Mk 4:13-20)

11 Basef waminif atini kofagefa naꞌamba. Olemb am-bamba siꞌi basef Godi. 12 Anemb begewala ufiaꞌwi am-bamba siꞌi epes sameꞌ basef, owaꞌ Satan nafiꞌi nelefatabasef ifimba fagape nelelemb asasilimbi ma esis ina sa-hapifa God nakwahomas waf awafi sagape andeandeꞌ,owaꞌatin. 13 Anemb bewa bafeꞌ anagon otambaigimai,ambamba siꞌi anis epes sameꞌ basef Godi eaꞌ sofaꞌefsandagalamef. Apaꞌ isimba siꞌi masilimb owaꞌ bendalabegewala itap awinia. Esis sahapilif nogota bandatama aꞌiowaꞌ, Satan nagwambasa sondaꞌ waf awafi eaꞌ sandahagassakwaha sagahapifa God. 14 Anemb begewala mandelefwandafumi laꞌafini, ambamba siꞌi anis sameꞌ basef sailifsafeꞌ ama main owaꞌ, anom nimanimi mamimami mal-oma moni main a anom dagala maim itapami, hiahaomamambamasoꞌala esis. Eaꞌ ina sahapilif sandaꞌwaf buꞌwafibanages, owaꞌatin. A sowa siꞌi gwaꞌaisi owaꞌ sogaloandeandeꞌia. 15 Apaꞌ olemb ambamba begewala itapfasipai, ambamba siꞌi anis sameꞌ basef sahapilif tatalaꞌif.Nelelemb asasilimbi fasilimba sagameꞌ basef Godi sogailif.Esis sape banages sandaꞌ waf fasifi banagef, isimba sapesiꞌi olemb bataga balo bail begela gwaꞌaisi andeandeꞌi.”*

Nogwahis sogogalaꞌi sasapaꞌas sagambahoꞌas nomon lafili(Mk 4:21-25)

16 “Epes ina sakata lambeh sopaloꞌambeh haꞌoh lafe-lagwa baketia o belitagw lafelagwa, owaꞌatin. Esis sawa-monambeh hatoma belita ilifa epes isimba suwisi sigatinogogalaꞌ.* 17Hiahaommapemandambahiꞌi anaf motagaalihigima hiasi sotolom sogawam. Apaꞌ hiahaom hiamiataꞌ sambahoꞌwammagaꞌihi, anaf aꞌ motagamondawalap,* 8:15: Mt 5:15; Lu 11:33 * 8:16: Mt 10:26; Lu 12:2

Page 46: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 8:18 46 Luk 8:25hiasi sogawam.* 18 Eaꞌ ipaꞌ solawaipa pendameꞌ basefandeandeꞌ. Epes ami sogahapila basef Godii, atiasi God aꞌnowatanimasef wapani. Apaꞌ isimba owaꞌ sogahapilifia,atiasi basef kwawiaꞌwif ifimba esis sogahapilafi, God aꞌnondalombasef esis sope dowaf.”

Jisas maꞌmana kwaloma owapana ananimi(Mt 12:46-50; Mk 3:31-35)

19 Nemaf afamba maꞌmana Jisasi kwaoꞌwa owapanasafiꞌmai anen. Owaꞌ amam nematawa hiasi sandakolasisiliꞌamana, eaꞌ esis ina safeꞌ felefeleꞌma anen, owaꞌ. 20 Eaꞌanis epes sape sagalomanai saꞌipana saꞌi, “Inaꞌ nemeꞌ,maꞌmena ineꞌikwi kwaloma anom owapena ineꞌimi safiꞌisalutu andoꞌ, saꞌi solomena siꞌi.”

21 Eaꞌ nagwamasa basef isimba hiasi naꞌipas naꞌi, “Esisamam nematawa isimba sogameꞌ basef Godii sogailafi,isimba maꞌme sahin owan aeꞌasi.”

Jisas naꞌipa fufin luꞌunai nandahagas(Mt 8:23-27; Mk 4:35-41)

22 Anef nemaf Jisas naoꞌwa alipumi ananimi malota an-ota bot. Eaꞌ anen naꞌipam naꞌi, “Afaꞌ ofeꞌ dumb ambambafisanamb.” Eaꞌ amom malota bot mafeꞌ. 23 Bot atambatafeꞌ atin, Jisas ambehahana naꞌoh nolola.

Amamain, anona fufin luꞌunai naluwi dumb ambamba,embel koloꞌwalammawisi bot nomon taꞌi asiꞌitama embelfelefeleꞌma mogowala.

24 Eaꞌ mafeꞌ minimbalona maꞌipana maꞌi, “Dembinai,afaꞌ waꞌi ahigililafa.”

Anen nosafel ninifala fufini embel. Eaꞌ fufin nowalaembel ina ataꞌ lasialiꞌ aꞌowaꞌ, betah hililiꞌ.

25 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Hapif ipeꞌinai nape ani?”* 8:17: Mt 25:29; Lu 19:26

Page 47: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 8:26 47 Luk 8:31Amom ombal maham ukup hiahawep. Eaꞌ man-

daꞌipama maꞌi, “Anen epen ami? Naꞌipa fufini embelsameꞌana sagahapifana.”Jisas nandaꞌ anona aman ambagof awami magapaunai

boꞌona(Mt 8:28-34; Mk 5:1-20)

26 Aꞌi owaꞌ main, Jisas naloma alipumi mafeꞌ matagaanagon esis Gegesa sagapoma, anamba nape waꞌol dumbfisanamb itap apamba Galili. 27 Eaꞌ Jisas nakwaha botnisilaꞌ nafeꞌ akata, anona aman nagape taun inimbainafiꞌmai anen. Anom ambagof awami mapaona. Anen inanowahoꞌ anef lowaf nape andeandeꞌ anota ipat, owaꞌatin.Fowaꞌ anen aona nape atapina nafiꞌi nafiꞌi nataga deiꞌ.Nape nafeꞌ wandelef matmati atom. 28-29 Anona ambalaunai nahapilana tatalaꞌina. Esis sombaloꞌana sumafianadondol sandaꞌ seni hankap sowaꞌana lagof boꞌwagah,owaꞌ, owaꞌatin. Nahapeꞌam atin. Eaꞌ ambal anamba aunainofaꞌana nafeꞌ anamba epes akagoma.

Aman anamba nafiꞌi nati Jisas, goꞌala nalef nafiꞌinindiwa nembawa notawa felefeleꞌma boꞌwagah anani-gahi. Eaꞌ Jisas naꞌipana dindinip naꞌi. “Inaꞌ ambal aunaikwaha aman anamba foꞌo.”

Eaꞌ nofalana mehip aꞌowaꞌ naꞌi, “Jisas, inaꞌ Nogamanadembinai God nagape ilif endilisii, inaꞌ naꞌi nendaꞌ mainaaeꞌ? Aeꞌ aꞌipina endilisi gani ilifa agol Godi, inaꞌ owaꞌineseꞌe akafimia.”

30 Aꞌi owaꞌ main, Jisas nahaliꞌana naꞌi, “Agol ineꞌigiliami?” Anen naꞌi, “Agol aeꞌagili ambagof hiami.”

Deiꞌ main, ambagof awami hiami mafeꞌ mawisana.31 Eaꞌ ambagof amamba gigal maꞌoh banagambel mo-

fala Jisas atapim maꞌi, “Inaꞌ owaꞌi netofafa ofeꞌ owalanowaga launai owaꞌ nowala nogotambilia.”

Page 48: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 8:32 48 Luk 8:3932 Anamba anogof bogof hiagufi falutu faꞌ gwaꞌaisi

anota damota felefeleꞌ. Eaꞌ ambagof awami mofala Jisasdindinip maꞌi, “Inaꞌ niꞌi ahoꞌma afaꞌ ofeꞌ uwis bogofgwagwafumba!”

Eaꞌ naꞌi ahoꞌmam, 33makwaha aman anamba mawisi aꞌmafeꞌ mawisa bogof. Eaꞌ bogof agwafomba hiagufi mafaꞌmafeꞌ mehip mowala taꞌalogol awagoma tata, mowalaembel dumb afum hiꞌalam.

34 Eaꞌ amom mugumafiagufi mati hiahaom maga-tagamabogof agwafumbai,mafaꞌmafeꞌmaꞌipasa hiahaomamamba amom magatulumi amam nematawa sagapetauni sagail aofah felefeleꞌi wapani. 35 Eaꞌ esis safeꞌmasigati hiahaom amambai. Safiꞌmai Jisas sati aman anambafowaꞌ ambagof awami magapaunai deiꞌ makwahona eaꞌamboꞌona nomonas fasisi sapaona andeandeꞌ nowahoꞌlowaf tol nape felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi. Esis satiamamba aꞌ ombal mahas. 36 Eaꞌ epes isimba sagatihiahawes isimbai, saꞌipas saꞌi waf Jisas nandaꞌafa amananamba fowaꞌ ambagof awamimagapaunai deiꞌ amboꞌonawapani. 37 Eaꞌ epes hiasi sagape anamba Gegesai ombalmahas aꞌowaꞌ saꞌipa Jisas saꞌi, “Inaꞌ nekwaha apaꞌ a foꞌo.”

Eaꞌ Jisas nalota anota bot notanima nafeꞌ.38 Aman anamba fowaꞌ ambagof awami magapaunai

nahaliꞌ Jisas dindinip naꞌi, “Aeꞌ aꞌi efeꞌ elomena.”Owaꞌ Jisas nasapaꞌana naꞌi, 39 “Inaꞌ tanima foꞌo wambel

ineꞌimbili, newalapa basefa hiahaom hiami God nandaꞌ-menam ineꞌi.”

Eaꞌ aman anamba nafeꞌ nawalapa basefa hiahaomamamba ma amam nematawa hiasi sagape taun inimbaihiꞌalasa hiahaom Jisas nandaꞌmanam anini.

Jisas nandaꞌ nematawa biawa boꞌowa. Anoꞌw Jairus noga-mana kwaloma anoꞌw aowas luꞌunai nandaꞌakwi

(Mt 9:18-26; Mk 5:21-43)

Page 49: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 8:40 49 Luk 8:47

40 Jisas notanima nafiꞌi, anis amam nematawa hiasisape sohafana. Eaꞌ sandaꞌmana nemaf buꞌwafi sanda-galama nagafiꞌi. 41-42 Ama main, anona aman natagaagilinama Jairus. Anen nugumafi ipat esis Juda sandako-lasatai. Nogamana nemataꞌw atotoꞌw afagof akwaꞌugufi12-pelaiguf felefeleꞌ kwaꞌi kogaꞌ. Eaꞌ nindiwa nembawanotawa felefeleꞌma boꞌwagah Jisasi, nahaliꞌana dindinipnaꞌi, “Inaꞌ nifiꞌi ipat aeꞌatai.”

Jisas nafeꞌ esis amam nematawa hiasi safeꞌ salipanadogw. 43 Anen ataꞌ nafeꞌ atin, owaꞌ, anoꞌw nemataꞌwkwafiꞌi felefeleꞌma alafuga ananigai. Aowas awasini nan-daꞌakwakwape gamba atapiꞌw afagof 12-pelaiguf. Otambaakoꞌumbai basa bewala hiꞌalambama kwagatala dokta hi-ami, apaꞌ ina anom laꞌifima mondaꞌakw kogataga boꞌokw,owaꞌatin. 44 Eaꞌ kwafeꞌ kwasa lagola saket Jisasi daꞌmalifi-tama. Kwandaꞌas naꞌamba, kwafalis atin esimbel aꞌ masoꞌ,eaꞌ ina ataꞌ maluwi wapani, aꞌ owaꞌatin.

45 Eaꞌ Jisas nahaliꞌas naꞌi, “Ami nasa lagola aeꞌ?”Eaꞌ esis hiasi saꞌi atin atin saꞌi, “Aeꞌ owaꞌ.”Eaꞌ Pita naꞌi, “Dembinai, epes hiasi isimba salutu salip-

ina, esis safeꞌ gol inaꞌ.”46 Owaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ ameꞌ banagami aeꞌami

makwahowe mafeꞌma mondaꞌ anin epen boꞌwen. Aeꞌegawa anin epen nasa lagol alop aeꞌapi.”

47 Eaꞌ nemataꞌw akwamba kogawa akoꞌw ina atiasikondambahoꞌw ma anen, owaꞌ. Naꞌamba akoꞌw bolalaꞌwkwafiꞌi kowafa kotawa itap felefeleꞌma boꞌwagah anani-gahi ma naep amam nematawa hiasii. Eaꞌ kwawalapabasef kofagefa akwaꞌufi ma deiꞌ kwagasa lagola anen. Eaꞌkwaꞌi, “Aowas aeꞌani ahiꞌalan kwafalis atetef.”** 8:47: Lu 7:50

Page 50: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 8:48 50 Luk 8:56

48 Jisas naꞌipaꞌw naꞌi, “Nogame, deiꞌ inaꞌ eaꞌ nahapifa aeꞌbanagiwai. Isimba atis deiꞌ andaꞌena boꞌwena. Inaꞌ foꞌoopaf ineꞌifi fope awanef.”

49 Anen ataꞌ naꞌi atin owaꞌ, anona aman nakwahaipat Jairusi nafiꞌi naꞌipa Jairus naꞌamba naꞌi, “Nogamenaineꞌikwi a kwagaꞌ eaꞌ. Naꞌamba ina nendaꞌ Dembinai Tisanofoꞌo nomaꞌw kohana, owaꞌ, hapaimi.”

50 Owaꞌ Jisas nameꞌas naꞌipa Jairus naꞌi, “Inaꞌ ombalmehena, owaꞌi. Inaꞌ nihapifi atin, ama atiasi nogamenaineꞌikwi kogosafel wapani.”*

51-52 Eaꞌ Jisas nafeꞌ nataga ipat Jairusi apaꞌ ina naꞌiahoꞌma amam nematawa hiasi suwis ipat sogalomana,owaꞌ. Naoꞌwa Pitai Jon Jems atom maloma maꞌmaꞌwiahamaꞌw atis safeꞌ sawis salomana. Esis amam nematawahiasi sape salef sandaꞌagamaꞌw aꞌowaꞌ.

Owaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ ina pelef, owaꞌi. Tol pepe.Akoꞌw ina kwagaꞌ dogw, owaꞌ. Kwaꞌoh atin.”

53 Eaꞌ esis sandaꞌiafana kwapeteꞌ. Esis sogawa akoꞌwkwagaꞌ endilisi.*

54 Owaꞌ Jisas nahapila lagol akwaꞌugili nofalaꞌw naꞌi,“Saꞌukwi, inaꞌ safel.”

55 Eaꞌ ambal akwaꞌuli lotanima lafiꞌi lawisaꞌw wapanikosafel kwafalis. Eaꞌ Jisas naꞌipa esis mamasaꞌw naꞌi, “Ipaꞌsoꞌakwa anis gwaꞌaisi.”*

56 Eaꞌ sati isimba, agogolalasis endilisi nomonassalasafeꞌ.

Naꞌamba Jisas naꞌipas dindinipa sogagiꞌmabasef ananifinaꞌi, “Ipaꞌ ina piꞌipa anin epena hiahawes isimba, owaꞌi.”* 8:50: Lu 7:13 * 8:53: Lu 7:14 * 8:55: Mk 7:36; Lu 5:14

Page 51: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:1 51 Luk 9:79

Jisas nasoꞌamamaol alipumi ananimi 12-pelaim nasapaꞌammafeꞌ

(Mt 10:5-15; Mk 6:7-13)1 Nemaf afamba Jisas nofalai alipumi 12-pelaim anan-

imi mandakolas mafiꞌi nasoꞌam agol luꞌwagili nowaꞌ ba-nagama mogatofa ambagof hiami awami mogatofa aowashianai naninani nogafeꞌ. 2 Eaꞌ nasapaꞌam mafeꞌ maꞌipasbasefa epes sogawis nomona maol Godi nope Dembinainugumafias eaꞌ mandaꞌ awasisi boꞌwes.

3 Anen naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ ina pefaꞌ anis maefahgalahitagwi isalef gwaꞌaisi moni, owaꞌi, hapaisi. Ipaꞌ inapefaꞌ siagw biagw atogw, owaꞌ. Pefaꞌ atota atin.* 4 Iꞌipefeꞌ pigawis anota ipat, ipaꞌ pepe ipat atamba atota.Ama main, pekwaha wambel ambalemba apefeꞌ.* 5 Apaꞌiꞌi esis owaꞌ sofaꞌepa pegafeꞌ ifagw asasigwia, daoꞌ ipaꞌpekwaha wambel ambalemba pindilaꞌma usas itap pagailboꞌwagah ipeꞌigahi ma esis sitilipa sogogawa waf awafiasasifi kofagema asasimi atom.”

6 Eaꞌ alipumi Jisasi makwaha anamba magapoma mafeꞌwalemb anamba hiagoma maꞌipasa basef buꞌwafi Godi.Eaꞌ matopalopa epes aowas nandaꞌasi sagape walembhiagomai mandaꞌas boꞌwes wapani.*

Herot nameꞌ basefa Jisas(Mt 14:1-2; Mk 6:14-16)

7 Gavman dembinai king Herot nugumafi itap luꞌupaGalili nameꞌ basefa hiahawes isimba hiasi sataga, apa inanogawas andeandeꞌ eaꞌ nomonas salasafeꞌ. Deiꞌ main, anisepes saꞌi, “Jon aꞌ notanima nosafel matmat wapani.”* 9:3: Lu 10:4-11 * 9:4: Lu 10:11 * 9:6: Mt 16:14; Mk 8:28; Lu 9:19

Page 52: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:8 52 Luk 9:148 Apaꞌ anis saꞌi anif basefa Elaija profet fowaꞌinai saꞌi,

“Anen nosafel wapani.”Eaꞌ anis saꞌi, “Anona aman profet fowaꞌinai notanima

nosafel wapani.”*9 Apaꞌ Herot naꞌi, “Jon aeꞌ atopaꞌ biniꞌwana eaꞌ. Apaꞌ

aman anamba agameꞌ basefanai, anen mamahonama?”Nape atapina naꞌi niti Jisas.Jisas nasoꞌasa gwaꞌaisi epes hiasi 5,000-pelais(Mt 14:13-21; Mk 6:30-44; Jo 6:1-13)

10 Aposel alipumi Jisasi motanima mafiꞌi maꞌipa Jisasahiahawes maol amom mandaꞌani. Eaꞌ anen naoꞌwammakwaha anis epes daias, amom atom mafeꞌ anin taunBetsaida. 11Aꞌi owaꞌ main, esis sogawa anamba nagapomasagiꞌmana safeꞌ. Safiꞌmai anen, nandaꞌmas nemaf buꞌwafinandagalama esis sagafiꞌi. Eaꞌ nawalipas basefa esissogawis nomona maol Godi nope Dembinai nugumafias.Eaꞌ nandaꞌ epes aowas nandaꞌasi asataga boꞌwes.

12 Ama wambomota awin newala, alipumi ananimi 12-pelaimmafiꞌmai anen maꞌipana maꞌi, “Inaꞌ nesapaꞌ amamnematawa isimba sofoꞌo walemb aofah sagape felefeleꞌima sogolaoma ifagwi gwaꞌaisi. Deiꞌ main, anaꞌe afaꞌwagapoma wafigima epes akagoma.”

13 Owaꞌ Jisas nagwamam naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ atipa pe-seꞌas gwaꞌaisi.”

Eaꞌ amom maꞌi, “Afaꞌ gwaꞌaisi owaꞌ hiasa. Bretwaꞌagolita taloma agof biagof eaꞌ isimba atis saꞌoh. Apaꞌinaꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ utalai gwaꞌaisi ma amam nematawaisimba hiasi?”

14 Amam atom hiami 5,000-pelaim mape.Apaꞌ Jisas naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Ipaꞌ piꞌipa esis

sondakolas sope oto otowa sotagama misiꞌah waꞌagilihatoh.”* 9:8: Lu 23:8

Page 53: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:15 53 Luk 9:2215 Eaꞌ mandaꞌ amam nematawa hiasi sape. 16 Jisas

nasaꞌma bret atamba waꞌagolita taloma agof biagof,naniga nati heven ilif nanifela God. Eaꞌ nawalota nasoꞌalipumi ananimi masoꞌ esis amam nematawa hiasi hiꞌa-galas. 17Saꞌas alihis andondoꞌ, alipumi ananimimatatamaduꞌwaꞌwanisi sagasagaꞌihi maloꞌwas folalef luꞌwalifi 12-pelailif siꞌilif kwaef.

Pita nawalapa basefa Jisas naꞌi anen dembinai Krais, Godnandandepana nasapaꞌana nagafiꞌii

(Mt 16:13-19; Mk 8:27-29)18 Anef nemaf Jisas atotona nape nandabeten, alipumi

ananimi mape malomana nahaliꞌam naꞌi, “Esis amamnematawa saꞌi aeꞌ aman mamahowema?”*

19 Owaꞌ amom magwa basef naꞌamba maꞌi, “Anis saꞌiinaꞌ Jon aman nagapisiꞌas embeli. Apa anis saꞌi inaꞌ anonaprofet daiana fowaꞌinai netanima nesafel wapani, a anissaꞌi inaꞌ Elaija.”*

20 Eaꞌ nahaliꞌam naꞌi, “Deiꞌ ipaꞌ paꞌi aeꞌ ami?”Pita nagwa basef naꞌi, “Inaꞌ Krais, God nandandepena

nasapaꞌena nagafiꞌii.”Jisas naꞌi anen atiasi nogaꞌ notanima nosafel wapani(Mt 16:20-28; Mk 8:30–9:1)

21 Jisas naꞌipam basef banagafi naꞌi amom ina miꞌipasabasef ifimba anis daias miꞌi anen Krais, owaꞌi.* 22 Eaꞌ naꞌi,“Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi atiasi efaꞌ akafimi hiamima anom agufumi dembami moloma anom dembami prisa anom dembami magawalipasa muꞌuli Godi atiasi mowaꞌalafugaha aeꞌ, mohe egaꞌ. Apaꞌ nimaguf bif hiꞌilif aneffegafeꞌmawanifi, God aꞌ nosaꞌme itanima esafel wapani.”** 9:18: Lu 9:7-8 * 9:19: Jo 6:68-69 * 9:21: Lu 9:44; Lu 18:32-33* 9:22: Mt 10:38; Lu 14:27

Page 54: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:23 54 Luk 9:30-3123 Eaꞌ naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Aeꞌ efaꞌ akafimi

andaꞌ maol Godi sehe egaꞌ lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai. Iꞌianin epen niꞌi nila aeꞌ, anin nendaꞌas naꞌamba atin siꞌi aeꞌatapin nimaguf danda ma nigaili. Eaꞌ netalogofa okomananimi ma maol main anin naꞌi nendaꞌani.* 24 Deiꞌmain, epen ami okom mopoma ambal ananili atol, niꞌinihapilal tatalaꞌil, anaf ambal ananili higililal. Apaꞌ amiokommopoma aeꞌmanesambala ambal ananili itap apaꞌe,anaf ambal ananili God nofaꞌal lotanimai nepe andeandeꞌlifilafi. 25 Iꞌi epen ami nendaꞌ maol naninani ma negefaꞌgwaꞌaimi uga hiahaom hiami itapami atom higiligalami,anin wapani awen higililan nelomam. Deiꞌ bola hiahaomamamba atiasi motopalopan miꞌimama? Owaꞌatin endil-isi.* 26 Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Iꞌi epen amiambal aola aeꞌ nendafaꞌme eloma basef aeꞌafi, aeꞌ wapaniambal aola epen inimba endafaꞌman nemaf afamba aeꞌifiꞌi egalomahiahaom fasimi banagamimogogalaꞌi aeꞌami,elomai mogogalaꞌi Godi a amom ensel hililiꞌi wapani.27Aeꞌ aꞌipipa endilisi, anipa pagalutu naꞌai atiasi ina pegaꞌulal, ataꞌ owaꞌ. Anipa atiasi apiti God nogape dembinaimaepes ananisi.”

Alop Jisasi pataga pogalaꞌ pandati naꞌa(Mt 17:1-13; Mk 9:2-13)

28 Jisas naꞌipasa basef ifimba ma eaꞌ, nimaguf ifimba8-pelaif fafeꞌma eaꞌ, anen naoꞌwa Pita naloma Jemsi Jon,naoꞌwam mondowasaꞌ anota halafuta ma nondabeten.29 Anen nape nandabeten atin, amaga ananigai agatagagandati naꞌa, eaꞌ luwaguf nagalami aꞌ mataga afitimaꞌowaꞌ mogalaꞌ.* 30-31 Eaꞌ amam biam fowaꞌimi MosesiElaija mataga maloma mogogalaꞌi banagami ilifami eaꞌ* 9:23: Mt 10:39; Lu 17:33; Jo 12:25 * 9:25: Mt 10:33; Lu 12:9; 2 Ti 2:12* 9:29: Lu 9:22, 13:33

Page 55: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:32 55 Luk 9:39malutu maꞌi malomana. Amom maꞌi ma atiasi Jisas aꞌnigaila okom Godi ma nokwaha itap apaꞌe nogagaꞌ ganiJerusalem.* 32 Pita naloma alipumi biam Jisasi amomnaep nimanip aꞌowaꞌ maꞌi moꞌoh atin. Owaꞌ mosafel matimogogalaꞌi Jisasi maloma amam amamba biam malutumagalumanai.

33 Amom biam maꞌi mokwaha Jisas mefeꞌ, owaꞌ Pitanaꞌipana naꞌi, “Dembinai, afaꞌ wape naꞌaꞌe aꞌ fafas. Afaꞌolaꞌ anoh aolah wanoh hondandamepa. Inaꞌ anop, Mosesanop Elaija anop.”

Pita ina nogawa andeandeꞌma nagaꞌi basef ifimba.34 Anen ataꞌ naꞌi basef atin, anom ilagw maofana amommiliꞌamam aꞌ ombal maham.*

35 Eaꞌ anagol malogol gaꞌi gatagai ilagw nomon gaꞌi,“Anamba anen Nogame aeꞌanai. Aeꞌ andandepana eaꞌ.Ipaꞌ pendameꞌ basef ananifi.”

36 Malogol agalemba gaꞌi eaꞌ, amom mati Jisas atonanalutu. Eaꞌ amom malogof fasoꞌ, ina maꞌipa anis epesahiahaom amamba magatulumi, owaꞌ.

Jisas natofa ambal aunai nagape anona aman saꞌunaiiamboꞌona

(Mt 17:14-21; Mk 9:14-29)37 Ama naman amom makwaha halafuta atamba mil-

iana, eaꞌ anis amam nematawa hiasi safiꞌi sowandoꞌmaJisas ufiaꞌw. 38 Anona aman nagalutu laꞌafena esisi naꞌi,“Dembinai, aeꞌ ahaliꞌina dindinip aꞌi, inaꞌ niti nogameaeꞌanai uwahipina. Eaꞌ anen atotona. 39 Anona ambalaunai nahapilana sisihina, eaꞌ kwafalis anen hogaꞌalakwapeteꞌ. Eaꞌ ambal anamba aunai naolana kwapeteꞌendilisi, ofap nataga sisih malogol ananigili. Ambalanamba nahambombagana alop ananipi endilisi, eaꞌ ina* 9:30-31: Jo 1:14; 2 Pi 1:16-18 * 9:34: Lu 3:22

Page 56: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:40 56 Luk 9:47nakwahona, owaꞌatin. Napaona atapina. 40 Eaꞌ aeꞌ deiꞌahaliꞌ alipumi ineꞌimi ma mogatofa ambal anamba aunai.Owaꞌ, amom ina laꞌifim.”

41 Jisas nagwa basef naꞌipas dindinip nasaꞌma ukupasasipi naꞌi, “O, ipaꞌ amam nematawa deiꞌ pagape itapi,owaꞌ pigahapifaia, nelelemb ipeꞌilimbi owaꞌ bepe ande-andeꞌa. Nimaguf maꞌuf aeꞌ ataꞌ epe elomepa wapani maegefaꞌ nimanimi ipeꞌimi? Ipaꞌ okwan nifiꞌmai aeꞌ.”

42 Nogamana ataꞌ nafiꞌi atin, owaꞌ ambal anamba aunainaolana nafeꞌ nowa itap nakotoꞌana kwapeteꞌ endilisi.Owaꞌ Jisas ninifala ambal aunai nandaꞌ aman anamba saꞌu-nai boꞌona eaꞌ nasoꞌanana notanima nafeꞌma ahamanaananinai. 43 Isimba atis deiꞌ amam nematawa hiasi satibanagami luꞌwami Godi agogolalasis kwapeteꞌ endilisi.

Jisas naꞌias bifa atiasi nogagaꞌ(Mt 17:22-23; Mk 9:30-32)

Esis ataꞌ nomonas salasafeꞌ hiahias atina hiahaomamamba anen nandaꞌami, owaꞌ Jisas naꞌipa alipumi ana-nimi naꞌamba naꞌi,* 44 “Ipaꞌ pembeꞌ aligah andeandeꞌmabasef deiꞌ aeꞌ igaꞌipipafi. Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alopepesi atiasi felefeleꞌ anona aman nosoꞌasa aeꞌ efeꞌma lagofamom boumi aeꞌami.”*

45 Eaꞌ amom alipumi mameꞌ basef ifimba atif, apaꞌ inamogawa kofagefa, owaꞌ. Ataꞌ fandambahoꞌma amom.Eaꞌ amom ombal mahama mogahaliꞌana ma basef ifimbakofagefa.”*

Ami negape dembinai?(Mt 18:1-5; Mk 9:33-37)

46 Eaꞌ alipumi Jisasi maꞌi anif basef mafitapef maꞌi aminepe dembinai amamunai. 47Owaꞌ Jisas nogawa nomonasisimbai sagape nelelemb amamilimb, eaꞌ nasaꞌmai anin* 9:43: Lu 9:22 * 9:44: Lu 18:34 * 9:45: Lu 22:24

Page 57: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:48 57 Luk 9:56

awani saꞌwini nafiꞌi nalutu nalomana.* 48 Eaꞌ naꞌipamnaꞌi, “Epen ami nesoꞌ opafa negatopalopa anin awani siꞌiiniꞌi ma okom ananimi mopoma aeꞌ, anin naseꞌe opaf aeꞌwapani natopalope. Eaꞌ epen ami negatopalopa aeꞌi, aninnatopalopa anen nasapaꞌe agafiꞌii wapani. Deiꞌ main?Epen ami nepe agol akana laꞌafena ipaꞌ hipai, anin napedembeni naliꞌma ipaꞌ.”

