43

adyo, televizyon ve bas›n gibimodern imkânlara ra¤men,

Bat›l›lardan birçok kimse bugün hâlâTürkiye’deki kad›nlar›n çarflaf ve peçeile örtülü olup olmad›klar›n›, erkekle-rin birden çok kad›nla evlenip evlen-

mediklerini, zenginlerin birer haremesahip olup olmad›klar›n› merak edersorarlar.

Türkiye’de yaflayan Müslümanlarise XX. yüzy›lda Müslüman Türk ka-d›nlar›n›n özgürlüklerine sahip olup

BD MART 2015

‹slamiyetve

Kad›nHaklar›

“Cumhuriyet Kad›n›” kavram›n›n, örnekleri oluflturulmas›gereken simgelerinden ve bu çizgi do¤rultusundaki ayd›nlat›c›çal›flmalar› nedeniyle bir suikast sonucu öldürülen AnkaraÜniversitesi, ‹lahiyet Fakültesi ö¤retim üyelerinden Doç.Dr. Bahriye Üçok’un bu yaz›s›, onun 1965 y›l›nda yay›mlanan“‹slam Devletlerinde Kad›n Hükümdarlar” kitab›ndan al›n-m›flt›r. 8 Mart Dünya Kad›nlar Günü nedeniyle yay›mlad›¤›m›zve “‹slam ve kad›n konusundaki birçok yanl›fl ö¤retiyi çürüt-mesi yan›s›ra, konuyu gerçek bilgileriyle ayd›nl›¤a ç›karan”bu yaz›y›, özellikle tüm kad›n okurlar›m›z›n bir kez daha vebir kez de özenle okumalar›n› diliyoruz.

Yazan: Doç. Dr. BAHR‹YE ÜÇOK

R

44

erkekler gibi millet vememleket hizmetindebulunmalar›n›, yenive modern anlay›fl›nonlara tan›d›¤› yenibir hak sanarak yad›r-gamaktad›rlar. Bu,ça¤dafl Müslüman ka-d›nlar›n ortaça¤dakihemcinslerinden pekfarkl› hak ve özgür-lüklere kavuflmufl ol-duklar› inanc›ndanileri gelmektedir.

Gerçekte ise ‹sla-miyetin kad›na tan›¤› haklar ile günü-müzde yaflayan kad›nlar›n hak veözgürlükleri karfl›laflt›r›ld›¤› zamangörülen fark, sadece aile ve mirashukuku ile ilgilidir. Çal›flma, mesleksahibi olma bak›m›ndan ortaça¤ ilemodern ça¤ kad›n› aras›nda hiçbirfark yoktur. Ortaça¤ ‹slam tarihininkaynaklar› ve f›k›h incelendi¤i zamangörülür ki Müslümanl›k, kad›n› erke-¤in sat›n alabilece¤i bir esir, bir metaniteli¤inde saymam›flt›r. ‹slam dinionu bir eflya gibi kabul etmedi¤i için-dir ki, erkekler gibi ilim sahibi olmayateflvik eder.

imur’un torunu Ulu¤ Bey buhususa çok önem vermifl ol-

mal› ki, Semerkant’ta ve Buhara’dayapt›rm›fl oldu¤u medreselerin kita-bevlerini, “‹lim tahsil etmek erkek vekad›n her Müslümana farzd›r” hadisiile süslemifltir.‹slam hukukuna görereflit kad›n, istifade ve kullanma ehli-yetine sahiptir. Kocas›ndan ayr› tica-retle u¤raflabilir.

Kültür alan›nda Avru-pa’n›n en ileri gitmifldevletlerinden biri olanFransa’da daha birkaçy›l öncesine kadar,kad›n kocas›n›n izniolmadan paras›n› ban-kaya yat›ram›yor veyaburadaki paras›n› çeke-miyordu. Oysa kad›n›n hukukikiflili¤i, kendi paras›natasarruf hakk›, ‹slami-yetle birlikte tan›nm›fl-t›r. Müslüman kad›n

reflit ise r›zas› olmadan evlendirilemez.Reflit olmadan velisinin arzusu ileevlendirilmifl olan k›zlar›n, reflit oluncabu evlili¤i feshettirme haklar› vard›r.Ayr›ca evlenme sözleflmesi s›ras›ndaveya sonra erkek, kar›s›na istedi¤izaman boflanma hakk›n› tan›yabilirdi.

vrupa’n›n en uygar ülkele-rinden biri olan ‹sviçre’de

kad›n›n seçme ve seçilme hakk› henüzbaz› kantonlar d›fl›nda tan›nmad›¤›halde, ‹slam bu hakk› tan›d›¤›n›n delil-lerini daha Hz. Muhammed zaman›n-da, tarihe geçen olaylar ile vermifltir.