Epen owaꞌ negefala ipaꞌ boupaia, anin alipini ipeꞌini(Mk 9:38-40)

49 Eaꞌ Jon nagwa basef naꞌamba naꞌi, “Dembinai, afaꞌwati anona aman nandaꞌ maol natofa ambagof awami maagol ineꞌigili. Anen ina nagiꞌmafa. Eaꞌ deiꞌ wasopamana.”*

50 Owaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Ipaꞌ ina apesopamana,owaꞌi. Deiꞌ main? Epen ami ina bouni ipeꞌini, inimbaalipini ipeꞌini.”*

Anis Samaria siliꞌama wambel siliꞌamona Jisas51 Nogota God naꞌi nofaꞌ Jisas nogalota heven tafiꞌi

felefeleꞌ, eaꞌ Jisas okom banagem naꞌi aꞌ nefeꞌ Jerusalem.52 Eaꞌ nasapaꞌ anom amam maliꞌ mofaꞌ basef ananifimafeꞌ. Mafeꞌ mawis anambel wambel esis Samariai mamogandondombahiahawes ananisi.* 53Owaꞌ, esiswambelambalemba sowaꞌ alafugaha Jisas sandaiwaꞌma sofaꞌanasogafeꞌ ipat asasitai. Deiꞌ main? Esis sogawa anen naꞌinefeꞌ Jerusalem.* 54 Eaꞌ alipumi amamba biam ananimiJemsi Jonmati waf afambamaꞌipanamaꞌi, “Dembinai, inaꞌnaꞌi afaꞌ ofalai nif fagandifi fisilaꞌi hevena fegando epesisimba?”

55 Owaꞌ Jisas nandambema ninifala amom biam. 56 Eaꞌmafeꞌ anambel wambel daiambel.* 9:47: Mt 10:40 * 9:49: Mt 12:30; Lu 11:23 * 9:50: Mk 10:32 * 9:52:Jo 4:9 * 9:53: 2 Kin 1:9-16

Page 58: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 9:57 58 Luk 10:2Epen naꞌi nigaila Jisasi(Mt 8:19-22)

57 Amom ataꞌ mafeꞌ ufiaꞌw atin, owaꞌ anona amannaꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌi efeꞌ elomena. Eaꞌ ofeꞌ atin anambahiagoma inaꞌ naꞌi negafeꞌma.”

58 Owaꞌ Jisas nagwamana naꞌipana naꞌi, “Nombagwalupugwi bologwalefa itap apaꞌe wambel agwagumbili.Amiguf wapani fufiaꞌ fagafeꞌ ilifi falaꞌ owah fapaoh ganiilif, apaꞌ aeꞌ owaꞌatin. Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesiwambel ake ma eꞌeh egalo balaga aeꞌagai.”

59 Eaꞌ naꞌipa anona aman daiana naꞌi, “Inaꞌ nifiꞌi nilaaeꞌ.”

Owaꞌ anen naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ataꞌ epe imafi ahame ataꞌetopalopana ma nogaꞌ iwana nogapani ifiꞌi ilina.”

60 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Hapaimi, esis sagagaꞌi son-dawago esis atis isimba sagagaꞌi. Apaꞌ inaꞌ foꞌo newalapabasefa epes sogawis nomona maol Godi nope Dembinainugumafias.”*

61 Eaꞌ anona aman daiana naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌaꞌi ilina. Apaꞌ inaꞌ ataꞌ niꞌi ahoꞌma aeꞌ efeꞌma esis wambotaaeꞌatai inifelis iꞌi nemaf buꞌwafi ma esis siliꞌ?”

62 Owaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Epen ami nesafel niliꞌnendaꞌ maol aofima nendambema niti alafuga ma negak-waha maol ananini, anin ina laꞌifina nendaꞌ maola niꞌipassogawis nomona maol Godi, owaꞌatin.”

10Jisas nasapaꞌ alipumi ananimi 72-pelaim mafeꞌ

1 Ama main, Dembinai nandandepa anom alipumi ana-nimi 72-pelaim nasapaꞌammafeꞌ mandahoꞌma biam atommaliꞌana mafeꞌ. Anen nasapaꞌam mafeꞌ taun walembhiagoma anen naꞌi nogafeꞌagoma.* 2 Eaꞌ naꞌipam naꞌi,* 9:60: 1 Kin 19:20 * 10:1: Mt 9:37-38; Mk 6:7; Jo 4:35

Page 59: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 10:3 59 Luk 10:11“Ipaꞌ piti aofah hiagahi gwaꞌaimi hiami aꞌ maof eaꞌ, apaꞌepes sandaꞌ maoli owaꞌ hiasa, kwasalaꞌwis. Eaꞌ ipaꞌ pendaꞌbetena pihaliꞌ dembinai kofagonama aofi. Pihaliꞌana manogosapaꞌi epes hiasi sofeꞌ sondaꞌ maola sola gwaꞌaimiananimi sogambeꞌam atifigin.* 3 Ipaꞌ foꞌo. Pemeꞌ,aeꞌ asapaꞌ ipaꞌ pefeꞌ siꞌi mafis sipsip laꞌafena nombagwalupugwi.* 4 Ipaꞌ ina pefaꞌ paosmanisi soloma brasbeli su,owaꞌi. Ipaꞌ ina pendaꞌmasa nimaguf buꞌwafi anis amamnematawa ufiawa, owaꞌi. Pefeꞌ kwafalis. 5 Iꞌi ipaꞌ pefeꞌpigawis anota ipata, ataꞌ piliꞌ piꞌias naꞌamba piꞌi, afaꞌ waꞌiGod nondaꞌ opalef ipaꞌ hipai pagape ipat atambai fepeawanelef. 6 Ama iꞌi anin epen opaf awanafi nepe ipatatamba, eaꞌ basef buꞌwafi ipeꞌifi fepomaepen inimba. Apaꞌiꞌi owaꞌ, hapaimi, basef ifimba buꞌwafi fitanimai fepemepaatapif.* 7 Ipaꞌ pendape ipat atamba atota. Ina pepe pefeꞌifagw gwagwigwagwi, owaꞌi. Pepe ipat atamba atototapeaꞌ gwaꞌaisi embel esis sagasiꞌipasi. Deiꞌ main, amommandaꞌ maoli andeandeꞌma mogofaꞌ otamba ma maolamamini.*

8 Iꞌi ipaꞌ pefeꞌ pigawis anin taun ama esis sofaꞌepapegafeꞌ ifagw asasigwi, ipaꞌ pefaꞌ gwaꞌaisi esis sagatam-beꞌmepas ipeꞌi. 9 Eaꞌ pendaꞌ isimba aowas nandaꞌasiboꞌwes wambel ambalemba. Eaꞌ piꞌipa esis piꞌi, ‘Nemafafamba felefeleꞌma fegataga ma ipaꞌ pigawis nomonamaol Godi nope Dembinai nugumafipa.’ 10 Apaꞌ ipaꞌiꞌi pefeꞌ piwis anin taun, ama esis owaꞌ sofaꞌepa pefeꞌifagw asasigwia, ipaꞌ pefeꞌ pilutu ufiawa taun inimba piꞌi,*11 ‘Itap duꞌwaꞌwanipi ma taun inimba ipeꞌini paila boꞌwa-gah afaꞌigahi, apaꞌ afaꞌ upatiꞌap pitanima pefeꞌmago ipaꞌ.Ama ipaꞌ ukup pendandaꞌ pegawa basef ifimba andeandeꞌ.* 10:2: Mt 10:16 * 10:3: Mt 10:7-14; Mk 6:8-11; Lu 9:3-5; 2 Kin 4:29* 10:6: 1 Ko 9:6-14; 1 Ti 5:18 * 10:7: 1 Ko 10:27 * 10:10: Ap 13:51,18:6

Page 60: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 10:12 60 Luk 10:16

Nemaf afataga felefeleꞌ ma epes sogawis nomona maolGodi, owaꞌ, ipaꞌ pandaiwaꞌ.’* 12 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, nemafafamba luꞌwafi God nogawaloga epesafi anen anaf nitiesis fowaꞌ sagape Sodomi uwahipis kwasakwasala. Apaepes isimbawambel ambalembaisi anen ina niti uwahipis,owaꞌ. Akafimi luꞌwami awami endilisii anaf aꞌ motaga-mas.”*

Analembwalemb uwahipilimb esis owaꞌ sombema nelelembsohapifanaia

(Mt 11:20-24)13 “Aeꞌ ati ipaꞌ Korasinipai paloma Betsaida owahipipa

aꞌowaꞌ! Nimanimi akafimi luꞌwami atiasi aꞌ motagamepa.Epes isimba fowaꞌ gani sandaꞌ waf awafii sagape walembambalemba bialembi Tairi Saidoni, esis ina sati anin maolbuꞌwani banagani siꞌi deiꞌ andaꞌam walemb ipeꞌilimbi,owaꞌ. Iꞌi esis isimba Tairi Saidon siti maol inimba ai,esis sowahoꞌ begah pepeꞌagatami siꞌi luwaguf tol sope nifagambeh. Ama sigihimbaꞌma anis epes esis eaꞌ sambemanelelemb endilisi safeꞌma God. Apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin.14 Nemaf afamba God nogawaloga epesafi, niti esis fowaꞌsagape Tairi Saidoni uwahipis kwasakwasala. Apaꞌ ipaꞌanen ina niti uwahipipa, owaꞌ. Anaf pefaꞌ akafimi luꞌwamiawami endilisi. 15 Eaꞌ ipaꞌ Kaperneam, anaf esis sosaꞌmaagof ipeꞌigufi folota ilif? Owaꞌatin. Anaf God nokwahepapefeꞌ pewala wambel awambili hel.”*

16 Eaꞌ naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Epen ami negameꞌmalogof ipeꞌigufii, anin nameꞌ malogol aeꞌagili wapani.Apaꞌ epen ami neseꞌepa alafugah ipaꞌ, anin naseꞌe alafugaaeꞌ eaꞌ nasoꞌana alafuga anen nasapaꞌe agafiꞌii wapani.”* 10:11: Jen 19:24-25; Mt 10:15, 11:24 * 10:12: Mt 11:21-23 * 10:15:Mt 10:40; Lu 9:48; Jo 5:23

Page 61: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 10:17 61 Luk 10:22Alipumi Jisasi mafeꞌ mandaꞌ maoli 72-pelaim motanima

mafiꞌi17 Aꞌi owaꞌ main, amom amamba mafeꞌ mandaꞌ maoli

72-pelaim motanima mafiꞌi sonaham endilisi maꞌi, “Dem-binai, afaꞌ wahapila agol ineꞌigili, ambagof awami mameꞌbasef afaꞌifi.”*

18-19Eaꞌ anen naꞌipamnaꞌi, “Aeꞌ ati Satan aꞌ nowai hevensiꞌi otaga holala ma diwagala. Pemeꞌ, aeꞌ eaꞌ aseꞌepabanagami ipaꞌ ma atiasi laꞌifipa pegefaꞌasa uguf awagufiwandafugufi foloma awisuguf. Ama laꞌifipa pegapaꞌagabanagami hiami aman bounai aunai ipeꞌinai. Eaꞌ ina atiasianin mae atitin nehambombagepa, owaꞌatin.* 20Apaꞌ ipaꞌina pendagalama ambagof awami magameꞌ basef ipeꞌifi,owaꞌi. Ipaꞌ sonendahepa ma God nandaꞌ agof ipeꞌigufi failbuk ananiꞌwi gani heven.”

Jisas nandagala nanifela Ahamana God(Mt 11:25-27, 13:16-17)

21 Nogota atamba atota Ambal buꞌunai Godi nawalapadagala nembel Jisasi eaꞌ naꞌi, “O ahame, inaꞌ Dembinai mailifi itapi. Aeꞌ asaꞌma agol ineꞌigili anifelina. Deiꞌ main?Inaꞌ nambahoꞌ hiahaom amamba ma esis epes gawaisisogofaꞌ gawa luꞌwanii, eaꞌ nambemam nihimbaꞌmasamepes isimba gawa akasi falafisi. Ahoꞌ ahame, okom ineꞌimimagaꞌi, eaꞌ amamba atom.*

22 “Ahame aeꞌanai nandaꞌ hiahaom hiami hiꞌalammapelagol aeꞌagili. Ina anin epen negawa aeꞌ Nogamana Godi,owaꞌatin. Anen atona nogawe. Eaꞌ owaꞌ anin epennegawa ahamea, owaꞌatin. Aeꞌ Nogamana ananiwai atoweegawana. Aeꞌ aloma epes isimba mamahisa igihimbaꞌ-masa isimba wapani, esis atis sogawana.”** 10:17: Sam 91:13; Mk 16:18; Jo 12:31; Re 12:8-9 * 10:18-19: Mt 7:22;Eks 32:32; Fl 4:3; Re 3:5 * 10:21: Jo 3:35, 10:15 * 10:22: Mt 13:16-17

Page 62: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 10:23 62 Luk 10:3023 Eaꞌ anen nandambema nati amom alipumi ananimi

atommapemalomana naꞌipamnaꞌi, “Epes sagati hiahaomipaꞌ pagatulumi esis sonahas.* 24Deiꞌ main? Fowaꞌ amomking dembami hiami maloma amom profet hiami maꞌimiti hiahaom amamba deiꞌ ipaꞌ pagatulumi. Apaꞌ owaꞌ,owaꞌatin. Ukup amamipi paꞌipaꞌi aꞌowaꞌmamaꞌimogameꞌbasef ifimba ipaꞌ pagameꞌafi, apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin. Amomina mameꞌef matolom.”*

Aman Samariainai nati bounai uwahipina25 Anona aman gawainai nagawalipasa muꞌuli Godii

nosafel naꞌi nogwamba Jisas nememeꞌmana. Eaꞌ naꞌipananaꞌi, “Dembinai, aeꞌ endaꞌmaina atiasi egefaꞌ ambal namiliegape andeandeꞌ lifilafi?”

26 Jisas naꞌipana naꞌi, “Basef maif fapoma muꞌuli Godi?Inaꞌ natalifif naꞌimama?”*

27 Owaꞌ anen nagwamana basef naꞌi, “Nomonas ipeꞌisisehafela dembinai God ipeꞌinai sisilana naꞌamba. Ukupipeꞌipi pipilana hiꞌindalep, peseꞌana ambagufi nelelembsoloma pepel ipeꞌisi pendasoꞌanas hiꞌindalasa dembinaiGod atona. Eaꞌ ukup pipila anis epes sagape felefeleꞌmaipeꞌi siꞌi ukup pagapagaila ipaꞌ atipa.”*

28 Jisas naꞌipana naꞌi, “Isimba inaꞌ nagwa basef usiꞌif.Inaꞌ nendaꞌas naꞌamba ma atiasi negape ambal namilidondol lifilafi.”

29 Aman anamba naꞌi nondandaꞌ agol ananigili atogolgondape boꞌwagol. Eaꞌ naꞌipa Jisas naꞌi, “Epes sagapefelefeleꞌma aeꞌi, esis ami?”

30 Eaꞌ Jisas nagwamana anif basef naꞌi, “Anona amannakwaha Jerusalem nafeꞌ niliana Jeriko. Eaꞌ anom man-daꞌ wali matolona ufiaꞌw, mandolaepana hiahaom hiami* 10:23: 1 Pi 1:10 * 10:24: Mt 22:35-40; Lu 18:18 * 10:26: Diu 6:5;Lev 19:18 * 10:27: Lev 18:5; Ro 10:5; Ga 3:12

Page 63: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 10:31 63 Luk 10:39luwaguf maim ananimi mahana kwapeteꞌ. Amom man-daꞌam naꞌamba makwahona mafeꞌ. Anen nandati siꞌinagagaꞌi. 31 Nemaf afamba anona aman pris naila ufiaꞌwakwamba nafeꞌ. Owaꞌ nati aman anamba, nindihiꞌamananaila ufiaꞌw waꞌakw nafeꞌ. 32 Ama main, anona amanwambota Livaii naila ufiaꞌw akwamba nafiꞌi wapani. Nafiꞌinati aman anamba owaꞌ, nindihiꞌamana naila ufiaꞌw waꞌolatogon nafeꞌ. 33 Owaꞌ, anona aman Samariainai nailaufiaꞌw akwamba nafiꞌi natagama aman anamba. Anennatolona nati owahipina endilisi. 34 Eaꞌ nafeꞌ felefeleꞌmaanen nakoloꞌwawelmarasin naloma embelwainamelegwananigwi, eaꞌ nowaꞌmanagw. Eaꞌ nasaꞌmana nawamonananatoma donki ananini nofaꞌana nafeꞌ nahaponana napeipat esis fiꞌifeꞌ sagapautai eaꞌ naꞌipa aman nugumafi ipatima nugumafiana andeandeꞌ. 35Amawafilu anen nasoꞌana2 kina aman nugumafi ipat atambai naꞌipana naꞌi, ‘Inaꞌnimafi aman anamba andeandeꞌ. Ama iꞌi aninmoni ineꞌininesa negewalama anona, anef itanimai egwamenan.’ ”

36 Jisas naꞌipana basef ifimba eaꞌ nahaliꞌana naꞌi, “Deiꞌinaꞌ okom mapomas naꞌimama? Amam wanom mailaufiaꞌw magafiꞌii, amom ami nandaꞌas siꞌi aman nagapefelefeleꞌma aman anamba amam awami magahanai?”

37 Eaꞌ nagwamana naꞌipana naꞌi, “Aman anambaSamariainai nati anen uwahipina natopalopana.”

Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ foꞌo nendaꞌam naꞌambaatin.”

Marta kwaloma Maria38 Jisas naloma alipumi ananimi mafeꞌ ufiaꞌw, eaꞌ

nataga anambel wambel nafeꞌ nawis. Eaꞌ anoꞌw ne-mataꞌw agiliꞌwa Marta kofaꞌana kwafeꞌ ipat akwaꞌutai.*39 Owamaꞌw akwaꞌuꞌwi agiliꞌwa Maria. Maria kwafiꞌikwape felefeleꞌma boꞌwagah Dembinai, kwameꞌ basef* 10:38: Jo 11:1, 12:2-3

Page 64: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 10:40 64 Luk 11:4ananifi. 40ApaꞌMarta kwandaꞌmaol hianimakwagandon-domba gwaꞌaimi. Nomonas akwaꞌusi sandapoma mami-mami. Eaꞌ kwafeꞌma Jisas kwaꞌipana kwaꞌi, “Dembinai,inaꞌ netelowe uwahipiwi. Owame aeꞌakwi kwaꞌwaha aeꞌatowe andaꞌ maola agandondomba gwaꞌaisi. Inaꞌ kipaꞌwkufiꞌi kotopalope.”

41 Owaꞌ Dembinai nagwamaꞌwa basef naꞌi, “Marta,Marta, inaꞌ okommandapoma mamimami ma nembel in-eꞌimbili nafeꞌ aona ma hiahaom hiami.* 42Apaꞌ hiahawesfasisi atifis inaꞌ ataꞌ akena. Maria kwaꞌi kofaꞌ hiahawesisimba fasisi sikilaꞌ anis daias. Ina anin epen laꞌifinamanegelefata hiahawes isimba buꞌwasi ma akoꞌw, owaꞌ.”

11Jisas nawalipapa ma waf mondabetenafi(Mt 6:9-15, 7:7-11)

1 Anef nemaf Jisas nandabeten nape anagon. Aꞌi owaꞌnandabetena hiꞌalan, anona alipunai ananinai naꞌipananaꞌi, “Dembinai, inaꞌ nihimbaꞌmafa ondabeten siꞌi fowaꞌJon nigihimbaꞌma alipumi ananimi.”*

2 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Afamba ipaꞌ piꞌi pendabeten, ipaꞌpigaꞌias naꞌamba piꞌi, Ahamapa, apaꞌ maꞌi agol ineꞌigiligondape hililiꞌ ma hiasi sogasaꞌma agol ineꞌigili luꞌwagol.Maꞌi nemaf afamba buꞌwafi fifiꞌi ma epes hiasi sogawisnomona maol ineꞌini nepe Dembinai nugumafias. 3 Deiꞌinaꞌ neseꞌapa gwaꞌaisi sondahama nemaf afaꞌe. 4 Inaꞌ nek-wahomapa waf awafi apeꞌifi okom moseꞌenaf. Deiꞌ main?Apaꞌ wapani makwahomasa waf awafi anis sandaꞌmapafiukup pasoꞌapaf. Inaꞌ owaꞌi neꞌwapa mefeꞌma hiahaomahifimi mogogwamba apeꞌia.”* 10:41: Mt 6:33 * 11:1: Lu 5:33

Page 65: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 11:5 65 Luk 11:135 Eaꞌ naꞌipam anif basef waminif atin naꞌi, “Iꞌi anona

aman alipunai ipeꞌinai nefeꞌ nigaꞌipa alipunai ananinaiowamb amanota nigaꞌi, ‘O alipunai, inaꞌ seꞌe bret wanifita6ma igimafi alipunai aeꞌanai nafiꞌi natagama aeꞌ, apaꞌ aeꞌgwaꞌaisi ake ma igimafiana.’

7 Owaꞌ, aman anamba napani ipat nomon nagwai basefnaꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌ andaiwaꞌma negaseꞌe nomaꞌw aeꞌ, owaꞌ.Aeꞌ awasi saꞌoh eaꞌ aoꞌwasmaꞌoh alahis. Aeꞌ ina laꞌifiwimaesafel egaseꞌena gwaꞌaisi, owaꞌ.’ Deiꞌ nondaꞌas niꞌimama?*8 Aeꞌ aꞌipipa, aman ipat atambainai ina okom mapomananaꞌi aman anamba alipunai ananinai ma nosafel noga-soꞌan gwaꞌaisi, owaꞌatin. Anen okom iwanima nagameꞌaman anamba falafala atapina nagapomana. Isimba atisdeiꞌ nosafel nasoꞌana hiahaom hiami anen waowaolomi.

9 “Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌ pihaliꞌ Goda, atiasi nogaseꞌepahiahawes. Isimba ipaꞌ pala pilaomasi, atiasi aꞌ pitilis.Ipaꞌ peha uta, atiasi God nuwisiꞌmipata ipaꞌ. 10 Deiꞌmain, epes ami sogahaliꞌ Godi, sofaꞌ maefah. Epen aminela negelaoma hiahawesi, atiasi higatilisi. Eaꞌ epen aminegaha utai, atiasi God nuwisiꞌmanata anin.

11 “Iꞌi anin awani nigahaliꞌ ahaman ananini nogasoꞌananol aol, anen ina atiasi nosoꞌan anol ul awali, owaꞌatin.12 Iꞌi awani nihaliꞌ ahamana nogasoꞌana anomb kohomb,atiasi nosoꞌan anol aunil awali? Isimba wapani, owaꞌatin.13 Eaꞌ ipaꞌ amam nematawa aupai pagasoꞌasa hiahawesfasisi atisa awasi ipeꞌisii, ahamepa ipeꞌinai nagape hevenianen wapani atiasi nosoꞌasa Ambal buꞌwinai ananinaiisimba sagahaliꞌanai.”

Esis saꞌi Jisas nandaꞌ maol naloma ambalip mamana aunaiagilinama Belsebul

(Mt 12:22-30; Mk 3:20-27)* 11:7: Lu 18:5

Page 66: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 11:14 66 Luk 11:2214 Jisas anona ambal aunai nape nagasopama malogol

anona amani. Nafaꞌ nafeꞌ, eaꞌ aman anamba amboꞌonanoga naꞌi. Eaꞌ esis amam nematawa hiasi ukup hiahaweppapoma isimba.* 15Owaꞌ anis epes saꞌi, “Anen natofa am-bagof awami ma banagami anona ambal aunai mamanaagilinama Belsebul.”*

16 Apaꞌ anis epes saꞌi sogwambana sofalana saꞌi anenataꞌ nondaꞌ anin maol banagani nagafiꞌi heveni ma sitilinsogogawa endilisi God natopalopana nasapaꞌana nagafiꞌii.17 Owaꞌ anen nogawa ukup asasipi naꞌipas naꞌi, “Iꞌi anisepes hiasi sagape itap luꞌupa anin kantri sondatopaꞌ biafissogapaꞌ, ina atiasi banages, owaꞌ. Iꞌi anis epes wambotaatota sondatopaꞌ biafisa sogapaꞌ, esis ina atiasi banagessopaꞌ, owaꞌatin. 18 Iꞌi wambota Satani sondawal biafissogapaꞌ, atiasi wambota atamba atotota banages sopaꞌsiꞌimama? Owaꞌatin. Ipaꞌ paꞌi aeꞌ atofa ambagof awamima banagami ambal aunaimamana Belsebul. Naꞌamba aeꞌdeiꞌ aꞌipipa basef ifimba. 19 Iꞌi endilisi aeꞌ atofa ambagofawami ma banagami Belsebuliai, deiꞌ ami newaꞌ banagaalipumi ipeꞌimi motofa ambagof awami? Owaꞌatin. Eaꞌdeiꞌ alipumi ipeꞌimi mihimbaꞌmepa basef ifimba ipeꞌifiowaꞌ endilisifia.* 20 Banagami Godi atom matopalopaaeꞌ atofa ambagof awami. Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ pegawa nemafafamba epes sogawis nomona maol Godi nope Dembinainugumafias afataga ma ipaꞌ eaꞌ.”

21 Eaꞌ Jisas naꞌipas anif basef waminif atin naꞌi, “Iꞌianona aman banagonai nohapila wambawa maim banag-ona nogapoma ipat ananitai andeandeꞌ, hiahawes ananisihiasi sope andeandeꞌ.* 22 Apaꞌ iꞌi anona aman banagonaaꞌowaꞌi nigikilaꞌ aman nanumba ma anen notaga din-dinapina nifiꞌi nondaꞌ wandaf nolomana nondolaepana* 11:14: Mt 9:34, 10:25 * 11:15: Mt 12:38 * 11:19: Eks 8:19 * 11:21:Kl 2:15

Page 67: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 11:23 67 Luk 11:28

wambawa maim aman anamba nagawamona okomami,daoꞌ aꞌ nofaꞌ hiahaom ananimi nowalogammefeꞌma anomamam daiam.*

23 “Epen ami owaꞌ alipini aeꞌani owaꞌ nepe atapinnegaloma aeꞌia, anin bouni aeꞌani. Eaꞌ epen ami owaꞌnekolasa sipsip pogaloma aeꞌapia, inimba nagatofa sipsippafaꞌ pagafeꞌ atona bianai.

Ambal aunai anotanima nafiꞌi nawis epen inimba(Mt 12:43-45)

24 “Nemaf afamba anona ambal aunai nakwaha aninepen nawisi nagafiꞌi, anen nafeꞌ anamba fatauguma no-laoma anagon naꞌi nogapoma nomaꞌwa. Nolaomagonaowaꞌ niti anagona, eaꞌ niꞌi, ‘Aeꞌ itanima efeꞌ ipat fowaꞌagapautai.’ 25 Eaꞌ nafiꞌi nati ipat atamba asambehata an-deandeꞌ sofaloꞌmata tape.* 26 Eaꞌ notanima nafeꞌ naoꞌwaiambagof deiagof awagufi 7-pelaiguf wapani mafiꞌi mawismape ipat atamba. Ambagof amamba awami aꞌowaꞌmandaꞌ waf awafii fikilaꞌ waf awafi fowaꞌ naliꞌ nandaꞌafi.Fowaꞌ epen inimba ataꞌ nape awen kwasakwasala, apaꞌ deiꞌnape awen nikilaꞌ endilisi poe fowaꞌ naliꞌ nagapaini.”*

Waf esis sogofaꞌ dagala endilisinafi27 Jisas ataꞌ naꞌi basef ifimba atin owaꞌ, anis epes hiasi

safiꞌi salipana. Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwape laꞌafena esiskwaꞌi naꞌamba kwaꞌi, “Nemataꞌw akwamba fowaꞌ kogo-laena ma kwagaseꞌena nomambeh ineꞌi, akoꞌw kwanda-gala.”*

28 Owaꞌ Jisas naꞌi, “Owaꞌatin. Ipaꞌ amam nematawapagameꞌ basef Godi ma pagagiꞌmafi, ipaꞌ pandagala eaꞌ.”** 11:22: Lu 9:50 * 11:25: Jo 5:14 * 11:26: Lu 1:28,42,48 * 11:27:Lu 8:15,21 * 11:28: Mt 16:4

Page 68: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 11:29 68 Luk 11:34Anis saꞌi siti maol banagani siꞌi God nandaꞌani(Mt 12:38-42; Mk 8:12)

29 Amam nematawa hiasi safiꞌi sandakolasi sape, Jisasnaꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ amam nematawa deiꞌ pagape itap apaꞌi,ipaꞌ epes aupai. Deiꞌ pefalagama paꞌi pigati anin ametalbanagani. Apaꞌ aeꞌ owaꞌatina endaꞌan pigatilina, owaꞌatin.Ametal inimba fowaꞌ God nigihimbaꞌmanan Jonai atinatiasi ihimbaꞌmepan ipaꞌ. 30Anona profet Jonai nataga siꞌianin ametal nihimbaꞌma esis amam nematawa Ninivaisi.Eaꞌ naꞌamba atina aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi atagaape siꞌi anin ametal Godi ma ipaꞌ amam nematawa pagapenogota ataꞌi.* 31 Anaf God nogawaloga epesafi, nemafafamba anoꞌw nemataꞌw kwin dembeꞌwi kwagapani ganiwaꞌol awin negembaꞌmai kosafel koloma ipaꞌ pagapenaꞌai kolaꞌ basef fitanima filipa kwiꞌi ipaꞌ aupai. Deiꞌmain, kwin akwamba kwapani gani itap pafeꞌ pegetam-bela, eaꞌ kwafiꞌi kwame basefa gawa luꞌwani dembinaiking Solomon nagawalipasani. Apaꞌ deiꞌ anona nigikilaꞌSolomoni nape naꞌaꞌe.* 32 Afamba God nogawaloga esisamam nematawafi esis epes Ninivaisi sosafel solaꞌ baseffitanimafilipamawaf awafi ipaꞌ pandaꞌafi. Deiꞌmain? EsisNinive sameꞌ basef Godi Jona nagaꞌipasafi, eaꞌ sambemanelelemb sakwahawaf awafi safeꞌma God. Apaꞌ deiꞌ anonaaman nigikilaꞌ Jonai nape naꞌaꞌe.*

Lam mogogalaꞌma alop siꞌipi(Mt 5:15, 6:22-23)

33 “Epes ina sokata lambeh nomon ifagw sosapaꞌamsombahoꞌam mofeꞌ lafela maloh, owaꞌatin. Esis sakatam-beh hatoma belitagw ilifa suwis sogati haugun. 34 Naepnomon ukup ipeꞌipi siꞌi lama alop siꞌip ipeꞌipi. Iꞌi ukupipeꞌipi beꞌep pepe, alop siꞌip ipeꞌipi pogalaꞌ hiꞌilap. Apaꞌ iꞌi* 11:30: 1 Kin 10:1-10 * 11:31: Jna 3:5-10 * 11:32: Mk 4:21; Lu 8:16

Page 69: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 11:35 69 Luk 11:42ukup ipeꞌipi awasip, atiasi alop ipeꞌipi hiꞌilap eaꞌ akutina.35 Deiꞌ ipaꞌ solawaipa andeandeꞌ. Naꞌamba nogogalaꞌinagape nomona ipeꞌi aꞌ akotina. 36 Iꞌi alop ipeꞌipi pogalaꞌhiꞌilap, ina anagon kwaiaꞌagon akotigin, owaꞌ. Eaꞌ atiasialop ipeꞌipi pogalaꞌ hiꞌilap aꞌowaꞌ siꞌi lambeh hatomahogalaꞌ hogahihimipa.*

Jisas nolaꞌ basef faila amom dembami Farisi maloma amommagawalipasa muꞌuli Godi ma waf awafi amom mandaꞌafi

(Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 20:45-47)37 Jisas nandaꞌ basef ifimbamamain, anona aman dem-

binai Farisi nofalana naꞌi nifiꞌi neaꞌ gwaꞌaisi nolomana.Eaꞌ Jisas nafeꞌ nawis nomon ipat natoma tebol. 38 Farisianamba nati anen nafeꞌ nape naꞌ gwaꞌaisi owaꞌ nosaꞌopalagof fuliꞌ siꞌi waf amom Farisi magagiꞌmafia. Eaꞌ anenokom hiahaom mapoma waf afamba.*

39 Owaꞌ Dembinai naꞌipana naꞌi, “Ipaꞌ Farisi, ipaꞌ pan-dombasa kapi plet andeꞌesa atis hililiꞌ. Apaꞌ nomonowaꞌ. Ipaꞌ opalef nomon siꞌipama waf walifi falomaanef waf awafi daiaf wapani. 40 Ipaꞌ epes ukup pa-gahipai. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, God nandaꞌ hiahaom an-deꞌema, nomonema wapani. 41 Apaꞌ hiahaom magalanomon kahi plegw ipeꞌisii, amamba ipaꞌ pendaꞌam peseꞌepes kwahusi petopalopas. Iꞌi ipaꞌ pendaꞌas naꞌamba,atiasi hiahawes hiasi ipeꞌisi ambeꞌes hililiꞌ.

42 “Ipaꞌ Farisi uwahipipama akafimi atiasimogatagami-pai. Ipaꞌ pandawaloga nambawai lombo maloma akwallalilali hiali pasoꞌana duꞌwanil ilifunamail God. Apaꞌ ipaꞌaꞌ pindihiꞌamawaf buꞌwafi usiꞌifi ukup pagapagaila Godafiukup paseꞌepaf fape. Waf afamba feloma waf pindalalipegasoꞌana hiahawes mais Godafi, afamba pekolefaf pi-hapilaf atin pilaf.* 11:36: Lu 7:36, 14:1 * 11:38: Mt 15:2

Page 70: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 11:43 70 Luk 11:5143 “Ipaꞌ Farisi, aeꞌ aꞌi uwahipipama akafimi nimanimi

luꞌwami anaf mogatagamipai! Ukup ipeꞌipi pasaꞌmepapaꞌi pendape nogohnaep epesi nomon ifagw pandako-lasugwi ma esis amam nematawa sondagalaipa son-daꞌmepa nemaf buꞌwafi ipaꞌ anamba epes hiasi sandatamasagapoma.

44 “Aeꞌ aꞌi uwahipipa endilisi ma nimanimi akafimi anafmogatagamipai! Ipaꞌ siꞌi matmat tape tandambahoꞌ itapnomoni epes ina sogawata, owaꞌ, esis satoma safeꞌ ilifandeꞌetama.”

45 Anona aman nagawalipasa muꞌuli Godi nagwamanabasef naꞌi, “Dembinai, inaꞌ naꞌias naꞌamba, nasapagafanaꞌi afaꞌ wapani epes aufai.”

46 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Ipaꞌ amamdembipaipagawalipasa muꞌuli Godii, aeꞌ aꞌi owahipigama ipaꞌ wa-pani ma akafimi nimanimi luꞌwami anaf mogatagamepa.Ipaꞌ pandaꞌ hiahaom nimanimi matoma magapaiꞌ esisamam nematawai, nomaꞌw nagahasi. Apaꞌ ipaꞌ owaꞌpetopalopas pefaꞌ nimanimi amamba lagof ipeꞌigufia,owaꞌatin endilisi.

47 “Aeꞌ aꞌi uwahipipama nimanimi akafimi luꞌwami anafmogatagamepa! Esis aꞌmes ipeꞌisi saha amom profetmagaꞌ, eaꞌ ipaꞌ pefaloꞌma matmat amamutai. 48 Wafafambai fawalapa basef alihif faꞌi ipaꞌ paꞌi ahoꞌma esissaha amom profet fowaꞌimi magagaꞌ. Eaꞌ deiꞌ pefaloꞌmamatmat amamutai, 49 pandaꞌas naꞌamba siꞌi anif baseffagail anoꞌw buk saꞌukwi sagaꞌi gawa Godi faꞌi, ‘Anaf aeꞌesapaꞌ anom profet moloma aposel mefeꞌmago esis, asohaanom mogaꞌ eaꞌ anom sondaꞌam kwapeteꞌam.’

50 Eaꞌ deiꞌ amam nematawa nogota ataꞌisi, anaf Godnosoꞌas nimanimi ma kofagema amamba sagaha profethiami afum hiꞌagalam fowaꞌ gani dambadamba God nan-daꞌ ilif itap eaꞌ nafiꞌi nataga nogota ataꞌe. 51Nagaliꞌi Abel

Page 71: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 11:52 71 Luk 12:3

nafiꞌi natagama profet Sekaraia sahana afuna laꞌafenaipat luꞌunai Godi naloma belita saofa mafis sagasoꞌ Goda.Amamba kofagema atiasi mila ipaꞌ atipa deiꞌ pagape itapapaꞌi.

52 “Ipaꞌ amam gawaipai pegegawa muꞌuli Godi, aeꞌaꞌi uwahipipa ma nimanimi akafimi luꞌwami anaf mo-gatagamipai. Ipaꞌ aꞌ pelefata ki inimba pegefaꞌ gawani.Ipaꞌ atipa ina pawisiꞌ uta pawis nomon, owaꞌ. Ipaꞌ pahefaufiaꞌwa anis saꞌi sogawis nomoni.”

53 Eaꞌ nakwaha ipat atamba nawis andoꞌ, amom dem-bami magawalipasa muꞌuli Godi maloma amom Farisi aꞌwandafum kwapeteꞌam aꞌowaꞌ ma mogasapagana basefanen. Amommaꞌi mogwamba malogol ananigili ma baseffafifafi.* 54 Amom mape matiti anen atapim maꞌi momeꞌanen nogaꞌi anif basef fegataga malogol ananigili mamondaꞌmana kot.

12Ombal bendehepama waf basoꞌafi ma pigaꞌi basefa malogof

biagof(Mt 10:26-27)

1 Anis amam nematawa hiasi aꞌowaꞌ safiꞌi sunduwaꞌan-ima dogw endilisi sandafafaꞌasanima atin boꞌwagah asasi-gahi. Eaꞌ Jisas naliꞌ naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Ipaꞌpindimafuma andeandeꞌma yis amom Farisii. Basefkofagefa ma yis isimba faꞌi waf basoꞌafi magaꞌi malogofbiagufi.* 2 Hiahaom mape mandambahiꞌi, anef nemaf aꞌmotaga alihim alihigima. Hiahaommandagigil magapani,anef nemaf epes sogawa amamba. 3 Eaꞌ basef hiafi ipaꞌpandaꞌef akoti atiasi semeꞌef alip. Eaꞌ basef ipaꞌ hikihikaꞌ* 11:53: Lu 20:20 * 12:1: Mt 16:6; Lu 8:17

Page 72: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:4 72 Luk 12:10atin pandaꞌef ifagw nomoni, atiasi sotoma ifagw andoꞌsowalapef fefeꞌ.

Ipaꞌ ombal bendehepama aman Dembinai atotona(Mt 10:28-31)

4 “Ipaꞌ alipipai aeꞌipai, aeꞌ aꞌipipa naꞌamba. Ipaꞌ owaꞌiombel mehepama anom amammoha alop atop pogagaꞌiama anaf amom ina laꞌifima mondaꞌ anin mae wapani,owaꞌatin. 5 Apaꞌ aeꞌ ataꞌ iꞌipipa aman ipaꞌ ombal bega-hepamanai. Anamba nohepa pegagaꞌi, eaꞌ anaf wapanibanagonaimanogakwahipapegafeꞌwambel awambili hel.Ahoꞌ, aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌ aꞌ ombal begahepamanai, amananamba atona.

6 “Ipaꞌ pegawa, epes satala amiguf saꞌusi wanis biasotamba 2 toea. Apaꞌ God ina okom masoꞌana anin amilsaꞌuni naꞌambaini, owaꞌ.* 7 Endilisi, anen niamba awifhiafi fagala balagah ipeꞌigahi dondoꞌ hiꞌalef. Eaꞌ ipaꞌowaꞌi ombal mehepaea. Anen okom mapoma ipaꞌ apikilaꞌamiguf hiagufi agwafomba saꞌugufi.

Waf mogawalapa agol Jisasi(Mt 10:32-33, 12:32, 10:19-20)

8 “Aeꞌ aꞌipipa, aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Epenami newalapa agol aeꞌagili ma amam nematawa hiasi,anaf aeꞌ ewalapa agol epen inimbai ma naep amom enselGodi.* 9 Apaꞌ epen ami negaseꞌe alafuga aeꞌi naep amamnematawai, bola aeꞌ eseꞌan alafuga anin naep amom enselGodi. 10 Epen ami nendaꞌ anif basef awafi findiwaefa aeꞌataga epen egefaꞌ alop epesi, bola God aꞌ nokwahomanaawami amamba ananimi. Apaꞌ epen ami nendaꞌ baseffindiwaefa Ambal buꞌunai Godi, anaf God owaꞌatin endilisima nogakwaha findiwa anamba aunaima epen inimbaia.** 12:6: Lu 12:24, 21:18; Ap 27:34 * 12:8: Lu 9:26 * 12:10: Mk 13:11;Lu 21:12-15

Page 73: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:11 73 Luk 12:1911 Nemaf afamba atiasi esis sofaꞌ ipaꞌ pefeꞌ pigawis ifagwamamba esis Juda sandakolasugwi aꞌa sofaꞌepa pegafeꞌmanaep amom agufumi sondaꞌmepa kot, ipaꞌ ina ombalbehepa, owaꞌi. Ipaꞌ ina apiꞌi, ‘Atiasi apaꞌ mogwa basefmiꞌimama? Atiasimondaꞌ basefmaif?’ Owaꞌi. 12Deiꞌmain,nogota atamba atota Ambal buꞌunai Godi nihimbaꞌmepabasef maif atiasi pegagwaefi.”

Basef waminif atina anona aman otamba hiambainai okommagahanai

13Anona aman atotonama amam nematawa hiasi anennaꞌipa Jisas naꞌamba naꞌi, “Dembinai, aeꞌ aꞌi inaꞌ niꞌipasahome aeꞌanai nowaloga hiahaom amamba ahamafaineseꞌe waꞌam.”

14 Owaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ andaiwaꞌ! Ami nan-dandepa aeꞌ ma epe igahihiꞌa ipaꞌ egawalogepa hiahawesaipaꞌ? Owaꞌatin.”*

15 Eaꞌ anen naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ solawaipa andeandeꞌmaipaꞌ ina kowolepama anom hiahaom. Epen hiahaom hi-amin aꞌowaꞌi, ina nefaꞌ ambal namilimahiahaomamambaananimi, owaꞌatin.”

16 Eaꞌ nasoꞌasa anif basef waminif atin naꞌi, “Aof anonaaman otamba hiambainai fola gwaꞌaisi hiasi. 17 Amananamba okom mandapoma nembel ananimbili atembelnaꞌi, ‘Deiꞌ aeꞌ ataꞌ endaꞌas iꞌimama? Aeꞌ ifagw ake maetama gwaꞌaisi aeꞌasi hiasi imbilas sogaꞌome.’

18 “Eaꞌ naꞌi, ‘Aeꞌ endaꞌas naꞌamba. Igulata ifagw aeꞌagwiaꞌ ilaꞌ dambaigwi luꞌwagwi gwikilaꞌ fowaꞌigwi. Ama atiasiikolasai gwaꞌasi wit hianai noloma hiahaom hiami fasimiaeꞌami mogaꞌoh ifagw agwamba. 19 Eaꞌ iꞌipa aeꞌ iꞌi, “Aeꞌegape andeandeꞌi. Hiahaom hiami fasimi mope monda-hama afagof hiagufi. Eaꞌ deiꞌ epoma nomaꞌw eaꞌ gwaꞌaisiiembel sonehe endape.” ’* 12:14: 1 Ti 6:9-10

Page 74: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:20 74 Luk 12:2820 “Owaꞌ God naꞌipana naꞌi, ‘Inaꞌ aman owaꞌ negegawa

andeandeꞌia. Deiꞌ owamb ambaꞌe aeꞌ igi ambal ineꞌiliaꞌ negaꞌ. Eaꞌ hiahaom amamba hiami inaꞌ nandaꞌamnandondombammagaꞌihi, amamba atiasi ami nefaꞌam?’*

21 “Amamba naꞌamba atin siꞌi epes satama hiahaomhiami asasimi atom sagambilami. Esis hiahawes akasanaep Godi.”

Waf ukup iwanip nomonas salasagafeꞌ hiahias(Mt 6:25-34)

22 Eaꞌ Jisas naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa,ipaꞌ ina nomonas solasefeꞌ hiahiasa ambagof ipeꞌigufi eaꞌpiꞌi, ‘Apaꞌ ataꞌ meaꞌ main?’ Owaꞌi. Ipaꞌ ina nomonas so-lasefeꞌ hiahiasa alop ipeꞌipi piꞌi, ‘Atiasi apaꞌ mondaꞌ mainmombahoꞌ alop apeꞌipi?’ Owaꞌi. 23 Deiꞌ main, ambagofafof ina gwaꞌaisi atis. Eaꞌ alop ina luwaguf atif, owaꞌatin.*24 Ipaꞌ ukup pepoma amiguf. Afof owaꞌ fowa gwaꞌaisiwita, owaꞌ fotama gwaꞌaisi fimbilasa. Afof ifagw akagofafotama gwaꞌaisi sogaꞌoh. God atona nasoꞌagof waliꞌita.Apaꞌ ipaꞌ epes pikilaꞌ amiguf agwafomba endilisi. 25 Ipaꞌatiasi ami laꞌifin nomonas solasefeꞌ lawisa nigiwataniaanef nemaf wapani ma ambal ananili logape nogota laotawapani? Owaꞌatin. 26 Iꞌi ipaꞌ owaꞌ laꞌifipama pendaꞌanis maefah saꞌusaꞌusi naꞌambaea, deiꞌ maina ipaꞌ ataꞌnomonas salasagafeꞌ hiahiasa anom maefah mamimamidaiam?

27 “Ipaꞌ ataꞌ ukup pepoma afis. Esis ina sandaꞌ maolina sandaꞌ luwaguf mais, owaꞌatin. Apaꞌ aeꞌ aꞌipipa, fowaꞌanona aman hiahaom hiamunai Solomon nandaꞌ sosafhianai ma luwaguf ananimi, owaꞌ sosaf ananifi ina fasifsiꞌi afis isimba, owaꞌatin. 28Ahoꞌ, otalef afalemba deiꞌ ataꞌfetawa aof ama naman atef sotopaꞌalef sokwahelef fefeꞌ* 12:20: Mt 6:19-20 * 12:23: Sam 147:9; Lu 12:7

Page 75: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:29 75 Luk 12:34nif. Otalef afalemba falafilifi God nofaloꞌmalef. Apaꞌ ipaꞌamam nematawa pikilaꞌ otalef afalemba. Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ pa-gahapifa basef Godi kwasakwasalai, ipaꞌ pendegawa endil-isi anen nugumafipa andeandeꞌ wapanii. 29 Eaꞌ ipaꞌ inanomonas solasefeꞌ hiahias piꞌi, ‘Atiasi meaꞌ gwaꞌaisi embelmais?’ Owaꞌi. Ipaꞌ ina nomonas iwanis solasefeꞌma hia-hawes isimbai, owaꞌ. 30 Epes sagape itapi sogolalama Godiesis ukup malamondafeꞌ aꞌowaꞌ ma sogolaoma hiahaomamambai hiami. Apaꞌ ahamepa ipeꞌinai nagape hevenianen nogawa eaꞌ hiahawes mamahisa akipai. 31 Apaꞌipaꞌ ataꞌ ukup piliꞌ pelapelaoma waf usiꞌifi buꞌwafi felomapigawis nomona maol Godi nope Dembinai nugumafipapiliꞌ, daoꞌ aꞌ neseꞌepa hiahawes isimba ipaꞌ wapani.*

Pendakolasa hiahaom fasimi atom gani heven(Mt 6:19-21)

32 “Ipaꞌ epes siꞌi miniꞌap bandapi sipsipi, ipaꞌ ina ombelbehepa, owaꞌi. Ahamepa ipeꞌinai okom boꞌoma ipaꞌ pefeꞌpigawis nomona maol ananini ma nope Dembinai nugu-mafipa.* 33 Ipaꞌ peseꞌasa hiahaom hiami ipeꞌimi ma anisepes daias sotalomipam, eaꞌ pefaꞌ otamba pewalogambapesoꞌ isimba kwahusi petopalopas. Ipaꞌ pendaꞌ maolpelaoma paos otambaisi anaf owaꞌ foloꞌogolasia. Ipaꞌpekolasa otamba uga maim hiahaom fasimi atom hevenanaf owaꞌ higiligalamia. Anamba epes isimba sandaꞌ waliina safeꞌ felefeleꞌ, totolohmais owaꞌ sohambombagamae-faha, owaꞌ. 34Deiꞌ main, wambel mamahembela hiahawesfasisi ipeꞌisi sagaꞌoma, anamba atogon anaf ukup ipeꞌipiwapani pegapoma.*

Amommandaꞌ maoli silisilawi dumbulidombol mope* 12:31: Lu 22:29; Re 1:6 * 12:32: Lu 18:22 * 12:34: Eks 12:11; Mt25:1-13

Page 76: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:35 76 Luk 12:4235 “Ipaꞌ pendaꞌ luwaguf ipeꞌifi bandef, a pewahoꞌ legw,

eaꞌ pekata lambeh pendondombol silisilawi pepe.* 36 Ipaꞌpendape siꞌi epes sape sagasasa aman dembinai asasinainaꞌi nokwaha gwaꞌaisi luꞌwasi sandasoꞌamai notanima no-gafiꞌi. Iꞌi nifiꞌi noha uta ipat ananitai, esis suwisiꞌmanotakwafalis.* 37Andeandeꞌma amom mandaꞌ maoli silisilawimope mugati dembinai amamunai nifiꞌi notoloma sono-gaham. Aeꞌ aꞌipipa endilisi, atiasi dembinai niliꞌ nowahoꞌlowaf bandaf nowahoꞌ let, ama nondaꞌmam gwaꞌaisi. Eaꞌniꞌipam motoma tebol anen nifiꞌi nogasoꞌama gwaꞌaisi.38Anennifiꞌi amanota laꞌafitamaaꞌa nolomaawatagwguliꞌgugatai, aꞌa nogotamamahotama, ma niti amom silisilawimogapoma, sonoham.*

39 “Ipaꞌ ukup pepoma anif basef waminif atini. Iꞌiahama ipati niliꞌ nogawa nogota nandaꞌ wali nogafiꞌataima silisilawi nogape, nandaꞌ wali ina atiasi nifiꞌi nupisilaipat ananitai nuwis nomon, owaꞌatin. 40 Ipaꞌ wapanisilisilawi pendape. Deiꞌ main? Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alopepesi, ifiꞌi anef nemaf ipaꞌ ina atiasi pegawa piꞌi ifiꞌi ulalnemaf afamba, owaꞌ.”

Basef waminif atina amam mandaꞌ maoli anom buꞌwamimaloma anom awami

(Mt 24:45-51)41 Eaꞌ Pita naꞌi, “Dembinai, basef ifimba waminif atini

inaꞌ nasoꞌafaef afaꞌ atofa, aꞌa esis amam nematawa hiasiwapani?”

42 Eaꞌ Dembinai naꞌi, “Ipaꞌ hipai pendaꞌ waf buꞌwafi siꞌianamba nugumafi amom mandaꞌ maoli okom buꞌwamimapaona nandaꞌ maol andeandeꞌ datimai. Aman anamba* 12:35: 1 Pi 1:13; Mk 13:33-36 * 12:36: Jo 13:4 * 12:38: Mt 24:43-44;1 Te 5:2

Page 77: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:43 77 Luk 12:48dembinai ananinai nandandepana ma nugumafi anan-imi mandaꞌ maoli ma nogasoꞌama gwaꞌaisi amom no-gota dondoꞌatai. 43 Anaf dembinai ananinai notanimanogafiꞌi ma niti aman anamba nandaꞌ maol andeandeꞌ,daoꞌ aman anamba sonohana.* 44 Aeꞌ aꞌipipa endilisi,dembinai ananinai anaf nondandepana nope dambenanugumafi hiahaom hiami ananimi hiꞌigalam. 45 Apaꞌiꞌi aman anamba okom magapoma opaf ananifi atof aꞌniꞌi, ‘Dembinai aeꞌanai ina atiasi nifiꞌi ulal, owaꞌatin.’Ama anen nosafel noha anis amam nematawa sandaꞌmaoli, nondaꞌ gwaꞌaisi embel da gwaꞌ nondaꞌ spak nogape.46Anen iꞌi nondaꞌas naꞌambama, Dembinai ananinai atiasinotanima nifiꞌi anef nemaf apaꞌ aman anamba ina atiasiniꞌi Dembinai nifiꞌi ulal, ataꞌ owaꞌ. Dembinai nogafiꞌinifiꞌi nogota atamba anen okom mogasoꞌanatama. Nifiꞌinohambombaga aman anamba endilisi, eaꞌ nondaꞌananope noloma epes owaꞌ sohahapifa Godi sagapoma.*

47 “Epen mamahina nandaꞌ maola anini, anin ne-gawa eaꞌ ma okom dembinai ananinai, apaꞌ anin owaꞌnendondomba hiahawes nila nomonas dembinaiia, anafdembinai nohan mehip aꞌowaꞌ. 48 Apaꞌ epen mamahinanandaꞌ maoli owaꞌ negawa okom dembinai ananinaia manendaꞌ waf fendahama afamba negefaꞌ akafimiafi, atiasidembinai nohan saꞌombel. Eaꞌ epes mamahisa anis daiassogasoꞌasa hiahaomhiami sasoꞌas sugumafiami, anaf epesisimba siꞌipas sogwamasam wapani mikilaꞌ fowaꞌ saliꞌsagasoꞌasami.

Maol Jisasi nawala esis amam nematawa sataga miniꞌapbiafip

(Mt 10:34-36)* 12:43: Mt 25:21,23 * 12:46: Je 4:17

Page 78: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:49 78 Luk 12:5649 “Aeꞌ afiꞌi ma egawahoꞌ nif itap apaꞌe eaꞌ aꞌi nif ifimba

deiꞌ aꞌ fendandif luꞌuf. Owaꞌ, ataꞌ owaꞌ.* 50 Eaꞌ aeꞌ okommaꞌi efaꞌ anin saꞌof. Deiꞌ aeꞌ owaꞌ ataꞌ efaꞌana, nembelaeꞌambili nimanimbil endilisi.* 51 Ipaꞌ paꞌi aeꞌ afiꞌi maigahagofa wandaf hiafi fogagaꞌ itap ama hiasi sogapeopalef awanelef? Owaꞌatin. Aeꞌ aꞌipipa, aeꞌ afiꞌi maegawala miniꞌap esis amam nematawa. 52 Ama deiꞌ, aanaf wapani epes wanis bias sogape ipat atotota wambotaatototai asondatopaꞌ biefis. Wanis soloma bias sifitap eaꞌbias sofala wanis siꞌi bousi eaꞌ naꞌamba atin.* 53 Atiasiesis sondatopaꞌ, anona aman noloma ahamana ananinaimondatopaꞌ biafim, eaꞌ anoꞌw nemataꞌw koloma maꞌ-maꞌw ondatopaꞌ biafiwa, eaꞌ mefiꞌmaꞌw akoꞌukwi kolomamaꞌmaꞌw kwandagiꞌmoꞌwi ondatopaꞌ biafiwa. Esis atiasisondatopaꞌ naꞌamba.”

Waf apaꞌ mogogawa nogota atamba hiahaom amambamogatagatai

(Mt 16:2-3; Mk 8:11-13)54 Jisas naꞌipa esis amam nematawa wapani naꞌi, “Ipaꞌ

pagati otaga gogatafi gani awin negewalama, kwafalis ipaꞌpegawa paꞌi, ‘Asaf faꞌi afelai.’ Eaꞌ asaf afalai, endilisi. 55 Ipaꞌpati fufin banagani nagafiꞌi awin nagatopaꞌima nagataga,ipaꞌ pegawa paꞌi, ‘Atiasi owaf aꞌ nuluwi banagona.’ Endilisiatis, faluwi banagef naꞌamba atin. 56 Ipaꞌ epes pagaꞌimalogof biagufi! Ipaꞌ pati ametal hiani ilifani itapaniandeandeꞌ, apaꞌ deiꞌ ipaꞌ owaꞌ pegawa ametal nogotaataꞌili andeandeꞌa.”

Anis epes ukup piꞌi sondakotima apeꞌi(Mt 5:25-26)

* 12:49: Mk 10:38-39 * 12:50: Mt 26:38; Jo 12:27 * 12:52: Mai 7:6

Page 79: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 12:57 79 Luk 13:557 “Deiꞌ maina ipaꞌ owaꞌ pegegawa andeandeꞌma pe-

gawaloga waf usiꞌifi? Endilisi, ipaꞌ pegawaf aꞌ pendawalo-gaf andeandeꞌ. 58Afamba ipaꞌ pefeꞌ pegaloma epen inimbanaꞌi nendakotimipai, ipaꞌ ataꞌ pefeꞌ pigail ufiaꞌw, nogotaatamba atota penandona basef ifimba peloman. Naꞌambaanin aꞌ nendaꞌ ipaꞌ pepe pendaꞌ kot. Eaꞌ nandaꞌ kotinosoꞌama ipaꞌ pefeꞌma amom polisman aꞌ mondaꞌepapendaꞌ kalabus. 59 Aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌ ina atiasi pekwahaipat atamba sandaꞌ kalabusatai ulal, owaꞌ. Ama pegwahiahaom luꞌwami saꞌumi ma wiaf ipeꞌifi hiꞌilaf daoꞌ, apefeꞌ.”

13Ipaꞌ pembema opalef pendakwaha waf awafi. Naꞌamba

pegaꞌ.1 Nemaf afamba atef anis epes sape saꞌipa Jisasa anis

epes Galilisii. Nogota atamba esis sape sondolali ma Godsandaꞌ ofa atin, gavman dembinai Pailat nahas sagaꞌ.*2Eaꞌ Jisas nagwamasa basef naꞌi, “Ipaꞌ ukup pandandaꞌmaspaꞌi epes isimba Galilisi sagagaꞌi, asikilaꞌ anis epes Galiliisidaias sandaꞌ waf awafi, ama kofagema amamba atom deiꞌsofaꞌ nimanimi sagaꞌ? Owaꞌatin.* 3 Aeꞌ aꞌipipas usiꞌis.Owaꞌatin endilisi! Iꞌi ipaꞌ owaꞌ pembema nelelemba wafawafi ipeꞌifia, anaf ipaꞌ hipai pegaꞌ higililipa naꞌamba atinsiꞌi esis. 4Deiꞌ siꞌimaina anis epes isimba 18-pelaiswambelSiloam ipat lautai tato tasindifasa afis hiꞌagalas, isimbaipaꞌ paꞌi waf awafi asasifi afikilaꞌ waf awafi isimba anisdaias sagape Jerusalami? 5 Owaꞌatin. Ipaꞌ owaꞌ pembemanelelemba hiahaomawami ipeꞌimia, anaf ipaꞌ hipai apegaꞌnaꞌamba atin siꞌi esis.** 13:1: Jo 9:2 * 13:2: Sam 7:12 * 13:5: Mt 21:19

Page 80: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 13:6 80 Luk 13:14Basef waminif atina lawag owaꞌ gogola gil saꞌutipia

6 Eaꞌ Jisas nawalapa anif basef waminif atini naꞌi,“Anona aman nawa anoga lawag fik aof ananifi na-gawa waina, ama main nafiꞌi nowandoꞌma saꞌutipa lawagagamba, owaꞌ owaꞌatin.* 7 Eaꞌ naꞌipa anen nandaꞌ maolaof afambai naꞌi, ‘Nemeꞌ. Afagof wanogof aeꞌ afiꞌi ilaomasaꞌutip lawag agamba fik, owaꞌ owaꞌatin. Naꞌamba deiꞌinaꞌ laga. Deiꞌ maina gotawa gogofaꞌ ifat atota itapdowadowaf?’*

8 Eaꞌ anen nandaꞌ maol aofi nagwamana basef naꞌipananaꞌi, ‘Dembinai, inaꞌ ataꞌ kwahowaga gope afagol agaleꞌeatogol. Ama ataꞌ ilaꞌ itap peloma omba bulmakaumisimbeꞌaga. 9 Ama iti atiasi gil gola saꞌutip afagol agaleꞌeaꞌa owaꞌ, iꞌi owaꞌ, daoꞌ inaꞌ aꞌ nelaga.’ ”

Jisas nandaꞌ anoꞌw nemataꞌw kwataga boꞌoꞌw nemafsagapoma nomaꞌwafi

10 Nemaf afamba sagapoma nomaꞌwafi Jisas naꞌipasabasef esis amam nematawa anota ipat Juda sandako-lasatai nomon. 11 Eaꞌ anoꞌw nemataꞌw ambal aunai na-gapauꞌwi kwape, ambal anamba aunai nasoꞌakw aowasakoꞌw nandaꞌaꞌw nape afagof 18-pelaiguf eaꞌ alafugaakwaꞌugai gondalaꞌakw, ina kosafel kwalutu andeandeꞌ,owaꞌatin. 12 Jisas natoloꞌw nofalaꞌw kwafiꞌi naꞌipaꞌw naꞌi,“Nemataꞌw, aeꞌ aꞌ atofa aowas ineꞌini eaꞌ nape wahifina.”

13 Anen nasa lagol ananigili nemataꞌw akwamba eaꞌkwafalis atis kwalutu usiꞌikw. Eaꞌ kwasaꞌma agol Godiluꞌwagol.* 14 Owaꞌ aman anamba dembinai nugumafiipat lotuwi nembel wandafimbila Jisas nandaꞌaꞌw boꞌokwnemaf afamba sagapoma nomaꞌwafi. Eaꞌ anen naꞌipaesis amam nematawa naꞌi, “Nimaguf ifimba wanif wanif* 13:6: Lu 3:9 * 13:7: 2 Pi 3:9,15 * 13:13: Eks 20:9-10; Diu 5:13-14;Lu 6:7; Jo 5:16

Page 81: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 13:15 81 Luk 13:21

maolifi. Eaꞌ deiꞌ ipaꞌ piꞌi aman anamba notofamepa aowasipeꞌini, andeandeꞌma pigafiꞌi nemaf maolifi. Apaꞌ ipaꞌ inapifiꞌmai maol inimba ma nemaf magapoma nomaꞌwafi,owaꞌi.”*

15 Eaꞌ Dembinai nagwamana basef naꞌi, “Ipaꞌ amam pa-gaꞌi malogof biagufi! Peme! Nemaf magapoma nomaꞌwafiipaꞌ hipai pafeꞌ ifagw bulmakauwi ma pagatagwaha bul-makau maloma donki ipeꞌimi paoꞌwam mafeꞌ magaꞌ em-bel.* 16Apaꞌ nemataꞌw akwamba akoꞌw kwagataga ambepAbrahami, owaꞌ Satan aꞌ nahipaꞌw sisihiꞌw kwape afagof18-pelaiguf. Eaꞌ deiꞌ nemaf afamba magapoma nomaꞌwafiaeꞌ aꞌi etagwaha mandof fogowaꞌaꞌwi ma kogape wahi-fiꞌw.”