Örne¤in, Akabe biatleri ve Mekkefethi (630) s›ras›nda kad›nlar›n da Hz.Muhammed’e gelip biat etmeleri gibi.

Mekke’de Hz. Muhammed’e ilkbiat eden kad›n›n Hz. Ali’nin k›z kar-defli Ümm-i Hâni oldu¤u ve bunuÜmm-i Habibe, Erva, Âtike, Ümm-

i Hakim, Halid bin Velid’in k›z kar-defli Fâhite ve Mekkelilerin gözdebaflkanlar› Ebu Sufyan’›n efli Hind’inizledikleri, kaynaklarca bildirilmek-

BD MART 2015

T

A

‹slam dinikad›n› bir eflya

gibi kabuletmedi¤i içindirki, erkekler gibi

ilim sahibiolmaya teflvik

eder.

tedir. Bunlar teker teker ‹slam dinineve Hz. Muhammed’in dünyevi flefli-¤ine itaate söz vermifller ve böyleceinançlar›n› belli etmifllerdir. O günMekke’deki di¤er kad›nlar›n biatlerinialmak ifline, Hz. Muhammed, Hz.Ömer’i memur etmiflti. Böylece yaln›zKureyfl’in flerefli ailelerine mensupkad›nlar›n oylar› ile yetinilmemifl,bütün reflit kad›nlar›n birer birer oyla-r›n›n al›nmas›na önem verilmifltir.

ene zaman›m›zda san›l›r ki,ortaça¤da Orta Asya’dan At-

las Okyanusu’na kadar uzanan ‹slamülkelerindeki kad›nlar ev iflleriyle,çocuk büyütmekten baflka bir fleyleu¤raflmazlard›.

Oysa tarih bizlere kad›nlar›n za-man zaman erkeklerle birlikte askeregittiklerini, en meflhurlar› Sitt ül-Ule-

mâ (Bülbüle), Hadicet üfl fiahcâniy-

ye, Zeyneb binti Amr, Ümm-i Ab-

dullah binti Kaadi fiamsüddin, Üm-

m-i Müeyyed Nisâburi, fiuhde binti

‹bn Nasr olmak üzere vâizlik, hadisve f›k›h müderriseli¤i (yani profesör-lü¤ü) ettiklerini, birçok kad›, devlet

adam› ve tarihçiye icâzet (diploma)verdiklerini, Hindistan’da Ekber fiahzaman›nda yaflayan Mah›m Ana veMo¤ollardaki Fatma Hâtun gibi ve-zirlik ettiklerini, Sultan Bayezid dev-rinde Amasya’da oturan ve türbesibugün bir ziyaretgâh olan Selâmet

Hatun gibi sofi zaviyeleri kurduklar›-n›, hatta hükümdar seçildiklerini gös-termektedir.

Adlar›na bast›rd›klar› paralar dün-ya müzelerinde sakl› bulunan, Hindis-tan ‹mparatoriçesi Raziyye Sultan ileM›s›r Sultan› fiecer üd-Dürr, ‹lhanl›Sultan› Sat› Bey Hatun ve Türk Kut-luk Devleti Hükümdar› Sarvetüddin

Padiflah Hatun’dan baflka henüz pa-ralar› ele geçmemifl ama hükümdarl›k-lar› ana kaynaklarda bildirilen tam birdüzine kudretli hükümdar bu hususuncanl› örnekleridir. (1)

›k›h ve hadis icazetleri verenpek çok kad›n bulunmas›na ra¤-

men do¤rudan do¤ruya kad›l›k etmiflbir kad›na henüz rastgelmemekle be-raber, Abbasiler devrinde, HalifeMuktedir zaman›nda Divan-i Mezâlim

BD MART 2015

G

F

Hiç flüphe yok ki, orta ve yeni ça¤larda‹slam kad›n›n› hareme kapayan sebeplerinbafl›nda büyük fetihlerden sonraki servetart›fllar› ve bunun sonucu olarak Bizans veSasani aristokrasisinin taklidi gelmektedir.