17 Jisas naꞌias naꞌamba, nandaꞌ esis bousi ananisi am-bagof aom kwapeteꞌ. Apaꞌ amam nematawa hiasi ason-ahas endilisi ma hiahaom buꞌwami banagami hiami anennandaꞌami.

Basef waminif atina saꞌutip mastetip siꞌi olemb nogohimbpaloma yis sandaꞌ bret tagatefi

(Mt 13:31-33; Mk 4:30-32)18 Eaꞌ Jisas naꞌias wapani naꞌi, “Epes sogawis nomona

maol Godi nope Dembinai nugumafias siꞌi main? Aeꞌindilaꞌwaifam iꞌimama? 19 Amamba siꞌi analef nalelefsaꞌusaꞌulifi apaꞌ mofalas magaꞌi masteti. Anona amannofaꞌ nalelef afalemba nawalef aof ananifi. Aꞌi owaꞌ main,matagamalo siꞌi lawah luꞌugahi eaꞌ amiguf fafiꞌi falaꞌ owahfatoma agufugaha.”

20 Eaꞌ Jisas naꞌias wapani naꞌi, “Aeꞌ aꞌi indilaꞌwaifaepes sogawis nomona maol Godi iꞌimama? 21 Aeꞌ indi-laꞌwaifama, anis yis anoꞌw nemataꞌw kofaꞌas kwambemassaloma plaua hiamimagala dram luꞌwamii. Aꞌi owaꞌ main,aꞌ matef luꞌum.”* 13:14: Lu 14:5 * 13:15: Lu 19:9

Page 82: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 13:22 82 Luk 13:30Uta saꞌutai(Mt 7:13-14,21-23)

22 Jisas nafeꞌ walemb hiagoma luꞌwagoma saꞌogomabagape felefeleꞌma ufiaꞌw kwagafeꞌ Jerusalami nandaꞌmaol nawalipa esis amam nematawa, eaꞌ nafeꞌ okom maꞌinefeꞌ Jerusalem eaꞌ nafeꞌ. 23 Owaꞌ anona aman naꞌipananaꞌi, “Dembinai, aeꞌ aꞌi ihaliꞌina ma epes isimba anaf Godnofaꞌas sogotanimai. Isimba hiasi aꞌa kwaiaꞌwis?”

Eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi,* 24 “Ipaꞌ pewaꞌ banaga bihitagofipeꞌigufi banagagof endilisi, pefeꞌ pigawis uta saꞌusaꞌutai.Deiꞌ main, epes hiasi atiasi siꞌi suwis nomon, apaꞌ owaꞌlaꞌifisa.* 25 Atiasi ahama ipati nosafel nowalowa uta ipatatamba. Eaꞌ ipaꞌ pifiꞌi pilutu peha uta andoꞌ falafalanaꞌamba piꞌi, ‘Dembinai, usiꞌmapai uta.’

“Eaꞌ nogwai basefa ipaꞌ niꞌias niꞌi, ‘Ipaꞌ animaipai? Aeꞌowaꞌ egawepaea.’

26 Eaꞌ piꞌipana piꞌi, ‘Apaꞌ mape maꞌ gwaꞌaisi embelmagalomena, nalutu nawalapa basef nagaꞌipapa walembapeꞌilimbi.’*

27 Owaꞌ anen nogwa basef niꞌi, ‘Ipaꞌ animaipai? Aeꞌowaꞌ egawepaea. Ipaꞌ pandaꞌwaf awafii, ipaꞌ hipai delefatahiꞌilipa pekwaha aeꞌ.’*

28 “Anaf ipaꞌ piti Abrahami Aisak Jekop moloma profetamamba hiami hiꞌilam mope anamba God nagalaꞌambe-magoma nomon, apaꞌ ipaꞌ owaꞌ. Ipaꞌ nogaloꞌmepa pepeandoꞌ. Anamba pelef pendaꞌ nalelef tilili talalaꞌ kwapeteꞌpepe.* 29 Eaꞌ esis amam nematawa sifiꞌi gani awin na-gatafima nogowalama noloma anamba waꞌowaꞌol esis asope seaꞌ gwaꞌaisi anamba God nagalaꞌambemagoma.*30 Ahoꞌ endilisi, anis epes deiꞌ sataga sagagiꞌi agof akasi,* 13:23: Fl 3:12 * 13:24: Mt 25:10-12 * 13:26: Sam 6:8 * 13:27:Mt 8:11-12 * 13:28: Sam 107:3; Lu 14:15 * 13:29: Mt 19:30

Page 83: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 13:31 83 Luk 14:1anaf aꞌ agof fotomas sotaga siliꞌ. Apaꞌ anis deiꞌ satagasagaliꞌi agof fagatomasi anaf agof akas asotaga sigiꞌ.”

Jisas nalopa wambel Jerusalem(Mt 23:37-39)

31 Nogota atamba atota anom amam Farisi mafiꞌmaiJisas maꞌipana maꞌi, “Inaꞌ nekwaha wambel ambaleꞌe foꞌoanagon. Deiꞌ main, Herot naꞌi nehena negaꞌ.”

32 Jisas naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ foꞌo piꞌipa aman anambanandaꞌ uhufi siꞌi nombat aluputai piꞌipana piꞌi, ‘Deiꞌ anamanwapani aeꞌ ambagof amamba awamimagape epesi,eaꞌ endaꞌ esis epes awasisi boꞌwes. Iꞌi owaꞌ nemaf fe-gafeꞌma wanifi hiꞌilaf, imbifa maol aeꞌani hiꞌilan.’ Ipaꞌpigaꞌipananaꞌamba. 33Apaꞌ deiꞌ namanbimbaeꞌ efeꞌ endaꞌmaol inimba. Ina andeandeꞌma esis soha anona profetnogagaꞌ anambel wambel daiambel, owaꞌatin. Sohananogaꞌ Jerusalem atogon.

34 “O ipaꞌ Jerusalem, Jerusalem, ipaꞌ pagaha amomprofet afumi, pakwaha otamba pagaha amom God nas-apaꞌam magafeꞌma ipeꞌi, lifilafi aeꞌ aꞌi ekolasa ipaꞌ epeshipai siꞌi awata numaꞌitai towaꞌani nogagwi takolasagwgopasol gwagail bihinagof atatigufi. Owaꞌ owaꞌatin, ipaꞌpandaiwaꞌ. 35 Ipaꞌ pemeꞌ! Deiꞌ ipat buꞌutai a wambelipeꞌimbili atiasi wafita totawa dowaf. Aeꞌ aꞌipipa, ipaꞌina atiasi petolowe wapani ma anaf pigaꞌi, ‘Apaꞌ maꞌiGod nofaloꞌma aman anamba nagafiꞌi agol Dembinaii manogasoꞌana banagami ananimi.’ ”

14Jisas nandaꞌ anona aman alop pagalotawanai boꞌona

1 Anef nemaf esis Juda sagapoma nomaꞌwafi Jisas nafeꞌnaloma anona aman Farisi naꞌ gwaꞌaisi ipat ananitai.

Page 84: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 14:2 84 Luk 14:10Eaꞌ esis sandaꞌana naep diꞌindiꞌana endilisi.* 2 Anonaaman lagufi boꞌwagah sagalotawana kwapeteꞌi nape Jisasnogohnaepinama.* 3 Eaꞌ Jisas nati aman anamba, na-haliꞌ amom dembami magawalipasa muꞌuli Godi malomaamom Farisi naꞌi, “Aꞌi afaꞌ ondaꞌ aman aowas nandaꞌanaiboꞌona nemaf afamba magapoma nomaꞌwafi, aꞌa owaꞌ?”

4 Owaꞌ amom masopama malogof. Eaꞌ nofaꞌ amananamba nandaꞌana boꞌona nasapaꞌana nafeꞌ.*

5 Eaꞌ Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Iꞌi anona aman ipeꞌinaiawani ananini aꞌa anona bulmakau ananisi sogowalahul embelili nemaf afamba sagapoma nomaꞌwafi, aꞌiaman anamba ahama isimbai nefeꞌ nigiasi kwafalis nemafafamba aꞌa owaꞌ? Endilisi, nefeꞌ nigagiasii.”*

6 Eaꞌ amom ina laꞌifima mogogwa basef ifimba,owaꞌatin.*

Basef waminif atina lawag owaꞌ gil gogola saꞌutipia7 Jisas nati esis safiꞌmai gwaꞌaisi isimba saꞌi sope siaifah

buꞌwasi satawa sagaliꞌi boꞌwagoma atogini. Eaꞌ naꞌipasabasef waminif atin naꞌi,* 8 “Iꞌi anona aman nogofalepamaanis gwaꞌaisi luꞌwasi sondaꞌasa aman nogasoꞌ nemataꞌwima pegafeꞌ, ipaꞌ owaꞌi pefeꞌ petoma piliꞌ siaifah fasisiamom dembami atom magatomasia, owaꞌi. Naꞌambaaman anamba nofoꞌo nofalai anona aman agol luꞌwagili-nai gikilaꞌ agol ineꞌigili. 9 Ama aman anamba nofalenanifiꞌi niꞌipina niꞌi, ‘Inaꞌ kwahomana sia inimba buꞌwaniaman anaꞌe.’ Nondaꞌas naꞌamba, inaꞌ ambal aona aꞌowaꞌ.Eaꞌ nondaꞌena nefeꞌ nepe nigiꞌi endilisi alafugah. 10Apaꞌ iꞌianona aman nogofala inaꞌ nefeꞌ nelomana negaꞌ gwaꞌaisi,inaꞌ nefeꞌ nepe nigiꞌi alafugah endilisi. Inaꞌ nendaꞌasnaꞌamba ma atiasi nofalena nigaꞌi, ‘Alipunai, inaꞌ nifiꞌi* 14:1: Lu 11:37 * 14:2: Lu 6:9 * 14:4: Mt 12:11; Lu 13:15 * 14:5:Mt 22:46 * 14:6: Mt 23:6 * 14:7: Pro 25:6-7

Page 85: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 14:11 85 Luk 14:17nepe niliꞌ boꞌogoma!’ Anen nondaꞌas naꞌamba, daoꞌatiasi nefaꞌ agol luꞌwagili ma naep epes isimba hiasi saꞌgwaꞌaisi sagalominai.* 11 Deiꞌ main, epen mamahinanegasaꞌma agol ananigili atigili, God nondaꞌan nisilaꞌ.Apaꞌ epen mamahina nendaꞌ agol ananigili gigisilaꞌi, anafGod nosaꞌma agola anin.”

Basef waminif atina anona aman nofala anis epes sogafiꞌ-mai gwaꞌaisi

12 Eaꞌ Jisas naꞌipa aman anamba nagafeꞌma gwaꞌaisiisimbai nahaliꞌana naꞌi, “Iꞌi inaꞌ nendaꞌ anis gwaꞌaisiluꞌwasi aꞌa saꞌusi, inaꞌ owaꞌi nefala alipisi soloma sahinowan wambota ineꞌisi a inaꞌ wambel atembel hiahaom hi-amisi, owaꞌi. Iꞌi nendaꞌas naꞌamba, anef esis sogofalenamanefeꞌ neaꞌ gwaꞌaisi ifagwasasigwi, eaꞌ sogwamena gwaꞌaisiineꞌisi. Owaꞌ.* 13 Inaꞌ iꞌi nendaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi, nefalaisimba awapisi kwahusa hiahaomi, boꞌwagah aogahisinaep pagasoꞌasi.* 14Epes isimba ina laꞌifisa sogogwamenagwaꞌaisi inaꞌ, owaꞌ. Iꞌi inaꞌ nendaꞌas naꞌamba, nendagalanepe andeandeꞌ. Eaꞌ anaf God nogwamena hiahawesisimba buꞌwasi ma nemaf afamba epes isimba sandaꞌ wafbuꞌwafi sagagaꞌi sogosafel wapani.”*

Basef waminif atina gwaꞌaisi luꞌwasi(Mt 22:1-10)

15 Anona aman asasinai nagape laꞌafena esis saꞌgwaꞌaisi sagalomanai nameꞌ basef ifimba, naꞌipa Jisasnaꞌi, “Epen ami nepe negaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi anamba Godnagalaꞌambemagomai, anin sowenondahan.”

16 Eaꞌ Jisas naꞌipana basef waminif atin naꞌi, “Anonaaman naꞌi nondaꞌ anis gwaꞌaisi luꞌwasi. Eaꞌ nofalai epeshiasi safiꞌmai gwaꞌaisi isimba. 17Nemaf dondoꞌafi endilisi* 14:10: Mt 23:12; Lu 18:14 * 14:12: Diu 14:29 * 14:13: Jo 5:29* 14:14: Lu 13:29

Page 86: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 14:18 86 Luk 14:26magwaꞌaisi isimba fataga, eaꞌ nasapaꞌ anonanandaꞌmaolaanini nafeꞌ naꞌipa epes isimba fowaꞌ nogofalasi. Eaꞌ naꞌipasnaꞌi, ‘Ipaꞌ fiꞌi. Hiahaom hiami mandandombol mape eaꞌ.’

18 “Owaꞌ epes isimba hiasi atona atin sosafel saꞌi basefsaꞌi esis ina sofeꞌ, owaꞌ. Anona aman naꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌandaiwaꞌma egafoꞌo. Ataꞌ efeꞌ itipaꞌma aof aeꞌafi.’

19 “Eaꞌ anona naꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌ atala bulmakau il-ifunamaima mondaꞌ maol mogawala itap, eaꞌ deiꞌ efeꞌegwambam endondomam. Eaꞌ aeꞌ ina efoꞌo.’*

20 “Owaꞌ anona daiana naꞌi, ‘Deiꞌ atef aeꞌ asoꞌ nemataꞌw.Naꞌamba aeꞌ ina efoꞌo, owaꞌ.’

21 “Aman anamba nandaꞌ maola anini notanima nafeꞌnaꞌipa dembinai ananinai ma isimba. Eaꞌ anen ahamaipati nembel wandafuna eaꞌ naꞌipa nandaꞌmana maolananinii naꞌi, ‘Inaꞌ kwafalis foꞌo ufiawa hiawai luꞌuwamasaoꞌwama ma taun inimba eaꞌ nefaꞌai isimba falafalafisi,lagof awagufi, alop awasipisi, naep pagasoꞌasi, boꞌwagahaogahisi inaꞌ neꞌwasi sifiꞌi suwisi nomon ipat aeꞌatai.’

22 “Aꞌi owaꞌ main, aman anamba nandaꞌ maoli naꞌi,‘Dembinai, aeꞌ aila basef ineꞌifi eaꞌ, apaꞌ owaꞌ ati ipat inadeiꞌ siꞌita, ataꞌ owaꞌ. Anis siaifah ataꞌ wafis sotawa dowaf.Ipat ina deiꞌ siꞌita, ataꞌ owaꞌ.’

23 “Eaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Inaꞌ foꞌo ufiawa hiawailuꞌuwama nila indalelemb nefeꞌ aofah eaꞌ nehendeꞌai esisamam nematawa sifiꞌi suwisi nomon ipat aeꞌatai ma siꞌita.24Aeꞌ aꞌipina endilisi, epes isimba hiasi fowaꞌ aeꞌ egefalasi,esis owaꞌatin endilisi ma sogofaꞌ gwaꞌaisi aeꞌasia.’ ”

Esis nomonas banagesa sogogawa andeandeꞌi isimba atissila Jisas

(Mt 10:37-38)25 Miniꞌap laupi amam nematawa safiꞌi saloma Jisas,

eaꞌ nandambema naꞌipas naꞌi,* 26 “Epen ami nifiꞌmai aeꞌ,* 14:19: 1 Ko 7:33 * 14:25: Lu 18:29

Page 87: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 14:27 87 Luk 14:33

ma anin owaꞌ nesambala mamasan wauluꞌman batawisananisi soloma sahin owan wambota ananisi, eaꞌ ambalananili wapani, anin ina atiasi nepe banagen miniꞌapaeꞌapi nepe alipini aeꞌani, owaꞌ.* 27Aeꞌ efaꞌ akafimi andaꞌmaol Godi sehe egaꞌ lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai. Epen amiowaꞌ nendaꞌas naꞌamba atin siꞌi aeꞌ ma nigailima, epeninimba ina laꞌifin netaga alipini aeꞌani, owaꞌatin.

28 “Anin epen ipeꞌini iꞌi nendaꞌ anota ipat luꞌutai to-galota ilif, anin nendaꞌas niꞌimama? Anin ataꞌ nopenomonas talambi niliꞌ ma negawa andeandeꞌ otamba am-bamba ipatimbai. Atiasi otamba ananimbai bendahamaipat atamba hiꞌigalata aꞌa owaꞌ? 29 Apaꞌ iꞌi owaꞌatinanendaꞌ isimbai sogaliꞌa, ma niliꞌ nondaꞌ simen atina owaꞌnondaꞌ ipat atambahiꞌilataea. Atiasi epes hiasi sagatolotaisiꞌi basef sondaꞌiꞌipama aman anamba sondaꞌ findiwana30 siꞌias siꞌi, ‘Epen inimba nasefela ipat atamba, apaꞌ aninowaꞌ laꞌifin nimbifataea.’

31 “Anif basef daif wapani ifimba. Iꞌi anona aman dem-binai king niꞌi nofeꞌ nopaꞌ nogaloma anona king daiana,anen ataꞌ nope okom mondandaꞌmas andeandeꞌ. Soldiaananimi misiꞌah ilifunamaih dowaf, apaꞌ king anambanagagiꞌi anen nifiꞌi noloma soldia ananimi misiꞌah 20-pelaih hiami. Eaꞌ king anamba nagaliꞌi naꞌi ataꞌ niliꞌ no-gawa naꞌamba. Anen atiasi nopaꞌ nogaloma king anambanagagiꞌi laꞌifinama nogaliꞌamonas aꞌa owaꞌ? 32 Anennondaꞌas naꞌamba ma nogogawa anen ina laꞌifina, daoꞌboumi ananimi ataꞌ mili laogon, aꞌ niliꞌ nosapaꞌ anomamam mofeꞌma anen mofalana mondaꞌipama basef miꞌiwandaf hapaifi. 33 Eaꞌ ipaꞌ naꞌamba atin. Ipaꞌ epen amiowaꞌatina negewaꞌ alafuga ma hiahawes ananisi ma nege-sambalisa, anin ina atiasi laꞌifina negape alipini miniꞌapaeꞌapi, owaꞌatin.* 14:26: Lu 9:23

Page 88: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 14:34 88 Luk 15:6Jisas naꞌi basef waminif atina sol owaꞌ usihilia(Mt 5:13; Mk 9:50)

34 “Ipaꞌ pegawa sol alol fasili. Apaꞌ iꞌi sol alamba aꞌlumbula usihila aꞌ akal, owaꞌatin. Atiasi ipaꞌ pendaꞌalpiꞌimama usihil wapani? Owaꞌatin. 35 Sol alamba inaandeandeꞌ boꞌola apaꞌ mondaꞌal aofah, aꞌa mokwahollogaloma omba bulmakaum, owaꞌatin. Apaꞌ melefatammokwahom atin. Epen ami aligah hagalina nagameꞌbasefi, anin aꞌ nindailif.”

15Basef waminif atina sipsip higilagalapi(Mt 18:12-14)

1 Epes hiasi saloma anom amam mandaꞌ waf awafimogofaꞌ takisi saloma anis epes sandaꞌ waf awafii safiꞌifelefeleꞌma Jisas sameꞌ basefa ananifi.* 2 Eaꞌ anom dem-bami Farisimaloma amomdembamimagawalipasamuꞌuliGodi mandaꞌ megahahama anen maꞌi, “Aman anambanandaloma epes isimba sandaꞌ waf awafii nofalas alipisinalomas nandaꞌ gwaꞌaisi.”

3Owaꞌ Jisas nasoꞌamabasef ifimbawaminif atinnaꞌipamnaꞌi,* 4 “Iꞌi anona aman ipeꞌinai numafi anop sipsip 100-pelaip ama anop atotop higililap, aman anamba ataꞌnokwaha sipsip apamba 99-pelaip pulutu peaꞌ gwaꞌaisianagon, anen ataꞌ nefeꞌ nolaꞌ nolaoma anona higila-galanai. Nolaomana nafeꞌ nafeꞌ natolona nasaꞌmana5 nowandefana ikaf ananifi, sonahanamana nofaꞌananafiꞌi. 6 Nafiꞌi nataga ipat ananitai, nofalai esis alipisiananisi saloma esis anen wambel atembel sandakolasatogon. Eaꞌ naꞌipas naꞌi, ‘Ipaꞌ pendagala peloma aeꞌ!Anona sipsip aeꞌanai higilalana, owaꞌ aeꞌ afaꞌ elaomanaitanima ifaꞌanai eaꞌ.’ ”* 15:1: Lu 5:30 * 15:3: Esi 34:11,16; Lu 19:10

Page 89: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 15:7 89 Luk 15:137 Deiꞌ Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa eaꞌ naꞌamba atina

esis amam nematawa sagape heveni sandagala kwasak-wasala ma epes isimba 99-pelais amboꞌwes, ina sandaꞌwaf awafi ma sotanima sogambema nelelemb, owaꞌ. Apaꞌiꞌi anin epen nendaꞌ waf awafii niꞌi negambema nembel,atiasi esis sagape heveni sondagala aꞌowaꞌ ma anin.

Basef waminif atina anin moni higilagalani8 “Iꞌi anoꞌw nemataꞌw anin moni ilifunamain siliva

anin atitin higiligalan, atiasi kondaꞌ maina kolaomankogatilin? Akoꞌw kokata lam kombehagon ipat nomonkolaoman andeandeꞌ hiꞌilagon kofeꞌ kofeꞌ ma kogatilin.9 Akoꞌw kwatilin eaꞌ, kofala esis alipisi wambel akwaꞌum-bili sondakolasi eaꞌ kwiꞌipas kwiꞌi, ‘Ipaꞌ pendagala pelomaaeꞌ! Anin moni aeꞌani higilalan, owaꞌ deiꞌ elaoman afeꞌatilin itanima ifaꞌani eaꞌ.’ 10 Deiꞌ aeꞌ aꞌipipa eaꞌ naꞌambaatin siꞌi amom ensel Godi sonogahama anin epen nandaꞌwaf awafii nembema nembel negafeꞌma God.”

Basef waminif atina nogamana higilagalanai nagakwahaahamanai

11 Eaꞌ Jisas naꞌipam wapani naꞌi, “Anona aman no-gaopana biam. 12Aonama nafeꞌ naꞌipa ahamana ananinainaꞌi, ‘Ahame, aeꞌ okom mapoma otamba mais hiahawesafaꞌ ogafaꞌasi ma nemaf inaꞌ negagaꞌ. Deiꞌ aeꞌ aꞌi efaꞌduꞌwanis aeꞌasi. Inaꞌ niwalis biafis newalogamafas afaꞌbiafa. Aeꞌ aꞌi inaꞌ neseꞌeas deiꞌ.’

Eaꞌ ahamam nawaloga hiahawes hiasi ananisi safeꞌmaamom nogaopana biam.*

13 “Eaꞌ aꞌi owaꞌmain, ina ataꞌ nogota laota aonamanako-lasa hiahawes hiasi ananisi nafeꞌ napani anambel wambellauguni eaꞌ nalalamona hiahaom hiami ananimi ma wafnaninani aunai anen nagiꞌma okom ananimi maꞌiama* 15:12: Pro 29:3

Page 90: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 15:14 90 Luk 15:24nandaꞌami. Eaꞌ otamba ananimbai hiꞌalamba ma wafawafi. 14 Anen nandaꞌ otamba ananimbai ma hiꞌalamba,aꞌi owaꞌmain, nogota nolom luꞌunai nagahasatamanatagaitap apamba hiagoma hiꞌalagon. Eaꞌ anen hiahawes akananape wahifina. 15 Anen nafeꞌ nandaꞌ maola anona amanitap apambainai. Aman anamba nasapaꞌana nafeꞌ itapananipi ma nugumafi bogof ananigufi.* 16 Bogof afambafaꞌ saꞌutip lawahip, eaꞌ anen wapani naꞌi neaꞌ saꞌutipipimba ma opaf ananifi. Anen ina anis sasoꞌana gwaꞌaisi,owaꞌ. 17Aꞌi owaꞌ main, okom ananimi mogawa andeandeꞌeaꞌ naꞌias naꞌi, ‘Amam hiami mandaꞌ maola ahame aeꞌanaiamom gwaꞌaisi hiasi aꞌowaꞌ. Apaꞌ aeꞌ ape naꞌaꞌe ameꞌagaendilisi ma nolomagahe.* 18 Hapaimi, aeꞌ atiasi esafelefeꞌma ahame aeꞌanai. Eaꞌ iꞌipana iꞌi, “Ahame, aeꞌ andaꞌwaf awafi ma God inaꞌ wapani. 19 Deiꞌ aeꞌ ina amanbuꞌuwai ma inaꞌ negefala aeꞌ nogamena ineꞌiwai, owaꞌ.Inaꞌ nendaꞌe epe siꞌi anona nandaꞌmena maoli.” ’

20 “Eaꞌ nosafel nafeꞌma ahamana.Owaꞌ anen ataꞌ naili laogon ahamana natolona,

nomonas saisailana nasagih nafeꞌ nahapila nogamanaananinai nombaloꞌana nasisiꞌ malogol ananigili. 21 Eaꞌnogamana naꞌipana naꞌi, ‘Ahame, aeꞌ eaꞌ andaꞌ waf awafima God inaꞌ wapani. Aeꞌ ina ataꞌ aman buꞌuwai ma inaꞌnegefala aeꞌ nigaꞌi nogamena ineꞌiwai, owaꞌatin.’

22 “Owaꞌ ahamana naꞌipa amom mandaꞌ maola anininaꞌi, ‘Ipaꞌ faꞌai lowaf fasifi laufi namifi aeꞌafi pefaꞌafpifiꞌi ulal pewahoꞌmanaf anen. Eaꞌ pelamana anin ringfaf ananifi, pelamana su boꞌwagah ananigahi. 23 Faꞌaibulmakau noganai anamba luꞌunai gigititiꞌi pehana maapaꞌ meaꞌana mondagalamana.* 24 Deiꞌ main, nogameanamba aeꞌanai dolomana siꞌi nagagaꞌ eaꞌi, owaꞌ deiꞌ* 15:15: Pro 23:21 * 15:17: Sam 51:4; Jer 3:12-13 * 15:23: Ef 2:1,5,5:14

Page 91: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 15:25 91 Luk 15:32

ambal lapaona wapani. Anen higilalana eaꞌ, apaꞌ deiꞌ owaꞌmatolona wapani.’

Eaꞌ esis sandagala.25 “Apaꞌ nogamana ananinai dembinai naili aof. Ama

main, anen nafiꞌi nataga felefeleꞌma ipat, owaꞌ nameꞌamalemba sandaꞌ musik sagalemb.

26 “Eaꞌ nofala anona nandaꞌ maoli nahaliꞌana naꞌi, ‘Esissandaꞌ main?’*

27 “Eaꞌ anen nandaꞌ maoli naꞌipana naꞌi, ‘Owamenaineꞌinai notanima nafiꞌi, eaꞌ ahamena ineꞌinai nandagala-mana, naꞌamba deiꞌ naha anona bulmakau luꞌunai. Deiꞌmain, anen notanimai ina ataꞌ nape aona, owaꞌ. Napeandeandeꞌ.’

28 “Owaꞌ nogamana ananinai dembinai okom num-butim eaꞌ nandaiwaꞌma nogawis nomon. Eaꞌ ahamananawisi andoꞌ naꞌipana dindina nogawis nomon, apaꞌ owaꞌ.29 Anen nagwamana basef ahamana naꞌi, ‘Afagof hiagufiaeꞌ ahapila maol ineꞌini siꞌi agol ake andaꞌ maol dowafi.Aeꞌ ina esambala basef muꞌuli ineꞌini anef atetef, owaꞌ.Apaꞌ inaꞌ owaꞌ neseꞌe anin mae saꞌwini dowaf siꞌi memenoganimaendagala elomaalipisi aeꞌasia, owaꞌatin. 30Apaꞌawani anamba ineꞌinai anen nalalamona hiahaom hiamiineꞌimi eaꞌ ma awo nematawa gembaiwai. Eaꞌ deiꞌ no-tanimai, inaꞌ okom mapomana deiꞌ nahamana bulmakauanamba anen.’

31 “Eaꞌ ahamana naꞌipana naꞌi, ‘Nogame, dondol lifilafiafaꞌ biafa wagape atogini. Eaꞌ hiahawes aeꞌasi isimbaineꞌisi atis. 32 Apaꞌ deiꞌ afaꞌ ondagala, eaꞌ nelelemb afaꞌil-imbi boꞌwalemb. Deiꞌ main, owamena anamba ineꞌinaifowaꞌ nafeꞌ lauguni siꞌi nagagaꞌi, owaꞌ deiꞌ nafiꞌi natagaambal lapaona wapani. Anen higilagalanai, owaꞌ deiꞌ afaꞌwatolona wapani.’ ”* 15:26: Lu 15:2

Page 92: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 16:1 92 Luk 16:716

Basef waminif atina anona aman gawainai nugumafimaoli1 Jisas naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Anona aman hia-

haom hiamunai naoꞌwa anona ananinai nugumafi maolananinii nape. Eaꞌ anis safiꞌmai aman anamba hiahaomhiamunai sasapaga anen nandaꞌmanamaoli ma basef saꞌi,‘Nugumafi maol ineꞌinii anen nakwaha otamba hiambaiineꞌimbai bafeꞌ dowaf.’

2 “Eaꞌ nofala aman anamba nugumafi maoli nafiꞌi naꞌi-pana naꞌi, ‘Deiꞌ maina basef ifimba aeꞌ agameꞌasefa ineꞌi?Inaꞌ nefeꞌ niamba hiahawes aeꞌasi sagape lagol ineꞌigilinewalapas. Ina ataꞌ nepe nimafi maol aeꞌani wapani,aꞌowaꞌ.’

3 “Eaꞌ nugumafi maoli nomonas salasafeꞌ ma nembelananimbili naꞌi, ‘Aeꞌ atiasi ataꞌ endaꞌas iꞌimama? Dem-binai naꞌi niliꞌamone ma epe igimafi maol deiꞌ. Aeꞌ inalaꞌifiwi ma egawala itap. Eaꞌ ambal aola indaila anis epesagwaꞌaisi mais. 4 Owaꞌ aeꞌ nomonas sandandaꞌma anishiahawes eaꞌ ma endaꞌasa atiasi epes sofaꞌe efeꞌ ifagwasasigwi ma nemaf afamba dembinai nigaliꞌamone mamaol inimba deiꞌ andaꞌani.’

5 “Eaꞌ nofala amomhiami atona atinwialef figataomamimafiꞌmai anen. Anona aman naliꞌ nafiꞌmanai nahaliꞌananaꞌi, ‘Inaꞌ wialef maꞌulif fapoma dembinai aeꞌanai?’

6 “Eaꞌ anen naꞌi, ‘Darep wel luꞌwapi 100-pelaip.’Eaꞌ naꞌipana naꞌi, ‘Inaꞌ kwafalis nepe niti tiketa wiaf

nendaꞌ amefa darep 50-pelaip atip fil.’7 Ama main, anona nataga nahaliꞌana naꞌi, ‘Wialef

ineꞌimi maꞌufim?’“Anen naꞌi, ‘Begah witigah 100-pelaigah.’“Eaꞌ naꞌipana naꞌi, ‘Inaꞌ nefaꞌ tiket atamba wiaf ineꞌifi

fagailatai eaꞌ nendaꞌ 80-pelaigah.’** 16:7: Ef 5:8; 1 Te 5:5

Page 93: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 16:8 93 Luk 16:158 “Eaꞌ aman dembinai nasaꞌma agola aman anamba

aunai nugumafi maoli. Deiꞌ main, anen nandaꞌ wafgawaifi siꞌi aman nomonas sagapaunai. Epes ukup asasipipagapagaila hiahawes mais sagape itap apaꞌii esis sandaꞌmaola waf gawaifi siꞌi epes nomonas sagapaisi sikilaꞌ epessagape nogogalaꞌmai owaꞌ sogogawa andeandeꞌia.”*

9 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa ma moni uga maim maga-ꞌoh itap apaꞌii, ipaꞌ pendaꞌ anis amam nematawa sotagaalipisi ipeꞌisi. Ama main, iꞌi nemaf esis sogahapila ugamoniafi hiꞌigalaf, daoꞌ atiasi God niꞌi ahoꞌma nofaꞌepapefeꞌ ifagw pegape andeandeꞌ lifilafiagwi.* 10 Ami nimafihiahawes saꞌwisi andeandeꞌ datima, anaf nimafi hiahawesluꞌwasi andeandeꞌ wapani. Apaꞌ epen ami nembasoꞌam,owaꞌ nendaꞌ maol andeandeꞌma hiahawes saꞌwisaꞌwisia,anaf anin ina nendaꞌ hiahawes luꞌwasi andeandeꞌ wapani,owaꞌatin. 11 Ipaꞌ iꞌi owaꞌ pimafi moni uga maim magapeitap apaꞌea, anaf ami neseꞌepa hiahawes buꞌwasi endilisipigimafias? Owaꞌatin endilisi. 12 Ipaꞌ iꞌi owaꞌ pimafihiahawes anis epesia, ami neseꞌepa hiahawes ipeꞌisi atispimafias? Owaꞌatin.*

13 “Ina anin epen nandaꞌ maoli laꞌifin nihapila maolbiafina amam dembami biam, owaꞌatin. Naꞌamba okommila anona, anona aꞌ nesambalona. Eaꞌ naꞌamba atin ipaꞌina aꞌ laꞌifipa pepe lafela God noloma ugai moni wapani,owaꞌ.”*

Anif basef faꞌi muꞌuli Godi fowaꞌini faloma epes sogawisnomona maol Godi nope Dembinai nugumafias

14Ama amomFarisimagameꞌ basef ifimbahiafi Jisas na-gaꞌiefi, amommandaꞌmana waꞌap anen. Deiꞌ main, amomukup pagapagaila moni atini.* 15Owaꞌ anen naꞌipam naꞌi,* 16:8: Mt 6:20; Lu 14:14 * 16:9: Lu 19:17-26 * 16:12: Mt 6:24* 16:13: Mt 23:14 * 16:14: Mt 23:28; Lu 18:9-14; Pro 6:16-17

Page 94: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 16:16 94 Luk 16:20“Ipaꞌ pandaꞌ ipaꞌ patagama epes sandaꞌ waf usiꞌifi manogohnaep epesi. Apaꞌ God nogawa ukup ipeꞌimi nomon.Hiahaom epes sagasaꞌma agofami sagatalom otamba hi-ambaii, amamba falafumi atoma naep Godi.* 16 Basefamom profet magawalipasafi basefa fagail muꞌuli Godnagasoꞌ Mosesani ifimba amom mawalipasef atapif fapemafiꞌi metambel nogota Jon nagatagatai. Apaꞌ nogotaatamba Joni tafiꞌi tataga deiꞌ basef fasifi ma epes sogawisnomona maol Godi nope Dembinai nugumafias, ifimbafape fafeꞌ fataga walemb hiagoma. Eaꞌ epes hiasi hiꞌalasdindinapis sandaꞌ maol luꞌwani aꞌowaꞌ ma sofeꞌ sogawisnomona maol inimba Godi.* 17Anif basef duꞌwanifa amefsaꞌusaꞌufi feloma anif basef bandafi fagail nomona bukmuꞌuli Godi ina anaf fefeꞌ higililif lamonef hiꞌilif, owaꞌatin.Fepe atapif fikilaꞌ itapi otaga anaf higiligalasi.

Jisas naꞌi basefa sagawala waf dasoꞌamaifi(Mt 5:31-35, 19:9; Mk 10:11-12)

18 “Aman ami nagakwaha wauluꞌmana ananiꞌwi manogasoꞌ anoꞌw daiaꞌw wapanii, anen nandaꞌ soꞌa waolanemataꞌw akwamba naliꞌ nagasoꞌakwi. Eaꞌ aman ami na-soꞌ anoꞌw nemataꞌw fowaꞌ anona aman nagaliꞌamonaꞌwiaman anamba nagiꞌ nagasoꞌakwi wapani nandaꞌ waf awafisoꞌa waola nemataꞌw akwamba.

Anona aman hiahaom hiamunai naloma Lasarus19 “Anona aman hiahaom hiamunai nape. Dondol

anen nala siaogw fasifasigwi atogw a luwaguf buꞌwafisagatalif otamba hiambaii. Eaꞌ nimaguf hiafi dondolnondofaꞌ gwaꞌaisi buꞌwasi atis nandape andeandeꞌ aꞌowaꞌ.20 Apaꞌ felefeleꞌma ipat ananitai anona aman kwahunainandailasa gwaꞌaisi moni maisi nape, agilinama Lasarus.* 16:15: Mt 11:12-13 * 16:16: Mt 5:18

Page 95: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 16:21 95 Luk 16:28

Alop ananipi siꞌipa ilambeh.* 21 Anis epes sofaꞌana safiꞌinaꞌoh felefeleꞌma ipat aman anambai. Anennaꞌi notatamagwaꞌaisi duꞌwaꞌwanisi sowa sagaꞌoh tebol lafelena amananamba hiahaom hiamunai ma ataꞌ neaꞌas nogasoꞌ opaf.Eaꞌ anogw nombagw gwafiꞌi gwapaloꞌmana ilambeh ana-nimi afegah agwagugahi.

22 “Aꞌi owaꞌ main, aman anamba falafunai nagaꞌ, eaꞌanom ensel mofaꞌana mafeꞌ mahaponana nape wambelbuꞌwambili felefeleꞌma Abraham. Eaꞌ aman anamba hia-haom hiamunai anen wapani nagaꞌ, sawana. 23Owaꞌ nafeꞌwambel awambili hel nofaꞌ akef luꞌwami. Eaꞌ natologonnafeꞌ ilif, nati Abraham napani laogon aꞌowaꞌ, Lasarusnape nalomana. 24 Eaꞌ nofalana naꞌi, ‘Ahame Abraham,inaꞌ niti uwahipiwi nesapaꞌ Lasarus nufiꞌi nola faf ananifiduꞌwanif embel nupihiꞌmi afega aeꞌagai kwasakwasala.Aeꞌ ameꞌ akafimi awami endilisi ma nif ifiꞌi.’

25 “Owaꞌ Abraham naꞌipana naꞌi, ‘Nogame, inaꞌ okommondandaꞌma fowaꞌ ataꞌ nagape namina itap nefaꞌ hia-haom fasimi atom. Apaꞌ Lasarus nofaꞌ hiahaom hiamiawami. Owaꞌ deiꞌ wambel ambaleꞌe nembel ananimbilibape fasimbil, apaꞌ inaꞌ nefaꞌ akafimi awami. 26 Eaꞌ anismaefah wapani sape. Laꞌafena apaꞌ maloma ipaꞌ Godnandaꞌ anona kwambiwag luꞌunai. Naꞌamba epes sagapenaꞌai ma saꞌi sotopaꞌ kwambiwag anamba sogafoꞌo maipaꞌ, esis ina laꞌifis. Eaꞌ epes sagapani naꞌambai, esis inalaꞌifisa sotopaꞌi kwambiwag sigafiꞌmai apaꞌ, owaꞌatin.’

27 “Eaꞌ aman anamba naꞌi, ‘Ahame daoꞌ. Aeꞌ aꞌi inaꞌnesapaꞌo Lasarus notanima nofoꞌo ipat ahame aeꞌanai.28 Aeꞌ anom owape wanom biam mapani. Ama Lasarusniꞌipama banagafi amom. Naꞌamba amom wapani mufiꞌiwambel ambaleꞌe mofaꞌ akafimi luꞌwami.’* 16:20: Mt 15:27

Page 96: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 16:29 96 Luk 17:429 “Owaꞌ Abraham naꞌipana naꞌi, ‘Owaꞌ. Owapena in-

eꞌimi mondameꞌago basefa Moses noloma amom profetfetopalopam. Amommondameꞌago basef fafimba.’

30 “Eaꞌ naꞌipana naꞌi, ‘Ahame Abraham, owaꞌatin. Inaatiasi momeꞌam, owaꞌ. Apaꞌ iꞌi anin epen nagagaꞌi nesafelwandofa negafeꞌma amom, daoꞌ bola memeꞌanmombemanelelemb.’*

31 “Owaꞌ Abraham naꞌipana naꞌi, ‘Owaꞌatina mogameꞌbasefa Moses noloma amom profetia, eaꞌ atiasi anin epennagagaꞌi nitanima negesafel wandof, amom ina atiasimohapifa inimba wapani, owaꞌatin.’ ”

17Waf awafi fagahambombaga hapif epesi(Mt 18:6-7,21-22; Mk 9:42)

1 Jisas naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Endilisi hiahaomamamba mogogwambipai ma pendaꞌ waf awafii. Endilisihiahaom amamba atiasi mogatagai, apaꞌ epes ami sondaꞌhiahaom amamba awami mogatagai, aeꞌ ati esis uwahipisendilisi. Deiꞌ main, esis anaf semeꞌ akafimi nimanimiluꞌwami. 2 Iꞌi anis epes sofaꞌ epen inimba sondola otamluꞌunai nila biniꞌw ananiꞌwi sofaꞌan sofeꞌ solan negewalanaoh mami luꞌwami ma afinai, anin ataꞌ nepe andeandeꞌkwasakwasala. Apaꞌ owaꞌ owaꞌatin. Iꞌi epen inimba nendaꞌanin saꞌuni negakwahanigahapifa aeꞌa, epen inimba atiasinepe awen aꞌowaꞌ nikilaꞌ negewala naoh afinai.* 3 Ipaꞌsolawaipa andeandeꞌ. Iꞌi owamepa ipeꞌinai nondaꞌ wafawafi ma, piꞌipana basef dindinipa nogakwahef. Ama iꞌianen nogambema nembela, ipaꞌ ukup peseꞌepa waf awafiananifi. 4 Apaꞌ iꞌi anen nondaꞌmepa waf awafi ipaꞌ lifilafinil 7-pelaifa nemaf atetef, ama anen netanima nifiꞌmai* 16:30: Jo 11:44-48 * 17:2: Mt 18:15

Page 97: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 17:5 97 Luk 17:12ipaꞌma nohotagw agwamba 7-pelaigwniꞌi, ‘Aeꞌ aꞌ ambemanembel’, eaꞌ daoꞌ ipaꞌ ukup aꞌ peseꞌepawaf awafi ananifi.”*

Waf apaꞌ mogohapifafi5 Amom aposel Jisasi maꞌipa Dembinai amamunai maꞌi,

“Inaꞌ nendaꞌ afaꞌ ohapifina banagefa ukilaꞌ waliꞌ waga-hapifina.”*

6 Eaꞌ Dembinai naꞌipam naꞌi, “Iꞌi hapif ipeꞌini nenda-hama siꞌi nalelef saꞌwisaꞌwisi mastetilif lawag, daoꞌ atiasiipaꞌ piꞌipa lawag gagumba saꞌutip pagailagai pigaꞌi, ‘Inaꞌdagia neloma kofaga nefeꞌ newala naoh embel nomon,’ eaꞌagog aꞌ gigiꞌma basef ipeꞌifi.”

Waf epes sandaꞌ maoli sondaꞌafi7 “Iꞌi anona aman ipeꞌinai nofaꞌ anona aman daiana

nondaꞌ maola anen nowala itap aof aꞌa numafi sipsip, amamain notanimai nifiꞌi ipat, eaꞌ atiasi dembinai nugumafianini niꞌipana niꞌi, ‘Inaꞌ fiꞌi kwafalis nepe neaꞌ waliꞌita’?Owaꞌatin. 8 Atiasi aꞌ niꞌipana niꞌi, ‘Inaꞌ nendondombagwaꞌaisi aeꞌasi, newahoꞌ let, nendome gwaꞌaisi aeꞌ niliꞌnefaꞌas nifiꞌi. Ma iliꞌ iaꞌasa main, inaꞌ nigiꞌ neaꞌ ineꞌisi.’

9 “Eaꞌ atiasi anen aꞌ ninifela aman anamba nandaꞌmanamaoli ma nogaila malogol ananigili? Owaꞌatin. 10 Eaꞌipaꞌ wapani naꞌamba atin. Iꞌi ipaꞌ pendaꞌ hiahawes hiasihiꞌilas siꞌi God nagaꞌipipa, daoꞌ ipaꞌ piꞌi basef piꞌi, ‘Afaꞌwandaꞌ maoli awasifai. Hiahawes afaꞌ wandaꞌasi, isimbamaol afaꞌini atin.’ ”*

Amam ilifunamaim aowas aunai nandaꞌ alop amamipipagambuꞌwi, Jisas nandaꞌam boꞌom

11 Eaꞌ Jisas naila ufiaꞌw nafeꞌ Jerusalem, nafeꞌ laꞌafenaitap luꞌupa biafip Samariai Galili. 12Anen nataga anambelwambel, owaꞌ amam ilifunamaim aowas aunai nandaꞌ* 17:4: Mk 9:24 * 17:5: Mt 17:20, 21:21 * 17:10: Lu 9:51-52; Lu 13:22

Page 98: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 17:13 98 Luk 17:22alop amamipi pagamboꞌwi mafiꞌi ufiaꞌw ataꞌ malutuwilaogon,* 13 mofalana mehip maꞌi, “Jisas, Dembinai, inaꞌniꞌi uwahipigama afaꞌ!”*

14 Eaꞌ Jisas natolom naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ foꞌo pihimbaꞌ-mam alop ipeꞌipi ma amom pris.”

Eaꞌ amom ataꞌ mafeꞌ atin owaꞌ, alop amamipi patagaboꞌop.

15 Anona aman amamunai nati alop ananipi boꞌop,notanima nafeꞌ noga naꞌi mehip nafela agol Godi. 16 Eaꞌnasisil nowafa notawa itap felefeleꞌma boꞌwagah Jisasinanifelona. Anen ina Judainai, owaꞌ. Anen Samariainai.

17 Eaꞌ Jisas natolona naꞌi, “Aeꞌ aꞌi owaꞌ ipaꞌ ilifuna-maipa ambeꞌepa atin. Deiꞌ 9-pelaim amuma? 18 Owaꞌanom motanima mifiꞌi mefela agol Godia? Aman anambaanagon daiagininai, anen atotona.”*

19 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ safel foꞌo. Inaꞌ nahapifaaeꞌ, isimba atis deiꞌ nataga boꞌwena wapani.”*

Nemaf afamba epes hiasi sogawis nomona maol Godi nopeDembinai nugumafias atiasi fegataga

(Mt 24:23-28,37-41)20 Anom dembami Farisi mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Nogota

mamahotama nemaf afamba buꞌwafi fetaga ma apaꞌ mu-gawis nomona maol Godi nope Dembinai nugumafiapa?”

Anen nagwamam basef amom naꞌi, “Amamba esis inasotolom naep, owaꞌ.* 21 Esis ina atiasi siꞌi, ‘Piti, amambamape naꞌa, aꞌa mape gani, owaꞌatin. Pemeꞌ! Amambamape opalef ipeꞌilifi nomon eaꞌ.”

22 Jisas naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, “Anef nemaf don-doꞌafi fegataga, nelelemb ipeꞌilimbi belef endilisi piꞌi,* 17:12: Lev 13:45-46 * 17:13: Lev 14:2-3; Lu 5:14 * 17:18: Lu 7:50* 17:19: Jo 3:3, 18:36 * 17:20: Mk 13:21

Page 99: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 17:23 99 Luk 17:33‘Apaꞌ maꞌi aman anamba notaga epen nogofaꞌ alop epesiataꞌ nifiꞌi notaga ulala ataꞌ motolona kwasakwasala.’ Apaꞌowaꞌ, owaꞌatin. Ipaꞌ ina petolowe, owaꞌ.* 23 Eaꞌ atiasianis epes siꞌipipa siꞌi, ‘Piti nani nape gani,’ anis siꞌi ‘Pitianen nape naꞌaꞌe.’ Apaꞌ ipaꞌ ina pemeꞌas pigiꞌmas, owaꞌhapaisi.* 24-26 Ipaꞌ pegawa peleꞌala ma otaga bendagalaholagala nafeꞌagon hiꞌalagon. Eaꞌ aeꞌ ataga epen egefaꞌalop epesi, atiasi endaꞌam naꞌamba atina anaf aeꞌ egataga.Apaꞌ aeꞌ ataꞌ iliꞌ efaꞌ akafimi hiami ma epes nogota ataꞌisideiꞌ sogowaꞌ alafugahai. Waf fowaꞌ sandaꞌafa nogotaatamba Noa nagapautai, eaꞌ naꞌamba atin siꞌi anaf esissondaꞌaf nemaf afamba felefeleꞌma ifiꞌi egataga itap apaꞌe.27 Saꞌ gwaꞌaisi, saꞌ embel, amam nematawa sindikikilaꞌmasandasoꞌama atin safeꞌ safeꞌ sataga nemaf afamba Noanafeꞌ nagawis galahoꞌw. Eaꞌ embel luꞌwami mataga mahaesis amam nematawa hiasi afis hiꞌalas.*

28 “Esis sandaꞌ waf naꞌamba atin siꞌi nogota atambaLot nagapautai wapani. Saꞌ gwaꞌaisi, saꞌ embel satalahiahawes sasoꞌasas safeꞌma anis satalis, sawa hiahawesaofah, salaꞌ ifagw. 29 Owaꞌ Lot nakwaha Sodom nafeꞌ, manemaf afamba atef nif faloma otamba salfa fagandumimowai heven siꞌi asaf fagalai eaꞌ mahambombaga amamnematawa hiasi sagaꞌ hiꞌalas.

30 “Eaꞌ anaf naꞌamba atina nemaf aeꞌ ataga epen egefaꞌalop epesii igatagaefi.* 31Nemaf afamba epen ami nagapeipat andoꞌi felefeleꞌi, ina ataꞌ netanima nuwis nefaꞌaihiahawes ananisi ipat nomon, owaꞌi. Eaꞌ naꞌamba atinepen nigaili aofi, ina ataꞌ netanima nefeꞌ ipat, owaꞌi.

32 “Ipaꞌ nomonas sondandaꞌma Lot wauluꞌmana.*33 Epen ami niꞌi nelaꞌambema ambal ananili siꞌil daoꞌ,* 17:22: Lu 21:8 * 17:23: Lu 9:22 * 17:27: Jen 18:20; Jen 19:25* 17:30: Jen 19:17,26; Mt 24:17-18 * 17:32: Lu 9:24

Page 100: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 17:34 100 Luk 18:5ambal ananili anaf higililal. Apaꞌ ami iꞌi nelelama ambalananili, anaf ambal ananili lope andeandeꞌ atapil lifilafi.34 Endilisi aeꞌ aꞌipipa, nemaf afamba owamb amam biammoꞌoh ipat belita atotota, God nofaꞌ anona, anona nok-wahona nope. 35 Anowa nematawa biawa ondaꞌ maolaplaua ondaꞌ breti, atiasi God nofaꞌ anoꞌw, nokwaha anoꞌwkope. 36 [Amam biam mogail aofi, atiasi God nofaꞌ anona,nokwaha anona nope.]”*

37 Alipumi ananimi mameꞌ basef ifimba maꞌi, “Dembi-nai, amamba anaf motaga ani?”

Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Mamahagoma alop sagagaꞌipogaꞌoma, eaꞌ naꞌamba atogon atiasi komemb mufiꞌimunduwaꞌanimama.”

18Basef waminif atina nemataꞌw alifiꞌwi kogofala dembinai

jas1 Jisas nasoꞌam basef wamon atin alipumi ananimi ma

nigihimbaꞌmam mondabeten nimaguf danda ma amomina alaꞌuta toham ukup iwanip, owaꞌi.* 2 Anen naꞌiasnaꞌi, “Anona dembinai jas nogonandona basefi, nape anintaun. Anen ina ombal bahana ma dembinai God, inanomonas sapoma anis epes wapani, owaꞌ.

3 “Anoꞌw nemataꞌw waulunamaꞌw nagagaꞌaꞌwi kwapetaun inimba. Dondol akoꞌw kwafiꞌmai jas anamba kwaꞌi-pana kwaꞌi, ‘Bousi aeꞌasi saꞌi sohambombaga aeꞌ. Inaꞌ ataꞌnetopalope ma kot.’

4 “Jas anamba naliꞌ nandaiwaꞌma nogatopalopaꞌw. Aꞌiowaꞌ main, okom ananimi maꞌi, ‘Aeꞌ ina ombal bahemaGod a ukup epesi.* 5 Apaꞌ nemataꞌw akwamba alifiꞌwikwaseꞌe numaꞌumi aeꞌ. Eaꞌ hapaimi, ataꞌ etopalopago* 17:36: Jop 39:30 * 18:1: Ro 12:12; Kl 4:2; 1 Te 5:17 * 18:4: Lu 11:7-8

Page 101: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 18:6 101 Luk 18:13-14akoꞌw ulala kot. Naꞌamba kufiꞌi lifilafi kondaꞌ okommolowe.’ ”

6 Eaꞌ Dembinai naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ pemeꞌ basefa jasanamba aunai. 7 Epes isimba God nandandepas eaꞌananisii, esis salef sakokona lifilafi owamb alip. Deiꞌ Godnotopalopasa kot aꞌa owaꞌ? Ahoꞌ, nogatopalopasi. Anenina niꞌipas fafifafi, owaꞌatin. 8 Aeꞌ aꞌipipa endilisi, atiasinogatopalopas kwafalisi. Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi.Apaꞌ anaf aeꞌ igafiꞌi, nemaf afamba iti amam nematawaitapipai pihapifi, aꞌa owaꞌatin?”

Basef waminif atina amambiamanona Farisi anona nogofaꞌtakisi

9 Anis epes ukup pandapoma esis atis saꞌi esis epesfasisi sandaꞌ waf buꞌwafi, eaꞌ saꞌi anis daias awasisi. Epesisimba Jisas nasoꞌasa basef waminif atin naꞌi, 10 “Anomamam biam maꞌi mofeꞌ mondabeten ipat luꞌunai Godi.Anona Farisi, anona aman aunai nogofaꞌ takisi.* 11 Farisianamba nalutu okom mandapoma anen atona nand-abeten naꞌamba naꞌi, ‘Aeꞌ anifelina God, ama aeꞌ inasiꞌi anis epes daias awasisi. Esis sambasoꞌmas sogofaꞌuga mais anis daiasi, sandaꞌ waf awafii, sagatopaꞌ muꞌuliineꞌini ma sandaꞌ waf awafi soꞌa waulafi. Aeꞌ ina andaꞌamsiꞌi esis, owaꞌatin. Aeꞌ anifelina ma aeꞌ ina siꞌi amannanumba aunai nogofaꞌ takisi.* 12 Wikifah hiagahi aeꞌakwaha gwaꞌaisi nimaguf bifa andabeten. Eaꞌ hiahaweshiasi aeꞌ egefaꞌasi, awala duꞌwanis ilifunamaisa aseꞌenasinaꞌ.’ ”*

13-14 “Apaꞌ aman anamba nogofaꞌ takisi nalutuwi laogonnandaiwaꞌma niniga negati heven, owaꞌ. Naha mafataananitai atapita naꞌi, ‘O God, aeꞌ aman andaꞌ waf awafii,inaꞌ niti aeꞌ owahipiwi netopalope.’* 18:10: Lu 16:15 * 18:11: Ais 58:2-3; Jen 14:20; Mt 23:23 * 18:12:Sam 51:1; Mt 23:12

Page 102: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 18:15 102 Luk 18:18Eaꞌ notanima nafeꞌ ipat ananitai.Aeꞌ aꞌipipa endilisi, aman anamba nogofaꞌ takisi naꞌias

naꞌamba, anen boꞌona ma naep Godi. Apaꞌ aman anambanaliꞌ nandabetani, owaꞌ. Deiꞌ main, epen ami negasaꞌmaagol ananigili atigili, atiasi God nondaꞌ agol ananigiligowala. Apaꞌ epen ami nendaꞌ agol gigisilaꞌi, bola Godnosaꞌma agol ananigili luꞌwagol.”

Jisas naꞌipasa basef fasifi fafeꞌma awasi isimba ataꞌ saꞌwisi(Mt 19:13-15; Mk 10:13-16)

15 Esis saoꞌwamanai anis awasi saꞌwisi sofaꞌas safiꞌmaiJisas, saꞌi anen nosa lagofa nofaloꞌmasa nondaꞌas sono-gahas. Owaꞌ, alipumi ananimi mati isimba mandaiwaꞌmaawasi isimba eaꞌ masopama esis sofaꞌas sogafiꞌmai anen.16 Eaꞌ Jisas nofala awasi isimba safiꞌi felefeleꞌma aneneaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ kwahowa awasi isimba sifiꞌmaiaeꞌ. Owaꞌi piliꞌamasa. Deiꞌ main, esis amam nematawasogawis nomona maol Godi nope Dembinai nugumafiasanaf sefeꞌ anen nagalaꞌambemagomai, esis sameꞌ basefananifi sagailif siꞌi awasi isimba.* 17 Aeꞌ aꞌipipa endil-isi. Epen ami niꞌi ahoꞌma God nope Dembinai ma aninaneseꞌana nembel God siꞌi awasi isimba sagaꞌi ahoꞌmana,isimba sandaꞌas naꞌambai atiasi sogawis anamba Godnagalaꞌambemagomai. Iꞌi owaꞌ, owaꞌatin.”*

Aman hiahaom hiamunai(Mt 19:16-30; Mk 10:17-31)

18 Anona agilinai Judainai nahaliꞌ Jisas naꞌi, “Tisabuꞌwinai, aeꞌ atiasi endaꞌmaina egefaꞌ ambal namili egapeandeandeꞌ lifilafi?”* 18:16: Mt 18:3 * 18:17: Lu 10:25

Page 103: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 18:19 103 Luk 18:2719Eaꞌ Jisas naꞌipananaꞌi, “Deiꞌmaina nagaꞌi aeꞌ buꞌuwai?

God atona buꞌunai.* 20 Inaꞌ negawa muꞌuli God naga-soꞌ Mosesani nagaꞌi, ‘Inaꞌ owaꞌi nendaꞌ waf awafi soꞌawaulafia, ina neha anis epes sogaꞌ nendaꞌ wal, owaꞌi,inaꞌ owaꞌi nembasoꞌma anis epes daiasa, inaꞌ nemeꞌ basefmamasinai nihapilif nilif eaꞌ nindimafias andeandeꞌ.”

21 Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Muꞌuli inimba hiani ahapilan ailanfowaꞌ ataꞌ saꞌowe afiꞌi afiꞌi ataga deiꞌ.”

22 Eaꞌ Jisas nameꞌ basef ifimba naꞌipana naꞌi, “Inaꞌ anefwaf fasifi atetef owaꞌ ataꞌ nendaꞌafa. Inaꞌ foꞌo neseꞌasahiahaom ineꞌimi hiꞌindalama anis daias sotalinama nefaꞌmoni inimba nendaꞌan nesoꞌ isimba kwahusi. Nendaꞌasnaꞌamba ma anaf negefaꞌ hiahawes fasisi gani heven. Eaꞌnifiꞌi nihapifi nila aeꞌ.”

23 Owaꞌ anen nameꞌ basef ifimba, nembel ananimbilinimanimbil aꞌowaꞌ. Anen agilinai hiahaom hiamunai.Naꞌamba deiꞌ anen nembel nimanimbil.

24 Eaꞌ Jisas natolona naꞌi, “Epes isimba ugai monihianaisi, sandaꞌam dandaꞌ ahifim aꞌowaꞌ ma sogafeꞌanamba God nagalaꞌambemagoma. Atona atin sefeꞌ.25Anin mafin luꞌunai kamel nogawis bolotaf nil sogosam-bala luwagufeli, anamba ila ina ahifim aꞌowaꞌ ma no-gawis. Apaꞌ amam nematawa hiahaom hiamisi iꞌi sogafeꞌanamba, sondaꞌam dandaꞌ ahifim aꞌowaꞌ ma sogafeꞌ. Maolinimba ahifim aꞌowaꞌ nikilaꞌ maol kamel nogawis bolotafnili.”

26 Epes isimba sameꞌ naꞌamba saꞌi, “Iꞌi naꞌambaiai, anafGod nuwambilai epes mamahisa sotanimai sope andean-deꞌ lifilafi? Owaꞌatin.”*

27 Jisas naꞌipas naꞌi, “Hiahaom epes owaꞌ laꞌifisa son-daꞌamia, amamba God atona banagonai ma nondaꞌam.”* 18:19: Eks 20:12-16; Diu 5:17-20 * 18:26: Mk 14:36

Page 104: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 18:28 104 Luk 18:3528 Eaꞌ Pita naꞌipana naꞌi, “Nemeꞌ, afaꞌ eaꞌ wakwaha

hiahaom afaꞌii hiami eaꞌ deiꞌ wafiꞌi wahapifa basef ineꞌifiwailina.”

29 Jisas naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, ipaꞌ epen aminekwaha ipat toloma akoꞌw awasi sahin owan ahasanmamasan ananisi, ma nendaꞌ maola epes hiasi sogawisnomona maol Godi nope Dembinai nugumafias, 30 anefnemaf God nogwaman hiahaom hiami mikilaꞌ amambanaliꞌ nagalamonomi. Anaf owagama nogota buꞌutai to-gataga, epen inimba aꞌ nofaꞌ ambal namili ma negapeandeandeꞌ lifilafi.”*

Jisas naꞌias wanifa nogaꞌ notanima nogosafel wapani(Mt 20:17-19; Mk 10:32-34)

31 Eaꞌ Jisas naoꞌwa alipumi ananimi 12-pelaim naꞌipamnaꞌi, “Pemeꞌ, deiꞌ afaꞌ eaꞌ ondowasaꞌ Jerusalem. Ama basefifimba hiafi amomprofet fowaꞌmandaꞌef fagail buki fagaꞌiaeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi fetaga alihif fendawalaphiꞌigalef.* 32 Atiasi amom mondaꞌe efeꞌma anis epessogolalama Godi. Eaꞌ sondaꞌ waꞌap sondaꞌe findiwae sehesondaꞌme waf awafi sisisiꞌwafe 33 a sopopagahowe seheegaꞌ. Ama nimaguf bif hiꞌilif, ama anef fegafeꞌma wanifi,owaꞌ, aꞌ itanima esafel wapani.”*

34 Apaꞌ amom alipumi ananimi ina mogawa basefifimba, owaꞌ. Basef kofagefa fagaꞌias ataꞌ fandambahoꞌmaamom, eaꞌ ina ukup pandandaꞌmas andeandeꞌma hia-hawes Jisas naꞌi nondaꞌasi, owaꞌatin.