46

(fiikâyetlerin dinlendi¤i yüksek mah-keme) baflkanl›¤› etmifl bir kad›n›nvarl›¤›n› biliyoruz. Ad› Sümeyl olanbu kad›n, Ba¤dat’ta R›sâfe mahallesin-de, sa¤›nda solunda kad›lar oldu¤uhalde divan kurar, flikâyet dilekçelerinikabul eder, al›nan kararlar› imzalard›.Hanefi mezhebinin kurucusu ‹mam-› Azâm Ebu Hanife’ye göre k›sas vehad cezalar› d›fl›nda kad›nlar›n kad›l›kyani yarg›çl›k kürsülerini iflgal etme-lerine hiçbir engelyoktur. Ebu Cerir Ta-beri ise k›sas ve hadcezalar› da dahil, ka-d›nlar›n her çeflit da-vaya bakabilecekle-rini kabul etmektedir.

arihte tespitedebildi¤im 17

hükümdar ve 12 nâibekad›n›n varl›¤› bizegösteriyor ki, ‹slamdini kad›n› toplumhizmetlerinden ala-koymam›fl, tersine ona sosyal haklar›nen önemlilerini tan›m›flt›r. O halde‹slam ülkelerinde yüzy›llar boyuncahüküm süren harem hayat›n›n nas›lolup da bafllad›¤› ve toplumsal hizmet-lerden kad›n›n nas›l olup da uzak tutul-du¤u sorulabilir.

Hiç flüphe yok ki, orta ve yeniça¤larda ‹slam kad›n›n› hareme kapa-yan sebeplerin bafl›nda büyük fetihler-den sonraki servet art›fllar› ve bununsonucu olarak Bizans ve Sasani aris-

tokrasisinin taklidi gelmektedir.II. Velid, harem a¤as› kullanan

ilk halifedir. Kad›nlar›n flarap içmeyebafllamalar› ve haremde yaflamalar›‹ran’›n etkisiyle gene II. Velid devrinerastlar. Bununla beraber AbbasilerinX. Halifesi Mütevekkil’in saltanat›nakadar kad›nlar gene de üstün bir öz-gürlük anlay›fl› içinde yaflam›fllard›r.fiuras›n› unutmamak gerekir ki, neBizans’›n ne de ‹ran’›n etkileri göçebe

veya köy hayat› yafla-yan Müslüman kad›n›-n›n özgürlük ve sadeli-¤ini asla yok edeme-mifltir. Sonuç olarak diye-biliriz ki, kad›n haklar›ile ilgili en büyük dev-rimi ‹slamiyet getir-mifltir. Fakat onu yan-l›fl anlatanlar›n ve ö¤-renenlerin yüzy›llarboyunca süren tutum-lar›ndan ötürü Müslü-man kad›n›, kendi

yuvas›nda yüzy›llar boyunca en do¤alhaklar›n› yitirmifl olarak yaflamak zo-runda b›rak›lm›flt›.

E¤er Türk anas›, dünya tarihindehenüz bir efli do¤mam›fl oldu¤unainand›¤›m Atatürk gibi dahi bir o¤ulyetifltirmemifl olsayd›, Türk kad›n›,Müslümanl›¤›n ve onun zarif peygam-berinin kad›na tan›d›¤› haklar›n sevin-cine erememifl olarak hâlâ o eski yan-l›fl davran›fl›n ezici bask›s› alt›nda ç›r-p›n›p duracakt›. •

BD MART 2015

T

Sonuç olarakdiyebiliriz ki,

kad›n haklar› ileilgili en büyük

devrimi‹slamiyet

getirmifltir.

Bizim dinimiz en mâkul ve en tabiî bir dindir. Ve ancak bundan dolay›d›r kison din olmufltur. Bir dinin tabiî olmas› için akla, fenne, ilme ve mant›¤a uymas› lâz›md›r.

Bizim dinimiz bunlara tamamen uygundur. M. Kemal Atatürk