Jisas natopalopa aman naep pagasoꞌanai amboꞌona(Mt 20:29-34; Mk 10:46-52)

35 Jisas nafeꞌ nataga felefeleꞌma anambelwambel Jeriko,eaꞌ anona aman naep pagasoꞌanai nape ufiaꞌw waꞌakw* 18:30: Lu 24:44 * 18:31: Lu 9:22,44 * 18:33: Mk 9:32

Page 105: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 18:36 105 Luk 19:4dawalegef nandailasa gwaꞌaisi moni mais. 36 Owaꞌ nameꞌesis hiasi safiꞌi sikilaꞌana safeꞌ, nahaliꞌas naꞌi, “Esis sandaꞌmain notaga?”

37 Eaꞌ saꞌipana saꞌi, “Jisas Nasaretinai anamba deiꞌ nafiꞌinikilaꞌena nafeꞌ.”*

38 Eaꞌ nofalana naꞌi, “Jisas, inaꞌ Devit akunamana, nitiaeꞌ owahipiwi!”

39 Epes isimba saliꞌ sagafiꞌi sinifalona naꞌamba saꞌi, “Inaꞌsopama malogol!”

Owaꞌ anen fala atin nape naꞌi, “Inaꞌ Devit akunamana,niti aeꞌ owahipiwi”

40 Eaꞌ Jisas nafiꞌi nalutu naꞌipas naꞌi, “Daꞌana nifiꞌmaiaeꞌ.”

Anen nafeꞌ felefeleꞌ, Jisas nahaliꞌana naꞌi, 41 “Inaꞌ naꞌiaeꞌ endaꞌmena main?”

Eaꞌ naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌ aꞌi iti andeandeꞌ wa-pani.”*

42 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Naep ineꞌipi piti. Inaꞌnahapifa aeꞌ banagena. Isimba atis deiꞌ nataga boꞌwenawapani.”

43 Eaꞌ kwafalis atis naep apatiana andeandeꞌ, nagiꞌmaJisas nafeꞌ ufiaꞌw nasaꞌma agol Godi. Eaꞌ esis amamnematawa sati isimba sasaꞌma agol Godi wapani.

19Basef Sakiusi

1 Jisas nafeꞌ nawis anambel wambel Jeriko, naꞌi nefeꞌ.2Owaꞌ anona aman hiahaom hiamunai nape, agol ananig-ili Sakius anen agilinai ma amam amamba mogofaꞌ takisi.3 Anen naꞌi niti Jisasa nogogawana anen mamahonama.Owaꞌ amam nematawa wambelisi hiasi salutu siliꞌak. Sak-ius anen bandabandana, eaꞌ ina nati Jisas, owaꞌ. 4 Eaꞌ* 18:37: Mt 15:22 * 18:41: Lu 7:50

Page 106: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 19:5 106 Luk 19:12nasagih naliꞌ nafeꞌ nalota natoma anoga lawag fik ama nitiJisas nogafiꞌi.

5 Jisas nataga anamba nosaniga nati ilif naꞌipana naꞌi,“Sakius, deiꞌ aeꞌ efeꞌ epe ipat ineꞌitai. Inaꞌ silaꞌi kwafalis.”

6 Eaꞌ nisilaꞌi kwafalis nembel ananimbili sonahambel,nofaꞌ Jisas nafeꞌ ipat ananitai.*

7 Eaꞌ esis amam nematawa sati isimba, ukup numbutipsaꞌi basefwandafifi saꞌi, “Anennafeꞌ nape ipat anona amannandaꞌ waf awafii.”*

8 Apaꞌ Sakius nosafel nalutu naꞌipa Dembinai naꞌi,“Dembinai, inaꞌ nemeꞌ. Deiꞌ aeꞌ aꞌi ewala hiahaom hiamiaeꞌami laꞌafen dondoꞌ atin, eaꞌ eseꞌas duꞌwanim isimbakwahusi. Iꞌi aeꞌ embasoꞌma anin epena ekwalopa maefahananimi, atiasi aeꞌ egwamana hiami bifibif.”*

9Eaꞌ Jisas naꞌipananaꞌi, “Deiꞌ Godnowambilai amamne-matawa sagape ipat ataꞌii nokwahomas waf awafi sotani-mai eaꞌ. Deiꞌ main, aman anamba wapani nataga akuna-mana Abrahami.* 10 Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi, aeꞌafiꞌi ma elaoma epes higilagalasi iwambilas sokwaha wafawafi sogotanimai.”*

Basef waminif atina amom mandaꞌ maoli ilifunamaimmogofaꞌ monii

11Esis sameꞌ basef ifimba, eaꞌ Jisas naꞌipas naꞌi anif basefwaminif atin wapani. Deiꞌ main, anen nape felefeleꞌmaJerusalem, eaꞌ esis ukup pandandaꞌ paꞌi epes hiasi sitiGod deiꞌ atef notaga nope Dembinai nugumafias. Eaꞌnaꞌi basef ifimba waminif atin* 12 naꞌi, “Anona amandembinai naꞌi nefeꞌ anambel wambel lauguni ma esissondaꞌana nogape king dembinai. Anef anen notanima* 19:6: Lu 15:2 * 19:7: Eks 22:1; Nam 5:6-7 * 19:8: Ap 16:31; Lu 13:16* 19:9: Lu 15:4; Jo 3:17; 1 Ti 1:15 * 19:10: Mt 25:14-30 * 19:11: Mk13:34

Page 107: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 19:13 107 Luk 19:21nifiꞌi. 13Eaꞌ nofalai anom amam ilifunamaimmandaꞌmaolananinii, eaꞌ natambeꞌ moni 20 kina nandahama amom.Eaꞌ naꞌipamnaꞌi, ‘Ipaꞌ pendaꞌmaol pembamamoni inimbapefeꞌ petagama aeꞌ itanima igafiꞌi.’*

14 “Apaꞌ owaꞌ esis wambel atembel aman anambai ukupaoma anen endilisi. Eaꞌ nafeꞌ sasapaꞌ anom amam mag-iꞌmana mafeꞌ maꞌi, ‘Apaꞌ mandaiwaꞌma inaꞌ negape kingdembinai ma apaꞌ.’

15 “Owaꞌ owaꞌatin. Esis sandaꞌana nataga nape kingdembinai amamain, notanimanafiꞌi. Eaꞌ naꞌi, ‘Falai amomamamba mandaꞌ maoli fowaꞌ aeꞌ agasoꞌam monii. Aeꞌ aꞌiataꞌ egawa moni wamani maꞌufin amom hiami atona atinmogofaꞌani.’

16 “Eaꞌ nagaliꞌi nafiꞌi naꞌipana naꞌi, ‘Dembinai, aeꞌ andaꞌmaola 20 kina inimba ineꞌini embaman deiꞌ efaꞌai 200 kinawamani.’*

17 “Eaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Inaꞌ nandaꞌ maol ande-andeꞌ datimai. Inaꞌ eaꞌ nimafi moni inimba kwasalaꞌwinandeandeꞌ. Deiꞌ eaꞌ eseꞌena agol luꞌwagili inaꞌ ma nigimafitaun luꞌwagoma ilifunamaigin.’

18 “Eaꞌ anona nagafeꞌma biami nafiꞌi naꞌipana naꞌi,‘Dembinai, aeꞌ andaꞌ maola 20 kina iniꞌi deiꞌ eaꞌ itanimaifaꞌai 100 kina wapani.’

19 “Eaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Aeꞌ endaꞌena nimafitaun wambel luꞌwambili wanifin biafin.’

20 Eaꞌ anona nagagiꞌi nafiꞌi wapani naꞌipana naꞌi, ‘Dem-binai, 20 kina ineꞌini iniꞌi. Aeꞌ ewaꞌan anip hankisipambeꞌan naꞌoh. 21Aeꞌ egawa inaꞌ aman dindinapinai. Anismaefah anis epes sambeꞌas sagaꞌihi, isimba inaꞌ nefaꞌas.Gwaꞌaisi anin epen daian nagawasi, isimba inaꞌ nagalaꞌasi.Naꞌamba aeꞌ ombal mahe ma inaꞌ. Eaꞌ deiꞌ ambahoꞌwamoni inimba naꞌomena.’* 19:13: Jo 1:11 * 19:16: Lu 16:10

Page 108: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 19:22 108 Luk 19:3122 “Owaꞌ dembinai naꞌipana naꞌi, ‘Inaꞌ nandaꞌ maoli,

inaꞌ epen awinai nandaꞌ duꞌwanigai. Basef ineꞌifi atiffawalogena. Deiꞌ inaꞌ negawa aeꞌ aman dindinapiwaiagalaꞌ gwaꞌaisi anona aman nagawasi. 23 Iꞌi inaꞌ negawanaꞌambaiai, deiꞌ nefaꞌan negambeꞌan benga aeꞌ itanimaifiꞌi efaꞌan negaloma anin wamani wapani.’

24 “Eaꞌ naꞌipa esis sagalutu naꞌamba felefeleꞌi naꞌi,‘Ipaꞌ dalombana 20 kina aman anamba peseꞌanan amannanumba nogofaꞌ moni 200 kinai.’

25 “Owaꞌ esis saꞌipana saꞌi, ‘Dembinai, anen nofaꞌ bitig-wif ilifunamaif 200 kina eaꞌ.’*

26 “Owaꞌ anen naꞌi, ‘Aeꞌ aꞌipipa, epes ami sogahapilahiahawesi isimba atiasi eseꞌas anis hiahawes wapani esis.Apaꞌ epen ami owaꞌ nigahapila hiahawesia, eaꞌ hiahawessaꞌwisaꞌwisi anin nagahapilasi, isimba atiasi endalom-banas anin. 27Owaꞌ isimba esis bousi aeꞌasi, sandaiwaꞌmaaeꞌ egape dembiwai king asasiwai igimafias, ipaꞌ faꞌas fiꞌinaꞌa pehas sogaꞌ naep aeꞌapi.’ ”

Jisas nafeꞌ nawis Jerusalem siꞌi anona dembinai king(Mt 21:1-11; Mk 11:1-11; Jo 12:12-19)

28 Jisas naꞌi basef ifimba eaꞌ naliꞌ nafeꞌ naila ufiaꞌw kwa-gafeꞌ Jerusalami nondowasaꞌ. 29Eaꞌ nataga Betfagai Betaniwalemb ambalemba felefeleꞌma halafuta atamba Oliv eaꞌnasapaꞌ alipumi ananimi biam maliꞌ mafeꞌ 30 naꞌipamnaꞌi, “Ipaꞌ bipa pefeꞌ wambel bambalimba bagape ganiwaꞌili felefeleꞌma naꞌai. Pefeꞌ piwis apiti anona mafindonki ataꞌ saꞌunai esis sandolona nail. Ina deiꞌ anin epennatomana, ataꞌ owaꞌatin. Petagwahona pefaꞌana pifiꞌmaiaeꞌ. 31 Iꞌi anin epen nihaliꞌipa nigaꞌi, ‘Deiꞌ pagatagwahonama main?’ Eaꞌ pegwaman piꞌipan piꞌi, ‘Dembinai afaꞌinainaꞌipafa naꞌi nondaꞌ maola.’ ”** 19:25: Mt 13:12; Lu 8:18 * 19:31: Lu 22:13

Page 109: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 19:32 109 Luk 19:4032 Jisas nasapaꞌ amombiammafeꞌmati hiahawes isimba

naꞌamba atin siꞌi dokoꞌ nagaꞌipam. 33 Eaꞌ matagwahamandofa donki anamba saꞌunai. Matagwahona atin owaꞌ,amom mugumafi donki anambai maꞌipam maꞌi, “Deiꞌmaina ipaꞌ pagatagwaha donki anamba?”

34 Amom maꞌipam maꞌi, “Dembinai naꞌi nondaꞌ aninmaola.”

35 Eaꞌ amommofaꞌ donki anamba mafiꞌmai Jisas mawa-mona sagegw amamugwi gwatoma ilifa donki anamba.*36 Eaꞌ matopalopa Jisas nalota natoma donki anambanafeꞌ, eaꞌ esis amam nematawa saꞌi sosaꞌma agol ananigililuꞌwagol. Eaꞌ deiꞌ sandombamana sagegw sasoꞌwiamufiaꞌw sofaloꞌmaꞌw.

37 Anen nafiꞌi eaꞌ felefeleꞌ ma ufiaꞌw kogilianai halafutaOlivi. Alipisi ananisi hiasi eaꞌ sandagala, ukup papomaihiahaom amamba banagami fowaꞌ nandaꞌami. Eaꞌ lilililifsaꞌoh mehip, sasaꞌma agol Godi luꞌwagol.*

38 Saꞌias naꞌamba saꞌi, “Apaꞌ mosaꞌma agola God nagapeilifi luꞌwagol, mogogalaꞌi mapoma anen atona. Maꞌianen nofaloꞌma inaꞌ dembinai king nagafiꞌi agol ananigiliineseꞌena banagami ma nendaꞌ maol ananini. Esis sagapeheveni opalef awanelef.”

39 Owaꞌ anom dembami Farisi mape maloma epes hiasimaꞌipa Jisas maꞌi, “Dembinai Tisa, inaꞌ ninifala alipisiineꞌisi ma ataꞌ sosopama malogof.”

40 Jisas nagwamam basef naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, iꞌiesis sogasopamamalogof, atiasi eaꞌ otamba atommagaꞌohitapi mope miꞌi gigal mehip.”*

Jisas nalopa epes sagape Jerusalemi* 19:35: 2 Kin 9:13 * 19:37: Sam 118:26; Lu 2:14 * 19:40: Jo 11:35

Page 110: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 19:41 110 Luk 19:4841 Jisas nataga felefeleꞌ ma Jerusalem natologon

nalopagon. Nalopa esis amam nematawa taun inimbaisi.*42 Eaꞌ naꞌi, “Iꞌi deiꞌ nemaf afaꞌe atef ipaꞌ pegawa basefkofagefa ma pegape opalef awanelefai, daoꞌ isimbaatiasi andeandeꞌ. Apaꞌ owaꞌ, owaꞌatin. Basef ifimbaataꞌ fandambahoꞌ, deiꞌ ipaꞌ owaꞌ ataꞌ pegawefa. 43 Anafaanef nemaf fetaga, eaꞌ atiasi bousi ipeꞌisi sifiꞌi solaꞌindalelemb sondaꞌ wandaf soganogama ipaꞌ. Eaꞌ siliꞌamaipaꞌ endilisi ma anamba hiagoma.* 44 Eaꞌ sehepasohambombagepa endilisi, peloma awasi ipeꞌisi sagapenomona wambel ipeꞌimbili. Esis sohambombaga wambelawagon hiꞌilagon endilisi, eaꞌ ina atiasi otamba sagalaꞌifagwambai bendatomama atin atapimba bepe, owaꞌ. Asugulatam moꞌoh daindai. Deiꞌ main? Ipaꞌ owaꞌ pegawanemaf deiꞌ God nogafiꞌafii ma nefaꞌepa pitanimai pegapeandeandeꞌa.”

Jisas naliꞌamona amammandaꞌ bisnisi ipat Godi nomon(Mt 21:12-17; Mk 11:15-19; Jo 2:13-22)

45 Eaꞌ Jisas nosafel nawis ipat luꞌunai Godi eaꞌ naliꞌa-mona amomamambamandaꞌ bisnisimandaꞌmaolamaga-tala hiahawes ipat anamba nomoni. 46Anen naꞌipam naꞌi,“Basef fagape Baibeli, God naꞌi, ‘Ipat aeꞌanai nondapomaesis sifiꞌi sopaona sondabeten sogahaliꞌ aeꞌ.’ Apaꞌ owaꞌ,pandaꞌana nataga siꞌi sandambahoꞌ sandaꞌ wala.”*

47 Nimaguf hiafi Jisas nawalipasa basef ipat anambanomon. Eaꞌ amom pris dembami maloma anom agufumiJudai maloma anom dembami magawalipasa muꞌuli Godimalaꞌ molaoma ufiaꞌwa mohana nogagaꞌ.* 48 Owaꞌ esisamam nematawa hiasi dindinapis aꞌowaꞌ ma sagameꞌ* 19:41: Ais 6:9-10; Mt 13:14; Ro 11:8 * 19:43: Lu 21:6, 1:68 * 19:46:Lu 21:37, 22:53; Jo 18:20 * 19:47: Mt 21:46; Mk 14:1-2; Lu 20:19

Page 111: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 20:1 111 Luk 20:9basef ananifi. Naꞌamba amom ina mati anoꞌw ufiaꞌwamogahana, owaꞌatin.

20Esis sahaliꞌ Jisas saꞌi, ami nasoꞌana agol luꞌwagili(Mt 21:23-27; Mk 11:27-33)

1Anef nemaf Jisas nape nasoꞌasa basef amamnematawaipat luꞌunai Godi nomon, nawalapa basef buꞌwafi Godi.Owaꞌ amom pris dembamimaloma anom dembami daiammagawalipasa muꞌuli Godi maloma agufumi amom Judaimafiꞌmai anen. 2 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Inaꞌ niꞌipafa. Inaꞌnandaꞌ maol inimba ma banagami amimi? Ami naꞌipinadeiꞌ nape dembinai nandaꞌ maol inimba?”

3 Jisas nagwamama basef naꞌi, “Aeꞌ wapani aꞌi ihal-iꞌipama anif basef, piꞌipif. 4 Maol Joni nagapisiꞌ amamnematawa embeli, God nagape heveni naꞌipana napisiꞌasaꞌa anin epen itapani naꞌipana?”

5 Owaꞌ amom mameꞌ basef ifimba mandaꞌipama maꞌi,“Afaꞌ iꞌi ugaꞌi, ‘God nagape heveni nagaꞌipa Jon na-gapisiꞌasi’, naꞌamba atiasi anen aꞌ niꞌi, ‘Deiꞌ maina ipaꞌowaꞌ pegahapifanaea?’ 6Apaꞌ afaꞌ iꞌi ugaꞌi, ‘Anin epen na-gape itapani nagaꞌipana’, naꞌamba esis amam nematawahiasi aꞌ sohafa. Deiꞌ main, hiasi saꞌi Jon anona profet.”

7Eaꞌmagwamana basef Jisasmaꞌi, “Afaꞌ owaꞌ ogawama.”8 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Eaꞌ naꞌamba atin aeꞌ ina iꞌipipa

ma ami naseꞌe banagami naꞌipi andaꞌ maol inimba aeꞌani,owaꞌ.”*

Basef waminif atina epes awami mugumafi aof sagawalawah waina

(Mt 21:33-46; Mk 12:1-12)9 Jisas naꞌipasa basef ifimba waminif atini esis amam

nematawa naꞌi, “Anona aman nandaꞌ anof aof nagawa* 20:8: Ais 5:1

Page 112: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 20:10 112 Luk 20:18waina. Eaꞌ nakwahomam aof afamba anom amam maꞌimondaꞌ maolafa bisnisi. Eaꞌ nafeꞌ napani nogota lau-tai anambel wambel lauguni.* 10 Ama nogota saꞌutippagailatai, anen kofagonama aof afambai nasapaꞌ anonanandaꞌ maoli nafeꞌma amom mandaꞌ maol aof ananifii.Anen naꞌi amom mosoꞌana anip saꞌutip gwaꞌaipi ma aofafamba. Owaꞌ amom mahana maliꞌamonana notanimanafeꞌ dowaf. 11 Eaꞌ kofagonama aofi nasapaꞌ anona daiananafeꞌ wapani ma amom, owaꞌ mahana wapani mandaꞌanaaona matofana nafeꞌ dowaf. 12 Eaꞌ nasapaꞌ anona daiananagafeꞌmawanifi. Owaꞌ amommahanamakwahonanawisnaꞌoh andoꞌ.

13 “Eaꞌ anen kofagonama aofi naꞌi, ‘Aeꞌ ataꞌ endaꞌmain? Nogame aeꞌinai aman, aeꞌ okom magamagailanai,aꞌ esapaꞌana nofoꞌo. Atiasi memeꞌ malogol ananigili aꞌaowaꞌ?’

14 “Eaꞌ amom mati nogamana nafiꞌi, mandaꞌipama atinmaꞌi, ‘Aman anamba anaf nanumba owagama nogofaꞌhiahaom hiami ahamanai. Awi, aꞌ ohana ma afaꞌ atofaogofaꞌ aof afaꞌe.’

15 Eaꞌ mahana makwahona mawisi aof andeꞌefa, ma-hana afuna. Eaꞌ atiasi kofagonama aof afambai non-daꞌ maina amom? 16 Atiasi nifiꞌi noham afum hiꞌilam,nosoꞌasa aof afamba fefeꞌma anis epes daias.”

Esis sameꞌ basef ifimba saꞌi, “Waf afamba awafi endilisi.Afaꞌ wandaiwaꞌmafi.”*

17 Owaꞌ Jisas natiti esis naꞌipas naꞌi, “Daoꞌ, eaꞌ naꞌambaatin siꞌi basef ifimba fagape Baibeli fagaꞌi, ‘Otam amambaamom mandaꞌ maoli magaliꞌamonami, deiꞌ aꞌ matagaluꞌum mombaloꞌ ipat atamba.’

Basef ifimba kofagefa faꞌi main?* 18 Epes mamahisakwahogalas sogowa otam anambai, atiasi a pepeꞌetas* 20:9: 2 Kro 36:15-16 * 20:16: Sam 118:22 * 20:17: Ais 8:14-15

Page 113: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 20:19 113 Luk 20:25hiꞌilas. Apaꞌ iꞌi otam anamba nowa nogasaliꞌas, aꞌ loloweassiꞌi sopof atof.”*

19 Eaꞌ amom dembami magawalipasa muꞌuli Godi mal-oma amom pris dembami mameꞌ basef ifimba waminifatini Jisas nagaꞌiefi, maꞌi owaꞌ anen nondolaꞌwaifa amom.Eaꞌ deiꞌ atef maꞌi mohapila Jisas mowaꞌana. Apaꞌ owaꞌ,ombal bahama esis amam nematawa.*

Amom mahaliꞌ Jisasa esis sogasoꞌana takis Sisar gavmandembinai Romunai aꞌa owaꞌ?

(Mt 22:15-22; Mk 12:13-17)20 Eaꞌ mandaꞌana naep diꞌindiꞌana ma mombaloꞌana

mogofaꞌana. Eaꞌ masoꞌam anemba otamba anom amammasapaꞌam mafiꞌi magatolonai. Amam amamba mandaꞌuhuf mambasoꞌam maꞌi amom mandaꞌ waf endilisifii.Apaꞌ owaꞌ amommaꞌi mombaloꞌ Jisasa anif basef nagaꞌiefima mosoꞌ anen nogafeꞌma gavman dembinai ma nondaꞌkotimana.

21 Eaꞌ mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Tisa dembinai, apaꞌ mo-gawena basef ineꞌifi buꞌwafi atif nagaꞌipasef esis amamnematawai. Inaꞌ naꞌi basef atififa epes isimba hiasi agufisisaloma isimba agof akasi naꞌamba atin hiꞌalas. Inaꞌ naꞌipasbasef faloma waf buꞌwasi Godi endilisi ma epes hiasi.22Muꞌuli apeꞌini naꞌias naꞌimama? Apaꞌ mogasoꞌana takisSisar gavman dembinai esis Romi aꞌa owaꞌ?”

23 Apaꞌ Jisas nogawa eaꞌ ma basoꞌam amamunai. Eaꞌnaꞌipam naꞌi, 24 “Ipaꞌ pihimbaꞌme aninmoni ma ataꞌ itilin.Ambal laloma agol isimba sagaili amisi?”

Eaꞌ maꞌi, “Isimba gavman dembinai Sisari.”25 Eaꞌ nagwamam naꞌipam naꞌi, “Daoꞌ, hiahawes dem-

binai Sisari, isimba peseꞌanas Sisar. Apaꞌ hiahawes Godi,peseꞌanas God.”* 20:18: Lu 19:47-48 * 20:19: Lu 11:54

Page 114: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 20:26 114 Luk 20:3726 Eaꞌ amom ina laꞌifimamogombaloꞌanama anif basefa

naep esis amam nematawa hiasii, owaꞌatin. Amomnomonas sape salasafeꞌma basef ifimba nagaꞌipamafi, eaꞌmasopama malogof tol mape.

Amom mandaꞌ uhuf mahaliꞌ Jisasa epes sagagaꞌi sogosafelwapani

(Mt 22:23-33; Mk 12:18-27)27 Anom anep miniꞌap Sadyusi mafiꞌmai Jisas. Amom

miniꞌap apamba mahapila basef ifimba maꞌi sagagaꞌi inaatiasi sotanima sosafel wapani, owaꞌatin. 28 Eaꞌ mahal-iꞌana maꞌi, “Dembinai tisa, fowaꞌ Moses nandaꞌ anif baseffail buki ma apaꞌ faꞌi, ‘Iꞌi anona aman nogaꞌ ma anenawasi akana, wauluꞌmana ataꞌ kope owamana ananinaiaꞌ nosoꞌakwa nola anis awasi sogahaꞌofana.’ 29 Anafnemaf anom wambota atotota 7-pelaim mape. Nagaliꞌisahomamnasoꞌakw awani akaꞌw nagaꞌ nakwahoꞌw kwape.30 Eaꞌ owamana nandatuꞌunai nafelaꞌw nasoꞌakw. 31 Eaꞌowamana nandatuꞌunai wapani nandaꞌas naꞌamba atin,eaꞌ anona nandatuꞌumi nasoꞌakw mandaꞌas naꞌamba atinmafeꞌ matagama owagufunai akutainai. Amom amambaambipim 7-pelaim ina mola anis awasi, owaꞌ mandagaꞌatin. 32 Ama main, nemataꞌw wauluꞌmam kwagiꞌmamkwagiꞌ kwagaꞌ. 33 Eaꞌ anaf esis sagagaꞌi sogosafel wapani,nemataꞌw akwamba kope nemataꞌw amiꞌwi? Amom 7-pelaim aꞌ masoꞌakw kwape wauluꞌmam amamuꞌwi.”

34 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Amam nematawa nogotaataꞌaisi deiꞌ sandasoꞌama. 35 Apaꞌ epes mamahisa Godnaꞌi andeandeꞌma sotanima sogosafel wapanima sogapenamisi nemaf afamba, ina sondasoꞌama, aꞌ owaꞌatin.*36 Esis ina sogaꞌ wapani, owaꞌ. A sope siꞌi amom enselGodi. God nosaꞌmas sosafel wapani wandof. Eaꞌ asopeawasi ananisi. 37 Basef ifimba ma esis sagagaꞌi sotanima* 20:35: 1 Jo 3:1-2

Page 115: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 20:38 115 Luk 20:46sogosafel wapani, ifimba fowaꞌ Moses nihimbaꞌmepaefnif ileliwa wataga lawag saꞌugai fagandogai, faꞌi anennofala Dembinai naꞌi God Abrahami, God Aisaki, a GodJekopi.* 38 Apaꞌ God ina Dembinai ma epes isimba saga-gaꞌii, owaꞌatin. Anen Dembinai ma epes isimba sagapenamisii. Deiꞌ main, epes hiasi sape namisa naep Godihiꞌalas.”

39-40 Jisas naꞌias naꞌamba, amom dembami magawali-pasa muꞌuli Godi ombel mahama mogahaliꞌana ma anifbasef wapani. Eaꞌ anom magwamana basef maꞌi, “Dem-binai Tisa, inaꞌ naꞌias andeandeꞌ.”

Jisas nahaliꞌ amom Farisi ma Krais anen nogamana aminai(Mt 22:41-46; Mk 12:35-37)

41 Aꞌi owaꞌ main, Jisas naꞌipam naꞌi, “Amom maꞌi Krais,Devit akunamana God nasapaꞌana nagafiꞌii. Maꞌi Kraisaman atona dowaf falafunai siꞌi epes sagape itapi. Deiꞌmaina amom magaꞌias naꞌamba ma Krais?* 42 Buk ak-wamba Sami Devit nagaꞌi naꞌamba naꞌi, ‘Dembinai Godnaꞌipa Dembinai aeꞌanai naꞌi, “Inaꞌ nepe lagol kwahisig-ili aeꞌagili, 43 atapina nefeꞌ netagama anaf aeꞌ endaꞌbousi ineꞌisi sogafeꞌ lafelena siꞌi sia boꞌwagah ineꞌigahihogataoma.” ’

44 Devit fowaꞌ nofala Krais naꞌi anen Dembinai. Isimbaatis Krais ina aman atona falafunai, owaꞌ. Anen Dembi-nai.”

Jisas naꞌi waf awafi amom Tisa dembami magawalipasamuꞌuli Godii mandaꞌafi

(Mt 23:1-36; Mk 12:38-40; Lu 11:37-54)45 Amam nematawa hiasi ataꞌ sape sameꞌ basef ifimba

atin, Jisas naꞌipa alipumi ananimi naꞌi, 46 “Ipaꞌ silisi-lawi pepoma amam amamba dembami magawalipasa* 20:37: Ro 14:8-9 * 20:41: Sam 110:1

Page 116: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 20:47 116 Luk 21:4muꞌuli Godi. Amom maꞌi mondawisa luwagwif fasifi atifmondafeꞌ, siꞌi dembami atommandawisafi. Maꞌi anis epesdaias sotolom sondalalamam sondaꞌmam nemaf buꞌwafisiganifelom anamba luꞌwagomama naep hiasi sandatamasagapoma ma sogasaꞌma agof amamugufi luꞌwagof. Eaꞌamom ukup paꞌi siaifah isimba sotawa sagaliꞌi atis, dem-bami atom magapoma, nomon ifagw esis Juda hiasi san-dakolasugwi aꞌa anamba hiasi sandakolas nimaguf ifimbasandaꞌ gwaꞌaimi luꞌwami. 47 Amam amamba magawisifagw agwamba nematawa alifiwaii, mandaꞌ wala hia-hawes awousi. Eaꞌ mandabeten launai atona dowadowafaesis sotolom sigaꞌi amom buꞌwami. Anaf God nowalogaepes hiasi. Anis epes daias owaꞌ sondaꞌ waf awafi naꞌam-baia anaf sofaꞌ akafimi kwasakwasala, apaꞌ amom mofaꞌnimanimi awami luꞌwami endilisi aꞌowaꞌ.”

21Nemataꞌw alifiꞌwi kwandaꞌ ofa kwasoꞌ God

1 Jisas nape ipat luꞌunai Godi natologon tulif nati anisepes moni hianaisi sakwaha moni newala bokis moninagalasi ma sogasoꞌ God. 2 Eaꞌ nati anoꞌw nemataꞌw ali-fiꞌwi kwala moni saꞌwini siꞌi 2 toea newala bokis isimba.*3 Eaꞌ naꞌi, “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, nemataꞌw akwamba alifiꞌwikwaꞌwahamoni luꞌwani nikilaꞌ otambahiambai esis amamnematawa hiasi sagalambai. 4 Epes isimba hiasi monihianai naꞌomas sakwaha duꞌwanin atin newala bokis. Apaꞌnemataꞌw akwamba moni akaꞌw endilisi kwaꞌwaha moniakoꞌwini hiꞌalan. Eaꞌ owaꞌ anin neꞌeha kogatala gwaꞌaisia,aꞌ owaꞌatin. Eaꞌ moni akoꞌwini biafin saꞌwini aꞌ nikilaꞌmoni hiani esis sagalani.”

Jisas naꞌi atiasi ipat Godi luꞌunai aona hiꞌilana* 21:2: 2 Ko 8:12

Page 117: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 21:5 117 Luk 21:125Anomalipumi Jisasimaꞌi basefa ipat luꞌunai Godimaꞌi,

“Esis sofaloꞌma ipat anamba otamba fasifasimi hiahaomfasimi esis amam nematawa sagasoꞌanam Godi.”

Eaꞌ Jisas naꞌi,* 6 “Hiahaom amamba deiꞌ pagatulumi,anef nemaf dondoꞌafi fegataga, ina atiasi anemba otambabendatomama atin banagemba bepe, owaꞌatin. Asugu-latam sowalom hiꞌilam mofeꞌ moꞌoh atona atin hiꞌilam.”

Jisas naꞌi hiahaom nimanimi hiami anaf motaga7 Eaꞌ mahaliꞌana maꞌi, “Dembinai Tisa, nemaf mama-

hefa amamba motaga? Ametal mamahina niliꞌ netaga maafaꞌ ogogawa amamba felefeleꞌ mogataga?”

8 Jisas naꞌi, “Ipaꞌ sisilawe pendape. Naꞌamba anis epessombasoꞌmepa. Epes hiasi atiasi sifiꞌi siꞌi agol aeꞌagili siꞌi,‘Aeꞌ eaꞌ maꞌuwi.’ Eaꞌ anis siꞌi, ‘Deiꞌ nemaf eaꞌ fafiꞌi felefeleꞌeaꞌ.’ Apaꞌ kwawiaꞌ, ipaꞌ ina pefeꞌ pila esis, owaꞌi. 9 Anefnemaf pemeꞌasa basefa wandaf luꞌwafi hiafi eaꞌ anis siꞌisondaiwaꞌma amom gavman dembami mumafias sondaꞌwandaf. Nemaf afamba ipaꞌ ina ombal mehepa, owaꞌi.Hiahaom amamba ataꞌ miliꞌ motaga, apaꞌ nemaf akutaifiina fetaga kwafalis, ataꞌ owaꞌ.”

10 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Anis epes sagape anip itap daiapisofela wandaf sopaꞌ soloma esis sagape anep itap daiapi.Anona aman dembinai king noꞌwa anis walemb hielimbiananisi sopaꞌ soloma anona dembinai king daiana noꞌwaananisi analemb walembi. 11 Anaf imauna luꞌwani aꞌnotaga itap hiagoma. Anagon daiagon nolom luꞌuna no-tagamas, eaꞌ aowas luꞌunai notaga walemb hiagoma. Esisatiasi siti gani ilif ametal luꞌunai nogatagama hiahaommamimami mondaꞌ epes ombel mogahahas endilisii.

12 “Apaꞌ hiahaom amamba hiami ina aꞌ motaga ulal,ataꞌ owaꞌ. Esis asiliꞌ sombaloꞌ ipaꞌ pahapifi pagaila basefaeꞌafii. Eaꞌ sondaꞌepa kwapeteꞌepa sohambombagepa.* 21:5: Lu 19:44

Page 118: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 21:13 118 Luk 21:22Sondaꞌmepa kot nomon ifagw esis Juda sandakolasugwisondaꞌepa pendaꞌ kalabus. Eaꞌ sofaꞌepa pefeꞌ sohaponepapilutu nogohnaep amom kingmoloma gavman dembami.13 Sondaꞌmepa waf afambai siꞌi anoꞌw ufiaꞌwa pewalapabasef buꞌwafi pigaꞌipasef.* 14 Eaꞌ ipaꞌ pihapila nomonasipeꞌisi sope banages, ama ipaꞌ ina ukup pepoma anif basefpiꞌi pegagwamasef ulal, owaꞌi.* 15 Deiꞌ main, atiasi aeꞌatowe endaꞌ basef fepe malogof ipeꞌigufi eseꞌepa gawafasini ma bousi isimba ipeꞌisi ina aꞌ laꞌifisa sogagwa basefifimba aeꞌ igasiꞌipafi, owaꞌ.* 16 Ahasepa mamasepa sahinowan ambeh esimbel atis ipeꞌisi soloma alipisi, esis wa-pani atiasi sowalapepa ma bousi ipeꞌisi. Eaꞌ asoha anipapegaꞌ. 17 Atiasi epes hiasi walemb hiagoma nelelembnumbutima ipaꞌ kwapeteꞌ endilisi. Esis sati ipaꞌ pagailabasef aeꞌafii, naꞌamba deiꞌ sahepa.* 18 Apaꞌ ipaꞌ ina atiasipegaꞌ, owaꞌatin. Ina anef awif atetef fagape balagahipeꞌigahii higililif, owaꞌatin.* 19 Ipaꞌ pepe banagepa maanaf pegefaꞌ ambal namili.”

Jisas naꞌi basefa Jerusalem anef aꞌ notaga awagon20 “Nemaf afamba ipaꞌ pigati soldia hiami esis bousii

sifiꞌi sogonauliꞌ Jerusalemafi, ipaꞌ aꞌ pegawa atiasi fele-feleꞌma taun inimba luꞌwani negataga awen. 21 Nemafafamba amam nematawa sogape itap luꞌwapi Judiai sofaꞌsefeꞌ sondowasaꞌo halafutagw. Eaꞌ esis amam nematawasagape nomona Jerusalemi sokwaha wambel ambalembasofaꞌ sondafoꞌo laogon. Eaꞌ isimba sagape aofah wambelambalembai, ina ataꞌ sofeꞌ suwis, owaꞌ.* 22 Deiꞌ main,nemaf afamba God aꞌ nogwamasa awami isimba sondaꞌwaf awafii siꞌi basef hiafi fagail buk Baibeli fendawalap* 21:13: Lu 12:11-12 * 21:14: Ap 6:10 * 21:15: Mt 10:21-22 * 21:17:1 Sml 14:45; Lu 12:7 * 21:18: Hi 10:36 * 21:21: Diu 32:35; Jer 5:29, 46:10;Hos 9:7

Page 119: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 21:23 119 Luk 21:28alihif hiꞌigalef.* 23 Nematawa opafuwai waloma awambaawasi otaꞌasi ataꞌ sagaꞌ nomagof atogufi, aeꞌ aꞌi awouwahipiwa endilisi ma nogota atamba ogameꞌ akafimiluꞌwami. Nimanimi amamba aꞌ luꞌum aꞌowaꞌ motaga itapapaꞌe ma nembel wandafunai Godi atiasi nogafeꞌma epesisimba.* 24 Anis, bainagw mohas sogaꞌ. Anis, bousisondaꞌ kalabusimas sofaꞌas sefeꞌ sope itap apaꞌe hiagomahiꞌilagon. Eaꞌ epes isimba sogolalama Godi aꞌ sotaga so-faꞌasa wambel ambalemba Jerusalem boꞌwagah asasigahisumafiagon. Eaꞌ sope atapis sofeꞌ naꞌamba atina nemafGod nandandepafi ma nogota asasitai hiꞌigalata.*

Jisas naꞌi, “Iꞌi owaꞌ main, Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi aꞌifiꞌi.”

25 “Atiasi ametal hianai notagama awin alipiniowambini neloma ondowa. Ama itap apaꞌe amamnematawa hiasi sagape anep itap luꞌupai bololas endilisi.Esis ombal mohas kwapeteꞌ ma naoh luꞌwami mohafelluꞌum mutuwi mondaꞌam lilatin eaꞌ sowa solopam. 26 Eaꞌondowa maim magape gani ilifi mondakotoꞌ bolatinfiꞌifeꞌ mope. Eaꞌ esis amam nematawa hiasi ombal mohaskwapeteꞌ sowa soꞌoh itap siꞌi sagagaꞌi. Esis ukup pepomahiahaom amamba maꞌi mogataga itap apaꞌe.*

27 “Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Nogota atamba asitiaeꞌ iloma ilagw otaga ilif ifiꞌi iloma hiahaom mogogalaꞌifasimi Godi moloma banagami ananimi.* 28 Anef iꞌihiahaom amamba mogataga, nemaf afamba ipaꞌ pilutupesaniga pesaꞌma balagah ipeꞌigahi. Deiꞌ main, nemafafamba felefeleꞌma fegataga God nogatagwahepa ma wafawafi ipeꞌifi nofaꞌepa pigatanimai.”* 21:22: 1 Ko 7:26 * 21:23: Esr 9:7; Sam 79:1; Ais 63:18; Ro 11:25; Re11:2 * 21:24: Sam 46:2-3; Sam 65:7-8 * 21:26: Dan 7:13; Mt 26:64; Re1:7 * 21:27: Ro 13:11

Page 120: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 21:29 120 Luk 21:36Lawag fik gandaꞌas gondolaꞌwaifa apaꞌ mogogawa nimaguf

nohotagwa hiahaom anaf mogataga29 Jisas naꞌipasa basef waminif atin naꞌi, “Ipaꞌ piti

lawag agamba fik goloma lawah hiagahi wapani. 30 Ipaꞌpiti ilaof nogonafa ma basowa, pegawa nogota atambanelemb eaꞌ felefeleꞌma sogaof. 31 Eaꞌ naꞌamba atin, iꞌi ipaꞌpiti hiahaom amamba aeꞌ aliꞌ agaꞌipipami mogataga, ipaꞌpegawa nemaf afamba God nope Dembinai nugumafi epeshiasi ananisi felefeleꞌma fegataga.

32 “Aeꞌ aꞌipipa endilisi, amam nematawa deiꞌ ataꞌ paga-pani ina atiasi pegaꞌ ulal, ataꞌ owaꞌ, ipaꞌ eaꞌ piti hiahaomamambahiamimogatagahiꞌigalam.* 33Otaganoloma itaphiagoma anaf aꞌ higililam hiꞌilam, apaꞌ basef aeꞌafi inahigililif, owaꞌatin endilisi. Fegape atapif lifilafii. Amomalipumi Jisasi solawaim andeandeꞌma mindihiꞌama wafhiafi awafi.*

34 “Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Ipaꞌ solawaipa an-deandeꞌmanemaf aeꞌ, igafiꞌafii. Naꞌambapendaꞌwaf awafipegalaga alop atopafi, peaꞌ embel banagami atom hiamiaꞌ nomonas solasefeꞌ ma nimanimi mamimami itapamiatom. Iꞌi waf afambai fisiꞌalipa hiꞌigalipa, atiasi nemafafamba aeꞌ igafiꞌafii fetagamepa kwafalis atis siꞌi sak-waha wambawa sagaha mafis. 35 Nemaf afamba fegatagama amam nematawa sagape itap hiagomai ganigani eaꞌnaꞌamba atin siꞌi wambawa ogofaꞌ mafis.* 36Dondol ufiluwafilu silisilawi pendapema inapendaꞌwaf awafiafambai,owaꞌ. Pepe pendabeten lifilafi ma God nogaseꞌepa pe-pel pigalutu banagepama pindihiꞌama hiahaom amambaimaꞌi mogatagamipai. Ama pigalutu banagepa ma aeꞌataga epen egefaꞌ alop epesi inifaꞌepa egawalogepa.”** 21:32: Lu 16:17 * 21:33: Mt 24:48-50; Mk 4:19; Lu 17:27; 1 Te 5:3* 21:35: Mk 13:33; Re 6:17 * 21:36: Lu 19:47

Page 121: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 21:37 121 Luk 22:837Nimaguf hiafi dondol Jisas nape atapina nawalipa esis

amam nematawa ipat luꞌunai Godi nomon, apaꞌ owambaꞌ nafeꞌ naꞌihi halafuta atamba Oliv. 38 Eaꞌ amam ne-matawahiasi sosafel kuhukuhumbita atota safiꞌmai anonasogameꞌ basef ananifi ipat luꞌunai Godi atapis dondol.

22Judas nalaꞌ lap naloma agufumi Juda ma nigihimbaꞌmam

Jisas1 Felefeleꞌ ma nemaf sondaꞌ gwaꞌaisi luꞌwasi esis Juda

sogaꞌ bret owaꞌ togatef luꞌutaia. Sofalaf saꞌi nemaf buꞌwafiPasova felefeleꞌ ma fegataga.* 2 Amom pris dembamimaloma dembami amamba magawalipasa muꞌuli Godiombal mahama esis amam nematawa. Eaꞌ maꞌi, “Atiasiafaꞌ oha Jisas wiꞌimama?”*

3 Eaꞌ Satan nawis nembel Judasi Keriotinai. Anenamom 12-pelaim alipumi Jisasi. 4 Anen nafeꞌma anompris dembami maloma anom plisman dembami mapeipat luꞌunai Godi. Amom amamba maꞌi basef mandameꞌ-maefa Judas nolaoma ufiaꞌwa nosoꞌama Jisas nogafeꞌ lagofamamugufi. 5 Eaꞌ sonaham maꞌi basef mandameꞌmaefamogasoꞌana anemba otamba Judas. 6Eaꞌ anen naꞌi ahoꞌmabasef amamifi, aꞌ nalaꞌ nolaoma anoꞌw ufiaꞌwa nigihim-baꞌmama Jisas amoma mogombaloꞌana. Anen nape maanef nemaf kwahufi ma owaꞌ anis amam nematawa sopesoglomanafia.*

Alipumi biam mandondomba gwaꞌaisi luꞌwasi Pasova7Nemaf afamba fataga esis Juda saꞌi sondaꞌ anis gwaꞌaisi

luꞌwasi seaꞌ anota bret owaꞌ togatifia. Afamba saꞌi sohaanom sipsip hiami nogami ma sondaꞌ gwaꞌaisi isimbaPasova. 8 Jisas nasapaꞌ Pitai Jon naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ bipa* 22:1: Lu 20:19 * 22:2: Jo 13:2,27 * 22:6: Eks 12:1-27

Page 122: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 22:9 122 Luk 22:18pefeꞌ pendondombamafa gwaꞌaisi isimba Pasova ma afaꞌogwaꞌas.”

9 Eaꞌ amom mahaliꞌana maꞌi, “Inaꞌ naꞌi afaꞌ ofeꞌ ondon-domba ipat anima?”

10Eaꞌ naꞌipamnaꞌi, “Pemeꞌ, ipaꞌ pefeꞌ piwis ganiwambelluꞌwambili, atiasi piti anona aman nofaꞌ embel sospenluꞌunai nitilipa ufiaꞌw. Eaꞌ pigiꞌmana pefeꞌ piwis ipatatamba anen nefeꞌ nogawisatai. 11 Eaꞌ pihaliꞌ ahamaipat atambai piꞌi, ‘Dembinai afaꞌinai naꞌipafa naꞌi, ipatatamba esis sagaꞌohotai totawa ani? Anen naꞌi noꞌwa afaꞌatofa alipufai ope ondaꞌ gwaꞌaisi isimba luꞌwasi Pasova.’12Eaꞌ anen nihimbaꞌmepa rum amamba luꞌwamimape ilif,tebol siaifah saꞌoh atifis. Ipaꞌ pendondomba gwaꞌaisi rumamamba.”*

13 Eaꞌ amom mafeꞌ mati hiahawes isimba naꞌamba atinsiꞌi Jisas naliꞌ nagaꞌipamas eaꞌ mandondomba gwaꞌaisiisimba Pasova.

Jisas nasoꞌama bret taloma embel wain alipumi ananimimaꞌas

14 Nogota atataga ma sogaꞌ gwaꞌaisi isimba luꞌwasiPasova, Jisas naoꞌwa alipumi ananimi mafiꞌi mape, anennafeꞌ nape felefeleꞌma tebol

15 naꞌipam naꞌi, “Aeꞌ aꞌi ataꞌ eaꞌ gwaꞌaisi isimba Pasovaelomepa uliꞌ, ma bola efaꞌ akafimi luꞌwami.* 16 Aeꞌaꞌipipa endilisi, aeꞌ ina ataꞌ eaꞌ gwaꞌaisi isimba Pasovawapani, owaꞌ. Apaꞌ anef nemaf basefa gwaꞌaisi isimbaPasova kofagefa fetaga fendawalap alihif anamba Godnagalaꞌambemagoma, daoꞌ eaꞌas wapani.” 17 Eaꞌ anennasaꞌmai anop kap embel wain bagalapi nanifela God naꞌi,“Ipaꞌ saꞌma gwaꞌaisi isimba pendandamas. 18 Aeꞌ aꞌipipa,deiꞌ aꞌ anaf wapani aeꞌ ina atiasi iaꞌ embel wainimbelelomepa, owaꞌ. Ama anaf God nope Dembinai nugumafi* 22:12: Lu 19:32 * 22:15: Lu 13:29

Page 123: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 22:19 123 Luk 22:26epes hiasi soloma hiahaom hiami hiꞌigalam, daoꞌ aeꞌ aꞌ eaꞌembel wain inimba wapani elomepa.”*

19 Eaꞌ anen nafelai bret nanifela God nawalota na-soꞌam naꞌi, “Bret atamba alop aeꞌapi. [Aeꞌ aseꞌepata maegatopalopepa. Pendaꞌas atapisa ukup pegapoma aeꞌ.”

20 Amom maꞌasa hiꞌalas, aꞌi owaꞌ main, eaꞌ nandaꞌasnaꞌamba atina anop kap embel wainimbel bagalapi, naꞌi,“Wain embel ambalemba amamba esimbel aeꞌambeli be-waꞌ banaga basef Godnagalaꞌ lapafidambaifi. Esimbel am-balemba aeꞌ ekoloꞌwambela egatopalopepa.]* 21 Apaꞌ ipaꞌpiti aman anamba naꞌi nogawalapa aeꞌ ma amom boumiaeꞌamii, nape naꞌ gwaꞌaisi nalome tebol iniꞌi. 22 Ahoꞌ, aeꞌataga epen egefaꞌ alop epesi, atiasi egaꞌ siꞌi ufiaꞌw fowaꞌgani God nandandepaꞌwi. Apaꞌ aman anamba nogawalapema amom boumii, aeꞌ ati uwahipina aꞌowaꞌ. Deiꞌ main,nimanimi akafimi luꞌwami aꞌ motagamana.”

23 Anen naꞌias naꞌamba, alipumi ananimi atom man-dahahaliꞌma maꞌi, “Epen afaꞌini ami atiasi nendaꞌ wafafambai?”*

Alipumi Jisasi maꞌi basef mandahihianamaef maꞌi ami nepeniliꞌ ma amom?

24 Amom alipumi Jisasi maꞌi anif basef mafitapef maꞌi,“Ami nepe dambeni afaꞌini?”*

25 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “Amom king dembami esishiasi sagape anep itap luꞌupai, mape dembami asasimimandaꞌas kwapeteꞌas. Amom banagami mumafi esisbanagambel, eaꞌ maꞌi esis sofalam agof fasigufi siꞌi mandaꞌwaf fasifi mogatopalopasi.* 26 Apaꞌ ipaꞌ ina pendaꞌasnaꞌamba, owaꞌi. Aman ami niꞌi nogape aꞌ dembinai maipeꞌi, anen ataꞌ nope siꞌi amamba agof akami siꞌi isimba* 22:18: Lu 24:30 * 22:20: Sam 41:9; Jo 13:21-22 * 22:23: Lu 9:46* 22:24: Mt 20:25-27; Mk 10:42-45 * 22:25: Mt 23:11; Mk 9:35

Page 124: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 22:27 124 Luk 22:34

sandaꞌ maoli ma sogatopalopepa.* 27 Epen ami dambeninikilaꞌ anis daias? Epen natoma nagaꞌ gwaꞌaisi teboli aꞌaepen nandaꞌ gwaꞌaisi nefaꞌas nagafiꞌmanaii? Apaꞌ aeꞌ apelaꞌafena ipaꞌ siꞌi nandaꞌ maoli ma egatopalopepa. 28 Fowaꞌhiahaom amamba magagwamba aeꞌi, nimaguf ifimba ipaꞌpape pagalome, ipaꞌ ina pakwahowe, owaꞌatin.* 29Ahameaeꞌanai naseꞌe agol luꞌwagili naꞌipi ape dembiwai, eaꞌnaꞌamba atin aeꞌ eseꞌepa agof luꞌwagufi iꞌipipa pepe dem-bipai king.* 30 Nemaf afamba ipaꞌ aꞌ pepe dembipaiking peloma aeꞌ peaꞌ gwaꞌaisi embel pelome tebol aeꞌanianambaGod nagalaꞌambemagoma. Eaꞌ pepe siaifah fasimiamom dembami kingi, pewawaloga misiꞌah 12-pelaihamam nematawa apeꞌisi Israel.”*

Jisas naꞌipa esis naꞌamba naꞌi, “Atiasi Pita nondahaliꞌma aeꞌniꞌi, ‘Aeꞌ ina egawa Jisas.’ ”

31 Eaꞌ Jisas naꞌi, “Saimon, Saimon, inaꞌ nemeꞌ. God naꞌiahoꞌma Satan nogwamba ipaꞌ ma pendaꞌ waf awafi siꞌisogogakisa rais ama buꞌwami mafeꞌ anagon awami mag-afeꞌ anagon daiagon.* 32 Apaꞌ owaꞌ atin. Aeꞌ andabetenaegatopalopena ma banagena nigahapifa aeꞌ atapina. Ati-asi nembema nembel newaꞌ banaga owapena ineꞌimi.”*

33 Owaꞌ Pita nagwamana naꞌipana naꞌi, “Dembinai, aeꞌeaꞌ andaꞌas dumbulidombola elomena ogafeꞌ kalabus. Aeꞌandaꞌas dumbulidombola egaꞌ egalomena wapani.”

34 Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Pita, aeꞌ aꞌipinaendilisi! Atiasi owamb ambaꞌe awata ataꞌ owaꞌ totaea, inaꞌaꞌ nendahaliꞌmi niꞌias wanif niꞌi, ‘Aeꞌ owaꞌ egawa Jisasa.’ ”** 22:26: Jo 13:12-15 * 22:28: Lu 12:32 * 22:29: Mt 19:28 * 22:30: 2Ko 2:11 * 22:31: Jo 17:11,15,20; Sam 51:13 * 22:32: Lu 22:54 * 22:34:Lu 9:3, 10:4

Page 125: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 22:35 125 Luk 22:42Jisas naꞌipam basef ifimba ma hiahawes wanifis paos sa-

loma brasbeli bainat35 Eaꞌ Jisas naꞌipa amom naꞌi, “Fowaꞌ aeꞌ asapaꞌepa

pandailagof pagafeꞌ, ipaꞌ ina pefaꞌ paos monisi salomabrasbeli su, owaꞌ. Pafeꞌ dowaf. Nemaf afamba anishiahawes akepa aꞌa owaꞌ?”

Amommagwas maꞌi, “Owaꞌatin.”*36 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌamba naꞌi, “Apaꞌ deiꞌ aman ami

paos monisi sagaꞌomanai anen aꞌ nofaꞌas. Eaꞌ brasbelwapani naꞌamba atin. Aman bainat akanai anen nosoꞌasasaket ananitai anis sotalota, notala anota bainat.*

37 “Deiꞌ main, anif basefa aeꞌ felefeleꞌma fetagafendawalap. Anif basef fagail Buk Baibeli fowaꞌ fagaꞌiasnaꞌamba faꞌi, ‘Esis nomonas sondandaꞌme siꞌi aeꞌ amanauwai atowe.’

Aeꞌ aꞌipipa endilisi! Basef ifimba felefeleꞌ fetaga endilisima nimanimi akafimi waf awafi atiasi mogataga ma aeꞌi.”

38 Eaꞌ alipumi ananimi maꞌi, “Dembinai, inaꞌ niti. Afaꞌbainagw biagw agwaꞌe.”

Eaꞌ nagwamam naꞌipam naꞌi, “Eaꞌ amamba.”*Jisas nandabeten anagon lawah hogotaoma agiligima Get-

semani39 Eaꞌ Jisas nakwaha taun nawis andoꞌ aꞌ nafeꞌ halafuta

Oliv, siꞌi dondol nandaꞌas. Eaꞌ alipumi ananimimagiꞌmanamafeꞌ. 40 Anen nataga naꞌamba naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ pend-abetena hiahaom nogagwamba ipeꞌi ina aꞌ motagamepa,owaꞌ.”

41 Eaꞌ nakwaha amom nindisiꞌah nafoꞌo kwasakwasala,nogota bandata siꞌi aman nakwaha anom otam mafeꞌmogatambela. Eaꞌ nindiwa nembawa notawa nandabetennaꞌi,* 42 “Ahame, iꞌi inaꞌ nigaꞌi awima, daoꞌ nekwahome* 22:35: Lu 22:49 * 22:36: Ais 53:12; Lu 22:52 * 22:38: Lu 21:37; Jo18:1 * 22:41: Mt 6:10

Page 126: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 22:43 126 Luk 22:52kap apamba. Apaꞌ owaꞌ, inaꞌ nindaila okom ineꞌimiatom, aeꞌ owaꞌ.” 43 [Eaꞌ anona ensel nafiꞌi heven nowaꞌbanagona. 44 Jisas nameꞌagama nimanimi akafimi eaꞌaom endilisi, eaꞌ nandabeten banagambel aꞌowaꞌ, agwahmandona siꞌi esimbel magalo itap.]

45 Anen nandabeten eaꞌ nosafel nafeꞌma alipumi ana-nimi. Owaꞌ nati amom ukup iwanipi pandaꞌam maꞌohatin. 46 Eaꞌ naꞌi, “Deiꞌ maina ipaꞌ pagaꞌoh? Ipaꞌ safelpendabeten. Naꞌamba hiahaom mogogwambipai aꞌ mifiꞌimotagamepa.”

Judas naꞌipa amom boumi ma Jisas nagapoma, mafiꞌi mo-faꞌana

47 Jisas ataꞌ naꞌi atin, owaꞌ amam miniꞌap launai aꞌmafiꞌi. Aman anamba sofalana saꞌi Judas, anen alipunaiamom 12-pelaim Jisasi, nafiꞌi naliꞌai amom. Anen nafiꞌifelefeleꞌma Jisasa nogasisiꞌ dalogw ananigwi. 48Owaꞌ Jisasnaꞌipana naꞌi, “Judas, aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Inaꞌnasisiꞌi nihimbaꞌma amom boumi aeꞌami, aꞌa?”*

49Alipumi ananimimapemalomanamati amom boumiJisasi maꞌi mohana eaꞌ mahaliꞌ Jisas maꞌi, “Dembinai, inaꞌnaꞌi afaꞌ oham bainagw?”

50 Owaꞌ anona amom alipumi ananimi naha anonaaman nandaꞌmana maola pris dembinai nape nagaliꞌmapris hiamii eaꞌ natopaꞌ aliga kwahisigai peleꞌataga gowa.

51 Owaꞌ Jisas nataloga amom naꞌi, “Kwaha waf afambai,eaꞌ hapaifi.”

Eaꞌ Jisas nasa lagol aliga aman anambai, gataga boꞌogawapani.*

52 Eaꞌ Jisas naꞌipa agufumimaloma amompris dembamimaloma amom dembami mugumafi polisman hiamii ipatluꞌunai Godi, mafiꞌi maꞌi mogombaloꞌanai. Naꞌi, “Ipaꞌ* 22:48: Lu 22:36 * 22:51: Lu 22:37; Jo 7:30, 8:20; Kl 1:13

Page 127: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 22:53 127 Luk 22:61pefaꞌi bainagwi belep pafiꞌi siꞌi paꞌi pegewaꞌ anona amannandaꞌ wali aꞌa? 53Nimaguf hiafi dondol aeꞌ ape alomepaipat luꞌunai Godi awalapa basef buꞌwafi ma esis amamnematawa hiasi apaꞌ ipaꞌ owaꞌ Pembaleꞌea. Apaꞌ deiꞌnogota ataꞌe aꞌ nemaf ipeꞌifi. Deiꞌ banagami owamb akutiaꞌ mikilaꞌ.”*

Pita nambasoꞌam nandahaliꞌ naꞌi, owaꞌ nogawa Jisasa54 Jisas naꞌiasa eaꞌ amom mahapilana mofaꞌana mafeꞌ

mawis ipat pris dembinaii. Apaꞌ Pita ina nalomam nafeꞌatef, owaꞌ, nagigiꞌmam nafeꞌ nail laogon. 55 Esis sakata nifindalelemb ambalemba nomon ipat tagapoma mapomef.Eaꞌ Pita nape nalomam.*

56 Anoꞌw nemataꞌw kwandaꞌ maoli kwati anen napomanif. Eaꞌ kwatotolona kwaꞌi, “Aman anamba wapani anennape nagaloma Jisasi.”

57 Apaꞌ Pita naꞌi, “Ahaeꞌ, aeꞌ owaꞌ.” Anen naꞌi, “Ne-mataꞌw, aeꞌ ina egawa anen, owaꞌ.”

58 Aꞌi owaꞌ nogota laota kwasala, anona aman nati Pitanaꞌi, “Inaꞌ wapani inaꞌ aman miniꞌap amamipi.”

Owaꞌ Pita naꞌi, “Ahaeꞌ, aeꞌ owaꞌ.”59 Aꞌi nogota laota kwasakwasala tafeꞌ owaꞌ, anona

aman daiana naꞌi banagambel naꞌi, “Endilisi atis, amananamba wapani nape nagaloma anini. Deiꞌ main, anenwapani Galilinai atona.”

60 Owaꞌ Pita nagwamana basef naꞌi, “Ahaeꞌ, aeꞌ owaꞌegawa basef ifimba ineꞌifia.”

Anen ataꞌ naꞌias naꞌamba atin, owaꞌ awata aꞌ tata.* 61EaꞌDembinai nandambema aꞌ natiti Pita, owaꞌ okom Pitaimandandaꞌ ma basef ifimba dokoꞌ Dembinai naꞌipanafinagaꞌi, “Owamb ambaꞌe awata ataꞌ owaꞌ totaea, inaꞌ atiasi* 22:53: Sam 31:11; Lu 22:33 * 22:55: Ap 4:13 * 22:60: Lu 22:34

Page 128: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 22:62 128 Luk 22:71aꞌ nembasoꞌmas niꞌias wanif niꞌi, ‘Inaꞌ owaꞌ negawea.’ ”62 Eaꞌ Pita nawisi nafeꞌ andoꞌ nalef mehip.

Amom soldia maꞌi basef mandaꞌ Jisas findiwana mahana63 Amom mugumafi Jisasi mandaꞌ anen findiwana ma-

hana. 64Amom mapeteꞌ anef lowaf mambahoꞌmana naepmahaliꞌana maꞌi, “Inaꞌ niꞌi basef profeti newalapa aminagahinai.” 65Eaꞌmandaꞌ basef hiafi daif awafiwapanimaanen.

Amommandaꞌ kotimanama amamdembami gavman Judai66 Ama awin natafi amom agufumi dembami esis Judai

maloma amom pris dembami maloma anom dembamimagawalipasa muꞌuli Godi, amom hiami mondowaꞌan-ima mape. Eaꞌ mofaꞌ Jisas mafiꞌmai amom mahaliꞌanamaꞌi,* 67 “Inaꞌ niꞌipafa. Inaꞌ Krais, God nandandepenanasapaꞌena nagafiꞌii aꞌa owaꞌ?”

Eaꞌ nagwamam naꞌipam naꞌi, “Iꞌi aeꞌ igaꞌipipa, ina atiasipihapifi. 68 Eaꞌ iꞌi igahaliꞌipa ma anif basef, ipaꞌ ina pegwabasef aeꞌafi, owaꞌ.* 69 Eaꞌ deiꞌ aꞌ anaf gani owagamawapani aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi egape waꞌol lagolkwahisigili Godi banagagili.”*

70 Eaꞌ amom hiami maꞌi, “Deiꞌ inaꞌ aꞌ God Nogamanaaꞌamon?”

Anen nagwamama basef naꞌi, “Ipaꞌ paꞌias eaꞌ maꞌwis.”71 Eaꞌ amom maꞌi, “Afaꞌ waꞌi ataꞌ omeꞌ basef mamahifa

wapani? Owaꞌ. Malogol ananigili atogol eaꞌ gaꞌi basefifimba afaꞌ wameꞌef eaꞌ.”

23Amom dembami mandaꞌmana basef Jisasa naep gavman

dembinai Pailati* 22:66: Jo 3:12, 8:45; Jo 10:24 * 22:68: Ap 7:56 * 22:69: Lu 4:3,9

Page 129: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 23:1 129 Luk 23:81 Eaꞌ amom dembami hiami mosafel mofaꞌ Jisas

mafeꞌma dembinai gavman Pailat.* 2Eaꞌmaꞌimasapaganamandaꞌmana basef maꞌi, “Afaꞌ wati aman anamba nandaꞌwaf awafi nasaꞌma ukup epes hiasii ma sondaꞌ wandafsogaloma gavman. Anen nandaiwaꞌma mogasoꞌana takisgavman dembinai Sisar eaꞌ naꞌipapa naꞌi anen atonaanona dembinai king Krais.”*

3Eaꞌ Pailat nahaliꞌana naꞌi, “Inaꞌ king dembinai Judai aꞌaowaꞌ?”

Eaꞌ Jisas nagwamana basef naꞌi, “Basef ifimba inaꞌnagaꞌiefi endilisifi.”

4 Eaꞌ Pailat naꞌipa amom pris dembami maloma esisamamnematawa hiasi naꞌi, “Aeꞌ ina ati anis maefah awasi,owaꞌ. Ina ati anef waf awafima aman anamba endaꞌmanaanif basef, owaꞌ.”

5 Owaꞌ amom mandaꞌmana basef Jisasi maꞌipana ba-nagambel maꞌi, “Anen nasoꞌasa basef esis amam ne-matawa hiasi sosafel banages saꞌi sondaꞌ wandafa gan-imba walemb hielimbi Judia. Anen nandaꞌi maol gani itapluꞌupa Galili eaꞌ nafiꞌi nataga naꞌa.”

Amommofaꞌ Jisas nafeꞌma gavman dembinai Herot nandaꞌ-mana basef

6 Pailat nameꞌ basef ifimba sagaꞌifa anini ma nan-daꞌ maol nagafeꞌagon hiꞌalagon anamba hiagoma itapapamba Galili eaꞌ nahaliꞌ amom naꞌi, “Aman anamba anenGalilinai aꞌa?”

7 Amom maꞌipana eaꞌ nogawa Jisas anen Galilinai gav-man dembinai Herot nugumafiagoma. Eaꞌ Pailat nas-apaꞌana nafeꞌma Herot. Nogota atamba Herot ataꞌ napaniJerusalem.

8 Herot nati Jisas asonahanamana aꞌowaꞌ. Anen nameꞌbasefa anen nogota lautai, eaꞌ naꞌi notolona. Anen nameꞌ* 23:1: Lu 20:25 * 23:2: 1 Ti 6:13

Page 130: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 23:9 130 Luk 23:18basefa maol Jisas nandaꞌani eaꞌ naꞌi Jisas ataꞌ nondaꞌanom banagami siꞌi God nandaꞌami ma ataꞌ notolom.9 Eaꞌ Herot nahaliꞌanama hiahaom hiami. Apaꞌ Jisasina nagwamana anif basef anen, owaꞌ. 10 Amom prisdembami maloma amom dembami magawalipasa muꞌuliGodi mafiꞌi malutu felefeleꞌ mandaꞌmana kot masapa-gana banagambel aꞌowaꞌ. 11 Eaꞌ Herot naoꞌwa amomsoldia ananimi mandaꞌ Jisas findiwana ma basef awafi.Eaꞌ mofaꞌai anef lowaf fasifi mowahoꞌmanaf masapaꞌananotanima nafeꞌma Pailat. 12 Fowaꞌ Herot naloma Pailatmandaꞌ migimigahi, apaꞌ deiꞌ nemaf afamba aꞌ alipumimandandomboma atogon.

Gavman dembinai Pailat naꞌi noha Jisas lawag usiꞌigaitiꞌwanaegai

13 Eaꞌ Pailat nofalai amom pris dembami maloma agu-fumi esis Judai maloma esis amam nematawa hiasi safiꞌisandakolas. 14 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ faꞌai aman anambapaꞌi nasaꞌma ukup epes hiasii nahambombagasa sandaꞌwandafi fiꞌmai aeꞌ. Dokoꞌ ahaliꞌana ma hiahawes isimbama nogohnaep ipeꞌisi aꞌ pameꞌ. Aeꞌ ina ati anom mae-fah awami ma aman anamba ma hiahawes isimba ipaꞌpandaꞌ basefasi, owaꞌ. 15 Dembinai gavman Herot wapaninaꞌamba atin. Deiꞌ main, anen nasapaꞌana notanimanafiꞌmai apaꞌ. Ipaꞌ pegawa aman anamba ina nandaꞌ aninmae awani ma apaꞌ mohana nogagaꞌ, owaꞌatin. 16 Atiasiehana atin ekwahona nefeꞌ wahifina.”

17 [Apaꞌ waf esis Judai fagape naꞌamba. Afagof dandanemaf afamba sandaꞌ gwaꞌaisi isimba luꞌwasi Pasova gav-mandembinai Pailat natagwahowa anonanandaꞌ kalabusinafeꞌ wahifina ma esis.]

18 Eaꞌ esis amam nematawa hiasi gigal saꞌoh naꞌambasaꞌi, “Ha aman anamba ma aꞌ nogaꞌ, eaꞌ tagwaha Barabasnifiꞌmai apaꞌ.”

Page 131: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 23:19 131 Luk 23:2719 Aman anamba Barabas anen napaꞌ nagaloma amom

gavmanima taun inimba luꞌwani eaꞌ naha epes hiasi sagaꞌ.Eaꞌ deiꞌ sandaꞌana nandaꞌ kalabus.

20 Pailat naꞌi nokwahowa Jisas nefeꞌ wahifina, eaꞌ na-haliꞌas wapani. 21Owaꞌ, soga saꞌi mehip saꞌi, “Hana nogaꞌ,hana nogaꞌ lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai.”

22 Eaꞌ Pailat notambel nahaliꞌas wanif wapani naꞌi, “Deiꞌnandaꞌ waf maif awafi? Aeꞌ ina ati anef waf awafi kofagefafapoma aman anambama apaꞌmohana nogagaꞌ, owaꞌatin.Aeꞌ iꞌipa amom soldia mopopagahana eaꞌ ekwahona nefeꞌwahifina.”*

23 Apaꞌ owaꞌ owaꞌatin, esis gigal saꞌoh mehip saꞌi anennohana nondagaꞌ lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai. Eaꞌ basefasasifi fapaꞌaga basef Pailati. 24 Eaꞌ Pailat nasopamamalogol ananigili naila nomonas asasisi. 25Aman anambanandaꞌ wandaf nagaloma gavmani naha anis sagagaꞌi,sandaꞌana nape nandaꞌ kalabus, Pailat nakwahona nafeꞌ-mas wahifina. Esis saꞌipa Pailat saꞌi anen notanimanokwahona kalabus nifiꞌmai esis wapani, eaꞌ nagiꞌmanomonas asasisi nakwahona nafeꞌmas wahifina nasoꞌasaJisas nafeꞌma esisa amom soldia mofaꞌana mofeꞌ moga-hana.

Amom soldia mandola Jisas lawag usiꞌigai tiꞌwanaegai26 Amom soldia mofaꞌ Jisas mafeꞌ eaꞌ mati anona aman

Saimon, anen anop nomopunai anep itap Sairininai, na-pani alup nafiꞌi naꞌi nofeꞌ nuwis wambel taun luꞌwagoma.Eaꞌ molaepana masasapaꞌana nowandefa lawag agambausiꞌigai tiꞌwanaegai ikaf ananifi nofaꞌaga nigiꞌma Jisasnogafeꞌ.

27 Eaꞌ anis amam nematawa hiasi safeꞌ sagiꞌmana aanowa nematawa wapani wafeꞌ walef windiwagef waꞌiuwahipigai ma anen.* 23:22: Lu 9:9

Page 132: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 23:28 132 Luk 23:3628 Owaꞌ Jisas nandambema naꞌipawa naꞌi, “Ipaꞌ ne-

matawa Jerusalamipai, ipaꞌ ina pelopa aeꞌ, owaꞌ. Ipaꞌ pen-dalopa ipaꞌ peloma awasi ipeꞌisi, andeandeꞌ.* 29Deiꞌ main,anef nemaf fegataga anis epes eaꞌ siꞌi, ‘Awo nematawaowaꞌ ataꞌ ogola awasia, eaꞌ awamba owaꞌ ogasoꞌ nomam-beha awasia, awamba atiasi ope andeandeꞌ sonohawa.’*

30 Nemaf afamba esis asiꞌipa halafutagw siꞌi, ‘Ipaꞌ piwaipipaiꞌapa peseꞌalepa!’ Eaꞌ esis siꞌipa damotagw siꞌi, ‘Ipaꞌsoꞌalepa.’* 31Deiꞌ esis sandaꞌ waf awafima lawag namugai.Apaꞌ atiasi lawag agamba gogataga aliaga, gope giꞌimama?

32 Eaꞌ amom soldiamofaꞌ amambiammandaꞌ waf awafiimaꞌi moham mogaꞌ moloma Jisas. 33 Eaꞌ safeꞌ satagaanagon sofalagon sagaꞌi Pipitagol Balagaigil. Anambaamom soldia magandola Jisas lawag usiꞌigai tiꞌwanae-gaima. Eaꞌmandola anombiammandaꞌ waf awafiimandaꞌwali mandolam mail waꞌowaꞌol Jisas nail laꞌafen.* 34 EaꞌJisas naꞌipa God naꞌi, “Ahame, inaꞌ nekwahowa waf awafiamom mandaꞌmeaf aeꞌi, okom moseꞌenaf. Amom inamogawa andeandeꞌ hiahaom amamba mandaꞌmeam aeꞌi,owaꞌ.”

Eaꞌ mandaꞌ satu ma luwaguf maim ananimi ma aminigikilaꞌi mofaꞌef mondondamef atona atin.* 35 Eaꞌ esisamam nematawa salutu sape satolona sameꞌ amom agu-fumi esis Judai mandaꞌ salamalana mandaꞌiafana maꞌi,“Anen nandatopalopa anis daias. Apaꞌ endilisi anenKrais God nogosahoꞌanaiai, ataꞌ notopalopa anen atonanondatagwah nisilaꞌi.”*

36 Amom soldia wapani mandaꞌ salamalana mandaꞌi-afana. Eaꞌ mafiꞌi felefeleꞌma anenmaꞌi mosoꞌana anambelembel wainimbel numbutimbeli.* 23:28: Lu 21:23 * 23:29: Hos 10:8; Re 6:16 * 23:30: 1 Pi 4:17* 23:33: Ais 53:12; Mt 5:44; Ap 7:60; Sam 22:18 * 23:34: Sam 22:7-8* 23:35: Sam 69:21

Page 133: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 23:37 133 Luk 23:46

37 Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Iꞌi endilisi inaꞌ dembinai kingJudaiai, daoꞌ inaꞌ ataꞌ netopalopa inaꞌ atina.”

38 Anif basef fagail lawag agamba ilifa balaga ananigaiifagaꞌias faꞌi, “AMAN ANAMBA DEMBINAI KING ESIS JU-DAI.”

39 Eaꞌ anona aman nandaꞌ waf awafii nagail waꞌili naꞌibasef awafima Jisas naꞌi, “Inaꞌ Krais endilisiai, inaꞌ ataꞌnetopalopa inaꞌ niliꞌ eaꞌ netopalopafa wapani.”

40 Owaꞌ anona nagail waꞌili nagagaolana naꞌi, “Inaꞌnefaꞌ akafimi naꞌamba atin siꞌi aman anamba. Inaꞌ owaꞌombal mohenama Goda? 41 Amom soldia maha afaꞌ ogaꞌandeandeꞌ wandahama waf awafi afaꞌ wandaꞌafi. Apaꞌaman anamba ina nandaꞌ waf awafi, owaꞌatin.”*

42 Eaꞌ nandambema naꞌipa Jisas naꞌi, “Jisas, anaf inaꞌnegataga dembinai king, nemaf afamba inaꞌ okom mon-dandaꞌma aeꞌ.”

43 Eaꞌ Jisas naꞌipana naꞌi, “Aeꞌ aꞌipina endilisi, inaꞌ deiꞌ aꞌnepe nelome wambel buꞌwambili Paradais.”*

Jisas nagaꞌ eaꞌ44Awin aꞌi owaꞌ nandasapaꞌ, akot luꞌunai aꞌ nataga dogw

naofana itap hiagoma esis Judai nape nafeꞌ nafeꞌ natagaawin nandambema nagape gani 3 klok wambomota. Eaꞌnataga negalaꞌ wapani.* 45 Eaꞌ anona lowaf luꞌunai siꞌiutai nagail ipat Godi luꞌunai nomoni palalana hiꞌalananandawal nataga biafina.* 46 Eaꞌ Jisas galala mehip naꞌi,“Ahame aeꞌinai, aeꞌ aꞌ eseꞌenago ambal aeꞌali lofoꞌo lagolineꞌigili.”

Anen naꞌias naꞌambama eaꞌ, nagaꞌ dogw.* 23:41: Mt 16:28 * 23:43: Emo 8:9 * 23:44: Eks 36:35 * 23:45:Sam 31:5; Ap 7:59

Page 134: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 23:47 134 Luk 23:5647 Eaꞌ kepten nugumafi amom soldiai nalutu nati hia-

haom amamba eaꞌ nasaꞌma agol Godi naꞌi, “Endilisi atis,aman anamba buꞌunai.”*

48 Eaꞌ amam nematawa isimba hiasi safiꞌi sandakolasasagati hiahaom amamba magatagai, satolom eaꞌ sahamefetagw asasigwi sindihihimbaꞌ nomonas asasisi iwanisaꞌowaꞌ eaꞌ sotanima safeꞌ.* 49Esis alipisi hiasi Jisasi salomaanowa nematawa wagafiꞌi itap luꞌupa Galilii wagiꞌma Jisaswafiꞌi, esis salutu laogon felefeleꞌ sati hiahaom amamba.

Esis sasapaꞌ alop Jisasi nawis anona otam luꞌunai nagagali50 Anona aman agilinama Josep anen Arimateainai itap

luꞌupa Judia. Anen aman buꞌunai, kaunsel dembinai maamommugumafi esis Juda hiasii.* 51Anen ina naꞌi ahoꞌmaamom dembami Juda moha Jisas nogagaꞌ, owaꞌatin. Anennape nahafa nemaf buꞌwafi fegataga ma epes hiasi so-gawis nomona maol Godi nope Dembinai nugumafias.52 Aman anamba nafeꞌma Pailat nahaliꞌana ma nogofaꞌialop Jisasi nogawana. 53 Eaꞌ nafeꞌ natagwaha alop Jisasinisilaꞌi, nandaꞌ anef lowaf afitifi nopaloꞌana ma nom-bafana, nasapaꞌana nawis matmat atamba nalana nomon.Matmat atamba sagwasota tawis anona otam luꞌunai.Fowaꞌ esis ina deiꞌ sawa anin epenagon, ataꞌ owaꞌ atin.54 Nemaf afamba saꞌi sogowandoꞌma hiahawesafi nemafsagapoma nomaꞌwafi saꞌi sabat felefeleꞌma fegataga.*

55 Nematawa awamba Galiliwai waloma Jisas wa-gafiꞌii, awo dokoꞌ wagiꞌma Josep waliꞌ wafeꞌ wati matmatatamba. Eaꞌ wati nomon naꞌamba Josep nagawa Jisasa.*56 Watolona eaꞌ otanima wafeꞌ ifagw awaugwi, wandon-domba wel laloma hiahawes alogw fasigwi gwagasi mabimb ofaꞌas ofeꞌ matmat ogandisa alop Jisasi.* 23:47: Lu 18:13 * 23:48: Sam 38:11, 88:8; Lu 8:2-3 * 23:50: Lu2:25,38 * 23:54: Lu 23:49 * 23:55: Eks 20:10; Diu 5:14

Page 135: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 24:1 135 Luk 24:9Nemaf afamba sabat fataga, wapomanomaꞌw siꞌimuꞌuli

Godi nagaꞌi.24

Jisas aꞌ nosafel wapani1 Ama main wafilu nemaf afamba sande fagaliꞌma

wik agambai kuhumbita atota awo osafel wafeꞌ matmat.Agufuwama awamba. Maria Makdalaiꞌwi kwaloma anoꞌwawo agol atogol Maria maꞌmana Jemsi waloma Joana eaꞌwaloma anowa daiawa wapani. Eaꞌ ofaꞌ wel mais alogwfasigwi gwagasi awowaliꞌ wagandondombasi, ofaꞌas wafeꞌmatmat. 2 Eaꞌ watologon owaꞌ, wati otam anamba ina ataꞌmape mowalo uta, owaꞌ. Anin epen aꞌ nafeꞌ nawisiꞌammafeꞌ maꞌoh waꞌoh. 3 Eaꞌ wawis nomon apaꞌ awo ina watiJisas, owaꞌatin.* 4 Eaꞌ awo nomonas salasafeꞌ hiahiasaisimba. Owaꞌ kwafalis atis wati anom amam biam malutufelefeleꞌ luwaguf amamifi mogalaꞌ aꞌowaꞌ.* 5 Eaꞌ awoombal mahawa aꞌowaꞌ windiwa balagah wati itap. Owaꞌamom maꞌipawa maꞌi, “Ipaꞌ pafiꞌi pelaoma aman anambaambal lagapaunai ma naꞌa epes sagagaꞌi ma main? Anenina ataꞌ nape naꞌa, owaꞌ. Aꞌ nosafel eaꞌ!* 6 Ipaꞌ ukuppendapoma basef ifimba fowaꞌ naliꞌ nagaꞌipipafi. Nemafafamba ataꞌ nape nagalomepa ganimba itap apamba Galilinaꞌipipa naꞌi,

7 ‘Aeꞌ ataga epen egefaꞌ alop epesi. Esis atiasi seseꞌeefeꞌma amom mandaꞌ waf awafii, mondele lawag usiꞌigaitiꞌwanaegai. Ma nimaguf bif hiꞌilif, anef wapani aꞌ itanimaesafel.’ ”

8 Eaꞌ awo ukup pandandaꞌma basef ifimba fowaꞌ na-gaꞌiefi. 9 Eaꞌ wakwaha matmat otanima wafeꞌ waꞌipaamom alipumi ananimi 11-pelaim maloma anis alipisi* 24:3: Ap 1:10 * 24:4: Lu 2:9 * 24:5: Lu 9:22, 17:25

Page 136: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 24:10 136 Luk 24:19hiasi ananisi wapani ma hiahawes isimba.* 10 Nematawaawamba wanowa Maria Makdalaiꞌwi kwaloma Joanaianoꞌw Maria Jems maꞌmana. Awo wape waloma anowadaiawa waꞌipa amom aposel 11-pelaim. 11 Owaꞌ amommaꞌi awo wambasoꞌmam waꞌi basef gawa akafi, owaꞌ mo-hapifawaia.

12 Apaꞌ Pita nosafel nasagih nafeꞌ matmat nasisil natinomon owaꞌ, nati luwaguf mogowaꞌanami atom maꞌoh.Eaꞌ notanima nafeꞌ ipat nomonas salasafeꞌma hiahawesisimba sagatagai.

Anom amam biam mati Jisas ufiaꞌw kwagafeꞌ Emeusi13 Nemaf afamba anom amam biam alipumi Jisasi

mosafel aꞌ mafeꞌ anambel wambel saꞌumbili felefeleꞌagilimbila Emeus. Ufiaꞌw akwamba kwaꞌwaha Jerusalemkwagafeꞌ Emeusi nohotagw 7-pelaigw, 14 kilomita.14 Amom mafeꞌ eaꞌ manifa hiahawes isimba deiꞌsagatagai.* 15 Amom maꞌias mandahahaliꞌmas mafeꞌ,eaꞌ Jisas nataga felefeleꞌ nafeꞌ nalomam. 16 Apaꞌ naepamamipi walufip, ina mati Jisas mogawana, owaꞌatin.

17 Eaꞌ naꞌipam naꞌi, “Ipaꞌ bipa paꞌi main pafeꞌ?”Nahaliꞌam naꞌamba, ukup amamipi iwaiwanip malutu.18 Eaꞌ anona amom biam Kliopas nagwamana basef

naꞌi, “Epes hiasi sagape Jerusalami sati hiahaom amambamagataga nemaf afaꞌii sogawam. Apaꞌ inaꞌ atina owaꞌnegawaia.”*

19 Anen naꞌias naꞌamba, Jisas nahaliꞌam naꞌi, “Maindaꞌim?”

Eaꞌ maꞌipana maꞌi, “Hiahaom amamba magatagamaJisas Nasaretinai. Anen dembinai profet nagaꞌipa esisamam nematawa basef fasifi banagafi. Anen banagonaima nawalipasa basef ifimba nandaꞌ maol banagani ma* 24:9: Lu 8:2-3 * 24:14: Mt 18:20 * 24:18: Mt 21:11

Page 137: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 24:20 137 Luk 24:29naep Godi naloma epes wapani. 20 Eaꞌ amom pris dem-bami maloma agufumi dembami apeꞌimi masoꞌamananafeꞌma amomgavman dembami. Eaꞌ amomgavmanmaꞌibasefa mohana nogagaꞌ. Eaꞌ mandolana lawag usiꞌigaitiꞌwanaegai.* 21 Apaꞌ fowaꞌ afaꞌ ukup paꞌi endilisi waꞌi,‘Aman anamba nogatagwaha apaꞌ Israel mogape wahi-fipai.’ Ahoꞌ, eaꞌ anif basef wapani. Hiahaom amambamataga eaꞌ nemaf deiꞌifi fagafeꞌ wanifi.* 22 Deiꞌ anowanematawa afaꞌiwai miniꞌap atep wandaꞌafa gogolalasofakwapeteꞌ. Kuhimbita atota osafel wafeꞌ matmat, 23 apaꞌawo ina wati Jisas, owaꞌatin. Eaꞌ otanima waꞌias waꞌi,‘Afaꞌ wati anom ensel siꞌi waꞌoh wandandaꞌah watolommaꞌipafa maꞌi. “Anen nosafel nape namona.” ’*

24 “Eaꞌ anom amam afaꞌimi mafeꞌ matmat mati hia-hawes naꞌamba atin siꞌi awo wagaꞌias. Apaꞌ anen inamatolona, owaꞌatin.”

25 Eaꞌ Jisas naꞌipam naꞌi, “O, ipaꞌ bipa nomonas akipai.Ukup ipeꞌimi eaꞌ maseꞌepa, ina pahapifa basef amomprofeti kwafalis, owaꞌ.* 26 Krais anen ataꞌ niliꞌ nofaꞌakafimi ma main, aꞌ nofaꞌ banagami mogogalaꞌi ananimimigiꞌ. Deiꞌ maina ipaꞌ owaꞌ pegegawaea?”*

27 Eaꞌ naliꞌ nasefela basef hiafi Baibelifi amom profetmaloma Moses mandaꞌafi nawalipamef. Naꞌipam basefifimba hiafi fagaꞌi anini nawalipamef kofagefa hiꞌalef.

28Amommafeꞌ mataga felefeleꞌma wambel ambalembamaꞌi mogafeꞌma. Eaꞌ Jisas naꞌi ataꞌ nofeꞌ atin, 29 owaꞌmatalifana maꞌi, “Inaꞌ nepe nelomafa. Awin eaꞌ newalafelefeleꞌma owamb.”

Eaꞌ nawis nape nalomam.** 24:20: Lu 2:38, 19:11; Ap 1:6 * 24:21: Lu 24:1-11 * 24:23: Jo 20:3-10* 24:25: Lu 9:22, 24:44 * 24:26: Sam 22:1-21; Ais 53; Jo 13:31; Ap 3:13* 24:29: Lu 22:19

Page 138: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 24:30 138 Luk 24:41

30 Amom maꞌi meaꞌ gwaꞌaisi, anen nape nalomamnasaꞌma bret nanifela God nawalota nasoꞌamata. 31 Anennandaꞌasa amomnaꞌambanaep amamipi peleꞌatep deiꞌ eaꞌmogawana. Eaꞌ nosafel nafeꞌ nakwaha amom dolomana.

32 Eaꞌ maꞌi, “Afaꞌ wagafiꞌi ufiaꞌw ukup afaꞌipi eaꞌ pehafelendilisi ma anen nawalapa basef fagape Baibel nagaꞌi-pafaef nogota atamba.”

33 Amom maꞌias naꞌamba owaꞌ, nogota atamba atotamosafel aꞌ motanima mafeꞌ Jerusalem. Eaꞌ mati alipumi11-pelaim Jisasi maloma anis alipisi amamisi amamisisandatama sape.* 34 Eaꞌ saꞌipa amom biam saꞌi, “Endilisiatis Dembinai aꞌ notanima nosafel! Saimon natolona eaꞌ.”

35 Eaꞌ amom biam maꞌipasa hiahawes dokoꞌ magatilisufiaꞌwi. Maꞌipasas maꞌi, “Anen nalomafa wape nawalabret watolona eaꞌ ogawana.”*

Esis alipisi Jisasi satolona36 Esis ataꞌ saꞌi basef ifimba atin, owaꞌ Jisas aꞌ nalutu

laꞌafena esis naꞌipas naꞌi, “Aeꞌ aꞌi opalef ipeꞌilifi fepeawanelef.”*

37 Eaꞌ satolona sosafel gogolalasis kwapeteꞌ aꞌ ombalmahas. Esis saꞌi owaꞌ sati anona gamba.

38 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Ipaꞌ gogolalasipa kwapeteꞌ mamain? Deiꞌ maina ukup ipeꞌipi palapagafeꞌ? 39 Ipaꞌ pitilagufi boꞌwagah aeꞌasi. Aeꞌ atowe eaꞌ maꞌuwi ape siꞌiwi.Ipaꞌ pesa lagofa aeꞌ pemeꞌe. Gambefah ina alopi bihitagofmapais siꞌi pagati magape alop aeꞌapii, owaꞌatin.”

40 Anen naꞌias naꞌamba ma eaꞌ, nihimbaꞌmasa lagofboꞌwagah ananisi.*

41 Eaꞌ sonahasa anen. Apaꞌ esis gogolalasis kwapeteꞌnomonas sape hiahawes, owaꞌ ataꞌ sohapifanaia.* 24:33: 1 Ko 15:4-5 * 24:35: 1 Ko 15:5 * 24:36: Mt 14:26 * 24:40:Jo 21:5

Page 139: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 24:42 139 Luk 24:52Eaꞌ nahaliꞌas naꞌi, “Ipaꞌ anis gwaꞌaisi aꞌa owaꞌ?”42 Eaꞌ sasoꞌana anol aol duꞌwanil sagaofali.

43Nandalombasal naꞌal ama nogohnaep asasisi.*44Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Fowaꞌ aeꞌ ataꞌ ape agalomepa, aꞌipipa

eaꞌma basef hiafi fagail buk Baibelimamuꞌuli God nagasoꞌMosesani. Buk akwamba amom profeti faloma buk Sami,basef ifimba hiafi fagaꞌi aeꞌi. Basef ifimba hiafi deiꞌ fatagaendilisi fandawalap hiꞌalef.”*

45 Anen nihimbaꞌmas andeandeꞌma ukup asasipi masogogawa basef fagail Buk Baibeli.

46 Eaꞌ naꞌipas naꞌi, “Fowaꞌ amom mandaꞌ basef ifimbafagail buk Baibeli faꞌi Krais aꞌ nondameꞌ akafimi sohananogaꞌ ma nimaguf bif hiꞌilif anef fegafeꞌma wanifi, daoꞌnotanima nosafel matmat wapani.* 47Ama agol ananigiliatiasi alipisi ananisi siliꞌ sowalapa basef Jerusalem eaꞌ siꞌi-pasef amam nematawa hiasi hiꞌilas sagape walemb hiago-mai ma sembema nelelemba God nokwahomasa awamiasasimi okom mogasoꞌanam.* 48 Ipaꞌ apati hiahaomamamba magatagamai ma atiasi pigaꞌipa hiasi.* 49 Ipaꞌpeme! Anom hiahaom banagami fowaꞌ Ahame naꞌiamendilisi naꞌi nogasiꞌipami felefeleꞌ mifiꞌmipai. Ipaꞌ pen-dape atapipa taun inimba pefeꞌma petaga nemaf afambabanagami mugisilaꞌi heven ilifi mogafiꞌmai ipaꞌ.”

God nofaꞌ Jisas nalota heven50 Jisas naoꞌwa esis amam nematawa hiasi safeꞌ sataga

felefeleꞌma Betani eaꞌ nasaꞌma lagof falota nofaloꞌmasanogowaꞌ banagas. 51 Anen ataꞌ naꞌipasa atin, God aꞌ na-giana nakwaha esis nalota heven.* 52Eaꞌ sanifelona sandaꞌlotumana eaꞌ sandagala aꞌowaꞌ sotanima safeꞌ Jerusalem* 24:43: Lu 9:22 * 24:44: Lu 24:27 * 24:46: 1 Ti 3:16 * 24:47: Jo15:27; Ap 1:8 * 24:48: Jo 14:16, 15:26; Jo 16:7; Ap 1:4 * 24:51: Jo 14:28,16:22

Page 140: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

Luk 24:53 140 Luk 24:53sandagala atapis sape. 53 Eaꞌ dondol sagape ipat luꞌunaiGodi safela agol ananigili luꞌwagol endilisi. Eaꞌ maꞌuf.

Page 141: BasefIfimbaBuꞌwafiLukNandaꞌafi · Luk1:44 6 Luk1:53 manandaꞌinaꞌmaꞌmaDembinaiaeꞌanainagafiꞌmaiaeꞌ. 44Nemeꞌ,aligahaeꞌagahiataꞌhameꞌnemafbuꞌwafiineꞌifi atin,

141Basef Buꞌwafi Godi

The New Testament in the Mufian LanguageNupela Testamen long tokples Mufian long Niugini

copyright © 1998 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: MufianTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2013-07-19PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 9 Feb 2021 from source files dated 6 Feb20219d2b07f2-4ac7-545a-943c-e16df691ef3f